Документ

Всего документов: 5844
Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена	12000UZS
Размер	71.6KB
Покупки	3
Дата загрузки	14 Февраль 2024
Расширение	docx
Категория	Дошкольное и начальное образование

2- sinf ona tili va o'qish darslarida tarqatma materiallardan foydalanish metodikasi

mustahkamlashda ham, nihoyat, 2-sinfda o`rganilganlarni
umumiy tarzda takrorlab, tizimlashtirishda ham o`qituvchiga yordamchi materal sifatida
xizmat qiladi.
O`qituvchi, bir tomondan, ona tili darsligi materiallarni (ham nazariy, ham amaliy
materaillarni) puxta bilishi, ikkinchi tomondan, shu sinf uchun tuzilgan tarqatma
materiallarni ham yaxshi o`rgangan bo`lishi kerak.
O`quvchilar dastlab darslikda berilgan topshiriqlarini goh o`qituvchi yordamida, goh
mustaqil ravishda o`qib, uni bajarish tartibini va yo`llarini o`rgandilar, undan so`ng
tarqatma kartochkalar bilan mustaqil ishlaydilar.
Tarqatma materiallarining topshiriqlari xilma-xil bo`lib, ular o`quvchilarning mustaqil
ishini uyushtirishda va shu orqali ularda mustaqil fikr yuritish, izlanish, tahlil qilish,
xilosalar chiqarish kabi malakalarni hosil qilishda muhim ahamiyatga ega.
Tarqatma materiallar bilan to`g`ri, tizimli, maqsadga mos ishlashni uyushtirgan
o`qituvchi mustaqil ishlarni uyushtirish va uni tadrijiy takomillashtirib borish,
o`quvchilarning o`zlastirish darajasini tekshirish, bo`sh o`zlashtiradigan o`quvchilarni
aniqlab, ular bilan yakkama-yakka ishlash, o`quvchilarning mavzular yuzasidan olgan
bilimlarini kengaytirish, mustahkamlash, o`quvchilarda mustaqillik, javobgarlik, o`z-
o`zini tekshirish, umuman, ularda bilimga, o`qish- o`rganishga, mustaqil ishlashga
qiziqish uyg`otish, izlanuvchanlik, topqirlik, ijodiy va ongli yondashish, grammatik
qoidalarini, to`g`ri yozuv va to`g`ri talaffuz normalarini o`zlashtirshlariga erishish
mumkun.
Tarqatma materiallardan sinfda bajariladigan topshiriq sifatida ham, uy vazifasi sifatida
ham foydalanish mumkin. Shuningdek, bir kartochka materialidan boshqa mavzuda
foydalanish ham mumkin.
Tarqatma materiallarda o`quvchilarning o`g`zaki va yozma nutqini o`stirish, berilgan
so`zlar bilan gaplar, matnlar tuzish; tushirib qoldirilgan so`zlarni mazmunga mos holda
o`rniga qo`yish; aniq grammatik (fonetik, orfografik, orfoepik, morfologik, sintaktik,
punktuatsion) topshiriqlarni tushunib bajarish shartidan kelib chiqadigan topshiriqlar
berilgan.
O`qituvchi bu didaktik materiallaridan foydalanish davrida o`quvchilarning
bilim darajasini, mustaqil ishlay olish xususiyatini hisobga olishi lozim.
21

2. O`quvchilarning darsga qiziqishi oshadi.
3. Tabiat va jamiat hodisalarini bilish faoliyatining asosiy bosqichlari, jonli
kuzatish, tahlil qilish, qiyoslash va umumlashtirish haqida dastlabki tushuncha va
malakalarga ega bo`ladilar.
2-sinf o`quvchilari yoshiga mos va materialning xarakteri har bir darsda ko`rgazmali
quroldan foydalanishni taqozo etadi. O`quvchi qancha yosh bo`lsa, materialni
ko`rgazmalilik orqali o`rgatishga shunchalik zaruriyat tug`ladi. Ikkinchidan,
o`quvchiga ko`rsatilmagan fakt va material ko`pincha mavhum bo`ladi. O`quvchi
yangi fakt va hodisani ko`rib idrok etsa, uning mohiyatini tezroq aniqlaydi. O`quvchi
ko`rish orqali ham predmet - hodisa haqida ham, ularning tildagi ifodasi haqida bilim
oladi.
Didaktika tarixida ham ko`rgazmalilikning o`rni va mohiyati alohida e`tirof etilgan.
Bu ona tili o`qitishning asosiy tamoyillaridandir.
2-sinfda o`qitishni ko`rgazmali o`tkazish uchun barcha shart-sharoit mavjud. Texnik
vositalar o`qitishning ilmiy va g`oyaviy tomondan yaxshilanishida eng muhim
omillardandir. Ilg`or o`qituvchilar bu imkoniyatlardan samarali foydalanib, o`z
o`quvchilarining ona tilini puxta bilishlariga erishmoqdalar.
Ko`rgazmali qurollardan yangi bilim berishda ham foydalanish mumkin. Masalan:
Ish harakatni bildiradigan so`zlar haqida o`quvchilarga ma`lumot berilayotganda
qizlar giloslarni terayaptilar yoki do`ppi tikayotgan chevarning rasmidan foydalanilsa,
harakat bilan narsa orasidagi munosabatni tushunib olish uchun katta imkoniyat
yaratiladi. Harakatning bajarilganini yoki bajarilmaganini tuzgan gaplaridan
ajratiladi.
Ish harakatni bildiradigan so`zlarni o`qitish yo`llari bo`yicha 2-sinfda olib borgan
tajriba darslarida tarqatma materiallardan foydalandim. Har bir o`qituvchi o`quv yili
davomida darslarda tarqatma material, kartochkalardan foydalanadi. Bu materiallar
o`tiladigan dars mavzusi materialiga qo`shimcha bo`lib, oldin o`tilgan mavzularni
takrorlash, esga tushurishda o`quvchiga yordamchi material sifatida xizmat qiladi.
O`quvchilar dastlab darslikda berilgan mashq topshiriqlarini goh o`qituvchi
yordamida, goh mustaqil ravishda o`qib, uni bajarish tartibi va yo`llarini o`rganadilar,
26

urf-odatlarni o`zida singdirish va ardoqlash, ularga rioya qilishga o`rgatadi.
Boshlang`ich ta`lim bosqichi oldiga qo`yilgan vazifalarning bajarilishini nazorat qilish
ta`lim standarti orqali amalga oshiriladi. Ta`lim standarti asosida davlat boshlang`ich
sinf o`quvchilaridan standartda belgilab qo`yilgan ko`rsatkichlarga erishishni talab
qiladi va o`z navbatida, bu ko`rsatkichlarga erishish uchun zarur bo`lgan ta`limiy
xizmatlar va vositalar bilan ta`minlaydi.
Boshlang`ich ta`lim davlat standarti o`quv predmetlari bo`yicha emas, balki ta`lim
sohalari bo`yicha belgilandi. Ta`lim sohalari bo`yicha standart ko`rsatkichlari 7(6)-11
yoshdagi bolalarning rivojlanish darajasi, ehtiyoj va imkoniyatlaridan kelib chiqqan
holda ijtimoiy talab taqozo qilgan ta`lim mazmunining miqdoriga asoslanib belgilanadi.
Boshlang`ich ta`lim davlat ta`lim standartining belgilanishi shu bosqichda ta`lim
mazmuni ko`lamini chegaralash, ta`lim sohalarini integratsiyalash imkonini beradi.
Davlat ta`lim standartini belgilash boshlang`ich ta`lim mazmunini konseptual asosga
tayangan holda modernizatsiyalash (davr talablari nuqtayi nazardan yangilash)ni ko`zda
tutadi .
Davlat ta`lim standarti boshlang`ich ta`lim jarayoni oldiga qo`yilgan ijtimoiy talabga
asoslangan holda o`quvchilar egallashlari lozim bo`lgan bilim, ko`nikma va
malakalarga qo`yiladigan talablarni belgilab beradi. Bu esa, o`z navbatida,
o`quvchilarning egallagan bilim, ko`nikma va malakalarini baholash mezonlarini
belgilashga imkon beradi. Boshlang`ich ta`lim standartining asosini davlat va
jamiyatning dolzarb ehtiyojlarini hisobga olgan holda, ayni shu boshlang`ich sinf
o`quvchilarida ko`nikma va malaka hosil qilishga qaratilgan ta`lim sohalarining
mujassamlashgan parametrlari tashkil qiladi.
Boshlang`ich ta`lim standarti mazkur ta`lim bosqichining har bir ta`lim sohasi uchun
belgilangan standart parametrlari, mazkur ta`lim sohasining modernizatsiyalashtirilishi,
shu mazmunning tarkibiy qismlari, ta`lim jarayonining vosita va metodlari hamda
umumpedagogik, psixologik, texnologik tizimi va darajasini belgilab berishga xizmat
qiladi. Bunda butun e`tibor boshlang`ich ta`lim berishning maqsadi yuzasidan butunlik,
uzviylik, tadrijiylik va to`laqonlilikni saqlab qolishga qaratiladi.
15

asarida komil inson tushunchasiga aniq ta`rif keltirganlar. “Komil inson
deganda biz, eng avvalo, ongi yuksak, mustaqil fikrlay oladigan, xulq - atvori
bilan o`zgalarga ibrat bo`la oladigan, bilimli, ma`rifatli kishilarni tushunamiz” 4
.
Ta`lim tizimi va maktab oldiga maqsad qilib, ya`ni komil insonni tarbiyalab
voyaga yetkazish qo`yildi. Ta`lim sohasida olib borilayotgan islohatlarning tub
mohiyati ta`lim mazmuni va shaklini takomillashtirishga qaratilgan. O`zbekiston
Respublikasi davlat mustaqilligiga erishgandan keyin iqtisodiy hamda ijtimoiy
rivojlanishning o`ziga xos yo`liga ega bo`ldi. Mustaqillik omili ta`lim sohasini
ham tubdan yangilash zaruriyatini vujudga keltirdi.
Mustaqillik - eng ulug`, eng aziz ne`mat. Ozodlik, hurriyat, erkinlik. Bu oliy
tushunchani yurakdan his qilish, anglab yashash - buyuk saodat. Mustaqillik -
xalqimiz uchun erkin, baxtli va farovon, hech kimdan kam bo`lmagan hayot
kechirish imkonini bergani, yurtdoshlarimizning barcha sohalarda o`z iste`dod
va qoboliyatini to`la namoyon etishi, huquq va erkinliklarini ro`yobga chiqarishi
uchun beqiyos imkoniyatlar yaratgani bilan qadrlidir.
“Bugun mustaqil taraqqiyot yillarida bosib o`tgan, oson kechmagan yo`limizni,
amalga oshirgan ishlarimizni, erishgan yutuq va marralarimizni sarhisob qilar
ekanmiz, hech shubhasiz, xolisona bir xulosaga kelishimiz tabiiydir. Yani
bundan o`n to`qqiz yil oldin yurtimizda erkin va mustaqil demokratik davlat va
ochiq fuqarolik jamiyatni qurish, iqtisodiyotimizni keskin va chuqur isloh etish,
aholimiz manfaatlarini himoya qilishga qaratilgan kuchli ijtimoiy siyosatni
amalga oshirish bo`yicha qabul qilgan azmu qarorimiz yakkayu yagona to`g`ri
qaror ekanini bugun hayotning o`zi tasdiqlab bermoqda”, - deydi Prezidentimiz
I. A. Karimov 5
. “Vatanimizning kelajagi, xalqimizning ertangi kuni,
mamlakatimizning jahon hamjamiyatidagi obro`-e`tibori avvalambor
farzandlarimizning unib-o`sib, ulg`ayib, qanday inson bo`lib hayotga kirib
borishiga bog`liqdir. Biz bunday o`tkir haqiqatni hech qachon unutmasligimiz
kerak ” 6
, - deb ta`kidlaydi Prezidentimiz. O`zbekiston Respublikasining “Ta`lim
to`g`risida”gi Qonuni hamda “Kadrlar
4

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY TA’LIM , FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
T ERMIZ DAVLAT UNIVERSITETI
IJTIMOIY FANLAR FAKULTETI BOSHLANG’ICH TA’LIM KAFEDRASI
(SIRTQI) “BOSHLANG’ICH TA’LIM VA SPORT TARBIYAVIY ISH”
YO’NALISHI
4-KURS 406-GURUH TALABASI
MENGNOROVA BAHRINISO NING
“ONA TILI O’QITISH METODIKASI” FANIDAN TAYYORLAGAN
KURS ISHI
MAVZU: 2- SINF ONA TILI VA O'QISH DARSLARIDA TARQATMA
MATERIALLARDAN FOYDALANISH METODIKASI
Talaba:_______________________
Ilmiy rahbar: _______________________
TERMIZ-2023
1

materiallardan foydalanishni samarali tashkil etish jarayonidir.
Kurs ishining obyekti: 2 -sinf ona tili va o`qish darslarida tarqatma
materiallardan foydalanishning ilmiy asosini va topshiriqlar tizimini ishlab
chiqish.
Kurs ishining ilmiy farazi: 2-sinf ona tili va o`qish darslarida tarqatma
materiallardan foydalanishning ilmiy asosi va topshiriqlar tizimi ishlab chiqilsa,
boshlang`ich sinflarda “Ona tili” dasturi takomillashtirilsa, “Ona tili” darsliklari,
o`quv qo`llanmalari va didaktik materiallar mazmuni shunday so`zlar bilan
boyitilsa, o`quvchilar nutqini faollashtirishga qaratilgan mashqlar tizimi va
tarqatma materiallardan foydalanish tizimi ishlab chiqilsa, bularning o`quvchilar
nutq madaniyatini shakllantirishdagi o`rni, nutqning ta`sirchanligini oshirishdagi
ahamiyati ko`rsatilsa, o`quvchilarda muomala odobi shakllanadi, ularda chiroyli
so`zlash madaniyati yuzasidan ilk tushuncha va malakalar hosil bo`ladi,
bolalarning tevarak - atrofni aniq, to`g`ri har taraflama idrok etishlari
ta`minlanadi; binobarin, darslarning samaradorligini bir pog`ona yuqori
ko`tarish imkoniyati yuzaga keladi.
Kurs ishining metodologik asosi: O`zbekiston Respublikasining “Ta`lim
to`g`risida”gi Qonuni, “Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi”, davlat hujjatlari,
shuningdek, boshlang`ich ta`lim bo`yicha Davlat ta`lim standartlari,
“Boshlang`ich ta`lim konsepsiyasi”, ona tilidan o`quv dasturlari, maktab
darsliklari, boshlang`ich sinflarda maktab darsliklarini yaratish mezonlari,
pedagogika, psixologiya va ona tili o`qitishning nazariy asoslarini tashkil etadi.
Kurs ishining metodlari: 2 -sinf ona tili va o`qish darslarida tarqatma
materiallardan foydalanishga doir psixologik va metodik adabiyotlarni o`rganish
va ular yuzasidan nazariy mushohada yuritish;
 dastur va darsliklarni tahlil qilish;
 2-sinf ona tili va o`qish darslarida tarqatma
materiallardan foydalanish bo`yicha darslarni kuzatish va tahlil qilish;
 o`quvchilar so`z boyligi va nutqini o`rganish, unga tavsif berish;
7

Internet saytlari
1. www.natlib.uz internet kutubxona
2. www.ziyonet.uz materiallari
3. www.kitob.uz
4. www.tdpu.uz
5. www.referat.arxiv.uz
6. www.testing.uz
7. www.math.com
31

O`qitishda qo`llaniladigan ko`rgazmali vositalarga quyidagilar kiradi:
l. O`qituvchining namoyish qilishi, ekskursiya, sayr va hokazolar davomida
o`quvchilar tanishadigan asl holidagi tabiiy obyektlar.
- Real obyektlarni aks ettiruvchi maxsus tayyorlanadigan illyustratsiya- tasviriy
vositalar-plakatlar, sxemalar, tarqatma materiallar, rasmlar, fotosuratlar.
- Ko`rgazmalilikning shartli-ramziy vositalari-kartalar, globuslar.
- Tabiiy-matematik yo`nalishdagi priborlar, modellar.
- Ko`rgazmalilikning texnik namoyish qilish vositalari-kino, diafilmlar,
diapozitivlar.
- Tovush, ko`rish-eshitish vositalari-video yozuv.
Shundan ta`limning ko`rgazmali metodlarini ikki guruhga: illyustratsiya metodlari va
namoyish qilish metodlariga ajratish mumkin.
Illyustratsiya metodlariga-plakatlar, kartalar, chizmalar, sxemalar, tarqatma materiallar,
rasmlar, fotosuratlar, jadvallar, grafiklar kiradi.
Namoyish qilish metodlariga-priborlar, dinamik qo`llanmalar, texnik namoyish qilish
vositalari-kino, diafilmlar, diapozitivlar, tovush, ko`rish-eshitish vositalari kiradi.
Hamma maktab kabinetlarida plakat, tarqatma materiallar, karta va boshqa ko`rgazmali
qurollarning turlari mavjud bo`lib, ular uchun maxsus joylar ajratilgan. Ularni tez topib
olish uchun kabinetlarda maxsus ko`rsatkich-kataloglar mavjud bo`lishi kerak.
Maktablarda bosma usuldagi didaktik materiallar, albomlar va shu kabi individual
ko`rgazmali vositalar ham mavjud.
Darslarda ko`rgazma vositalardan, tarqatma materiallar o`quvchilarning fikrlash
faoliyatlarini, nutqiy muomalasini oshiradi. Ya`ni o`quvchi chuqur va mustahkam eslab
hamda xotirada saqlab qolishi shart bo`lgan narsalar, uning saviyasi, dunyoqarashining
bir qismiga aylanadigani - u mustahkam eslab qoladigan obyektdir.
Ma`lumki, o`qituvchi o`quv yili davomida har bir darsda tarqatma materaldan
foydalanadi. Bu materiallar shu sinfning ona tili darsligi materiallariga qo`shimcha
bo`lib, ancha ilgari o`tilgan materiallarni takrorlash, esga tushurish, chuqurlashtirishda
ham, 2-sinfda o`rganiladigan va yil davomida o`rganilgan materialarni takrorlab
20

O`quvchilar to`g`ri, ongli o`qishni egallagan taqdirdagina ifodali o`qiy oladilar. Ifodali
o`qishga o`rgatish o`qishga o`rgatish bilan bir paytda amalga oshiriladi. O`quvchilari
o`qishni bilishni namoyish etish maqsadida qichqirib o`qiydi. Bu o`quvchi sog`lig`iga
salbiy ta`sir etadi, eshituvchini charchatadi. Qichqirish tufayli o`quvchining nafasi
yetmay, o`qishni oxirigacha davom ettira olmaydi. Shuni hisobga olgan holda
o`qituvchi o`quvchilarga nafasni to`g`ri olish va to`g`ri sarflash namunasini ko`rsatishi,
tovushlarning to`g`ri artikulyatsiyasini o`rgatishi, adabiy talaffuz normalari haqida
elementar ma`lumot berishi lozim. Ifodali o`qishga o`rgatishda avvalo o`qituvchi o`zi
ifodali o`qish namunasini ko`rsatishi kerak. Ifodali o`qish ko`rgazmalilikdir, deydi
metodist olimlar.
Ifodali o`qishga o`rgatish, birinchidan, asar qahramonlarining xatti- harakatini tahlil
qilishni, badiiy til vositalari vazifasi va ma`nosini tushuntirishni, ikkinchidan, asar
matnidagi pauzalarning o`rnini, nutq tempini belgilashni, uchinchidan, o`qishni mashq
qilishni taqozo etadi. O`qish darslari shu tarzda o`quvchida kitobga, kitob o`qishga
muhabbat uyg`otishi zarur.
O`qish darslarida asarda yozuvchi aytmoqchi bo`lgan fikr - g`oyani ochish o`quvchini
tarbiyalashda muhim ahamiyatga ega. Chunki o`qish darslarining asosiy vazifalaridan
biri o`quvchilarni axloqiy, estetik va mehnatsevarlik ruhida tarbiyalashdir.
Badiiy asar voqealari til vositasida reallashadi. Asar tahlilida asar tilini o`rganish
o`quvchilar lug`atini boyitadi, nutqini o`stiradi. Dars ishlanmalarida bunga alohida
e`tibor berildi. O`qituvchi ham sinf o`quvchilarining saviyasidan kelib chiqib, asar tili
tahlilini chuqurroq, kengroq ko`lamda uyushtirishi mumkin.
O`qish darslarida asar tahlili bilan bog`liq har bir ish o`quvchi shaxsini shakllantirishda
muhim ahamiyat kasb etadi.
Shunday qilib, ona tili va o`qish darslarining asosiy maqsadi har tomonlama etuk,
barkamol shaxsni tarbiyalashdir.
13

Boshlang`ich ta`lim bosqichiga davlat va jamiyat tomonidan qo`yiladigan talabda ta`lim
sohalari bo`yicha o`zaro muvofiqlik, mutanosiblik, uyg`unlik to`la ta`minlangan
bo`lmog`i kerak. Shu jihatdan boshlang`ich ta`lim standartini belgilash ta`lim
jarayonining tarkibini va xuddi shu tarkib komponentlarining mazmunini
modernizatsiyalash, boshlang`ich ta`lim jarayonida yangi, zamonaviy pedagogik
texnologiyani qo`llash imkonini beradi. Quyidagi pedagogik omillar ta`lim jarayonida
yangi texnologiyalarni qo`llash uchun asos yarata oladi:
- boshlang`ich ta`lim jarayoniga kiritilgan har bir ta`lim sohasi bo`yicha
belgilanadigan ta`lim mazmuniga mos tarzda o`quv materialining tadrijiy tarzda
berilishini ta`minlash;
- ta`lim jarayonini ta`lim sohalarining maqsadiga bo`ysundirish va ta`lim sohalararo
maqsadlar mutanosibligini ta`minlash;
- har bir ta`lim sohasi bo`yicha boshlang`ich sinf o`quvchilarida hosil bo`ladigan
bilim, ko`nikma va malakalarning aniq darajalarini hamda ta`lim natijasini baholash
mezoniga qo`yiladigan talablarni boshlang`ich ta`lim standartining asosiy parametrlari
bo`yicha ishlab chiqish.
Boshlang`ich ta`lim standarti ta`lim sohalariga qo`yilgan standart ko`rsatkichlarni
mujassamlashtiradi. Standartning mezon va parametrlarini ta`lim sohalarida belgilab
qo`yilgan ta`lim standartining ko`rsatkichlari tashkil etadi. Ta`lim sohalari bo`yicha
ta`lim natijasining sifati xuddi mana shu ko`rsatkichlarga asoslangan holda aniqlanadi.
Bu o`rinda, belgilab qo`yilgan ko`rsatkichlar umumlashtiriladi hamda aniq o`lchov
birliklarida ifodalanadi.
Davrning dolzarb talablari va jamiyat taraqqiyoti bilan barobar rivojlanib boruvchi
ta`lim tamoyillariga asoslanib, jahon tajribasiga tayangan holda O`zbekiston
Respublikasidagi boshlang`ich ta`lim tayanch o`quv rejasi doirasiga ona tili, o`qish,
matematika, tabiat hamda inson va jamiyat ta`limi sohalari kiritiladi.
Ona tili o`qish ta`limi bolalarning tafakkur qilish faoliyatlarini kengaytirishga, erkin
fikrlay olishi, o`zgalar fikrini anglashi, o`z fikrlarini og`zaki va yozma ravishda ravon
bayon qila olishi, jamiyat a`zolari bilan erkin muloqotda
16

Mazkur kurs ishida 2-sinf ona tili darslarining maqsad va vazifalari, ona tili darslari
o`quvchilar nutqini so`zlar bilan boyitishga mas`ulligini hisobga olgan holda lug`at
ustida ishlash, o`quvchilarning savodxonligini oshirishga qaratilgan imloviy mashqlar
xususida metodik tavsiyalar berildi. Shuningdek, darsda o`quvchilarning faolligini
oshirishga, fikrlash orqali o`zlashtirishlarini ta`minlashga e`tibor berilgan holda dars
namunalari ishlab chiqildi. Ularda o`quvchilarni to`g`ri talaffuzga, til ma`nolarini
to`g`ri anglashlariga, ham og`zaki, ham yozma nutqlarining savodli bo`lishiga, matndan
to`g`ri nusxa ko`chirib yozish, eshitib va yoddan yozishga o`rgatish; tarqatma
materiallardan samarali foydalanishga; Vatanimizning istiqloldan keyingi taraqqiyoti,
o`tmishi, milliy urf-odatlari, tarixiy siymolari haqida bilim berish, umuman, borliq va
jamiyat haqidagi mavjud bilimlarini yanada boyitish maqsad qilib olindi. Bularni
amalga oshirishda ona tili ta`limining turli metodlaridan, metodik ish turlaridan
foydalanildi. Ular o`quvchini o`ylashga, izlanishga, xulosalar chiqarishga undaydi, ona
tiliga bo`lgan qiziqishlarini oshiradi.
Birinchi sinfda ona tilini o`qitish o`quvchilarning lug`at boyligini oshirish, og`zaki va
yozma nutqini rivojlantirish (ya`ni to`g`ri o`qish va yozish)ga, fonetika, leksika, so`z
yasalishi, grammatikaga oid bilimlarni o`rganish uchun zamin yaratishga xizmat
qilmog`i lozim. Ona tili darslarida o`quvchilar “Tovushlar va harflar”, “Bo`g`in” “So`z
ma`nosi”, (“Shaxs va narsani bildirgan so`zlar”, “Belgini bildirgan so`zlar”, “Harakatni
bildirgan so`zlar”, “Sanoq va tartibni bildirgan so`zlar”) “Nutq va gap” kabi bo`limlar
asosida tilga oid elementar bilimlarni egallaydilar. Bunda, asosan, grammatik
tushunchalarni amaliy o`rgatishga e`tibor qaratilgan. O`quvchi mashq matnini o`qish va
yozish jarayonida grammatik tushuncha va qoidalarni amaliy bajarib boradi va keyingi
sinflarda bu qoida va tushunchalarni nazariy o`rganishga zamin yaratadi.
Asosiy diqqat bolaning nutqi va lug`at boyligini oshirish, imlo savodxonligini tarkib
toptirish, ya`ni to`g`ri o`qish va yozish ko`nikmasini shakllantirish, ona tili darslarini
samarali tashkillashtirishga qaratiladi. Shuningdek, ona tili darslarida o`quvchilarning
chiroyli yozuviga e`tabor qaratish muhim ahamiyatga ega. Chunki birinchi sinfdan
boshlaboq o`quvchilarning chiroyli yozuviga e`tabor qilinsa, yuqori sinflarda va hayoti
davomida inson did bilan chiroyli yozish malakasiga ega bo`ladi. 9
O`qituvchi o`quvchilarni har qanday vazifani ongli bajarishga maxsus o`rgatadi. Shu
maqsadda darslikda birinchi uchragan mashqlarni bajarish uchun shu mashq
10

2.2. 2-sinfda ona tili, o`qish va xat-savod o`rgatishda qo`llaniladigan tarqatma
materiallar
Ona tili va o`qish darslarida kesma harflar va bo`g`inlar, predmet rasmlari, syujetli
rasmlar, topshiriqli kartochkalar, kabi tarqatma materiallardan, kartondan yasaladigan
tasmachalardan foydalaniladi.
Kesma harflar bilan quyidagicha ishlanadi:
- Biror so`z rasm va biror tarqatma material mazmuni muhokama
qilinib, tovushlar mashqi o`tkazilgach, shu tovushlar kesma harflar bilan
almashtirilib, doskaga so`z yoki kichik gaplar tuziladi.
- Kesma harflar yordamida tuzilgan so`zlardan ayrim harflarni olib qo`yish (bor-
or, bo`r- o`r, she`r-sher), uni boshqa harflar bilan almashtirish (bir- ber, bor-bur-bo`r)
mumkin.
- Yozuv darslarida biror so`zni yozishdan oldin shu so`z kesma harflar bilan
tuzdiriladi va o`qitiladi. Bolalar tuzilgan so`zlardagi bosma harflarni yozma shakllari
bilan ifodalash malakasiga ega bo`ladilar. Bular orfografik xatolarni ham oldini oladi.
- Kesma harflar bilim darajasi har xil bo`lgan bilan ishlashda ham qulay.
Kesma harflar bilan ayrim bolalarga so`z tuzdirilsa, boshqalariga gap tuzdiriladi.
- Ulgurmovchi o`quvchilarni o`qishga o`rgatishda ham kesma harflar yaxshi
yordam beradi. Bunday o`quvchilarga avval ikki harfli, so`ng 3-4 harfli so`zlar
tuzdirilib o`qitiladi.
- Kesma harflar bilan surunkali ishlash bolalarning bo`g`inlab, so`zma- so`z,
ravon o`qish ko`nikmalarini tarbiyalaydi.
Turli predmet rasmi tasvirlangan tarqatma materiallardan savod o`rgatish davrining
barcha bosqichlarida foydalanish maqsadga muvofiq. Rasmlar yordamida o`rganilgan
tovush va harfni mustahkamlash uchun quyidagi mashq turlari o`tkaziladi: a) nomida
o`rganilgan tovush-harflar ishtirok etgan rasmlar ko`rsatiladi; b) rasmda tasvirlangan
predmetning nomidagi birinchi harfni yozadilar kesma harfdan topadilar; v) nomining
22

topshirig`ini nechta qismdan iboratligini va ularni qaysi tartibda bajarish zarurligini
o`quvchilarga tushuntiradi. Mashqni sinfda yoki uyda bajarganda avval nima qilish
kerakligini, topshiriqlarni bajarish tartibini aniqlab olish va tavsiya qilingan tartibda
bajarish zarurligi uqtiriladi; o`quvchilar o`zlari bajargan ishlarning to`g`riligini
tekshirishga o`rgatiladi. Mashqlarni ongli bajarish bilan o`quvchilar mashqni nima
uchun, qanday maqsadda ishlaganlarini va u nimalarni o`rgatishini tushunadilar.
Bu sinfda o`quvchilar avval grafik shakli talaffuziga mos bo`lgan so`zlarni yozishni
bilib oladilar. So`zlarni harflarni tushurib qoldirmay yoki o`rnini almashtirmay
yozishga o`rgatish tilni o`qitishda muhim vazifa hisoblanadi. Fonetik bilim va ko`nikma
grafik ko`nikma uchun asos bo`ladi.Shunung uchun yozuv malakasini shakllantirishda
fonetik material amaliy yo`nalishda o`rgatiladi. Shularni hisobga olib darslikda ko`p
mashqlar: 10 so`z yoki gap yozishga tayyorlash (e`tibor bilan o`qish aniq tallaffuz
qilish); 2)izohlab yozish; 3)darslikdan tekshirish kabi bosqichlarni o`z ichiga oladi.
O`quvchilarni xatboshini idrok qilishga, xatboshidan yoza olishga o`rgatish, ona tili
darslarini birinchi kunidayoq bu ko`nikmani mustahkamlab borish talab qilinadi.
O`quvchilar bilimini nazorat qilish maqsadida ta`limiy, keyinroq o`quvchilar saviyasiga
mos tekshirish dektantlari o`tkazish rejalashtirilgan. Diktant yozdirilgach, uni, albatta
tekshirib, o`quvchilar yo`l qo`ygan kamchilik va xatolar
aniqlanadi, xatolar guruhlarga ajratiladi va yo`l qo`yilgan xatolarni to`g`irlashga, ayrim
xatolarning oldini olishga yordam beradigan mashqlar tayyorlanadi;keyini ona-tili
darsining ikkinchi qismidan 20 daqiqa vaqt (ayrim hollarda bir dars) ajratib, diktant
tahlili va xatolar ustida ishlash mashg`uloti o`tkaziladi. Dasturga ko`ra 1-2-sinflarda
o`quvchilar yozgan mashqlarning barchasi tekshirilishi zarur. Aks holda darslarning
samarasi bo`lmaydi.
Kichik yoshdagi o`quvchilarga ona tilini samarali o`rgatish uchun ularni tilni
o`rgatishga qiziqtirish,ularning o`quv faoliyatini faollashtirish va aqliy faoliyatlariga
maqsadga muvofiq rahbarlik qilish, xususan o`quvchilarga materialni o`zlashtirish
ussullarini o`rgatish zarur.
Yangi pedagogik texnalogiyalarni qo`llash bugungi kun talabi.
Shu maqsadda bir necha yaxlitlashtirilgan (integralashtirilgan) dars turlaridan
namunalar berildi.
11

MAVZU: 2- SINF ONA TILI VA O'QISH DARSLARIDA TARQATMA MATERIALLARDAN
FOYDALANISH METODIKASI
Mundarija:
Kirish .....................................................................................................................3
I.BOB.2- sinf ona tili va o'qish darslarida tarqatma materiallardan foydalanish
metodikasi
1.1 2-sinf ona tili va o`qish darslarining maqsad va vazifalari ...................................9
1.2. 2-sinf o`quvchilarining ona tili va o`qish fanidanbilim, ko`nikma va malakalariga
qo`yilgan asosiy talablar ...........................................................................................14
II.BOB.2-sinf o`quvchilarining ona tili va o`qish fanidanbilim, ko`nikma va
malakalariga qo`yilgan asosiy talablar
2-sinf ona tili va o’qish darslarida qo’llaniladigan tarqatma material turlarini o’rganish
2.1. 2-sinf ona tili va o`qish darslarida tarqatma
materiallardan foydalanish masalalari .......................................................................19
2.2. 2-sinfda ona tili, o`qish darslarida
qo`llaniladigan tarqatma materiallar ..........................................................................22
Xulosa ....................................................................................................................28
Adabiyotlar ro`yxati ..............................................................................................30
2

tayyorlash milliy dasturi talablari asosda ta`limning maqsadi, vazifalari,
mazmuni, shakli, vositalari hamda prinsiplari tanlanishi birinchi darajali
ehtiyojga aylandi.
Bugun biz tarixiy bir davrda - xalqimiz o`z oldiga ezgu va ulug` maqsadlar
qo`yib, tinch-osoyishta hayot kechirayotgan, ma`naviyatni yengilmas kuch
sifatida baholayotgan murakkab bir davrda yashamoqdamiz.
O`zbek xalqi nihoyatda boy va rang-barang adabiy merosga ega bo`lib, u turli
davrlarda yaratilgan xalq og`zaki ijodi namunalari, turli janrlarda bitilgan hamda
asrlar osha o`z qimmatini yo`qotmagan bebaho asarlarni o`z ichiga oladi.
Avvalambor shuni aytish kerakki, olis ota-bobolarimizning aql- zakovati, qalb
qo`ri, mahsuli bo`lmish bu noyob yodgorliklarning zamon to`fonlaridan,
qanchadan-qancha og`ir sinovlardan o`tib, bizning davrimizgacha yetib
kelganining o`zida katta ma`no mujassam.
Jamiyatdagi ijtimoiy-iqtisodiy islohotlar, insoniyat hayotiga turli yangiliklarning
kirib kelishi ta`lim sohasida ham bir qator o`zgarishlar qilinishini taqozo
etmoqda. Hozirgi kunda ta`lim sohasida erishilgan yutuqlarni saqlagan holda,
bir xillikdan bir qolipga tushib qolishdan saqlanmoq zarur. Ta`limning kishi
xotirasini rivojlantirishga asoslangan turidan inson tafakkurini har tomonlama
rivojlantirish, o`quvchilar egallagan bilimlarni amaliyotga qo`llash, ularda
amaliy ko`nikma va malakalar hosil etishga qaratilgan turiga o`tishga harakat
qilish shu kunning talabidir. Shunga erishilsagina Vatanimiz kelajagi bo`lgan
yosh avlod tarbiyasi oldiga qo`yilgan vazifa oqilona hal etilishi mumkin. Bola
hayotida bog`chadan so`ng maktabning dastlabki davrlari muhim o`rin tutadi.
Shu bois boshlang`ich ta`lim davri ta`lim jarayonidagi eng mas`uliyatli davrdir.
Bu paytda bolaning savodi chiqishi bilan birga, uning dunyoqarashi shakllanadi,
tafakkur qilish malakasi rivojlanadi.
O`zbekiston Respublikasining “Ta`lim to`g ,
risida”gi Qonuni hamda
“Boshlang`ich ta`lim Konsepsiyasi”da ta`kidlanganidek, o`quvchilarni mustaqil
fikrlashga o`rgatuvchi, ijodiy tafakkurni rivojlantiruvchi usullarni qo`llab, ularga
fan asoslaridan chuqur bilim berish hozirgi zamon boshlang`ich ta`limining
5

 o`qituvchilar bilan suhbatlar o`tkazish, ilg`or ish tajribalarini o`rganish va
umumlashtirish;
 -o`qituvchilarga mo`ljallangan savolnomalar tuzish va javoblar
olish;
 -nazorat yozma ishlarini o`tkazish va ularni tahlil qilish;
 tajriba - sinov materiallarini tayyorlash va uni o`tkazish;
 tajriba - sinov ishlarining natijalarini tahlil qilish va xulosalar
chiqarish.
Kurs ishining yangiligi: 2 -sinf ona tili va o`qish darslarida turli xil tarqatma
materiallardan foydalanildi, o`quvchilarga beriladigan zaruriy bilim, malaka va
ko`nikmalar tizimi belgilandi, 2 - sinf o`quvchilarini ona tili darslarining,
subekti-faol ishlovchisiga aylantirish yo`llari ishlab chiqildi.

8

- tavsifda tilning ifoda vositalaridan foydalanish darajasi;
- imloviy (yozma) savodxonlik.
Bilimlarni o`rganish jarayoni darslik materiallari, o`quvchilarning nutq tayyorgarligi
bilan uzviy bog`langan holda olib boriladi. Bu ishlar darslarning samaradorligini
oshiradi. Shu bilan birga muammoli darslarni tashkil qilishda o`quv materialini
o`rganishga ko`p vaqt ketadi. Shuning uchun o`qituvchi vaqtni ratsional taqsimlashi,
ba`zi ikkinchi darajali narsalarga e`tibor bermasdan, mashg`ulotni yangi mavzuni
o`rgatishdan boshlashi lozim bo`ladi. Ona tili va o`qish darslarida mavzularni o`rgatish
bo`yicha olingan bilimlarni mustahkamlash uchun “Ijodkorlar bellashuvi” o`tkazish
ko`zda tutiladi.
Bellashuvda mavzu asosida tarqatma materiallar tarqatilab, mavzu bo`yicha savollarga
javob berish, gapning chegarasini aniqlash, ma`lum bir mavzuda xatosiz va chiroyli
yozish singari muammolar bo`yicha guruhlararo bellashuv o`tkazish maqsadga
muvofiqdir.
2-sinf ona tili va o`qish darslarida o`rganilayotgan mavzularni yanada mustahkamlash
uchun “Tarqatma materiallar olamiga sayohat” dars mashg`ulotlari o`tkaziladi. Dars
mashg`ulotida o`quvchilar o`qituvchi rahbarligida tarqatma materiallar olamiga sirtqi
sayohatga chiqadilar. Sayohat jarayonida o`quvchilar bir necha to`siqqa duch keladilar
(har bir o`quv topshirig`i bir to`siqdir.) Masalan, “Qaysi guruh belgini bildiruvchi
so`zlar ishtirokida tez matn yaratadi ” kabi, o`qituvchi tomonidan berilgan topshiriqlar
ustida ishlash bo`yicha “Men tez va to`g`ri o`qiyman” mavzusida tarqatma
materiallardan foydalanib, o`yin - musobaqa tashkil etsak ham samarali bo`ladi. Mavzu
o`rganilib bo`lingandan keyin o`quvchilardan tarjimayi hol yozishni talab qilsak, ular
qiynalmasdan yoza oladi.
Shunday qilib, 2-sinf ona tili va o`qish darslarida belgilangan mavzular bo`yicha
tarqatma materiallar asosidagi zaruriy bilimlar shu bilimlarga muvofiq keladigan
malaka va ko`nikmalarni, ijodiy faoliyat tizimini hamda o`qituvchi va o`quvchi
orasidagi munosabatlarni o`z ichiga qamrab olgan.
18

1.2. 2-sinf o`quvchilarining ona tili va o`qish fanidan bilim, ko`nikma va
malakalariga qo`yilgan asosiy talablar
“Ta`lim to`g`risida»gi Qonunda ta`limning ravnaqi, uning insonparvarligi, ta`lim va
tarbiya tizimining uzluksizligi, ilmiyligi va dunyoviyligi, ta`limda umuminsoniy va
ilmiy qadriyatlarning ustuvorligi, davlat ta`lim standartlari doirasida hammaning bilim
olishi uchun imkoniyat yaratilishi bilan belgilanishi bejiz emas.
2-sinf ona tili va o`qish darslarida tarqatma materiallardan foydalanish bo`yicha
beriladigan zaruriy bilim, malaka va ko`nikmalar deganda biz o`quvchilarning kundalik
muloqat - muomala madaniyati hamda ona tilida ish yuritish uchun xizmat qiladigan
bilim, malaka va ko`nikmalar tizimini tushunamiz. Demak, bog`lanishli nutqni
shakllantirish va rivojlantirishga qaratilgan bilim, malaka va ko`nikmalar tizimi
belgilangan mavzular bo`yicha egallangan zaruriy bilim, malaka va ko`nikmalar
tizimidir. 2-sinf o`quvchilarining bog`lanishli nutqini shakllantirish va rivojlantirish
uchun esa so`zning ma`nosini tushunish, uni to`g`ri va o`rinli qo`llash, gapni grammatik
jihatdan to`g`ri shakllantirish, talaffuz me`yorlari va gap ohangiga rioya qilish singarilar
muhim ahamiyatga ega. Bog`lanishli nutq uchun o`ta zarur bo`lgan dastlabki malaka va
ko`nikmalar o`quvchilarga avvalo 1-sinfdan boshlab singdiriladi.
«O`zbekiston Respublikasida umumiy o`rta ta`lim to`g`risida»gi Nizomda
ta`kidlanganidek: «Boshlang`ich ta`lim o`qish, yozish, sanash, o`quv faoliyatining
asosiy malaka va ko`nikmalari, ijodiy fikrlash, o`zini-o`zi nazorat qilish uquvi, nutq va
xulq-atvor madaniyati, shaxsiy gigiena va sog`lom turmush tarzi asoslarining egallab
olinishini ta`minlashga da`vat etilgan».
Shu asosga ko`ra, boshlang`ich sinflarda o`quvchilarning umummadaniy va axloqiy
ko`nikmalari, dastlabki savodxonlik malakalari shakllantirilishi lozim.
Boshlang`ich ta`lim jarayoni bolaning mantiqiy tafakkur qila olish salohiyati, aqliy
rivojlanishi, dunyoqarashi, kommunikativ savodxonligi va o`z- o`zini anglash
salohiyatini shakllantirishga, jismonan sog`lom bo`lishga, moddiy borliq go`zalliklarini
his eta olishga, go`zallik va nafosatdan zavqlana olish, milliy
14

KIRISH
Mavzuning dolzarbligi. Respublikamiz mustaqilligining dastlabki
yillaridayoq xalq ta`limi sohasida tub islohotlar boshlab yuborildi. Zero, bundan
buyon “Ma`naviy jihatdan mukammal rivojlangan insonni tarbiyalash, ta`lim va
maorifni yuksaltirish, milliy o`yg`onish g`oyasini ruyobga chiqaradigan yangi
avlodni voyaga yetkazish davlatimizning eng muhim vazifalaridan biri bo`lib
qoladi” 1
.
O`tgan qisqa davr ichida “Boshlang`ich sinflarda ona tili o`qitish konsepsiyasi”,
O`zbekiston Respublikasining “Ta`lim to`g`risida”gi Qonuni, “Kadrlar
tayyorlash Milliy dasturi” qabul qilinib, uning talablariga ko`ra sinovdan
o`tkazilgan davlat ta`lim standartlari tasdiqlandi va yangi mazmundagi darsliklar
yaratildi. Boshlang`ich sinf o`qituvchilari pedagogik texnologiya, axborot
hamda innovatsion texnologiyalarni ishlab chiqish va o`z faoliyatlarida
qo`llashga bo`lgan qiziqishlari kuchaydi, o`quvchilarning ijodiy ishlash
ko`nikma va malakalarini rivojlantirish bosh maqsadga aylandi; o`qitishning eng
samarali, ayniqsa, noan`anaviy, interfaol metod, vosita va usullarini tatbiq
etishga bo`lgan intilishlari ortdi. Yangilanish borasidagi muvaffaqiyatlarni
ko`rsatish, kamchiliklarni aniqlash, bajarilmayotgan ishlarni belgilash dolzarb
muammoga aylandi.
Mustaqil Respublikamizda komil inson tarbiyasi doimo Prezidentimizning
diqqat e`tiborida bo`lib keldi. Jumladan, bolaning dunyoqarashi, didi, salohiyati
shakllanadigan boshlang`ich sinflarga eng yetuk, eng tajribali murabbiylar
berkitib qo`yilishini oddiy mantiqning o`zi talab etadi - deb ta`kidlaydi
Prezidentimiz I. A. Karimov 2
. Yana shuni aytish mumkinki, Prezidentimiz
milliy istiqlol g`oyasini barchaga, shu jumladan, endigina shaxs sifatida
shakllanib o`sayotgan bolalarga qanday usullar yordamida singdirish
mumkinligi juda nozik masala ekanligini qayd qilib o`tadilar. Mustaqil
O`zbekistonimizning yanada ravnaq topishida barkamol shaxsni, komil insonni
har tomonlama tarbiyalash eng dolzarb vazifalardan biridir 3
.
O`zbekiston Respublikasi Prezidenti “Tarixiy xotirasiz - kelajak yo`q”
3

bosh harfiga moslab predmet rasmini guruhlaydilar; nomi to`liq yozilgan, biror
bo`g`ni yoki birinchi harfi yozilgan rasm-kartochkalardan foydalanish ham mumkin.
O`qituvchi konvertga o`rganilgan so`zlarga mos rasmlar solib, o`quvchilarga
tarqatadi va konvertdan o`rganilgan so`zlarga mos rasmlarni tanlashni buyuradi.
Rasm-kartochkalari bilan birga o`rganilgan harflar solingan konvert ham tarqatilishi
mumkin. Bunda o`qituvchi rasm nomini aytadi, o`quvchilar shu rasmni topib,
konvertdan uning birinchi harfini topib ustiga qo`yadilar. Syujetli rasmlar yordamida
gaplar tuzdiriladi .
Topshiriqli kartochkalarda “Rasmni ko`r va ayt”, “Rasmni ko`r, nomini doskaga yoz”
kabi topshiriqlar bo`ladi. Yuqoridagi tarqatma materiallardan bolalarning bilim
saviyasini, qobiliyatini hisobga olgan holda foydalaniladi.
Tasmachalar gap tuzishda qo`llaniladi. Tasmachani o`qituvchi kartondan quyidagi
ko`rinishda tayyorlaydi.
---- -------------- ---------------- (3 so`zli darak gap uchun )
---- -------------- ----------------- ? (3 so`zli so`roq gap uchun)
---- -------------- ---------------- ! (3 so`zli his-hayajon gap uchun)
Har bir so`zni ifodalaydigan tasmacha ( ------) alohida bo`ladi. So`zning necha
bo`g`inli ekanini ham ko`rsatish lozim bo`lganda tasmachalar chiziqlar bilan
bo`linishi mumkin. Tasmachalar kam vaqt sarflashga va darsga bolalarning
qiziqishini oshirishga yordam beradi.
Fonarchalar ham karton qog`ozdan tayyorlanadi. O`quvchining topshiriqni to`g`ri
yoki noto`g`ri bajarayotganini qolgan o`quvchilar fonarchani ko`tarish orqali
aytadilar. Yashil fonarcha topshiriqning to`g`ri bajarilganligini, qizil fonarcha
noto`g`ri bajarilganini ifodalaydi.
Xat-savod o`rgatishda epidiaskop, magnitofon, kinoapparat, televizor, kadoskop kabi
texnik vositalardan foydalaniladi. Masalan, epidiaskop orqali kichkina harf, bo`g`in,
so`z yoki rasmlar kattalashtirib ko`rsatiadi.
Bolalar talaffuzidagi nuqsonlarni bartaraf etish, nutqini ravon qilish, ifodali o`qish
malakalarini egallashlari uchun magnitofon lentasi orqali o`qilishi qiyin so`zlar, she`r,
23

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1. Sh.M. Mirziyoyev “Erkin va farovon demokratik O’zbekiston Davlatini birgalikda
barpo etamiz” –T.: “O’zbekiston” 2016-y 56-b.
2. Sh.M. Mirziyoyev “Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik –
har bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bo’lishi kerak”. –T.: “O‘zbekiston” 2017
y. -104-b.
3. Sh.M. Mirziyoyev “Qonun usutuvorligi va inson manfaatlarini ta’minlash – yurt
taraqqiyoti va xalq farovoniligining garovi”–T.: “O‘zbekiston” 2017 y. -48-
4. Sh.M. Mirziyoyev “Buyuk kelajagimizni mard va olijanob xalqimiz bilan birga
quramiz”–T.: “O‘zbekiston” 2017 y. -488-b.
5. Sh.M. Mirziyoyev “Milliy taraqqiyot yo’limizni qat’iyat bilan davom ettirib, yangi
bosqichga ko’taramiz”. –T.: “O‘zbekiston” 2017 y. -592 b.
6.Abdullayeva Q. Va b. O’qish axborot vositalarii. (Bilim bog’i) 2-sinf. – T.:
O’qituvchi, 2003 y., 192
7. Adizov B. R. Boshlanqich ta'limni ijodiy tashkil etishning nazariy asoslari.
13.00.01. — pеdagogika nazariyasi va tarixi. — T.:2003 y, 44 b.
8.Boshlanqich ta'lim Kontsеpsiyasi //Boshlanqich ta'lim, 1998, №6, 15-18 bеt.
9. Jumaboеv M. Bolalar adabiyoti. Darslik–majmua. –T.: O’qituvchi, 1994 y. –
10.Saidahmеdov N. Pеdagogik amaliyotda yangi pеdagogik tеxnologiyalarni
qo’llash tеxnologiyalari. Toshkеnt: 2000 y. - 46 b.
11.Umumiy o’rta ta'limning Davlat ta'lim standartlari va o’quv dasturi.
Boshlang’ich ta'lim. // O’zbеkiston Rеspublikasi Xalq ta'limi vazirligining
Axborotnomasi. 7-maxsus son. –T.: «Sharq», 480 b.
12.Umarova M, Hakimova Sh. O’qish kitobi. 3-sinf.(to’ldirilgan 10 nashri)
T.:«Cho’lpon», 2010 y. 224
13. Shojalilov A., Toshmatova G., Matjonov S., Sariеv Sh. O’qish kitobi. 4–sinf
uchun darslik. – T.: O’qituvchi, 2001. –352
30

XULOSA
2-sinf ona tili va o`qish darslarida tarqatma materiallardan foydalanish bo`yicha
o`tkazilgan tajriba-sinov ishlarining natijalariga asoslanib, quyidagi xulosalarni
chiqarish mumkin.
2-sinf ona tili va o`qish darslarida tarqatma materiallardan foydalanishdan asosiy
maqsad o`quvchilarni bilimlar olamiga olib kirish, so`z sehrining jilolaridan bahramand
etish hamda nutqiy malakalar ustida ishlash o`qitishning asosiy yo`nalishini tashkil
etadi.
Aniqlovchi tajriba ishlari shuni ko`rsatdiki, 2-sinf ona tili va o`qish darslarida tarqatma
materiallardan to`g`ri va o`rinli foydalana olmasligi tufayli jiddiy qiyinchiliklarga duch
kelmoqda.
2-sinf ona tili va o`qish darslarida tarqatma materiallardan foydalanishda
topshiriqlarning sharti amaliy maqsadlarni ko`zlashi kerak.
Tarqatma materiallar o`quvchilar nutqini o`stirish yoki ularda sinchkovlik,
kuzatuvchanlikni rivojlantirishga xizmat qilmog`i kerak.
Tarqatma materiallar o`tilgan mavzularni takrorlash, mustahkamlash, olingan bilimlarni
sistemalashtirish maqsadida ishlatiladi. Kartochkalarni tarqatishdan avval o`quvchilar
o`qituvchi bilan birgalikda darslikda berilgan mashqlarni bajarib, mashqlar shartini
tushunish, bajarilish tartibini va yo`llarini o`rganishga qaratilishi lozim.
Tarqatma materiallar bilan ishlashda o`qituvchi har bir o`quvchining individual bilim
darajasini, bilimlarni o`zlashtirish darajasini, ularning har bir mavzu yuzasidan
o`zlashtirgan bilim darajalarini alohida tarzda qayd qilib borish imkoniyatiga ega
bo`lishi, bundan tashqari, tarqatma materiallardan foydalanishda bo`sh o`zlashtiradigan
o`quvchilar bilan alohida ishlash, o`quvchilarning mustaqil ishlarini izchil ravishda
murakkablashtirib borish imkoniyatini e`tiborga olishi kerak.
Tarqatma materiallarining topshiriqlari xilma-xil bo`lib, ular o`quvchilarning mustaqil
ishini uyushtirishda va shu orqali ularda mustaqil fikr yuritish, izlanish, tahlil qilish,
xilosalar chiqarish kabi malakalarni hosil qilishda muhim ahamiyatga ega.
Tarqatma materiallar bilan to`g`ri, tizimli, maqsadga mos ishlashni uyushtirgan
o`qituvchi mustaqil ishlarni uyushtirish va uni tadrijiy takomillashtirib borish,
28

Darslarda test savollari.tarqatma materiallarni qo`llash taxminiy berildi. Har bir
o`qituvchi o`z imkoniyati, maqsadidan kelib chiqqan holda ularni qo`llash o`rinlarini
o`zgartirishi mumkin.
Dastur materiallarining o`quv yiliga taxminiy taqsimoti.
(Haftada 4 soatdan. 34 haftada 136soat)
1 chorak (36 soat). Takrorlash. Tutiq belgisi. O`zbek alifbosi.
2 chorak (28 soat). Nutq. Matn. Gap. So`z va bo`g`in. Bo`g`in ko`chirish. Jarangli va
jarangsiz undosh tovushlar.Ularni harf bilan ifodalash. Aytilishda tushib qoladigan
undoshlar. So`z ichida ketma-ket kelgan bir xil undoshlar.
3 chorak (40 soat). So`z ichida ketma-ket kelgan bir xil undoshlar.
Narsa va shaxs nomini bildirgan so`zlar. Kishlarning ismi va familiyasi, hayvonlarga
qo`yilgan nom, shahar qishloq, ko`cha daryo nomlarida bosh harf. Narsa va shaxs
harakatini bildirgan so`zlar.
4 chorak (32 soat). Narsa va shaxs belgisini bildirgan so`zlar. Sanoq va tartibni
bildirgan so`zlar. Gap. Bo`g`in. Bog`lanishli nutq. Yil oxirida takrorlash.
Darslarda o`quvchilarning til materiallarini oson o`zlashtirishlarini, grammatik tahlilni
sodda, aniq yo`llar bilan amalga oshirishlari uchun turli jadvallardan foydalaniladi.
Ona tili darslarini tashkil etishda o`quvchini fikrlashga, mulohaza yuritishga undovchi,
taqqoslash va kuzatishga asoslangan holda xulosa chiqarishga yo`llovchi, tahlilni
muayyan izchillikda amalga oshirishni ta`minlovchi topshiriqlar beriladi.
12

ertak va qo`shiqlar eshittiriladi. Bu jarayon 3 minutdan oshmasligi kerak. Buning
uchun magnitofon lentasiga o`quvchilarga tavsiya etiladigan so`zlar, badiiy asarlar
oldindan o`qish normalari asosida yoziladi. Masalan, “Sholg`om” ertagi
videomagnitofondan eshittirilishi, so`ng o`quvchilarga uning mazmunini gapirtirish
mumkin. Shundan so`ng kitobdagi rasmlar asosida ertak mazmuni qismlarga
bo`linadi.
r tovushining to`g`ri talaffuzi o`rganilayotganda traktor, tramvay, sentabr, oktabr,
noyabr kabi so`zlar dastlab bo`g`inlab, keyin bo`g`inlamay butunicha
videomagnitofondan eshittiriladi. So`ng bu so`zlar talaffuzi o`quvchilarga mashq
qildiriladi. Shu so`zlar yuzasidan mantiqiy mashq o`tkaziladi, ya`ni bolalar so`zlarni
guruhlab, bir so`z bilan aytadilar. Yoki tarkibida r tovushli so`zlar ko`p ishtirok etgan
she`r eshittirilishi mumkin:
Archa, archa, jon archa, Yaproqlaring ninacha. Atrofingda aylanib, Qo` shiq aytadi
barcha.
Sinfdan tashqari o`qish uchun tanlangan asarlardagi personajlar nutqi dialog tarzida
(erkak yoki ayol, qo`y yoki bo`ri tovushini ifodalab) yozib olinib, eshittirilishi
mumkin.
Sinfda jamoa bo`lib ishlash, o`rgangan harflar ishtirokida bo`g`in, so`z, gap tuzish
uchun odmi matodan tikilgan katta “Harf kassasi” bo`lishi shart. Bo`g`in, so`z
tuzishda kerakli harflarni tez topish uchun “Harf kassasi”ga 40 xonali cho`ntaklar
tikilib, o`rganilgan harflardan biri alifbe tartibida cho`ntakcha ustiga yopishtiriladi,
qolganlari esa cho`ntak ichiga solib qo`yiladi, yopishtiriladigan harflarning unlisi
qizil rangda, undoshi esa ko`k yoki qora rangda bo`lishi zarur.
Har bir o`quvchida “Harf kassasi” bo`lib, ular bilan ham xuddi sinf “Harf kassasi”
dagidek ish olib boriladi. Kesma harflarning katta shakldagisi sinf “Harf kassasi”
uchun foydalanilsa, “Alifbe”ga ilova tarzida berilgan harflarni esa har bir o`quvchi
qirqib olib, o`zining “Harf kassasi”ga o`rgangan harfini yopishtirib, boshqalarini
kassada saqlaydi.
“Harf kassasi” o`quvchilarni bo`g`nlab va keyinchalik so`zlarni to`liq o`qishga,
to`g`ri yozishga o`rgatishda, gap, so`z, bo`g`in va tovushlarni sintezlashda ayniqsa
24

undan so`ng tarqatma kartochkalar bilan mustaqil ishlaydilar.
Kartochkalar bilan to`g`ri, maqsadga mos ishlashni uyushtirgan o`qituvchi mustaqil
ishlarni uyushtirish va uni tadrijiy takomillashtirib borish,
o`quvchilarning o`zlashtirish darajasini tekshirish, bo`sh o`zlashtiruvchi o`quvchilarni
aniqlab, ular bilan yakkama-yakka ishlash o`quvchilarning mavzular yuzasidan olgan
bilimlarini kengaytirib, mustahkamlash, o`quvchilarda mustaqillik, javobgarlik, o`z-
o`zini tekshirish, mustaqil ishlashga qiziqish o`yg`otish, izlanuvchanlik, topqirlik,
ijodiy va ongli yondashish, grammatik qoidalarni to`g`ri yozuv va to`g`ri talaffuz
qilish me`yorlarini o`zlashtirishga erishish mumkin. Asosan, o`quvchilarda mavzu
yuzasidan malaka va ko`nikmalari shakllanadi.
2-sinf ona tili darslarida ish harakatni bildirgan so`zlarni o`tishda quyidagi tarqatma
materiallardan foydalaniladi.
27

II.BOB. 2-sinf ona tili va o’qish darslarida qo’llaniladigan tarqatma material
turlarini o’rganish
2.1. 2-sinf ona tili va o`qish darslarida tarqatma materiallardan foydalanish
masalalari.
O`qitishning ko`rgazmali metodlarini qo`llash Ya. A. Komenskiyning “Buyuk
didaktika” asarida o`z ifodasini topgan ko`rgazmalilikning didaktik prinsipidan kelib
chiqadi. o`quvchilar sezib idrok etishi mumkin bo`lgan narsalarni, albatta, sezgilar
vositasi bilan, ya`ni ko`rish mumkin bo`lgan narsalarni ko`z bilan ko`rib, eshitish
mumkin bo`lgan narsalarni quloq bilan eshitib, hidi bor narsalarni hidlab ko`rib, ta`mini
sezish mumkin bo`lgan narsalarni tatib ko`rib, ushlab sezish mumkin bo`lgan narsalarni
bilib olishlari kerak”,- deb yozgan edi.
O`qitishning ko`rgazmali metodlarini barcha yirik pedagoglar ma`qullashgan va
rivojlantirishgan. I. G. Pestalotssi bunday yozgan edi: “Mening eng muhim,
boshlang`ich nuqtayi nazarim quyidagilardan iboratdir: tabiatning o`zini kishi
tomonidan mushohada qilishi o`qitishning yagona haqiqiy poydevori hisoblanadi,
chunki u inson bilimining yagona asosi hisoblanadi. Bundan keyin keladiganlarning
hammasi ana shu hissiy idrokning shunchaki bir natijasi yoki mavhum tushunchasi
hisoblanadi ”. Pestalotssi ko`rgazmalilik prinsipini ma`lum darajada boyitdi. U
ko`rgazmalilikning zarurligini himoya qilish bilan bir vaqtda, sezgi organlari
atrofimizdagi borliq to`g`risida tartibsiz ma`lumotlar olib keladi, deb hisoblagan edi.
Ta`lim kuzatishlaridagi tartibsizlikni yo`qotish, buyumlarni aniq belgilab berishi,
ularning bir turdagilarini va o`zaro yaqinlarini esa birlashtirishi, ya`ni tushunchani
shakllantirishi kerak.
Ko`rgazmalilikning o`quv jarayonida nihoyatda muhim ahamiyatga ega ekanligi
to`g`risida kundalik kuzatishlar va kishilarning kundalik ish tajribalarigina emas (yuz
marta eshitgandan bir marta ko`rgan yaxshi), balki maxsus tajribalar ham guvohlik
beradi.
Ko`rgazmali idrok katta imkoniyatlarga ega. Eslab qolishda ko`rgazmalilikning o`zi
emas, balki ularning nutq va amaliy faoliyat bilan biriktirilishi eng yuqori
samaradorlikka ega bo`ladi.
19

ahamiyatlidir.
So`z va gaplarni faqat “Harf kassasi”da yozdiribgina qolmay, balki sirli mato deb
atalgan ko`rgazmali quroldan ham foydalanish mumkin. Uni tayyorlash uchun bir
metr odmi paxmoq mato olib, ilish uchun uning yuqori va past tomoniga ingichka
taxtacha qoqiladi va doska yoniga ilib qo`yiladi. Paxmoq matoning tukli tomoniga
xuddi “Harf kassasi”dek, bo`g`in, so`z va gaplar tuzamiz. Faqat harflarning orqasiga
jilvir qog`oz yoki yelim surtib qum yopishtiriladi. Harflar orqasidagi qum donachalari
paxmoq tuklariga yopishadi va harf terilaveradi. Buni sirli mato deb atashimizning
boisi ham shunda, harflarning osonlik bilan terilishi bolalarga sirli va zavqli tuyuladi.
Sirli mato qo`llanmasidan matematika, tasviriy san`at, mehnat darslarida ham
foydalanish mumkin.
“Harf terish kartoni” ham mashg`ulotlarni jonlantiradi. Uni tayyorlash uchun eni 70
santimetrni, bo`yi 90 santiometrli karton olinib, unga eni 4 santimetrm uzunligi
taxminan 30 santimetrli 5 ta karton lenta yopishtiriladi. Har bir karton lenta orasida
10-15 yeridan joy qoldiriladi. Bu lentalar orasining pastki yarmiga yelim surtilib,
kartonga besh qator qilib yopishtirib chiqiladi. Kartonning o`ng, chap hamda pastki
tomonlariga 36 ta ochiq konvert yopishtiriladi. Kesma harflar konvertchalarga bir
qismi ko`rinadigan qilib solib qo`yiladi.
2-sinf ona tili darslarida o`quvchilar bilimini oshirish va o`qituvchining mehnatini
samarali qilish vositalaridan biri o`qitishning ko`rgazmali bo`lishidir.
Metodist S. Matchonov ko`rgazmalilikning didaktik ahamiyatini ta`kidlab, shunday
qiyosiy fakt keltirgan edi: “Siz bolaga qandaydir beshta noma`lum so`zni o`rgating, u
bu so`zlarni bilib olguncha uzoq vaqt ketadi va behuda bosh qotiradi. Lekin suratlar
vositasida o`rgatilgan 20 so`zni o`quvchi hash-pash deguncha o`rganib oladi” 19
.
Ayniqsa, ona tili darslarida ko`rgazmali qurollardan foydalanish darsning
samaradorligini yanada oshiradi. Jumladan, ish harakatni bildirgan so`zlarni
o`rganishda ko`pgina mavhum tushunchalar mohiyati aniqroq ochiladi. O`quvchilar
ularni puxta o`zlashtirib oladilar.
1. O`quvchilar tarqatma materiallar, jadval va grafik vositalar bilan ishlash
davomida bog`lanishli nutq malakalarini ham takomillashtirib boradilar.
25

I.BOB. 2- sinf ona tili va o'qish darslarida tarqatma materiallardan foydalanish
metodikasi
1.1. 2-sinf ona tili va o`qish darslarining maqsad va vazifalari
O`zbekiston Respublikasida qabul qilingan “Ta`lim to`g`risida»gi Qonun va Kadrlar
tayyorlash Milliy dasturi yosh avlodni tarbiyalashning asosiy istiqbol va yo`nalishlarini
belgilab berdi. Kadrlar tayyorlash Milliy dasturida ta`limni tubdan isloh qilishning
asosiy yo`nalishlari ko`rsatib berilgan. Unda: “Uzluksiz ta`lim ijodkor, ijtimoiy faol,
ma`naviy boy shaxs shakllanishi va yuqori malakali raqobatbardosh kadrlar ildam
tayyorlanishi uchun zarur shart- sharoitlar yaratadi” 7
,- deb ko`rsatilgan. Shuningdek,
dasturda qo`yilgan maqsadga erishish yo`llari ham ko`rsatilgan. Ta`lim berish ilg`or
pedagogik texnologiyalarining zamonaviy o`quv- uslubiy majmualarini yaratish va
o`quv- tarbiya jarayonini didaktik jihatdan ta`minlash umumiy o`rta ta`limning asosiy
shartlaridan biri sifatida belgilangan. Darhaqiqat, tarqatma materiallar, ilg`or pedagogik
texnologiyalar ta`lim jarayonining ta`sirchanligini oshiradi, o`quvchilarning mustaqil
fikrlash jarayonini shakllantiradi, o`quvchilarda bilimga ishtiyoq va qiziqishni oshiradi,
bilimlarni mustahkam o`zlashtirish, ulardan amaliyotda erkin foydalanish ko`nikma va
malakalarini shakllantiradi. Davlat ta`lim standartlari talabi ham bu sohada katta
ahamiyat kasb etadi. Chunki, davlat ta`lim standartlari Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi
talablari asosida tuzilgan bo`lib, unda mutaxassislar tayyorlashda umumjahon talablari
asos qilib olingan. Standart talablari asosida ta`lim jarayonida ilg`or pedagogik
texnologiya talablariga asoslanish, ta`limni jahon taraqqiyoti darajasida tashkil qilish
imkoniyati mavjud. Maktabda bolalarni o`qishga o`rgatishdan maqsad og`zaki nutq
yuzasidan o`quvchilarda mustahkam bilim hosil qilish, ishlab chiqarishning, hayotning
hamma sohalarida faol ijodiy faoliyat ko`rsata oladigan savodli va madaniyatli
kishilarni tarbiyalab yetishtirishdir. Umumiy ta`lim maktablarining asosiy vazifalari
yosh avlodga fan asoslaridan chuqur va mustahkam bilim berish, ularni amalda qo`llash
malakalarini hosil qilishdir. 1
Boshlang`ich ta`limda ona tili predmeti bolani mantiqiy fikrlashga o`rgatadi, ularning
tilning kommunikativ (aloqa-aralashuvga xizmat qilishi) vazifasini; o`z fikrini mantiqiy
izchillikda bayon qilish, o`zgalar nutqini eshitish orqali anglay olishlariga xizmat qiladi.
1
Shojalilov A., Toshmatova G., Matjonov S., Sariеv Sh. O’qish kitobi. 4–sinf uchun darslik. – T.: O’qituvchi, 2001. –352
9

asosiy vazifalaridan biri hisoblanadi. Mazkur vazifani amalga oshirish uchun esa
yangi pedagogik texnologiyalar, turli xil tarqatma materiallardan foydalanish
boshlang`ich sinf o`quvchisining rivojlanishi va kamol topishida muhim
ahamiyat, kasb etadi. Ayniqsa, turli xil tarqatma materiallardan foydalanish juda
yaxshi natija beradi. Ona tili va o`qish darslarida turli xil tarqatma
materiallardan foydalanish bolalarning og`zaki va yozma nutq madaniyati,
mustaqil fikrlash qobiliyati hamda ijodiy tafakkur faoliyatini rivojlantirib boradi.
O`qituvchining ta`lim-tarbiya jarayonini to`g`ri va oqilona boshqara olishi
o`quvchi shaxsi kamolotida nihoyatda ahamiyatlidir. Bu boradagi ishlarni
muvaffaqiyatli hal etish, o`qituvchidan, albatta, chuqur bilim, izlanish, fidoiylik
hamda katta tajriba talab etadi. Zero, yosh avlodni, chuqur bilimli, mustaqil
fikrlaydigan qilib tarbiyalash boshlang`ich sinf o`qituvchilari zimmasidadir.
Bugungi kunda ta`lim tizimida olib borilayotgan islohotlar o`quvchining
muayyan intelektual salohiyatini to`liq yuzaga chiqishiga olib keladi. O`qituvchi
ta`lim samaradorligiga xizmat qiladigan ijobiy tajribalarni o`rganmay turib,
biron- bir muvaffaqiyatga erisha olmaydi. Ona tili va o`qish darslaridagi
tarqatma materiallardan foydalanish ustida ishlash jarayonini takomillashtirish
hozirgi davrdagi dolzarb vazifalardandir. Bu holat bitiruv malakaviy ish
mavzusining dolzarbligini ko`rsatuvchi dalillardan biri desak, xato qilmagan
bo`lamiz.
Kurs ishining maqsadi : 2-sinf ona tili va o`qish darslarida tarqatma
materiallardan foydalanish orqali o`quvchilar nutqini rivojlantirishning samarali
metodlari va usullarini aniqlash bilan belgilanadi.
Kurs ishining vazifalari : 2- sinf ona tili va o`qish darslarida o`quvchilar
nutqini o`stirishning, xususan, tarqatma
materiallardan foydalanishning psixologik va metodik asoslarini
belgilash; tarqatma materiallardan foydalanishning ilmiy asoslangan,
amaliyotda tekshirib ko`rilgan eng samarali yo`llari, usullari va bular bo`yicha
topshiriqlar tizimini ishlab chiqish.
Kurs ishining predmeti: 2-sinf ona tili va o`qish darslarida tarqatma
6

bo`la olish ko`nikma va malakalarini rivojlantirishga xizmat qiladi. Bu o`rinda ona tili
ta`limiga o`quv fani emas, balki, butun ta`lim tizimini uyushtiruvchi ta`lim jarayoni
sifatida qaraladi. Ona tili ta`limi standarti ko`rsatkichlari bolani fikrlay olish,
ifodalangan fikrni anglash va o`z fikrini savodli, mantiqiy izchillikka rioya qilgan holda
bayon eta olishga o`rgatish nuqtai nazaridan belgilanadi. Boshlang`ich ta`lim
bosqichida o`quvchilarning ona tili ta`limi sohasi bo`yicha tayyorgarlik darajasiga
qo`yiladigan talablar quyidagi uch parametrli standart mezon orqali aks ettiriladi: o`qish
texnikasi, o`zgalar fikrini va matn mazmunini anglash hamda fikrni yozma shaklda
bayon etish malakasi.
O`qish texnikasi bolaning savodxonlik, yozma nutq belgilarini, talaffuzda ifodalash
ko`nikmasini aniqlash maqsadida kiritilgan.
Bu parametr orqali o`quvchining notanish bo`lgan matnni ifodali o`qiy olish ko`nikmasi
aniqlanadi. Bunda miqdoriy ko`rsatkich sifatida ifodali o`qish tezligi, ya`ni berilgan
matndan minutiga nechta so`z o`qiy olish ko`rsatkichi belgilangan. Sinfdan sinfga
o`tish, miqdoriy ko`rsatkichdagi belgilar soni oshishi bilan birga, berilgan matnni
o`qishdagi talablar ham bolaning yoshiga monand ravishda ortib boradi.
Matn mazmunini anglash, o`zgalar nutqini eshitish va fikrini anglash malakasi
o`quvchining og`zaki bayon qilayotgan o`zgalar fikrini hamda yozma matn mazmunini
anglay olish darajasini aniqlash maqsadida kiritilgan. Bu parametrning ko`rsatkichlari
o`quvchi 10 minutda qancha sahifa matnni o`qishi, o`zgalar fikrini va matn mazmunini
anglash hamda uni og`zaki qayta bayon qilish darajasini aniqlaydi.
Fikrni yozma shaklda bayon etish malakasi murakkab jarayon bo`lib, ona tili
ta`limining maqsadi shu parametrda mujassamlashadi va o`quvchi tomonidan yaratilgan
matnda aks etadi. Bu parametr bo`yicha ta`lim sifatining natijasini baholashda
o`qituvchi tomonidan quyidagi ko`nikmalarning darajasi aniqlanadi:
- fikrning mantiqiy izchillikda ifodalanganligi;
- mavzuning murakkablik darajasi (sodda, murakkab, aniq va h.k.);
- tavsifning mavzuga muvofiqligi va mukammalligi;
17

o`quvchilarning o`zlastirish darajasini tekshirish, bo`sh o`zlashtiradigan o`quvchilarni
aniqlab, ular bilan yakkama-yakka ishlash, o`quvchilarning mavzular yuzasidan olgan
bilimlarini kengaytirish, mustahkamlash, o`quvchilarda mustaqillik, javobgarlik, o`z-
o`zini tekshirish, umuman, ularda bilimga, o`qish- o`rganishga, mustaqil ishlashga
qiziqish uyg`otish, izlanuvchanlik, topqirlik, ijodiy va ongli yondashish, grammatik
qoidalarini, to`g`ri yozuv va to`g`ri talaffuz normalarini o`zlashtirshlariga erishish
mumkun.
Tarqatma materiallardan sinfda bajariladigan topshiriq sifatida ham, uy vazifasi sifatida
ham foydalanish mumkin. Shuningdek, bir kartochka materialidan boshqa mavzuda
foydalanish ham mumkin.
Tarqatma materiallarda o`quvchilarning o`g`zaki va yozma nutqini o`stirish, berilgan
so`zlar bilan gaplar, matnlar tuzish; tushirib qoldirilgan so`zlarni mazmunga mos holda
o`rniga qo`yish; aniq grammatik (fonetik, orfografik, orfoepik, morfologik, sintaktik,
punktuatsion) topshiriqlarni tushunib bajarish shartidan kelib chiqadigan topshiriqlar
berilgan.
O`qituvchi bu didaktik materiallaridan foydalanish davrida o`quvchilarning
bilim darajasini, mustaqil ishlay olish xususiyatini hisobga olishi lozim.
29

2- sinf ona tili va o'qish darslarida tarqatma materiallardan foydalanish metodikasi

Купить