• Всего документов: 5844
  • Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена 15000UZS
Размер 2.5MB
Покупки 1
Дата загрузки 21 Март 2024
Расширение docx
Категория Сельское и лесное хозяйство

Продавец

Sanat Jabbarov Mumin o'g'li

Дата регистрации 08 Февраль 2024

105 Продаж

5000 bosh tuxum beruvchi tovuqqa mo’ljallangan tovuqxona

tuxumdorlik jami tuxum ishlab chiqarish bilan bog’liq bo’lmaslik mumkin. Iqtisodiy ko’rsatkichlarni rejalashtirishda va iste’mol qilinadigan tuxumlarni ishlab chiqaradigan sexlarning ishini tahlil qilishda jami tuxum mahsuloti va tovuqlarning o’rtacha bosh soniga to’g’ri keladigan tuxumdorlik ko’rsatkichlaridan tashqari yana quyidagilar ishlatiladi. Tovuqlar bosh sonining ko’paytirilishi, har bir parranda o’rni hisobiga tuxum ishlab chiqarishning oshishi, dastlabki bosh soniga to’g’ri keladigan tuxumdorlik parrandalar o’rnidan foydalanish prosenti va boshqalar. Tovuqlar bosh soninig ko’payishini aniqlash uchun 5 oylik tovuqlarning katta yoshdagi podaga ko’chirgandagi umumiy soni ularning o’rtacha bosh soniga bo’linadi. Bu ko’rsatkichni umumiy sex uchun hisoblash maqsadga muvofiqdir. Bu ko’rsatkich ayrim tovuqxonalar uchun hisoblaganda qiyinchilik bilan solishtiriladigan ma’lumotlar hosil bo’ladi. Bir parranda o’rni hisobiga tuxum ishlab chiqarish jami tuxum miqdorini parranda o’rni miqdoriga bo’lish yo’li bilan aniqlanadi. Parranda o’rnida foydalanish ko’rsatkichi o’rtacha parranda bosh sonini parranda o’rni miqdoriga nisbati bilan aniqlanadi. 4.3. Tuxum yo’nalishidagi tovuqlarning mahsuldorligini iqtisodiy samaradorligini oshirish imkoniyatlari Tajribaning iqtisodiy samaradorligi tadqiqotning asosiy ko’rsatkichi hisoblanadi. Shu boisdan ishning iqtisodiy samaradorligi. Bunda mahsulot ishlab chiqarish uchun qilingan xarajatlar uning asosida bir sentner semirish yoki tuxumning tannarxi, mahsulotni sotishdan olingan daromad, sof foyda va rentabellik darajasi aniqlandi. Xarajatlarni birinchi navbatda ozuqalar sarfini kamaytirish umumiy xarajatlarni kamaytirishga sabab bo’ladi, buning uchun ozuqalarning sifatli bo’lishi, ya’ni energiya-protein nisbatining me’yorda bo’lishi, ozuqalarning ishtaha bilan yeyishi, uning kam sarflanishini ta’minlaydi. Ikkinchidan duragay parrandalardan foydalanish natijasida har bosh parrandadan ko’proq vazn olish, har bosh tovuqdan olinadigan tuxum sonini ko’paytirishni taqazo etadi. Iqtisodiy samaradorlikni ko’tarishda maxalliy, arzon ozuqalardan ko’proq foydalanishni taqozo etadi. Parrandachilikda don, chiqindilar, shrot, mineral premiks va vitaminli qo’shimchalar muhim o’rin tutadi. Shu boisdan har bir parrandachilik xo’jaligida kichik yem tayyorlanadigan korxona bo’lishi maqsadga muvofiqdir. Chunki, bunday sexda har doim talabdagi yemni tayyorlab berish va uni tarkibini xoxlaganda o’zgartirib turish mumkin. Parrandachilik fabrikalarida asosan chetdan tashib keltiriladigan ozuqalardan foydalaniladi, chunki ularning o’z xo’jaliklarida ozuqa yetishtirilmaydi. Parrandachilik tarmog’i, parrandalarni takror ishlab chiqarishni ta’minlash, mahsulot yetishtirish bo’yicha shartnoma topshiriqlarini bajarish va tabiiy- iqtisodiy masalalarni g’isobga olgan holda tuxum yetishtirish, tuxum go’sht yetishtirish va nasldor parrandachilik yo’nalishlari bo’yicha ixtisoslashgan. 2011 yilga nisbatan 226 gektarga yoki 8,2 foizga oshgan. Tuman fermer xo’jaliklari jami ekin maydoni 2011 yilda 17139,9 gektarni tashkil etib, 2013 yilda bu ko’rsatkich 17150,9 gektarni tashkil etgani holda 2013 yilda 2011 yilga nisbatan 11,0 gektarga yoki 0,1 foizga o’sgan.Qishloq xo’jaligini intensiv rivojlantirish hozirgi bosqichida mavjud ishlab chiqarish salohiytining samaradorligini oshirishda moddiy-texnika bazasini kengaytirish qayta tashkil qilish va rekonstruksiya qilish birlamchi ahamiyatga egadir. Qishloq xo’jaligini moddiy-texnika bazasi deganda, qishloq xo’jaligida mavjud bo’lgan barcha mehnat vositalari va mehnat buyumlari yig’indisiga tushuniladi. Uning tarkibiga yer resurslari, ishlab chiqarish imoratlari, inshoatlari, qishloq xo’jaligi mashinalari va jihozlari, transport vositalari, mahsuldor va ishchi hayvonlari, ko’p yillik daraxtlar, suv resurslari, urug’lik, chorva ozuqalari, neft mahsulotlari, o’g’it, kimyo vositalari va boshqalar kiradi. Qishloq xo’jaligi ishlab chiqarish samaradorligi mehnat resurslarining miqdoriga, tarkibiga, malakasiga va ulardan foydalanish samaradorligiga bog’liq. Qishloq xo’jaligida mehnat resurslariga mehnatga yaroqli erkaklar -16 dan 60 yoshgacha, ayollar -16 dan 54 yoshgacha, shuningdek qishloq joyda yashovchi o’smirlar va nafaqaxo’rlar kiradi. Qishloq xo’jaligi korxonalarida mehnat resurslari tarkibiga 1. Doimiy. 2. Mavsumiy. 3. Vaqtinchalik ishchilar, shuningdek, shtatda turuvchi. 4. O’smirlar. 5. Nafaqaxo’rlar kiradilar. Shu jumladan: 1. Doimiy ishchilarga - muddatsiz ishga qabul qilinganlar; 2. Mavsuiy ishchilar - 6 oygacha muddatga qabul qilinganlar; 3. Vaqtinchalik ishchilarga - 2 oygacha muddatga qabul qilinganlar kiritiladi.; Korxonalarning mehnat resurslaridan tashqari ba’zi hollarda qishloq xo’jaligida (mavsumiy ishlarda) mehnat shartnomasi asosida chetdan jalb qilinganlar mehnatidan ham foydalaniladi, shu jumladan yollanma ishchilar ham. Qishloq xo’jalikda mehnat resurslarining shakllanish va foydalanishning asosiy xususiyatlari quyidagilar: 1. Biologik ishlab chiqarish vositalari, tirik organizmlar - tuproq, o’simlik, hayvonlarni rivojlantirish uchun qulay sharoitlar yaratish uchun xodimlar mehnati mazmunining yo’naltirilganligi. Bu qishloq xo’jaligida ishlab chiqarish tirik organizmlarining rivojlanishi, o’zgarishiga, ularning tabiatini noorganik elementidan organik moddalarga sintezlashuviga bog’liqdir; 2. Mehnat resurslaridan foydalanishning samaradorligi tabiiy, xususan, yerning umumdorligi va ob-havo iqlim sharoitlariga bog’liq. Chunki iqlim tez o’zgarib turganligi uchun o’simlik va hayvonotga qulay sharoit yaratish lozimdir; 3. Ko’p xodimlarning bir qancha mehnat vazifalarini bajarishi. Bunday aralashishning zarurligi ish turining ko’pligi va bajarish muddatining mavsumiyligidan kelib chiqadi. Qishloq xo’jaligi xodimi alohida texnologik operasiyalarni bajarishga ixtisoslashgan tor malakali bo’lmasligi kerak. Qishloq xo’jalik xodimi ma’lum turdagi pirovard mahsulot yetishtirishga keng 3.3. Parrandalarni oziqlantirishda gigiyena talablari va ularning hozirgi holati. Parrandachilik – chorvachilikning asosiy tarmoqlaridan biridir. Parrandachilikda asosiy o’rnini tovuqchilik egallaydi. Parrandachilik axolini to’liq qiymatli tuxum va parhyez go’sht bilan yengil sanoatni pux va par bilan ta’minlaydi.Parrandachilikni intensiv rivojlantirishda parrandalarni to’yimli oziqalar bilan ta’minlash muhim ahamiyatga ega. Parrandalarni to’yimli oziqalar bilan ta’minlash bilan birga, mu’tadil mikroiqlim sharoitlarini yaratish har xil kasalliklarga qarshi organizm chidamliligini oshiradi va kasalliklarning oldini oladi. Inkubatsiya qilinadigan tuxum sifati, ulardan chiqadigan jo’jalarni kasalliklarga nisbatan chidamliligi va sog’ligi ko’pincha oziqalarning to’yimliligiga bog’liqdir. Jo’jalarga 60 kunligigacha oziqalar kuniga kamida 3 - 4 marta beriladi. Yirik xo’jaliklarda parrandalarga maxsus omuxta yemlar beriladi. Uning tarkibida kalsiy, fosfor, natriy, aminokislotalar(lizin, metionin, sistin, triptofan, arginin, gistidin, leysin, izoleysin, fenilalanin, treonin va valin)dan tashqari vitaminlar va mikroelementlar bo’ladi. Parrandalarga vitaminning yetish - yetmasligini aniqlash uchun ulardan namuna so’yilib jigarida vitamin A ni boryo’qligiga qaraladi. Masalan, bir kunlik jo’ja jigarida 15 - 20 mkg, 10 kunligida 25- 30; 30 kunligida 40; 60 - 120 kunligida 80 - 100 va katta parrandalarda 300 – 350 mgr bo’ladi.Oziqani tayyorlash, saqlash, hayvonlarga yedirishda veterinariya - sanitariya qoidalariga rioya qilinmasa parrandalarning mahsuldorligi pasayadi va ular kasallanadi. Bunday kasalliklarga zamburug’lar bilan ifloslanish (aspergillyoz, kandidomikoz va boshqalar), avitaminozlar, oqsil va mineral almashishning buzilishi va boshqalar kiradi.Oziqlantirishni tug’ri tashkil etish parrandalar mahsuldorligiga va mahsulot tannarxiga katta ta’sir ko’rsatadi. Hozirgi bozor iqtisodiyoti davrida barcha chorvadorlar oldiga kam ozuqa umrbodligiga, ya’ni parvarish qilinayetgan o’simlikni zarur ozuqa moddalari bilan qondirish va hosil yetishtirish xususiyatiga bog’liq. Iqtisodchilar tuproq unumdorligini uch turga ajratganlar: 1. Tabiiy 2. Sun’iy 3. Iqtisodiy Tuproqning unumdorligi - quyosh, shamol, suv kabi tabiiy kuchlarning ta’sirida uzoq davom etgan tuproq hosil bo’lishi jarayonining natijasidir. Tuproqning tabiiy unumdorligi, uning fizik, kimyoviy va biologik xususiyatlarini xarakterlaydi, u dehqonchilik uchun hal qiluvchi ahamyatga ega, iqtisodiy unumdorlikning asosi hisoblanadi. Yerdan foydalanish xarakteri ko’pgina tabiiy, tarixiy, texnik, iqtisodiy va boshqa omillarga bog’liq bo’ladi. Bunda hal qiluvchi rolni sosial-iqtisodiy omil o’ynaydi. Jamiyatda hukmronlik qiluvchi ishlab chiqarish usuli, shuningdek iqtisodiy munosabatlarning holati yer munosabatlarining xarakterini aniqlaydi. O’zbekiston Respublikasining barcha yer resurslari yagona yer fondini tashkil etadi. Ular maqsadli foydalanishiga qarab, O’zbekiston Respublikasi yer kodeksining 2-bobida ko’rsatilganidek quyidagi kategoriyalarga bo’linadi: 1. Qishloq xo’jaligiga mo’ljallangan yerlar; 2. Aholi punktlarining yerlari; 3. Sanoat, transport, aloqa, mudofaa va boshqa maqsadlarga mo’ljallangan yerlar; 4. Tabiatni muhofaza qilish, sog’lomlashtirish, rekreasiya maqsadlariga mo’ljallangan yerlar; 5. Tarixiy-madaniy ahamiyatga molik yerlar; 6. O’rmon fondi yerlari; 7. Suv fondi yerlari; 8. Davlat zahira yerlari. Xozirgi kunda Respublikamizda fermer xo’jaliklari yer resurslardan samarali foydalanishini ta’minlash maqsadida yiriklashtirish tadbiri amalga oshirilmoqda. Mamlakatimizda asosiy unumdor yerlar sug’oriladigan yerlar hisoblanadi (1.1-jadval). Samarqand viloyatining umumiy yer fondi 1511,6 ming gektar bo’lib, shundan qishloq xo’jalik yerlari 1221,7 ming gektarni tashkil qilib bundan so’g’oriladigan ekin yerlari 254,6 ming gektarni tashkil qiladi. Har bir qishloq xo’jalik korxonasini o’rganishda avvalo yer resurslari o’rganiladi. Shu bois, biz ham tadqiqotimiz obyekti bo’lgan Samaqand viloyati Samarqand tumani fermer xo’jaliklari yer resurslaridan foydalanish xolatini tahlil qilamiz. 2011yilga nisbatan 145 gektarga yoki 5,8 martaga oshgan. 2011 yilda g’alla ishlab chiqarish uchun ajratilgan yermaydoni 4375 gektarni tashkil etgan, 2013 yilda bu ko’rsatkich 4090 gektarni tashkil etgani holda 2013 yilda 2011 yilga nisbatan 285 gektarga yoki 6,5 foizga kamaygan. 2011 yilda kartoshka ishlab chiqarish uchun ajratilgan yer maydoni 578 gektarni tashkil etgan bo’lib 2013 yilda bu ko’rsatkich 388 gektarni tashkil etgani holda 2013yilda 2011 yilga nisbatan 190 gektarga yoki 32,9 foizga kamaygan. 2011 yilda hosilli uzumzorlar 2741 gektarni tashkil etgan bo’lsa 2013 yilda bu ko’rsatkich 2967 gektarni tashkil etgani holda 2013 yilda 2013 yilda 2011 yilga nisbatan 0,11 so’mga kamaygan bo’lsa, fond qaytimi 8,4 so’mga yoki 12,8 %ga oshgan. 3. Qishloq xo’jaligida band aholi soni2011 yilda 15150 kishini tashkil etgan bo’lib 2013 yilda bu ko’rsatkich 17150 kishini tashkil etgani holda 2013 yilda 2011 yilga nisbatan 13,2 foizga oshgan. 2011 yilda dehqon xo’jaliklarida bandlar soni 3214 kishini tashkil etgan bo’lib 2013 yilda bu ko’rsatkich 3468 kishini tashkil etgani holda 2013 yilda 2011 yilga nisbatan 7,9 foizga oshgan. 4. “Oxalik Lomann-parranda” parrandachilik korxonasida parrandalar bosh soni 2011 - yilda 378,8 ming bosh bo’lsa, 2013 - yilga kelib, 460 ming boshga, ya’ni 81200 boshga ko’paydi. Tuxum beruvchi tovuqlar bosh soni esa, 2010-yilga nisbatan 3600 boshga kamaygan. Jo’jalar soni esa 151600 boshga ko’paygan. 2013 yil 2011 yilga nisbatan jami parandalar soni 81,2 ming boshga, shundan tovuqlar soni 3,6 ming boshga kamaygan bo’lsa, jujlar soni esa 151,6 ming boshga oshgan. FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI 1. O’zbekiston Respublikasi Qonuni. Veterinariya to’g’risida.3.09.1993. 2. O’zbekiston Respublikasi Qonuni. Fermer xo’jaligi to’g’risida.30.04.1998. 3. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining Qarori. Fermerlarni, xususiy tadbirkorlarin hamda kichik beznis boshqa subektlarini qo’llab – quvvatlash choratadbirlarito’g’risida. PQ - 75. 4.03.2000. 4. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining qarori. Qishloq xo’jaligi ishlab chiqarishida shartnomaviy munosabatlarni takomillashtirish va majburiyatlar bajarilishi uchun tomonlarning javobgarligini oshirish chora tadbirlari to’g’risida. PQ - 383. 20.03.2007. 5. www.ziyonet.uz . - axborot – talim portali 6. www.stat.uz , O’z.R- Davlat statistika qo’mitasi sayti 7. www.agro.uz , O’zR- Qishloq va suv xo’jaligi vazirligi sayti 8. www.academy.uz. O’z.R Fanlar akademiyasi sayti 9. www.ftk.cc.uz –O’z.R Vazirlar mahkamasi huzuridagi fan va texnologiyalari rivojlanishini muvofiqlantirish qo’mitasi sayti 10. www.mineconomy.uz – O’z.R Iqtisodiyot vazirligi sayti. Titul uchun joy ixtisoslashgan bo’lishi kerak; 4. Ishlab chiqarish jarayonida yer, mollar va boshqa resurslarning mustaqil emasligi. Pirovard mahsulot natijasiga iqtisodiy javobgarligini ta’minlash uchun xodimlarga umumiy yerlarni emas, balki aniq dalalarni, butun hayvonlarni emas, balki aniq mollar bosh sonini berkitib qo’yish lozimdir; 5. Mehnat jarayonlarining o’z-o’zini boshqarishi. Biologik ishlab chiqarish vositalaridan foydalanish, qishloq xo’jaligida, ayniqsa o’simlikchilikda biologik jarayonda sharoitlar tez-tez o’zgarib turadi, shuning uchun bu yerda chetdan turib boshqarish imkoniyati ancha chegaralangan; 6. Xodimlar daromadining o’simlikchilikda va chorvachilikda pirovard iqtisodiy natijalarga bog’liqligi. Bu bog’liqlik mehnat operasiyalarini bajarish paytida xodimdan texnologik talablarga rioya qilishda o’zini qattiq nazorat qilishning bevosita sharti bo’lib hisoblanadi; 7. Xodimlar daromadining faqat ijtimoiy xo’jalikda emas, balkiy shaxsiy dehqon xo’jaligida ham qo’llanilishi. Samarali qishloq xo’jaligi ishlab chiqarishi uning mehnat resurslari bilan me’yor bo’yicha ta’minlashishiga bog’liqHar bir qishloq xo’jalik korxonasida ishlab chiqarishni ta’minlash uchun uning yetarli mehnat resurslari bo’lishi lozim. Shu bois, biz ham tadqiqotimiz obyekti bo’lgan Samarqand viloyati Samarqand tumanida mavjud mehnat resurslarining xolati va undagi o’zgarishlarni 1.4-jadval ma’lumotlari asosida ko’rib chiqamiz. Qishloq xo’jaligida band aholi soni2011 yilda 15150 kishini tashkil etgan bo’lib 2013 yilda bu ko’rsatkich 17150 kishini tashkil etgani holda 2013 yilda 2011 yilga nisbatan 13,2 foizga oshgan. 2011 yilda dehqon xo’jaliklarida bandlar soni 3214 kishini tashkil etgan bo’lib 2013 yilda bu ko’rsatkich 3468 kishini tashkil etgani holda 2013 yilda 2011 yilga nisbatan 7,9 foizga oshgan Shu jumladan parranda go’shti 105 sentnerga ko’p ishlab chiqilgan. Korxonada, 2011 - yilda 16000 dona tuxum inkubatsiyalangan bo’lsa, 2013 - yilga kelib, bu ko’rsatkich 32560 donani, ya’ni 16560 donaga ko’p tuxum inkubatsiyalangan. O’tgan yillarga nisbadan tuxumlardan jo’ja chiqishi 6%ga oshgan. 4.1.3 – rasm. Tovuqlarni qavatli kataklarda saqlash Katta yoshdagi tug’adigan tovuqlar uchun yakka yoki guruh holida saqlaydigan kataklardan foydalanib, qavat-kavat qilib birlashtiriladi. Bunday kataklarning poli va devorlari sim to’rlardan panjaralar qilinadi. Kataklarning shifti xizmatini tovuqlar chiqindilarini chiqaradigan transporterlarning pastki yuzasi bajaradi. Poli kataklarning old tomoniga qarab qiya qilinadi va tuxum bemalol yumalab keladi. Tug’adigan tovuqlar uchun kletkali batareyalardan KBN-1 eng ko’p ishlatiladi. Bu to’rt qavatli batareyada oziqa tarqatish, tovuqlar tagini tozalash, tuxumni yig’ishtirish jarayonlari oziqa tarqatgichning bir sikl harakatida bajariladi. Ko’pchilik parrandachilik fabrikalarida besh qavatli batareyalar o’rnatilib, oziqa tarkatish o’zi yuradigan oziqa tarqatgichlar yordamida bajariladi. Bunda tuxum yig’adigan mashina ham yuradi. Ular go’nglarni chiqaradigan maxsus uskuna bilan ham ta’minlangan. Tovuqlarni guruhlarda saqlash kataklarida zichlik me’yori ma’lum darajada belgilangan. 1 - 30 kunlikkacha yoshdagi parrandalar har bir katakda 22 ta, 31-60 kunligi 11 ta, 61-140 kunligi 8 ta, katta tovuqlar 6 ta saqlanadi. Keyingi yillardagi ilmiy-amaliy tajribalar shuni ko’rsatadiki keng hajmli parrandaxonalarda bir qavatli katakli batareya OBN dan foydalanish maqsadga muvofiq ekan. Bu kataklarning afzallik tomoni shundan iboratki, ishlab chiqarish jarayonlarining hammasini bajarishda to’liq mexanizasiyani joriy qilish mumkin. Bularning hammasi yuqori mahsuldorlik va parrandalarni sog’lom saklash va ishlab chiqarilgan mahsulotlar tannarxini pasayishiga imkon tug’diradi. Bir qavatli OBN batareyalaridan foydalanishda parrandalarni polda saqlaganga nisbatan ikki barobar ko’p joylapggiriladi va bunda mehnat unumdorligi hamda ishlab chiqarish madaniyati ortadi. To’rt qatorli bir qavatli katakli batareyalar to’liq mexanizasiyalashgan komplekt jihozlardan iborat qilib ishlab chiqariladi. Kataklarni joylashtirish va o’rnatish har xil kenglikdagi ishlab chiqarish binolarida bir xil bo’lmaydi. Masalan, 12 m kenglikdagi binoda to’rt batareyadan va 18 m kenglikdagi binoda esa olti batareyadan komplekt qilinadi. Batareyalarga 3800 boshgacha tovuq joylashadi. Har bir batareya 24 katakdan iborat bo’lgan seksiyadan iborat bo’lib, har bir katakka uchtadan tovuq joylashtiriladi. 4.2. Tovuqlarning tuxum mahsuldorligini oshirish imkoniyatlari Tuxum yo’nalishidagi parrandachilik korxonalarida texnologik ish jarayonlari sanoat asosidagi tovuqlar podasi bosh sonini yil davomida to’ldirishga asoslangan bo’lib, bu yil davomida bir me’yorda tuxum ishlab chiqarishning sharti hisoblanadi.Parrandachilik korxonasi qanchalik katta bo’lsa, u tovuqlar podasini shunchalik tez to’ldiradi va bir me’yorda tuxum yetishtiradi. Tovuqlar podasini to’ldirib borish uchun jo’ja ochirish va o’stirish yil davomida amalga oshiriladi.Parrandachilik korxonalarida va boshqa xo’jaliklarda iste’mol uchun tuxum yetishtirishda odatda duragay tovuqlar asraladi. Iste’mol uchun tuxum yetishtirish maqsadida odatda ularning tuxumdorligidan yil davomida foydalaniladi, bu taxminan tovuqlarning 17 oylik yoshiga to’g’ri keladi. Ana shu yoshidan keyin tovuqlar guruhi podadan chiqarilib, go’shtga topshiriladi va katta yoshdagi parrandalardan bo’shagan xonalar va jihozlar tozalanadi, yuviladi va dizenfeksiyalanadi. Parrandalarning yangi guruhini olishdan oldin xona ma’lum vaqt davomida parrandasiz qoldiriladi. Buni profilaktik tanaffus davri deb yuritiladi. Profilaktik tanaffusning minimal davomiyligi parrandani asrash usullari va uning yoshiga bog’liq bo’lib, u quyidagicha bo’lishi kerak. Yosh parrandalarni hohlagan usulda o’stirishda 9 haftagacha – ikki hafta davomida; yosh parrandalarni 9 haftadan ortiq o’stirishda va katta yoshdagi parrandalarni batareyali kataklarda asrashda – uch hafta, yerda asrashda – to’rt hafta. Tuxum yo’nalishidagi parrandachilik korxonalarida tuxum yetishtirish sexi xo’jalikning asosi hisoblanib, bunda sanoat podasidagi tovuqlarning o’rtacha yillik bosh soni bilan shu korxonaning ishlab chiqarish quvvati aniqlanadi. Barcha sexlarning kattaligi korxonaning ishlab chiqarish quvvatiga bog’liq bo’lib, u sanoat asosidagi tovuqlar podasi sexining bir teksda ishlashini ta’minlashi kerak. Yirik parrandachilik korxonalarida tuxum yetishtirish sexlari bir qancha bo’lishi mumkin bo’lib, ular parrandachilik ishlab chiqarish bir qancha ixtisoslashgan korxonalarni o’z ichiga olishi va podani to’ldirish birlashmasi jo’jalarni boshqa jo’jalardan olishi mumkin. Sexning yoki parrandachilik korxonasining ishlab chiqarish rejasi har bir parrandaboqar va brigadalar uchun belgilangan rejalar asosida tuziladi, bularda asosiy ishlab chiqarish ko’rsatkichlari aks ettiriladi. Bu rejalarda tovuqlarning bosh sonini to’ldirish muddatlari, ulardan foydalanishning davomiyligi, parrandalarning oylik mahsuldorligi va bosh sonini saqlash ko’zda tutiladi. Korxonaning ishlab chiqarish quvvatini o’zgartirmay turib tuxum yetishtirishni ko’paytirish bilan tovuqlarning tuxumdorligini oshirish va ularning bosh sonini to’liq saqlashga erishish mumkin.Tovuqlarni juda talabchanlik asosida podadan chiqarish ularning o’rtacha tuxumdorligini oshirishga olib kelishi mumkin, ammo bu tuxum yetishtirish miqdorini kamayishiga sabab bo’ladi. Tovuqlarning bosh soniga tuxum mahsuldorligini saqlash uchun jami tuxum miqdori va tovuqlarning ma’lum davrdagi o’rtacha bosh sonini bilish kifoya. Parrandalarning o’rtacha bosh soni jami parranda kunlarini kalendar kunlari miqdoriga bo’lish yo’li bilan aniqlanadi. Har bir tovuqning o’rtacha tuxumdorligi jami yetishtirilgan tuxum miqdorini tovuqlarning o’rtacha bosh soniga bo’lishda olingan bo’linmaga teng. Parrandaning tuxumdorligi foiz hisobida ifodalanadi. Buning uchun jami yetishtirilgan tuxum miqdori 100 ga ko’paytiriladi va ko’paytma parranda kunlariga bo’linadi. Parrandaning tuxumdorligi hohlagan muddatda hafta va oy hisobida ifodalanadi. Parrandaning tuxumdorligi dona hisobida o’rtacha. Oylik, chorak va yillik deb ataladi. Tovuqlarning bosh soni va mahsuldorligi oylar bo’yicha namunali normativlaridan xo’jalikning aniq sharoitlari ko’zda tutilganicha parrandlarning erishilgan mahsuldorligi oziq bilan ta’minlanganligi, texnika bazasining ahvoli va boshqalar ushbu korxona uchun rejali normativlar bo’lib qoladi. Tovuqxonada yilning boshida mavjud tovuqlarning yoshi yillik tuxum ishlab chiqarish darajasiga katta ta’sir qiladi, chunki ularning tuxumdorligi yoshi o’tishi bilan asta-sekin kamayib boradi va tovuqlarning bosh soni ham podadan chiqarilishi sababli qisqaraberadi. Tovuqlardan foydalanish muddati bir yil bo’lsa, tovuqxonada profilaktik tanaffusga amal qilinmaganda eng ko’p tuxum olishga erishish mumkin. ammo o’rtacha bosh soniga to’g’ri keladigan yuqori darajadagi Marganes elementi yetishmasa modda almashinuv jarayoni pasayadi, tuxum inkubatsiyadan chiqmaydi. Shuning uchun bu element nazorat qilinadi, lekin bu elementga bo’lgan talab don ozuqalar bilan to’lig’icha qondiriladi. Osh tuzidan ehtiyotkorlik bilan foydalanish kerak. Agar tarkibida 1% osh tuzi bo’lgan omixta yem bilan tovuqlarni oziqlantirib, ichimlik suvi yetishmagan vaqtda ko’chli zaharlanish bo’lishi mumkin. Vitaminlar parrandalar organizmida energiya bermasada, moddalar almashinuvida ishtirok etib katalizatorlik vazifasini bajaradi. Vitamin A yetishmaganda shapko’rlik va boshqa kasalliklar kelib chiqadi. Vitamin D quyosh nurida teri osti bezida sintezlanib, organizmda mineral moddalar almashinuvi, aminokislotalarning ta’sir kuchini boshqaradi. Shuning uchun kataklarda saqlangan tovuqlarda bu vitamin yetishmasligi mumkin. Bu vaqtda suniy vitamin qo’shib beriladi. Bulardan tashqari barcha suvda va yog’da eruvchi vitaminlarni ham nazorat qilish zarur. Vitamin D tuxumning otalanish darajasiga ta’sir qiladi. Agar 1 kg ozuqa tarkibida 1160 XB vitamin D bo’lsa, tuxumdan jo’ja ochib chiqish 91% ni tashkil qiladi va bu ko’rsatkich 190 XB ga kamaysa jo’ja ochib chiqish 44% ga tushadi. Vitamin K ham tuxumning inkubatsiya sifatiga ta’sir ko’rsatadi. shuning uchun tuxum beruvchi tovuqlarning ratsionida 1 kg ozuqada 15-20 mg vitamin K bo’lishi lozim. Buning uchun omixta yem tarkibiga 3-5% o’t uni qo’shilsa bu vitaminga bo’lgan talab qondiriladi.Vitamin V guruhi aloxida rol o’ynaydi. Bu vitamin yetishmaganda tuxumning inkubatsiya sifati pasayib, ochib chiqgan jo’janing o’sish va rivojlanishi past bo’ladi. Parrandalarda 3 ta oziqlantirish tipi mavjud: a) quruq tip oziqlantirish - bunda tovuqlar uchun ratsion tuzilmaydi, to’yimlilik moddalarga bo’lgan talabi 100 g ozuqalar aralashmasida yoki omixta yemda tenglashtiriladi. b) aralash tipdagi oziqlantirish - bunda 1 boshga ratsion tuzilib, shu ratsionga don va boshqa oziqalar qo’shib beriladi. d) Ho’l tip oziqlantirish - bunda namlab yoki namligi yuqori oziqalarga aralashtirib beriladi. Bu tip oziqlantirishda oziqani tayyorlab shu kunning o’zida ishlatish lozim aks holda achib qoladi. Tuxum beruvchi tovuqlarni oziqlantirganda omixta yem tarkibidagi ayrim zaharli moddalar saqlovchi oziqalar miqdoriga e’tibor berish lozim. Paxta kunjarasi va shroti gossipoldan tozalanishi lozim. Zig’ir kunjarasini omixta yemga qo’shishdan oldin sinil kislotasi miqdorini e’tiborga olish lozim. 3.4. Inkubatsiya gigiyenasi va ularning hozirgi holati Yirik parrandachilik xo’jaliklarida parrandalar tuxumini inkubatsiya kilish keng miqyosda qo’llaniladi. Buning uchun «Universal» nomli inkubatoriya ishlatiladi. U tuxumlar joylashtiriladigan lotoklar, ventilyator va havoni almashinish, harorat-namlik talablarini o’zi boshqarish qurilmalari bilan jihozlangan. Inkubatsiya qiladigan lotoklarga tovuq tuxumidan 142 dona, o’rdaknikidan 106 dona sig’adi. Tuxum solingan lotok maxsus barabanlarga joylashtiriladi, qaysiki, xar ikki soatda avtomatik ravishda 90° ga o’zi aylanadi. Inkubatsiyani biologik nazorat kilish bunga tuxumlarni inkubatorga qo’yishdan oldin sifatini baholash, embrionning o’sish va rivojlanishini doimo Tuxum yetishtirish yo’nalishidagi parrandachilik tovuqchilik fermalaridagina tashkil etiladi. Tovuq tuxumi oziq-ovqat uchun mazali, iqtisodiy samarador, tovuq boqish uchun ozuqa bazasi qulay bo’lgan hududlarda keng tarqalgan. Boshqa tuxum, ya’ni o’rdak, kurka, g’oz tuxumini yetishtirish tovuq tuxumini yetishtirishga nisbatan qimmat. O’rdak va kurka tuxumiga 3-4 barobar, g’oz tuxumiga 10 barobar ko’p ozuqa birligi sarflanadi. Shuning uchun o’rdak, g’oz va kurka fermalari tuxum yo’nalishida bo’lmay, ularda go’sht yetishtirish uchun jo’jalar boqiladi. Go’sht yetishtirish yo’nalishidagi fermalarga asosan o’rdak, g’oz va kurka fermalari ixtisoslashgan. Bu yo’nalishdagi xo’jalik fermalari tovar go’sht (o’rdak, g’oz va kurka jo’jalaridan broyler) yetishtirib beradilar. Parrandachilik xo’jaliklarida to’ziladigan texnologik loyihalar uchun tug’adigan tovuqlarni kataklarda asrashda 50, 100, 250, 300, 400 va 500 ming bosh; kichik fermer xo’jaliklarida ishlab chiqarish galasini chuqur to’shamada saqlashda 100000 bosh miqdorda parranda boqish tavsiya etiladi. Maxsus loyiha bilan qurilayotgan broyler fabrikalarida 500 dan 500000 boshgacha jo’ja boqish muljallangan. O’rdak go’shti yetishtiriladigan yirik xo’jaliklar uchun 500 mingdan 1 mln boshgacha jo’ja boqishga mo’ljallangan loyihalar mavjud. G’oz va kurka boqish uchun jo’jalar 100-250 ming boshgacha, shirkat xo’jaliklar fermalari uchun esa 30 ming boshgacha parranda saqlash maqsadga muvofiqdir. Har bir qishloq xo’jalik korxonasi singari parrandachilik fabrikalarining ham tashkiliy xo’jalik asoslari, ularning o’z ustavlarida aks ettiriladi. Parrandachilikni to’g’ri tashkil etish va unda yetishtiriladigan mahsulot miqdorini ko’paytirish, fan yutuqlaridan keng foydalanishni va zooveterinariya qoidalariga to’liq amal qilishni taqozo etadi. Zooveterinariya talablariga javob bermaydigan har bir tadbir poda tarkibidagi parrandalar nisbatini o’zgartirishga olib keladi. Bu borada parrandachilikda takror ishlab chiqarishni to’g’ri tashkil etish muhim ahamiyatga ega. Mahsulot tannarxini pasaytirishning eng muhim yo’li ishlab chiqarish jarayonlarini to’liq mexanizasiyalashtirish asosida mehnat unumdorligini oshirishdir. Izchillik bilan jadallashtirish asosida ekinlarning hosildorligini, chorvachilikning mahsuldorligini oshirish mahsulot tannarxini pasaytirish, rentabellik darajasini oshirish eng muhim ahamiyat kasb etadi. Asosiy ishlab chiqarish fondlaridan foydalanishni yaxshilash mahsulot tannarxini arzonlashtirishda asosiy omillardan biri hisoblanadi. Shuningdek, mahsulot ishlab chiqarishda aylanma vositalardan maqsadga muvofiq foydalanishning eng ahamiyati katta. XULOSA Parrandachilik sohasi bo’yicha mavjud ma’lumotlar tahlili natijalariga asoslanib qo’yidagilarni xulosa qilish mumkin: 1. Samarqand tumanida 2011 yilda sabzavot yetishtirish uchun ajratilgan ekin maydoni 5585 gektarni tashkil etgan bo’lib 2013 yilda bu ko’rsatkich 3951 gektarni tashkil etgani holda 2013 yilda 2011 yilga nisbatan 1634 gektarga yoki 29,3 foizga kamaygan. 2011 yilda poliz mahsulotlari yetishtirish uchun ajratilgan ekin maydoni 30 gektarni tashkil etgan bo’lib 2013 yilda bu ko’rsatkich 175 gektarni tashkil etgani holda 2013 yilda 2011yilga nisbatan 145 gektarga yoki 5,8 martaga oshgan. 2011 yilda g’alla ishlab chiqarish uchun ajratilgan yermaydoni 4375 gektarni tashkil etgan, 2013 yilda bu ko’rsatkich 4090 gektarni tashkil etgani holda 2013 yilda 2011 yilga nisbatan 285 gektarga yoki 6,5 foizga kamaygan. 2011 yilda kartoshka ishlab chiqarish uchun ajratilgan yer maydoni 578 gektarni tashkil etgan bo’lib 2013 yilda bu ko’rsatkich 388 gektarni tashkil etgani holda 2013yilda 2011 yilga nisbatan 190 gektarga yoki 32,9 foizga kamaygan. 2011 yilda hosilli uzumzorlar 2741 gektarni tashkil etgan bo’lsa 2013 yilda bu ko’rsatkich 2967 gektarni tashkil etgani holda 2013 yilda 2011 yilga nisbatan 226 gektarga yoki 8,2 foizga oshgan. Tuman fermer xo’jaliklari jami ekin maydoni 2011 yilda 17139,9 gektarni tashkil etib, 2013 yilda bu ko’rsatkich 17150,9 gektarni tashkil etgani holda 2013 yilda 2011 yilga nisbatan 11,0 gektarga yoki 0,1 foizga o’sgan. 2. Samarqand tumani fermer xo’jaliklarida asosiy vositalarning o’rtacha yillik qiymati 2011 yilda 18582791 ming so’mni tashkil etgan bo’lib 2013 yilda bu ko’rsatkich 20597385 ming so’mni tashkil etgani holda 2013 yilda 2011 yilga nisbatani 1993996,6 ming so’mga yoki 10,7 foizga oshgan. G’allachilikda yerlarning fondlar bilan ta’minlanishi 2013 yilda 4383,6 ming so’mni, mehnatning fondlar bilan qurollanishi esa 10969,0 ming so’mni tashkil etgan. Fond sig’imi Mavzu: 5000 bosh tuxum beruvchi tovuqqa mo’ljallangan tovuqxona . Tovuqlar tirik vazni 2,5 kg , Qashqadaryo viloyati , tashqi harorat -2 0 C 26 mingdan ziyod kichik biznes subyekti ish boshladi, ushbu sektorda faoliyat ko’rsatayotgan korxonalarning umumiy soni yil oxiriga kelib 190 mingtaga yetadi. 1. QISHLOQ XO’JALIKLARIDA RESURSLARDAN FOYDALANISH HOLATI TAHLILI Samarqand viloyati Samaqand tumani 1938 yil 15 yanvarda tashkil qilingan. Tumanda 3 ta shaxarcha va 33 ta qishloq fuqorolar yig’inida 238134 kishi istiqomat qilib kelishmoqda. Tuman fermer xo’jaliklari tomonidan turli xildagi qishloq xo’jalik mahsulotlari ishlab chiqariladi. Bundan tashqari tumanda kichik biznes va xususiy tadbirkorlik bilan shug’ullanuvchi iqtisodiyotning real sektorlari yaxshi rivojlangan. Masalan parrandachilik, sabzavot mahsulotlarini saqlash, qayta ishlash bilan bog’liq ko’plab qo’shma korxonalar ishlab turibdi. Tumanda g’allachilikka ham katta etibor berilmoqda. Xususan 2013 yil 4090 ga maydonda g’alla yetishtirgan bo’lib, har 1 ga maydondan 51,6 s. hosil olingan. Bu natijaga erishish uchun tumanda almashlab ekish tadbirlari olib borilgan. Tumanda infratuzilmalarga to’xtaladigan bo’lsak, xozirgi kunda tumanda 14 ta shifoxona axolining sog’lig’ini saqlashda, yoshlarga ta’lim berish uchun 33 ta umuta’lim maktablari, 4ta kasb xunar kolejlari hamda 18 ta maktabgacha ta’lim muassasalari xizmat qilib kelmoqda.Qishloq xo’jaligi ishlab chiqarishning moddiy elementlari orasida yer resurslari muhim o’rinni egallaydi. U moddiy boylik yaratishning dastlabki shartsharoiti va tabiiy asosi hisoblanadi. Klassik iqtisodchilar, yerni mehnat vositalari, mehnat predmetlari va manzilgoh joylarni yaratuvchi buyuk laboratoriya, xazina ekanligini ta’kidlaganlar. Yer resurslari - buyuk va hyech narsa bilan almashtirib bo’lmaydigan milliy boylik. Yer resurslari, boshqa ishlab chiqarish vositalardan tubdan farq qilgani holda, asosiy ishlab chiqarish vositasi hisoblanib, bir qator o’ziga xos xususiyatlarga ega va qishloq xo’jalik ishlab chiqarishi iqtisodiga katta tasir ko’rsatadi. 1. Yer tabiat mahsuli. Inson mehnati tuproq xususiyatini o’zgartiradi, bu uning mehnat predmeti ekanligi. o’simliklarning rivojlanishi va o’sishga ta’sir ko’rsatishi uning mehnat vositasi ekanligi. Ikkalasi birgalikda uning ishlab chiqarish vositasi ekanligini bildiradi. 2. Yerning hududiy chegaralanganligi va uning takror yaratilmasligi. Yer boshqa ishlab chiqarish vositalari kabi insonnig xohishi bilan ko’payib qolavermaydi. 3. Yerni almashtirish mumkin emasligi. Yerni boshqa ishlab chiqarish vositalari kabi almashtirib bo’lmaydi, undan boshqa ishlab chiqarish vositalarini ishlab chiqaruvchi kuchlarning rivojlanishiga qarab takomillashganlari bilan almashtiriladi. 4. Yerni siljitib bo’lmasligi. Yer qayerda joylashgan bo’lsa, o’sha yerda undan foydalanish mumkin, uni bir joydan boshqa joyga ko’chirish mumkin emas. 5. Yer uchastkalarining sifati bo’yicha turli tumanligi. Yer uchastkalariga bir xil miqdorda mablag’ va mehnat sarflansa ham olinadigan mahsulotlar miqdori turlicha bo’lishi mumkin. 6. Boshqa ishlab chiqarish vositalari ishlab chiqarish jarayonida foydalanilganda eskiradi, o’zining foydalilik xususiyatini kamaytiradi va butunlay ishdan chiqadi. Yer umrbodlik ishlab chiqarish vositasi hisoblanadi, eskirmaydi, aksincha u yaxshilab parvarish qilinsa, ko’p hosil beradi. Yerning bu xususiyatlari uning sarflab ko’proq sifatli mahsulot olish vazifasi qo’yilgan. Tovuqlarni biologik to’liq qiymatli ozuqalar bilan yetarli darajada oziqlantirilganda tuxum yunalishidagi zotli tovuqlardan 1 yilda 250 - 280 ta tuxum olish mumkin. Bunday holda 1000 ta tuxumga 1,5 - 1,7 s oziqa birligi, 10 ta tuxumga 1,5 - 1,7 oziqa birligi sarflanadi. Tuxum beruvchi tovuqlarning tuxumdorligi, tuxumning inkubasion (jujja ochib chiqish) davri, sifati, holati va xo’jalikda ishlatish muddati, ularning oziqlantirish va saqlash usuliga bog’liq bo’ladi. Tovuqning 1 yillik tuxum mahsuldorligi 250 dona bo’lsa, 1 kg tirik vazni hisobiga 875 g oqsil ishlab chiqaradi. 1 yilda 5000 litr sut beradigan sog’im sigirni 1 kg tirik vazniga 275 g oqsil tug’ri keladi. Tovuqlar ratsionida almashinuv energiyasi, xom protein, aminokislotalar, xom yog’, xom kletchatka, mineral moddalar ya’ni asosan kul reaksiyasi va vitaminlar miqdori nazorat qilinadi. Parrandalar ratsionida almashinuv energiyasi me’yorda bo’lmasa mahsulot birligiga sarflanadigan oziqa miqdori oshib ketadi. Parrandalar almashinuv energiyasini hayotini saqlash, tuxum hosil bo’lish, o’sish, rivojlanish va yog’ hosil qilishi uchun sarflaydi. Xayotini saqlash uchun sarflanadigan energiya saqlash usuli va tirik vazniga bog’liq bo’ladi. Tovuqlarni polda guruhlarda saqlaganda kataklarda saklanganga nisbatan ko’p sarflanadi. Tuxum beruvchi tovuqlarni yuqori energiyaga ega bo’lgan ratsion bilan oziqlantirganda energiya almashinuvi buziladi va jigarda yog’ to’planishi 2-5 marta oshadi, suyib ko’rilganda jigar och qo’ng’ir yoki sariq rangda bo’ladi. Bu vaqtda boshqa a’zolarida ham yog’ to’planadi, tuxum berish darajasi 30 - 40% kamayib, tuxumning hajmi kichrayadi. Bunday vaqtda oyiga 2 marta 1 kg omixta yemga 1,8 g xolin, 11 % xb vitamin Ye, 13 mg vitamin 12 qo’shib berish lozim. Tovuq tuxumining umumiy og’irligini 58% yoki 32% sarig’i 10% ni po’stlog’i tashkil qiladi. Tuxum oqining tarkibida 87% suv 12% oqsil, yog’, karbon suvlar va boshqa moddalar 7% ni tashkil qiladi. Tuxum sarig’ida esa 66% suv, 13% oqsil, 10,5% yog’, 10,5% mineral moddalar mavjud. Demak, 1 dona tuxum 56 g bo’lsa 6 - 7 g oqsil bo’lar ekan, buning uchun tovuq ratsionda 12 - 17 g xom protein qabul qilishi kerak. Bundan tashqari tirik vaznini saqlash uchun ham protein zarur. Tuxum beruvchi tovuqlar organizmida modda almashinuvining me’yorda bo’lishi uchun mineral moddalar katta rol o’ynaydi. Shuning uchun tovuqlar ratsionida mineral moddalarni nazorat qilish kerak. 1 dona tovuq tuxumida 2 gr Sa, 0,12 gr R, Md - 30 mg, Sa - 70 mg bo’ladi. bundan tashqari 0,7 mkg Mp bor. Tovuqlar ratsionining asosiy qismini don ozuqalar tashkil qiladi. Bu ozuqalar tarkibida Sa kam, R ko’p bo’ladi. Rasion tarkibidagi kalsiy va fosfor nisbatini to’g’rilash maqsadida omixta yem tarkibiga 7% o’t uni va bundan tashqari bo’r, chig’anoq uni, oxak va boshqa kalsiyga boy moddalar qo’shiladi. Kalsiy yetishmagan vaqtda tuxum po’chog’i tez sinadigan bo’ladi, xatto po’choqsiz pardada tuxum tug’ishi ham mumkin. Kalsiy miqdori me’yordan oshib ketsa ham tovuqning ishtahasi yuqoladi, oriqqlaydi va tuxum berish darajasi pasayadi. Tuxum beruvchi tovuqlar uchun tayyorlangan omixta yem tarkibida 3,1% kalsiy va 0,7 % fosfor bo’lishi kerak. inkubatoriya va boshqarish-xo’jalik sektori bo’ladi. Yirik ixtisoslashgan xo’jaliklarda alohida zonalarga: ona tovuqlar saqlash hududi, inkubatoriya va jo’jaxonalar bor hududga bo’linadi.Parrandachilik xo’jaliklarining atrofi kamida 2 m balandlikda devor bilan o’ralishi kerak. Ona tovuqlar sexi va o’sishdagi jo’jalar saklaydigan hudud sim to’r bilan o’raladi. Xo’jalikka kiradigan yagona yo’lga darvoza kengligida dezobaryer qilinib, usti ayvon bilan yopiladi. Xizmatchilarning kirish yo’li dezgilamlar bilan jihozlanadi. Tovuqlarni pol ustida qalin to’shamada, axlatlari yig’iladigan to’r pollarda yoki orasi ochiq taxta pollarda saqlanadi. Katta yoshdagi parrandalar va o’sishdagi jo’jalarni qalin to’shamada saqlanganda parrandaxonaning pollari avvaldan tayorlangan bo’ladi. Toza, quruq va zichlangan 1 m2 polga avval 0,7 - 1,0 kg ohak sepiladi va ustidan 6 - 8 sm qalinlikda to’shama to’shaladi. Keyin zaruriyat tug’ilganda boshqa yangi to’shamaga almashtiriladi. Almashtirilmaydigan to’shamani qalinligi jo’jalarni tagida 15 - 20 sm, katta tovuqlarni tagida esa 20 - 25 sm bo’ladi. O’rtacha yillik to’shamaning miqdori har bir tovuqqa: torf tolasi 12 - 15 kg, kesilgan poxol 18 - 20 kg, yog’och qirindisi 9 kg ga tug’ri keladi. Torfli to’shama boshqa to’shamalarga nisbatan ammiakni 7 marta, karbonat angidrid gazini 6 barobar va namlikni 3 barobar ko’p yutishi aniqlangan (A. K. Danilova). To’r yoki orasi ochiq qilingan pollarni oxirgi romlari olinadigan bo’ladi. Turli romlar poldan 40 - 60 sm balandlikda qo’yilgan qo’ygichlarga o’rnatiladi. Parrandalar tezagi taxtalar oralig’idan yoki to’r teshiklaridan polga tushadi. Parrandachilnk fabrikalarida jo’jalar ko’pincha oddiy uychalarda o’stiriladi. Bu uychalar 100 m uzunlikkacha bir - biri bilan ulanadi. Ularga parallel qilib tarnovsimon oxur va sug’orish idishlari o’rnatiladi. Parrandaxonani ochiq bostirma shaklida qurib, atrofiga yengil devor qilinadi. Bu bostirmani poli metall to’rdan qilinib, ular romlarga tortiladi. To’r tagi 80 sm pastlikda tuprog’i zichlangan bo’ladi. Bunday parrandaxonaning old tomoni sim Inkubatsiya jo’jalarning yaxshi rivojlanishi va har xil kasalliklarga chidamli bo’lishi ularning birinchi kungi hayotiy sharoitiga bog’liqdir. Inkubatsiya davrida tuxumlar suvning bug’lanishi tufayli 11% dan 13% gacha o’z og’irligini yo’qotadi. Yo’qotilgan suvning miqdori inkubatsiyada mu’tadil rejimni saqlab turishga bog’liq. «Universal» inkubatoriyasida mikroiqlim ko’rsatgichlari quyidagi jadvalda keltirilgan. Inkubatsiya rejimi buzilsa, ayniqsa, harorat pasaysa yoki ko’tarilib ketsa, namlik yetishmasa yoki ko’payib ketsa. embrionning o’sishi va rivojlanishini to’xtatishga, ular organizmi chidamliligining pasayishiga sabab bo’ladi. Agar tovuq tuxumiga inkubatsiyaning birinchi 2 kunligida 4 sm3 kislorod kirsa, 5 kundan keyin 16,7 - 30; 10 kundan keyin 70, 14 kundan keyin 270 va 19 kundan keyin to 3863 gacha kislorod kiradi. Bir vaqtda inkubatsiya davrida 3,6 - 4,5 l karbonat angidrid gazi ham chiqadi. Tuxumdan chiqqan tovuq, o’rdak, kurka va g’oz jo’jalari bir necha soat inkubatsiyada ushlab quritaladi. Bundan keyin jo’jalar 3 guruhga - sog’lom, kamquvvat va majruhlarga saralanadi. Sog’lom jo’jalar mustahkam turadi, Ferma sharoitida bir kunlik jo’jalarning bir-birini cho’qib mayib - qilmasliklari uchun maxsus mashina yordamida tumshuqlarining burun teshigidan keyin 1/3 qismi qirqiladi. Naslli xo’rozchalarning ichki barmog’ining tirnog’i kesiladi va pixi kuydiriladi. Sog’lom va baquvvat jo’jalar balandligi 18 sm va o’lchamlari 60 x 60 sm bo’lgan qutilarga joylashtiriladi. Quti to’rt qismga bo’linib, oralari to’siq bilan ajratiladi. Har bir qismiga tovuq jo’jasidan 25 bosh, o’rdak va kurkadan 15 bosh yoki g’ozdan 10 bosh joylashtiriladi. Jo’jalar saralangandan keyin o’stirishga jo’natiladi. 4. TUXUM YO’NALISHIDAGI TOVUQLARNING MAHSULDORLIGINI OSHIRISHDA ZOOGIGIYENIK TADBIRLARNING IQTISODIY SAMARADORLIGINI OSHIRISH IMKONIYATLARI 4.1. Parrandalarni saqlash usullarini takomillashtirish imkoniyatlari Parrandachilik chorvachilikning asosiy tarmoqlaridan biri hisoblanadi. Yirik mexanizasiyalashgan parrandachilik fabrikasi yiliga 300 - 450 mln dona tuxum ishlab chiqadi yoki har bir tovuqdan 250 - 270 tuxum oladi. Hozirgi kunda parrandalar ikki xil usulda - yayratib va yayratilmasdan boqiladi. Yayratib saqlash usulida parrandalar polda saqlanib, chegaralangan yayratishdan foydalanadi. Yayratilmasdan saqlanadigan parrandalar yopiq binolarda boqilib, kataklarda, (qalin to’shama, to’rli yoki ochiq yog’och pollarda ushlanadi. Parrandaxonalarni loyihalash va qurish hamda mahsulot parrandalardan foydalanish mavjud texnologiyani loyihalash me’yorlari asosida bajariladi. Parrandachilik xo’jaliklarida saqlashni qaysi usulidan foydalanishni xo’jalikning yo’nalishi, iqtisodiy tomondan samara berishi va iqlim sharoitiga qarab belgilaydi. Parranda go’shti va tuxum ishlab chiqarish jarayoni xo’jalikning yo’nalishi va ixtisoslashishiga bog’liq. U yopiq bo’lishi mumkin, bunda hamma texnologik jarayonlar bir xo’jalikda tugatiladi. Bunda bitta ixtisoslashgan xo’jalikda yil davomida uzluksiz ravishda tuxum va broyler go’shti ishlab chiqariladi. Tuxum ishlab chiqarish jarayoni inkubatsiyadan boshlanib, bir kunlik jo’ja, jo’jani o’stirish, yil davomida bosh sonni to’ldirish, asosiy mahsulot beradigan parrandalarning sonini ko’paytirishga qaratiladi. Yopiq holidagi ixtisoslashgan kuzatib borish, tuxumdan chikqan jo’janing o’sish holati va sog’ligini aniqlash ishlari kiradi. Har xil turdagi parrandalarning tuxum tug’ishi kunning har xil paytiga to’g’ri keladi. Tovuqlar, kurkalar va sesarkalar ertalab va kunduzi, o’rdak esa tong azonda tug’adi. Tuxumlarning haddan tashqari sovib ketmasligi va ifloslanmasligi uchun tug’ilgan tuxumlar 2 - 3 soat ichida, o’rdaklarniki esa undan ham tezroq yig’ib olinishi lozim. Terilgan tuxumlar shu zahoti vaqtinchalik saqlanadigan (6 kundan oshmasin) omborlarga beriladi. U yerda harorat +80 - 12°S va nisbiy namlik 70 - 75% atrofida bo’ladi. Saralangan tuxumlar simob - kvarsli lampa, formaldegidning bug’i va boshqalar bilan dezinfeksiya qilinadi. Inkubatsiyaga qo’yiladigan tuxumlar to’g’ri shaklda, toza, silliq, po’stlog’i yetarlicha mustahkam bo’lishi kerak. Inkubatsiyaga qo’yiladigan tuxumlarning og’irligi tovuqniki 50-58 g, o’rdakniki 70-90, g’ozniki 120-180, kurkaniki 70-90, sesarkaniki 35-45 g bo’lishi kerak. Tuxum ichidagi havo bo’shlig’ining diametri 1,8-2 sm dan oshmasligi zarur. 1 g tovuq tuxumining sarig’ida vitamin A kamida 6-8 mikrogramm, karotinsimonlar 15, vitamin V2 5-6; Kurka tuxumida esa unga nisbatan 9-11, kamida 15,6 va 7, o’rdak va g’oznikida 10-15, kamida 20 va 8-9 mikrogrammlargacha bo’lishi kerak. Tuxumning shakli noto’g’ri, qobig’i yorilgan yoki to’liq yetilmagan, yupqa, havo bo’shligi harakatchan yoki aralashib ketgan, qon aralashgan, iflos va eski bo’lsa inkubatsiyaga qo’yilmaydi. Inkubatsiya jarayoni vaqtida tuxumda kurtakning o’sishi maxsus asbob ovoskop bilan ko’rib boriladi. Tovuq tuxumlari chiqarish lotoklariga 19-20 kuni, o’rdakniki 25-27 va g’ozniki 20 kuni o’tkaziladi. Ovoskop qilishning birinchi martasida kurtakning o’sishi, qon tomirlarining holatiga qarab baxolanadi. Yomon rivojlanayotgan kurtakning qon tomirlari to’rining rivojlanishi kuchsiz bo’ladi. Ikkinchi marta ovoskop qilinganda kurtak qon tomirlari tizimini rivojlanishiga qarab baholanadi. Uchinchi marta ovoskop qilinganda kurtakning rivojlanishi yaqqol ko’rinadi. Birinchi ko’rishda qon tomirlari ko’rinmasa yoki uchinchi ko’rishda to’liq qorong’i bo’lib ko’rinsa, bunday tuxumlar lotokdan olib tashlanadi. to’r bilan o’raladi. Uzunasidagi devor bo’yicha oxurlar, uyalar o’rnatiladi. Bu esa oziqa tarqatish va tuxumni terishda ichkariga kirib yurmaslikka imkon beradi. Tarnovsimon sug’orgichlar parrandaxonani old tomoniga o’rnatiladi. To’r tagiga tushgan axlatlar yil davomida 1 - 3 marta tozalanadi. Naslli parrandalarni saqlash uchun maxsus seleksion parrandaxonalar quriladi. Uning har ikkala tomoniga kengligi 3,5 metr bo’lgan joy qilinadi. Parrandaxonaning poli 3,5 x 2 m qilib bo’linadi. Har bir xo’rozga 10 tovuq, 8 - 10 kurka, 5 - 8 o’rdak yoki 3 - 5 g’oz berkitiladi. Shunday usulda saqlanganda alohida parrandalarning mahsuldorligi ortadi. Har bir tovuqning tuxumi nazorat uyalarida hisoblanadi. Naslli va tovar yo’nalishidagi parrandalarni o’stirish va saqlashni to’g’ri tashkillashtirishda mikroiqlim sharoitini barpo etish juda katta ahamiyatga ega. Harorat, namlik va yorug’lik rejimi parrandalar uchun to’yimli oziqalar bilan ta’minlanishi bilan teng bo’ladi. hajmli parrandaxonalar isitish, ventilyasiya tizimlari bilan jihozlanadi va havoning sovuq vaqtlarida ham bino havosi harorati +140 -16°S va nisbiy namligi 60 – 70% da saqlanadi. Guruh holida o’stiriladigan tovuqlar 1250 boshdan alohida bo’limda saqlanadi. Tug’adigan tovuqlarni polda saqlaganda tabiiy iqlim sharoitiga qarab havoning sovuq vaqlarida har 1 kg tirik vazni hisobiga 1,5 - 1,8 m3 toza havo yuboriladi, issiq paytlarda esa 5,9 m3, kataklarda saqlansa sovuq vaqtda 1,4 dan 1,6 m3 va issiq vaqtlarda esa 5,3 m3 havo yuboriladi. Sovuq vaqtlarda parrandaxonalarda havoning harakati 0,3 m/sek, issiq vaqtlarda esa 1,2 m/s bo’lishi kerak. Katta jo’jalarni o’stirishda kunning yorug’ vaqti parrandaxonalarda har haftada 1 soatga kamayib boradi. 16 haftaligida parrandalarga yorug’lik 8 soat, tuxum tug’ishni boshlagandan boshlab, ya’ni 150 - 180 kunligida yorug’lik astasekinko’paytiriladi. 14-16 oyligida yorug’lik berish 12-16 soatga yetkaziladi. Parrandaxonalarda tabiiy yorug’lik ya’ni yorug’lik koeffisiyenti 1:8 - 1:10, sun’iy yorug’lik 4 - 5 Vt/m2 yoki 12 - 16 lk, kunduzgi lampalar bilan yoritilsa 50 lyuksga teng bo’lishi kerak.Yirik parrandichilik fabrikalari va fermalarida tuxum yetishtirish tovuqlarni kataklarda saqlash bilan bog’liqdir. Olimlarning tajribalari shuni ko’rsatadiki, katta yoshdagi jo’jalarni kataklarda saqlaganda erkin holida yurganlarga qaraganda o’sishi tezlashar ekan. Kataklarda jo’jalarni pati tez chiqib va ularni tullashi 15 kun oldin tugaydi. L. K. Danilova va boshqalarni aniklashicha,shu yoshdagi jo’jalarni kataklarda saqlaganda gaz almashishi ancha intensiv bo’lar ekan. Parrandalarni o’stirishda har xil turda qilingan qavatli-qatakli batareyalardan foydalaniladi. Ixtisoslashgan ferma va fabrikalarda 1 kunlikdan 60 kunlikkacha jo’jalarni, katta yoshdagi jo’jalarni va tug’adigan tovuqlarni saqlash uchun katakli batareyalardan foydalaniladi. Ishlab chiqarishda ko’pincha 1 - 30 kunlik jo’jalarni saqlash uchun besh qavatli KBE-1 katakli batareyalardan foydalaniladi. Jo’jalar keyingi yoshlarida 31 - 60 kunligida yana ham mukammallashtirilgan KBM-2, KBM-2A, KBM-2B va boshqa katakli batareyalarga o’tkaziladi. 61 - 140 kunlik broyler jo’jalarni saqlash uchun KBA katakli batareyalardan foydalaniladi. Uch qavatli KBS-3 va bir qavatli BGO - 140 lardan boshqa katakka o’tkazmasdan bir kunlik jo’ja 140 kunligigacha boqiladi. Har bir yoshdagi jo’jalar uchun ma’lum o’lchamdagi kataklar qilinadi. MUNDARIJA KIRISH………………………………………………………………............... 2 2. QISHLOQ XO’JALIKLARIDA RESURSLARDAN FOYDALANISH HOLATI TAHLILI ……………………….……............................................. 3 3. TUXUM YO’NALISHIDAGI TOVUQLARNING MAHSULDORLIGINI OSHIRISHDA ZOOGIGIYENIK TADBIRLARNING IQTISODIY SAMARADORLIGI VA UNING HOZIRGI HOLATI ………………….............................................................. 4 3.1. Samaradorlik tushunchasi, mezoni, turlari, ko’rsatkichlari va ularni hisoblash usullari………………………………………………......................... 5 3.2. Tuxum yo’nalishidagi tovuqlarning mahsuldorligini oshirishda zoogigiyenik tadbirlarning iqtisodiy samaradorligining hozirgi holati tahlili………………………………………………………................................ 6 3.3. Parrandalarni oziqlantirishda gigiyena talablari va ularning hozirgi holati………………………………………………………………………….... 8 3.4. Inkubatsiya gigiyenasi va ularning hozirgiholati………………………….. 10 4. TUXUM YO’NALISHIDAGI TOVUQLARNING MAHSULDORLIGINI OSHIRISHDA ZOOGIGIYENIK TADBIRLARNING IQTISODIY SAMARADORLIGINI OSHIRISH IMKONIYATLARI…………………………………………………………... 13 4.1. Parrandalarni saqlash usullarini takomillashtirish imkoniyatlari………… 15. Tovuqlarning tuxum mahsuldorligini oshirish imkoniyatlari……….. 18 4.3. Tuxum yo’nalishidagi tovuqlarning mahsuldorligini iqtisodiy samaradorligini oshirish imkoniyatlari………………………………………… 22 5. HAYOT FAOLIYATI XAVFSIZLIGI VA EKOLOGIK MASALALAR XULOSA VA TAKLIFLAR FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI korxonalardan broyler-jo’ja go’shti, o’rdak va kurka go’shti yetishtirishda ham foydalaniladi. Inkubatsiya tuxumini olish, uni inkubatsiya qilish, o’stirish va xo’jalik ichida tug’adigan tovuqlar bosh sonini tashkillashtirish tashqaridan yuqumli kasalliklar kirishining oldini oladi. Ixtisoslashgan yopiq tipdagi xo’jaliklardan tashqari, to’liq bo’lmagan texnologik ishlab chiqarish sikllaridan foydalanuvchi xo’jaliklar ham bor. Ular bir kunlik jo’jalarni boshqa xo’jaliklardan olib, keyin o’zlari tuxum, go’sht, broyler olish uchun boqadilar. Parrandalar qaysi bir usulda boqilmasin va qaralmasin asosiy texnologik jarayonlarni gigiyena tomondan baholash earur. Katta yoshdagi parrandalar polda yayratish bilan saqlanganda erkin holida harakatda bo’ladi, keragicha toza havodan nafas oladi, quyosh nuri bilan ta’minlanadi, natijada organizmda modda almashishning yaxshilanishi, tabiiy chidamlilikning oshishi, kam kasal bo’lishi kuzatiladi. Yayratilmaydigan parrandalarga qaraganda ularning tuxumlari inkubatsiyada yaxshi natija beradi, jo’jalari kam nobud bo’ladi va yaxshi o’sadi. Parrandalarni kataklarda saqlashga o’tkazish parrandaxonalardan foydalanish maydonini 3 - 4 martaga oshiradi, ammo hamma texnologik jarayonlarda (oziqlanish, qarash va saqlash) mexanizatsiya, elektrofikasiya va avtomatizatsiyani joriy qilish tufayli mehnat unumdorligi oshadi. Parrandalarni kataklarda saqlash, ayniqsa jo’jalarni o’stirishda ishonchli mikroiqlim ko’rsatgichlarini muhayyo qilish, yetarli to’yimli oziqalar bilan ta’minlashni talab etadi. Bu esa ularni yaxshi o’sishi, kasalliklarga chidamli bo’lishi va xo’jalikda foydalanish davrida mahsuldorligini oshiradi. Hozirgi kunda parrandachilik ferma va fabrikalari quyidagi o’lchamlarda qurilgan: tuxum yo’nalishida - katak va polda saqlanadigan sanoat asosida qurilgan fermalar, tug’adigan tovuq uchun 10, 15, 25, 50 va 100 ming boshga, fabrika esa 200 ming boshga mo’ljallanadi. Parrandachilik fabrikasi yopiq siklda, tuxum yetkazsa, 200, 300, 400 va 500 ming boshga mo’ljallanadi. Go’sht yo’nalishidagi broyler jo’ja o’stiradigan ferma 30, 100, 250, 320, 500 ming va 1000000 boshga; kurka jo’jasi o’stiradigan ferma 25, 50 va 100 ming boshga; broyler - o’rdak jo’jasi 65, 125 va 250 ming boshga; go’shtga boqiladigan g’ozlar esa 10, 60 va 200 ming boshga; broyler - kurka jo’jalari yetkazadigan fabrika 250 va 500 ming; broyler-jo’ja yetkazadigan fabrika 3000, 4000, 6000 va 8000; broyler - o’rdak jo’jasi fabrikasi 500, 750 ming va 1 va 1,5 mln. boshga va g’oz go’shti yetkazadigan fabrika 250 va 500 ming boshga quriladi.Parrandachilik fermasi, ayniqsa, parrandachilik fabrikasi har ehtimolga qarshi ma’lum maydonda, aholi yashash joylaridan uzoqda, zooveterinariya qoidalariga va sanitariya oraliqlariga qat’iy rioya qilingan holda qurilishi kerak.Parrandachilik fabrikalari va fermalarini qurishda umumiy talab qilinadigan veterinariya-sanitariya qoidalari inkubatoriya va jo’jaxonalarni qurishda ham talab etiladi. Veterinariya inshootlari so’yish sexi va util sexlari shamol yo’liga qarab hamma binolardan keyinda quriladi. Parrandachilik fabrikalari va fermalarini qurishda xo’jaliknn har xil yuqumli kasalliklardan saqlash tadbir-choralariga to’liq amal qilish zarur. Shuni e’tiborga olib loyihalash va qurish davrida sektorlarga bo’linadi, ya’ni: parrandachilik sektori, qaysiki, bunda parrandalarni saqlaydigan hamma binolar, K I R I SH Chorvachilikning asosiy ajralmas tarmoqlaridan biri bu parrandachilikdir. Aynan bu soxadan respublikamiz axolisining sifatli oziq-ovqat mahsulotlariga bo’lgan ehtiyoji qondiriladi. Bunda aholi iste’molidagi parranda go’shti va tuxumning asosiy qismini beradigan parrandachilikning o’rni muhimdir. Parrandachilik – mamlakat qishloq xo’jaligining muhim tarkibiy qismidir. Parrandachilik tarmoqlarining maqsadga muvofiq, samarali joylashtirilishi, rivojlantirilishi respublikada mehnat taqsimotini ijobiy hal etilishiga bevosita ta’sir etadi. Hududlarning tabiiy, iqtisodiy sharoitlarini hamda bozor talablarini e’tiborga olgan holda parrandachilik sohalarini joylashtirilish va rivojlantirish zarur. Chunki bu tarmoqlarda oziq-ovqat va qayta ishlash sanoati korxonalari uchun tuxum, parranda go’shti, pat, par va qo’shimcha mahsulotlar: g’oz jigari kabi mahsulotlar yetishtiriladi. Natijada sanoat tarmoqlarining rivojlantirilishi ham ta’minlanadi, parrandachilik tarmoqlarida inson salomatligi uchun zarur, oqsil moddalarga boy bo’lgan turli xildagi mahsulotlar ham yetishtiriladi.Shuning uchun respublika hukumati mamlakatning parrandachilikni barcha sohalarini rivojlantirishga qaratilgan yirik dasturlar ishlab chiqib, ularni amaliyotga tatbik etish bo’yicha qator chora-tadbirlarni amalga oshirmoqda. Mamlakatimizda chorvachilikni rivojlantirish uchun mustaqillik yillarida barcha imkoniyatlar yaratib berildi. Chorvachilikni xususiylashtirish natijasida chorva hayvonlari egasini topdi, fermer, dehqon va shaxsiy yordamchi xo’djaliklarda chorva bosh sonlari ko’payib, mahsulot yetishtirish keskin oshdi. Fermer xo’jaliklari uchun har shartli bosh molga 0,30-0,45 ga yer ajratib berilishi natijasida chorva hayvonlari uchun yetarli miqdorda turli xildagi ozuqalar yetishtirilib, mollarni to’laqiymatli oziqlantirish imkoniyatlari yaratildi. Chorva mahsulotlariga davlat byudjetlari va xarid baholarini bekor qilishni chorvadorlarning moddiy manfaatdorligini oshirish imkonini berdi. Respublika Prezidentining farmon va qarorlari, xukumat qarorlari bu borada dasturi-amal bo’lib xizmat qilmoqda. Bu xujjatlarda chorvadorlar uchun barcha shart-sharoit va imtiyozlar o’z aksini topgan. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimovning mamlakatimizni 2013 yilda ijtimoiy - iqtisodiy rivojlantirish yakunlari va 2014 yilga mo’ljallangan iqtisodiy dasturning eng muhim ustuvor yunalishlariga bag’ishlangan Vazirlar Mahkamasining majlisidagi ma’ruzasi. Biz bugun 2013 yilning yakunlari haqida gapirganda avvalo, o’tgan yilda mamlakatimizning iqtisodiy va ijtimoiy sohalarda mutanosiblikka erishgani, modernizasiya va diversifikasiya hisobidan yuqori sur’atlar bilan rivojlanganini qayd etamiz. Mamlakatimiz yalpi ichki mahsuloti 8 foizga o’sdi, sanoat mahsulotlari ishlab chiqarish hajmi 8,8 foizga, qishloq xo’jaligi - 6,8 foizga, chakana savdo aylanmasi - 14,8 foizga oshdi. Kichik biznes va xususiy tadbirkorlikning roli va o’rni tobora mustahkamlanib borayotganining o’zi iqtisodiyotimizning tarkibida bo’layotgan ijobiy o’zgarishlardan dalolat beradi. Faqatgina o’tgan yilning o’zida yurtimizda
Купить