• Всего документов: 5844
  • Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена 40000UZS
Размер 48.0KB
Покупки 0
Дата загрузки 25 Сентябрь 2025
Расширение docx
Категория Педагогика

Продавец

Amriddin Hamroqulov

Дата регистрации 23 Февраль 2025

37 Продаж

Zamonaviy maktab o‘quvchisi tarbiyasida muloqotning o‘rni kurs ishi

6I BOB. Muloqot va tarbiya jarayonining nazariy asoslari 1.1. Muloqot tushunchasi va uning psixologik-pedagogik mohiyati Muloqot inson hayotining ajralmas qismi hisoblanadi. Inson jamiyatdan tashqarida yashay olmaydi va uning barcha faoliyati muloqot orqali amalga oshiriladi. Muloqot nafaqat axborot almashish vositasi, balki shaxsning shakllanishi, ijtimoiy tajribani o‘zlashtirishi, axloqiy qadriyatlarni egallashi va o‘zini jamiyatda namoyon etishining muhim omilidir. Har bir inson tug‘ilgan kundan boshlab muloqot jarayoniga kirishadi, dastlab ona bilan bo‘lgan emotsional aloqalar, keyinchalik oila a’zolari bilan suhbatlar orqali muloqot shakllanadi. Shu tariqa muloqot insonning shaxs sifatida rivojlanishida markaziy o‘rin egallaydi. Muloqot tushunchasiga turli olimlar turlicha ta’rif berganlar. Psixologiyada muloqot insonlar o‘rtasidagi axborot almashish, bir-birini tushunish va hamkorlik faoliyatini tashkil etish jarayoni sifatida talqin qilinadi. Pedagogikada esa muloqot ta’lim-tarbiya jarayonining asosi, o‘qituvchi va o‘quvchi o‘rtasidagi samarali munosabatlarning poydevori sifatida qaraladi. Demak, muloqot ikki yoqlama jarayon bo‘lib, u orqali nafaqat axborot yetkaziladi, balki his-tuyg‘ular, munosabatlar, qadriyatlar va ijtimoiy tajriba ham o‘tkaziladi. Muloqotning psixologik mohiyatiga nazar tashlasak, u insonning psixik rivojida alohida rol o‘ynaydi. L.S. Vygotskiy muloqotni shaxs tafakkuri va nutqining rivojlanishi bilan uzviy bog‘liq holda o‘rgangan. Unga ko‘ra, muloqot orqali inson ijtimoiy tajribani o‘zlashtiradi va tafakkur faoliyatini rivojlantiradi. A.N. Leontyev esa muloqotni inson faoliyatining bir turi deb baholaydi. Unga 19Muloqot inson hayoti va jamiyat taraqqiyotining ajralmas tarkibiy qismi hisoblanadi. Inson jamiyatda yashar ekan, u o‘zining fikrini boshqalarga yetkazish, o‘zaro tushunish, birgalikda faoliyat yuritish uchun doimo muloqotga ehtiyoj sezadi. Ayniqsa, ta’lim va tarbiya jarayonida muloqotning o‘rni beqiyosdir. Chunki o‘quvchi shaxsini shakllantirishda, uni jamiyat hayotiga tayyorlashda, odob-axloq qoidalarini singdirishda bevosita o‘qituvchi va sinfdoshlar bilan o‘zaro muloqot hal qiluvchi ahamiyat kasb etadi. Shu bois o‘quvchi-o‘qituvchi va o‘quvchi-o‘quvchi o‘rtasidagi muloqotni to‘g‘ri tashkil etish, unga ijobiy yo‘nalish berish tarbiya jarayonining asosiy shartlaridan biridir. Avvalo, o‘qituvchi bilan o‘quvchi o‘rtasidagi muloqot haqida to‘xtalish lozim. Bu muloqot ta’lim-tarbiya jarayonining markazida turadi. Chunki o‘quvchi uchun o‘qituvchi nafaqat bilim manbai, balki hayotiy tajriba, odob- axloq, madaniyat va insoniy qadriyatlar namunasi sifatida namoyon bo‘ladi. Har bir dars jarayonida o‘qituvchi va o‘quvchi o‘rtasida ikki tomonlama axborot almashuvi yuz beradi. Bu jarayonda o‘qituvchi faqat ma’lum bir mavzuni tushuntiribgina qolmay, balki o‘z nutqi, ohangi, muomala madaniyati orqali ham o‘quvchining qalbi va tafakkuriga ta’sir ko‘rsatadi. O‘qituvchi o‘zining nutqida samimiylikni, adolatni, talabchanlikni mujassam etgan taqdirda o‘quvchilar buni his qiladi va unga nisbatan hurmat bilan qaraydi. Shuningdek, o‘qituvchining intizomi, xulqi, o‘zaro munosabatdagi muloyimligi yoki aksincha qo‘polligi o‘quvchilarda muayyan tarbiyaviy iz qoldiradi. Masalan, mehribon, adolatli va sabrli o‘qituvchi o‘quvchilarning qalbida insoniy fazilatlarni mustahkamlasa, qo‘pol yoki e’tiborsiz o‘qituvchi ularni o‘ziga begonalashtirishi mumkin. Demak, o‘qituvchi bilan o‘quvchi muloqoti faqat bilim olish jarayoni emas, balki tarbiyaviy maktab hamdir. Shuningdek, o‘quvchi va o‘quvchi o‘rtasidagi muloqot ham o‘ta muhimdir. Sinf jamoasi o‘quvchi uchun kichik bir ijtimoiy maktabdir. U yerda u 14tuyg‘ulariga hurmat bilan qarashni, muammolarni murosa orqali hal qilishni o‘rganadi. Bu esa keyinchalik uning hayotiy tajribasida juda katta ahamiyatga ega bo‘ladi. O‘quvchilar muloqot jarayonida ijtimoiy ko‘nikmalarni egallaydilar. Masalan, o‘z fikrini ravon ifoda etish, boshqalar fikrini tinglash, hamkorlikda ishlash, nizolarni hal qilish kabi ko‘nikmalarni ular muloqot orqali o‘zlashtiradilar. Shu bois pedagoglar muloqotni tarbiyaviy jarayonning markaziy bo‘g‘ini sifatida ko‘radilar. O‘qituvchi o‘quvchi bilan muloqotda bo‘larkan, unga faqat bilim bermaydi, balki uning shaxsiy rivojiga ham bevosita ta’sir ko‘rsatadi. Muloqotning yana bir muhim ijtimoiy-psixologik ta’siri — motivatsiyani kuchaytirishdir. O‘quvchi o‘qituvchi va ota-onasi tomonidan samimiy muloqotga jalb qilinsa, uning o‘qishga bo‘lgan qiziqishi ortadi. Do‘stlar bilan o‘zaro muloqot esa o‘quvchining ijtimoiy faolligini oshiradi. Masalan, sinfdagi ijobiy muloqot muhitida bola o‘z bilimini oshirishga intiladi, ijtimoiy hayotda faol bo‘lishga harakat qiladi. Shuningdek, muloqot o‘quvchilar orasida ijtimoiy tenglikni ta’minlashda ham muhim rol o‘ynaydi. Samarali muloqot bo‘lgan jamoada har bir bola o‘zini qadrlangan his qiladi. Aksincha, muloqotda chetlab o‘tilgan o‘quvchi o‘zini jamoaga yot deb bilishi, bu esa uning psixologik rivojiga salbiy ta’sir ko‘rsatishi mumkin. Agar muloqot to‘g‘ri yo‘naltirilmasa, o‘quvchilar shaxsiy rivojida turli muammolar yuzaga keladi. Jumladan, past o‘z-o‘zini baholash, ishonchsizlik, agressivlik yoki jamoadan chetlashish kabi salbiy holatlar shular jumlasidandir. Shu bois tarbiya jarayonida muloqotni to‘g‘ri tashkil etish o‘qituvchi va ota- onalarning eng muhim vazifasi hisoblanadi. Muloqotning ijobiy ta’siri natijasida o‘quvchilarda quyidagi sifatlar shakllanadi: o‘z-o‘zini anglash va mustaqil fikrlash; 24mustahkamlaydi. Shu bois maktabda ota-onalar bilan hamkorlikni yo‘lga qo‘yish, ular uchun seminar va suhbatlar tashkil etish zarur. 7. Psixologik xizmatning o‘rni Maktab psixologlari ham o‘quvchilarda samarali muloqotni shakllantirishda muhim rol o‘ynaydi. Ular suhbat, trening, psixologik mashqlar orqali o‘quvchilarning kommunikativ ko‘nikmalarini rivojlantiradilar, uyatchan yoki o‘ziga ishonchsiz o‘quvchilarga yordam beradilar. 8. Qadriyatlar va milliy an’analar asosida muloqot O‘zbek xalqining qadimiy odob-axloq qoidalari, milliy qadriyatlari ham muloqot madaniyatini shakllantirishda muhim ahamiyatga ega. “Kattaga hurmat, kichikka izzat” tamoyili, salomlashish odobi, mehmondo‘stlik, shukronalik kabi fazilatlarni maktabda o‘quvchilarga singdirish ularning muloqotini yanada samimiy va mazmunli qiladi. Jadval: Samarali muloqotni shakllantirish yo‘llari Yo‘nalish Amaliy ishlar Natija O‘qituvchi-o‘quvchi muloqoti Samimiy suhbat, ishonchli muhit yaratish Erkin fikr bildiradigan, ochiq o‘quvchi Interfaol metodlar Munozara, aqliy hujum, rolli o‘yinlar Faol, tashabbuskor o‘quvchi Guruhli faoliyat Loyihalar, sport musobaqalari, tadbirlar Hamkorlik va jamoaviylik rivojlanadi Muloqot madaniyati Odob-axloq mashg‘ulotlari Hurmatli, odobli shaxs Texnologiyalar Onlayn forum, ta’limiy guruhlar Zamonaviy kommunikativ ko‘nikmalar Ota-onalar ishtiroki Suhbat, seminar, hamkorlik Oilada ham muloqot kuchayadi Psixologik xizmat Trening, mashg‘ulot, Uyatchan o‘quvchi 1O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLI GI ------------------------------------------FAKULTETI “----------------------------------” KAFEDRASI ------------------------------------------- ta’lim yo‘nalishi ______- guruhi talabasi Kurs ishi Mavzu : Zamonaviy maktab o‘quvchisi tarbiyasida muloqotning o‘rni Bajardi: _______ ____ _____ _ guruhi talabasi ______ ___ ________ (imzo) (ismi sharifi) Kurs ishi himoya qilingan sana “____” __ ___ _____20 25 y. Baho “_____” ____ __ _____ Ilmiy rahbar: __________ ____________________ (imzo) (ismi sharifi) Komissiya a’zolari: __________ ____________________ (imzo) (ismi sharifi) __________ ____________________ (imzo) (ismi sharifi) 2Mavzu: Zamonaviy maktab o‘quvchisi tarbiyasida muloqotning o‘rni MUNDAREJA Kirish ……………………………………………………………………………. I BOB. Muloqot va tarbiya jarayonining nazariy asoslari 1.1. Muloqot tushunchasi va uning psixologik-pedagogik mohiyati …………….. 1.2. Tarbiya jarayonida muloqotning o‘rni va ahamiyati ……………………..…. 1.3. O‘quvchilar shaxsiy rivojida muloqotning ijtimoiy-psixologik ta’siri ……… II BOB. Zamonaviy maktab o‘quvchilari tarbiyasida muloqotning o‘ziga xos jihatlari 2.1. Maktab o‘quvchilari muloqotida zamonaviy axborot vositalarining roli ……. 2.2.O‘quvchi-o‘qituvchi va o‘quvchi-o‘quvchi muloqotining tarbiyaviy ahamiyati ………………………………………………………………………… . 2.3.Zamonaviy maktab o‘quvchilarida samarali muloqotni shakllantirish yo‘llari …………………………………………………………………………… . Xulosa …………………………………………………………………………… . Foydalanilgan adabiyotlar ……………………………………………………... 8tartibli yetkazishga yordam beradi. Virtual muloqot esa tezkor va qulay bo‘lsa- da, ko‘pincha yuzma-yuz muloqotning samimiyligini bera olmaydi. Pedagogik jarayonda muloqotning muvaffaqiyati ko‘p jihatdan o‘qituvchining muloqot mahoratiga bog‘liq. Tajribali pedagog o‘quvchilarning yosh xususiyatlarini hisobga olib, ularga mos muloqot usullaridan foydalanadi. Jadval 1. Muloqot tushunchasi va uning psixologik-pedagogik mohiyati № Muloqot turi Ta’rif Asosiy vositalar Tarbiyaviy ahamiyati 1 Og‘zaki muloqot Nutq orqali axborot almashish jarayoni So‘z, nutq, suhbat, ma’ruza O‘quvchilarni savodli gapirishga, fikrni aniq ifodalashga, ijodiy tafakkurni rivojlantirishga yordam beradi. 2 Og‘zaki bo‘lmagan muloqot Harakat, imo- ishora, mimika orqali ma’lumot yetkazish Qo‘l- oyoqlarning harakati, yuz ifodalari O‘quvchilarda emotsional sezgirlikni kuchaytiradi, his-tuyg‘ularni anglashga o‘rgatadi. 3 Yozma muloqot Harflar va matn orqali fikrni ifodalash jarayoni Xatlar, insholar, elektron xabarlar Yozma savodxonlikni oshirish, tahliliy fikrlashni rivojlantirish, mustaqil ishlash malakasini shakllantirish. 4 Rasmiy muloqot Qoidalar asosida, belgilangan tartibda olib boriladigan muloqot Hujjatlar, rasmiy nutq Me’yor va qoidalarga amal qilishni, intizomni mustahkamlashni o‘rgatadi. 5 Norasmiy muloqot Erkin, shaxsiy munosabatlarda yuzaga keladigan muloqot Do‘stona suhbat, o‘yin, norasmiy uchrashuvlar Bolalarda ijtimoiy ko‘nikmalarni rivojlantirish, hamkorlik va do‘stlikni kuchaytirish. 6 Pedagogik muloqot O‘qituvchi va o‘quvchi o‘rtasidagi maqsadli ta’sirga asoslangan jarayon Dars, tarbiyaviy tadbirlar, suhbat Bilim berish, tarbiyaviy ta’sir ko‘rsatish, o‘quvchilarni ijtimoiy faol shaxs sifatida shakllantirish. 7 Axborot- Texnologiyalar Telefon, Zamonaviy axborot 11uning nutqidan, ohangidan, tanlagan so‘zlaridan, xatti-harakatlaridan ma’naviy saboq oladi. Ma’naviy qadriyatlar hamisha muloqot jarayonida yashirin yoki oshkora ravishda tarbiyalanuvchiga ta’sir ko‘rsatadi. 3. Muloqotning psixologik ahamiyati Psixologlar fikriga ko‘ra, inson shaxsiyati faqat muloqot jarayonida shakllanadi. Bola muloqot orqali o‘z fikrini ifodalashga, his-tuyg‘ularini boshqarishga, boshqalarni anglashga o‘rganadi. Tarbiya jarayonida muloqot bolaning o‘z-o‘ziga ishonchini oshiradi, ijobiy motivatsiyani kuchaytiradi, o‘zaro hamkorlik muhitini yaratadi. Tarbiya jarayonida muloqotning ahamiyatini quyidagi jihatlar orqali ham ko‘rsatish mumkin: Bilim berish: Muloqot orqali tarbiyachi bilimlarni yetkazadi, o‘quvchi esa uni qabul qiladi va qayta ishlaydi. Qiziqtirish: O‘quvchilarni o‘qishga jalb etish, ularda motivatsiya uyg‘otish uchun samimiy va qiziqarli muloqot zarur. Axloqiy tarbiya: O‘qituvchining nutqi, munosabati, ohangi, odob-axloqi bolalar ongiga kuchli ta’sir ko‘rsatadi. Jamoaga moslashtirish: O‘quvchi o‘zini jamoada tutish, do‘stlar bilan munosabat qurish, hamkorlikni o‘rganishda muloqotdan foydalanadi. Konfliktlarni hal qilish: Muloqot orqali kelishmovchiliklar bartaraf etiladi, murosa madaniyati shakllanadi. Muloqotning tarbiya jarayonidagi vazifalari O‘quvchilarda nutqiy madaniyatni rivojlantirish. O‘zaro hurmat va bag‘rikenglikni shakllantirish. Axborot almashuvini samarali tashkil etish. O‘quvchilarda ijtimoiy-psixologik moslashuvni ta’minlash. Tarbiyaviy jarayonni emotsional jihatdan boyitish Pedagogik muloqotning o‘ziga xosligi 13qadriyatlari va shaxsiy fazilatlari shakllanadigan eng muhim bosqich hisoblanadi. O‘quvchi maktabga qadam qo‘yganidan boshlab, u yangi ijtimoiy muhitga kiradi. Endi u oiladagi cheklangan doira bilan emas, balki kengroq jamoa — sinfdoshlari, o‘qituvchilari va maktab jamoasi bilan aloqaga kirishadi. Bu jarayonda uning muloqot madaniyati, o‘zini tutish qoidalari, ijtimoiy me’yorlarni o‘zlashtirish darajasi asta-sekin rivojlanib boradi. Shu sababli muloqot o‘quvchi shaxsining rivojida asosiy psixologik va ijtimoiy omil sifatida qaraladi. Muloqotning ijtimoiy ahamiyati shundaki, u o‘quvchining jamiyatga moslashuvini ta’minlaydi. Bola muloqot orqali jamiyatda mavjud bo‘lgan qadriyatlarni, an’analarni va me’yorlarni o‘zlashtiradi. Masalan, sinfdoshlari bilan o‘zaro hamkorlikda ishlash, o‘qituvchi topshiriqlarini bajarish, jamoaviy o‘yinlarda qatnashish orqali o‘quvchi jamoaning to‘laqonli a’zosi sifatida o‘zini his qila boshlaydi. Agar bola muloqotda faol bo‘lsa, u ijtimoiy munosabatlarda ham faol bo‘ladi. Aksincha, muloqotdan chetda qolgan bola jamiyatda o‘z o‘rnini topishda qiynalishi mumkin. Psixologik nuqtai nazardan esa, muloqot o‘quvchining o‘z-o‘zini anglash jarayonida asosiy vositadir. O‘quvchi suhbat jarayonida o‘z fikrlarini bayon qiladi, boshqalar fikrini tinglaydi, o‘zini ular bilan taqqoslaydi. Bu jarayon shaxsiy “men”ni shakllantirishda muhim ahamiyatga ega. Masalan, bola biror vaziyatda o‘z fikrini aytganda, uning sinfdoshlari yoki o‘qituvchisi unga e’tibor bersa, uni qo‘llab-quvvatlasa, bola o‘ziga bo‘lgan ishonchini oshiradi. Aksincha, uning fikri kamsitilsa yoki e’tiborsiz qoldirilsa, bola o‘zini past baholay boshlaydi. Muloqotning ijtimoiy-psixologik ta’siri o‘quvchining hissiy rivojlanishida ham yaqqol ko‘rinadi. O‘quvchi o‘z do‘stlari bilan muloqotda quvonch, hayajon, baxtiyorlik, ba’zan esa xafa bo‘lish kabi his-tuyg‘ularni boshdan kechiradi. Shu jarayonda u o‘z hissiyotlarini boshqarishni, boshqalar 3 Kirish Kurs ishi mavzusining dolzarbligi Bugungi kunda ta’lim jarayonida shaxs tarbiyasi va kamolotini ta’minlashda muloqotning ahamiyati beqiyosdir. Chunki o‘quvchi nafaqat bilim oladi, balki u ijtimoiy hayotda o‘z o‘rnini topish, shaxsiy fazilatlarini shakllantirish, o‘z fikrini erkin ifoda etish va boshqalar bilan sog‘lom munosabat o‘rnatishni ham o‘rganadi. Muloqot maktab davridan boshlab o‘quvchining dunyoqarashini shakllantiradi, unda ijtimoiy faoliyatga tayyorlovchi ko‘nikmalar paydo qiladi. Ayniqsa, globallashuv sharoitida axborot texnologiyalari hayotimizning ajralmas qismiga aylangan bir paytda muloqotning mazmuni ham o‘zgarib bormoqda. O‘quvchilar ijtimoiy tarmoqlar, internet, turli mobil ilovalar orqali muloqotga kirishib, ularning tafakkuri va xulq-atvorida yangi xususiyatlar shakllanmoqda. Shu bois muloqotni faqat oddiy suhbat yoki axborot almashish vositasi sifatida emas, balki tarbiyaviy jarayonning asosiy omili sifatida o‘rganish zarur. Bu mavzuning dolzarbligini ta’lim amaliyoti ham tasdiqlaydi, chunki o‘qituvchi va o‘quvchi, o‘quvchi va o‘quvchi o‘rtasidagi muloqotning sifatli tashkil etilishi tarbiya natijalarini belgilab beradi. Zamonaviy maktabda muloqot madaniyatini shakllantirish va uni to‘g‘ri yo‘naltirish jamiyat taraqqiyoti uchun ham muhim ahamiyat kasb etadi. Kurs ishi mavzusining o‘rganilganlik darajasi Muloqot masalalari tarixan ham psixologiya, ham pedagogika fanlarida alohida o‘rganilgan yo‘nalish hisoblanadi. L.S. Vygotskiy muloqotning inson tafakkuri va nutq rivojidagi ahamiyatini tahlil qilib, uning shaxs shakllanishidagi o‘rnini ko‘rsatib berdi. A.N. Leontyev faoliyat nazariyasida muloqotni insonning asosiy 7ko‘ra, inson ehtiyojlarini qondirish uchun faoliyatga kirishadi va bu faoliyat muloqot orqali amalga oshadi. B.G. Ananyev esa muloqotni shaxsning ijtimoiylashuv jarayonidagi asosiy vosita sifatida ko‘rib, uning psixologik tuzilishini chuqur tahlil qilgan. Pedagogik nuqtayi nazardan qaralganda, muloqot tarbiya jarayonida beqiyos ahamiyat kasb etadi. O‘qituvchi va o‘quvchi o‘rtasidagi muloqot nafaqat bilim olishni, balki shaxsiy sifatlarni shakllantirishni ham ta’minlaydi. Masalan, sinfda o‘qituvchining muloyim ohangda so‘zlashi, adolatli munosabati, o‘quvchining fikrini hurmat qilishi – bularning barchasi tarbiyaviy jihatdan kuchli ta’sir ko‘rsatadi. Aksincha, qo‘pol, bepisand yoki e’tiborsiz muloqot o‘quvchida salbiy xulq-atvor shakllanishiga sabab bo‘lishi mumkin. Shuning uchun pedagogik jarayonda muloqotning madaniyati, usullari va shakllariga alohida e’tibor qaratiladi. Muloqotning mohiyatini to‘liq anglash uchun uning asosiy funksiyalarini ko‘rib chiqish lozim. Birinchidan, axborot funksiyasi – muloqot orqali insonlar bir-birlariga bilim, tajriba, axborot yetkazadilar. Ikkinchidan, tushunish funksiyasi – suhbatdoshlar bir-birini anglaydilar, o‘z fikrlarini moslashtiradilar. Uchinchidan, ta’sir funksiyasi – muloqot orqali inson o‘z fikri, g‘oyasi, hissiyoti bilan boshqalarga ta’sir ko‘rsatadi. To‘rtinchidan, emosional funksiyasi – muloqot insonlarning his-tuyg‘ularini ifodalash, baham ko‘rish imkonini beradi. Nihoyat, tarbiyaviy funksiyasi – muloqot jarayonida qadriyatlar, axloqiy me’yorlar, jamiyat qoidalari o‘zlashtiriladi. Shuningdek, muloqotning shakllari ham xilma-xildir. Kundalik hayotda odamlar og‘zaki nutq, yozma nutq, mimika, imo-ishora, intonatsiya orqali muloqot qiladi. Bugungi kunda esa virtual muloqot, ya’ni internet, ijtimoiy tarmoqlar orqali muloqot qilish ham keng tarqalgan. Har bir shaklning o‘ziga xos ijobiy va salbiy jihatlari mavjud. Masalan, og‘zaki muloqotda his- tuyg‘ularni bevosita ifodalash mumkin, yozma muloqot esa fikrlarni aniq va 10singdirishning eng muhim vositasidir. Muloqot — tarbiyaning ham mazmuni, ham shakli, ham usuli sifatida namoyon bo‘ladi. Pedagogika va psixologiyada ko‘rsatib o‘tilishicha, muloqot shaxsni ijtimoiylashuv jarayoniga olib kiradi. Bola oilada dastlab ona-ota bilan muloqot qilgan holda dunyoni bilishni boshlaydi. Keyinroq maktabgacha ta’lim muassasalari, maktab, do‘stlar davrasi uning muloqot doirasini kengaytiradi. Demak, tarbiya jarayoni muloqotsiz bo‘lishi mumkin emas, u inson kamolotining poydevoridir. Muloqotning tarbiya jarayonidagi o‘rni uch asosiy yo‘nalishda namoyon bo‘ladi: Axborot almashish vositasi sifatida. Tarbiyachi va tarbiyalanuvchi o‘rtasida bilim, tajriba, ko‘nikma, qadriyatlar almashuvi sodir bo‘ladi. Tarbiyaviy ta’sir mexanizmi sifatida. O‘qituvchi yoki ota-ona bolaning shaxsiy fazilatlariga muloqot orqali bevosita yoki bilvosita ta’sir ko‘rsatadi. Shaxslararo munosabatlarni shakllantirish vositasi sifatida. Muloqot orqali bolada jamoaga moslashuv, do‘stlik, hamkorlik, hurmat va bag‘rikenglik hislari shakllanadi. Muloqotning tarbiyadagi ahamiyatini chuqurroq ochib berish uchun uning ijtimoiy, ma’naviy va psixologik jihatlariga alohida to‘xtalish zarur. 1. Muloqotning ijtimoiy ahamiyati Jamiyat taraqqiyoti davomida qadriyatlar, urf-odatlar, me’yorlar, bilim va ko‘nikmalar avloddan-avlodga faqat muloqot vositasida o‘tib kelgan. Tarbiya jarayonida bu jarayon yanada muhimdir, chunki yosh avlod kattalar bilan muloqot qilmas ekan, u jamiyat me’yorlarini o‘zlashtira olmaydi. Shuningdek, muloqot bolada ijtimoiy faoliyatga kirishish, jamoada o‘z o‘rnini topish imkoniyatini beradi. 2. Muloqotning ma’naviy ahamiyati Tarbiya jarayonida muloqot nafaqat axborot almashish, balki qadriyatlarni singdirish vositasidir. Bola o‘qituvchi yoki ota-onasi bilan suhbatlasharkan, 18zamonaviy axborot vositalaridan to‘g‘ri foydalanish ularning tarbiyasida samarali vosita bo‘lishi mumkin. Masalan, o‘qituvchi onlayn guruhlar orqali o‘quvchilarni kitob o‘qishga undashi, ma’naviy-ma’rifiy suhbatlar tashkil etishi yoki turli interaktiv topshiriqlar berishi mumkin. Bu jarayonda axborot vositalari vositachilik qilsa-da, muloqotning tarbiyaviy mohiyati saqlanib qoladi.Shu bilan birga, zamonaviy axborot vositalari yordamida ota-onalar va maktab o‘rtasidagi hamkorlik ham mustahkamlanmoqda. O‘quvchilarning baholari, darsga qatnashishi, intizomi haqida ma’lumotlarni onlayn tizimlarda kuzatish imkoniyati tarbiya jarayonining samaradorligini oshirmoqda. Bu esa o‘quvchilarning o‘zini mas’uliyatli his qilishiga, ota-onalarning esa tarbiya jarayonida faolroq bo‘lishiga olib kelmoqda. Yana bir muhim jihat shundaki, zamonaviy axborot vositalari o‘quvchilarda ijodiy muloqot imkoniyatlarini kengaytirmoqda. Masalan, ular turli dizayn dasturlarida ishlash, video tayyorlash, blog yuritish orqali o‘z qobiliyatlarini namoyon etadilar. Bu esa nafaqat ularning shaxsiy rivojiga, balki ijtimoiylashuviga ham katta ta’sir ko‘rsatadi. O‘quvchi o‘z ishini internet orqali keng auditoriyaga taqdim etadi, bu esa uni yangi muvaffaqiyatlarga ilhomlantiradi.Shunday qilib, zamonaviy axborot vositalari maktab o‘quvchilari muloqotida beqiyos ahamiyat kasb etmoqda. Ularning to‘g‘ri va maqsadli qo‘llanilishi o‘quvchilarning shaxsiy rivojlanishi, bilim olishi va tarbiyasiga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi. Biroq noto‘g‘ri yoki nazoratsiz foydalanish ko‘plab salbiy oqibatlarga olib kelishi mumkin. Shu sababli tarbiyachilar, o‘qituvchilar va ota-onalar o‘quvchilarni axborot vositalaridan foydalanish madaniyatiga o‘rgatishlari, ularga muloqotning sog‘lom shakllarini tanlashda yordam berishlari lozim. 2.2. O‘quvchi-o‘qituvchi va o‘quvchi-o‘quvchi muloqotining tarbiyaviy ahamiyati 22Ko‘rsatkichlar O‘quvchi – o‘qituvchi muloqoti O‘quvchi – o‘quvchi muloqoti tayyorlanadi ijtimoiylashishni o‘rganadi 2.3. Zamonaviy maktab o‘quvchilarida samarali muloqotni shakllantirish yo‘llari Muloqot – bu insonning boshqa insonlar bilan fikr, his-tuyg‘u, g‘oya va tajribalarni almashish jarayonidir. Ta’lim-tarbiya jarayonida esa muloqot alohida ahamiyat kasb etadi. Chunki muloqot orqali bilim beriladi, qadriyatlar singdiriladi, o‘quvchilar ongida jamiyatga mos ijtimoiy xulq-atvor shakllantiriladi. Zamonaviy maktab sharoitida o‘quvchilarni faqat bilimli qilish emas, balki ular orasida samarali muloqotni yo‘lga qo‘yish ham dolzarb masaladir.Samarali muloqot deganda, o‘z fikrini aniq, lo‘nda va madaniyatli tarzda ifodalash, suhbatdoshni diqqat bilan tinglash, bahs-munozarada o‘z fikrini asoslash, boshqalarning fikriga hurmat bilan qarash tushuniladi. Maktabda samarali muloqotni shakllantirishning asosiy yo‘llari quyidagilardan iborat: o‘quvchi va o‘qituvchi o‘rtasida ishonchli munosabat o‘rnatish, interfaol metodlardan foydalanish, guruhli va jamoaviy ishlarda faol qatnashish, muloqot madaniyatini o‘rgatish, texnologiyalarni to‘g‘ri yo‘naltirish, ota-onalarni hamkorlikka jalb etish. 1. O‘qituvchi va o‘quvchi o‘rtasida ishonchli muloqotni shakllantirish Muloqot samaradorligining eng muhim sharti – ishonchdir. Agar o‘quvchi o‘qituvchiga ishonsa, o‘z fikrini erkin ifodalaydi, savollar beradi, o‘z muammolari haqida gapiradi. O‘qituvchi o‘quvchi bilan samimiy suhbatda bo‘lishi, uni qo‘llab-quvvatlashi, har qanday savoliga sabr bilan javob berishi lozim. Bunday ishonchli muloqot tarbiyaviy jihatdan ham muhimdir, chunki o‘quvchi o‘qituvchidan nafaqat bilim, balki insoniy qadriyatlarni ham oladi. 2. Interfaol metodlardan foydalanish Samarali muloqotni shakllantirishda interfaol metodlar juda katta imkoniyatlar yaratadi. “Munozara”, “Aqliy 23hujum”, “Rol o‘ynash”, “Debat”, “Savol-javob”, “Kichik guruhlarda ishlash” kabi metodlar o‘quvchilarni faol fikrlashga, erkin muloqotga jalb qiladi. Bunday metodlar o‘quvchida fikrni mantiqiy asoslash, suhbatdoshni tinglash va o‘zaro hurmat bilan muomala qilish ko‘nikmalarini hosil qiladi. 3. Guruhli va jamoaviy faoliyatni yo‘lga qo‘yish O‘quvchilar samarali muloqotni ko‘proq jamoaviy ishlar jarayonida o‘rganadilar. Guruhli topshiriqlar, loyihaviy ishlar, sport musobaqalari, sinf va maktab tadbirlari o‘quvchilarga o‘zaro hamkorlik qilish imkonini beradi. Bunday jarayonlarda ular nafaqat bilim almashadilar, balki do‘stlik, yordam, murosa, rahbarlik va bo‘ysunish madaniyatini ham shakllantiradilar. Bu esa ularning kelajak hayotida samarali muloqot qilish qobiliyatini mustahkamlaydi. 4. Muloqot madaniyatini shakllantirish Samarali muloqotning muhim tarkibiy qismi – bu muloqot madaniyatidir. Maktabda o‘quvchilarga suhbat jarayonida odob qoidalariga rioya qilish, boshqani so‘zini bo‘lmaslik, salomlashish, minnatdorchilik bildirish, tanqidni to‘g‘ri ifodalash, o‘z fikrini hurmat bilan yetkazish o‘rgatilishi lozim. Buning uchun sinf rahbarlari turli tarbiyaviy soatlarda muomala madaniyati bo‘yicha mashg‘ulotlar tashkil qilishi kerak. 5. Zamonaviy texnologiyalardan foydalanish Bugungi kunda o‘quvchilar asosan internet va ijtimoiy tarmoqlar orqali muloqot qiladilar. Bu jarayon to‘g‘ri yo‘naltirilsa, ta’limiy va tarbiyaviy ahamiyatga ega bo‘lishi mumkin. Masalan, onlayn forumlar, ta’limiy guruhlar, virtual bahs-munozaralar o‘quvchilarda muloqot qobiliyatini oshiradi. Shu bilan birga, o‘qituvchi bu jarayonda nazoratni kuchaytirishi, nojo‘ya muloqot shakllarining oldini olishi lozim. 6. Ota-onalarni hamkorlikka jalb etish Muloqotni shakllantirish jarayoni faqat maktabda emas, balki oilada ham davom etadi. Ota-onaning farzandi bilan samimiy muloqot qilishi, uni tinglashi va fikriga hurmat bilan qarashi maktabdagi muloqot madaniyatini 4ehtiyojlaridan biri sifatida yoritgan. B.G. Ananyev esa muloqotning ijtimoiy- psixologik jihatlarini chuqur tadqiq qilgan. Pedagogik nuqtayi nazardan qaraganda, A.S. Makarenko muloqotni tarbiya jarayonida intizom, jamoa ruhini shakllantirish vositasi sifatida ko‘rsatgan bo‘lsa, V.A. Suxomlinskiy o‘qituvchi va o‘quvchi o‘rtasidagi samimiy muloqotning tarbiyaviy natijalariga alohida e’tibor qaratgan. O‘zbek olimlari orasida Sh. Sharipov va boshqa tadqiqotchilar ham bu borada ilmiy izlanishlar olib borgan. Biroq zamonaviy axborot- kommunikatsiya texnologiyalari ta’siri ostida shakllanayotgan yangi avlod muloqoti, ularning virtual makondagi faoliyati va bu jarayonning tarbiyaviy oqibatlari hali yetarlicha tahlil qilinmagan. Shu sababli mavzu bugungi pedagogik va psixologik tadqiqotlar uchun yangicha yondashuvni talab qilmoqda. Kurs ishi mavzusining nazariy va amaliy ahamiyati Mazkur kurs ishining nazariy ahamiyati, avvalo, muloqot tushunchasining psixologik va pedagogik asoslarini ilmiy jihatdan yoritib berishida namoyon bo‘ladi. Tadqiqot davomida muloqotning shaxs rivojidagi o‘rni, tarbiyaviy jarayondagi vazifalari va ijtimoiy-psixologik ta’siri nazariy jihatdan umumlashtiriladi. Bu esa ta’lim va tarbiya jarayonida qo‘llaniladigan metodik yondashuvlarni boyitishga xizmat qiladi. Amaliy ahamiyati esa o‘quvchi-o‘qituvchi va o‘quvchi-o‘quvchi o‘rtasidagi muloqotni to‘g‘ri tashkil etish, zamonaviy axborot vositalaridan oqilona foydalanish hamda samarali muloqotni shakllantirish bo‘yicha tavsiyalar ishlab chiqishda ko‘rinadi. Shuningdek, o‘quvchilarda muloqot madaniyatini rivojlantirish, ularni jamoadagi faoliyatga tayyorlash ham ushbu ishning muhim amaliy jihatlaridandir. Tadqiqot natijalari pedagogik amaliyotda qo‘llanishi, dars jarayonida interfaol metodlar orqali o‘quvchilarni faollashtirish va tarbiyaviy ishlarni samarali tashkil qilishda yordam beradi. Shu bilan birga, o‘qituvchilar, psixologlar hamda ota-onalar uchun ham o‘quvchilar bilan sog‘lom muloqot o‘rnatishda uslubiy manba bo‘lib xizmat qilishi mumkin. 17Zamonaviy axborot vositalarining tarbiyadagi ijobiy jihatlari ko‘p. Avvalo, ular orqali o‘quvchilar tezkor ma’lumot olish imkoniyatiga ega bo‘ladilar. Masalan, darsda tushunmagan mavzuni internet orqali izlab topish, qo‘shimcha adabiyotlar bilan tanishish, onlayn ta’lim platformalaridan foydalanish ularning bilim darajasini oshirishga yordam beradi. Bundan tashqari, ijtimoiy tarmoqlar va guruhlar orqali o‘quvchilar turli loyihalarda ishtirok etishlari, o‘z tengdoshlari bilan tajriba almashishlari mumkin. Shu jihatdan qaralganda, axborot vositalari muloqotni yangi bosqichga olib chiqmoqda. Biroq zamonaviy axborot vositalarining o‘quvchilar muloqotiga salbiy ta’sirlari ham mavjud. Birinchidan, virtual muloqotning haddan tashqari ko‘payishi ularning real hayotdagi muloqot ko‘nikmalarini susaytirishi mumkin. O‘quvchi yuzma-yuz gaplashishdan ko‘ra yozma chatda o‘zini qulayroq his qila boshlaydi. Bu esa kelajakda shaxsiy munosabatlarda muammolar keltirib chiqaradi. Ikkinchidan, internetda mavjud bo‘lgan zararli axborotlar, nojo‘ya kontentlar o‘quvchi ongiga salbiy ta’sir ko‘rsatib, tarbiya jarayonida qiyinchiliklar tug‘dirishi mumkin. Shu sababli o‘qituvchilar va ota- onalar bu jarayonda faol ishtirok etib, nazorat va yo‘naltirishni ta’minlashlari zarur. Maktab o‘quvchilari orasida ijtimoiy tarmoqlardan foydalanishning keng tarqalganligi muloqotning mazmunini ham o‘zgartirib yubordi. Masalan, “Telegram”, “Instagram”, “TikTok” kabi platformalarda ular ko‘proq vaqt o‘tkazishmoqda. Bu platformalar orqali ular nafaqat axborot almashadilar, balki o‘z fikrlarini erkin ifoda etish, o‘zini reklama qilish, shaxsiy imij yaratish imkoniyatiga ham ega bo‘ldilar. Shu bilan birga, bu jarayon ko‘pincha sun’iy ijtimoiy taqqoslashlarni yuzaga keltiradi. O‘quvchi o‘zini boshqa tengdoshlari bilan solishtiradi, natijada o‘ziga baho berish mezonlari ham o‘zgaradi. Bu holat psixologik bosim, hatto depressiv kayfiyatlarga olib kelishi mumkin. Tarbiyaviy jarayonda muloqotning ahamiyati shundaki, u o‘quvchilarning ijtimoiy ko‘nikmalarini shakllantiradi. Shu nuqtai nazardan qaraganda, 28 21yuzaga keltirmoqda. Albatta, bu jarayonlar tarbiyaviy maqsadlarga xizmat qilishi mumkin, lekin bunda o‘qituvchining rahbarligi va nazorati muhim ahamiyat kasb etadi. Chunki noto‘g‘ri muloqot shakllari bolaga salbiy ta’sir ko‘rsatishi ehtimoli bor. Shuning uchun zamonaviy o‘qituvchi axborot texnologiyalaridan foydalanishda ham tarbiyaviy jihatlarni birinchi o‘ringa qo‘yishi lozim. O‘quvchi-o‘qituvchi va o‘quvchi-o‘quvchi muloqotining tarbiyaviy ahamiyati shundaki, u bolalarning dunyoqarashini kengaytiradi, ularni odobli, madaniyatli, mas’uliyatli va mehr-oqibatli inson bo‘lib voyaga yetkazadi. Bu ikki turdagi muloqotning uyg‘unligi maktabni nafaqat bilim maskani, balki insoniylik, ma’naviyat va odob maktabiga aylantiradi. Demak, tarbiya jarayonida muloqotning o‘rni beqiyos bo‘lib, u shaxsni har tomonlama yetuk qilib tarbiyalashga xizmat qiladi. Jadval: O‘quvchi-o‘qituvchi va o‘quvchi-o‘quvchi muloqotining tarbiyaviy ahamiyati Ko‘rsatkichlar O‘quvchi – o‘qituvchi muloqoti O‘quvchi – o‘quvchi muloqoti Asosiy maqsad Bilim berish, tarbiyalash, shaxsiy fazilatlarni shakllantirish Jamoaviylikni, do‘stlikni, o‘zaro yordamni rivojlantirish Muloqot shakli Rasmiy, ta’limiy va tarbiyaviy yo‘nalishda Norasmiy, tengdoshlik asosida, jamoaviy faoliyat orqali Tarbiyaviy ta’siri Mas’uliyat, intizom, odob- axloqni shakllantiradi Do‘stlik, hamkorlik, murosa, o‘zaro hurmatni kuchaytiradi O‘qituvchi roli Yo‘lboshchi, tarbiyachi, bilim manbai, namuna bo‘luvchi Yo‘lboshchi emas, balki tengdoshlari bilan sheriklik asosida Natija O‘quvchi shaxs sifatida komillikka yetadi, jamiyatga O‘quvchi jamoada yashash, murosaga kelish, 16II BOB. Zamonaviy maktab o‘quvchilari tarbiyasida muloqotning o‘ziga xos jihatlari 2.1. Maktab o‘quvchilari muloqotida zamonaviy axborot vositalarining roli Zamonaviy jamiyatning taraqqiyoti axborot-kommunikatsiya texnologiyalarining beqiyos darajada rivojlanishi bilan belgilanmoqda. Inson faoliyatining deyarli barcha sohalarida raqamli texnologiyalar qo‘llanilmoqda, xususan, ta’lim tizimi ham bundan mustasno emas. Ayniqsa, maktab yoshidagi o‘quvchilarning hayotida internet, mobil aloqa, ijtimoiy tarmoqlar, turli messenjerlar orqali muloqot qilish jarayoni kundalik odatiy holga aylangan. Shu bois, zamonaviy axborot vositalarining maktab o‘quvchilari tarbiyasidagi o‘rni va rolini chuqur tahlil etish dolzarb masalalardan biridir. Maktab o‘quvchilari, ayniqsa, o‘smir yoshidagilar o‘z shaxsiy rivojlanishida muloqotga katta ehtiyoj sezadilar. Ular jamoadagi o‘rnini belgilash, o‘z fikrlarini bildirish, do‘stlar topish va o‘zini namoyon qilishda muloqotdan keng foydalanadilar. Agar ilgari muloqotning asosiy shakli yuzma-yuz uchrashuvlar, suhbatlar, maktab tadbirlari yoki oilaviy davralar bo‘lgan bo‘lsa, hozirda uning shakllari sezilarli darajada kengayib, virtual makon orqali amalga oshmoqda. Internet va mobil texnologiyalar tufayli o‘quvchilar istalgan vaqtda bir-birlari bilan bog‘lana oladilar, bu esa ularning ijtimoiy aloqalarini yanada faollashtirmoqda. 15boshqalar fikrini hurmat qilish va bag‘rikenglik; hamkorlik va jamoada ishlash ko‘nikmalari; ijtimoiy moslashuvchanlik va faollik; hissiyotlarni boshqarish va empatiya. Muloqot jarayonida tarbiya samaradorligini oshirish uchun pedagoglar quyidagilarga e’tibor berishlari lozim: O‘quvchilar bilan samimiy va do‘stona munosabat o‘rnatish. Har bir o‘quvchining fikrini tinglash va qadrlash. O‘quvchilar o‘rtasida o‘zaro hurmat va hamkorlik muhitini shakllantirish. Konfliktlarni muloqot orqali hal qilish madaniyatini o‘rgatish. Zamonaviy axborot vositalaridan foydalanib, ijobiy muloqotni yo‘lga qo‘yish. muloqot o‘quvchilar shaxsiy rivojida ijtimoiy va psixologik jihatdan ulkan ahamiyatga ega. U nafaqat bilim va ko‘nikmalarni egallash vositasi, balki shaxsiy sifatlarni shakllantiruvchi, jamiyatda munosib o‘rin topishga yordam beruvchi asosiy mexanizm hisoblanadi. Shu sababli zamonaviy ta’lim jarayonida muloqot madaniyatiga alohida e’tibor qaratish, o‘quvchilarni samarali muloqotga o‘rgatish eng muhim vazifalardan biri bo‘lib qolmoqda. 9kommunikatsion muloqot orqali olib boriladigan muloqot internet, ijtimoiy tarmoqlar savodxonligini oshiradi, lekin nazorat qilinmasa salbiy oqibatlar ham keltirishi mumkin. Boshlang‘ich sinf o‘quvchilari uchun ko‘proq rag‘batlantiruvchi, emotsional muloqot samarali bo‘lsa, yuqori sinflarda muloqot ilmiy, mantiqiy, dalillarga asoslangan shaklda olib borilishi lozim. Bundan tashqari, o‘quvchilarning o‘zaro muloqotini ham to‘g‘ri yo‘naltirish muhim. Chunki sinfdagi do‘stona munosabatlar, jamoaviy ishlar orqali o‘quvchilar bir-biridan ta’sirlanadilar va o‘zaro muloqot tarbiyaviy jarayonning ajralmas qismiga aylanadi. Muloqotning ijtimoiy-psixologik mohiyati ham alohida ahamiyatga ega. Inson muloqot orqali jamiyatda o‘z o‘rnini topadi, ijtimoiy me’yor va qadriyatlarni o‘zlashtiradi. Muloqotsiz insonning jamiyatda to‘laqonli faoliyat yuritishi mumkin emas. Shu bois, ijtimoiy fanlarda ham muloqot shaxsni ijtimoiylashtirishning asosiy mexanizmi sifatida qaraladi. O‘quvchi esa maktab davrida ana shu ijtimoiylashuv jarayonining faol ishtirokchisiga aylanadi. muloqot tushunchasi va uning psixologik-pedagogik mohiyati tarbiya jarayonining nazariy asosini tashkil etadi. U shaxs rivojida, ta’lim jarayonida, jamiyatda o‘z o‘rnini topishda hal qiluvchi rol o‘ynaydi. Shu sababli muloqotni to‘g‘ri tashkil qilish, uning madaniyatiga rioya etish va tarbiyaviy ahamiyatidan oqilona foydalanish bugungi kunda dolzarb vazifalardan biridir. 1.2. Tarbiya jarayonida muloqotning o‘rni va ahamiyati Tarbiya jarayoni inson shaxsini shakllantirish, uni jamiyatda to‘laqonli hayot kechirishga tayyorlash, ijtimoiy me’yorlarni o‘zlashtirish va ma’naviy- axloqiy qadriyatlar asosida voyaga yetkazishni ko‘zda tutadi. Ushbu jarayonda muloqot alohida o‘rin tutadi, chunki u o‘qituvchi va o‘quvchi, ota-ona va bola, jamiyat a’zolari o‘rtasida axborot almashish, tajriba uzatish, qadriyatlarni 5Kurs ishi mavzusining obyekti - Maktab o‘quvchilari tarbiyaviy jarayonida shakllanadigan muloqot jarayoni. Kurs ishi mavzusining predmeti - O‘quvchilar shaxsiy rivojida va tarbiyaviy faoliyatida muloqotning ijtimoiy-psixologik hamda pedagogik jihatlari. Kurs ishi mavzusining maqsadi Zamonaviy maktab o‘quvchilari tarbiyasida muloqotning o‘rni va ahamiyatini tahlil qilish hamda samarali muloqotni shakllantirish yo‘llarini ko‘rsatib berish. Kurs ishi mavzusining vazifalari  Muloqot tushunchasi va uning psixologik-pedagogik mohiyatini ochib berish;  Tarbiya jarayonida muloqotning o‘rnini aniqlash;  O‘quvchilar shaxsiy rivojida muloqotning ijtimoiy-psixologik ta’sirini tahlil qilish;  Maktab o‘quvchilari muloqotida zamonaviy axborot vositalarining rolini ko‘rsatish;  O‘quvchi-o‘qituvchi hamda o‘quvchi-o‘quvchi muloqotining tarbiyaviy ahamiyatini yoritish;  Zamonaviy maktab o‘quvchilarida samarali muloqotni shakllantirish bo‘yicha tavsiyalar ishlab chiqish. Kurs ishi mavzusining metodlari  Ilmiy adabiyotlarni tahlil qilish;  Kuzatish va suhbat metodi;  Taqqoslash va umumlashtirish;  Pedagogik tajribalarni o‘rganish va tahlil qilish. Kurs ishi mavzusining tuzilishi Kurs ishi kirish, ikki bob, xulosa va foydalanilgan adabiyotlardan iborat. Birinchi bobda muloqot va tarbiya jarayonining nazariy asoslari yoritiladi, ikkinchi bobda esa zamonaviy maktab o‘quvchilari tarbiyasida muloqotning o‘ziga xos jihatlari tahlil qilinadi. 277) “O‘QITUVCHI VA O‘QUVCHI O‘RTASIDAGI MULOQOT MADANIYATI VA PSIXOLOGIYASI” — Shaxnoza To’lashboyeva; Andijon davlat chet tillari instituti, maqola, 2022. openscience.uz 8) “Zamonaviy maktab o‘qituvchisining psixologik xususiyatlari” — Nabiyeva Mahliyo Abdug‘Afforovna; “Ta’lim innovatsiyasi va integratsiyasi”, maqola; (sanasi) — 2018 va undan keyingi maqolalar bo‘lishi mumkin. Web Journal 9) “Umumiy pedagogika nazariyasi va amaliyoti” — O.U. Hasanboeva, R.R. Avezova; Fan va texnologiya, 2013 (bu eski), lekin kirsa bo‘ladi agar boshqa yangilari topilsa. kitobxon.com 10) “Pedagogika” — S.B. Qorayev; Zebo Print, Toshkent, 2022. akbt.urspi.uz 11) “Pedagogik mahorat” — Quchqorova N.M., Otayeva S.S., Amangaldiyeva A.R., Yo‘lchiyeva Sh.; BOOKMANY PRINT, Toshkent, 2024. akbt.urdu.uz 12) “O‘qituvchining faoliyati va pedagogik mahorat” — (kurs ishi / referat ko‘rinishida) 2017. Игры и Приложения для Андроид 13) “EDAGOGIKA MULOQOT TIZIMI VA UNI TASHKIL ETISH TEXNOLOGIYASI” — Xolboyev Murodjon; maqola, yili so‘nggi; (ma’lumot: maqola maqolalar turkumida) scientific-jl.org 14) “Maktab o‘quvchilarining individual ta'lim yutuqlarini pedagogik muammo sifatida baholashga zamonaviy yondashuvlar” — S. Pardayev, O. O’rolov; maqola, 2024. ThemeForest 12Tarbiyaviy muloqot boshqa muloqotlardan farq qiladi. Uning markazida tarbiyalanuvchi shaxsini shakllantirish maqsadi turadi. Pedagogik muloqot jarayonida o‘qituvchi yetakchi, yo‘naltiruvchi rolini bajaradi, ammo bu jarayon buyruqbozlik emas, balki hamkorlik va ishonch asosida kechadi. Shuningdek, pedagogik muloqotda axborot bir tomonlama emas, ikki tomonlama harakatlanadi, ya’ni o‘qituvchi ham, o‘quvchi ham faol sub’ekt sifatida qatnashadi. Zamonaviy ta’limda muloqotning roli Bugungi globallashuv davrida muloqotning ahamiyati yanada ortmoqda. Chunki yoshlar nafaqat oilada va maktabda, balki internet va ijtimoiy tarmoqlar orqali ham turli muloqot shakllarini o‘zlashtirmoqda. Tarbiya jarayonida bu imkoniyatlardan samarali foydalanish, axborot oqimini boshqarish, yoshlarni zararli ta’sirlardan asrash pedagoglarning dolzarb vazifasidir. Muloqot — tarbiya jarayonining yuragi hisoblanadi. U holda tarbiya samarali kechishi mumkin emas. O‘quvchi bilan samimiy, do‘stona, o‘zaro hurmatga asoslangan muloqot o‘rnatilganida, ta’lim-tarbiya jarayoni yanada samarali bo‘ladi. Shu sababli o‘qituvchilar va ota-onalar muloqot madaniyatini shakllantirishga, uning psixologik va pedagogik qonuniyatlarini o‘zlashtirishga alohida e’tibor qaratishlari lozim. 1.3. O‘quvchilar shaxsiy rivojida muloqotning ijtimoiy-psixologik ta’siri Muloqot inson shaxsining shakllanishida va rivojlanishida eng muhim jarayonlardan biri sifatida namoyon bo‘ladi. Inson o‘zini jamiyat a’zosi sifatida anglash, o‘z fikrini ifodalash, boshqalar bilan hamkorlik qilish va o‘ziga xos ijtimoiy tajribalarni egallashni aynan muloqot orqali amalga oshiradi. Ayniqsa, maktab yoshidagi o‘quvchilar uchun muloqotning ahamiyati beqiyosdir. Chunki maktab davri shaxsning ijtimoiylashuvi, uning axloqiy qarashlari, ma’naviy 26muloqotdir. Agar muloqot samimiy, to‘g‘ri va mazmunli bo‘lsa, o‘quvchi nafaqat yaxshi bilim egasi, balki barkamol inson sifatida ham tarbiyalanadi. Men kelajakdagi faoliyatimda o‘quvchilar bilan muloqot jarayoniga yanada ko‘proq e’tibor qaratishga, har bir suhbat va muloqotni tarbiyaviy qudratga aylantirishga intilaman. Mavzuga oid foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati 1) R.A. Mavlonova, N.H. Rahmonqulova — Umumiy pedagogika ; Toshkent: “Fan va texnologiya” nashriyoti, 2018. akbt.urspi.uz 2) Ma’murov B.B. — Umumiy pedagogika ; Buxoro: “Durdona” nashriyoti, 2020. akbt.uzdxa.uz 3) Musurmanova A., Isaqulova N., Jumaniyazova M.T., Jumayev A.Sh. — Umumiy pedagogika (II qism) ; Toshkent: Innovatsiya-Ziyo, 2020. library.tdau.uz 4) Tolipov O’tkir — Pedagogik texnologiyalar va pedagogik mahorat ; Toshkent: Innovatsiya-Ziyo, 2019. akbt.uzdxa.uz 5) “Pedagogik muloqot ta’lim jarayoni subyektlarining o’zaro hamkorlik shakli” — maqola; O‘zbekiston, 2023. scientific- jl.org+2universalpublishings.com+2 6) “Pedagogik muloqot - ta’lim samaradorligiga ta’sir ko’rsatuvchi omil sifatida” — Rasulov Bekzod Uktamovich; IMRAS jurnali, 2024. journal.imras.org 25Yo‘nalish Amaliy ishlar Natija maslahatlar ham faol bo‘ladi Zamonaviy maktabda samarali muloqotni shakllantirish — shaxs tarbiyasining eng muhim jihatlaridan biridir. O‘quvchi o‘z fikrini erkin bayon qila olishi, boshqalarning fikriga hurmat bilan qarashi, hamkorlikda ishlashi, nizolarni tinch yo‘l bilan hal etishi orqali kelajakda ijtimoiy faol va yetuk inson bo‘lib voyaga yetadi. O‘qituvchi, ota-ona va jamiyat birgalikda harakat qilgan taqdirdagina o‘quvchilarda chin ma’nodagi samarali muloqot shakllanadi. Xulosa Men olib borgan ushbu kurs ishim davomida zamonaviy maktab o‘quvchisi tarbiyasida muloqotning naqadar muhim o‘rin tutishini chuqurroq angladim. Muloqot inson hayotining ajralmas qismi ekanligini, ayniqsa ta’lim jarayonida uning tarbiyaviy ahamiyati yanada ortishini o‘rganib chiqdim. O‘qituvchi va o‘quvchi o‘rtasidagi muloqot nafaqat bilim berish, balki o‘quvchining shaxs sifatida kamol topishida asosiy vosita ekanligini tushundim. Men uchun eng qiziq jihati shuki, o‘quvchi-o‘quvchi o‘rtasidagi muloqot ham bevosita tarbiyaviy jarayonning samaradorligini oshiradi. Do‘stona munosabat, jamoaviy ishlar, bir-birini qo‘llab-quvvatlash orqali bolalar hayotiy saboqlarni o‘zlashtiradilar. Bu esa kelajakda ularning jamiyatda faol, mas’uliyatli, mehribon va hurmatli shaxs bo‘lib shakllanishiga xizmat qiladi. Men zamonaviy maktab sharoitida samarali muloqotni tashkil etish yo‘llari haqida ham fikr yuritdim. Bugungi kunda o‘quvchilar bilan muloqotda interfaol metodlardan, texnologiyalardan, guruhiy ishlardan foydalanish zarurligini bildim. O‘qituvchining samimiyligi, adolatliligi va talabchanligi o‘quvchilarda muloqot madaniyatini shakllantiruvchi asosiy omillardan ekanini tushundim. Shaxsiy xulosam shuki, maktab — bu nafaqat bilim beruvchi maskan, balki insoniylik, odob-axloq, ma’naviyat maktabidir. Uning yuragi esa — 20tengdoshlari bilan muloqotda bo‘lish orqali do‘stlik, hamkorlik, bir-birini tushunish, o‘zaro yordam kabi ijtimoiy fazilatlarni o‘zlashtiradi. O‘quvchilarning o‘zaro muloqoti ularning kelajakdagi jamiyatdagi o‘rnini tayyorlaydi, chunki inson hayoti davomida ko‘plab jamoalarda ishlaydi va turli odamlar bilan murosa qilishni bilishi lozim. O‘quvchilar o‘rtasidagi muloqot turli shakllarda kechadi: sinf mashg‘ulotlari, jamoaviy topshiriqlar, sport musobaqalari, bayram tadbirlari, hatto tanaffusdagi suhbatlar orqali ham bola tarbiyalanadi. U bir-biridan ijobiy fazilatlarni o‘zlashtiradi, salbiy xatti-harakatlardan esa saboq chiqaradi. Masalan, guruhli ishlarda bir-birini tinglash, o‘z fikrini asoslash, boshqalarning fikriga hurmat bilan qarashni o‘rganadi. Bularning barchasi uning shaxs sifatida kamol topishiga xizmat qiladi. Ammo o‘quvchilar o‘rtasida nizolar, tushunmovchiliklar ham bo‘lishi mumkin. Ba’zan sinf ichida ijtimoiy tabaqalanish alomatlari, o‘zaro raqobat yoki bir-birini kamsitish holatlari ham yuzaga keladi. Bunday vaziyatlarda o‘qituvchi sinf jamoasini to‘g‘ri yo‘naltirishi, adolatli hakam bo‘lishi lozim. Chunki o‘qituvchining bunday paytlarda ko‘rsatgan adolatli pozitsiyasi o‘quvchilarga murosaga kelish, nizolarni tinch yo‘l bilan hal etish madaniyatini o‘rgatadi. Shu tarzda o‘quvchi-o‘quvchi muloqoti tarbiyaning amaliy maydoniga aylanadi. Zamonaviy maktab sharoitida o‘qituvchi faqat darsni o‘qituvchi emas, balki muloqotni tashkil etuvchi rahbar sifatida ham faoliyat yuritishi zarur. Interfaol usullardan foydalanish, suhbat, munozara, savol-javob, kichik guruhli ishlar, rol o‘ynash kabi metodlar o‘quvchilarni faol muloqotga jalb etadi. Bunday usullar o‘quvchilarda fikrlash, o‘z fikrini erkin ifoda qilish, tanqidni to‘g‘ri qabul qilish, boshqalarning fikriga hurmat bilan qarash kabi fazilatlarni shakllantiradi. Bugungi kunda texnologiyalar rivojlanishi o‘quvchilar muloqotiga ham o‘z ta’sirini ko‘rsatmoqda. Onlayn muloqot, ijtimoiy tarmoqlar, virtual darslar ham o‘quvchi-o‘qituvchi va o‘quvchi-o‘quvchi muloqotining yangi shakllarini

Zamonaviy maktab o‘quvchisi tarbiyasida muloqotning o‘rni

Купить