Документ

Всего документов: 5844
Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена	12000UZS
Размер	33.2KB
Покупки	1
Дата загрузки	28 Апрель 2025
Расширение	docx
Категория	Алгебра

100 ichida nomanfiy butun sonlar ustida arifmetik amallarni o'rgatish metodikasi

2
43.3. Tajriba asosida samarali samarali usullar va tavsiyalar ishlab
chiqarish chiqish
O‘quvchilarga arifmetik amallarni samarali o‘rgatish uchun tajriba
asosida ishlab chiqilgan usullar va tavsiyalar katta ahamiyatga ega.
O‘qitish jarayonida turli metodlar sinovdan o‘tkazilib, eng samarali
natijalar ko‘rsatuvchi usullar aniqlanadi. Bu jarayon o‘quvchilarning
bilim va ko‘nikmalarini rivojlantirishga, darslarni yanada qiziqarli va
tushunarli tashkil etishga yordam beradi.
Samarali usullarni ishlab chiqish jarayoni bir necha asosiy bosqichlarni
o‘z ichiga oladi. Avvalo, o‘quvchilarning arifmetik amallarni o‘rganishda
duch kelayotgan qiyinchiliklari aniqlanadi. Bu qiyinchiliklar murakkab
sonlarni qo‘shish, ayirish, ko‘paytirish yoki bo‘lishda xatolarga yo‘l
qo‘yish, misollarni tez va aniq bajara olmaslik, amallar ketma-ketligini
tushunishda qiyinchiliklarga duch kelish kabi turli jihatlarda namoyon
bo‘lishi mumkin.
Keyingi bosqichda ushbu qiyinchiliklarni bartaraf etish uchun turli usullar
sinovdan o‘tkaziladi. Masalan, interaktiv o‘qitish metodlari qo‘llaniladi,
vizual yondashuv asosida tushuntirish beriladi, o‘yinli mashqlar orqali
mavzular mustahkamlanadi yoki jismoniy ob’ektlar yordamida amaliy
mashg‘ulotlar o‘tkaziladi. Shuningdek, o‘quvchilarning individual
qobiliyatlari va o‘zlashtirish darajalarini inobatga olgan holda differensial
yondashuv joriy qilinadi.
Har bir usulning samaradorligini baholash muhim bosqichlardan biri
hisoblanadi. Buning uchun o‘quvchilarning bilim va ko‘nikmalari turli
baholash metodlari yordamida tekshiriladi. Sinov ishlari, amaliy

1
9foydalanish uchun rejalashtiriladi Shu sababli darsning aniq maqsadi va
natijalari oldindan belgilanib o‘quvchilarga tushuntirilishi kerak
Dars jarayonida innovatsion metodlardan foydalanish
O‘quvchilarning dars jarayoniga faol jalb etilishini ta’minlash uchun
interaktiv o‘qitish usullari qo‘llaniladi Jumladan guruhli va individual
topshiriqlar o‘yinli usullar didaktik materiallar hamda texnologik
vositalardan foydalanish samarali bo‘lishi mumkin
O‘quvchilar faoliyatini baholash va tahlil qilish
Tajriba-sinov darslari o‘quvchilarning bilim va ko‘nikmalarini
amaliyotda qo‘llay olish darajasini baholash uchun yaxshi imkoniyat
yaratadi Dars yakunida o‘quvchilar bajarilgan topshiriqlar natijalarini
tahlil qilishi hamda xatolarni tuzatish bo‘yicha muhokama olib borishi
kerak
Didaktik materiallar va resurslardan foydalanish
Dars jarayonini qiziqarli va samarali tashkil qilish uchun turli didaktik
materiallardan foydalanish muhimdir Masalan arifmetik amallarni
o‘rganish jarayonida turli jismoniy ob’ektlar kartochkalar son chizig‘i va
elektron resurslardan foydalanish mumkin
Mustaqil fikrlash va ijodkorlikni rivojlantirish
Tajriba-sinov darslari o‘quvchilarning mustaqil fikrlash qobiliyatini
rivojlantirishga ham xizmat qilishi lozim Shu sababli o‘quvchilarga
nafaqat tayyor misollarni yechish balki o‘zlari mustaqil ravishda
masalalar tuzish va ularni hal qilish imkoniyati berilishi kerak
Tajriba-sinov darslarini samarali o‘tkazish natijasida o‘quvchilarning
nazariy bilimlari mustahkamlanadi ularning mantiqiy tafakkuri

1
8metodlari orqali o‘quvchilar yangi bilimlarni quvonch bilan o‘zlashtiradi
va ularni mustahkamlash jarayoni tezroq kechadi. Innovatsion
yondashuvlar esa dars jarayonini samarali va zamonaviy qilishga yordam
beradi.
O‘yin va innovatsion metodlarni muvaffaqiyatli qo‘llash natijasida
o‘quvchilar nafaqat arifmetik amallarni o‘zlashtiradi, balki mustaqil
fikrlash, tezkor hisoblash, muammolarni hal qilish kabi muhim
ko‘nikmalarga ham ega bo‘ladilar. Bu esa kelajakda ularning matematik
bilimlarini yanada rivojlantirishiga zamin yaratadi.
III BOB. Tajriba-sinov ishlari, tahlil va tavsiyalar
3.1. Tajriba-sinov darslarini tashkil etish va o'tkazish metodikasi
Tajriba-sinov darslari o‘quvchilarning nazariy bilimlarini amaliyotda
mustahkamlashga yo‘naltirilgan o‘qitish usullaridan biri hisoblanadi
Ushbu darslar yordamida o‘quvchilar o‘rganilgan mavzularni chuqurroq
anglaydi va ularni real hayotiy sharoitlarda qo‘llash imkoniyatiga ega
bo‘ladilar
Tajriba-sinov darslarini tashkil qilishda quyidagi asosiy jihatlar e’tiborga
olinishi kerak
Darsning maqsadi va vazifalarini aniq belgilash
Tajriba-sinov darslari o‘quvchilarning o‘rgangan bilimlarini
mustahkamlash yoki yangi mavzularni o‘zlashtirish jarayonida

1
6Arifmetik amallarni o‘rganishda turli xil o‘yinlardan foydalanish
mumkin. O‘yinlarni tanlashda ularning yosh toifasiga, dars mavzusiga va
o‘quvchilarning tayyorgarlik darajasiga mos kelishiga e’tibor berish
kerak.
Jismoniy harakat bilan bog‘liq o‘yinlar
O‘quvchilar dars davomida faqat yozuv va og‘zaki topshiriqlar bilan
cheklanib qolsa, bu ularda zerikish va charchoqni keltirib chiqarishi
mumkin. Shu sababli, harakat bilan bog‘liq o‘yinlardan foydalanish
samarali natija beradi. Masalan, sinfda raqamli kartochkalar yoki
belgilangan matematik misollar bilan bog‘liq estafetalar uyushtirish
orqali o‘quvchilar misollarni yechib, tezkorlik bilan javob berishadi.
Jamoaviy o‘yinlar
O‘quvchilar o‘zaro jamoalarda ishlash orqali bilimlarini
mustahkamlashlari mumkin. Masalan, "Matematik domino" o‘yini
yordamida o‘quvchilar qo‘shish, ayirish, ko‘paytirish va bo‘lish
amallarini mustahkamlashlari mumkin. Bundan tashqari, "Kim tezroq?"
kabi savol-javob o‘yinlari ham samarali hisoblanadi.
Kartochka va taqsimot o‘yinlari
O‘yin usulida tayyorlangan kartochkalar yordamida misollarni tezkorlik
bilan yechish ko‘nikmasini shakllantirish mumkin. O‘quvchilar o‘rtasida
o‘zaro bellashuv tashkil qilish ham motivatsiyani oshiradi.
Raqamli o‘yinlar va interaktiv dasturlar
Zamonaviy texnologiyalarni qo‘llash o‘quvchilarning bilim olish
jarayonini yanada qiziqarli qiladi. Mobil ilovalar, ta’limiy saytlar va
interaktiv platformalar orqali o‘quvchilar mustaqil ravishda matematik

9Raqam va son farqi: O'qO'quvchilar son va raqamlarni ajrata oladi.
Masalan, 25 soni ikki raqamdan iborat bo'lsa-da, bitta butun son bor.
Matematik ahamiyati:
Tafakkurni rivojlantirish: 100 ichida sonlar bilan100 ichida sonlar
bilan ishlash o'quvchilarning mantiqiy fikrlash, solishtirish, guruhlash,
umumlashtirish kabi aqliy faoliyatini rivojlantiradi.
Hayotiy egasi: BuBu sonlar o'quvchilarning kundalik hayotida tez-tez
qo'lda. Masalan, narxlarni bilish, vaqt o'lchovlari, uzunlik, og'irlik va
boshqa kattaliklarni o'lchashda.
Rivojlanish bosqichga asos: , minglab son100 ichida sonlarni puxta
bilgan o'quvchiga yuzlab, minglab sonlar bilan ishlashga tayyor bo'ladi.
Matematik amallar asoslari: Qo'shQo'shish ayirish, ko'paytirish va
bo'lish amallarining, aynan shu asosda mustahkamlanadi.
100 ichida nomanfiy butun sonlar ustida ishlash jarayoni'ich sinf
matematika kursining eng muhim va zaruriy bo'g'ini. Bu bilimlar
o'quvchilarga keyingi bosqich murakkabroq matematiklarni oson
o'zlashtirish fikr beradi, hamda ularni mantiqiy fikrlashga, hayotiy
masalalarni mustaqil hal eta olish o'rgatad i.
1.3 Tarixiy metod va tajriba qo'llangan va shakllar
tahlili
Matematika ta'limi, aloqa, 100 ichida nomanfiy butun sonlar ustida
arifmetik amallarni o'rgatish qadimdan pedagogik faoliyatning muhim
yo'nalishlaridan biri bo'lib kelgan. Tarixiy tajriba shuni ko'rsatadiki, turli

7bosqichi". Ular ko'proq aniq, ko'rish, sezish orqali bilimlarni
o'zlashtirishga mumkin bo'ladilar. Bu misol davrida ular amaliy faoliyat
va dars jarayonida konkretlar bilan ishlash orqali yangi bilimlarni
egallaydilar.
Boshlang'ich o'quvchilari qanday harakat sinflarini bosib o'tadilar:
Tushunish bosqichi: O'quvchilar atrofdagi voqea-hodisalarni, sonlar va
amallar xodimlarini anglashga harakat qiladi.
Ko nikma hosil qilish bosqichi:ʻ O'quvchilar o'rgangan bilim va
tanishuvlarini amalda qo'llashga o'tadilar, oddiy arifmetik amallarni
mustaqil yig'ilishni o'rganadilar.
Malakani rivojlanish bosqichi: O'quvchilar mustaqil fikrlash, o'xshatish
va farqlash, mantiqiy bog'lanishlarni ko'ra olish darajasiga yetadilar.
Matematika darslarida ayniqsa 100 ichida nomanfiy butun sonlar bilan
ishlash jarayonida bu bosqichlarning har bir muhim bosqichi ega.
O'quvchilarning tafakkurini rivojlantirish uchun dars jarayonida
ko'rgazmalilik, amaliy tajriba, interaktiv usullardan keng foydalanish
talab qilinadi. Yosh bolalarning xotirasi, diqqat va tasavvuri hali to'liq
shakllanmagan bo'lgan misolligi tufayli, yangi bilimlarni mumkinda
takrorlash, jonli mashg'ulotlardan olib kerish.
Rivojlantirish sinf o'quvchilarida arifmetik bilimlarni mos holda qo'llab-
quvvatlash aqliy xatolariga olib borilishi zarur. Faqat shunday ular sonlar
ustida amallarni anglab, to'g'ri harakat ko'rinishini rivojlantiradi.
1.2. 100 ichida nomanfiy butun sonlarning matematik
xususiyatlari va ahamiyati

2
2Interaktiv o‘yinlar, viktorinalar, raqamli texnologiyalar yordamida test
topshiriqlari orqali ham o‘quvchilarning bilim darajasi aniqlanadi.
Masalan, o‘quvchilar juftlikda yoki jamoa bo‘lib tezkor misollarni
yechishi yoki matematik jumboqlarga javob berishi mumkin.
Tahlil natijalariga asoslangan pedagogik xulosalar
O‘quvchilarning arifmetik amallar bo‘yicha bilim, ko‘nikma va
malakalarini tahlil qilish natijalariga qarab, o‘qituvchi dars jarayonini
quyidagi yo‘nalishlarda takomillashtirishi mumkin:
O‘quvchilarning zaif tomonlariga alohida e’tibor qaratish,
qiyinchilik tug‘dirayotgan mavzular bo‘yicha qo‘shimcha
tushuntirishlar berish
O‘quvchilarning mustaqil ishlash malakasini oshirish uchun ularga
amaliy topshiriqlar berish
Interaktiv va innovatsion metodlardan ko‘proq foydalanish orqali
o‘quvchilarning darsga bo‘lgan qiziqishini oshirish
O‘quvchilarning o‘zaro baholash tizimidan foydalanish orqali
ularda mas’uliyat hissini shakllantirish
Har bir o‘quvchining individual qobiliyatini inobatga olgan holda
differensial yondashuvni joriy qilish
O‘quvchilarning bilim va ko‘nikmalarini rivojlantirish bo‘yicha
tavsiyalar
O‘yinli yondashuvlardan foydalanish – Matematika darslarini
qiziqarli qilish uchun turli matematik o‘yinlar, krossvordlar va
viktorinalar tashkil etish tavsiya etiladi.

2
3Hayotiy misollar bilan tushuntirish – O‘quvchilar son va
amallarni real hayotdagi misollar orqali yaxshiroq tushunishlari
mumkin, masalan, pul birligi, savdo, vaqt hisoblash kabi kundalik
hayotdagi vaziyatlar orqali o‘qitish.
Ko‘rgazmali materiallardan foydalanish – Raqamlar va
amallarni tushuntirish uchun grafiklar, son chizig‘i, geometrik
shakllar va interaktiv taqdimotlardan foydalanish o‘quvchilarning
materialni yaxshiroq tushunishiga yordam beradi.
Jamoaviy ishlashni rag‘batlantirish – O‘quvchilar guruhlarda
ishlash orqali o‘zaro fikr almashadi va bilimlarini yanada
mustahkamlash imkoniga ega bo‘ladi.
Takrorlash va qayta mustahkamlash – O‘quvchilarning bilim va
malakalarini rivojlantirish uchun doimiy takrorlash, oldingi
mavzularni eslab qolish uchun qisqa so‘rovlar va nazorat ishlari
o‘tkazish zarur.
O‘quvchilarning arifmetik amallar bo‘yicha bilim, ko‘nikma va
malakalarini tahlil qilish ularning matematik savodxonligini oshirish va
dars samaradorligini yaxshilash uchun muhimdir. Ushbu tahlil natijalari
asosida o‘qituvchi o‘quvchilarning individual qobiliyatlarini inobatga
olib, dars metodikasini mos ravishda o‘zgartirishi va ularning bilimini
yanada mustahkamlashi mumkin. Shu sababli, bilim va ko‘nikmalarni
muntazam ravishda baholab borish va ularni rivojlantirish uchun
innovatsion metodlardan foydalanish muhim sanaladi.

3KIRISH
Kurs ishining dolzarbligi. Kunda O'zbekiston Respublikasida ta'lim
hozirgi isloh qilish, uning mazmunini zamonaviy talablar asosida boyitish
hamda yosh avlodni ishlab chiqarish bir qator ishlab chiqarish olib
borilmoqda. har bir o'quvchining kelgusidagi bilim olish faoliyatining
poydevorini tashkil etishi bilan muhim kasb etadi. Zero, o'ziga xos
sinflarda o'quvchilarga berilgan va bilim ko'rishga ishlab chiqarish
mustaqil fikrlashi, mantiqiy mushohada boshqarishishi va yashashda
oddiy tarzda yech bo'lgan tayyorgarligini belgilab beradi.
Matematika fani o'quvchilarda mantiqiy fikrlash, tahlil va sintez qilish,
umumlashtirish hamda ishlab chiqarish ko'laridan kelib chiqadigan shakl
yaratish fanidan biridir. individual, ilmiy-ta'lim bosqichida matematik
bilimlar asosida o'quvchilarda son, miqdor, arifmetik amallar
shakllantiriladi. Shu bois, harakat'ich sinflarda 100 ichida nomanfiy butun
sonlar ustida arifmetik amallarni o'rgatish va bu jarayonni samarali
tashkil etish muhim masalalardan iborat.
birinchi darajali va tanishlarda o'quvchilar sonlar qatori, sanash,
taqqoslash, qo'shish ayirish kabi sodda arifmetik amallar bilanadilar. bu
bilimlar 100 ichida amallarni harakatda yanada chuqurlashadi. 100 ichida
nomanfiy butun sonlar ustida arifmetik amallarni bolalarning tafakkurini
rivojlantirish, ularda mustaqil fikrlash, mantiqiy tuzatishlar chiqarish,
muammoni to'g'ri qilish ko'rinishini ishlaydi.

1O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM, FAN VA
INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
OSIYO XALQARO UNIVERSITETI

“PEDAGOGIKA VA PSIXOLOGIYA” kafedrasi
“Boshlang’ich ta’lim” bakalavriat yo’nalishi
Matematika va uni o’qitish metodikasi fanidan
100 ichida nomanfiy butun sonlar ustida arifmetik amallarni o rgatishʻ
metodikasi mavzusi uchun
KURS ISHI
bajarish bo’yicha
USLUBIY KO’RSATMA

2
7Samarali usullarni ishlab chiqish jarayoni bir necha asosiy bosqichlardan
iborat bo‘lib, har biri o‘quvchilarning matematik savodxonligini
oshirishga xizmat qiladi.
Birinchi bosqich – mavjud muammolarni aniqlash. O‘quvchilarning
arifmetik amallarni o‘rganishda duch kelayotgan qiyinchiliklari
aniqlanadi. Bu qiyinchiliklar murakkab sonlarni qo‘shish, ayirish,
ko‘paytirish yoki bo‘lishda xatolarga yo‘l qo‘yish, misollarni tez va aniq
bajara olmaslik, amallar ketma-ketligini tushunishda muammolarga duch
kelish kabi turli jihatlarda namoyon bo‘lishi mumkin.
Ikkinchi bosqich – turli o‘qitish usullarini sinovdan o‘tkazish.
O‘quvchilar uchun eng samarali usullarni aniqlash maqsadida har xil
metodlar qo‘llaniladi. Masalan, an’anaviy ta’lim yondashuvi bilan
interaktiv usullar solishtiriladi, o‘yin elementlari orqali o‘qitish natijalari
baholanadi va ko‘rgazmali vositalardan foydalanish samaradorligi
o‘rganiladi.
Uchinchi bosqich – sinov natijalarini tahlil qilish. Ushbu bosqichda har
bir usulning qanchalik samarali ekanligi aniqlanadi. Buning uchun sinov
natijalari, test topshiriqlari, o‘quvchilarning dars jarayonidagi faolligi va
mustaqil ishlash qobiliyatlari tahlil qilinadi. Shu asosda eng samarali
usullar tanlanib, ularni yanada takomillashtirishga e’tibor qaratiladi.
To‘rtinchi bosqich – yakuniy tavsiyalar ishlab chiqish va amaliyotga
joriy etish. Tajriba natijalari asosida samarali deb topilgan metodlar dars
jarayoniga joriy qilinadi, o‘qituvchilarga tavsiyalar beriladi, o‘quvchilar
uchun qo‘shimcha o‘quv materiallari ishlab chiqiladi va ta’lim jarayoniga
yangicha yondashuvlar tatbiq etiladi.
Samarali usullar va innovatsion yondashuvlar

1
4qanday son o‘ziga bo‘linganda birlik hosil bo‘lishi kabi qoidalar
bosqichma-bosqich tushuntiriladi.
Amallarni yaxshi o‘zlashtirish uchun o‘quvchilarga ko‘paytirish jadvalini
yodlash jarayoni o‘rgatiladi. Jadvalni oson eslab qolish uchun qo‘shiq,
rasm, o‘yin va interaktiv usullardan foydalanish mumkin. Ko‘paytirish va
bo‘lishni mustahkamlashda matematik diktantlar, mantiqiy misollar va
o‘yin uslubidagi topshiriqlardan foydalanish samarali natija beradi.
Dastlab sodda misollardan boshlanib, keyinchalik murakkabroq
misollarga o‘tiladi. Ikki xonali sonlarni ko‘paytirish va bo‘lishni
tushuntirishda bosqichli yondashuv qo‘llanilib, qadam-baqadam izohlash
muhimdir. Shuningdek, real hayotiy misollar orqali ushbu amallarning
amaliy ahamiyatini tushuntirish o‘quvchilarning motivatsiyasini oshiradi.
Mustahkamlash bosqichida esa o‘yin va interaktiv mashg‘ulotlar,
topshiriqlar, guruhli ishlash va testlar orqali o‘quvchilarning bilim
darajasi baholanadi. Barcha o‘quvchilar bir xil tezlikda
o‘zlashtirmasligini inobatga olib, ularga individual yondashish ham
muhim hisoblanadi. Natijada o‘quvchilar ko‘paytirish va bo‘lish
amallarini chuqur o‘zlashtirib, keyingi matematik mavzularga tayyor
bo‘ladilar.
2.3. Arifmetik amallarni zararda o'yinlar va innovatsion
metodlardan yuklash
Arifmetik amallarni o‘rgatishda o‘yinlar va innovatsion metodlardan
foydalanish

2Mundarija
KIRISH…………………………………………………………………..3
Ι BOB. Boshlang'ich sinf o'quvchilarida 100 ichida nomanfiy butun
sonlar to'g'risidagi nazariy asoslari……………………………………6
1.1. Boshlang'ich sinf o'quvchilarida o'g'lining rivojlanish bosqichlari……………….6
1.2. 100 ichida nomanfiy butun sonlarning matematik xususiyatlari va
ahamiyati………………………………………………………………………………7
1.3. O'tgan davrdagi vaziyatda qo'lga kiritilgan metod va shakl………………………9
II BOB. 100 ichida nomanfiy butun sonlar ustida arifmetik amallarni
o'rgatish metodikasi…………………………………………………..11
2.1. Qo'shish va ayirish amallarini o'rgatish metodikasi va bosqichlari…………….11
2.2. Ko'paytirish va bo'lish amallarini o'rgatish metodikasi………………………...13
2.3. Arifmetik amallarni zararda o'yinlar va innovatsion metodlardan yuklash…….14
III BOB. Tajriba-sinov ishlari, tahlil va tavsiyalar………………….18
3.1. Tajriba-sinov darslarini tashkil etish va o'tkazish metodikasi…………………..18
3.2. O'quvchilarning arifmetik amallar bo'yicha bilim, ko'nikma va malakalarini tahlil
qilish………………………………………………………………………………….20
3.3. Tajriba asosida samarali samarali usullar va tavsiyalar ishlab chiqarish
chiqish………………………………………………………………………………..24
Xulosa…………………………………………………………………..29
Foydalanilgan adabiyotlar ro'yxati…………………………………...30

1
3O‘rganilgan mavzuni mustahkamlash uchun turli didaktik o‘yinlar,
interaktiv mashg‘ulotlar va matematik topshiriqlardan foydalanish tavsiya
etiladi. O‘quvchilarning bilim darajasini aniqlash va qiyinchiliklarini
o‘rganish orqali individual yondashuv asosida ularga yordam berish
lozim. Bu jarayon matematik tafakkurni shakllantirish bilan birga,
o‘quvchilarning hisoblash qobiliyatlarini rivojlantirishga ham katta hissa
qo‘shadi.
2.2 Ko‘paytirish va bo‘lish amallarini o‘rgatish metodikasi va
bosqichlari
Ko‘paytirish va bo‘lish amallari arifmetikaning asosiy tushunchalaridan
bo‘lib, ularni o‘rgatish boshlang‘ich sinflarda maxsus metodik
yondashuvni talab qiladi. Ushbu amallarni o‘quvchilarga tushunarli va
qiziqarli tarzda o‘rgatish uchun bosqichma-bosqich yondashuv
qo‘llaniladi.
Ko‘paytirish tushunchasini shakllantirish jarayonida uni qo‘shishning
takroriy shakli sifatida tushuntirish muhimdir. Masalan, "2 + 2 + 2 = 6"
misoli orqali "2 × 3 = 6" tengligini tushuntirish mumkin. O‘quvchilar
ko‘paytirish jadvalini yodlashdan oldin, uning mazmunini tushunishlari
lozim. Bu bosqichda vizual materiallardan, masalan, chizmalar, hisob
tayoqchalari va predmetlardan foydalanish samarali bo‘ladi.
Bo‘lish amalini o‘rgatish esa ko‘paytirish bilan chambarchas bog‘liq
bo‘lib, uni teng guruhlarga ajratish orqali tushuntirish maqsadga
muvofiqdir. Masalan, "6 ta olmani har birida 2 tadan bo‘lgan guruhlarga
ajratish" orqali "6 ÷ 2 = 3" tengligi shakllantiriladi. Bo‘lish amalining
asosiy xususiyatlari, jumladan, nolga bo‘lish mumkin emasligi, har

1
5Arifmetik amallarni o‘quvchilarga o‘rgatish jarayonida turli xil
usullardan foydalanish mumkin, biroq o‘yinlar va innovatsion metodlar
eng samarali yondashuvlardan biri hisoblanadi. An’anaviy dars uslublari
ba’zan o‘quvchilar uchun qiziqarsiz va zerikarli bo‘lib qolishi mumkin.
Shu sababli, o‘yinlar va interaktiv metodlar orqali arifmetik amallarni
o‘rgatish nafaqat bilimlarni yaxshiroq o‘zlashtirishga, balki
o‘quvchilarning motivatsiyasini oshirishga ham xizmat qiladi.
O‘yin metodlarining ahamiyati
Matematik o‘yinlar o‘quvchilarning darsga bo‘lgan qiziqishini oshirish,
ularning mantiqiy fikrlashini rivojlantirish va dars jarayonida faol ishtirok
etishini ta’minlash uchun qo‘llaniladi. O‘yinlar o‘quvchilarning tabiatiga
mos bo‘lib, ularni qiziqtiradi va har bir yangi mavzuni o‘zlashtirishni
osonlashtiradi. Dars jarayonida o‘yin metodlaridan foydalanish quyidagi
afzalliklarni beradi:
O‘quvchilarda mustaqil fikrlash va tezkor hisoblash ko‘nikmalarini
rivojlantiradi.
Arifmetik amallarni o‘rganish jarayonini oson va tushunarli qiladi.
O‘quvchilar orasida sog‘lom raqobat muhiti yaratadi.
Matematikani faqatgina kitob va daftar bilan bog‘liq emas, balki qiziqarli
va foydali fan sifatida tushunishga yordam beradi.
O‘quvchilarning mantiqiy tafakkurini rivojlantiradi va ularni amaliy
topshiriqlarni mustaqil bajarishga undaydi.
Matematik o‘yinlar turlari

2
1O‘quvchilarning arifmetik amallar bo‘yicha o‘zlashtirish darajasini tahlil
qilish uchun turli usullardan foydalanish mumkin.
1. Diagnostik testlar va nazorat ishlari
Testlar va nazorat ishlari orqali o‘quvchilarning qanday bilimlarga ega
ekanligini aniqlash mumkin. Test natijalari o‘qituvchiga o‘quvchilarning
qaysi mavzularda kuchli ekanligi, qaysilarida esa qo‘shimcha tushuntirish
talab etilishini aniqlash imkonini beradi.
2. Og‘zaki so‘rov va suhbatlar
O‘quvchilar bilan individual yoki guruhli suhbat o‘tkazish ularning
mavzuni qay darajada tushunganini bilishga yordam beradi. Ayrim
o‘quvchilar yozma topshiriqlarda yaxshi natija ko‘rsatishi mumkin, lekin
og‘zaki tushuntirish talab qilinganda qiyinchiliklarga duch kelishi
mumkin.
3. Amaliy mashg‘ulotlar va kuzatish
Matematika faqat nazariy bilimlarni o‘zlashtirish emas, balki ularni
amalda qo‘llash ham muhim. O‘qituvchi dars jarayonida yoki mustaqil
ishlash paytida o‘quvchilarning arifmetik amallarni qanday bajarishini
kuzatib, ularning kuchli va zaif tomonlarini aniqlashi mumkin.
4. Yozma ishlar va misollar tahlili
O‘quvchilarga mustaqil misollar, masalalar va matematik diktantlar
berish orqali ularning arifmetik amallar bo‘yicha qanchalik aniq va tez
ishlashi baholanadi. Masalan, ular amallar ketma-ketligini to‘g‘ri bajara
oladimi yoki qo‘shimcha vaqt talab qiladimi?
5. O‘yinli va interaktiv tahlil usullari

2
0rivojlanadi va real hayotda matematik bilimlardan foydalanish qobiliyati
shakllanadi
3.2 O‘quvchilarning arifmetik amallar bo‘yicha bilim, ko‘nikma va
malakalarini tahlil qilish
O‘quvchilarning arifmetik amallar bo‘yicha bilim, ko‘nikma va
malakalarini tahlil qilish ularning matematik savodxonligini baholash va
yanada samarali ta’lim jarayonini tashkil etish uchun muhim ahamiyatga
ega. Ushbu tahlil natijalari o‘qituvchilarga o‘quvchilarning qaysi
mavzularni yaxshi o‘zlashtirgani, qaysi jihatlarda qiyinchilikka duch
kelayotganini aniqlash va shu asosda mos yondashuvlarni ishlab chiqish
imkonini beradi.
Bilim, ko‘nikma va malaka tushunchalari
Bilim – o‘quvchilarning nazariy tushunchalarni o‘zlashtirish
darajasi. Masalan, ular arifmetik amallar qoidalarini bilishlari,
formulalarni eslab qolishlari va nazariy asoslarini tushunishlari
lozim.
Ko‘nikma – o‘quvchilarning arifmetik amallarni amaliyotda
qo‘llash bo‘yicha mashqlarda mustahkamlangan qobiliyatidir.
Misol uchun, berilgan sonlar ustida qo‘shish, ayirish, ko‘paytirish
va bo‘lish amallarini tez va aniq bajarish ko‘nikma hisoblanadi.
Malaka – o‘quvchilarning bilim va ko‘nikmalarni real hayotiy
vaziyatlarda mustaqil qo‘llay olish qobiliyati. Masalan, xarid qilish
jarayonida qoldiqni hisoblash, ma’lum miqdordagi narsalarni
taqsimlash kabi amaliy holatlar malaka hosil qilishga xizmat qiladi.
Bilim, ko‘nikma va malakalarni tahlil qilish usullari

5O‘quvchilar arifmetik amallarni o‘zlashtirish jarayonida uchraydigan
muammolarni aniqlash va tahlil qilish.
Arifmetik amallarni o‘rgatishda innovatsion metodlardan foydalanish
imkoniyatlarini o‘rganish.
O‘quvchilarga samarali o‘qitish usullarini ishlab chiqish va amaliy
tavsiyalar berish.
Olingan natijalar asosida xulosa chiqarish va metodik tavsiyalar ishlab
chiqish.
Kurs ishining maqsadi:
Boshlangich sinf o'quvchilarida 100 ichida nomanfiy butun sonlar ustida
birmetik amallarni yig'ish ko'rinishini va bu jarayonda samarali metod va
ishlab chiqarishdan yo'llarini o'rganish.
Kurs ishining harakatlari:
100 ichida nomanfiy butun sonlar ustidagi arifmetik amallarni
o'rgatishning nazariy asoslarini o'rganish;
Boshlang'ich sinf o'quvchilarida qo'shish, ayirish, ko'paytirish va bo'lish
amallarini bosqichlarini tahlil qilish;
Ushbu amallarni o'rgatish jarayonida innovatsion metodlar va dars
ishlanmalari tahlilini olib borish;
Tajribasinov darslarini tashkil etish va loyihalarni tahlil qilish;
O'quvchilarning ko'nikma va malakalarini aniqlash, tavsiyalar ishlab
chiqarish chiqish.
Tadqiqot obyekti: Boshlang'ich sinf matematika ta'lim jarayoni.

8Matematikaning rivojlanishi'ich bosqichida 100 ichida nomanfiy butun
sonlar bilan ishlash o'quvchilarning matematik bilim va ko'rinishini
kuzatishda asosiy qadam. Chunki aynan shu chegarada o'quvchi sonlar
haqida aniq aniqga ega bo'la, o'zaro bog'liqligi va arifmetik amallar orqali
ular ustida ishlashni o'rganadi.
Nomanfiy butun sonlar – bu 0– bu 0 va undan katta bo'lgan sonlardir.
Ular tabiiy sonlar narsato'plamiga va kundalik hayotda eng ko'p bo'lgan
sonlar oladi. 100 kishilik nommanfiy butun sonlar matematikada
hisoblash xususiyatlari bilan ahamiyatlidir:
Matematik xususiyatlari:
Ketma-ketlik imkoniyati: 100 ichida nomanfiy butun sonlar 0 dan 100
gacha ketma-ket joy bo'lib, har bir keyingi son oldingisidan 1 taga katta
bo'ladi.
Tartib mumkin: Sonlarni katt.Masalan , 45Sonlarni kattalik bo'yicha
solishtirish, ularni tartiblash qiladi. Masalan, 45 < 67 yoki 98 > 72 kabi
munosabatlar o' mumkin.
Qo'shish va ayirish amallarida yashashlik: Har qanday ikkita no'xat
butun sonning yig'indisi ham, farqi ham yana nomanfiy butun son bo'lishi
mumkin (agar kichik sondan katta son ayirilmasa).
Ko'paytirish va bo'lishga tayyorlik: 100 ta sonlarni o'zaro ko'paytirish
va bo'lish amallari asosida keyingi matemshakll100 qoldiriladi sonlarni
o'zaro ko'paytirish va bo'lish amallari asosida keyingi matematik tahlillar
– ko'paytma, ko'rinishdagi tarkibiy qismlar shakl.
Juft va toq sonlar xususiyati: O 'O'quvchilar bu bosqich tanishda juft va
to'q sonlar va farqlarini o'rganadi.

1
0davrlarda o'quvchilarning yosh yordami, tibbiy va tibbiy yordam
ko'rinishidagi turli metod shakllar ishlab chiqarish va qo'llanilgan.
Tarixiy belgilar:
Aytgancha, arifmetik amallarni o'rgatish yuqori zamonaviy Misr,
Yunoniston va Hindiston matematik an'analarida ham muhim o'rin
tutgan. O'sha davrlarda hisob-kitob o'rgatish asosan amaliy misollar va
hayotiy asoslangan amallarni shakllangan.
XIX asr oxiri va XX asr boshlarida hisob darslari ko'proq mexanik
yodlash misollarusulida olib borilgan. O'p topilganlar yechish topshirilib,
asosiy e'tibor tez va aniq ko'nikmasini misol qilib keltirishga yordam
beradi.
Sovet vaqtida matematik esa matematikani o'qitish tizimida nazariy
tushunchalar bilan bog'lash, mantiqiy fikrlashni rivojlantirish g'oyasi
barqaror bo'ldi. O'qituvchilar arifmetik amallarni o'rgatishda matematik
mantiq va asoslashga alohida e'tibor bera boshladilar.
O'zbekiston mustaqillikka erishgach rivojlandi ., ta'lim olish jarayoni
va ilg'or tajribalardan olib borish yo'lga qo'yildi. Shu bilan birga, xalqona
usullar, milliy asosda o'qitish ham rivojlandi.
Ilgari qo'llangan asosli metod va shakllar:
Ko'rgazmali o'qitish: Raqamli chizmalar, sonli chiziqlar, hisob kitob
toshlari (schet) yordamida sonlar ustida amallar o'rgatilgan.
Og'zaki hisob-kitob: Darslarda og'zaki misollar va savol-javob usuli
keng qo'llangan.

1
7amallarni mashq qilishlari mumkin. Masalan, "Kahoot", "Quizizz",
"Matific" kabi onlayn vositalar orqali o‘quvchilar misollar yechib, o‘z
bilimlarini sinab ko‘rishlari mumkin.
Innovatsion metodlarning ahamiyati
Matematika fanida innovatsion metodlardan foydalanish o‘quvchilarning
dars jarayoniga faolroq jalb etilishiga yordam beradi. An’anaviy dars
usullari bilan birgalikda quyidagi innovatsion usullardan foydalanish
tavsiya etiladi:
Gamifikatsiya – ta’lim jarayonini o‘yinga aylantirish orqali
o‘quvchilarni faollashtirish. Bu usul orqali darslar qiziqarli o‘tadi va har
bir o‘quvchi faol ishtirok etishga harakat qiladi.
Interaktiv doskalar va raqamli texnologiyalar – ta’lim jarayonida
zamonaviy texnologiyalardan foydalanish o‘quvchilarning vizual
tushunish qobiliyatini oshiradi. Interaktiv vositalar yordamida matematik
amallarni mustahkamlash jarayoni yanada samarali bo‘ladi.
Muammoli ta’lim usuli – o‘quvchilarga mustaqil izlanish va mantiqiy
fikrlash imkoniyatini yaratib berish. Masalan, real hayotiy muammolarni
yechish orqali arifmetik amallarni tushuntirish mumkin.
Differensial yondashuv – har bir o‘quvchining individual qobiliyatini
hisobga olib, ularga mos topshiriqlarni berish. O‘quvchilarning
qiyinchilik darajasiga qarab, turli darajadagi masalalar tayyorlash tavsiya
etiladi.
Arifmetik amallarni o‘qitishda o‘yinlar va innovatsion metodlardan
foydalanish o‘quvchilarning darsga bo‘lgan qiziqishini oshirib, ularning
mantiqiy fikrlash qobiliyatini rivojlantirishga xizmat qiladi. O‘yin

3
0Foydalanilgan adabiyotlar ro'yxati
Azizxo‘jayev A.A. “Pedagogik texnologiyalar va pedagogik
mahorat” – Toshkent: Fan, 2019.
Yo‘ldoshev M., Jo‘rayev S. “Matematika o‘qitish metodikasi” –
Toshkent: O‘qituvchi, 2020.
Qodirov A., Sodiqov U. “Boshlang‘ich sinflarda arifmetik
amallarni o‘rgatish” – Toshkent: Sharq, 2018.
Nizomov A. “Ta’limda innovatsion texnologiyalar” – Toshkent:
Istiqlol, 2021.
Salohiddinov K. “Boshlang‘ich ta’lim pedagogikasi” – Toshkent:
O‘zbekiston Milliy ensiklopediyasi, 2017.
Vygotskiy L.S. “Pedagogik psixologiya” – Moskva: Pedagogika,
1986.
Polya G. “How to Solve It: A New Aspect of Mathematical
Method” – Princeton University Press, 1945.

2
8Arifmetik amallarni o‘rgatishda samarali usullarni ishlab chiqish
jarayonida quyidagi innovatsion yondashuvlarga alohida e’tibor berish
lozim.
O‘yinli o‘qitish metodikasi
O‘yinlar o‘quvchilarning darsga bo‘lgan qiziqishini oshiradi, ularni faol
ishtirok etishga undaydi va bilimlarni mustahkamlashga yordam beradi.
Matematik viktorinalar, guruhli o‘yinlar, tezkor misollar musobaqalari
orqali o‘quvchilarning bilim va ko‘nikmalarini shakllantirish mumkin.
Ko‘rgazmali vositalardan foydalanish
Raqamli ta’lim texnologiyalari, interaktiv taqdimotlar va turli vizual
materiallar yordamida o‘quvchilarning mavzuni tushunish darajasini
oshirish mumkin. Geometrik shakllar, son chiziqlari, grafik va
diagrammalar orqali tushuntirish berish samarali natijalar beradi.
Amaliy mashg‘ulotlar va real hayotiy misollar
O‘quvchilar uchun arifmetik amallarni real hayotdagi vaziyatlar bilan
bog‘lash ularning qiziqishini oshiradi va bilimlarini yanada
mustahkamlashga yordam beradi. Masalan, savdo jarayonida hisob-kitob
qilish, vaqtni aniq hisoblash, kundalik muammolarni matematik
yondashuv orqali hal qilish singari usullarni qo‘llash mumkin.
Jamoaviy ishlash va kooperativ ta’lim
O‘quvchilarni kichik guruhlarga bo‘lib, ularga jamoaviy topshiriqlar
berish orqali ham samaradorlikni oshirish mumkin. Guruh bo‘lib ishlash
jarayonida o‘quvchilar bir-birlari bilan fikr almashishadi, o‘zaro
tushuntirish orqali bilimlarini chuqurlashtirishadi va ijtimoiy
ko‘nikmalarini rivojlantiradilar.

2
9Xulosa
Arifmetik amallarni o‘rgatish metodikasini takomillashtirish
o‘quvchilarning matematik savodxonligini oshirish, ularga tez va aniq
hisob-kitob qilish ko‘nikmalarini shakllantirish, shuningdek, mantiqiy va
ijodiy tafakkurni rivojlantirishga xizmat qiladi. Ushbu tadqiqot jarayonida
turli o‘qitish metodlari o‘rganilib, tajriba asosida eng samarali
yondashuvlar ishlab chiqildi.
O‘quvchilarning arifmetik amallarni o‘zlashtirish darajasi ularning
yoshiga, bilim salohiyatiga, o‘qitish uslubiga va dars jarayonida
qo‘llanilayotgan metodlarga bog‘liq ekanligi aniqlandi. Shu sababli,
ta’lim jarayonida individual yondashuv, ko‘rgazmali vositalardan
foydalanish, innovatsion va interaktiv metodlarni qo‘llash, shuningdek,
o‘yin elementlari orqali o‘qitish eng yaxshi natijalarni berishi mumkinligi
isbotlandi.
O‘quvchilarga arifmetik amallarni o‘rgatishda raqamli texnologiyalar,
masalan, interaktiv ta’lim platformalari va dasturiy vositalardan
foydalanish muhim ahamiyat kasb etadi. Shuningdek, amaliy
mashg‘ulotlar va hayotiy misollar orqali mavzularni tushuntirish
o‘quvchilarning bilimini mustahkamlashda samarali bo‘lishi aniqlandi.

4Amaliyot shuni ko'rsatadiki, ko'plab o'quvchilar ariftik amallarni
jarayonida, ayniqsa, sonlar bilan ishlashda mahsulotlarga duch keladilar.
Bunday o'zgarishlar asosida, son paydosining etarlichacha
shakllanmagani yoki arifmetik amallar tasvirning yaxshi anglanmagani
kelib chiqadi. Shu sababga ko'ra, sinf o'qituvchisi o'z darslarini puxta
sotib olishi, o'quvchilarning yosh va texnika vositalarini aniqlash
jarayoni, dars o'qituvchisi o'z darslarini puxta sotib olishi kerak.
Matematika darslarida qo'llaniladigan interaktiv usullar, o'quv
mashg'ulotlari, vizual ko'rgazmali mahsulotlar, multimedia resurslari
o'quvchilarning darsga bo'lgan resurslarini ishlab chiqarish, ularni faol
o'rganishga undaydi. masalalar, misollar, masalalar va o'yinli topshiriqlar
orqali arifmetik o'quvchilarning mustaqil ishlash ko' hayotiy
rivojlanishini rivojlantirishga ta'sir ko'rsatish.
Ush kurs ishining ustida ishlashda iboratki, yosh'ich sinf o'quvchilari 100
ichida no'manfiy butun sonlar arifmetik amallarni o'rgatish metodini
to'g'ri tanlash va qo'llash jismoniy matematik ko' qobiliyatni
shakllantiradi, balki intellektual ishlab chiqarishga ham katta ta'sir
ko'rsatadi. To'g'ri yo'lga qo'yilgan dars jarayoni o'quvchilarning
matematik savodxonligini, ularni mustaqil fikrga o'rgatadi hamda
kelajakda matematikaning murakkab mavzularini o'zlashtirishga
tayyorlaydi.
Kurs ishining vazifalari:
100 ichida nomanfiy butun sonlar tushunchasini o‘rganish.
Ular ustida bajariladigan arifmetik amallarni o‘rgatish metodikasini tahlil
qilish.
Boshlang‘ich sinflarda qo‘shish, ayirish, ko‘paytirish va bo‘lish
amallarini o‘rgatish usullarini o‘rganish.

2
6munosabatlarini o‘rganish orqali ta’lim jarayonini yanada samarali qilish
mumkin.
Natijada, tajriba asosida ishlab chiqilgan samarali usullar va tavsiyalar
o‘quvchilarning arifmetik amallarni o‘zlashtirish darajasini oshirishga,
ularning matematik tafakkurini rivojlantirishga va dars jarayonini yanada
samarali tashkil etishga xizmat qiladi. O‘qituvchilar doimiy ravishda
yangi usullarni sinab ko‘rish, innovatsion metodlarni qo‘llash va
o‘quvchilarning ehtiyojlariga mos ta’lim usullarini ishlab chiqish orqali
o‘qitish jarayonini yanada takomillashtirishlari lozim.
Tajriba asosida samarali usullar va tavsiyalar ishlab chiqish
O‘quvchilarga arifmetik amallarni samarali o‘rgatish uchun tajriba
asosida ishlab chiqilgan usullar va tavsiyalar katta ahamiyatga ega.
O‘qitish jarayonida turli metodlar sinovdan o‘tkazilib, eng samarali
natijalar ko‘rsatuvchi usullar aniqlanadi. Ushbu jarayon o‘quvchilarning
bilim va ko‘nikmalarini rivojlantirishga, darslarni yanada qiziqarli va
tushunarli tashkil etishga yordam beradi.
Tajriba asosida samarali usullarni ishlab chiqishda bir necha muhim
omillar e’tiborga olinishi lozim. Birinchi navbatda, o‘quvchilarning yosh
xususiyatlari, ularning bilim darajasi va o‘quv materiallarini qabul qilish
qobiliyatlari hisobga olinishi kerak. Barcha o‘quvchilar bir xil darajada
o‘zlashtirish imkoniyatiga ega emas, shuning uchun individual va guruhli
yondashuvlardan foydalanish muhimdir.
Samarali usullarni ishlab chiqish bosqichlari

1
1Kuzatish va tahlil: O'quvchilarga atrofdagi sonli ob'ektlar orqali
arifmetiklarni kuzatish topshiriqlari berilgan.
Muammoli muammolar: O'quvchilarning mantiqiy fikrlashini
rivojlantirish uchun turli masalalar va hayotiy misollar.
O'yinlar orqali o'rgatish: O'yin usullari – "Kim tez?", "Topishmoqlar",
"Raqamli domino" va shunga o'xshashlar "sonlarni zararsizlantirish
ishlari olib borilgan.
Tahlil va ustidan:
Tarixiy tajribalar shuni ko'rsatadiki, arifmetik amallarni o'qitishda
ko'rgazmalilik , amaliy mashg'ulotlar , hayotiy misollar vava o'yinli
metodlar doimiy ravishdagi o'z o'rnini topdoimiy ravishdosh o'zo'rnini
topgan. Vaqtinchalik zamonaviy texnika-pedagogik talablar asosida
takomillashgan.
Bugungi kunda o'quvchilarda mustaqil fikrlash, tahlil qilish va ijodiy
rivojlantirishni muhim bo'lib, oldinga qo'llanilgan usullar yangicha
imkoniyatlar bilan boyitilib, interaktiv va innovatsion metodlar asosida
qo'llanilmoqda.
II BOB. 100 ichida nomanfiy butun sonlar ustida
arifmetik amallarni o'rgatish metodikasi
2.1. Qo'shish va ayirish amallarini o'rgatish metodikasi va
bosqichlari

6Tadqiqot predmeti: 100 ichida nomanfiy butun sonlar ustida arifmetik
amallarni o'rgatish metodikasi.
Kurs ishining tuzilishi. Ush kurs ishi kirish, asos boblar, ishlab chiqilgan
adabiyotlar ro'yxatidan iborat bo'lib, unda mavzuning nazariy va amaliy,
chuqur yoritilgan dars jarayonida qo'llash mumkin bo'lgan metod va
amaliy tahlil qilingan hamda taklif va tavsiyalar berilgan.
Ι BOB. Boshlang'ich sinf o'quvchilarida 100 ichida
nomanfiy butun sonlar to'g'risidagi nazariy asoslari
1.1 Boshlang'ich sinf o'quvchilarida aqliy rivojlanish bosqichlari
Boshlang'ich sinf davri – bu o'quvchilarning tafakkuri, aqliy faoliyat va
bilish jarayonlari jadal rivojlanadigan davrdir. Aynan shu bosqichda bola
atrof-muhitdagi hodisalarni, turli ob'ektlarni va baholash o bog'liqligini
tushunib boradi. O'quvchilarda mantiqiy fikrlash, tahlil qilish, baholash,
umumlashtirish kabi aqliy jarayonlarni rivojlantirish.
Psixolog olimlar fikricha, 7-10 bolalarda bilish jarayonlari faol
rivojlanadi va bu yosh davri bolalar uchun "an'anaviy-obyektiv tafakkur

2
5topshiriqlar, guruhli mashg‘ulotlar natijalari va og‘zaki so‘rovlar orqali
o‘quvchilarning o‘zlashtirish darajasi aniqlanadi. Olingan natijalar
asosida eng samarali usullar tanlanib, ularni yanada takomillashtirish
ustida ish olib boriladi.
Samarali usullarni ishlab chiqishda innovatsion yondashuvlarga alohida
e’tibor berish lozim. Zamonaviy texnologiyalardan foydalanish dars
jarayonini yanada qiziqarli qiladi va o‘quvchilarning faolligini oshiradi.
Masalan, raqamli ta’lim platformalari, interaktiv doskalar, ta’limiy mobil
ilovalar va turli matematik dasturlardan foydalanish dars samaradorligini
sezilarli darajada oshiradi.
Dars jarayonini qiziqarli va samarali tashkil etish uchun o‘yin
elementlaridan foydalanish tavsiya etiladi. O‘quvchilar misol yechish
jarayonida bellashuv ruhini his qilishlari, topshiriqlarni bajarishda
motivatsiyaga ega bo‘lishlari, darsga faol jalb etilishlari muhimdir. Shu
sababli, matematik viktorinalar, turli matematik jumboqlar, guruhli
o‘yinlar va musobaqalar tashkil etish foydali bo‘lishi mumkin.
O‘quvchilarning mustaqil fikrlash va muammolarni hal qilish qobiliyatini
rivojlantirish uchun ularga mustaqil masalalar tuzish va yechish
imkoniyati berilishi lozim. Bu nafaqat ularning arifmetik amallar
bo‘yicha malakasini mustahkamlashga, balki ijodkorlik va mantiqiy
tafakkurni rivojlantirishga ham xizmat qiladi.
Tajriba asosida ishlab chiqilgan samarali usullar ta’lim jarayonida
qo‘llanilgach, natijalar muntazam ravishda kuzatib borilishi kerak.
O‘qituvchilar o‘quvchilarning muvaffaqiyatlarini tahlil qilib, o‘quv
jarayonini yanada takomillashtirish yo‘llarini izlashlari lozim. Darslardan
so‘ng o‘quvchilardan fikr-mulohazalar olish va ularning darsga bo‘lgan

1
2Qo‘shish va ayirish amallari boshlang‘ich sinflarda o‘quvchilarga eng
avvalo, kundalik hayotiy misollar yordamida tushuntiriladi.
O‘quvchilarga qo‘shish – miqdorni oshirish, ayirish esa – miqdorni
kamaytirish amalini anglatishini tushuntirish uchun real predmetlardan
foydalanish samarali bo‘ladi. Masalan, olma, shokolad yoki o‘yinchoqlar
yordamida amallarni tushuntirish bolalarga mavzuni tez va oson
o‘zlashtirishga yordam beradi.
Bu amallarni mustahkamlash uchun amaliy mashqlar muhim ahamiyatga
ega. Qo‘l barmoqlari, hisob tayoqchalari, kubiklar yoki boshqa didaktik
materiallar orqali qo‘shish va ayirish amallarini bajarish o‘quvchilarning
vizual va kinestetik idrokini rivojlantiradi. Bundan tashqari, rasm va
diagrammalar yordamida misollar ishlash ham samarali usullardan biri
hisoblanadi. O‘qituvchi dastlab sodda misollardan boshlashi, keyin esa
murakkabroq misollarga o‘tishi kerak.
Qo‘shish va ayirishning asosiy qoidalarini o‘rganish jarayonida
o‘quvchilarga sonlarni ketma-ket sanash orqali hisoblash usuli o‘rgatiladi.
Masalan, son chizig‘idan foydalanish orqali o‘quvchilar qanday qilib
qo‘shish va ayirish mumkinligini vizual ko‘rinishda tushunib oladilar.
Nol bilan qo‘shish va ayirishning maxsus qoidalarini tushuntirish,
shuningdek, bu ikki amal o‘zaro bog‘liq ekanligini tushuntirish ham
muhim hisoblanadi.
Amallarni tez va aniq bajarish ko‘nikmalarini shakllantirish uchun
o‘quvchilarni yozma ravishda ishlashga o‘rgatish lozim. Ikki xonali
sonlar bilan qo‘shish va ayirishni o‘rgatish jarayonida avval qo‘lda
hisoblash, keyin esa yozma usullarni o‘zlashtirish talab etiladi.
O‘quvchilarning hisoblash tezligini oshirish uchun turli interaktiv
mashqlar, matematik diktant va testlardan foydalanish samarali bo‘ladi.

100 ichida nomanfiy butun sonlar ustida arifmetik amallarni o'rgatish metodikasi

Купить