• Всего документов: 5844
  • Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена 25000UZS
Размер 207.5KB
Покупки 0
Дата загрузки 12 Июнь 2025
Расширение doc
Категория Дошкольное и начальное образование

Продавец

orazaliyeva shaxnoza

Дата регистрации 15 Февраль 2024

36 Продаж

2-sinf o’quvchilarida yasashga doir masalalarni yechishga o’rgatish metodikasi

egallaydilar. Hozirgi kunda umumiy o‘rta ta’lim tizimida STEM yondashuvi, kompetensiyaviy yondashuv va zamonaviy pedagogik texnologiyalarni joriy etish dolzarb vazifa hisoblanadi. Ayniqsa, 2-sinf o‘quvchilarida yasashga doir masalalarni to‘g‘ri va samarali o‘rgatish orqali ularning matematik savodxonligini oshirish mumkin. Shu bois mazkur kurs ishi mavzusi bugungi ta’lim islohotlari, pedagogik jarayonni takomillashtirish va boshlang‘ich ta’limda innovatsion yondashuvlarni joriy etish nuqtayi nazaridan dolzarb hisoblanadi Kurs ishining predmeti : Ushbu kurs ishining predmeti — 2-sinf o‘quvchilariga yasashga doir masalalarni yechish bo‘yicha ta’lim berish jarayonida qo‘llaniladigan metodik usullar, vositalar va o‘qitish texnologiyalari hisoblanadi. Kurs ishining maqsadi: Mazkur kurs ishining maqsadi — 2-sinf o‘quvchilarida yasashga doir masalalarni yechish ko‘nikmalarini mustahkamlash va rivojlantirishga qaratilgan samarali metodik yondashuvlar hamda vositalarni aniqlash, tizimlashtirish va amaliy tavsiyalar ishlab chiqishdir. Kurs ishining vazifalari : Boshlang‘ich ta’limda matematik ta’lim va yasashga doir masalalar bo‘yicha adabiyotlarni o‘rganish va tizimlashtirish, 2-sinf matematika darsliklari hamda metodik qo‘llanmalardagi mavjud masalalarni tahlil qilish, yasashga doir masalalarning didaktik vazifalari va o‘quvchi faoliyatidagi o‘rni, 2-sinf o‘quvchilariga mo‘ljallangan interaktiv, o‘yin va loyiha usullarini tadbiq etish modelini ishlab chiqish, zarur ko‘rgazmali va multimediya vositalar to‘plamini aniqlash va namunalarini tayyorlash hisoblanadi. 4 tashqari, masala yechildi, deb faraz qilinib, izlangan va berilgan figuralar masala talabiga javob beradigan tarzda taxminan chizilib qo‘yiladi. So‘ngra kerakli geometrik faktlardan foydalanib, so‘ralgan va berilgan figura orasidagi bog‘lanishlar aniqlanadi va figuraning qaysi elementini qay tartibda yasash mumkinligi belgilanadi. Shunday qilib izlangan figuraning yasash rejasi tuziladi. So‘ngra so‘ralgan va berilgan elementlari orasidagi bog‘lanishni osonlashtirish uchun odatda yordamchi figuradan foydalaniladi. Yordamchi figura shunday bo‘lishi kerakki, uni berilganlarga asosan yasash va undan izlangan figuraga o‘tish mumkin bo‘lsin. Yasash. Masalada berilgan figurani yasash uchun kerak bo‘lgan asosiy yasashlar ketma- ketligi analiz bosqichida tuzilgan reja asosida, chizg‘ich va sirkul asosida (yordamida) hosil qilinadi. Isbot. Bu bosqichda yasalgan figura masalada izlangan figura ekaligi isbot qilinadi, ya’ni shu masalada berilgan barcha shartlarga javob berishi isbotlanadi. Isbotlash yasashda bajarilgan ishlarga va tegishli geometriya teoremalariga asoslanadi. Tekshirish. Yasashga doir masalalarni to‘la yechish uchun quyidagi savollarni oydinlashtirish kerak: 1. Masalada berilgan elementlarni ixtiyoriy tanlab olganda ham masala yechimga ega bo‘ladimi? Berilgan elementlar ixtiyoriy tanlab olinganda masala yechimga ega bo‘lsa, qanday hollarda yechimga ega bo`la o‘lmaydi? 2. Berilgan elementlar imkoniyati barchasi tanlab olinganda nechta yehimga ega bo‘ladi? Tekislikdagi geometrik yasashlarni turli metodlari: Yasashga doir masalalarni yechishda turli metodlar mavjud bo‘lib, quyidagi bularning asosiylari bilan tanishib o‘tamiz. 1. To‘g‘rilash metodi. 2. Geometrik o‘rinlash metodi. 3. Geometrik almashtirishlar metodi. 27 Jumladan, rasmli masalalar, predmetlar asosida tashkil etilgan topshiriqlar, qurish, yasash, chizish elementlari bilan boyitilgan masalalar bolalarning darsga bo‘lgan qiziqishini orttiradi, ularni faol fikrlashga undaydi. Shu bilan birga guruhlarda ishlash, mantiqiy o‘yinlar, didaktik kartochkalar, ko‘rgazmali qurollar va texnologik vositalardan foydalanish bolalarda mustaqil qaror qabul qilish, izchil fikr yuritish, oddiydan murakkabga o‘tish kabi malakalarni shakllantiradi. Tadqiqot davomida aniqlanishicha, yasashga doir masalalarni o‘rganish faqat matematik ko‘nikmalarni emas, balki o‘quvchilarning ijodiy fikrlashini, tasavvurini, nutqini ham rivojlantiradi. Bunday masalalar orqali o‘quvchi nafaqat yechim topadi, balki bu yechim qanday topilganini izohlaydi, o‘z fikrini asoslaydi, bu esa nutqiy va mantiqiy faoliyatni kuchaytiradi. Xulosa sifatida aytish mumkinki, 2-sinf o‘quvchilarida yasashga doir masalalarni yechishga o‘rgatishning zamonaviy va interfaol metodlarini joriy etish ta’lim samaradorligini oshirishga xizmat qiladi va bolalarda hayotiy bilimlarni shakllantiradi. 30 I.BOB. BOSHLANG’ICH SINF MATEMATIKA TA’LIMIDA YASASHGA DOIR MASALALARNING O’RNI 1.1. Boshlang’ich sinflarda matematik ta’limning mazmuni va vazifalari Boshlang‘ich sinf matematika ta’limida yasashga doir masalalar o‘quvchilarning mantiqiy fikrlashini, ijodiy yondashuvini, mustaqil ishlash ko‘nikmalarini rivojlantirishda muhim o‘rin tutadi. Bu turdagi masalalar bolalarni berilgan shartlardan kelib chiqib yangi matematik obyektlar tuzishga undaydi. Yasashga doir masalalar orqali o‘quvchilar sonlar ustida amallar bajarish, shakllar yasash, nisbat va munosabatlarni aniqlash kabi ko‘nikmalarni egallaydi. Ushbu masalalar bolaning fikrlash faoliyatini faollashtiradi, matematik bilimlarni amaliyotda qo‘llash imkonini yaratadi. Boshlang‘ich sinflarda bu masalalar o‘yin tarzida tashkil etilib, darsga qiziqishni oshiradi. Shuningdek, yasashga doir masalalar darslarda differensial yondashuvni amalga oshirish, har bir o‘quvchining individual imkoniyatlarini aniqlash va rivojlantirishga yordam beradi. Masalalarni yechishda bir nechta yechim yo‘llari mavjud bo‘lishi bolalarda ijodkorlik va tanqidiy fikrlashni shakllantiradi. Yasashga doir masalalar o‘quv dasturining barcha bo‘limlariga bog‘liq holda tanlanadi va bosqichma-bosqich murakkablashtirib boriladi. Bu esa bilimlarning izchillik bilan rivojlanishini ta’minlaydi. Boshlang‘ich sinf matematika ta’limida yasashga doir masalalar o‘quvchilarning mustaqil fikrlashini rivojlantirishga xizmat qiladigan mashqlar tizimi hisoblanadi bu masalalar orqali o‘quvchilar berilgan shartlar asosida yangi matematik obyektlar yaratadi bu esa ularning mantiqiy tafakkuri tafsilotlarga e’tibori ijodiy yondashuvi va qaror qabul qilish ko‘nikmalarini shakllantiradi. Yasashga doir masalalarda aniq javobdan ko‘ra yechim topish yo‘li muhim hisoblanadi o‘quvchi masalani tahlil qiladi taxmin qiladi sinaydi va yakunda eng maqbul yechimni tanlaydi. Bu jarayon o‘z-o‘zini nazorat qilish mustaqil ishlash va fikrini asoslash ko‘nikmalarini rivojlantiradi. Yasashga doir masalalar bolaning qiziqishini uyg‘otadi sababi ular klassik hisoblash masalalaridan farqli o‘laroq 5 2.2. Yasashga oid masalalarni o’rgatish metodikasi Yasashga oid masalalarni boshlang‘ich sinf o‘quvchilariga o‘rgatishda asosiy e’tibor bolalarning mantiqiy tafakkurini rivojlantirishga qaratiladi.Bunda o‘quvchilar masalaning shartini tahlil qiladi undagi berilganlarni ajratadi va ular asosida yangi obyekt yoki chizma yaratishga harakat qiladi bu jarayonda o‘quvchilarning nafaqat hisoblash balki tasavvur qilish ijodiy fikrlash va o‘z fikrini asoslab berish ko‘nikmalari shakllanadi. Yasashga oid masalalar o‘quvchiga faqat tayyor raqamlar asosida ishlash emas balki mavjud bo‘lgan ma’lumotlarni to‘g‘ri tahlil qilish ularni moslashtirish va yechim topish uchun mantiqiy bog‘lanishlar o‘rnatish imkonini beradi bu esa har bir o‘quvchida ijodiy fikrlash va muammoli vaziyatda to‘g‘ri qaror qabul qilish ko‘nikmasini mustahkamlaydi. Bu turdagi masalalarni o‘rganishda birinchi navbatda o‘qituvchi o‘quvchilarga masalaning mazmunini tushuntirib beradi chizma yoki predmet asosida masala tuzish usullarini ko‘rsatadi so‘ng o‘quvchilar mustaqil tarzda masalani chizishga qurishga yoki yasashga kirishadilar bu yerda o‘quvchilarning faolligi ularning fantaziyasi va tasavvuri asosiy omil hisoblanadi. Darsda turli xil didaktik materiallar ya’ni geometrik shakllar magnitli taxtalar qog‘oz bo‘laklari kubiklar yoki onlayn ilovalardan foydalanish orqali bolalarning faol ishtiroki ta’minlanadi shuningdek har bir bosqichda bolalarning fikrini tinglash ularga savollar berish va o‘z fikrini asoslab aytishga undash juda muhimdir bu jarayonda o‘qituvchi kuzatuvchi yo‘naltiruvchi va rag‘batlantiruvchi rolini bajaradi. Masalaning mantiqiy tuzilishi quyidagi tartibda amalga oshiriladi birinchidan masalaning asosiy shartlari aniqlanadi ikkinchidan masala modeli quriladi uchinchidan bu model asosida amaliy harakat bajariladi to‘rtinchidan o‘quvchi bu amaliyot asosida mustaqil masala tuzadi va uni yechishga harakat qiladi bunday tartib orqali o‘quvchi bilimlarni nafaqat yodlaydi balki o‘zi bilganini amalda qo‘llashni o‘rganadi. Yasashga oid masalalarni o‘rgatishda quyidagi metodlar samarali hisoblanadi klaster usuli bunda o‘quvchilar masaladagi asosiy tushunchalarni guruhlarga ajratadi va ularni o‘zaro bog‘laydi ko‘rgazmali usul orqali o‘quvchining tasavvuri 25 shakllar, nisbatlar va simmetriya haqida chuqurroq tushunchalar hosil qilinadi. O‘quvchilar guruh bo‘lib ishlash orqali fikr almashadi va ijtimoiy faoliyat ko‘nikmalarini rivojlantiradi. Baholash jarayonida jarayonni kuzatish, fikr yuritish va natijani taqdim etish asosida umumiy baho beriladi. Refleksiya orqali o‘quvchi o‘z faoliyatini tahlil qiladi va o‘zini baholashga o‘rganadi. Yasashga doir masalalar bolaning ijodiy salohiyatini ochish va mustaqil fikrlashini kuchaytirishga xizmat qiladi. Bu masalalar darsni jonli va interaktiv tashkil etish imkonini beradi. Bunday topshiriqlar bolalarda aniqlik, sinchkovlik, estetik did kabi sifatlarni tarbiyalaydi. Yasashga doir masalalar boshlang‘ich sinf o‘quvchisining fikrlash darajasi va yosh xususiyatlariga mos bo‘lishi kerak. Bu masalalar orqali o‘quvchilarni atrof- muhitdagi shakl va buyumlarni kuzatishga va ularni modellashtirishga o‘rgatish mumkin. Yasash faoliyati orqali bolalarda konstruktiv fikrlash rivojlanadi bu esa keyinchalik texnik va amaliy faoliyatga asos bo‘lib xizmat qiladi. O‘quvchi shakl yasash jarayonida ketma-ketlikka rioya qilishni va o‘lchamlarni aniqlik bilan saqlashni o‘rganadi. Har bir shaklni yaratish uchun zarur elementlar soni va ularning joylashuvi haqida o‘ylash o‘quvchida rejalashtirish ko‘nikmasini hosil qiladi. Bunday topshiriqlar o‘quvchilarda sabr-toqat puxtalik va mustahkamlikka intilish hissini shakllantiradi. Masalaning yechimini bir necha bosqichda bajarish esa bolalarda rejali ish yuritish odatini rivojlantiradi. Yasashga doir masalalar o‘quvchilarning matematik tushunchalarini – masalan uzunlik kenglik balandlik nisbiy o‘lcham va burchak kabi tushunchalarni konkret holatda o‘zlashtirishiga yordam beradi. Ushbu masalalar yordamida o‘quvchilarda sabab-oqibat bog‘liqliklarini anglash va taxmin qilish ko‘nikmasi hosil bo‘ladi. O‘quvchilar biror shaklni yasab bo‘lgach unga turli nomlar berish orqali lug‘at boyligini oshiradi. Yasash jarayonida o‘qituvchi bolalarni erkin izlanishga undaydi bu esa ularning o‘z fikrini mustaqil ifoda etishiga zamin yaratadi. O‘qituvchi tomonidan beriladigan ochiq savollar o‘quvchilarda muammoni turli yo‘llar bilan hal qilish imkoniyatini kengaytiradi. Shakllarni birlashtirish ajratish aylantirish va qiyoslash orqali bolalar mantiqiy amallarni amalda bajarishni o‘rganadi. Bunday darslar 15 muhim jihat — masalani bosqichlarga ajratish. Katta yoki murakkab ko‘ringan masalani kichik qismlarga bo‘lib, har bir bosqichni alohida yechishni o‘rgatish orqali o‘quvchilar yechimni osonroq topadilar. Bunda o‘qituvchi bosqichma- bosqich masala yechimini ko‘rsatib borishi, o‘quvchilar bilan birga har bir qadamni tahlil qilishi lozim. Masalani rasm, sxema yoki diagramma orqali ifodalash ham juda samarali. Bu o‘quvchilarga masalani yaxshiroq tushunishga yordam beradi, ayniqsa so‘zli masalalarda. Masalan, meva yoki o‘yinchoqlar tasvirlangan rasm yordamida masalaning sharti aniq ko‘rsatiladi. Shuningdek, o‘quvchilarni mustaqil ishlashga va guruhda ishlashga o‘rgatish kerak. Mustaqil ish o‘quvchining bilimini mustahkamlaydi, guruhda ishlash esa bir-biridan o‘rganish imkonini beradi. Guruhda masala yechish vaqtida o‘quvchilar fikr almashadi, muammolarni birga hal qiladi. O‘rgangan bilimlarni mustahkamlash uchun takrorlash mashqlari muntazam o‘tkazilishi kerak. Shuningdek, o‘quvchilarning bilim darajasini aniqlash uchun testlar va kichik nazorat ishlarini qo‘llash muhim. O‘qituvchi har bir o‘quvchining yutuqlarini e’tiborga olib, ularni rag‘batlantirishi lozim. Bu o‘quvchilarda o‘rganishga qiziqish uyg‘otadi. Masalalarni har doim o‘quvchilarning darajasiga moslab berish, asta-sekin murakkablashuvchi masalalar bilan ishlash o‘quvchilarning muvaffaqiyatli o‘rganishiga yordam beradi. Shu bilan birga, o‘quvchilarni tanqidiy fikrlashga, mulohaza yuritishga va mantiqiy fikrlashga o‘rgatish ham muhim. Masalan, o‘quvchilardan masalani boshqa usul bilan yechishni so‘rash yoki masalani boshqa holatlarga qo‘llashni talab qilish ular fikrlash qobiliyatini rivojlantiradi. Umuman olganda, 2-sinfda yasashga doir masalalarni o‘rgatishda o‘quvchilarning tushunish darajasini hisobga olgan holda, amaliy, qiziqarli va bosqichma-bosqich yondashuv zarur. Bu yondashuv o‘quvchilarga matematikani qiziqarli va oson o‘rganishga imkon beradi. 2-sinfda yasashga doir masalalarni o‘rgatishda avvalo o‘quvchilarning matematik asoslari, ya’ni sonlar, ularning o‘zaro munosabatlari va arifmetik amallarni yaxshi bilishlari zarur. Masalalarni yechish uchun qo‘shish, ayirishni o‘rganish, bu amallarni tez va 22 REJA : KIRISH ..................................................................................................................... 3 I.BOB. BOSHLANG’ICH SINF MATEMATIKA TA’LIMIDA YASASHGA DOIR MASALALARNING O’RNI ....................................................................... 5 1.1. Boshlang’ich sinflarda matematik ta’limning mazmuni va vazifalari ............... 5 1.2. Yasashga doir masalalarning didaktik ahamiyati va ularni o’qitish ................. 12 II.BOB. 2-SINFDA YASASHGA DOIR MASALALARNI O’RGATISHNING METODIK ASOSLARI ........................................................................................ 21 2.1. 2-sinf matematika darslaridagi yasashga doir masalalar tahliili ....................... 21 2.2. Yasashga oid masalalarni o’rgatish metodikasi ............................................... 25 XULOSA ................................................................................................................ 29 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI ......................................... 31 2 ko‘pincha kichik guruhlarda tashkil etiladi bu esa hamkorlikda ishlash va jamoaviy fikrlashni rivojlantiradi. Har bir guruh o‘z shaklini yaratgach uni sinf oldida taqdim etadi bu esa nutq faolligini va o‘z fikrini bayon qilish qobiliyatini oshiradi.Dars yakunida o‘quvchilar o‘z ishlari ustida fikr yuritib qayta baholaydi bu esa ularning reflektiv tafakkurini rivojlantiradi. Yasashga doir masalalarni fanlararo integratsiya asosida tashkil etish mumkin masalan matematika va mehnat darslarini birlashtirish orqali. Masalalarning didaktik vazifalaridan biri o‘quvchilarni qurilish geometriya dizayn va texnologiyaga qiziqtirishdir. Yasashga doir topshiriqlar differensial yondashuv asosida har bir o‘quvchining qobiliyatiga qarab berilishi kerak. Bu turdagi masalalar ko‘proq o‘quvchi faolligi ijodiy fikrlash va amaliy faoliyatga tayyorlashga xizmat qiladi. Yasashga doir masalalar o‘quvchilarning mantiqiy fikrlash qobiliyatini rivojlantiradi bu ularni murakkabroq matematik tushunchalarni o‘zlashtirishga tayyorlaydi. Masalalar o‘quvchilarga o‘z fikrini izchil va aniq ifoda etish ko‘nikmasini beradi bu esa kelajakda yozma va og‘zaki nutqni rivojlantirishga yordam beradi. Yasash jarayoni orqali bolalar fazoviy fikrlashni o‘zlashtiradi ular shakllar orasidagi munosabatlarni anglaydi va obyektlarni uch o‘lchamda tasavvur qiladi. Bunday masalalar o‘quvchilarda sabr- toqat va diqqatni jamlash qobiliyatini oshiradi chunki yasashda aniqlik va ketma- ketlik talab qilinadi. Masalalarni hal qilish jarayonida bolalar mustaqil qarorlar qabul qilishni o‘rganadi bu esa ularning mustaqil fikrlash salohiyatini oshiradi. O‘qituvchi muammoni yechishda yo‘l-yo‘riq ko‘rsatib yordam beradi ammo yakuniy yechimni o‘quvchi o‘z izlanishlari asosida topadi. Yasashga doir masalalar o‘quvchilarni jamoaviy ishga jalb qiladi bu esa ularning hamkorlik va muloqot ko‘nikmalarini shakllantiradi. Masalalarni yechishda turli materiallar va vositalardan foydalanish o‘quvchilarning qiziqishini oshiradi va o‘rganish jarayonini interaktiv qiladi. Darslarda qo‘llaniladigan manipulyativ materiallar bolalar uchun yanada tushunarli va yaqin bo‘lib ular o‘rganayotgan mavzuga qiziqishni oshiradi. Yasashga doir masalalar yordamida o‘quvchilar matematik terminologiyani mustahkam o‘zlashtiradi va uni amalda qo‘llashni o‘rganadi. 16 amaliyotda qo‘llashni o‘rganadi. Masalalar murakkablik darajasiga ko‘ra bosqichma-bosqich beriladi bu o‘quvchilarni qiyinchiliklarga tayyorlaydi. O‘quvchilar o‘z ishlarini boshqalar bilan solishtirib yaxshilash imkoniyatini topadi. Yasashga doir masalalar o‘quvchilarning tafakkur doirasini kengaytiradi va ularni yangi bilimlarni o‘zlashtirishga tayyorlaydi. Bu masalalar o‘quvchilarni matematikani qiziqarli va tushunarli qilishga undaydi. Yasash topshiriqlari o‘quvchilarning o‘rganishga bo‘lgan motivatsiyasini oshiradi va faol ishtirokini ta’minlaydi. O‘qituvchilar bunday masalalarni samarali o‘qitish uchun didaktik qo‘llanmalar va o‘yin usullaridan foydalanadi. Yasashga doir masalalar o‘quvchilarning jamoaviy ish ko‘nikmalarini va muloqot madaniyatini rivojlantiradi. Bu masalalar ta’lim jarayonini interaktiv va qiziqarli qiladi. Yasashga doir masalalar yordamida o‘quvchilar nafaqat matematik bilimlarni balki mustaqil fikrlash va ijodkorlikni ham rivojlantiradi. Bunday masalalar o‘quvchilarning o‘z-o‘zini baholash va refleksiya qilish ko‘nikmalarini mustahkamlaydi. Masalalar fanlararo integratsiya imkonini beradi masalan matematika, texnologiya va san’at darslarini bog‘lash mumkin. Yasashga doir masalalar o‘quvchilarning diqqatini jamlash va faoliyatga bo‘lgan qiziqishini oshiradi. Ular matematikani hayot bilan bog‘lashda muhim rol o‘ynaydi. Yasash jarayonida o‘quvchilar turli fikrlarni sinab ko‘radi va yangi yechimlar topadi. Masalalar o‘quvchilarning rejalashtirish va mantiqiy fikrlash ko‘nikmalarini rivojlantiradi. O‘quvchilar o‘z ishlarini sinf oldida taqdim etish orqali nutq madaniyatini oshiradi. Yasashga doir masalalar o‘quvchilarning muloqot va hamkorlik ko‘nikmalarini rivojlantiradi.. Bu masalalar ta’limni yanada samarali va qiziqarli qiladi. 20 4. Algebraik metod. 1. To‘grilash metodi. Siniq chiziq bo‘g‘inlarining yig‘indisidan yasalgan kesmani yasash siniq chiziqni to‘g‘rilash deyiladi. 1-masala. Balandligi, perimetri, asosiga yopishgan bitta burchagi berilgan uchburchak yasang. Yechish. Analiz. Masala yechildi deb faraz qilib izlangan ABC uchburchakni taxminan chizib qo‘yamiz Masala shartiga ko‘ra: 1. AB+BC+CA=P 2.CH=h c 3.BAC=a AB to‘g‘ri chiziq A nuqtadan chap tomoniga AD=AC kesmani,B nuqtadan o‘ng tomonga BF=BC kesmani qo‘yamiz. D,F, nuqtalarni C nuqta bilan tutashtirsak, teng yonli ikkita ADC va BCF uchburchak hosil bo‘ladi. Asosi DF=P, balandligi CH=h c va CDA=a/2 burchagiga ko‘ra DCF uchburchakni, ya’ni yordamchi figurani yasash mumkin. Bu yordamchi figuradan izlangan figuraga o‘tish uchun CD va CF kesmaning o‘rtasidan mos ravishda ularga MN, M 1 N 1 perpendikulyar to‘g‘ri chiziqlar o‘tkazib, MN DF=A, M 1 N 1 DF=B nuqtalarni topish mumkin. Shunday qilib masalaning yechish yo‘li aniqlanadi. 1-chizma. Balanligi h c , perimetri P va asosiga yopishgan bitta burchagi berilgan uchburchak chizmasi. 28 motivatsiyasini oshiradi. O‘qituvchi har doim ijobiy munosabatda bo‘lishi, o‘quvchilarni qo‘llab-quvvatlashi kerak. Shuningdek, o‘quvchilarni mantiqiy fikrlashga o‘rgatish uchun muammoli vaziyatlar yaratish ham foydali. Masalan, masalani biroz o‘zgartirish yoki shartlarini qo‘shimcha savollar bilan kengaytirish ularning fikrlash doirasini kengaytiradi. Umuman, 2-sinfda yasashga doir masalalarni o‘rgatishda asosiy tamoyil — o‘quvchilar uchun mavzuni sodda, tushunarli va qiziqarli qilishdir. Mavzu asta-sekin murakkablashtiriladi, har bir bosqichda o‘quvchilarni qo‘llab-quvvatlash ta’minlanadi. 2-sinf matematika darslaridagi yasashga doir masalalar o‘quvchilarning arifmetik amallarni qo‘llash va mantiqiy fikrlash ko‘nikmalarini rivojlantiradi. Masalalar hayotiy vaziyatlarga asoslangan bo‘lib, oson va tushunarli qilib beriladi. Bu masalalarda asosan qo‘shish va ayirish amallari ishlatiladi. O‘quvchilar masala shartini diqqat bilan o‘qib, undagi ma’lumotlarni ajratib oladi va nima so‘ralayotganini tushunadi. Keyin amallarni ketma-ket bajarib, yechim topadi. Masalalarni rasm yoki diagramma yordamida tushuntirish o‘quvchilarga mavzuni yaxshiroq anglashga yordam beradi. Masalalar osondan murakkabga qarab bosqichma-bosqich beriladi. Bu o‘quvchilarning fikrlash qobiliyatini bosqichma-bosqich rivojlantiradi. O‘qituvchi sinfda masalalarni birga muhokama qilib, o‘quvchilarni faol ishtirok etishga undaydi. Shu tariqa o‘quvchilar mustaqil va guruhda ishlashni o‘rganadi. O‘rganilgan bilimlarni takrorlash va mustahkamlash uchun muntazam mashqlar beriladi. O‘quvchilarni rag‘batlantirish va muvaffaqiyatlarini e’tirof etish o‘rganishni yanada qiziqarli qiladi. Bu usullar orqali 2-sinf o‘quvchilari yasashga doir masalalarni yaxshi o‘zlashtiradi va matematikani sevib o‘rganadi. 24 nutqining aniqligi mantiqiyligi va asoslanganligini oshiradi u o‘z fikrini dalillar bilan ifodalaydi misollar bilan isbotlaydi va xulosaga keladi bunda matematik tilda fikr yuritish ko‘nikmalari ham shakllanadi bu ayniqsa yoshi kichik o‘quvchilarning kognitiv salohiyatini oshirishda muhim ahamiyatga ega. Yasashga doir masalalar turli metodlar asosida o‘rgatiladi masalan konstruktorli metod modellashtirish metodi loyiha asosida ishlash metodi muammoli vaziyat asosida o‘qitish metodi vizual metodlar ko‘rgazmali vositalar asosida tushuntirish hamda guruhli va juftlikda ishlash orqali interaktiv yondashuvlar orqali o‘qitiladi bunday metodlar o‘quvchining fikrini faollashtiradi uni dars jarayonida faol ishtirokchi sifatida shakllantiradi va o‘z fikriga ega bo‘lgan ongli subyekt sifatida rivojlanishini ta’minlaydi. Masalalarning shakli va mazmuni yosh xususiyatlari va sinf bosqichlariga qarab tanlanadi masalan 1 sinfda sonlar va shakllar bilan bog‘liq sodda yasash topshiriqlari qo‘llanilsa 2 sinfda bir nechta amalni birlashtirgan masalalar tuzishga e’tibor beriladi 3 sinfda tenglamalar va murakkab arifmetik ifodalar asosida misollar tuzish hamda ularni asoslash topshiriqlari beriladi 4 sinfda esa real hayotiy vaziyatlardan olingan ma’lumotlar asosida masala tuzish va uni grafik model asosida tushuntirish kabilar ustida ishlanadi bu yondashuv bolaning bilimini bosqichma bosqich chuqurlashtirishga xizmat qiladi. Yasashga doir masalalarning eng muhim ijobiy jihatlaridan biri bu ularning o‘z-o‘zini rivojlantiruvchi va o‘z-o‘zini tekshiruvchi xarakterga ega bo‘lishidir bola topshiriqni bajarayotganda o‘zining oldingi bilimlarini eslaydi yangi bilim bilan taqqoslaydi xatoni ko‘radi va uni tuzatishga harakat qiladi bu esa o‘z navbatida o‘quvchi uchun reflektiv faoliyatni shakllantiradi bu faoliyat orqali o‘quvchi o‘z bilimini baholash uni tahlil qilish va o‘z ustida ishlashga tayyor bo‘ladi. Bu masalalarni baholashda ham an’anaviy yondashuvdan ko‘ra jarayon va natijani birgalikda e’tiborga olish tavsiya etiladi ya’ni o‘quvchining to‘g‘ri javob bergani emas balki unga qanday yo‘l bilan erishgani qanchalik izchil va mantiqiy fikr yuritgani asosida baholash lozim bunday baholash usuli bolaning fikrini qadrlashga va uni rag‘batlantirishga xizmat qiladi. O‘quv dasturi milliy 10 Masalalar yordamida bolalar geometrik shakllarning xossalari va ularning o‘zaro bog‘liqligini chuqurroq anglaydi. O‘quvchilar shakllarni yaratishda o‘lchovlar va nisbatlarga e’tibor beradi bu esa ularda aniq va mantiqiy fikrlashni rivojlantiradi. Yasashga doir topshiriqlar o‘quvchilarning ijodkorligini rivojlantiradi chunki ular turli yechimlar va variantlarni sinab ko‘rish imkoniga ega bo‘ladi. O‘qituvchilar masalalarni individual yondashuv asosida tashkil etib o‘quvchilarning qobiliyat va ehtiyojlarini inobatga oladi. Yasash jarayonida bolalar o‘z ishlarini taqdim etib baho olishadi bu esa ularning o‘zini baholash ko‘nikmalarini oshiradi. Refleksiya o‘quvchilarning xatolaridan o‘rganish va o‘z ustida ishlashga yordam beradi. Yasashga doir masalalar o‘quvchilarni fanlararo bog‘liqlikni anglashga undaydi, masalan matematika va san’at yoki texnologiya fanlari mavjud. Darslarda masalalarni hal qilish jarayoni o‘quvchilarga mustaqil va ijodiy fikrlash ko‘nikmalarini beradi. Ushbu masalalar o‘quvchilarning ta’lim jarayonida faol ishtirokini ta’minlaydi va ularni qiziqtiradi. Yasashga doir topshiriqlar orqali o‘quvchilar o‘zaro hamkorlik va do‘stona munosabatlarni mustahkamlaydi. Bunday masalalar o‘quvchilarda matematikani amaliy fan sifatida qabul qilish hissini shakllantiradi. Ularning yechimi uchun zarur bo‘lgan ko‘nikmalar kelajakda fan va texnologiya sohalarida o‘qishda foydali bo‘ladi. Yasashga doir masalalar ta’lim jarayonida o‘quvchilarni rag‘batlantiradi va ularning o‘z-o‘zini rivojlantirishga bo‘lgan intilishlarini kuchaytiradi. Bu masalalar bolalarga mustaqil faoliyat yuritish va o‘z natijalarini baholash imkonini beradi.O‘qituvchilar bunday masalalar yordamida o‘quvchilarning individual xususiyatlarini inobatga olib ta’limni moslashtiradi. Yasashga doir masalalar boshlang‘ich sinf matematika dasturida ajralmas qism sifatida qabul qilinadi chunki ular asosiy ko‘nikmalarni shakllantiradi. Ular orqali o‘quvchilar nafaqat matematik bilimlarni o‘zlashtiradi balki mustaqil fikrlash, ijodiy yondashuv va amaliy ko‘nikmalarni ham egallaydi. Shu tariqa yasashga doir masalalar ta’lim jarayonining samarali va qiziqarli bo‘lishiga xizmat qiladi. Yasashga doir masalalar boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining matematik fikrlashini rivojlantirishda asosiy vositadir. Bu 17 to‘g‘ri bajarishga odatlanish muhimdir. O‘qituvchi avvalo ushbu ko‘nikmalarni mustahkamlashi lozim. Yasashga doir masalalar ko‘pincha hayotiy vaziyatlarga asoslangan bo‘ladi. Masalan, mevalar soni, o‘yinchoqlar taqsimoti, yoki pul bilan bog‘liq vaziyatlar. Shuning uchun o‘quvchilarni masalalarning shartlarini hayotiy misollar yordamida tushuntirish, ularning matematikani atrofdagi olam bilan bog‘lashlariga yordam beradi. Bu esa qiziqishni oshiradi va tushunishni osonlashtiradi. Masalalarni bosqichma-bosqich yechish metodikasini joriy etish kerak. Masala shartini tahlil qilish, asosiy ma’lumotlarni ajratib olish, keyin esa hisoblash amallarini qo‘llash ketma-ketligi o‘quvchilarni mantiqiy fikrlashga o‘rgatadi. Har bir qadamni alohida tushuntirish va sinfda birgalikda yechish tavsiya etiladi. Vizual yordamlardan faol foydalanish lozim. Rasm, diagramma, grafik yoki ko‘rgazmali materiallar masalani yaxshiroq tushunishga yordam beradi. Bu ayniqsa yosh o‘quvchilar uchun juda muhim. Masalalarni taqdim etishda so‘zli tushuntirish bilan birga, vizual materiallar bo‘lishi o‘quvchilarning e’tiborini jalb qiladi va tushunishni yaxshilaydi. O‘quvchilarga masalalarni turli usullar bilan yechishni ko‘rsatish foydali. Masalan, ba’zi masalalarni rasm asosida, boshqalarini formulalar yordamida yechish mumkinligini namoyish qilish kerak. Bu ularning matematik qobiliyatlarini rivojlantiradi va turli yechim usullarini tushunishga yordam beradi. Guruhda ishlash usuli ham samarali. O‘quvchilar kichik guruhlarda birgalikda masalalarni yechish orqali fikr almashadi, bir-biridan o‘rganadi, muloqot ko‘nikmalarini oshiradi. Guruh ishlarida o‘qituvchi faqat yo‘nalish beradi, asosiy ish o‘quvchilarga yuklanadi. Muntazam ravishda takrorlash va mustahkamlash mashqlari tashkil etilishi kerak. Bu o‘quvchilarning o‘zlashtirgan bilimlarini mustahkamlash, yangi ma’lumotlarni yaxshiroq qabul qilishiga yordam beradi. Test va nazorat ishlari yordamida o‘quvchilarning bilim darajasi aniqlanadi va kamchiliklar aniqlanib, to‘g‘rilanadi. O‘quvchilarning yutuqlarini e’tirof etish va rag‘batlantirish muhim. Har bir kichik muvaffaqiyat ularni o‘rganishga undaydi, 23 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI: Siyosiy adabiyotlar: 1. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning 2023- yilgi Murojaatnomasi. 2. O‘zbekiston Respublikasi Ta’lim to‘g‘risidagi Qonuni. – Toshkent, 2020. 3. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2022-yil 7- fevraldagi “Boshlang‘ich ta’limni rivojlantirish to‘g‘risida”gi qarori. Asosiy adabiyotlar: 1. 2-sinf matematika darsligi (Mualliflar: R. Karimov, A. Soliyeva). – Toshkent: Yangiyol nashriyoti, 2023. 2. Matematika fanidan o‘qituvchi uchun metodik qo‘llanma. – XTV nashri, 2023. 3. Mirobidov A. Boshlang‘ich ta’lim metodikasi asoslari . – Toshkent: TDPU nashriyoti, 2021. 4. Qodirova N. O‘quvchilarning ijodiy fikrlashini rivojlantirish yo‘llari . – Toshkent: Ilm ziyo, 2020. 5. Jo‘rayev N., Raximova Z. Boshlang‘ich sinflarda matematika o‘qitish metodikasi. – Toshkent: “Fan va texnologiya”, 2018. 6. O‘zbekiston Respublikasi umumiy o‘rta ta’lim maktablarining 2-sinf uchun Matematika darsligi / A. Jo‘rayev, B. Qodirov, N. Jo‘rayev. – Toshkent: “O‘qituvchi”, 2022. 7. Diyorova S. Boshlang‘ich ta’limda masalalar ustida ishlash metodikasi. // “Boshlang‘ich ta’lim” ilmiy-uslubiy jurnal, 2021, 8. To‘xtayeva D. Matematika darslarida kreativ fikrlashni rivojlantirish metodlari. // “Ta’lim va innovatsion tadqiqotlar” jurnali, 2020, 9. Nizamov R. Boshlang‘ich ta’limda o‘yinli metodlardan foydalanish. – Andijon: Pedagogika nashriyoti, 2017. 31 II.BOB. 2-SINFDA YASASHGA DOIR MASALALARNI O’RGATISHNING METODIK ASOSLARI 2.1. 2-sinf matematika darslaridagi yasashga doir masalalar tahlili 2-sinfda yasashga doir masalalarni o‘rgatishda avvalo masala shartini yaxshi tushunishni o‘rgatish kerak. O‘quvchilar masalada nima berilganini va nima so‘ralayotganini aniq bilishlari zarur. Masalani rasm yoki diagramma yordamida tushuntirish osonroq bo‘ladi, shuning uchun vizual vositalardan foydalanish foydali. Masalalarni yechishda qo‘shish, ayirish kabi oddiy amallarni to‘g‘ri qo‘llash muhim. Murakkab bo‘lgan masalalarni kichik qismalarga bo‘lib, bosqichma-bosqich yechishni o‘rgatish kerak. O‘quvchilar bilan birga masalalarni muhokama qilib, ularning fikrlarini tinglash yaxshi natija beradi. Mustaqil va guruh bo‘lib ishlash mashqlari o‘quvchilarning qobiliyatini oshiradi. O‘rgangan bilimlarni mustahkamlash uchun takrorlash va nazorat ishlari muntazam o‘tkazilishi lozim. Masalalarni hayotiy misollar bilan bog‘lab, o‘quvchilar uchun qiziqarli qilish o‘rganishni yengillashtiradi. Har doim o‘quvchilar darajasiga mos, soddadan murakkabga qarab masalalar berish zarur. Shuningdek, o‘quvchilarning kichik yutuqlari e’tiborga olinib, rag‘batlantirilishi kerak. Shu tarzda, 2-sinf o‘quvchilari yasashga doir masalalarni yaxshi o‘rganadi va mustaqil yecha oladi. 2- sinfda yasashga doir masalalarni o‘rgatishda eng muhimi o‘quvchilarga masala shartini to‘liq tushunishni o‘rgatishdir. Masalada berilgan ma’lumotlar va so‘ralayotgan narsalar aniq bo‘lishi kerak. Shuning uchun o‘qituvchi masalani oddiy, tushunarli tilda tushuntirishi lozim. Masalani o‘quvchilar hayotidan olingan misollar bilan bog‘lash ularni qiziqtiradi va mavzuni yaxshiroq anglashga yordam beradi. Masalani yechish uchun asosiy arifmetik amallarni, xususan, qo‘shish va ayirishni yaxshi bilish kerak. O‘quvchilar avval oddiy amallarni mustahkamlashlari zarur. Masalalarni yechishda qaysi amalni qachon qo‘llashni o‘rgatish muhim. Masalan, agar masalada sonlar yig‘ilishi haqida so‘z borayotgan bo‘lsa, qo‘shish amalidan foydalanish kerakligini tushuntirish kerak. Yana bir 21 10. Mahmudova D. O‘quvchilarda mustaqil fikrlashni shakllantirishda yasashga oid masalalarning o‘rni. // “Xalq ta’limi” jurnali, 2020, 11. Karimov R. va boshqalar. Boshlang‘ich sinf matematika ta’limi metodikasi . – Toshkent: O‘qituvchi, 2020. 12. Axmedova D. A. Boshlang‘ich sinflarda matematikani o‘qitish usullari . – Toshkent: Fan va texnologiya, 2019. 13. Ismoilova G. Matematikadan masalalar tahlili va metodikasi . – Toshkent: O‘qituvchi, 2021. 14. O‘zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi vazirligi. Boshlang‘ich ta’lim standarti va o‘quv dasturi . – Toshkent, 2022. Internet saytlar: 1. www.lex.uz 2. www.ziyonet.uz 3. www.pedagog.uz 4. www.eduportal.uz 32 Otanazarova Sevinchning “2-sinf o’quvchilarida yasashga doir masalalarni yechishga o’rgatish metodikasi” mavzusidagi KURS ISHI 1 turdagi masalalar orqali o‘quvchilarda matematik tafakkur shakllanadi ular sonlar ustida amallarni bajarishdan tashqari berilgan shartlarga mos misol yaratish mavjud elementlardan yangi tuzilma yasash tenglama tuzish va uni yechish ko‘nikmalariga ega bo‘ladilar yasashga doir masalalar bolalarda matematik obrazlarni tasavvur qilish qobiliyatini shakllantiradi bu esa abstrakt fikrlashni rivojlantirish uchun asosiy omil hisoblanadi. Bu turdagi masalalarni yechishda o‘quvchi faol bilim oluvchi rolini bajaradi ya’ni u tayyor ma’lumotni yodlash emas balki mavjud ma’lumotdan kelib chiqib yangi natija hosil qilishni o‘rganadi bu orqali u sabab oqibat munosabatlarini tahlil qiladi mantiqiy bog‘liqlikni aniqlaydi asosli qaror qabul qilishni mashq qiladi masalan o‘quvchiga biror natijani berib unga mos amallar ketma ketligini tuzish topshiriladi yoki muayyan shaklni yasash uchun kerakli elementlarni tanlash va joylashtirish talab qilinadi bunday topshiriqlar nafaqat matematik balki umumiy intellektual salohiyatni ham rivojlantiradi. Yasashga doir masalalar orqali bolalar kombinatorika elementlari bilan tanishadi ular qanday qilib berilgan elementlardan turli variantlar yasash mumkinligini o‘rganadilar bu esa fikrning keng qamrovda rivojlanishiga sabab bo‘ladi bunda har bir bola o‘z tasavvuri xayoli tajribasi asosida har xil yechim variantlarini taklif qilishi mumkin bu esa bolalarda tanlov qilish mustaqil qaror chiqarish va o‘z qarorini asoslash kabi ko‘nikmalarni rivojlantiradi o‘qituvchi bu jarayonda faqat yo‘l ko‘rsatadi muammoning yechimini berib qo‘ymaydi aksincha o‘quvchiga yo‘nalish beradi va unga fikr yuritish uchun imkon yaratadi. Bunday masalalarning yana bir muhim jihati shundaki ular orqali o‘quvchilarda sistemali fikrlash rivojlanadi ya’ni o‘quvchi biror natijaga erishish uchun ketma ketlikni tartib bilan tuzadi o‘z harakatlarini rejalashtiradi natijani oldindan taxmin qiladi va yechimni bosqichma bosqich amalga oshiradi bu yondashuv kelajakda har qanday fan bo‘yicha o‘quv faoliyatini muvaffaqiyatli olib borish uchun zamin yaratadi bolalar matematik model yaratishga yaqinlashadi bu esa ularni real hayotiy vaziyatlarda ham tez fikr yuritish va to‘g‘ri qaror qabul qilishga o‘rgatadi. Masalan o‘quvchilarga bir nechta 7 mustahkamlaydi va mustaqil o‘qish salohiyatini oshiradi. Yasashga doir masalalar ijodiy salohiyatni rag‘batlantiradi, chunki ular bir nechta yechim yo‘llarini taklif etadi va har bir o‘quvchi o‘ziga mos strategiya tanlashi mumkin. Shu bilan birga, masalalarni tahlil qilish va yechim jarayonini og‘zaki hamda yozma ifodalash o‘quvchilarning matematik tilini,mantiqiy bayon etish mahoratini mustahkamlaydi. Didaktik jihatdan bunday masalalar o‘quv dasturidagi asosiy kompetensiyalar – mantiqiy, ijodiy, tahliliy fikrlash va amaliy faoliyat ko‘nikmalarini birlashtiruvchi vosita hisoblanadi. Masalalar o‘quv jarayonini problemaga yo‘naltirilgan akademik faoliyatga aylantiradi, bu esa Vygotskiy nazariyasidagi “yaqin rivojlanish zonasi”ni inobatga olgan holda o‘quvchi salohiyatini kengaytiradi. Shu tariqa o‘qituvchi yo‘llanma ko‘rsatuvchi emas, balki yordamchi va yo‘l-yo‘riq beruvchi sifatida faol rol o‘ynaydi. O‘qitish metodikasida quyidagi tamoyillarga e’tibor qaratiladi. Birinchidan, masalalar ochiq tuzilishga ega bo‘lib, o‘quvchiga erkin tanlov va turli yo‘llar sinash imkonini berishi kerak. Ikkinchidan, topshiriqlarni oddiydan murakkabga bosqichma-bosqich o‘tkazish orqali kognitiv yukni nazorat qilish va o‘quvchining muvaffaqiyatli yechimga erishishini ta’minlash mumkin. Uchinchi, vizual va manipulyativ materiallardan keng foydalanish – plastilin, gugurt tayoqchalari, geoplani kabi vositalar o‘quvchilarning tasavvurini kuchaytiradi. Metodik jarayon quyidagi bosqichlardan tashkil topadi. Dastlab o‘quvchilarni mavzu bilan tanishtirish va ularning ilgari o‘rgangan bilimlarini esga tushirish uchun motivatsion savollar yoki oddiy misollar bilan kirish qismi o‘tkaziladi. Keyin o‘qituvchi masalaning shartini ochiq muammo shaklida taqdim etadi, o‘quvchilar guruhi yoki juftlikda muhokama qilib, ehtimoliy yechim yo‘llarini ilgari suradi. Shu paytda o‘qituvchi faqat yo‘nalish ko‘rsatib, yanglish yo‘lga boshlanmasligi uchun lozim bo‘lsa savollar bilan rag‘batlantiradi. Uchinchi bosqich – mustaqil ishlash, bu yerda har bir o‘quvchi tanlagan strategiyasini realizatsiya. Keyingi bosqich – yechimlarni taqqoslash va umumlashtirish, o‘quvchilar o‘z yechimlarini sinfdoshlariga taqdim etadi, muhokama qiladi va eng samarali yondashuvlarni aniqlaydi. Yakuniy bosqich – refleksiya, bunda o‘quvchi 13 standartlarga muvofiq tuziladi. Kompetensiyaviy yondashuv asosida o‘quv natijalari belgilanadi. O‘qitishda manipulyativ materiallar va raqamli resurslardan foydalanish rag‘batlantiriladi. Differensial yondashuv yordamida har bir bolaning malaka darajasi inobatga olinadi. Formativ baholash usullari doimiy fikr-mulohaza va tahlil uchun qo‘llaniladi. Summativ baholash orqali yil yakuni natijalari tizimli tarzda aniqlandi. Uyga vazifa ortiqcha yuklamasdan mustaqil fikrlashni mustahkamlashga xizmat qiladi. Ota-ona bilan hamkorlik o‘quv jarayonini qo‘llab- quvvatlashni ta’minlaydi. Matematika jurnal va portfellar bolalarning ijodiy izlanishlarini aks ettiradi. Muammoli vaziyatlar va real hayot misollari asosida dars materiallari boyitiladi. Raqamli texnologiyalar yordamida interaktiv mashg‘ulotlar tashkil etiladi. Masofaviy va aralash ta’lim sharoitida ham samarali metodik usullar qo‘llanadi. O‘qituvchilar malakasini oshirish uchun doimiy professional treninglar o‘tkaziladi. Mashg‘ulotlarda o‘yin elementlari va jamoaviy loyihalar bilan motivatsiya kuchaytiriladi. Natijalarni tahlil qilish va o‘quv jarayonini doimiy takomillashtirish asosiy vazifa sanaladi. 11 masalalar bolalarga amaliy faoliyat orqali matematik tushunchalarni mustahkamlash imkonini beradi. Ular o‘quvchilarni muammoli vaziyatlarda mustaqil fikrlashga va ijodiy yechimlar topishga o‘rgatadi. Yasash jarayonida o‘quvchilar shakllar orasidagi o‘lcham, nisbat va joylashuv munosabatlarini chuqurroq tushunadi.Bunday masalalar o‘quvchilarda diqqat va xotira faoliyatini oshiradi chunki yasashda qat’iyat va izchillik talab qilinadi. O‘quvchilar turli materiallardan foydalanib konstruktiv faoliyat bilan shug‘ullanganda qo‘l va ko‘z muvozanatini rivojlantiradi. Yasashga doir topshiriqlar ko‘pincha o‘yinga asoslangan bo‘lib bu o‘quvchilarning darsga bo‘lgan qiziqishini oshiradi. Bu masalalar bolalarning muloqot ko‘nikmalarini rivojlantiradi chunki ular guruhda hamkorlikda ishlashadi. O‘qituvchi masalalarni berishda har bir o‘quvchining individual imkoniyatlarini hisobga olishi lozim. Yasashga doir masalalar o‘quvchilarning rejalashtirish va tartib bilan ishlash ko‘nikmalarini mustahkamlaydi. Bu masalalar yordamida o‘quvchilar matematik terminlarni amaliy vaziyatda qo‘llashni o‘rganadi. Masalalarni yechishda o‘quvchilar o‘zaro fikr almashadi va turli yechim variantlarini muhokama qiladi. Yasash jarayonida o‘quvchilar o‘z ishlarini sinf oldida taqdim etib nutq madaniyatini oshiradi. Dars davomida o‘qituvchi faol tinglash va o‘quvchilarning fikrlarini tinglash ko‘nikmalarini rivojlantiradi. Yasashga doir masalalar o‘quvchilarda muammolarni bosqichma-bosqich yechish qobiliyatini oshiradi. Bu masalalar bolalarda matematikani amaliy fan sifatida tushunish hissini mustahkamlaydi. Yasash topshiriqlari orqali o‘quvchilar ijodiy yondashuvni o‘rganadi va yangi g‘oyalarni sinab ko‘radi. O‘quvchilarga beriladigan topshiriqlar aniq va tushunarli bo‘lishi kerak. Yasashga doir masalalar o‘quvchilarning o‘z-o‘zini baholash va refleksiya qilish ko‘nikmalarini rivojlantiradi. Bu masalalar yordamida o‘quvchilar fanlararo integratsiya imkoniyatlarini anglaydi. Darslarda qo‘llanadigan manipulyativ materiallar o‘quvchilarning diqqatini jamlash va qiziqishini oshiradi. Yasashga doir masalalar matematikani hayot bilan bog‘lashga yordam beradi. Ular 18 1.2. Yasashga doir masalalarning didaktik ahamiyati va ularni o’qitish Yasashga doir masalalar o‘quvchilarda mustaqil fikrlash va o‘z yechim yo‘lini izlash ko‘nikmasini rivojlantiradi. Bu masalalar orqali bolalar mantiqiy bog‘liqlikni tahlil qilish va bosqichma-bosqich yechimga erishish malakasini egallaydi. Ijodiy yondashuvni rag‘batlantiradi va har bir o‘quvchiga o‘ziga xos yechim variantlarini taklif etish imkonini yaratadi. O‘quv jarayonida ko‘rgazmali materiallar bilan ishlashni mustahkamlaydi va vizual tafakkurini boyitadi. Differensial yondashuv asosida har bir bolaning imkoniyatidan kelib chiqib murakkablik darajasini sozlashga xizmat qiladi. Formativ baholash usullari bilan birgalikda o‘quvchilarning fikrlash jarayonini va yechim yo‘llarini tahlil qilish imkonini beradi. Guruh va juftlikda ishlash metodlari orqali ijtimoiy ko‘nikmalarni ham rivojlantiradi. Matematik tilni o‘rganish va fikrini og‘zaki hamda yozma bayon etish mahoratini oshiradi. Muammoli vaziyatlar yaratish metodikasi orqali real hayot misollari bilan bog‘lash ko‘nikmasini mustahkamlaydi. Konstruktorli va loyihaviy yondashuvlar yordamida yanada chuqur va amaliy mashg‘ulotlarni tashkil etadi. Topshiriqlarni oddiydan murakkabga bosqichma-bosqich o‘tkazish metodikasi o‘quvchilarni asta-sekin yetaklaydi. Yo‘l-yo‘riqli topshiriqlar bilan birgalikda ochiq tuzilishdagi masalalar o‘quvchining mustaqil tadqiqotiga turtki bo‘ladi. O‘qituvchi vositachilik qiluvchi rolida bo‘lib, yo‘nalish ko‘rsatib, o‘quvchingagina yechimni izlash imkonini beradi. Yasashga doir masalalarning baholash mezonlari jarayon va yechim bosqichlarini birdek o‘rganishni nazarda tutadi. Teskari aloqa va refleksiya usullari orqali o‘quvchi o‘z xatolarini tahlil qiladi va takomillashadi. Integratsiyalashgan darslar shaklida berilganda fanlararo bog‘liqlik ko‘nikmalarini mustahkamlaydi. Yasashga doir masalalarning didaktik ahamiyati quyidagilardan iborat. Ular o‘quvchilarda muammoni aniqlash va unga yechim izlash jarayonida faol tafakkur yuritish, sabab-oqibat munosabatlarini tushunish, qaror qabul qilish va natijani baholash ko‘nikmalarini rivojlantiradi. Bunday masalalar orqali o‘quvchi o‘z bilimlarini amaliy faoliyatga tatbiq etishni o‘rganadi, bu esa nazariy bilimni 12 shakllar beriladi va ular bu shakllardan kvadrat hosil qilishlari kerak yoki berilgan sonlar orasidan muayyan qoida asosida yangi sonlar ketma ketligini tuzish topshiriladi bu kabi topshiriqlar o‘quvchilarning vizual fikrlashini mustahkamlashga yordam beradi shuningdek ular grafikalar bilan ishlash sxemalar tuzish va o‘qish mahoratini ham rivojlantiradi bosqichma bosqich bu topshiriqlar murakkablashtiriladi va natijada bolalar murakkab muammolarni yechishga tayyorlanadi. Yasashga doir masalalarning metodik asoslari shundan iboratki ular oddiydan murakkabga tamoyili asosida tuziladi dastlab soddalashtirilgan vizual topshiriqlar taklif qilinadi keyinchalik og‘zaki so‘z bilan ifodalangan shartlarga asoslangan masalalar tuziladi undan keyin o‘quvchilarning o‘zlari shartni o‘ylab topadi va unga masala tuzadi bu esa ularda mustaqil fikr yuritish va matematik tilni o‘rganish malakasini shakllantiradi bu topshiriqlarda ifoda tuzish tenglama yozish matematik munosabatlarni ko‘rsatish amaliyotga aylantiriladi. Dars davomida bu turdagi masalalardan foydalanish o‘quvchilarning bilim darajasini sinash differensial yondashuv asosida ularning individual qobiliyatlarini rivojlantirish uchun keng imkoniyat yaratadi masalan kuchli o‘quvchilarga ko‘proq variantli va noan’anaviy topshiriqlar taklif qilinadi o‘rta va sust o‘zlashtiruvchi o‘quvchilar esa ko‘proq ko‘makchi savollar bilan harakatlantiriladi bunday yondashuvda har bir o‘quvchining o‘z qobiliyati doirasida rivojlanishiga erishiladi darsda umumiy faollik oshadi o‘quvchilar o‘z ustida ishlashni o‘rganadi.Yasashga doir masalalarni turli shakllarda qo‘llash mumkin masalan grafik asosida shakllar yasash misollar tuzish va tahlil qilish sanash va solishtirish asosida sonlar topish sxematik modellar asosida masalalar ishlab chiqish guruh bilan ishlashda muqobil yechimlarni taqdim etish va baholash bu jarayonda o‘qituvchi vositachilik qiladi o‘quvchilar mustaqil faoliyatni amalga oshiradi. Bu masalalar darsdan tashqari mashg‘ulotlarda olimpiada topshiriqlarida ijodiy ishlar tanlovlarida ham keng qo‘llaniladi ular bolaning qiziqishini kuchaytiradi fan bo‘yicha ijobiy munosabatni shakllantiradi va o‘z ustida ishlash ko‘nikmasini mustahkamlaydi. Boshlang‘ich sinf matematika 8 KIRISH Bugungi kunda ta’lim tizimida olib borilayotgan islohotlar zamirida bolalarning mustaqil fikrlash, amaliy faoliyatga tayyorlanish va ijodiy salohiyatini rivojlantirishga qaratilgan yondashuvlar yotadi. Ayniqsa, boshlang‘ich ta’lim bosqichida beriladigan bilimlar kelajakdagi ta’lim jarayonining poydevorini tashkil qiladi. Shu bois, boshlang‘ich sinflarda matematika fanini o‘qitish metodikasiga alohida e’tibor qaratilishi zarur. Matematika – bu nafaqat raqamlar va amallar yig‘indisi, balki bolalarni mantiqiy va tizimli fikrlashga o‘rgatuvchi, hayotiy muammolarni tahlil qilishga yo‘naltiruvchi fandir. Ayniqsa, yasashga doir masalalar bolalarda mustaqil ishlash, grafik ma’lumotlarni tahlil qilish, yangi obyektlar yaratish orqali amaliy ko‘nikmalarni shakllantiradi. Bu turdagi masalalar orqali o‘quvchilar nafaqat hisob-kitoblarni o‘rganadi, balki berilgan shartlar asosida fikrlab, yechim yo‘llarini izlashni, natija yaratishni o‘rganadi. Mazkur kurs ishida 2-sinf matematika darsligidagi yasashga doir masalalarning didaktik ahamiyati, ularni o‘qitishning samarali metod va vositalari, shuningdek, innovatsion yondashuvlar tahlil qilinadi. Shuningdek, real dars jarayonlarida qanday metodik ishlar amalga oshirilishi mumkinligi bo‘yicha amaliy tavsiyalar beriladi. Kurs ishi boshlang‘ich sinf o‘quvchilarida matematik savodxonlikni chuqurlashtirish, dars samaradorligini oshirish hamda o‘qituvchilarning kasbiy mahoratini yuksaltirishga xizmat qilishi ko‘zda tutilgan. Kurs ishining dolzarbligi . Boshlang‘ich sinflarda o‘quvchilarning mantiqiy fikrlash qobiliyatini shakllantirishda matematika fani yetakchi o‘rin tutadi. Ayniqsa, yasashga doir masalalar o‘quvchilarni mustaqil qaror qabul qilishga, axborotni tahlil qilish va grafik ko‘rinishda ifodalay olishga o‘rgatadi. Yasashga doir masalalar o‘quvchilarda nafaqat matematik bilimlarni mustahkamlash, balki tafakkur faoliyatini rivojlantirish, shuningdek, ijodiy yondashuvni shakllantirishda muhim ahamiyatga ega. Bu masalalar orqali o‘quvchilar real hayotda duch keladigan vaziyatlarni modellashtirish, grafikalar tuzish, ma’lumotlar asosida natija chiqarish kabi muhim ko‘nikmalarni 3 XULOSA Mazkur kurs ishida 2-sinf o‘quvchilarini yasashga doir masalalarni yechishga o‘rgatishning nazariy asoslari, amaliy metodik yondashuvlari hamda samarali usullari tahlil qilindi. Tadqiqot jarayonida aniqlanishicha, boshlang‘ich sinf o‘quvchilari uchun yasashga oid masalalar orqali matematik tafakkurni shakllantirish, mantiqiy fikrlashni rivojlantirish va amaliy bilimlarni chuqurlashtirish mumkin bo‘ladi. Ayniqsa, 2-sinf bosqichida bolalarning kognitiv imkoniyatlari va ijodiy fikrlash ehtiyoji yuqori bo‘ladi, shu sababli ularga tushunarli, qiziqarli va hayotiy vaziyatlarga asoslangan masalalar bilan ishlash tavsiya etiladi. Yasashga doir masalalarni yechishda quyidagi metodik yondashuvlar samarali deb topildi: vizual vositalardan foydalanish, interfaol metodlardan foydalanish, guruhli ishlar tashkil etish, o‘yin texnologiyalarini qo‘llash, bosqichma-bosqich izohli mashqlar orqali mustahkamlash. Ushbu metodlar o‘quvchilarda qiziqish uyg‘otadi, darsni jonlantiradi hamda o‘rganilgan bilimlarning mustahkam o‘zlashtirilishiga yordam beradi. Kurs ishi natijalariga ko‘ra, yasashga oid masalalar orqali o‘quvchilarning mustaqil fikrlash, kuzatish, solishtirish, taxmin qilish kabi ko‘nikmalari shakllanadi. Shu bilan birga, bu jarayon boshlang‘ich sinf matematika ta’limining mazmuni va maqsadlariga hamohang holda olib borilsa, o‘quvchilarda matematikaga nisbatan ijobiy munosabat shakllanadi. Boshlang‘ich sinf o‘quvchilari bilan ishlashda ularning yoshiga xos psixologik va pedagogik xususiyatlarini hisobga olish alohida ahamiyatga ega. Ayniqsa, 2-sinf bosqichida bolalarda kuzatish, solishtirish, o‘xshatish va taxmin qilish kabi tafakkur elementlari shakllana boshlaydi. Shu bois yasashga doir masalalarni yechishga o‘rgatish bu ko‘nikmalarni rivojlantirish uchun qulay metodik vosita bo‘lib xizmat qiladi. Ushbu kurs ishida yasashga doir masalalarning turlari, ularning tuzilmasi, didaktik imkoniyatlari va ularni o‘rgatish jarayonida qo‘llaniladigan samarali usullar tahlil qilindi. Amaliy kuzatuvlar shuni ko‘rsatdiki, o‘quvchilarni masalalar yechishga o‘rgatishda an’anaviy yondashuvlar bilan bir qatorda interfaol metodlardan foydalanish dars sifatini oshiradi. 29 topish yaratish moslashtirish kabi faoliyatlarni talab qiladi va o‘quvchi shunchaki misolni emas balki butun bir yechim yo‘li tizimini o‘ylab topadi. Bu esa uni faol bilim oluvchiga aylantiradi.Bunday masalalar fanlararo bog‘liqlikni mustahkamlaydi ya’ni tasviriy san’at mehnat texnologiya ona tili tabiiy fanlar bilan integratsiyalashgan holda taqdim etilishi mumkin masalan geometrik shakllardan kompozitsiya yasash matematik terminlardan foydalanib hikoya tuzish yoki tabiatdagi jismlarni o‘lchamiga ko‘ra taqqoslab grafik shaklida ifodalash mumkin. Yasashga doir masalalar o‘quvchilarni real hayotiy vaziyatlarga tayyorlaydi chunki bunda bolalar o‘zlari qaror qabul qiladi tanlov qiladi baholaydi bu esa keyingi bosqichlardagi murakkab topshiriqlarni mustaqil bajarish salohiyatini oshiradi ular ko‘p hollarda darsning izchil qismlarida yoki mustahkamlash bosqichlarida qo‘llaniladi shuningdek o‘quvchilarning bilimini aniqlash differensial yondashuvni amalga oshirish va diagnostika qilishda ham juda foydalidir. Yasashga doir masalalar bir necha toifadagi fikrlash jarayonlarini rag‘batlantiradi ya’ni tahlil qilish umumlashtirish qiyoslash tasavvur qilish tasniflash ketma-ketlikni aniqlash kombinatsiyalash kabi ko‘nikmalarni shakllantiradi ayniqsa boshlang‘ich sinf davrida bu ko‘nikmalarni shakllantirish muhim chunki bu yoshdagi bolalar ongida ko‘rish bilan eslab qolish harakat bilan o‘rganish va vizual ta’sir asosiy rol o‘ynaydi.Yasashga doir masalalarni ko‘rgazmali vositalar bilan bajarish bolaning mavzuga nisbatan qiziqishini oshiradi o‘zlashtirishni yengillashtiradi. O‘qituvchilar uchun bunday masalalarni tuzish metodik yondashuvni talab qiladi ya’ni masala soddami yoki murakkabmi bolaning yoshi bilimi va psixologik tayyorgarligiga mosmi degan savollar asosida tanlanadi masalalar shunday tuziladiki o‘quvchi ularni tushunsin lekin darhol yecha olmasin ya’ni aqliy zo‘riqishni boshdan kechirib yechimni o‘zi izlasin bunday yondashuv bolaning bilim olish jarayonini faol qiladi uni passiv eslab qoluvchi emas balki faol biluvchi ishtirokchiga aylantiradi. Boshlang‘ich sinf matematika ta’limida yasashga doir masalalarning o‘rni o‘quv jarayonining markaziy qismlaridan biri bo‘lib u nafaqat bilimlarni o‘zlashtirish balki ulardan amalda foydalanishni ham o‘rgatadi bu 6 mustahkamlanadi muammoli ta’lim orqali o‘quvchi o‘zi savol beradi va yechim izlaydi o‘yin metodlari orqali o‘rganish jarayoni o‘quvchi uchun maroqli bo‘ladi bu esa bilimni tezroq egallashiga xizmat qiladi. Masalan o‘quvchiga berilgan geometrik shakllardan uydan rasm chizish topshiriladi bolalar bu shakllarni birlashtirib oynalar eshik tom qismini joylashtirishadi so‘ng ular bu uyga oid masala tuzib beradilar bu usul orqali bolalar nafaqat rasm chizish balki masala tuzish yechish va izohlash jarayonida faol ishtirok etadilar bu ularda tizimli fikrlash va og‘zaki ifodalash qobiliyatini kuchaytiradi. Bundan tashqari masalalarni guruhlarda bajarish orqali o‘quvchilar bir-biri bilan muloqotda bo‘lish o‘rtoqlari fikrini eshitish va baholash ko‘nikmalarini egallaydilar bu esa faqat matematika emas balki nutqiy rivojlanish va ijtimoiy kompetensiyalarning shakllanishiga ham xizmat qiladi. Yasashga oid masalalar o‘quvchilar tomonidan oson qabul qilinadi chunki ular amaliy faoliyatga yaqin o‘quvchilar masala yechish jarayonini ijodiy tarzda bajaradilar masalan shakllardan daraxt rasm chizish chizma asosida topshiriq tuzish yoki raqamli chizmalarni to‘ldirish orqali ular mustaqil fikrlash va tahlil qilishni o‘rganadilar. Shu bois o‘qituvchi har bir darsda bolalarning qiziqishini inobatga olgan holda topshiriqlarni bosqichma bosqich murakkablashtirishi kerak darslar davomida texnologik vositalardan foydalanish masalalarni ko‘rgazmali tarzda ifodalash topshiriqlarni grafik va modellashtirish ko‘rinishida berish o‘quvchilarning darsga bo‘lgan qiziqishini oshiradi va ularni faollikka undaydi. Biz odatda yasashga doir geometrik masalalarni yechishda masala yechilishini osonlashtirish va to‘la yechimni yechishda masala yechilishini osonlashtirish va to‘la yechimni ta’minlash maqsadida yuritiladigan muhokama aniq bir umumiy sxemada olib boriladi. Bu sxema quyidagi to‘rtta bosqichdan iborat. Analiz. Analiz konstruktiv masalani yechishning dastlabki tayyorlov bosqichidir. Bu bosqichning asosiy vazifasi masalani yechilishi oldindan ma’lum bo‘lgan masalalarga ajratish va ularning yechilish tartibini aniqlashdan iborat. Bundan 26 o‘quvchilarga nazariy bilimlarni amaliy ko‘nikmaga aylantirish imkonini beradi. Yasash faoliyati o‘quvchilarning mustaqil fikrlashini rag‘batlantiradi va ularni intellektual jihatdan rivojlantiradi. Masalalarni yechishda o‘quvchilar o‘z ishlarini boshqalar bilan solishtiradi va yaxshilash yo‘llarini topadi. Yasashga doir masalalar bolalarning tafakkur doirasini kengaytiradi va ularni yangi bilimlarni o‘zlashtirishga tayyorlaydi. Bu masalalar o‘quvchilarni matematikani qiziqarli va tushunarli qilishga yordam beradi.Yasash topshiriqlari o‘quvchilarning o‘rganishga bo‘lgan motivatsiyasini oshiradi va ularni faoliyatga jalb qiladi. O‘qituvchilar bunday masalalarni samarali o‘qitish uchun metodik qo‘llanmalar va didaktik materiallardan foydalanadi. Yasashga doir masalalar o‘quvchilarning muloqot madaniyatini va jamoaviy ish ko‘nikmalarini rivojlantiradi. Bu masalalar ta’lim jarayonini interaktiv va qiziqarli qiladi. Yasashga doir masalalar boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining matematik fikrlashini yanada rivojlantiradi. Bu masalalar bolalarda geometrik tushunchalarni chuqurroq anglash va amalda qo‘llash ko‘nikmasini shakllantiradi. O‘quvchilar shakllarni yasash jarayonida aniq o‘lchovlar va nisbatlarga e’tibor beradi bu mantiqiy tafakkurni oshiradi. Yasash orqali bolalar fazoviy tasavvurni rivojlantiradi ular shakllar o‘rtasidagi joylashuv munosabatlarini anglaydi. Masalalar bolalarda diqqatni jamlash va davomiy mehnat qilish qobiliyatini mustahkamlaydi. Ular orqali o‘quvchilar mustaqil qaror qabul qilish va muammoli vaziyatlarni hal etish ko‘nikmalarini o‘zlashtiradi. Yasashga doir masalalar o‘quvchilarni ijodiy faoliyatga jalb qiladi ular turli yechimlar izlashga undaydi. O‘quvchilar guruhlarda ishlaganda hamkorlik ko‘nikmalari rivojlanadi bu jamoaviy ishni o‘rganishga yordam beradi. Masalalarni yechishda o‘qituvchi o‘quvchilarni yo‘naltirib ular fikrini ochiq ifoda etishiga yordam beradi. Yasash jarayonida o‘quvchilar o‘z ishlarini taqdim etish orqali nutq madaniyatini oshiradi. Darsda qo‘llaniladigan manipulyativ materiallar bolalarning qiziqishini oshiradi va o‘rganishni yanada samarali qiladi. Yasashga doir masalalar o‘quvchilarda sabab-oqibat munosabatlarini anglash ko‘nikmasini shakllantiradi. Bu masalalar yordamida o‘quvchilar matematik terminlarni 19 ta’limida yasashga doir masalalar o‘quvchilarning faolligini oshiruvchi ijodiy tafakkurni shakllantiruvchi noan’anaviy fikrlashga undovchi hamda amaliy faoliyatga asoslangan topshiriqlar tizimini tashkil etadi bunday masalalar yordamida o‘quvchi nafaqat berilgan ma’lumotlarni qayta ishlaydi balki ular asosida yangi matematik obyektlar tuzadi mavjud faktlar va holatlarni umumlashtiradi farqlaydi va mantiqiy tahlil asosida yangi yechim ishlab chiqadi bu jarayonda o‘quvchi oldiga vazifa sifatida tayyor misollar emas balki ochiq tuzilishga ega topshiriqlar qo‘yiladi u bu topshiriqlarni o‘z bilimiga tayangan holda bir nechta yo‘nalishda bajara oladi bu esa o‘z navbatida har bir o‘quvchining shaxsiy fikrlash salohiyatini rivojlantirish imkonini beradi. Yasashga doir masalalar ko‘p hollarda darsning izchil tuzilmasiga mos holda qo‘llanadi ya’ni yangi mavzuni tushuntirishdan oldin bolani mavzuga tayyorlash uchun dars jarayonida mashq qilish bosqichida bilimlarni chuqurlashtirish va umumlashtirish maqsadida yoki mustaqil ish topshiriqlari sifatida tavsiya etiladi bunday masalalar yordamida o‘quvchi o‘z bilimlarini real hayotiy holatlarga tatbiq etadi masalan o‘lchov birliklari mavzusi doirasida berilgan uzunliklardan turli shakl yasash yoki sonli ifodalar orqali biror shartga mos misol tuzish orqali o‘z bilimini amaliyotda sinab ko‘radi. Yasashga doir masalalar matematik savodxonlikni rivojlantirishda ham muhim vositadir chunki bu masalalar orqali o‘quvchi matematik tushunchalar orasidagi bog‘liqlikni ko‘radi ular orasidagi munosabatlarni tushunadi ularning vazifasini anglaydi va turli yo‘llar bilan yechim topadi bu esa bola ongida bilimlarning izchil va tarmoqli tarzda shakllanishiga olib keladi bu turdagi masalalar ayniqsa zamonaviy kompetensiyaviy yondashuv asosida o‘quv dasturlarining mazmunini amalga oshirishda samarali bo‘ladi ya’ni o‘quvchining nafaqat bilim olish balki bu bilimni qanday foydalanishini bilish hamda o‘rgangan asosida yangi bilim hosil qilish ko‘nikmasi shakllanadi. Bunday masalalar bolaning nutq madaniyatini ham rivojlantiradi chunki u topshiriqni bajarish jarayonida o‘z fikrini izohlashi isbotlashi mantiqiy ketma ketlik asosida bayon qilishi talab etiladi bu esa o‘quvchini og‘zaki va yozma 9 o‘z xatolarini tahlil qiladi, erishgan natijasini baholaydi va kelgusi ishlash uchun tavsiyalar oladi. O‘qitishda guruh va juftlikda ishlash metodlarini qo‘llash muhim. Bu muloqot orqali o‘quvchilar bir-biriga savol berish, fikrini asoslashi va hamkorlikda yechim topishni o‘rganadi. Shu bilan birga, individual topshiriqlar ham berilib, bu davomida o‘qituvchi differensial yondashuv asosida har bir o‘quvchiga mos murakkablik darajasini belgilaydi. Bunday kombinatsiyalangan yondashuv o‘quvchilarni faollashtiradi va har birining o‘z salohiyatini ochishga yordam beradi. Qisqasi, yasashga doir masalalarning didaktik ahamiyati ularning mantiqiy, ijodiy va amaliy kompetensiyalarni shakllantirishida, metodikasi esa ochiq tuzilish, bosqichma-bosqich murakkablashtirish, vizual-manipulyativ vositalardan foydalanish, hamkorlik va reflektiv faoliyat usullarini uyg‘unlashtirishdan iborat. Yasashga doir masalalar o‘quvchilarda matematik bilimlarni amaliy faoliyat orqali o‘zlashtirish ko‘nikmasini shakllantiradi. Bu turdagi masalalar orqali o‘quvchilar real shakllarni ko‘rish va ularni yaratish asosida fazoviy tafakkurni rivojlantiradi. O‘quvchilar geometrik shakllarni birlashtirish, ajratish va qayta tuzish jarayonida mantiqiy bog‘lanishlarni anglaydi. Har bir yasashga doir topshiriq o‘quvchilarning mustaqil qaror qabul qilish qobiliyatini oshiradi. Bunday masalalar orqali bolalar muammoni ko‘rish, uni tahlil qilish va yechim yo‘lini izlashda faol ishtirok etadi. Darslarda qo‘llaniladigan manipulyativ materiallar – gugurt tayoqchalari, qog‘ozlar, karton, plastilin kabi vositalar orqali bolalar vizual va kinestetik o‘rganishga faol jalb qilinadi. Yasashga doir masalalar bolaning o‘ylash sur’atini hisobga olgan holda individual tarzda bajariladi.Bu masalalar o‘quvchilarni aniq maqsadga yo‘naltirilgan faoliyatga tayyorlaydi. Ular orqali bolalar o‘z fikrlarini og‘zaki va yozma shaklda bayon qilishga o‘rganadi. Metodik yondashuvda muammoli vaziyat yaratish asosiy o‘rinni egallaydi. Masalaning ochiq tuzilishi har bir o‘quvchiga o‘z yondashuvini sinab ko‘rishga imkon yaratadi. Dars davomida o‘qituvchi yo‘naltiruvchi savollar orqali bolani izlanishga undaydi. Topshiriqlar soddadan murakkabga tomon bosqichma-bosqich o‘rgatiladi. Vizual yondashuv orqali 14

  yasashga doir masalalarni yechishga o’rgatish metodikasi

Купить