Ro'yxatga olish sanasi 21 Aprel 2025
9 SotishYuechi-Kushon va Kushon davlati
![bo ʻ linish holatida bo ʻ ldi . 220- yilga kelib Sango nomini olgan uch davlat — Uch
podsholik [ Vey (220-265), Shu (221-263), U (222-280)] paydo bo ʻ ldi . 265- yil Uch
podsholik davri tugab , mamlakat G ʻ arbiy Szin sulolasi hukmronligi ostida
birlashdi (265—316). Lekin 316- yilda ko ʻ chmanchi xalqlar Szin imperiyasini tor -
mor qilib butun Shimoliy Xitoyni bosib oldi . Natijada Shimoliy Xitoyda turli
davrlarda 16 ta noxitoy podsholiklari hukm surdi . Xitoy zodagonlarining ko ʻ p
qismi shimolida Janubiy Xitoyga ko ʻ chib o ʻ tib , Sharqiy Szin sulolasi (317—420) ni
barpo etdilar . Noxitoy podsholiklar o ʻ rtasida 100 yildan ortiq davom etgan o ʻ zaro
urushlar natijasida Toba Vey ( Shimoliy Vey ) davlati (386—534) g ʻ olib chiqib ,
butun Shimoliy Xitoyni o ʻ z qo ʻ l ostida birlashtirdi .
Kushon podsholigiga doir yozma manba va arxeologik topilmalar kushonlar
madaniyatini o ʻ rganish , ularning O ʻ rta Osiyo , jumladan , O ʻ zbekiston xalqlari
madaniyati taraqqiyotida tutgan o ʻ rnini ilmiy baholashda muhim ahamiyatga ega .
Kushon podsholigi siyosiy tarixi va madaniyati o ʻ tmishining hali to ʻ la , haqqoniy
yoritilmagan jihatlari ko ʻ p bo ʻ lib , O ʻ zbekiston , Hindiston , Fransiya , AQSH ,
Italiya , Vengriya , Tojikiston , Afg ʻ oniston , Rossiya , Yaponiya olimlari ularni
aniqlash borasida chuqur , izchil i . t . larni davom ettirmoqda . [1]
Kushon davlati haqida tarix kitoblari keng ma lumot beradi. Markaziyʼ
Osiyoda imperiyalarning eng qadimiysi, davriy jihatdan eng yashovchani (milodiy
I-IV asrlar) Kushon davlati bo lgan.
ʻ 6
O z davriga nisbatan mislsiz ulkan ʻ
mintaqalarni egallagan Kushon davlati chegaralari- sharqda Xitoy , g arbda
ʻ Kaspiy
dengizi , janubda Hindiston va shimolda Orol bo ylarigacha etib borgan. Qadimgi
ʻ
dunyo madaniyatining uch yirik manbai — hind, fors va turk xalqlari tutashgan
markaziy zaminda tashkil topgan ulug davlat.
ʻ
Yuechjeylarning eramizdan avvalgi II asr o rtalarida
ʻ Grek-Baqtriya davlatiga
bostirib kirishi ushbu davlatni tamomila tugatilishiga olib keldi. Yuechjeylarning
dastlabki mulklari shimoliy Baqtriya hududlarida bo ldi (zamonaviy
ʻ
O zbekistonning janubiy hududlari va Tojikiston). Kusxon davlati eramizning 1-
ʻ
asri birinchi yarmida yuechjeylar davlati amirliklaridan biri Kusxonning yuksalishi
6
Staviskiy B. Ya., Ko shanskaya Baktriya. Problemi kulturi, Moskva, 1977;
ʻ
12](https://docx.uz/documents/3c57a393-75c4-4ead-a991-cc87f12bc049/page_11.png?v=1)
![turdi va Hindistondan Markaziy Osiyo bo'ylab Xitoygacha bo'lgan keng yoydagi
bir necha Osiyo xalqlarini nazarda tutishi mumkin edi. Xitoy yozuvlarida Rim
imperiyasi nomi bilan tanilgan Daqin yoki Buyuk Qin . Daqin to ' g ' ridan - to ' g ' ri
keyingi bilan bog ' liq edi Fulin ( 拂 菻 kabi olimlar tomonidan aniqlangan xitoy
manbalarida Fridrix Xirt sifatida Vizantiya imperiyasi . Xitoy manbalarida
Fulinning Xitoyga kelgan bir necha elchixonalari tasvirlangan Tang sulolasi va
shuningdek Konstantinopolni qamal qilish kuchlari bilan Muoviya I milodiy 674–
678 yillarda . Rim imperiyasidagi geograflar kabi Ptolomey sharqning taxminiy
eskizini taqdim etdi Hind okeani shu jumladan Malay yarim oroli va bundan
tashqari Tailand ko ' rfazi va Janubiy Xitoy dengizi . Ptolomeyniki Kattigara ehtimol
katta edi Ec Eo , Vetnam , qaerda Antonin - era rim buyumlari topildi . Qadimgi Xitoy
geograflari haqida umumiy bilimlarni namoyish etdi G ' arbiy Osiyo va Rimning
sharqiy viloyatlari . Milodiy VII asr Vizantiya tarixchisi Teofilakt Simo
katta zamondosh haqida yozgan birlashish ning shimoliy va janubiy Xitoy , u u
bilan muomala qilgan yaqinda urushayotgan alohida millatlar . Bu ikkalasini ham
aks ettiradi Chenni bosib olish tomonidan Sui imperatori Ven ( milodiy 581-604
yillarda hukmronlik qilgan ) hamda ismlar Ketay va Mangi keyinchalik
foydalanilgan Xitoyda O ' rta asr Evropaliklar davomida Mo ' g ' ul - LED Yuan
sulolasi va Xan - xitoy Janubiy Song sulolasi . Miloddan avvalgi 1-asrdan
boshlab Virgil , Horace va Strabon , Rim tarixlarida Xitoy va ipak ishlab chiqaruvchi
seres xalqlari haqida faqat noaniq ma'lumotlar keltirilgan Uzoq Sharq , ehtimol ular
qadimiy xitoylar bo'lgan. [2] [3]
Milodiy 1-asr geografi Pomponius Mela Seres erlari
qirg'oqning markazini tashkil etganligini ta'kidladi sharqiy okean , janubga
Hindiston va shimolga Skiflar ning Evroosiyo dashti . [2]
Milodiy 2-asr Rim
tarixchisi Gul Serlarni Hindiston xalqlari bilan aralashtirib yuborganga o'xshaydi,
yoki hech bo'lmaganda ularning terisi ikkalasi ham rimliklarga qaraganda "boshqa
osmon ostida" yashaganliklarini isbotlaganini ta'kidladi. [2]
Rim mualliflari, odatda,
serlar Markaziy Osiyoda yoki Sharqiy Osiyoda qaerda joylashganligi haqida
shubhalanishgan. [4]
Tarixchi Ammianus Marcellinus ( mil . 330 - mil . 400 y .) Seres
19](https://docx.uz/documents/3c57a393-75c4-4ead-a991-cc87f12bc049/page_18.png?v=1)
![erlari Bautis deb nomlangan daryoning atrofidagi " baland devorlar " bilan o ' ralgan
deb yozgan , ehtimol Sariq daryo .
Xitoyning mavjudligi ma ' lum edi Rim kartograflari , lekin ularning
tushunchasi unchalik aniq emas edi . Ptolemeyning milodiy
2- asrida Geografiya Ipak yurtini ajratib turadi ( Serika ) quruqlik oxirida Ipak
yo ' li eridan Qin ( Sinay ) dengiz orqali yetib kelgan . [5]
Sinaylar shimoliy qirg ' og ' ida
joylashgan Buyuk ko ' rfaz ( Magnus sinusi ) ning sharqida Oltin yarimorol ( Aurea
Chersonesus , Malay yarimoroli ). Ularning bosh porti Kattigara pastki qismida
joylashganga o ' xshaydi Mekong deltasi . [6]
Buyuk ko'rfaz birlashgan bo'lib xizmat
qildi Tailand ko'rfazi va Janubiy Xitoy dengizi , kabi Tirning Marinusi va
Ptolomeyning Hind okeani ichki dengiz ekanligi haqidagi ishonchi ularni
egilishiga olib keldi Kambodja Ekvatordan tashqarida janubga, janubga qo'shilish
uchun g'arbga burilishdan oldin Liviya ( Afrika ). Buning aksariyati quyidagicha
berilgan noma'lum erlar , ammo shimoliy-sharqiy hudud Sinay ostiga
joylashtirilgan. [9]
Kabi klassik geograflar Strabon va Katta Pliniy o'zlarining
ishlariga va o'z lavozimlaridan yangi ma'lumotlarni kiritishda shoshilmay
qolishdi muhtaram olimlar , aftidan past savdogarlar va ularning mollariga nisbatan
g'arazli edi topografik hisob-kitoblar. [10]
Ptolomeyning ishi bu bilan tanaffusni
anglatadi, chunki u ularning hisobvaraqlariga ochiqligini ko'rsatdi va jadvalni tuza
olmadi Bengal ko'rfazi juda aniq savdogarlar kiritish holda.
Milodiy I -asrda Eritray dengizining periplusi , uning anonim yunon tilida
so'zlashuvchi muallifi, savdogari Rim Misr , sharqiy savdo shaharlari haqida shu
qadar aniq hisobotlarni taqdim etadiki, u ularning ko'plariga tashrif buyurgani aniq.
[11]
Ular qatoriga Arabiston, Pokiston va Hindistondagi saytlar kiradi daryolar va
shaharlardan sayohat vaqtlari , qayerga tomchi langar , qirollik sudlari joylashgan
joylar, mahalliy aholining turmush tarzi va ularning bozorlarida topilgan mol-
mulk, shuningdek, Misrdan ushbu joylarga suzib borish uchun yilning qulay
vaqtlari musson shamollar. The Periplus shuningdek, ajoyib ichki shaharni eslatib
o'tadi, Thinae (yoki Sinay ) deb nomlangan mamlakatda Bu ehtimol qadar
cho'zilgan Kaspiy . Matnda ta'kidlanishicha, u erda ishlab chiqarilgan ipak orqali
20](https://docx.uz/documents/3c57a393-75c4-4ead-a991-cc87f12bc049/page_19.png?v=1)
![qo'shni Hindistonga sayohat qilingan Gangalar va ga Baqtriya quruqlik yo'li bilan.
[12]
Marinus va Ptolomey Kattigaraga (ehtimol Ec Eo, Vetnam) etib borishda,
ehtimol savdogar bo'lgan Aleksandr ismli yunon dengizchisining ko'rsatmalariga
tayangan edilar. 9
Aleksandr (yunoncha Alexandros) Rim savdogarlari uchun asosiy
termin - Malay yarim orolining shimoli-g'arbiy qismida joylashgan Tamala deb
nomlangan Birma shahri ekanligini eslatib o'tdi, u erda hind savdogarlari quruqlik
bo'ylab sayohat qilishdi. Kra Istmus Perimulic ko'rfaziga ( Tailand ). [15]
Aleksandros
Tailanddan "Zabia" (yoki) portiga suzib borish uchun yigirma kun davom etganini
da'vo qildi Zaba ) janubiy Vetnamda. [15] [16]
Unga ko'ra, bir necha kundan keyin
(ba'zi "Marinus" ko'p "deb talqin qilingan holda) Kattigara savdo portiga etib
borguncha Zabiyadan dengiz qirg'og'ida (janubiy Vetnam) davom etishi mumkin.
Cosmas Indicopleustes , milodiy VI asr Sharqiy Rim (Vizantiya) yunon
rohibidan Iskandariya va Hind okeanidagi savdo tajribasiga ega bo'lgan sobiq
savdogar, birinchi bo'lib Rim Xitoyda aniq yozgan Xristian topografiyasi (mil. 550
yil). [17]
U buni mamlakat deb atagan Tzinista ( bilan solishtirish
mumkin Sanskritcha Chinasthana va Suriyalik Gunohkor milodiy 781 yildan
Nestorian Stele ning Sian , Xitoy ), eng sharqiy Osiyoda joylashgan . U unga qarab
dengiz yo'lini (avval sharqqa suzib, so'ng Osiyo qit'asining janubiy qirg'og'igacha
shimol tomonga qarab) va bu haqiqatni chinnigullar shu yo'l bilan keldi Shri-
Lanka sotuvda. [18]
Vaqtiga kelib Sharqiy Rim hukmdor Yustinian I (mil. 527-565
yy.), Vizantiya Xitoy ipaklarini sotib olgan So'g'diycha vositachilar. [20]
Ular
ham Xitoydan noqonuniy ravishda olib kirilgan ipak qurtlari yordamida Nestorian
deb da'vo qilgan rohiblar Serindiya Hindistonning shimolida joylashgan va eng
yaxshi ipak ishlab chiqargan. [20]
Vizantiyaliklar ipak qurtlarini noqonuniy olib
o'tish va o'zlarining ipaklarini ishlab chiqarish orqali o'zlarining asosiy raqiblari
bo'lgan Xitoy ipak savdosini chetlab o'tishlari mumkin edi. Sosoniylar imperiyasi .
[21]
Kimdan Turkiy xalqlar davrida Markaziy Osiyo Shimoliy Vey (Eramizning 386-
535) davrida Sharqiy Rimliklar yana birini qo'lga kiritishgan Xitoy
nomi : Taugast ( Qadimgi turkiy : Tabg'ach ). [20]
Teofilakt Simokatta , hukmronligi
9
Borovkova L. A. Kushanskoe sarstvo (po drevnim kitayskim istochnikam). M., 2005,
21](https://docx.uz/documents/3c57a393-75c4-4ead-a991-cc87f12bc049/page_20.png?v=1)
![davrida tarixchi Geraklius (milodiy 610–641 yil), Taugast (yoki Taugas) buyuk
sharqiy imperiya bo'lgan deb yozgan turkiy xalqlar tomonidan mustamlaka
qilingan , u chaqirgan poytaxt Hindistondan shimoliy-sharqdan 2400 kilometr
(1500 mil) bilan Xubdan (turkiy so'zdan Xumdan uchun ishlatiladi Suy va Tang
poytaxti Chang'an ), qaerda butparastlik amalda bo'lgan ammo odamlar dono edilar
va adolatli qonunlar asosida yashaydilar. U Xitoy imperiyasini buyuk daryo
( Yangzi ) o'rtasidagi chegara bo'lib xizmat qilgan urushayotgan ikki raqib xalq ;
Vizantiya imperatori davrida Moris (Milodiy 582–602) shimoliylar "qora palto"
kiyib, janubning "qizil palto" larini zabt etishdi (qora tanli odamlar o'zlariga xos
rang edi. Shensi , XVI asrdagi Fors sayohatchisi Xoji Mahomed yoki Chaggi
Memetning so'zlariga ko'ra Suy poytaxti Suy Chang'anning joylashgan joyi.
[23]
Ushbu hisob fathga mos kelishi mumkin Chen sulolasi va tomonidan Xitoyning
birlashishi Sui imperatori Ven (mil. 581-604 yy.). [23]
Simocatta ularning
hukmdorini shunday nomlaydi Taisson U buni nazarda tutgan deb da'vo
qilmoqda Xudoning O'g'li yoki xitoyliklar bilan bog'liq Tianzi ( Osmon O'g'li ) yoki
hatto zamonaviy hukmdorning nomi Tang imperatori Taizong (milodiy 626-699
yillar). [24]
Keyinchalik O'rta asr Evropaliklar Xitoyda bilan ikki alohida mamlakat
sifatida yozgan Ketay shimolda va Mangi janubda, bo'lgan davrda Yuan
sulolasi mo'g'ul hukmdori boshchiligida Xubilay Xon (mil. 1260–1294 yy.) zabt
etdi Janubiy Song Dynasty Davan davlati ma’lum bir siyosiy uyushmani tashkil
etgan bo’lib, davlatni boshqaruvchi hukmdor manbalarda «Van» (podsho) unvoni
bilan ish yuritgani eslatiladi. Manbalarda «Van» unvoniga ega bo’lgan Motsay,
Chanь Finь, Mug’ua, Yan’lyu kabi hukmdorlarning nomlari saqlanib qolgan.
Yagona hukmdor bo’lgan podsho, ya’ni, «Van» davlat ahamiyatiga molik bo’lgan
ishlarni oqsoqollar kengashiga suyangan holda olib borgan.
.Manbalarning ma’lumot berishicha, podshoga yaqin kishilar (odatda uning
qarindoshlari) orasidan yordamchilar – bita katta yordamchi (Fu van) va bitta
kichik yordamchi (Fu-go-van), tayinlangan. Davlat hukmdori yoki podsho
mamlakatning siyosiy va diniy hayotida katta ahamiyatga ega bo’lgan. Bu
jarayonda oqsoqollar kengashining ham ahamiyati kam bo’lmagan. Oqsoqollar
22](https://docx.uz/documents/3c57a393-75c4-4ead-a991-cc87f12bc049/page_21.png?v=1)
![FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR.
Asosiy adabiyotlar
1. Pugachenkova G. A., Xalchayan, Toshkent, 1966;
2. Gafurov B. G., Ko shanskaya epoxa i mirovaya sivilizatsiya, Moskva,ʻ
1968;
3. Staviskiy B. Ya., Ko shanskaya Baktriya.
ʻ Problemi kulturi, Moskva, 1977;
4. Pugachenkova G. A., Rtveladze E. V., Dalverzintepa — ku-shanskiy gorod
va yuge O zbekistova, Toshkent, 1978;
ʻ
5. Litvinskiy B. A., Sedov A. V., Kulti i rituali ko shanskoy Baktrii, M, 1984;
ʻ
6. Pugachenkova G. A., Rtveladze E. V., Severvaya Baktriya — Toharistan, T.,
1990;
7. Kultura i iskusstvo drevnego O zbekistova [Katalog vistavki], kn. 1 i 2, M.,
ʻ
1991;
8. G iyosov T. G ., Kadimgi Hindiston tarixi, T., 2000.
ʻ ʻ
9. Sherkova T.A. Yegipet i Kushanskoe sarstvo (torgovie i kulturnie kontakti).
M., 1991.
10. Borovkova L . A . Kushanskoe sarstvo ( po drevnim kitayskim istochnikam ).
M., 2005,
11. „Хитой қирғоқларига «Ин-Фа» тайфуни ёпирилди — видео“ . Bugun.uz .
Qaraldi: 2021 йил 26 июль.
12. „Хитой ҳукумати пенсия ёшини оширишга қарор қилди. Мамлакат
аҳолиси жадал кексаймоқда“ . Bugun.uz . Qaraldi: 31-mart 2021-yil.
Qo’shimcha adabiyotlar
13. arxiv nusxasi , archived from the original on 2020-06-
06, https://web.archive.org/web/20200606181553/http://www.china.com.cn/
economic/node_7111030.htm , qaraldi: 2020-03-25
14. Тохлиев Н., Азия и рынок. Т., 1992; Юлдашев Н., Теория и практика
рынка в Центральной Азии, Т., 2002; Аль-Факих Абу Лейс как Самаркандий,
Танбех уль гофилин, 3 книги, Т., 2003.
38](https://docx.uz/documents/3c57a393-75c4-4ead-a991-cc87f12bc049/page_37.png?v=1)
Yuechi-Kushon va Kushon davlati