• Всего документов: 5844
  • Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена 35000UZS
Размер 54.6KB
Покупки 0
Дата загрузки 31 Май 2025
Расширение docx
Категория Дошкольное и начальное образование

Продавец

Amriddin Hamroqulov

Дата регистрации 23 Февраль 2025

37 Продаж

1-2-sinf o‘quvchilarining matematik madaniyatlarini shakllantirish kurs ishi

3Kurs ishi mavzusining dolzarbligi Mustaqil fikrlovchi, muammoni yechishga intiluvchi va matematik tafakkurga ega shaxsni shakllantirish bugungi ta’limning eng muhim maqsadlaridan biri hisoblanadi. Ayniqsa, boshlang‘ich sinfda o‘quvchilarda asosiy bilim va ko‘nikmalar bilan birga madaniy yondashuvlarni rivojlantirish katta ahamiyatga ega. Matematik madaniyat o‘quvchilarning fikrlash doirasini kengaytiradi, ularda mantiqiylik, aniqlik, izchillik va tartiblilikni shakllantiradi. Dastlabki sinflarda bu jihatlarni to‘g‘ri yo‘naltirish orqali keyingi bosqichdagi o‘quv jarayonining sifati ancha yuqorilaydi. Shu sababli, 1–2-sinf o‘quvchilari bilan ishlashda faqat arifmetik bilimlarni emas, balki matematik madaniyatni shakllantirishga alohida e’tibor qaratish kerak. Bu esa metodik yondashuvlarni takomillashtirish, amaliy mashg‘ulotlar orqali o‘quvchini faol ishtirok etishga jalb qilishni talab qiladi. Zamonaviy ta’lim talablarida shaxsga yo‘naltirilgan yondashuv, tanqidiy fikrlash va mustaqil ishlash ko‘nikmalari asosiy o‘rinni egallamoqda. Ushbu o‘zgarishlar boshlang‘ich ta’limda matematik madaniyatni o‘rgatish usullarini qayta ko‘rib chiqishni taqozo etadi. Boshlang‘ich sinfda matematik madaniyatni shakllantirish orqali bolalarda tartiblilik, mehnatsevarlik, o‘z fikrini aniq bayon eta olish, sabr-toqat va aniqlik singari muhim fazilatlar rivojlanadi. Shu bois, ushbu mavzu nafaqat pedagogik, balki ijtimoiy va ma’naviy jihatdan ham dolzarb hisoblanadi. Kurs ishi mavzusining o‘rganilganlik darajasi Boshlang‘ich ta’limda matematik bilimlarni samarali o‘rgatish va bolalarda matematik tafakkurni shakllantirish borasida ko‘plab ilmiy izlanishlar amalga oshirilgan. Jumladan, A.V. Pogorelov va V.V. Davydovning ishlarida matematikani o‘rganishda amaliy faoliyat va mantiqiy fikrlashning ahamiyati alohida ta’kidlangan. L.S. Vygotskiy o‘z tadqiqotlarida o‘quvchilarning rivojlanish zonasi, ularning bilishga qiziqishi va psixologik tayyorgarligi haqida ilmiy asoslar yaratgan. Shuningdek, o‘zbek olimlaridan Sh.N. Xolmuhamedov, A.S. Shamatov va boshqalar boshlang‘ich ta’lim metodikasi, matematik tafakkur va 1OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI JIZZAX DAVLAT PEDAGOGIKA UNIVERSITETI Boshlang‘ich ta’lim fakulteti “Boshlang‘ich ta’lim” bakalavr yo‘nalishi Boshlang‘ich ta’lim metodikasi kafedrasi “Matematika o‘qitish metodikasi” fanidan KURS ISHI Mavzu: 1-2-sinf o‘quvchilarining matematik madaniyatlarini shakllantirish Bajardi: Abduazizova Xurmatoy Xudoyberdiyevna 5 18 - guruh Boshlang‘ich ta’lim bakalavr yo‘nalishi 4-kurs talabasi Kurs ishi rahbari: Adilov B. JIZZAX – 2025 347. https://www.khanacademy.org/math 19fikrlaydilar. Masalan, o‘quvchilardan qog‘ozdan 6 ta doira va 4 ta kvadratni kesish topshirig‘i beriladi. So‘ngra ular bu shakllarni hajm yoki rang bo‘yicha guruhlarga ajratadilar. Bu orqali tasniflash, taqqoslash, tartiblash kabi muhim matematik ko‘nikmalar shakllanadi. Yana bir misol: har bir o‘quvchiga karton to‘rtburchak beriladi. Ularga perimetrni hisoblash uchun chizg‘ich bilan o‘lchab, 2×(uzunlik+eni) formulasi bo‘yicha mustaqil hisoblash topshiriladi. O‘quvchi o‘z qo‘li bilan ishlagan shakl ustida amallarni bajarayotgani uchun bu bilim ancha mustahkam bo‘ladi. Shuningdek, sonlar bilan bog‘liq kollejlar yasash, masalan, 1 dan 10 gacha sonlar ketma-ketligini yelim yordamida yapishib chiqarish orqali sonlar oralig‘i, ketma-ketlik, natijaviy o‘zgarishlar tushunchasi chuqurlashadi. Qo‘l mehnati darsni jonlantiradi, o‘quvchilarning bilim olish jarayonida faol ishtirok etishini ta’minlaydi. Bu esa ularning matematik madaniyatini — ya’ni o‘z tajribasi orqali tushunchani shakllantirish va qo‘llash malakasini oshiradi. 6. Og‘zaki sanash va sonlar ustida og‘zaki amallar bajarish Og‘zaki sanash — boshlang‘ich sinf o‘quvchilari uchun matematik madaniyatni shakllantirishda asosiy vositalardan biridir. Sanash orqali o‘quvchi sonlar ketma-ketligini tushunadi, ularning o‘zaro bog‘liqligini anglaydi, bu esa keyinchalik arifmetik amallarni chuqurroq o‘zlashtirishiga zamin yaratadi. Masalan, “1 dan 10 gacha sanang, so‘ng 2 tadan sanang, 5 dan orqaga qarab sanang” kabi topshiriqlar sonlar oralig‘i, sonlar o‘rtasidagi masofa, oraliq sanash ko‘nikmasini shakllantiradi. Og‘zaki amallar esa — “3 ga 2 ni qo‘shsangiz nechchi bo‘ladi?”, “7 dan 4 ni ayiring” kabi savollar orqali o‘tkaziladi. Bu usul o‘quvchining xotira, e’tibor va tez fikrlash qobiliyatini rivojlantiradi. Bunday mashqlar ertalabki “matematik ertak” sifatida yoki darsdan oldin qisqa 5 daqiqalik mashq sifatida berilishi mumkin. O‘quvchilarning qiziqishini oshirish uchun bularni o‘yin tarzida tashkil etish — masalan, “sonlar zinapoyasi” yoki “sanash bayrog‘i” kabi faoliyatlar bilan uyg‘unlashtirish 23Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarida matematik madaniyat quyidagi komponentlar orqali aniqlanib baholandi: son va amal tushunchalarini ongli ravishda tushunishi, hisob-kitoblarni mantiqiy asoslash qobiliyati, og‘zaki va yozma amallarni to‘g‘ri bajarish, kundalik hayotda matematika bilan bog‘liq holatlarni tushunish va tahlil qilish, darsda faol ishtirok etish, mustaqil fikr bildirish. Tajriba-sinov ishlari uchun 2 ta sinf tajriba guruhi va 2 ta nazorat guruhi shakllantirildi. Tajriba guruhlariga yangi metodik yondashuv asosida ishlab chiqilgan topshiriq va mashg‘ulotlar tizimi qo‘llanildi, bunda: – didaktik o‘yinlar, – vizual materiallar (sxema, rasm, diagramma), – hayotiy misollar, – matematik ertaklar, – jamoaviy muhokama usullari kiritildi. Nazorat guruhlariga esa amaldagi an’anaviy dars o‘tish metodlari asosida mashg‘ulotlar tashkil etildi. Har ikki guruhda o‘quvchilarning bilim darajasi tajribaning boshida, o‘rtasida va yakunida test va diagnostik topshiriqlar orqali o‘lchandi. Tajriba jarayonida kuzatishlar shuni ko‘rsatdiki, tajriba guruhidagi o‘quvchilar darslarga yanada faolroq qatnashishdi, sonlar va amallar ustida erkinroq ishlashdi. Ayniqsa, ko‘rgazmali vositalar va og‘zaki topshiriqlar yordamida ularda matematik tafakkur faollashdi. Misol uchun, birinchi bosqichda sonlar ketma-ketligini yodda saqlashda qiynalayotgan o‘quvchi, uchinchi bosqichda murakkab masalalarni mustaqil tahlil qilib yecha oldi. Bu o‘zgarishlar o‘quvchilarning fikrlash madaniyatini rivojlantiruvchi mashg‘ulotlar samaradorligini ko‘rsatdi. 21raqobat va hamkorlik elementlari mavjud bo‘lib, bu o‘quvchilarni bir-biriga yordam berishga o‘rgatadi. O‘yin jarayonida o‘quvchi noto‘g‘ri javob berganda xato sababini muhokama qilish mumkin, bu esa xatolardan saboq olish madaniyatini shakllantiradi. Didaktik o‘yinlar orqali bilimlar nafaqat takrorlanadi, balki mustahkamlanadi, chuqurlashadi va matematik madaniyat asoslari — fikrlash, muloqot, tushunish va mulohaza yuritish ko‘nikmalari hosil bo‘ladi. 9. Tabiiy muhit va kundalik hayotdan foydalanish O‘quvchilarga matematika fanining hayot bilan bog‘liqligini anglatish — ularning ushbu fanga bo‘lgan qiziqishini oshirishning eng samarali yo‘llaridan biridir. Bu usulda o‘quvchilar hayotda uchraydigan real holatlar orqali arifmetik amallarni o‘rganadilar. Masalan, sinfga bir nechta meva (olma, banan) olib kelinib, ularga doir qo‘shish-ayirish amallari tashkil etiladi: “2 ta olma bor, yana 3 ta qo‘shildi. Nechta bo‘ldi?” Shuningdek, darsdan keyingi mashg‘ulot sifatida o‘quvchilarga “uyda bugun soat nechida uyg‘onding?”, “kechki ovqatdan oldin nechta stakan suv ichding?” kabi savollar berilib, vaqt, miqdor, tartib sonlari tushunchalari mustahkamlanadi. Kundalik hayotdan misollar olib darsni davom ettirish — masalan, do‘konda xarid qilishda narxni hisoblash, yo‘l masofasini o‘lchash, ob-havo haroratlarini solishtirish — o‘quvchilarni atrof-muhitga nisbatan matematik nigoh bilan qarashga o‘rgatadi. Bu usulda o‘quvchi matematikani nafaqat sinfda, balki hayotda ham foydali bilim sifatida qabul qiladi. Shu orqali u matematik madaniyatning eng muhim jihati — real holatlarda muammo yecha olish malakasini rivojlantiradi. 7 10. O‘yinchoqlar va vizual vositalar orqali tushunchalarni berish Boshlang‘ich sinf o‘quvchilari uchun darsda o‘yinchoqlar va vizual vositalardan foydalanish, ularning diqqatini jalb etadi, tushunchalarni aniq va ravshan ko‘rsatish imkonini beradi. Masalan, raqamli kublar yordamida 7 National Mathematics Advisory Panel Report . Foundations for Success: The Final Report of the National Mathematics Advisory Panel. Washington, DC, 2008. — P. 60-100 22qo‘shish va ayirish amallarini bajartirish — o‘quvchilar uchun qiziqarli va tushunarli bo‘ladi. 3 ta qizil kub ustiga 2 ta ko‘k kub qo‘shiladi — ularning umumiy soni sanaladi. Bu nafaqat amaliy mashq, balki vizual ko‘rinish orqali aqliy tasavvur hosil qiladi. “Sonli daraxt” vositasi orqali sonlar ketma-ketligini o‘rgatish mumkin: daraxtning har bir shoxchasiga bir son yoziladi va bolalar ularni tartib bilan joylashtiradi. Plastik tangachalar yordamida pul birligi, savdo masalalari, solishtirish va tengliklarni o‘rganish juda qulay. Tangalar orqali “sotib olish” o‘yini tashkil qilinadi va o‘quvchilar belgilangan miqdorda to‘lov qilishadi. Shuningdek, magnitli doska, raqamli kartalar, geometrik shakllar to‘plami — bular barchasi tushunchalarni konkretlashtirishga xizmat qiladi. Vizual vositalar darsni jonlantiradi, bilimni mustahkamlaydi, mustaqil fikrlashni rivojlantiradi. Bu usul orqali o‘quvchi ko‘rgan, ushlagan, joylashtirgan vosita orqali tushunchani o‘zlashtiradi. Shu tariqa matematik madaniyat — ya’ni sonli ifodalar va amallarni hayotiy kontekstda anglash va qo‘llash shakllanadi. 4. Tajriba-sinov ishlari: 1–2-sinf o‘quvchilarining matematik madaniyatini shakllantirish bo‘yicha natijalar Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarida matematik madaniyatni shakllantirish bo‘yicha olib borilgan tajriba-sinov ishlari ushbu sohada nazariy asoslar va amaliy yondashuvlarni uyg‘unlashtirish imkonini berdi. Tadqiqotlar Toshkent shahri va viloyatlaridagi bir nechta umumiy o‘rta ta’lim maktablarida o‘tkazilib, unda 1–2-sinf o‘quvchilari, ularning dars beruvchi boshlang‘ich sinf o‘qituvchilari hamda metodistlar ishtirok etdilar. Sinov ishlari 2024–2025 o‘quv yilida, uch bosqichda amalga oshirildi: tayyorgarlik, amaliyot, tahlil. Tajriba dasturi ishlab chiqilishidan avval matematik madaniyat tushunchasining boshlang‘ich sinf darajasidagi mazmuni, pedagogik metodlar va mavjud holat chuqur o‘rganildi. So‘rovnomalar va diagnostika testlari orqali o‘quvchilarning mavjud bilimlari, ularning matematik tafakkuri, tafsiliy ifoda va mantiqiy mulohaza qilish salohiyati baholandi. 14Matematik madaniyatni shakllantirishda yana bir samarali yo‘nalish — bu fanlararo integratsiyadir. Ya’ni, matematika boshqa fanlar bilan uzviy bog‘langan holda o‘rgatilsa, o‘quvchining tushunchasi chuqurlashadi. Misol uchun, tabiatshunoslik darsida o‘lchov birliklari, masofalar, hajm va haroratni o‘lchashda matematik bilimlar kerak bo‘ladi. Bu bilimlar amaliyotda ishlatilganda yanada mustahkamlanadi. Texnologiya darslarida esa geometrik shakllar bilan ishlash, ularni chizish, kesmalar yasash o‘quvchining fazoviy tasavvurini kengaytiradi. Bu orqali u matematik figuralarni nafaqat biladi, balki ularni hayotda qanday ishlatilishini ham anglaydi. Bundan tashqari, ona tili darslarida matematik terminlarning to‘g‘ri ishlatilishi, masalan “kamayuvchi”, “ko‘paytuvchi”, “farq” kabi tushunchalarni izohlab berish, o‘quvchiga matematik nutqni shakllantirishda yordam beradi. Fanlararo integratsiya orqali o‘quvchi har bir fanni alohida emas, balki yagona bilim tizimi sifatida anglaydi. Bu esa uning tafakkurini tizimli, izchil va madaniy shakllanishiga olib keladi. Matematik madaniyat aynan shunday keng qamrovli yondashuvlar orqali samarali rivojlanadi. 1–2-sinf o‘quvchilarining matematik madaniyatini shakllantirishda eng muhim omillardan biri bu — ota-onalar bilan samarali hamkorlikdir. Boshlang‘ich ta’limda bola endigina bilim olishni boshlaydi, bu jarayonda u faqat maktab bilan cheklanib qolmaydi, balki oiladagi muhit ham katta ta’sir ko‘rsatadi. Aynan ota-onaning yondashuvi, bolaning bilimga bo‘lgan munosabati va rag‘batlantirish uslublari matematik madaniyatni chuqurroq shakllantirishga xizmat qiladi. Ota-onalar bolaga faqat dars topshiriqlarini bajarishda yordam berish bilan cheklanmasligi kerak. Ular bilan kundalik hayotda matematik tushunchalarni bog‘lab tushuntirish samarali natijalar beradi. Masalan, do‘konda xarid qilayotganda pulni sanash, vaqtda harakat qilish, masofani aniqlash kabi oddiy harakatlar matematik tafakkurni oshiradi.Shuningdek, o‘yinlar orqali o‘rganish 7fikrga aylantirish – bu inson tafakkurining madaniy yuksalish belgisidir. Matematik madaniyat bu jarayonning ajralmas qismi sifatida namoyon bo‘ladi. Pedagogik nuqtai nazardan, matematik madaniyat – bu o‘quvchining matematik bilimlarga bo‘lgan yondashuvi, ularni o‘zlashtirish sifati va fikr yuritish uslubidagi o‘ziga xoslikdir. Bu tushuncha oddiy hisoblash yoki formulalarni yodlab olishdan ko‘ra kengroq bo‘lib, u o‘quvchining tafakkurini, dunyoqarashini va muammolarni yechishga bo‘lgan qarashini belgilaydi. Dars jarayonida bolani faqat to‘g‘ri javob olishga emas, balki nega bu javob to‘g‘ri ekanligini tushuntirishga o‘rgatish aynan matematik madaniyatni shakllantirish yo‘lida muhim qadamdir. Matematik madaniyat tarkibiga bir nechta asosiy komponentlar kiradi. Ular quyidagilar: matematik til, ya’ni tushunchalarni aniq va lo‘nda ifodalash; matematik mantiq – sabab-oqibat munosabatlarini tahlil qilish; umumlashtirish – ayrim hodisalardan umumiy xulosa chiqarish; abstrakt tafakkur – real holatlarni matematik modelda tasvirlay olish. Bu komponentlarning har biri o‘quvchining mustaqil fikrlovchi, muammolarni tahlil qiluvchi va o‘z yechimini asoslay oluvchi shaxs sifatida shakllanishiga xizmat qiladi. 3 Ayniqsa, boshlang‘ich sinf o‘quvchilari uchun matematik madaniyatni shakllantirish jarayoni muhim ahamiyatga ega. Bu yoshda o‘quvchilar hali mantiqiy fikrlashni to‘liq egallamagan bo‘ladilar. Shuning uchun ham matematik madaniyatni bosqichma-bosqich, osondan qiyinga qarab, ko‘proq vizual, faoliyatchan, muloqotli usullar orqali shakllantirish zarur. Masalan, raqamlarni faqat yozish emas, ularni turmushdagi voqealar bilan bog‘lash, grafiklar orqali tushuntirish, masalalarni hayotiy vaziyatlar orqali bayon etish yaxshi samara beradi. Bundan tashqari, matematik madaniyat nafaqat aqliy, balki axloqiy yondashuvni ham talab qiladi. Masalan, matematik izchillik, aniqlik, halollik, 3 Mamatqulov B. Boshlang‘ich ta’limda innovatsion pedagogik texnologiyalar. — Toshkent: «Ta’lim», 2019. — B. 30-75 12qoidalarni berish emas, balki bu qoidalarning hayotdagi ko‘rinishlarini tushuntirish orqali bilim berish maqsadga muvofiqdir. Masalan, "ikki marta uch" degan iborani oddiygina misol sifatida emas, balki real predmetlar (o‘yinchoqlar, qalamlar, non bo‘laklari) orqali ko‘rsatish o‘quvchining fikrini faollashtiradi va matematik tushunchalarni hayot bilan bog‘lashga o‘rgatadi. Yana bir muhim yondashuv bu — ko‘rgazmalilik va faoliyatga asoslangan o‘qitishdir. Bolalar ko‘proq konkret predmetlar asosida fikrlaydilar. Shuning uchun ularga matematika darslarida didaktik vositalar, rasmli ko‘rgazmalar, bloklar, sanash tayoqchalari kabi real tasvirli vositalar orqali tushunchalarni berish muhimdir. Ko‘rgazmalilik orqali o‘quvchilar matematik atamalarni nafaqat yodlab olishadi, balki ularni o‘z hayotlari bilan bog‘lab fikrlashga o‘rganishadi. Bu esa o‘z-o‘zidan matematik madaniyatning shakllanishiga olib keladi. Matematik madaniyatni shakllantirishda o‘yin metodlari ham alohida o‘rin egallaydi. 1–2-sinf o‘quvchilari hali o‘yin orqali o‘rganishga moyil bo‘lgan yoshda bo‘ladilar. Shuning uchun matematik topshiriqlarni o‘yin tarzida tashkil qilish (masalan, raqam topish o‘yini, misol zanjiri, matematik domino) ularning darsga bo‘lgan qiziqishini oshiradi va shu orqali mustahkam bilim olishga erishiladi. O‘yin jarayoni nafaqat bilim beradi, balki bolalarda raqobat, hamkorlik, e’tibor, xotira kabi ko‘nikmalarni ham shakllantiradi. Bu esa madaniyatli fikrlash asosidir. 5 Yana bir samarali yondashuv — bu muammoli vaziyatlar yaratish va o‘quvchini faol fikrlashga jalb qilishdir. Oddiy misollar o‘rniga hayotiy, muammoli holatlar asosida savollar berish — o‘quvchining matematik bilimini ongli ravishda o‘zlashtirishga sabab bo‘ladi. Masalan: “Akam menga 3 olma berdi, opam esa 2 ta olib qo‘ydi. Menda nechta qoldi?” kabi savollar bolani 5 Uzbekistan Ministry of Public Education . «Boshlang‘ich ta’limda matematik madaniyatni rivojlantirish bo‘yicha metodik qo‘llanma». — Toshkent, 2023. — B. 20-70 24Yakuniy baholash natijalariga ko‘ra, tajriba guruhidagi o‘quvchilarning 78% i "yuqori" va "o‘rta-yuqori" matematik madaniyat darajasiga erishgan bo‘lsa, bu ko‘rsatkich nazorat guruhida atigi 47% ni tashkil etdi. Eng katta farq mantiqiy tahlil qilish va og‘zaki ifoda bo‘yicha kuzatildi.Shuningdek, o‘quvchilarning mustaqil fikrlash, bir-biriga tushuntirish orqali bilim almashish, guruhlarda ishlash, savol-javoblar orqali darsga faol jalb etish holatlari ko‘paydi. Bu holatlar nafaqat matematik bilimni, balki o‘quvchi shaxsiy faolligini, madaniy muloqotini ham rivojlantirdi. O‘qituvchilarning fikriga ko‘ra, matematik madaniyatni shakllantirishga qaratilgan faol metodlar o‘quvchilarni darsga yanada qiziqtirgan, ular darsdan keyingi va uy vazifalariga ham mas’uliyat bilan yondasha boshlaganlar. Ularning so‘zlariga ko‘ra, ayniqsa og‘zaki topshiriqlar va dramatik o‘yin usullari eng katta natija bergan. Tajriba davomida sinov guruhi o‘quvchilari orasida matematik atamalardan to‘g‘ri foydalanish, darsda savol berish va savolga tushunarli javob qaytarish, matematik fikrni izchillik bilan ifodalash, dalil keltirish madaniyati shakllandi. Sinov natijalarining chuqur tahlili shuni ko‘rsatdiki, boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining matematik madaniyatini shakllantirish uchun an’anaviy yondashuvlar yetarli emas. Innovatsion, vizual va hayotga bog‘langan metodlar yuqori samaradorlik ko‘rsatmoqda. mazkur tajriba-sinov ishlari o‘quvchilarning matematik madaniyatini shakllantirishda yangi pedagogik yondashuvlarning samaradorligini isbotladi. Olingan natijalar asosida tavsiyalar ishlab chiqildi va metodik qo‘llanma yaratish ishlari boshlab yuborildi. Tajriba va nazorat guruhlari o‘quvchilarining matematik madaniyati shakllanishi bo‘yicha taqqoslov natijalari Ko‘rsatkichlar Tajriba guruhi (%) Nazorat guruhi (%) Son va amallarni anglab tushunish darajasi 85% 62% Matematik fikrlash va mantiqiy izchillik 81% 55% 32FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR I. NORMATIV-HUQUQIY HUJJATLAR VA METODOLOGIK NASHRLAR 1) O zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017-yil 6-maydagi PQ-3049-sonʻ qarori “Milliy ta’lim dasturi va ta’lim sifatini oshirish chora-tadbirlari to g risida”. ʻ ʻ 2) O zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi vazirligi. “Boshlang‘ich ta’lim milliy ʻ dasturi” (2020). 3) O zbekiston Respublikasi Ta’lim kodeksi (2020-yil). ʻ 4) O zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi vazirligi. “Matematika fanini o qitish ʻ ʻ metodikasi” (2021). 5) Toshkent shahar xalq ta’limi bosh boshqarmasi. “Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarida mantiqiy fikrlashni rivojlantirish usullari” (2022). II. MONOGRAFIYA, ILMIY MAQOLA VA ILMIY TO‘PLAMLAR 6) Islomov Sh., Karimova M. Boshlang‘ich sinflarda matematik ta’lim metodikasi. — Toshkent: O‘zbekiston, 2018. — B. 25-60 7) Saidova N. Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining matematik madaniyatini shakllantirish. — Toshkent: «Fan va ta’lim», 2020. — B. 45-85 8) Mamatqulov B. Boshlang‘ich ta’limda innovatsion pedagogik texnologiyalar. — Toshkent: «Ta’lim», 2019. — B. 30-75 9) National Curriculum for Primary Education (Boshlang‘ich ta’lim davlat ta’lim dasturi). Toshkent, 2021. — B. 10-50 10) Khusanov I. Matematikani o‘qitishda interaktiv usullar. — Toshkent: «Ilm ziyo», 2022. — B. 15-65 17Masalan, “Qaysi son katta?” o‘yini orqali o‘quvchilar ikkita karta ko‘taradi: biri 7, biri 9. “Qaysi katta?” degan savolga javob berib, ular raqamlarning qiymatini farqlashni o‘rganadilar. “1 dan 10 gacha bo‘lgan sonlarni top” o‘yini esa sonlar ketma-ketligini esda saqlashga yordam beradi. Shu tarzda o‘quvchilar o‘zaro musobaqalashib, kim birinchi 1–10 oralig‘idagi sonlarni to‘g‘ri tartibda joylashtirsa — g‘olib bo‘ladi. “10 ta olmani 2 do‘stga teng bo‘lib ber” — bu o‘yin bo‘lish tushunchasini ko‘rgazmali tarzda anglatadi: 10 olma stolga qo‘yiladi va har bir “do‘st” navbat bilan olma oladi. Har biriga 5 tadan tushsa, bolalar tenglik, bo‘lishni tushunadi. Shuningdek, “Matematik domino” o‘yinida bolalar misolning natijasini topib, tegishli domino bo‘lagini qidiradilar. “Sonlar zinapoyasi” o‘yini orqali sonlar ketma-ketligini mustahkamlash mumkin. Bu kabi o‘yinlar o‘quvchining faolligini oshiradi, o‘qituvchi o‘rnini o‘quvchi o‘zlashtiruvchi sifatida emas, faol ishtirokchi sifatida ko‘radi. Bu matematik madaniyatni mustahkamlovchi muhim vositadir. 6 3. Juftlikda va guruhda ishlash Boshlang‘ich sinf o‘quvchilari ko‘pincha yakka o‘rganishdan ko‘ra, sherik bilan ishlash orqali bilimni chuqurroq o‘zlashtiradilar. Juftlikda ishlash orqali o‘quvchi o‘z fikrini boshqasiga tushuntirish, uni tinglash, xatoni aniqlash kabi ijtimoiy va intellektual ko‘nikmalarni hosil qiladi. Masalan, har bir o‘quvchiga 5 ta misoldan iborat kartochka beriladi. Juftlikdagi birinchi o‘quvchi misollarni yechadi, ikkinchisi tekshiradi va baho beradi. So‘ng rollar almashtiriladi. Bu usulda o‘quvchi javobining to‘g‘riligini mantiqan tushuntirib bera olishga harakat qiladi. Guruhli ishda esa, 4–5 kishilik kichik jamoalar tuziladi. Ularga 12 ta masala yozilgan kartochkalar beriladi. Har bir a’zo 3 tadan misolni hal qiladi, so‘ng jamoadagi barcha yechimlar muhokama qilinadi. Bunda jamoaviy mas’uliyat, bir-biriga yordam berish, tushunmagan joylarini birgalikda o‘rganish kabi qadriyatlar shakllanadi. Bunday faoliyat turida har bir o‘quvchi faollikka jalb 6 Uzbekistan Ministry of Public Education . «Boshlang‘ich ta’limda matematik madaniyatni rivojlantirish bo‘yicha metodik qo‘llanma». — Toshkent, 2023. — B. 20-70 8adolat tamoyillari bola tafakkurida mustahkam o‘rin olishi kerak. Masalaga noto‘g‘ri yondashish yoki natijani ataylab noto‘g‘ri ko‘rsatish – bu nafaqat matematik xato, balki madaniyatsizlik sifatida talqin qilinadi. Shuning uchun ham o‘qituvchi nafaqat dars mazmuni orqali, balki o‘z munosabati va namunasida ham o‘quvchiga matematik madaniyatni singdirishi kerak.Shuni ta’kidlash kerakki, matematik madaniyat darajasi har bir o‘quvchida har xil shakllanadi. Bunga bolaning oilaviy muhiti, darsga bo‘lgan munosabati, o‘qituvchining yondashuvi, maktabning metodik bazasi va boshqa omillar ta’sir ko‘rsatadi. Shu boisdan ham pedagog har bir o‘quvchiga individual yondashib, uning imkoniyatlarini inobatga olgan holda, bosqichma-bosqich matematik madaniyat elementlarini singdirishi lozim. Pedagogik adabiyotlarda matematik madaniyatni shakllantirish metodlari haqida turli fikrlar mavjud. Ba’zi olimlar bu jarayonni ko‘proq mashqlar orqali, ba’zilar esa muloqot, bahs-munozara yoki guruhiy ishlar orqali amalga oshirishni ma’qul ko‘radilar. Eng yaxshi yondashuv esa — bu integratsiyalashgan, ya’ni turli metodlarni uyg‘unlashtirgan yondashuvdir. Masalan, grafik tahlil, muammoli vaziyat yaratish, vizual materiallardan foydalanish, matematik hikoyalar tuzish va shu kabi metodlar o‘quvchining qiziqishini oshirib, matematik madaniyatning shakllanishiga xizmat qiladi. Matematik madaniyat bugungi zamon ta’limining ajralmas bo‘lagidir. U bolani matematik bilimlar bilan qurollantirish bilan birga, uni mustaqil, ongli, fikrlovchi va qaror qabul qilishga qodir shaxsga aylantiradi. Ushbu madaniyat tufayli o‘quvchi o‘z bilimlarini faqat dars davomida emas, balki hayotda, kundalik hayotiy masalalarni hal qilishda, mehnat faoliyatida, texnologiyalarni tushunishda va hattoki ijtimoiy munosabatlarda ham qo‘llay oladi. “matematik madaniyat” tushunchasi hozirgi ta’lim tizimida chuqur o‘rganilishi va pedagogik amaliyotga izchil joriy etilishi zarur bo‘lgan muhim kategoriyalardan biridir. Boshlang‘ich ta’lim bosqichidayoq ushbu madaniyat asoslari to‘g‘ri qo‘yilsa, o‘quvchi keyingi bosqichlarda matematikani nafaqat bilim sifatida, 16jihatdan puxta tashkil etilishi muhimdir. Matematik madaniyat bu — faqatgina misol yechish yoki sonlarni yod olish emas, balki o‘quvchida mantiqiy fikrlash, matematik til, intizom, aniqlik, tartib va o‘z-o‘zini nazorat qilish ko‘nikmalarining shakllanishidir. 1. Vizual materiallardan foydalanish Boshlang‘ich sinf o‘quvchilari ko‘proq vizual (ko‘rgazmali) idrok vositalar orqali bilim oladilar. Ular uchun raqamlar, shakllar va ranglar orqali ifodalangan ma’lumotlar ancha tushunarli va esda qolarli bo‘ladi. Masalan, 1 dan 100 gacha bo‘lgan sonlar jadvali sinf devoriga ilib qo‘yiladi va o‘quvchilar ushbu jadvaldan foydalangan holda juft va toq sonlarni, 10 liklar tizimini, sonlar orasidagi munosabatni mustahkamlab oladilar. Rangli geometrik shakllar yordamida ularning tasavvuri kengayadi. Masalan, 3 ta yashil uchburchak va 2 ta sariq to‘g‘ri to‘rtburchakni ko‘rib, o‘quvchilar "Qaysi ko‘p?", "Farqi nechta?" kabi savollarga javob beradi. Shuningdek, sonli kvadratlar, masalan 5×5 shakldagi kvadratlar orqali ko‘paytirish amallariga kirishish mumkin: har bir qator 5 sonni bildiradi, umumiy kvadratlar soni 25 bo‘ladi (5×5=25). Masofani ifodalovchi chiziqlar orqali o‘quvchilar “metr”, “sm” kabi o‘lchov birliklarini o‘rganadilar. Darsda real o‘lchov vositalari (masalan, o‘lchov lentasi, chizg‘ich)dan foydalanish, ularni to‘g‘ri ishlatishni o‘rgatadi. Vizual materiallar yordamida ko‘plab mavzularni, xususan, sonlar tartibini, sonlar orasidagi bog‘liqlikni, geometrik shakllarni, perimetr va yuzani tushuntirish qulaylashadi. Bu esa o‘quvchilarda matematik madaniyat, ya’ni matematik tushunchalarni ko‘z oldida gavdalantirib, ularni turmushdagi narsalar bilan bog‘lash ko‘nikmasini shakllantiradi. 2. Matematik o‘yinlardan foydalanish O‘yin — boshlang‘ich sinf o‘quvchilari uchun eng tabiiy o‘rganish vositasidir. Matematik o‘yinlar orqali ular son tushunchasini mustahkamlaydi, fikrlash, qiyoslash va amaliyotga tatbiq etish malakalarini rivojlantiradi. 30 etish 6 Ota-onalar bilan hamkorlikni kuchaytirish Uyda matematik madaniyatni qo‘llab- quvvatlash Ota-onalar uchun maslahatlar, o‘yinlar bilan shug‘ullanish 7 Zamonaviy texnologiyalarni joriy etish Ta’limni interaktiv va qiziqarli qilish Kompyuter dasturlari, mobil ilovalar, interaktiv o‘yinlar 8 Dars mazmunini yoshga moslashtirish Tushunchalarni yaxshiroq anglash Bosqichma-bosqich tushuntirish, sodda tilda darslar 9 Baholash tizimini samarali tashkil etish O‘quv jarayonini yaxshilash Testlar, og‘zaki va yozma topshiriqlar, loyiha ishlari 10 Shaxsiy yondashuvni qo‘llash Har bir o‘quvchining qobiliyatini rivojlantirish Individual topshiriqlar, rag‘batlantirish 2 MUNDARIJA Kirish ……………………………………………………………………. 3 1. Boshlang‘ich ta’limda matematik madaniyat tushunchasi va uning ahamiyati …………………………………………………………………. 6 2. 1–2-sinf o‘quvchilarining matematik madaniyatini shakllantirishdagi yondashuvlar ……………………………………………………………… 11 3. Dars jarayonida matematik madaniyatni shakllantirish usullari ……….. 15 4.Tajriba-sinov ishlari 1–2-sinf o‘quvchilarining matematik madaniyatini shakllantirish bo‘yicha natijalar ………………………………………….. 22 5.Boshlang‘ich ta’limda matematik madaniyatni shakllantirishni takomillashtirish yo‘llari ………………………………………………….. 26 Xulosa …………………………………………………………………….. 31 Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati …………………………………….. 32 Kirish 9balki tafakkur vositasi sifatida qabul qiladi. Bu esa uning hayotda muvaffaqiyatli va faol shaxs bo‘lib shakllanishiga xizmat qiladi. Boshlang‘ich ta’lim — bu bolalarning shaxsiyati shakllanayotgan, tafakkuri rivojlanayotgan muhim bosqichdir. Aynan shu davrda bola olamni bilishga qiziqadi, savollar berishga intiladi, yangi tushunchalarni o‘zlashtirishga tayyor bo‘ladi. Tafakkurning rivoji bu bosqichda nafaqat tabiiy jarayon, balki maqsadli pedagogik yondashuv natijasi hamdir. Bu yerda ayniqsa, matematik ta’lim katta o‘rin egallaydi. Chunki matematika — bu nafaqat hisob-kitob, balki mantiqiy fikrlash, umumlashtirish, tahlil qilish, solishtirish, xulosa chiqarish, ya’ni tafakkur faoliyatini faollashtiruvchi muhim vositadir. 4 Boshlang‘ich sinf o‘quvchisining tafakkuri avvalo vizual tasavvurlar, real predmetlar asosida shakllanadi. U hali abstrakt tushunchalarni to‘liq anglay olmaydi, shuning uchun u bilan ishlashda ko‘rgazmalilik, real hayotiy misollar, didaktik o‘yinlar juda muhimdir. Masalan, sonlarni oddiy shaklda tushuntirish emas, balki uni do‘kon o‘yini orqali yoki biror turmushiy holat bilan bog‘lash bolaning tafakkurini faol ishlashga undaydi. Bu esa ularning matematik madaniyatini ham tabiiy tarzda shakllantiradi. Matematik madaniyat — bu faqat bilimlar majmui emas, balki bola tafakkurining ifodasi, uning fikrlash odatlari, muammoga yondashuvi, tahliliy qobiliyatidir. Bolaning tafakkuri qanchalik boy bo‘lsa, uning matematik madaniyat darajasi ham shunchalik yuqori bo‘ladi. Shu bois boshlang‘ich sinfda matematika darslarida faqat misol chiqarish emas, balki bu misol qanday tuzilgan, qanday mantiq borligi, qanday usullar orqali yechimga erishish mumkinligi haqida bolani fikrlashga undash kerak. Pedagoglar tomonidan olib borilgan ko‘plab tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, boshlang‘ich sinf davrida o‘z vaqtida va samarali tashkil etilgan matematik faoliyat bola tafakkurining rivojiga kuchli ta’sir ko‘rsatadi. Ayniqsa, muammoli 4 National Curriculum for Primary Education (Boshlang‘ich ta’lim davlat ta’lim dasturi). Toshkent, 2021. — B. 10-50 10vaziyatlardan foydalangan holda dars o‘tish, bolalarni mustaqil xulosa chiqarishga undash, qiyosiy tahlilga jalb etish ularda tanqidiy va ijodiy fikrlash ko‘nikmalarini rivojlantiradi. Tafakkur faoliyati bolaning idrok qilish, e’tiborini jamlash, eslab qolish, tasavvur qilish, umumlashtirish kabi aqliy jarayonlari orqali namoyon bo‘ladi. Bu jarayonlarni faollashtirishda matematika fani eng qulay platformalardan biridir. Masalan, “Nima sababdan bu misol noto‘g‘ri yechilgan?”, “Yana qanday usulda yechim topish mumkin?”, “Boshqacha yo‘ldan borib yechish mumkinmi?” kabi savollar o‘quvchining faolligini oshiradi, ularni faqat tayyor bilimlarni olishdan ko‘ra, ularni qayta ishlash va fikr yuritishga undaydi. Bu esa ularning tafakkur rivojiga ijobiy ta’sir qiladi. Tafakkur bu – o‘ylash, tahlil qilish, tasniflash va xulosa chiqarish jarayoni. Matematik faoliyat aynan shu jihatlarni talab qiladi. Masalan, sonlar orasidagi bog‘liqlikni aniqlash, figuralar xossalarini tahlil qilish, masalani bir necha yo‘llar bilan yechish — bularning barchasi tafakkur faoliyatining amaliy namunasidir. Shu boisdan ham matematika darslarida bolani “nima uchun?” degan savolga javob topishga o‘rgatish kerak. Har bir yechim, har bir natija izchil va tushunarli bo‘lishi lozim. Bu orqali o‘quvchining tafakkuri izchil shakllanadi, mantiqiy bog‘liqlikni anglashga o‘rganadi.Shuningdek, tafakkur rivojida matematik tilning o‘rni ham muhim. O‘quvchining matematik tushunchalarni to‘g‘ri va aniq ifodalashi, o‘z fikrini tushunarli qilib yetkaza olishi uning tafakkur madaniyati rivojlanganini ko‘rsatadi. Bu esa bevosita matematik madaniyat bilan uzviy bog‘liqdir. Ya’ni, tafakkur qanchalik mantiqiy va izchil bo‘lsa, o‘quvchi shunchalik yaxshi matematik fikrlaydi va o‘z bilimlarini madaniy tarzda ifoda eta oladi. Bundan tashqari, tafakkur rivoji orqali bola nafaqat matematik masalalarni yechadi, balki o‘z hayotiy faoliyatida duch keladigan oddiy vaziyatlarga ham matematik nuqtai nazardan qaray boshlaydi. Bu esa shuni anglatadiki, bola nafaqat o‘qishda, balki hayotda ham fikrlovchi, tahlil qiluvchi, qaror 15uslubi ham juda foydali. Raqamlarni topish, geometrik shakllarni ajratish, misollar ketma-ketligini tiklash kabi uy sharoitidagi interaktiv mashg‘ulotlar bolani charchatmasdan bilim olishga undaydi. Bu orqali bola matematika faniga nisbatan ijobiy munosabatni shakllantiradi. O‘qituvchining vazifasi esa — ota-onalarni bu jarayonga faol jalb qilish, ularga tavsiyalar berish, maslahatlar va oddiy metodik yo‘riqnomalar taqdim etishdan iboratdir. Darsdan so‘ng bolaning qanday topshiriqlarni bajarayotgani, nimaga qiynalayotgani haqida ota-onalar xabardor bo‘lishi, farzandlariga yordam bera olishlari kerak. Ana shunda matematik madaniyat oilaviy e’tibor ostida shakllanadi.Ota-onalar bilan tizimli hamkorlik nafaqat bola bilimini oshiradi, balki unda mustaqillik, tartib, mas’uliyat kabi ijtimoiy va madaniy fazilatlarni ham rivojlantiradi. Shu bois, bu hamkorlik boshlang‘ich ta’limda alohida e’tibor talab qiladigan omildir.Shuningdek, axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalanish bugungi zamon talabi bo‘lib, u bolalarda zamonaviy bilim olish, mustaqil o‘rganish va vizual anglash imkonini kengaytiradi. Matematika darslarida multimediali taqdimotlar, interaktiv testlar, elektron mashqlar qo‘llanilganda o‘quvchilarning e’tibori kuchayadi, bilimni mustahkamlashga qiziqishi ortadi. Bularning barchasi ularning matematik madaniyatiga xizmat qiladi.1–2-sinf o‘quvchilarining matematik madaniyatini shakllantirishda izchil, samarali, yoshga mos yondashuvlar muhimdir. Har bir o‘quvchining shaxsiy rivojlanishini inobatga olgan holda, o‘yin, muammo, faoliyat, ko‘rgazmalilik, nutqiy mashqlar va texnologiyalarni uyg‘unlashtirib olib borilgan ta’lim jarayoni orqali bolalarda mustahkam, ongli, madaniyatli matematik tafakkur rivojlanadi. Bu esa ularni nafaqat yaxshi o‘quvchi, balki mustaqil fikrlovchi, mantiqli va madaniyatli shaxs sifatida voyaga yetishlariga xizmat qiladi. 3. Dars jarayonida matematik madaniyatni shakllantirish usullari Boshlang‘ich ta’limda, ayniqsa 1–2-sinflarda, o‘quvchilarda matematik madaniyatni shakllantirish uchun dars jarayonining mazmunli va metodik 11chiqaruvchi shaxs sifatida shakllanmoqda. Bu esa zamonaviy ta’limning eng asosiy maqsadlaridan biridir. O‘qituvchining roli bu yerda beqiyosdir. U o‘quvchini mustaqil fikrlashga, savollar berishga, izlanishga va natijani asoslashga o‘rgatishi kerak. Har bir o‘quvchi o‘z tafakkur darajasiga ko‘ra o‘zlashtiradi, shuning uchun ularning tafakkurini rivojlantirishda individual yondashuv, mos metod va vositalar tanlash juda muhim. Bu bilan birga sinfdagi umumiy aqliy faollikni qo‘llab-quvvatlash ham zarur. boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining tafakkur rivoji matematik madaniyatni shakllantirish bilan bevosita bog‘liqdir. Bola qanchalik izchil fikrlasa, u shunchalik puxta bilimlarga ega bo‘ladi, o‘z fikrini ifodalashda lo‘nda va aniq bo‘ladi. Shuningdek, tafakkuri rivojlangan o‘quvchi matematikani o‘rganishda nafaqat texnik ko‘nikmalarga, balki ijodiy yondashuvga ham ega bo‘ladi. Shu sababli, boshlang‘ich ta’lim bosqichidanoq bolalar tafakkurini rivojlantirishga xizmat qiladigan metodlar, vositalar va dars shakllarini izchil qo‘llash kerak. Bu esa o‘z navbatida matematik madaniyat poydevorini mustahkamlaydi va keyingi bosqichlarda o‘quvchining har tomonlama yetuk shaxs sifatida shakllanishiga asos yaratadi. 2. 1–2-sinf o‘quvchilarining matematik madaniyatini shakllantirishdagi yondashuvlar Boshlang‘ich ta’lim — bu nafaqat o‘quvchilarga bilim berish, balki ularda ma’naviy-estetik, intellektual va madaniy ko‘nikmalarni shakllantirish bosqichidir. Ayniqsa, matematika fani orqali bolalarning tafakkuri, nutqi, mustaqil fikrlashi, muammoli vaziyatlarga yondashuvi va eng muhimi — matematik madaniyati rivojlanadi. 1–2-sinf o‘quvchilari bu borada ilk qadamlardan boshlab, to‘g‘ri yondashuvlar asosida shakllantirilgan bo‘lsa, keyingi bosqichlarda ularning bilim va ko‘nikmalari yanada chuqurlashadi. 1–2-sinflarda matematik madaniyatni shakllantirishning birinchi asosiy yondashuvi — bosqichma-bosqichlik va izchillik tamoyilidir. Bu yoshdagi bolalarning psixik rivojlanish xususiyatlari inobatga olinib, ularga faqat tayyor 28doimiy ravishda o‘quvchilarning individual xususiyatlarini inobatga olishi zarur. Oltinchidan, ota-onalar bilan hamkorlikni kuchaytirish muhim. Uy sharoitida ota-onalar bolalarga matematik o‘yinlar, kundalik hisob-kitoblarni bajarishda yordam berishi, ularni rag‘batlantirishi kerak. Bu uyda ham matematik madaniyatni shakllantirishga yordam beradi. Yettinchidan, maktabda zamonaviy texnologiyalarni keng joriy etish lozim. Kompyuter dasturlari, interaktiv o‘yinlar, mobil ilovalar yordamida o‘quvchilar matematik bilimlarni yanada qiziqarli va samarali o‘zlashtiradi. Bu esa ularning qiziqishini oshiradi va matematik madaniyatni mustahkamlaydi. Sakkizinchidan, darslarning mazmunini o‘quvchilarning yoshiga moslashtirish muhim. Boshlang‘ich sinflar uchun mo‘ljallangan darsliklar va qo‘shimcha materiallar o‘quvchilarning idrok doirasiga mos bo‘lishi kerak. Murakkab tushunchalarni bosqichma-bosqich, sodda tilda tushuntirish zarur. To‘qqizinchidan, o‘quvchilarning bilim va ko‘nikmalarini doimiy ravishda baholab borish lozim. Buning uchun turli formatdagi testlar, og‘zaki va yozma topshiriqlar, loyiha ishlari va ijodiy ishlar qo‘llanilishi mumkin. Natijalar asosida o‘quv jarayonini sozlash va takomillashtirish mumkin. O‘ninchi, o‘quvchilarni matematik madaniyatni shakllantirish jarayoniga faol jalb qilish zarur. Har bir o‘quvchining o‘ziga xos imkoniyatlari va qobiliyatlari hisobga olinib, shaxsiy yondashuv qo‘llanilishi muhim. Shu tariqa o‘quvchilar o‘zlarini qadrli his qilib, matematikaga bo‘lgan munosabatlari ijobiy rivojlanadi. Shu bilan birga, o‘quvchilarning til ko‘nikmalarini rivojlantirishga ham e’tibor qaratish kerak. Matematik atamalarni to‘g‘ri ishlatish, og‘zaki va yozma ifodani mustahkamlash, fikrni mantiqan izchil bayon etish o‘quvchilarda matematik madaniyatni yanada mustahkamlaydi. Matematik madaniyatni shakllantirishda darsdan tashqari faoliyatlarni ham qo‘llash maqsadga muvofiqdir. Masalan, matematika klublari, fan 27vazifasini bajaradi. Shu bois, matematik madaniyatni yanada samarali shakllantirish uchun quyidagi asosiy yo‘llarni ko‘rib chiqish lozim. Birinchidan, o‘quv jarayonida interaktiv va didaktik vositalardan keng foydalanish kerak. Vizual materiallar, interaktiv taxta, o‘yinlar orqali o‘qitish matematik tushunchalarni osonlashtiradi va o‘quvchilarni darsga jalb qiladi. Masalan, sonlar va shakllarni tasvirlash uchun rangli kartochkalar, manipulyativ materiallar qo‘llanishi mumkin. Bu esa o‘quvchilarda abstrakt tushunchalarni aniqroq anglashga yordam beradi. Ikkinchidan, darslarda metakognitiv usullarni qo‘llash tavsiya etiladi. O‘quvchilar o‘z fikrlarini tahlil qilib, nima uchun aynan shunday yechimga kelganliklarini tushuntirishi lozim. Bu jarayon ularda matematik fikrlashni rivojlantiradi va o‘z bilimlariga nisbatan ishonch hosil qilishga yordam beradi. O‘qituvchi esa bu jarayonda doimiy savollar berib, o‘quvchilarning fikr yuritishini rag‘batlantiradi. Uchinchidan, o‘yinlar va amaliy mashg‘ulotlar orqali matematik madaniyatni shakllantirish muhim hisoblanadi. Masalan, darsda hisoblash o‘yinlari, raqamlar bilan bog‘liq viktorinalar, guruhlar o‘rtasida musobaqalar tashkil etish mumkin. Bunday usullar o‘quvchilarda qiziqish uyg‘otadi va bilimlarni mustahkamlashga xizmat qiladi. To‘rtinchidan, o‘quvchilarni mustaqil ishga jalb qilish lozim. Uyga beriladigan topshiriqlar faqat nazariy emas, balki amaliy ham bo‘lishi kerak. Masalan, kundalik hayotdagi miqdorlarni o‘lchash, oddiy matematik masalalarni o‘zlari tuzib yechish, raqamlar bilan oddiy eksperimentlar qilish. Bu esa o‘quvchilarda mustaqil fikrlash va harakat qilish ko‘nikmalarini oshiradi. Beshinchidan, o‘qituvchilar o‘z malakasini doimiy oshirib borishi kerak. Zamonaviy pedagogik texnologiyalarni o‘rganish, innovatsion metodlarni amaliyotga tadbiq etish, metodik materiallarni yaratish va yangilash matematik madaniyatni shakllantirish samaradorligini oshiradi. Shu bilan birga, o‘qituvchi 13hisoblashga emas, fikrlashga undaydi. Bunday yondashuv bolani shunchaki amallarni bajaruvchi emas, muammolarni hal qiluvchi shaxsga aylantiradi. 1–2-sinf o‘quvchilari bilan ishlashda shaxsga yo‘naltirilgan yondashuv muhim ahamiyatga ega. Har bir bolaning qobiliyati, o‘rganish sur’ati, qiziqishlari farq qiladi. O‘qituvchi bu farqlarni sezib, dars jarayonida har bir o‘quvchiga individual yondashishi zarur. Ayrim bolalar vizual tarzda, boshqalari esa kinestetik yoki eshitish orqali yaxshi o‘zlashtiradi. O‘qituvchi bu uslublarni uyg‘unlashtirib, barcha o‘quvchilarning matematik madaniyatini rivojlantirishga xizmat qilishi kerak. Nutqni rivojlantirishga yo‘naltirilgan yondashuv ham matematik madaniyatda muhim rol o‘ynaydi. O‘quvchi faqat misolni chiqara olish emas, balki qanday usulda yechganini so‘z bilan izohlashga o‘rganishi kerak. Bu orqali u matematik tilni o‘zlashtiradi, mantiqiy fikrlashni rivojlantiradi va o‘z fikrini aniq ifodalashga o‘rganadi. Darslarda "Izohlab ayting", "Nima uchun bu javobni tanlading?" kabi savollarni ko‘proq berish shunga xizmat qiladi. 1–2-sinf o‘quvchilarining matematik madaniyatini shakllantirishda metakognitiv yondashuv muhim o‘rin tutadi. Bu yondashuv orqali o‘quvchi nafaqat darsdagi mavzuni o‘rganadi, balki o‘z bilimi ustida mustaqil fikr yuritishni, xatolarini anglashni va to‘g‘rilashni o‘rganadi. Masalan, bola dars jarayonida yoki uy vazifasini bajarayotganda “Men bu misolda nimani tushunmadim?”, “Qanday qilib bu masalani hal qilishim mumkin?” degan savollarni o‘ziga bera boshlasa, bu uning tafakkur madaniyati shakllanayotganini bildiradi. Bu savollar orqali o‘quvchi o‘z-o‘zini baholash, ya’ni metakognitiv faoliyatni boshlaydi. Bu esa keyinchalik murakkab bilimlarni o‘zlashtirishda asosiy tayanch bo‘ladi.Shuningdek, metakognitiv yondashuv o‘z xatolarini tan olish va ularni to‘g‘irlashga o‘rgatadi. O‘quvchi o‘z xatosini aniqlab, uni muammoli emas, balki tabiiy o‘rganish jarayoni sifatida qabul qilsa, bu uning bilimga bo‘lgan ijobiy munosabatini mustahkamlaydi. 25Amaliy topshiriqlarni yechishdagi mustaqillik 76% 49% Matematika faniga nisbatan qiziqish darajasi 88% 60% Og‘zaki ifodalay olish va tushuntirish madaniyati 79% 51% Guruhda ishlash, fikr almashish ko‘nikmasi 83% 57% Matematik atamalardan foydalanish madaniyati 74% 48% Uyga vazifalarni bajardagi mas’uliyat darajasi 87% 63% Darsda faol qatnashish ko‘rsatkichi 91% 66% Umumiy matematik madaniyat shakllanishi (integral baho) 78% 47% 1. Son va amallarni anglab tushunish darajasi:Tajriba guruhida bu ko‘rsatkich 85%, nazorat guruhida esa 62% bo‘ldi. Bu farq 23% ni tashkil qiladi va bu innovatsion metodlar (vizual materiallar, o‘yinlar, metakognitiv savollar) orqali son tushunchasini shakllantirish samaradorligini ko‘rsatadi. 2. Matematik fikrlash va mantiqiy izchillik: Tajriba guruhida 81%, nazoratda esa 55%. O‘yinli topshiriqlar, hikoyaviy masalalar, juftlik va guruhli ishlash kabi metodlar mantiqiy fikrlashni kuchaytirgani aniqlanadi. 3. Amaliy topshiriqlarni mustaqil yechish: Tajriba guruhidagi o‘quvchilar 76% hollarda topshiriqlarni mustaqil bajargan, bu nazorat guruhidan 27% yuqori.Bu o‘quvchilarning ishonch, mustaqil fikr yuritish va o‘z bilimiga tayangan holda harakat qilish qobiliyatini anglatadi. 4. Matematika faniga nisbatan qiziqish darajasi:Tajriba guruhida bu ko‘rsatkich 88%, nazoratda esa 60%.O‘yinlar, rangli materiallar, AKT vositalari, raqamli ijod orqali qiziqish kuchaygan. 5. Og‘zaki ifodalay olish va tushuntirish madaniyati: Tajriba guruhida 79%, nazoratda 51%. Bu metakognitiv yondashuv orqali “Men nima bilaman?”, 31 Xulosa Bugungi kunda boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining matematik madaniyatini shakllantirish ta’lim jarayonining muhim yo‘nalishlaridan biri hisoblanadi. Kurs ishida men 1-2-sinf o‘quvchilarining matematik madaniyatini shakllantirishning nazariy va amaliy jihatlarini o‘rganishga harakat qildim. Shu jarayonda, o‘quvchilarda matematik fikrlash, sonlarni anglash, hisoblash ko‘nikmalarini rivojlantirish bilan birga, ularning o‘z bilimini baholash, xatolarini aniqlash va tuzatish qobiliyatlari ham shakllanishi lozimligini angladim.Matematik madaniyat nafaqat raqamlar va formulalar bilan ishlash, balki o‘quvchining mantiqiy fikrlashi, mustaqil o‘ylashi va hayotiy vaziyatlarga matematik yondashuvini ham o‘z ichiga oladi. Shu sababli, darslarda interaktiv usullar, o‘yinlar, amaliy mashg‘ulotlar, va fanlararo integratsiya orqali o‘quvchilarning qiziqishini oshirish muhimdir. Bundan tashqari, o‘qituvchilarning metodik tayyorgarligi, ota-onalar bilan yaqin hamkorlik ham ta’lim sifatini yaxshilashga katta ta’sir ko‘rsatadi. Kelajakda boshlang‘ich ta’limda matematik madaniyatni yanada rivojlantirish uchun innovatsion texnologiyalarni kengroq joriy etish, o‘quv jarayonini individuallashtirish, va metakognitiv yondashuvlarni yanada chuqurroq tatbiq etish zarur. Bu esa yosh avlodning nafaqat matematik bilimlarini mustahkamlash, balki ularning dunyoqarashi va tafakkur doirasini kengaytirishga xizmat qiladi. Umuman olganda, boshlang‘ich sinflarda matematik madaniyatni shakllantirish — bu nafaqat o‘quv jarayoni samaradorligini oshirish, balki kelajakda jamiyatimiz uchun raqamli va ilmiy fikrlovchi, tanqidiy fikrlash qobiliyatiga ega avlodni tayyorlashdir. 3311) Uzbekistan Ministry of Public Education. «Boshlang‘ich ta’limda matematik madaniyatni rivojlantirish bo‘yicha metodik qo‘llanma». — Toshkent, 2023. — B. 20-70 12) Johnson D., Johnson R. Cooperative Learning and Group Work in Early Education. — New York: Routledge, 2017. — P. 50-90 13) Polat E.S. Pedagogika va ta’lim nazariyasi. — Moskva: «Prosveshchenie», 2015. — S. 40-80 14) Vygotsky L.S. Mind in Society: The Development of Higher Psychological Processes. — Cambridge, MA: Harvard University Press, 1978. — P. 35-75 15) National Mathematics Advisory Panel Report. Foundations for Success: The Final Report of the National Mathematics Advisory Panel. Washington, DC, 2008. — P. 60-100 III. GAZETA, JURNAL, XORIJIY ADABIYOTLAR 1. “Xalq ta’limi” gazetasi, 2023-yil, №5-son — “Boshlang‘ich sinfda masalalar bilan ishlashning samaradorligi”. 2. “Pedagogika va psixologiya” jurnali, 2022, №3 — “Matematik fikrlashni rivojlantirishning yangi metodlari”. 3. “Ta’lim olami” jurnali, 2021, №7 — “Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining ijodiy fikrlash ko‘nikmalari”. Foydalanilgan internet saytlar ro‘yxati 1. https://xtv.uz 2. https://president.uz 3. https://eduportal.uz 4. https://en.unesco.org/themes/education 5. https://www.mathplayground.com 6. https://learningapps.org 26“Nima xato bo‘ldi?” savollari asosida fikrini bayon eta olish qobiliyatining oshganidan darak beradi. 6. Guruhda ishlash ko‘nikmalari: Tajriba guruhida 83%, nazoratda 57%.Bu o‘quvchilarning muloqot, hamkorlik, javobgarlikni tushunish kabi yumshoq ko‘nikmalari shakllanayotganini bildiradi. 7. Matematik atamalardan foydalanish madaniyati: Tajriba guruhi 74%, nazorat guruhi 48%. Bu darslarda fanlararo integratsiya va terminologik izohlar berish samaradorligini ko‘rsatadi. 8. Uyga vazifalarni bajarish mas’uliyati: Tajriba guruhidagi o‘quvchilar uyga vazifani 87% holatda o‘z vaqtida va to‘liq bajargan, bu nazoratdan 24% yuqori. Bu o‘quvchilarda mustaqillik va mas’uliyat hissi ortganidan dalolat beradi. 9. Darsda faol ishtirok etish: 91% ko‘rsatkich tajriba guruhida, nazoratda 66%. Bu esa dars metodikasining interaktiv, qiziqarli bo‘lgani natijasida o‘quvchilar faol jalb etilganini isbotlaydi. 10. Umumiy matematik madaniyat (integral baho): Tajriba guruhi – 78%, nazorat guruhi – 47%. 31% farq metodik yondashuvlar (vizual, metakognitiv, ijodiy va milliy qadriyatlarga tayangan) orqali matematik madaniyatni samarali shakllantirish mumkinligini isbotlaydi. Tahliliy ma’lumotlar shuni ko‘rsatadiki, tajriba guruhida qo‘llanilgan metodlar (vizual materiallar, AKT, guruhli ishlash, raqamli ijod, matnli masalalar) orqali 1–2-sinf o‘quvchilarining matematik madaniyati sezilarli darajada shakllangan. Shuningdek, metakognitiv yondashuv o‘quvchilarda o‘z-o‘zini anglash, tahlil qilish, va mas’uliyat hissini kuchaytirgan. 5. Boshlang‘ich ta’limda matematik madaniyatni shakllantirishni takomillashtirish yo‘llari Boshlang‘ich ta’lim bosqichida o‘quvchilarning matematik madaniyatini shakllantirish juda muhim va dolzarb masala hisoblanadi. Chunki bu yoshda shakllangan bilimlar va ko‘nikmalar keyingi ta’lim bosqichlari uchun poydevor 29olimpiadalari, tematik ko‘rgazmalar o‘quvchilarni rag‘batlantiradi va bilimlarni chuqurlashtirishga yordam beradi.Bundan tashqari, o‘quvchilarning ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirishga imkon beruvchi topshiriqlar berish muhim. Masalan, matematik hikoyalar yozish, rasmlar chizish orqali matematik tushunchalarni ifodalash, muammoli vaziyatlarni hal etish. Boshlang‘ich sinflarda matematik madaniyatni shakllantirishni takomillashtirish uchun ta’lim tizimida kompleks yondashuv zarur. Bunda o‘qituvchi, ota-ona va jamiyatning roli birdek ahamiyatli hisoblanadi. Hamkorlikdagi faoliyat natijasida o‘quvchilarda mustahkam matematik madaniyat paydo bo‘ladi.Natijada, bu yo‘llar asosida amalga oshiriladigan ishlar o‘quvchilarning matematik bilimlarini chuqurlashtiradi, fikrlash qobiliyatini oshiradi va ularning fanlarga bo‘lgan qiziqishini kuchaytiradi. Shunday qilib, mustahkam matematik madaniyat shakllanib, ularning kelajakdagi ta’lim va hayotdagi muvaffaqiyatlari uchun mustahkam poydevor bo‘ladi. № Takomillashtirish yo‘llari Maqsadi Amaliy ko‘rinishlari 1 Interaktiv va didaktik vositalardan foydalanish Matematik tushunchalarni osonlashtirish Rangli kartochkalar, interaktiv doska, o‘yinlar 2 Metakognitiv usullarni qo‘llash Fikr yuritishni rivojlantirish Savollar berish, yechimni izohlash, muhokama 3 O‘yin va amaliy mashg‘ulotlar tashkil etish Qiziqishni oshirish, bilimlarni mustahkamlash Hisoblash o‘yinlari, viktorinalar, musobaqalar 4 Mustaqil ishlarni rag‘batlantirish Mustaqil fikrlash ko‘nikmasini oshirish Uy vazifalari, amaliy topshiriqlar, eksperimentlar 5 O‘qituvchilarning malakasini oshirish Innovatsion metodlarni tatbiq Seminarlar, kurslar, metodik materiallar yaratish 5Shuningdek, bu ish boshlang‘ich ta’lim metodikasi bo‘yicha ilmiy izlanish olib borayotgan talabalar, o‘qituvchilar va metodistlar uchun foydali qo‘llanma bo‘lib xizmat qiladi. Kurs ishi mavzusining metodlari Kurs ishini yozishda quyidagi metodlardan foydalanildi: taqqoslash va tahlil usuli; pedagogik kuzatuv va suhbat; tajriba-sinov faoliyati; statistik ma’lumotlarni tahlil qilish; nazariy adabiyotlarni o‘rganish va umumlashtirish. Kurs ishi mavzusining tuzilishi - Kurs ishi kirish, beshta asosiy bob, xulosa va takliflar, foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxatidan iborat. 20mumkin. Og‘zaki sanash usuli yordamida o‘quvchi arifmetik bilimlarini ongli ravishda tushunadi va bu bilimlar mantiqiy fikrlash asosida rivojlanadi. Sonlar ustida tezkor fikrlay olish matematik madaniyatning muhim ko‘rsatkichlaridan biridir. 7. Illyustratsiya va sxemalardan foydalanish Matematik tushunchalarni tushunish uchun rasm va sxemalar — ayniqsa boshlang‘ich sinflarda — juda muhim o‘quv vositasidir. Tasvirlar bolalarning obrazli fikrlashini faollashtiradi, amallarni aniq ko‘rish imkonini beradi. Misol uchun, “5 ta olma bor, yana 2 ta qo‘shildi. Nechta bo‘ldi?” savoliga faqat og‘zaki emas, balki rasm yordamida javob berish o‘quvchi uchun ancha tushunarli bo‘ladi. Bunda har bir olma rasmini chizish va ularni sanab chiqish orqali amal mohiyati anglanadi. Yana bir misol: ayirish amali uchun 8 ta tovuqning 3 tasi ketgani rasmda tasvirlanadi. Bu orqali son kamayishi, ya’ni ayirish amali tushunchasi vizual ravishda anglashiladi. Sxemalar, diagrammalar, son chiziqlari kabi vositalar murakkab masalalarni bosqichma-bosqich hal qilishni o‘rgatadi. Masalan, son chizig‘ida 0 dan 5 gacha borib, keyin 3 qadam orqaga qaytish orqali 5 – 3 = 2 bo‘lishini ko‘rsatish mumkin. Rasm va sxemalar yordamida fikrni ifodalash, tushunchani o‘zlashtirish, mustaqil fikr yuritish madaniyati shakllanadi. Bu esa matematik madaniyatni chuqur va barqaror rivojlantirishga xizmat qiladi. 8. Mustahkamlovchi didaktik o‘yinlar tashkil etish Boshlang‘ich sinf o‘quvchilari uchun dars jarayonida o‘yinlar tashkil etish matematik bilimlarni mustahkamlashda muhim vositadir. O‘yin bolalarning e’tiborini faollashtiradi, darsga qiziqishini oshiradi va o‘rganilgan mavzuni takrorlash imkonini beradi. Masalan, “To‘g‘ri javobni top” o‘yini: o‘qituvchi misolni aytadi (masalan, 4 + 3), o‘quvchilar esa ko‘rsatkich kartochkalari bilan javob berishadi. Eng tez va to‘g‘ri javob bergan o‘quvchi rag‘batlantiriladi. Yoki “Kim topshiriqni birinchi bajaradi?” o‘yini: sinfga 10 ta misol beriladi, kim birinchi bo‘lib to‘g‘ri yechib topshirsa, u g‘olib bo‘ladi. “Raqamli domino” kabi o‘yinlar sonlar va amallarni uyg‘unlashtirib, o‘quvchilarni tez fikrlashga undaydi. O‘yinli faoliyat davomida 4o‘quvchilarning faoliyatini tashkil etish masalalarida muhim ilmiy natijalarga erishganlar. Biroq, bu tadqiqotlarning aksariyati umumiy matematik faoliyat yoki metodik yondashuvlarga bag‘ishlangan bo‘lib, matematik madaniyat tushunchasining aniq ta’rifi va uni shakllantirish bosqichlari yetarlicha o‘rganilmagan. Ayniqsa, 1–2-sinf o‘quvchilarida matematik madaniyatni shakllantirishga doir maxsus tajriba-sinov ishlari, metodik amaliyotlar va aniq o‘quv strategiyalar kam uchraydi. Shuning uchun ushbu mavzu yangi qarashlar va amaliy yondashuvlarni talab etadi. Bu esa ushbu kurs ishining ilmiy va amaliy ahamiyatini yanada oshiradi. Kurs ishi mavzusining obyekti - 1–2-sinf o‘quvchilarining ta’lim jarayonidagi matematik faoliyati. Kurs ishi mavzusining predmeti - 1–2-sinf o‘quvchilarida matematik madaniyatni shakllantirishda qo‘llaniladigan metodlar, vositalar va pedagogik yondashuvlar. Kurs ishi mavzusining maqsadi - 1–2-sinf o‘quvchilarining matematik madaniyatini shakllantirish bo‘yicha samarali metodik yondashuvlarni aniqlash, ularni dars jarayonida qo‘llash orqali o‘quvchilarning matematik tafakkurini rivojlantirishga ko‘maklashish. Kurs ishi mavzusining vazifalari Matematik madaniyat tushunchasining mazmunini ochib berish; Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining yosh xususiyatlarini hisobga olgan holda, madaniyatni shakllantirish usullarini aniqlash; Dars jarayonida qo‘llanilishi mumkin bo‘lgan samarali metodlarni tahlil qilish; Tajriba-sinov ishlari asosida olingan natijalarni tahlil qilish; Matematik madaniyatni shakllantirishga doir takliflar ishlab chiqish. Kurs ishi mavzusining nazariy va amaliy ahamiyati Tadqiqot natijalari nazariy jihatdan boshlang‘ich ta’limda matematik madaniyat tushunchasining mazmunini chuqur anglashga xizmat qiladi. Amaliy jihatdan esa, dars jarayonida pedagoglar tomonidan o‘quvchilarning matematik tafakkurini shakllantirish uchun metodik tavsiyalarni ishlab chiqishga asos bo‘ladi. 61. Boshlang‘ich ta’limda matematik madaniyat tushunchasi va uning ahamiyati Hozirgi zamon ta’limida o‘quvchilarning faqatgina bilimga ega bo‘lishi emas, balki ularni ongli fikrlovchi, muammoli vaziyatlarda mustaqil qaror qabul qila oladigan, tanqidiy va mantiqiy fikr yuritishga qodir shaxs sifatida shakllantirish muhim hisoblanadi. Ayniqsa, matematika fanini o‘qitish jarayonida bu holat alohida o‘rin egallaydi. Zero, matematika nafaqat aniq fan sifatida, balki fikrlash madaniyatini, tartiblilikni, izchillikni va sabr-toqatni o‘rgatuvchi asosiy vositalardan biri sanaladi. Shu boisdan, boshlang‘ich ta’limda “matematik madaniyat” tushunchasining mohiyatini anglash va uni shakllantirish masalasi dolzarb hisoblanadi. 1 Bugungi kunda ta’lim tizimi nafaqat bilim berish, balki shaxsning fikrlash, tushunish va o‘z bilimlarini hayotda qo‘llay olish ko‘nikmalarini shakllantirishga yo‘naltirilgan. Shu boisdan ham "madaniyat" tushunchasi kengroq ma'noga ega bo‘lib, u inson faoliyatining barcha sohalarida o‘z ifodasini topadi. Jumladan, matematik sohada ham "matematik madaniyat" degan atama tobora dolzarb bo‘lib bormoqda. Bu atama o‘zida nafaqat hisob- kitoblarni bajarish qobiliyatini, balki chuqur mantiqiy fikrlash, tushunchalar orasidagi bog‘liqlikni anglash, umumlashtirish, tahlil qilish va muammolarga matematik yondashuv orqali yechim topish qobiliyatini mujassamlashtiradi. 2 "Matematik madaniyat" tushunchasi pedagogik termin sifatida ko‘plab olimlarning izlanishlariga asoslanadi. Masalan, L.S. Vygotskiy inson tafakkurining rivojlanishini madaniy rivojlanish bilan bog‘lab o‘rganib, har bir fan o‘ziga xos madaniy komponentlarga ega ekanligini ta’kidlagan. Uning fikricha, matematik bilimlarni egallash, ularni ongda qayta ishlash va mustaqil 1 Islomov Sh., Karimova M. Boshlang‘ich sinflarda matematik ta’lim metodikasi. — Toshkent: O‘zbekiston, 2018. — B. 25-60 2 Saidova N. Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining matematik madaniyatini shakllantirish. — Toshkent: «Fan va ta’lim», 2020. — B. 45-85 18qilinadi. Baholash ham jamoaviy bo‘lishi mumkin: “guruhdagi barcha masalalar to‘g‘ri yechilgan bo‘lsa — 5 baho, 1–2 ta xato bo‘lsa — 4 baho” kabi mezonlar belgilanadi. Guruh a’zolari misollarni yechishda turli fikr bildiradi, bu esa matematik mantiqni shakllantirishda muhim ahamiyatga ega. Aynan mana shu o‘zaro o‘rgatish usuli matematik madaniyatni rivojlantiradi, ya’ni bilimni tushunib qo‘llash, muloqot qilish va o‘z fikrini asoslash ko‘nikmasini beradi. 4. Matematik hikoyalar va matnli masalalar Boshlang‘ich sinf o‘quvchilari uchun real hayot bilan bog‘langan matnli masalalar matematika fanining foydasini anglashda muhim rol o‘ynaydi. Masalan, “2 ta qush daraxtda o‘tirgan edi, 3 tasi uchib keldi. Daraxtda nechta qush bo‘ldi?” kabi oddiy voqealarga asoslangan savollar orqali o‘quvchi qo‘shish amalining amaliy mohiyatini tushunadi. Bu turdagi topshiriqlar o‘quvchilarni hayotiy fikrlashga o‘rgatadi. Ular real holatdagi sonli munosabatni ifodalaydi, masalan, bozorga borish, pul hisoblash, o‘lchov birliklarini ishlatish, oilaviy xaridlar kabilarni aks ettirgan masalalar hayotga yaqin bo‘lganligi sababli tushunarli va esda qolarli bo‘ladi. Shuningdek, hikoya tarzidagi topshiriqlar, masalan, “O‘quvchi 3 ta daftar va 2 ta kitob sotib oldi, daftar 2000 so‘m, kitob 5000 so‘m bo‘lsa, jami qancha to‘ladi?” degan masala arifmetik amallarni real hayotga tadbiq qilishga o‘rgatadi. Bu usul yordamida o‘quvchilar so‘z va son o‘rtasidagi bog‘liqlikni anglaydilar, matndan asosiy ma’lumotni ajratish, amallarni tanlash, ketma-ket yechish kabi ko‘nikmalar hosil bo‘ladi. Aynan mana shu yondashuv o‘quvchilarda matematik madaniyatni — ya’ni sonlar orqali hayotni anglash, tahlil qilish, muammo hal qilish madaniyatini rivojlantiradi. 5. Qo‘l mehnati elementlarini kiritish Qo‘l mehnati vositalarini dars jarayoniga kiritish orqali o‘quvchilarda matematik tushunchalar haqidagi tasavvurni real predmetlar bilan bog‘lab berish mumkin. Bu usul ayniqsa 1–2- sinf o‘quvchilari uchun samarali, chunki ular konkret (moddiy) shakllar asosida

1-2-sinf o‘quvchilarining matematik madaniyatlarini shakllantirish KURS ISHI REJASI Kirish

Купить