Документ

Всего документов: 5844
Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена	20000UZS
Размер	4.4MB
Покупки	0
Дата загрузки	03 Июнь 2025
Расширение	docx
Категория	Биотехнология

Yengil sanoat mahsulotlarining sifat ko‘rsatkichlarini aniqlash

I BOB.TO`QIMACHILIK MAHSULOTLARI SIFATINI
BAHOLASHDA SINOV USULLARI.
1.1 To`qimachilik mahsulot sifati ko`rsatkichlari haqida
To`qimachilik mahsulotlari sifat ko`rsatkichlari va ularning aniqlash
usullari. Gazlamalarning pishiqligi uning sifatini belgilaydigan eng muhim
ko`rsatkichlardan biridir.
Gazlamaning cho`zilishiga chidamliligi deganda uning yukka chidamliligi
tushuniladi. Ma`lum o`lchamdagi gazlama bo`lagini uzish uchun yetarli minimal
kuch -uzuvchi kuch deyiladi.Gazlamaning uzilishga pishiqligi ularning tola
tarkibiga kalava ip yoki ipning nomeriga, zichligiga o`rilish turiga pardozlash
harakteriga bog`liq.
Sintetik tolalardan to`qilgan gazlamalarning uzilishiga pishiqligi eng yuqori
bo`ladi.Bosim bilan pardozlash gazlamalarning pishiqligini oshiradi.Polotno
o`rilishida to`qilgan gazlamalar pishiq boladi.
Gazlamalarning mustaxkamligini aniqlash. Gazlamalarning uzilishi
GOST 3813-73 standarti bo1yicha amalga oshiriladi.Tikuvchilik
gazlamalarining uzish ishlari ikki yo`nalishida, tanda va arqoq bo`yicha olib
boriladi.Agar uzish vaqtida kelishmovchiliklar paydo bo`lsa, unda qo`shimcha
ravishda sinash ishlari olob boriladi.Aagar uzish vaqtida kelishmovchiliklar paydo
bo`lsa, unda qo`shimcha ravishda sinash ishlari olib boriladi.
Gazlama namunasining va eni vazni va andoza bo`yicha
o`lchanadi. To’qimachilik mahsulotlarining egilishidagi bikirligini aniqlash.
Bikirlik deganda tashki kuchlar ta’sirida buyum shaklining o‘zgarishiga qarshiligi
tushuniladi.
Shaklning o‘zgarishiga bog‘liq ravishda qo‘yilgan deformatsiyalarning
ko‘rinishi bikirlikdagi cho‘zilish, pishitilish, egilish va boshqa xususiyatlari
bo‘yicha farqlanadi.
Egilish qanchalik ko‘p bo‘lsa, gazlamaning bikirligi shunchalik kam
bo‘ladi bu yerda x — qisqichning eni, ya‘ni u 2 sm ga teng. A — nisbiy egilish f0
funksiyasi bo‘lib, u quyidagi formula yordamida topila.
To‘qimachilik gazlamalarining egilishidagi bikirligini aniqlash. Tikuvchilik
gazlamalarining egilishdagi bikirligini GOST 10550-75 standarti bo‘yicha PT-2
asbobi yordamida aniqlanadi. Buning uchun gazlama to‘dasidan namuna tanlanadi.

1.6 rasm Tenso-Lab 5000 - Ikki kavsharli turli mato pishiqligini aniqlovchi
asbob.

Namunaning bir uchi barabanga joylashtiriladi va xatoga yul
qo‘ymasdan kalit yordamida mahkamlanadi. Keyin namuna 8 sm rezinali labchok
o‘tkaziladi va g‘ildirak orqali tashlanib, namunaning uchiga 120gli og‘irlikdagi
yuk osiladi.
Yuqori rezinali labchok tushiriladi va elektryuritgich harakatga keltiriladi.
Natijada baraban namunani o‘ziga uray boshlaydi, ya`ni uning tezligi 2 mm/s
bo‘ladi. Labchokdagi gazlamaga bosimi chiziqli oshadi.
Gazlama namunasida suriluvchanlik hosil bo‘lganda shkala 11 dan 0,05
kgk gacha aniqlik bilan ko‘rsatkich yozib olinadi.
Gazlamalarning pillingini aniqlash. Shariklar yordamida gazlama yuzasini
ishqalash natijasida pilling xosil bo‘ladi.
Natijada gazlamaning tashqi ko‘rinishi yomonlashadi. Ko‘pincha bu
pilling, jun bilan sintetik tolalar aralashmasidan hosil qilingan gazlama yuzasida
ko‘proq uchra.
Bu pillinglarning hosil bo‘lishi uchta asosiy bosqichga bo‘linadi. Birinchi
bosqichda bir qism tolalar gazlamada bush joylashadi va ishqalanish natijasida
gazlama yuzasida tuklar hosil bo‘ladi Ikkinchi bosqichda chikkan tolalarning uchi
gazlama yuzasida uralashadi, chigallashadi, natijada tashqi kuchlar ta‘sirida pilling
hosil bo‘ladi.
Uchinchi bosqichda pilling uziladi. Agar gazlama tarkibida sintetik pishik
tolalar bo’lsa, unda tuklar ko‘p vaqtgacha yo‘qolmaydi, gazlamaning tashqi
ko‘rinishi buziladi va iste‘molchilarning talabi yo‘qoladi
Gazlamalarning yuvilgandan keyingi kirishinini aniqlash. Kirishish deb
issiqlik va nam ta‘sirida gazlama o‘lchamlarining o‘zgarishi tushuniladi.
Ko‘pincha nam, issiqlik ishlovi berilganda gazlamalarning kirishishi kuzatiladi.
Gazlamalarning kirishishi natijasida undan tiqilgan buyum kichrayishi
mumkin. Agar kiyimning avra-astari kimyoviy usulda tozalanganda, yuvilganda,
dazmollash va xullash natijasida kirishsa,
unda g‘ijimlar, burmalar paydo bo‘lishi mumkin.
Issiqlik va nam ta‘sirida tolalar qayishqoqlashadi, shishadi, kaltalashadi, natijada
gazlama kirishadi, ya`ni iplar tizimining taranglik darajasi tenglashadi. Kuchli
taranglangan tanda tizimi bukiladi.
Shuning uchun gazlamaning tanda bo‘yicha yo‘nalishi arqoq bo‘yicha
yo‘nalishidagidan ko‘prok kirishadi.
Ba`zi gazlamalar yuvilgandan keyin tanda bo‘yicha kirishib, eniga
kengayadi, natijada tortishadi. Agar tanda ancha garant bo’lsa va kirishganda

Boshlang‘ich uzunligi 1670 mm, eni 30 mm bo‘lgan namuna qirqimlari
bichim yordamida tanda va arqoq shartlarga to‘gri kelmagunicha kamaytirib
borilaveradi.
Gazlamaning bejamdorligini aniqlash. Bejamdorlik B-osilgan
gazlamalarning o‘z og‘irligi ostida yumshoq qat- qat buramlarni hosil qiladi.
Gazlamalarning bejamdorligi asosan egilishdagi bikirlikka bog‘likdir.
Gazlamalarning bejamdorligini aniqlashning turli uslublari bor.
Birinchi uslub V.Ya.Evdokimov va A.K.Buhareva uslublaridir.
Sinaladigan gazlamadan 400x200 mm o‘lchamli namuna qirqib olinadi.
Namunaning kalta tomoniga to‘rtta nuqta qo‘yiladi; birinchi nuqta gazlamaning
yon chetidan 25 mm, qolganlari esa 65 mm ichkariga qo‘yiladi. Belgilangan
nuqtalardan igna o‘tkazilib, namunada uchta buram hosil qilinadi.
Gazlamaning barcha yo‘nalishlaridagi bejamdorligini aniqlash uchun diskli
uslub qo‘llaniladi. Gazlamadan doira shaklidagi namuna qirqib olinadi va u
kengrok diametrdagi disk ustiga yopiladi. Shunda gazlama namunasida buramlar
hosil bo‘ladi.
Gazlamaning bejamdorligi ana shu buramlarning soniga va shakliga, disk
yuqoridan yoritilganda gazlama tushiradigan izning yuzasiga qarab aniqlanadi.
Bejamdorlik koeffitsienti —namuna yuzasi bilan izining yuzasi orasidagi farqning
namuna yuzasiga nisbati bilan ifodalanadi.O`zbekiston Respublikasi Vazirlar
2015 yildagi 19-oktyabr 298-sonli Qarori, hamda «O`zstandart» agentligining
2015 yil 23-oktyabrdagi 574-sonli buyrug’i ijrosini ta`minlash maqsadida,
«O`zstandart» agentligi tomonidan tasdiqlangan «Tarmoq-Jadvali»ga muvofiq,
Namangan SSMDK ning yengil sanoat sinov laboratoriyasini xalqaro darajada
akkreditatsiyadan o`tkazish bo`yicha bir qator ijobiy ishlar amalga oshirildi.
Ma`sul xodimlar ishtirokida halqaro akkreditatsiyalashga qo`yilgan talablarni
o`rganish, amalga oshirilishi lozim bo`lgan masalalarni muxokama etilib Viloyat
eksport salohiyatidan
kelib chiqqan holda, xalqaro akkreditatsiyalanadigan mahsulot “Paxta tolali mato”
mahsuloti tanlangan, bu mahsulot bo`yicha quyidagi 6 xil sinov turlari Turkiya
davlatining «TURKAK» kompaniyasining akkreditlash idorasi tomonidan 2018-yil
1-fevraldan xalqaro darajada akkreditlandi.
ISO 3801:1977 “To’qimachilik mahsulotlari ( to’qimachilik gazlamasi) -
Uzunlik birligiga va yuza birligiga massani aniqlash usuli” xalqaro standarti. Mato
vaznining uzunlik birligiga va yuza birligiga nisbatini bir necha usullarda aniqlash
mumkin.

og‘irligi: 670 g,
O‘lchami: (D) 193 x (Sh) 69 x (V) 96 mm.
1.8 rasm Air Tronic- matoni xavo o‘tkazuvchanligini aniqlash asbobi.
Matodan xavo vertikal xolda o‘tkaziladi. Air Tronic- to‘qimachilik, trikotaj,
texnik, noto‘qima matodan, suniy charm, fetrov va qog‘ozdan olingan mahsulotlarini
xavo o‘tkazuvchanligi tekshiriladi.
Xavo o‘tkazuvchanlikning o‘lchov birligi mm/s. O‘lchash oralig‘i 2,8 mm/s
dan 8056 mm/s gacha. Xavo xaydash moslamasi matoning 2, 5, 10, 20, 50 sm2
yuzasiga moslanadi.
Elektr sarfi: 220 V 50 G Og‘irligi: 30 kg

-akkreditatsiya qilishga buyurtmanoma berish;
-taqdim etilgan hujjatlar va ma`lumotlarning butligini va to’liqligini tahlil qilish
hamda
Akkreditatsiya qilish ishlarini o’tkazish to’g’risida qaror qabul qilish yoki
taqdim etilgan hujjatlarni puxtalashtirish uchun qaytarish, ekspertiza
dalolatnomasini rasmiylashtirilgan holda taqdim etilgan hujjatlarni ekspertizadan
o’tkazish;
-sinov laboratoriyasini baholash, baholash dalolatnomasini rasmiylashtirgan
holda sinoab laboratoriyasini baholash uchun komissiya tuzish;
-sinov laboratoriyasini baholash natijalarini va tuzatish ishlari (baholashda
nomuvofiqlar aniqlangan taqdirda) samaradorligini tahlil qilish Milliy
akkreditatsiya organi tomonidan ariza beruvchini akkreditatsiya qilish yoki
Akkreditatsiya qilish kengashi tavsiyalarini hisobga olgan holda akkreditatsiya
qilishni rad etish to’g’risida qaror qabul qilish;
-akkreditatsiya to’g’risidagi guvohnomani rasmiylashtirish, ro’yxatdan
o’tkazish va berish.

Arqoq bo‘yicha uzishga chidamliligini aniqlash uchun esa tanda
yo‘nalishi bo‘yicha qirqim. Gazlama namunasining qisqa uchi plastinkaning
bo‘rtig‘idagi teshigiga solinadi.
Keyin namuna tekis prujina bilan plastinkaga qisiladi va taroqning
ignalariga solinadi. Plastinka bilan birgalikda sug‘urib olinadi, taroq gazlama
namunasi bilan birgalikda mahkamlanadi.
Namunaning pastki qismiga maxsus qisqich yordamida 20gli qo‘shimcha
kuch ko‘yiladi.Namunaning qisqichlari orasidagi masofasi 50mm. Gazlamadan
2mm qatlamdagi iplarni ignalar to‘liq olib tashlangandan keyin, uzish
mashinasining shkalasidan kuchlanish yozib olinadi. Iplarning suriluvchanligiga
gazlamaning chidamligini aniqlash.
Iplarning suriluvchanligi deb bir tizimdagi iplarning ikkinchi bir tizimga
surilishi tushuniladi.
Siyrak gazlamalardan tiqilgan buyumlar kiyib yurilganda choklarda iplar
surilishi gazlamalardan tiqilgan buyumlar kiyib yurilganda choklarda iplar
surilishi mumkin.
Odatda tanaga yopishib turadigan va chuzuvchi kuch ko‘prok ta‘sir
qiladigan choklardagi iplar suriladi.
Choklarda iplarning surilishiga gazlamaning zichligidan tashqari gazlama
tayyorlangan iplarning xili, urilishi, chokning yo‘nalishi ham ta‘sir qiladi.
Gazlamaning tuzilishiga qarab, iplar tanda yoki arqoq yo‘nalishida surilishi
mumkin. Sillik iplardan tuqilgan gazlamalarda, nisbiy zichligi past bo‘lgan jun
gazlamalarda iplar osongina suriladi.
Chokda iplarning surilishi natijasida buyumning tashqi ko‘rinishi buziladi
va chokning pishikdigi pasayadi.
Iplarning suriluvchanligiga gazlamaning chidamligini aniqlash.
Gazlamadagi iplarning suriluvchanligi GOST 22730-76 standarti bo‘yicha
aniqlanadi.
Gazlamadagi iplarning suriluvchanligini aniqlash uchun tanda bo‘yicha 30
mm, arqoq bo‘yicha 450 mm li o‘lchamdagi namunalar tayyorlanadi.
Sinash ishlari uchun RT-2 yoki RT-2M asboblari qo‘llaniladi. Namuna
uchun kushimcha kuch 0,12N. Asbob quyidagilardan tashqil topgan: 3 mmli
yumaloqlangan radiusli rezinali labchok, yuk va shayindan iborat yuklagich
mexanizmi, harakatlantiruvchi elektr yuritgich, gazlama namunasini o‘ziga urovchi
baraban va shayin bo‘yicha yukni harakatga keltirish uchun arava.

etilgan hujjatlarning ekspertizadan o’tkazilishini ta`minlaydi. Ekspertiza natijalari
xulosa bilan rasmiylashtiriladi.
Ekspertiza Milliy akkreditatsiya organi mutaxassislari tomonidan yoki uning
topshirig’i bo’yicha boshqa vakolatli tashkilotlarning sifat bo’yicha ekspert-auditori
tomonidan amalga oshiriladi.
Ekspertiza boshqa vakolatli tashkilotlarning sifat bo’yicha ekspert-auditori
tomonidan o’tkazilgan taqdirda to’lov ariza beruvchi tomonidan ushbu tashkilotga
o’tkaziladi.Yozma bildirishnoma yuboradi.
Bunda ariza beruvchiga ko’rsatilgan nomuvofiqliklarni 20 ish kuni
mobaynida bartaraf etish va hujjatlarni takroriy ko’rib chiqish uchun taqdim etish
imkoniyati beriladi. Milliy akkreditatsiya organining bildirishnomasida ko’rsatilgan
nomuvofiqliklar ariza beruvchi tomonidan bartaraf etilgan taqdirda hujjatlarni
takroriy ko’rib chiqish nomuvofiqliklarning bartaraf etilganini tasdiqlovchi hujjatlar
ariza beruvchi tomonidan taqdim etilgan kundan boshlab 10 ish kunidan
oshmaydigan muddatda amalga oshiriladi.
Buyurtmanoma takroriy ko’rib chiqilganligi uchun to’lov undirilmaydi.
Belgilangan muddat tugagandan keyin berilgan buyurtmanoma yangidan berilgan
hisoblanadi.Takroriy ekspertiza Milliy akkreditatsiya organi yoki dastlabki
ekspertizani o’tkazgan boshqa vakolatli tashkilotlarning sifat bo’yicha ekspert-
auditori tomonidan o’tkaziladi.
Takroriy ekspertiza natijasi salbiy bo’lgan taqdirda Milliy akkreditatsiya
organi ariza beruvchini uning akkreditatsiya qilish shartlariga nomuvofiqligi sababli
akkreditatsiya qilishning rad etilgani to’g’risida 3 ish kuni mobaynida xabardor
qiladi.
Ekspertizaning ijobiy natijalari bo’yicha Milliy akkreditatsiya organi
akkreditatsiya qilish ob`ektining muvofiqligini baholash uchun komissiyani (keyingi
o’rinlarda komissiya deb ataladi) 10 ish kuni mobaynida tuzadi, ob`ektning haqiqiy
holatini o’rganish hamda uning:buyurtmanomada taqdim etilgan hujjatlarga, texnik
jihatdan tartibga solish sohasidagi normativ hujjatlar talablariga va akkreditatsiya
qilishning belgilangan shartlariga muvofiqligini;o’rsatilgan funktsiyalarni bajarishga
qodirligini baholash komissiyaning asosiy vazifalari hisoblanadi.

2.3.To`qimachilik mahsulotlarini sinashda sinov jihozlari va ularning ishlash
prinsipi.
Institutlar, universitetlar, ilmiy tadqiqot - institutlari va yirik kompaniyalar
talabiga binoan yaratilgan. 5000 kg (50 kN) kuchgacha ega bo‘lgan to‘qimachilik
mahsulotlarini sinash mumkin, ya’ni texnik, geo-textiles, noto‘qima.
Ishchi tezligi: 0.5 dan 500 mmG‘min.
1.7
1.7-rasm
Elektr sarfi: 220 V, 50G‘60 Gs, odnofaznoe, 8 kVt
Og‘irligi: 240 kg
O‘lchami: (D) 900 x (Sh) 600 x (V) 1340 mm.
Spektrofotometr- Matoni rangi etalonga mosligini aniqlash asbobi.
O‘lchash vaqti1,5 sekund
To‘lqin uzunligi: 360 nm dan 740 nm.
Ta’sir maydoni: 52 mm
Interfeys: standart interfeysi RS-232C.
CIE 15, ISO 7724/1, ASTM E1164, DIN 5033-7, JIS Z8722 standarti asosida
Elektr sarfi: o‘zgaruvchan tok, 220 V odnofaznoe – 50G‘60 GS.

2.2.Sinov jihozlari va ularning metrologik xossalari .
To‘qimachilik mahsulotlarini sinashda korxonalar zamonaviy o‘lchash
vositalardan foydalanilmoqda
1.1-rasm Autodyn 300 Plus ip va matoni uzulish kuchini aniqlash asbobi
Autodyn 300 Plus yakka, pishitilgan, tikuvchilik, pishiqiligi yuqori bo‘lgan iplarni
turli matoni uzulish kuchini, siqilishini, uzulguncha ketgan ish vaqtini o‘lchaydi.
A.C.C avtomatik qurilmasi yordamida 24 ta iplarni almashtiradi va zapravka qiladi.
Qo‘shimcha qismlar: kompyuter, printer, almanishuvchi tenzodatchik 20 N, 100 N,
1000 N, 3000 N.
ISO, DIN, ASTM, BS, UNI, M&S talablari asosida yaratilgan.
Elektr sarfi: 220 VG‘110 V 50G‘60 Gs – 400 VA
Xavo oqimi: 6 bar
Og‘irligi: 85 kg
O‘lchami Autodyn bilan: (D) 610 x (Sh) 610 x (V) 1340 mm
O‘lchami A.C.C bilan: (D) 570 x (Sh) 250 x (V) 230 mm – 17 kg

ancha bukilsa, gazlama shunday tortishadi. Arqoq tizimining buqilganlik darajasi
bunda kamayib, arqoq iplari tug‘rilanadi va eniga bir oz
GOST 12088-77 «To‘qimachilik gazlamalari va ulardan tayyorlangan
buyumlar. Havoo‘tkazuvchanligini aniqlash» standarti bo‘yicha maishiy, harbiy,
texniq trikotaj va noto‘qima matolarning havo o‘tkazuvchanligi aniqlanadi.
Sinash ishlari uchun VPTM-2 ko‘rinishidagi asbob ishlatiladi. Sinash
ishlarini olib borishdan oldin indikator va differentsial manometrdagi spirtning
nolli holati tekshiriladi. Boshqarish tugmachasini bosgandan keyin, chiroq yonadi.
Asbobning to‘g‘ri ishlashini tekshirish murvat yordamida bajariladi.
Kameradagi siyraklashish 49Pa indikatori bo‘yicha belgilangan
differentsial manometrning ko‘rsatkichi, nazorat murvatining ko‘rsatishiga mos
kelishi kerak.
Undan tashqari, asbobda stol va naychasimon kushgich joylashgan
bo‘lib, venturilar shunday tanlanadiki, siyraklashish namuna ostida indikator
bo‘yicha 49Pa ni tashqil etsin. Agar namuna ostida siyraklashish 49Pa katta bo’lsa,
unda katta teshikli plastinka qo‘yiladi .
Havo o‘tkazuvchanlik namunaning unta joyidan diagonali bo‘yicha olib
boriladi.namuna yuza ko‘rinishda joylashtiriladi va stolga halqa yordamida kizil
chiroq yongunicha qisiladi. Elektryuritgich bilan shamollatgich avtomatik ravishda
ishga tushadi.
Drosselni ochib namuna ostidagi siyraklashish 49Pa ga tugrilanadi,
indikator shkala bo‘yicha siyraklashishi aniqlanadi. Differentsial manometrining
shkalasi bo‘yicha shkalaning oraligigacha aniqdigi bilan kiymatlar xisoblanali.
kuch birgalikda olinganda, elektr yuritgich shamollatgich bilan avtomatik ravishda
tuxtaydi.

1. O zbekiston Respublikasi Prezidentining "O zbekistonʻ ʻ standartlashtirish ,
metrologiya va sertifikatlashtirish agentligi faoliyatini takomillashtirish chora-
tadbirlari to g risida gi PQ-2935-sonli qarori.
ʻ ʻ ‖ Toshkent , 2017 yil 28 aprel.
2. O z DSt ISO 9712:2013. Квалификация и сертификация персонала
ʻ
неразрушающего контроля. (ISO 9712:2012, IDT) Узбекское агентство
стандартизации, метрологии и сертификации. Ташкент – 2013.
3. ГОСТ 16504-81. «Система государственных испытаний продукции.
Испытания и контроль качества продукции. Основные термины и
определения».
4. U.A.Maxmonov, U.O.Amirqulov Standartlashtirish , metrologiya va sifatni
boshqarish. Darslik. T.: «Voris – nashriyot», 2019-290b.
5. G .G .Boboyev. Mahsulot sifati nazorati. Ma‘ruzalar matni. Toshkent, TDTU,
ʻ ʻ
2019. -151 b.
6. P.R.Ismatullayev, B.M.Axmedov, P.M.Matyakubova, G‗.X.Xamroqulov,
Sh.A.Turayev. Sifat menejmenti tizimi va uni sertifikatlashtirish. Darslik.
«Sano-standart» nashriyoti , Toshkent, 2014. -336 b.
7. https://www.google.com
8. https://ru.wikipedia

Elektr sarfi: 380 V - 50 Gs
Og‘irligi: 60 kg
O‘lchami: (D) 730 X (Sh) 800 X (V) 750 mm.
1.4 rasm Crock-Meter-mato rangini ishqalanishga chidamliligini aniqlash
asbob.
Mato rangini ishqalanishga chidamliligini aniqlash asbobi shto‘r diametri 1,6
sm, shto‘r o‘lchami 1,9x2,54 sm, kuch xosil qiluvchi tosh og‘irligi 9 N va 22 N va
mato namunalari hamda sikl soni ko‘rsatuvchi monitordan iborat.
ISO UNI EN 105, AA TCC 8G‘165, M&S C8 standarti asosida yaratilgan.
Elektr sarfi: 220/110 V, 50/60 Gs, odnofaznoe.
Og‘irligi: 20 kg
O‘lchami: (D) 800 x 250 (Sh) x 260 (V) m

1.2 rasm Martindale- Hamma turdagi matoni yemirilishi va tuganaklarini
aniqlash asbob.
• Tukli mato uchun (1.6x1 m),
• Taglik va parolon matosi uchun 1.5 m x0.5 m. (paketda 4 dona)
• Zich to‘qilgan mato bilan qoplangan disk Ø 140 mm (paketda 20 dona)
• Zich to‘qilan mato bilan qoplangan disk Ø 90 mm tuganaklarni aniqlashda
ishlatiladi (paketda 20 dona)
Elektr sarfi: 220 VG‘50/s, odnofaznoe (110 V 60/s),
Og‘irligi: 97 kg
O‘lchami: (D) 730 x (Sh) 660 x (V) 340 mm.

KIRISH
Respublikamiz iqtisodiyotining rivojlanishidagi ustuvor yo'nalishlardan biri —
to'qimachilik va yengil sanoat mahsulotlarini yetarli darajada sifatli ishlab chiqarish, xalq
ehtiyojini qondirish va uni eksport qilishdan iborat. Bu mas'iiliyatli vazifani bajarishda
materialshunoslik fanining ahamiyati katta.
Muhandis materialshunoslar to'qim achilik va yengil sanoatda ishlatiladigan xom
ashyolar, olingan yarim va tayyor mahsulotlarning tuzilishini, xususiyatlarini ilmiy asosda
tahlil qilib, muhandis-texnologlarga ishlab chiqarish jarayonini samarali tashkil etishga va
sifatli mahsulot olishga bevosita yordam beradilar. Materialshunoslik sohasidagi
mutaxassislar xom ashyo va mahsulot nuqsonlarini faqatgina qayd etmasdan, balki sifatni
boshqarish bo'yicha ham faol qatnashib, bo'lajak nuqsonlarning qanday hosil bo'lishini
oldindan aytib berishlari mumkin.
Mahsulot sifatini oshirish dolzarb muammolardan bo'lib, u ko'p omillarga, shu
jumladan mashinalarning ish holatiga, ishni tashkil etishga, xom ashyoning sifatiga,
ishchilarning kasb mahoratiga, xom ashyo, yarim va tayyor mahsulotlarning sifatini
nazorat qilishda mutaxassislarning bilimdonligi va malakasiga, sinov o'tkazuvchi qurol va
asbob-uskunalarning zamonaviyligiga va hokazolarga bog'liq. Mahsulot sifatini oshirish
uchun ishlab chiqarish tizimining hamma bo'g'inlarida ishni sifatli tashkil etish kerak.
Shu bilan birgalikda ilmiy-tadqiqot ishlarining natijalarini ishlab chiqarishga tatbiq
etish, mahsulot sifat ko'rsatkichlarini aniqlashda zamonaviy asbob-uskunalardan
foydalangan Avtomatlashtirilgan o'lchash siniblikasi tomonidan 1993 yil 28 dekabrida
standartlashtirish, metrologiya va sertifikatlashtirish bo'yicha qabul qilingan qarorlar
muhim ahamiyatga ega.,
Qabul qilingan qaroriar asosida materialshunoslik fanini To'ldiruvchi quyidagi
yangi fanlar V-540500 yo'nalishidagi hakaiavriar o'quv rejasiga kintilgan;
1. Metrologiya va standartlashtirish.
2. Sertifikatsiyalashtirish va sifatni boshqarish.
Bu fanlardan olingan yetuk bilim bo'lajak mutaxassislar uchun juda zarur va
korxonalarda har tomonlama sifatli mahsulot ishlab chiqarishga garov bo'ladi.
O 'zbekistonda paxta mahsulotlarini standartlash va sertifikatlash «Sifat»
Boshqarmasi va «O‘zpaxtasanoatsotish» uyushmasining «Press-servis» ilmiy-texmka
paxta tolasi va paxta mahsulotlari uchun xalqaro talablarga javob beradigan yangi
standartlar yaratildi.

O‘lchamlari: (D) 430 x (Sh) 500 x (V) 620 mm.

1.9 rasm Thickness-Lab
Thickness-Lab – to‘qima, trikotaj, noto‘qima, geotekstil, teri matolarini
qalinligini aniqlash asbobi. 0 dan 10 mm gacha qalinlikdagi matolar uchun, aniqlik
darajasi 0,01 mm. Quyidagi rusumlari mavjud:
- EN ISO 5084 standarti asosida (to‘qimachilik matosi uchun) 20 sm2- 0.1 kPa;
- EN ISO 5084-1 standarti asosida (geotekstil matolari uchun) 5 sm2- 2 i 20 kPa;
- EN ISO 53855 standarti asosida (noto‘qima matolar uchun) 25 sm2
- 0.5 kPa i 1 kPa yoki 10 sm2- 5 kPa.
Og‘irligi: 23 kg.
O‘lchamlari: (D) 250 x (Sh) 310 x (V) 300 mm.
Gazlamani PT-250 mato o‘zish mashinasida pishiqligini va
cho‘ziluvchanligini aniqlash.

1.5 rasm Elmendorf-matolarni va suny charmlarni yirtilishga qarshiligini
aniqlaydigan qurilma.
Quyidagi qismlardan iborat:
 mayatnik: 1.600 g - Kod 275A.126
 mayatnik: 3.200 g - Kod 275A.128
 mayatnik: 6.400 g - Kod 275A.130.
UNI V ISO 13937-1, D ASTM 1424, DIN 53862 standarti asosida yaratilgan.
Og‘irligi: 6 kg
O‘lchami: (D) 380 x (Sh) 180 x (V) 380 mm.

Elektr yuritgich yordamida mashina 220 V, 50 Gs li tarmoq, bilan ulanadi.
Ko‘rsatkich yordamida pastki qisqichning kerakli tezligi belgilanadi. Tugmachani
o‘ngga burish bilan mashina ishga tushadi, natijada chiroq yonadi.
Pastki va yuqori qisqichlar, ishchi va nazorat ko‘satkich 13 larning
boshlang‘ich holati tekshiriladi. Dastak yuqori qisqichni toxtatadi. Yuqori qisqich
sekinlik bilan ochilib, namuna bo‘lagi joylashtiriladi. Namuna bo‘lagining bir uchi
patki qisqichga mahkamlanadi.
Yuqori qisqich ushlab turuvchi moslamadan bo‘shatiladi.
Tugma «Vniz» pastki qisqichni harakatga keltiradi va cho‘zilish jarayoni kuzatiladi.
Gazlama bulagi o‘zilgandan keyin, shkaladan mustahkamlik va shkaladan esa
uzayish k,iymatlari yozib olinadi. Kul yordamida nazorat ko‘rsatkichi va uzayish
boshlangich holatga keltiriladi. «Vverx» tugma bosilib, qisqich oldingi boshlangich
holatiga keltiriladi.
To‘qimachilik gazlamalarining yemirilishga chidamligini aniqlash uchun
PIT-2, IT3 asboblari ishlatiladi. PIT-2 asbobi yordamida gazlamaning yemirilishga
chidamligini aniqlash. Bu asbob gazlamani tekislik bo‘yicha bitta yo‘nalishda, ya’ni
ilgarilanma-qaytma harakatlanishida ishqalaydi.ta’minlaydi. Namuna stolchaga
joylashtiriladi va qisqich yordamida mahkamlanadi.
Tortish kuchi orqali yuk yordamida namuna ishqalanish uchun taranglashadi.
Tik chiziqli ishqalanish yo‘nalishida namuna yuk qurilmasi yordamida tortiladi. Yuk
qurilmasi o‘qdagi yukli mayatnik va shkaladan iborat bo‘lib, dastak yordamida
belgilangan kuch qiymatiga keltiriladi.
Asbobda yemirilish davrini ko‘rsatadigan xisob qurilmasi mavjuddir. Agar
gazlama yemirilish davrida yirtilsa yoki teshilsa asbob avtomatik ravishda
toxtaydi.Sinash uchun olinadigan namuna maxsus andoza yordamida qirqiladi.
Namunaning qisqa, joyi qisqichga mahkamlanadi. Enli qismi stolchaga, katta qismi
esa o‘qdagi tirqish joyiga mahkamlanadi. Har birining vazni 1 kg dan bo‘lgan yuk
osiladi, dastak soat yunalishida buralib, shkala bo‘yicha 19,6 N (2 kgk) kuch
belgilanadi. Keyin dastak qo‘yib yuboriladi va asbob ishga tushiriladi.
Agar gazlama namunasida teshik xosil bo‘lsa, asbob avtomatik ravishda
to‘xtaydi va hisob ko‘rsatkichidan yemirilishlar davri yozib olinadi. So‘ngra namuna

Aniqlangan nomuvofiqliklarni belgilangan muddatda bartaraf etish
ta`minlanmagan taqdirda Milliy akkreditatsiya organi akkreditatsiya qilishni rad etish
to’g’risida qaror qabul qiladi.
Akkreditatsiyani o’tkazish muddati akkreditatsiya qilishga berilgan
buyurtmanoma ro’yxatdan o’tkazilgan kundan boshlab 130 ish kunidan oshmasligi
kerak.
Akkreditatsiya qilish to’g’risidagi qaror ijobiy bo’lgan taqdirda Milliy
akkreditatsiya organi ariza beruvchiga akkreditatsiya to’g’risidagi guvohnomani 3 ish
kuni mobaynida beradi.
Uchinchi tomon hisoblanadigan sinov va/yoki o’lchov laboratoriyalariga
(markazlariga) texnik jihatdan malakalilik va mustaqillik yuzasidan akkreditatsiya
to’g’risidagi guvohnomalar beriladi.
Birinchi yoki ikkinchi tomonning sinov va/yoki o’lchov laboratoriyalariga
(markazlariga) faqat texnik jihatdan malakalilik uchun akkreditatsiya to’g’risidagi
guvohnomalar beriladi.Akkreditatsiya to’g’risidagi guvohnoma Muvofiqlikni
baholash organlarining davlat reestrida ro’yxatdan o’tkaziladi.
Akkreditatsiya to’g’risidagi guvohnomada yoki unga ilovada akkreditatsiya
qilinganlikning sohasi ko’rsatiladi. Akkreditatsiya to’g’risidagi guvohnoma 5 yil
muddatga beriladi. Akkreditatsiya qilish ob`ektining faoliyatini akkreditatsiyaning
belgilangan shartlariga muvofiqlik yuzasidan inspektsiya nazoratidan o’tkazish Milliy
akkreditatsiya organi tomonidan amalga oshiriladi.

Dinamometr qisqichlarini orasidagi masofa jun gazlamalar uchun 100 mm,
boshqa gazlamalar uchun 200mm olinadi. Namuna bo‘lagining uzunligi qisqichlar
orasidagi masofadan 100-150 mm katta olinadi.
Gazlamani tejash maqsadida kichik bo‘laklar usuli ishlab chiqilgan. Bunda
namuna bo‘lagining eni 25 mm qisqichlar orasidagi masofa 50 mm olinadi.
Gazlamalarning pillingini aniqlash. Junli va yarim junli gazlamalardagi
pillingni aniqdash uchun TI-1 asbobi ishlatiladi.
U asbob gazlamalarning ishqalanishga chidamligini aniqdash uchun
mo‘ljallangandir.
Olingan namunadan maxsus andoza asosida diametri 85 mm bo‘lgan doira
shaklidagi bo‘lak qirqiladi. Bitta katta bo‘lagining tashqi diametri 250 mm va ichki
diametri 80 mm li halqali ko‘rinishda bo‘ladi.
Kichik namunalar sinash boshchasiga, Sinov ishlarini olib borishda quyidagi
shartlarga rioya qilish zarur: asbobning siqil- gan havo yordamida ishlaydigan
qismidagi bosim — 2,66 kPa charxli va boshchali diskni aylanish soni minutiga 100
ta; asbobni to‘xtatish va kichik Andoza yordamida 9 sm2 gazlama namunasining
yuzasida pilling soni sanab chiqiladi va olingan natijalarning o‘rtachasi
topiladi.Olingan natijalar bo‘yicha grafik quriladi.
Abssissa o‘qiga boshchaning aylanishlar soni, ordinata o‘qiga esa 9 sm2
gazlama namunasining yuzasidagi pillinglar soni qo‘yib chiqiladi. Agar 500 ta
aylanishda gazlama yuzasida pillinglar hosil bo‘lmasa, sinash ishlari to‘xtatiladi.
Sinash ishlaridan keyin gazlama yuzasidagi en g yuqori pilling qiymati
bo‘yicha pillingning hosil bo‘lishida gazlamaning moyilligi quyidagi mezonga asosan
aniqlanadi: pillingga duchor bo‘lmagan, ya’ni pilling yuk; kuchsiz pilling — 1 sm2
da 1,0 gacha; o‘rtacha pilling — 1 sm2 da 1,1 dan 2,0 tagacha; kuchli pilling — 1
sm2 da 2,0 dan yuqori.
GOST 3813-72 standartiga binoan o‘zish ishlari RT- 250M-2 o‘zish
mashinasi yordamida amalga oshiriladi.
RT-250M-2 uzish mashinasida sinash ishlarini olib borishdan avval shkala
belbog‘ining darajasi tanlanadi va mayatnikli kuch o‘lchagichi 39ga belgilangan yuk
osiladi.

Komissiya Milliy akkreditatsiya organi rahbarining buyrug’i bilan
tayinlanadi. Buyruqda komissiyaning tarkibi, akkreditatsiya qilish ob`ektining
muvofiqligini baholashning maqsadi, sanasi, muddati va joyi ko’rsatiladi.
Komissiya raisi sifat bo’yicha ekspertlar-auditorlar orasidan tayinlanadi.
Komissiyani tuzishda komissiya tarkibiga kiritiladigan shaxslarning xolisona
baholashni o’tkazish uchun zarur bo’ladigan layoqati, bilimlari va ko’nikmalari
hisobga olinadi.
Zarur bo’lgan taqdirda komissiyaga texnik ekspertlar jalb etilishi mumkin.
Texnik ekspertlar sifat bo’yicha ekspert-auditor rahbarligida ishlashi kerak.
Komissiya ishlarining dasturi Milliy akkreditatsiya organining rahbari yoki u vakolat
bergan shaxs tomonidan tasdiqlanadi.
Buyruq va komissiya ishlarining dasturi komissiya baholashni o’tkazish
uchun jo’nab ketgungacha tanishish maqsadida ariza beruvchiga taqdim etiladi.
Komissiya ishlarining davom etishi 20 ish kunidan oshmasligi kerak.
Akkreditatsiya qilish ob`ektining muvofiqligini baholash natijalari baholash
dalolatnomasi bilan rasmiylashtiriladi.Ariza beruvchi komissiya xulosalariga rozi
bo’lmagan taqdirda rozi emasligi to’g’risida yozma e`tiroz taqdim etishi mumkin, u
baholash dalolatnomasiga ilova qilinadimobaynida Akkreditatsiya qilish
kengashining tavsiyalari asosida akkreditatsiya qilish to’g’risida yoki ariza
beruvchiga aniqlangan nomuvofiqlikni bartaraf etish uchun 30 ish kunidan iborat
bo’lgan muddat berish to’g’risida qaror qabul qiladi.
Ariza beruvchi tomonidan nomuvofiqliklarni bartaraf etish to’g’risidagi
tegishli hujjatlar belgilangan muddatlarda taqdim etilgan taqdirda komissiya Milliy
akkreditatsiya organining buyrug’i asosida 5 ish kunidan oshmaydigan muddatda
kamchiliklarni bartaraf etishning holatini o’rganadi va nazorat dalolatnomasini
rasmiylashtiradi.
O‘tkazilgan takroriy baholash yakunlari bo’yicha hujjatlar komissiya
tomonidan taqdim etilgandan keyin masala 5 ish kuni mobaynida Akkreditatsiya
qilish kengashi tomonidan ko’rib chiqiladi.
Milliy akkreditatsiya organi 5 ish kuni mobaynida Akkreditatsiya qilish
kengashi tavsiyalari asosida akkreditatsiya qilish yoki akkreditatsiya qilishni rad etish
to’g’risida qaror qabul qiladi.

Yengil sanoat mahsulotlarining sifat ko‘rsatkichlarini aniqlash
MUNDARIJA
KIRISH………………………………………………………………………
…
I-BOB TO‘QIMACHILIK MAHSULOTLARI SIFATINI BAHOLASH
SINOV USULLARI………………………………………………………….
1.1 To‘qimachilik mahsulot sifatini ko‘rsatkichlari haqida……………………......
1.2 To‘qimachilik mahsulot sifatini baholash usullari…………………………….
II-BOB TO‘QIMACHILIK SANOATIDA SINOV
LABARATORIYALARINI TASHKIL ETISH……………………………...
2.1 Sinov labaratoriyalari ularga qo‘yilgan
talablar………………………………..
2.2 Sinov jihozlari va ularning metrologik xossalari………………………………
2.3 To‘qimachilik mahsulotlari…………………………………………………...
XULOSA……………………………………………………………………….
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RUYXATI…………………………

Gazlamaning pishiqligi uning sifatini belgilaydigon eng muhim
ko‘rsatkichlaridan biridir. Gazlamaning cho‘zilishga chidamliligi deganda uning
yukka chidamliligi tushiniladi.
Malum o‘lchamdagi gazlama bo‘lagini o‘zish uchun yetarli minimal kuch
uzuvchi kuch deyiladi.
Gazlamaning o‘zilishga pishiqligi ularning tola tarkibiga kalava ip yoki
ipning nomeriga, zichligiga, o‘rilish turiga pardazlash harakteriga bog‘lik. Sintetik
tolalardan to‘qilgan gazlamalarning o‘zilishiga pishiqligi eng yuqori bo‘ladi.
Bosim bilan pardozlash gazlamaning pishiqligini oshiradi. Polotno o‘rilishida
to‘qilgan gazlamalar pishiq bo‘ladi.
Gazlamaning uzayishi o‘zish mashinasida gazlamaning pishiqligini aniqlash
bilan bir vaqtda uning uzayishini ham aniqlanadi. Uzilish paytida namunaning
uzunligi oshishi quydagicha topiladi.
L1 – namunaning dastlabki uzunligi, mm
L2- namunaning o‘zilish paytidagi uzunligi, mm
Masalan, chitning o‘zilishidagi uzayishi tanda bo‘yicha 8-10 , arqoq bo‘iycha
10-15, zig‘ir tolali materialniki tanda 4-5, shoyi gazlamalarda tanda bo‘yicha 11,
arqoq bo‘yicha 14.
Uzuvchi kuchni aniqlsh uchun gazlama bo‘lagi o‘zish mashinasida o‘zib
ko‘riladi. Bu maqsadda PT-250 markadagi gazlama o‘zish mashinasi
qo‘llaniladi.Gazlama namunasini 2 qisqich 1 va 3 ga maxkamlab qo‘yiladi. Ustki
qisqich yukli richak 4 bilan bog‘langan.
Pastki qisqich pastga tushganda namuna cho‘zilib ustki qisqichni pastga
suradi. Bu esa yukli richak 4 ni buraydi. Natijada yuk 11 li mayatnik kuch o‘lchgich 5
og‘adi. Kuch o‘lchagichning gildirak o‘qiga sterelka maxkamlangan bo‘lib, u
namunaga tasir qilayotgan kuch qiymatini yuk shikalasi 7 da ko‘rsatadi.
Sinash uchun gazlama namunasidan tanda bo‘yicha 5 bo‘lak, arqoq bo‘yicha
5 bo‘lak namununa qirqib olinadi. Pishiqlikni aniqlashda bo‘lakning eni beligilangan
o‘lchamga aniq mos kelishi va barcha bo‘ylama iplar bo‘lakning boshda oxirigacha
to‘iq bo‘lishi juda muhimdir. mm.

olinib uning mustahkamligi o‘zish mashinasida aniqlanadi. IT-3 asbobi yordamida
gazlamaning yemirilishga chidamligini aniqdash.
IT-3 asbobi namunaning yuzasida aylanma harakatlanishi natijasida gazlamani
ishqalaydi. Sinalayotgan gazlama namunasi kergi chambarakga joylashtiriladi va
yumaloqli qisqich yordamida mahkamlanadi.g‘ildirak oralig‘idagi bosimini
ta’minlaydi. Sharikli o‘zak orqali namuna tortiladi.
Bu asbobda ishqalanish ishlari charxtoshli yumaloq, qisqich bilan birgalikda
o‘z o‘qi atrofida harakatlanishiga asoslangan. Agar namuna yirtilsa yoki teshilsa
asbob avtomatik ravishda tuxtaydi.

Akkreditatsiya qilishning har bir navbatdagi bosqichi oldingi bosqichning
natijalari ijobiy bo’lgan taqdirda bajariladi. Akkreditatsiya qilish (akkreditatsiya
qilish sohasini kengaytirish) ishlari uchun to’lov ariza beruvchi tomonidan
bosqichma-bosqich, qonun hujjatlarida belgilangan tartibda amalga oshiriladi.
Ariza beruvchi, akkreditatsiya qilish natijalaridan qat`I nazar, akkreditatsiya
bo’yicha ishlarni o’tkazish bilan bog’liq barcha xarajatlarni bosqichmabosqich
tuziladigan shartnomaga muvofiq to’lashi shart.
Sinov laboratoriyasini akkreditatsiyadan o’tkazishda ariza beruvchi ushbu
belgilangan shakl bo’yicha akkreditatsiya qilishga buyurtmanomani milliy
akkreditatsiya organiga yuboradi, talab etilgan hujjatlar va ma`lumotlarni ilova qiladi.
Ariza beruvchi akkreditatsiya qilishga buyurtmanomani, unga zarur hujjatlarni ilova
qilgan holda, bevosita, pochta aloqasi vositasi orqali yoki elektron shaklda berishi
mumkin.
Buyurtmanoma elektron shaklda berilgan taqdirda Milliy akkreditatsiya
organi hujjatlarning rasmi olingan versiyasini ekspertizaga qabul qiladi, so’ngra
ularni akkreditatsiya ob`ektining muvofiqligi baholanadigan joyga borgan vaqtda asl
nusxasi bilan taqqoslaydi.
Milliy akkreditatsiya organi elektron shakldagi buyurtmanoma olingani
to’g’risida ariza beruvchi xabardor qilinishini ta`minlaydi.Sinov yoki o’lchov
laboratoriyalarini akkreditatsiya qilish uchun buyurtmanomaga quyidagi hujjatlar va
ma`lumotlar ilova qilinadi:) akkreditatsiya sohasini belgilovchi akkreditatsiya qilish
so’ralayotgan sinovlar usullari metodikalari) yoki o’lchovlar turlari ro’yxati;v) sifat
menejmenti tizimi tartib-taomillaridan iborat bo’lgan sifat bo’yicha qo’llanmalar.
Ariza beruvchi o’z xohishiga ko’ra akkreditatsiya qilish ob`ektiga taalluqli
qo’shimcha hujjatlar va ma`lumotlarni taqdim etishi mumkin. Buyurtmanomani
ko’rib chiqish natijalari bo’yicha Milliy akkreditatsiya organi tomonidan 3 ish kuni
mobaynida akkreditatsiya qilish ishlarini o’tkazish yokihujjatlar to’liq bo’lmagan
taqdirda ularni puxtalashtirishga qaytarish to’g’risida qaror qabul qilinadi.
Akrreditatsiya qilish ishlarini o’tkazish to’g’risida qaror qabul qilingan
taqdirda Milliy akkreditatsiya organi ekspertiza bo’yicha xizmatlar uchun to’lov
amalga oshirilgan kundan boshlab 20 ish kunidan ortiq bo’lmagan muddatda taqdim

1.3 rasm H.T. Auto-Dyeing Machine/3 – to‘qimachilik mahsulotlarini bo‘yash
mashinasi.
30 gramm og‘irlikdagi tola, ip va to‘quv mahsulotlarini bosim ostida, yuqori
(+130°C)temperaturada reagent va kislotali bo‘yovchi moddalarda bo‘yashga
mo‘ljallangan mashina.
• Uchta rang berish qurilmasidan iborat.
• Mikroprotsessori 60 tagacha rang turini saqlaydi.
• Xar bir rang berish qurilmasida quyidagilar mavjud:
• bitta avtomatik rang tayyorlash idishi
•ikkita avtomatik rang tayyorlashda ishlatiladigan yordamchi ximikatlar uchun idish.
• avtomatik doimiy yuvish
• avtomatik vannalarni to‘ldirish
• avtomatik rang berish vannasi
• namuna solingan korzina doimo vaqt mobaynida soat strelkasi va soat strelkasiga
qarshi aylantirib turuvchi moslamasi.

$Gazlamaning sitiluvchanligini aniqlash. Gazlamaning sitiluvchanligi GOST 3814-81 standartining «g» bandi bo‘yicha SNIXBI (MITLP) moslamasi bilan uzish mashinasi yordamid aniqlanadi. Moslama taroqning uzunligi bo‘yicha bir qatorda joylashgan 0,8 mm qalinlikdagi 18 ta ignadan, uzish mashinasining yuqorisida joylashgan taroqni ushlagich; uzish mashinasining pastki qisqichiga mahkamlangan maxsus qisqichdan tashkil topgan.Sinash uchun eni 30 mm uzunligi \ 1.2.To`qimachilik mahsulotlari sifatini baholash usullari.$

II BOB. TO`QIMACHILI SANOATIDA SINOV LABORATIYALARINI
TASHKIL ETISH
2.1.Sinov labaratoriyalari ularga qo`yilgan talablar.
To’qimachilik korxonalarida tashkil etilayotgan sinov laboratoriyalarida
mahsulotlarni sinash va sertifikatlashtirish uchun laboratoriyalar belgilangan tartibda
akkreditatsiya qilinishi lozim.
Sinov laboratoriyalari akkreditatsiyadan o’tkazish tartibi O’zbekiston
Respublikasi Vazirlar Maxkamasining 2015 yil 14-oktyabrdagi 292-sonli
“Muvofiqlikni baholash organlarini va metrologik xizmatlarni akkreditatsiya qilish
hamda ularning faoliyatini inspektsiya nazoratidan o’tkazish tartibi to’g’risida”gi
Nizom asosida amalga oshiriladi.
Akkreditatsiya qilish akkreditatsiya qilinayotgan sinov laboratoriyasining
malakali ekanligini va uning mustaqilligini rasman tasdiqlash maqsadida o’tkaziladi.
Quyidagilar akkreditatsiya qilishning umumiy shartlari hisoblanadi:
a) shtatida akkreditatsiyaning ariza berilayotgan sohasida malakali xodimlarning
mavjudligi;
b) sifat menejmentining amaldagi tizimi mavjudligi;
v) muvofiqligi baholanayotgan to’qimachilik mahsulotlari uchun texnik jihatdan
tartibga solish sohasidagi normativ hujjatlarning mavjudligi.
To’qimachilik mahsulotlarini sinov laboratoriyalarini akkreditatsiya qilish
uchun quyidagilar uchun qo’shimcha shartlar hisoblanadi:
a) akkreditatsiya qilinayotgan sinov laboratoriyalarining ishlab chiqaruvchilar,
sotuvchilar, ijro etuvchilar va iste`molchilardan mustaqilligi;
v) shtatida sifat bo’yicha kamida ikki nafar ekspert-auditorning mavjudligi;
g) texnik jihatdan tartibga solish sohasidagi normativ hujjatda belgilangan
baholanayotgan ob`ektning asosiy ko’rsatkichlari aksariyat qismini belgilovchi,
o’zining belgilangan tartibda akkreditatsiya qilingan sinov laboratoriyasining
(markazining) mavjudligi;
d) baholanayotgan ob`ekt asosiy ko’rsatkichlarining yetishmayotgan qismini
aniqlashni ta`minlovchi akkreditatsiya qilingan o’zga sinov laboratoriya (markaz)lari
bilan hamkorlik qilish to’g’risidagi bitimlarning mavjudligi.
Sinob laboratoriyalaripni akkreditatsiya qilish quyidagi sxema bo’yicha
amalga oshiriladi va quyidagi bosqichlardan iborat bo’ladi .

Ba`zi matolar uchun vaznning uzunlik birligiga va yuza birligiga nisbati
bevosita matoning eni bilan bog’liq, boshqa matolar uchun matoning tuzilishi
(matoning cheti yoki foni) bo’yicha o’zgarishi vaznining uzunlik birligi bilan
vaznning yuza birligi o’rtasida sezilarli farqni keltirib chiqarishi mumkin.
Tartibga soluvchi murvat ko‘rsatkich bilan egilgan qirqimni joylashtirish
uchun xizmat qiladi. Ung qo‘l bilan qisqich ochiladi va qirqimning bir uchi
bo‘shatiladi va qisqichning yuqori plastinkasi pastkisini qisadi.
Asbobning asosi murvat yordamida maxkamlangan bo‘lib, unda
tenglashtirish darajasi va yumoloq shkalaga joylashgan. Ustunning yo‘naltirilgan
tirqishidagi qisqichning tayanch qismiga namuna 180° egilgan holatida
joylashtiriladi.
Tartibga soluvchi murvat ko‘rsatkich bilan egilgan qirqimni joylashtirish
uchun xizmat qiladi. Ung qo‘l bilan qisqich ochiladi va qirqimning bir uchi
bo‘shatiladi va qisqichning yuqori plastinkasi pastkisini qisadi.
Bir vaqtning o‘zida chap qo‘l bilan sekundomer ishga tushiriladi.rqimning
bo‘shatilgan bir uchi qayishqoq kuch ta’sirida a burchakka egiladi.
Keyin, 10x15 mm o‘lchamli halqa ikkinchi qisqich bilan kesiladi. Namuna
egilishining burchagi 180° ni tashkil etadi.
Qisqich namuna bilan birgalikda kuchlantirgich qurilmasining tayanch
yuzasiga qo‘yiladi, shunda namuna halqasi yuza ostiga joylashtiriladi. Yuza 5 kg
vazndagi yuk bilan bo‘ylama ustunga mahkamlangan.
Sekundomerni qo‘shgan holda dastak yukni qisqichning yuqori
plastinkasiga tushiradi. Halqa 15 min mobaynida 1 kgk/sm2bosim ostida qisilib
turiladi. Undan tirqishiga qisqichning tayanch bo‘rtigacha joylashtiriladi va qisqich
ochiladi, namunaning uchi qo‘yib yuboriladi.
Sekundomerni qo‘shib, ikkinchi qisqich ham olib tashlanadi. Namunani
atrof muhit ta’siridan saqlash uchun organiq oyna qoplamasi bilan berkitiladi.
Qisqchlar ta’siridan bo‘shatilgan namunaning bir uchi muvozanat holatiga keladi.
5 minutdan keyin, tiklanish burchagi o‘lchaniladi.
Gazlama iplarining sirtiluvchanligini aniqlash. Sitiluvchanlik deganda
gazlamaning qirqilgan chetlaridan iplarning tushishi yoki siljishi tushuniladi.
Gazlamalarning tangensial
qarshiligi juda kam bo‘lganida bunday hodisa ro‘y beradi.
Tangensial qarshilik miqdori gazlamaning tuzilish fazasiga, o‘rilishiga va
ipning turiga, bikirligiga bog‘liq.

XULOSA
Xulosamning mazmuni shundan iboratki, Ishlab chiqarish jarayonida
foydalanilayotgan xom ashyolarning fizik-mexanik xususiyatlari standart talabiga
to'g'ri kelsa va shu ko'rsatkichlar metrologiya o'Ichov vositalari bilan aniqlansa,
olingan tayyor mahsulotlar muvofiqlik belgisi bilan sertifikatsiyalashtirilgan bo'lsa,
ular jahon bozorida raqobat qila oladigan mahsulot bo'lishi muqarrar..
Mahsulot sifatini ta'minlash materialshunoslikning muhim vazifasidir.
To'qimachilik materialshunosligi fanida fundamental fanlarning yutuqlaridan
keng foydalaniladi va u fizika, kimyo, mexanika, matematika fanlariga asoslangan
holda taraqqiy etadi.
To'qimachilik sanoati yengil sanoatning tabiiy va suniy tolalardan turli xildagi
ip, gazlama noto'qima matolar va to'qimachilik-attorlik buyumlari ishlab
chiqaradigan yirik tarmoqlaridandir. U kundalik turmushda ishlatiluvchi mahsulot
ishlab chiqarish va aholi ehtiyojini qondirishda muhim ahamiyat kasb etadi.
To`qimachilik sanoatining asosiy xom ashyosi - paxta, poya po'stlog'idan
olinuvchi (zig'ir, kanop, jut va hokazo) tolalar jun tolalari va ipakdir.
Bundan tashqari, to`qimachilik sanoatida turli xildagi sun'iy va sintetik tola,
iplar ko`p ishlatiladi. O'zbekiston Respublikasida olib borilayotgan iqtisodiy
islohotlar tufayli respublika yengil sanoati ixtisoslashgan, alohida va mustaqil
faoliyat yurituvchi uyushmalardan tashkil topgan.' «O‘zbekyengilsanoat», «O‘zbek
ipagi» va «O‘zbekcharmpoyabzali» uyushmalari shular jumlasidandir.
Biroq respublika to'qimachilik tarmog'i deganda paxta, kimyoviy va ipak
iplaridan olinuvchi tikuvchilik ipiari, gazlama, trikotaj va noto'qima matolar ishlab
chiqaruvchi korxonalar majmui tushuniladi.
Iqtisodiy islohotlarni chuqurlashtirish va bozor munosabatlariga o'tish
ishlarining asosiy mezoni — ishlab chiqarish hajmini va quvvatlarini oshirishgina
emas, balki, avvalo, ishlab chiqarilgan mahsulotga bo'lgan talab va taklifning
mavjudligi sanoatning yildan-yilga jahon bozoridan o'z o'rnini topib borish
imkoniyatlarini xarakterlovchi ko'rsatkichlardir. To‘qimachilik materiallarining
tasnifida har bir bo'lim orasida yarim mahsulotlar joylashadi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR.

Yengil sanoat mahsulotlarining sifat ko‘rsatkichlarini aniqlash

Купить

Информация о документе

Продавец

Yengil sanoat mahsulotlarining sifat ko‘rsatkichlarini aniqlash