Dokument ma'lumotlari

Narxi 33000UZS
Hajmi 51.0KB
Xaridlar 0
Yuklab olingan sana 09 Mart 2025
Kengaytma docx
Bo'lim Kurs ishlari
Fan Iqtisodiyot

Sotuvchi

Amriddin Hamroqulov

Ro'yxatga olish sanasi 23 Fevral 2025

17 Sotish

Agrar munosabatlar va ularning O’zbekiston iqtisodiyotidagi o’rni

Sotib olish
1O ‘ ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA ’ LIM , FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI K U R S I S H I Mavzu: Agrar munosabatlar va ularning O’zbekiston iqtisodiyotidagi o’rni Bajardi: _______ ____ _____ _ guruhi talabasi ______ ___ ________ (imzo) (ismi sharifi) Kurs ishi himoya qilingan sana “____” __ ___ _____20 25 y. Baho “_____” ____ __ _____ Ilmiy rahbar: __________ ____________________ (imzo) (ismi sharifi) Komissiya a’zolari: __________ ____________________ (imzo) (ismi sharifi) __________ ____________________ (imzo) (ismi sharifi) 2 MUNDARIJA Kirish …………………………………………………………………….……..3 I BOB. AGRAR MUNOSABATLARNING NAZARIY ASOSLARI 1.1. Agrar munosabatlarning mohiyati va mazmuni …………….….……..……6 1.2. Agrar munosabatlarning rivojlanish bosqichlari ……………….…………13 1.3. Agrar sektorning iqtisodiyotdagi o‘rni va ahamiyati ……………… . ……..18 II . BOB. O’ZBEKISTON IQTISODIYOTIDA AGRAR MUNOSABATLARNING O’RNI VA RIVOJLANISHI 2.1. O’zbekistonda agrar sohaning iqtisodiyotdagi o’rni ………………...……22 2.2. Agrar sektorni rivojlantirishga qaratilgan davlat siyosati ………………...25 2.3. Zamonaviy innovatsiyalar va texnologiyalarning agrar sohadagi ahamiyati ………………………………………………………………………29 Xulosa …………………………………………………………………...…….33 Foydalanilgan adabiyotlar …………………………………………...………35 3KIRISH Kurs ishining dolzarbligi Mamlakatimiz iqtisodiyotining asosiy tarmoqlaridan biri bo‘lgan qishloq xo‘jaligi sohasi O‘zbekistonning ijtimoiy- iqtisodiy taraqqiyotida muhim o‘rin tutadi. Agrar munosabatlarning samarali tashkil etilishi nafaqat qishloq xo‘jaligining rivojlanishiga, balki butun mamlakat iqtisodiyotining barqaror o‘sishiga hissa qo‘shadi. Qishloq xo‘jaligi mamlakatning oziq-ovqat xavfsizligini ta’minlash, aholi turmush darajasini oshirish va eksport salohiyatini kengaytirish kabi muhim jihatlar bilan bog‘liq. Shu sababli, O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning "Biz agrar sohani tubdan isloh qilmasdan, uning ilg‘or taraqqiyotini ta’minlamasdan, milliy iqtisodiyotimizning barqaror o‘sishini tasavvur eta olmaymiz" 1 degan so‘zlari agrar sohaning davlat siyosatidagi ustuvor yo‘nalishlardan biri ekanligini ko‘rsatadi. Davlatimiz rahbari tomonidan sohani rivojlantirish uchun amalga oshirilayotgan islohotlar, jumladan, suv resurslaridan oqilona foydalanish, fermer xo‘jaliklarini moliyaviy qo‘llab- quvvatlash va zamonaviy agrotexnologiyalarni joriy etish bo‘yicha qabul qilingan qarorlar agrar sektorning o‘sish sur’atlarini jadallashtirishga xizmat qilmoqda.So‘nggi yillarda O‘zbekiston qishloq xo‘jaligini rivojlantirishga qaratilgan qator chora-tadbirlarni amalga oshirmoqda. Xususan, yer resurslaridan samarali foydalanish, paxta va g‘alla yakkahokimligidan voz kechish, bog‘dorchilik va chorvachilikni rivojlantirish bo‘yicha qator dasturlar ishlab chiqildi va muvaffaqiyatli amalga oshirilmoqda. Bularning barchasi O‘zbekiston iqtisodiyotida agrar munosabatlarning ahamiyati tobora ortib borayotganini anglatadi. Bundan tashqari, ilmiy tadqiqotlar va innovatsion texnologiyalarni joriy etish orqali hosildorlikni oshirish, ekologik toza mahsulotlar yetishtirish va 1 Mirziyoyev Sh. M. «Erkin va farovon, demokratik O‘zbekiston davlatini birgalikda barpo etamiz». – Toshkent: O‘zbekiston, 2017. 4qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini xalqaro bozorlarga eksport qilish borasida ham sezilarli natijalarga erishilmoqda. Shunday ekan, agrar munosabatlarning shakllanishi va rivojlanish dinamikasini o‘rganish nafaqat nazariy, balki amaliy jihatdan ham katta ahamiyat kasb etadi. Bugungi kunda O‘zbekistonda agrar sohaning rivojlanishi qishloq xo‘jalik mahsulotlari yetishtirish hajmini oshirish, ularning eksport salohiyatini kengaytirish, dehqon va fermer xo‘jaliklarini qo‘llab-quvvatlash orqali amalga oshirilmoqda. Davlat tomonidan sohaga qaratilayotgan e’tibor, yangi islohotlarning olib borilishi va qishloq xo‘jaligida innovatsion texnologiyalarning tatbiq etilishi ushbu mavzuni ilmiy o‘rganish zarurligini yana bir bor tasdiqlaydi. Kurs ishining o‘rganilganlik darajasi Agrar munosabatlar bo‘yicha ko‘plab mahalliy va xorijiy olimlar ilmiy izlanishlar olib borganlar. Jumladan, iqtisodiy fanlar doktori A. Abdug‘aniyev, T. Yo‘ldoshev va boshqa olimlarning ilmiy ishlarida agrar islohotlar, yer resurslaridan samarali foydalanish masalalari keng yoritilgan. Shuningdek, xorijiy tadqiqotchilarning qishloq xo‘jaligida bozor munosabatlari va agrar sektorni boshqarish bo‘yicha ishlari ham muhim ahamiyatga ega. Ayrim tadqiqotlarda agrar sohaning investitsion jozibadorligi, xususiy sektor ishtiroki va davlat tomonidan amalga oshirilayotgan qo‘llab-quvvatlash tizimlari tahlil qilingan. Qishloq xo‘jaligida innovatsion texnologiyalar va raqamlashtirish jarayonlari ham bugungi kunda dolzarb tadqiqot yo‘nalishlaridan biri hisoblanadi. Masalan, sun’iy intellekt, avtomatlashtirilgan sug‘orish tizimlari va dronlar yordamida hosildorlikni oshirish borasidagi izlanishlar qator xorijiy tadqiqotchilar tomonidan olib borilmoqda. Shuningdek, zamonaviy ilmiy ishlarda organik qishloq xo‘jaligi, ekologik barqarorlik va atrof-muhit muhofazasi bilan bog‘liq muammolarga ham alohida e’tibor qaratilgan. Bu esa O‘zbekiston uchun ham dolzarb masalalardan biri bo‘lib, mamlakatimizda qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini 5xalqaro bozorga chiqarish uchun ekologik sertifikatsiyalash tizimini takomillashtirish bo‘yicha ishlar olib borilmoqda. Yana bir muhim jihat shuki, so‘nggi yillarda O‘zbekistonda agrar islohotlar doirasida ko‘plab yangi tadqiqot markazlari tashkil etilgan bo‘lib, bu ilmiy yondashuvlarni amaliyotga joriy etishda muhim rol o‘ynamoqda. Agrar siyosatning istiqbolli yo‘nalishlarini belgilash, qishloq xo‘jaligini barqaror rivojlantirish bo‘yicha xalqaro tajribalarni o‘rganish ham ushbu tadqiqotlarning diqqat markazida turadi. Kurs ishining ahamiyati Mazkur tadqiqot ishining ilmiy va amaliy ahamiyati shundaki, unda agrar munosabatlarning O‘zbekiston iqtisodiyotidagi o‘rni tahlil qilinadi, mavjud muammolar va ularning yechimlari bo‘yicha takliflar beriladi. Shuningdek, ishda agrar sektorni yanada rivojlantirishga qaratilgan davlat siyosatining istiqbollari ham o‘rganiladi. Kurs ishining obyekti Ushbu kurs ishining obyekti O‘zbekiston Respublikasining agrar sohasi va qishloq xo‘jaligi iqtisodiyoti hisoblanadi. Kurs ishining predmeti Kurs ishining predmeti agrar munosabatlarning shakllanishi, rivojlanishi va ularning O‘zbekiston iqtisodiyotidagi o‘rnini tahlil qilishdan iborat. Kurs ishining tuzilishi Mazkur kurs ishi kirish, asosiy qism, xulosa va foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxatidan iborat. I BOB. AGRAR MUNOSABATLARNING NAZARIY ASOSLARI 61.1. Agrar munosabatlarning mohiyati va mazmuni Agrar munosabatlar qishloq xo‘jaligi sohasidagi iqtisodiy, ijtimoiy va huquqiy munosabatlarni o‘z ichiga oladi. Ushbu munosabatlar yerga egalik qilish, qishloq xo‘jaligi ishlab chiqarishi, mulkchilik shakllari, dehqon va fermer xo‘jaliklari hamda agrar bozor faoliyati bilan bog‘liq bo‘ladi. Agrar munosabatlar jamiyatning iqtisodiy tizimi va agrar siyosatiga bevosita bog‘liq bo‘lib, ularning shakllanishi va rivojlanishi turli omillar ta’sirida sodir bo‘ladi. Agrar munosabatlarning mohiyati va mazmuni quyidagi asosiy yo‘nalishlarda ko‘rinadi: 1. Yerga egalik qilish shakllari – Qishloq xo‘jaligi ishlab chiqarishining asosiy omili bo‘lgan yerga egalik qilish shakllari davlat, jamoa va xususiy mulk shaklida bo‘lishi mumkin. Bu munosabatlar yer islohoti, yerga egalik huquqi va uni boshqarish tizimi orqali tartibga solinadi. Davlat egaligidagi yerlar strategik ahamiyatga ega bo‘lib, ularni ijaraga berish yoki uzoq muddatli foydalanish huquqi asosida taqsimlash mumkin. Jamoa mulki bo‘lgan yerlar esa kooperativlar va dehqon jamoalari tomonidan boshqariladi. Xususiy mulk shaklida esa yer egalari uni mustaqil tarzda boshqarish, sotish yoki ijaraga berish huquqiga ega bo‘ladilar. 2 Yerga egalik qilish shakllari agrar siyosatning muhim qismidir va qishloq xo‘jaligi samaradorligiga bevosita ta’sir ko‘rsatadi. Shuningdek, yer bozorining shakllanishi, uning narxlari va huquqiy tartibga solinishi agrar ishlab chiqarish jarayonlariga ta’sir etuvchi muhim omillardan biridir. Ko‘pgina mamlakatlarda yer egalik qilish tartibi qonuniy asosda qat’iy tartibga solingan bo‘lib, mulkdorlarning huquqlari va majburiyatlari aniq belgilab qo‘yilgan. 2 Tursunov Bahodir Anvarovich, Qodirov Anvar Salimovich. Agrar iqtisodiyot asoslari. – Toshkent: Fan, 2019. 7Yerga egalik qilish shakllarining rivojlanishi qishloq xo‘jaligi yerlaridan samarali foydalanish, hosildorlikni oshirish hamda ekologik muvozanatni saqlash imkonini beradi. Bu jarayonda zamonaviy yer kadastri tizimi, geoaxborot texnologiyalari va raqamli boshqaruv mexanizmlaridan foydalanish tobora kengayib bormoqda. Ayniqsa, raqamli texnologiyalar yordamida yer resurslarini hisobga olish, monitoring qilish va optimallashtirish agrar sohada muhim ahamiyat kasb etmoqda. Shuningdek, yerga egalik qilish shakllari qishloq xo‘jaligi korxonalarining investitsion jozibadorligini belgilovchi muhim omildir. Fermerlar va agrar tadbirkorlar yerga egalik qilish shakllari orqali o‘z bizneslarini yanada rivojlantirish, ishlab chiqarish jarayonlarini samarali boshqarish imkoniyatiga ega bo‘ladilar. Shu boisdan, yer islohoti va agrar sektordagi huquqiy mexanizmlar doimiy ravishda takomillashtirib borilmoqda. 1. Qishloq xo‘jaligi ishlab chiqarishi – Ushbu sohada agrar munosabatlar dehqonchilik, chorvachilik va boshqa qishloq xo‘jaligi tarmoqlari orqali shakllanadi. Qishloq xo‘jaligi ishlab chiqarishida texnologiyalar, resurslardan foydalanish va samaradorlik muhim ahamiyat kasb etadi. Bugungi kunda qishloq xo‘jaligida zamonaviy texnologiyalardan keng foydalanish natijasida hosildorlik oshmoqda. Traktorlar, kombaynlar, avtomatlashtirilgan sug‘orish tizimlari va agrodrondan foydalanish ishlab chiqarish samaradorligini oshirishda muhim rol o‘ynaydi. Bundan tashqari, organik dehqonchilik va ekstensiv chorvachilik usullari ham keng joriy qilinmoqda. 3 Qishloq xo‘jaligi ishlab chiqarishining barqaror rivojlanishi uchun resurslardan oqilona foydalanish zarur. Xususan, suv resurslarining samarali boshqarilishi, unumdor tuproqlarni saqlash va ekin maydonlaridan maksimal 3 Bekmurodov Uktam Sharipovich. O‘zbekiston qishloq xo‘jaligi iqtisodiyoti. – Toshkent: Universitet, 2020. 8foydalanish asosiy vazifalar qatoriga kiradi. Agronomiya, o‘simliklarni himoya qilish va seleksiya ishlari qishloq xo‘jaligi ishlab chiqarishini yangi bosqichga olib chiqishda muhim ahamiyat kasb etadi. Chorvachilik sohasida yuqori sifatli yem resurslaridan foydalanish, zotdor hayvonlarni yetishtirish va zamonaviy veterinariya xizmatlarini yo‘lga qo‘yish orqali mahsuldorlik oshirilmoqda. Genetik modifikatsiya va seleksiya tadqiqotlari ham chorvachilik sohasida yuqori natijalarga erishish imkonini bermoqda. Bundan tashqari, qishloq xo‘jaligi ishlab chiqarishining barqarorligi iqlim o‘zgarishlariga moslashish qobiliyatiga ham bog‘liq. Shuning uchun issiqxona xo‘jaliklari, tomchilatib sug‘orish tizimlari va ekinlarni muhofaza qilish usullari tobora keng qo‘llanilmoqda. Zamonaviy agrotexnologiyalar va raqamlashtirish jarayonlari qishloq xo‘jaligida samaradorlikni oshirish va ishlab chiqarish xarajatlarini kamaytirishda muhim omillardan biri hisoblanadi.Shu bilan birga, qishloq xo‘jaligi ishlab chiqarishida ilmiy tadqiqotlar, innovatsion yondashuvlar va investitsiyalar ham muhim rol o‘ynaydi. Davlat tomonidan fermerlarga ajratilayotgan subsidiyalar va kreditlar, qishloq xo‘jaligi texnikalarini modernizatsiya qilish, shuningdek, xalqaro tajribani o‘rganish orqali sektorni rivojlantirish istiqbollari yanada kengayib bormoqda. Mulkchilik shakllari – Agrar sohadagi mulkchilik davlat, xususiy, jamoaviy va aralash shakllarga ajratiladi. Har bir mulkchilik shakli o‘ziga xos iqtisodiy va ijtimoiy xususiyatlarga ega bo‘lib, qishloq xo‘jaligi samaradorligiga bevosita ta’sir ko‘rsatadi. Mulkchilik shakllari Agrar sohadagi mulkchilik davlat, xususiy, jamoaviy va aralash shakllarga ajratiladi. Har bir mulkchilik shakli o‘ziga xos iqtisodiy va ijtimoiy 9xususiyatlarga ega bo‘lib, qishloq xo‘jaligi samaradorligiga bevosita ta’sir ko‘rsatadi. Quyidagi jadvalda mulkchilik shakllari va ularning asosiy xususiyatlari keltirilgan: Mulkchilik shakli Tavsifi Afzalliklari Kamchiliklari Davlat mulki Qishloq xo‘jaligi yerlarining davlat egaligida bo‘lishi Markazlashgan boshqaruv, uzoq muddatli rejalashtirish Innovatsion jarayonlarning sustligi, byurokratiya Xususiy mulk Fermerlar yoki yuridik shaxslar tomonidan boshqariladigan yerlar Raqobat muhitining shakllanishi, ishlab chiqarish samaradorligi Mulk egalari o‘rtasidagi ijtimoiy tengsizlik Jamoaviy mulk Kooperativlar va jamoaviy xo‘jaliklar tomonidan boshqariladigan yerlar Hamkorlik asosida ishlab chiqarish, ijtimoiy barqarorlik Samaradorlik yetarlicha yuqori emas Aralash mulk Xususiy va davlat hamkorligidagi yerlar Resurslardan samarali foydalanish, investitsiyalar jalb qilish Murakkab boshqaruv tizimi Mulkchilik shakllarining har biri agrar munosabatlarga turlicha ta’sir ko‘rsatadi. Davlat mulki yirik strategik loyihalarni amalga oshirishga xizmat qilsa, xususiy mulk bozor iqtisodiyotining rivojlanishini qo‘llab-quvvatlaydi. Jamoaviy mulk esa dehqonlar va fermerlarning o‘zaro hamkorligi orqali ishlab chiqarishni tashkil etish imkoniyatini beradi. Aralash mulk shakli esa davlat va xususiy sektorning o‘zaro integratsiyasi asosida resurslardan samarali foydalanishga imkon yaratadi. 10Mulkchilik shakllarining to‘g‘ri tanlanishi qishloq xo‘jaligi samaradorligini oshirish, yer resurslaridan oqilona foydalanish hamda dehqon va fermerlar farovonligini ta’minlashga xizmat qiladi. Davlat tomonidan qishloq xo‘jaligi mulkchiligini tartibga solish va fermerlarni qo‘llab-quvvatlash bo‘yicha amalga oshirilayotgan siyosatlar sektorning barqaror rivojlanishiga xizmat qiladi. Mehnat munosabatlari – Agrar sektor ishchilari, fermerlar va dehqonlar o‘rtasidagi mehnat taqsimoti va bandlik tizimi agrar munosabatlarning muhim tarkibiy qismidir. Mehnat munosabatlari qishloq xo‘jaligi korxonalarida ish haqi, mehnat unumdorligi va ish sharoitlari kabi omillar bilan bog‘liqdir. Qishloq xo‘jaligi mahsulotlari bozori – Agrar ishlab chiqarish mahsulotlari bozordagi talab va taklif asosida shakllanadi. Mahsulotlarning narxi, savdo tarmog‘i va eksport imkoniyatlari agrar munosabatlarning tarkibiy qismi hisoblanadi. Davlatning agrar sohadagi roli – Davlat agrar sohani tartibga solish, fermerlarga subsidiya va kredit ajratish, qishloq xo‘jaligi infratuzilmasini rivojlantirish kabi vositalar orqali bevosita ta’sir ko‘rsatadi. Innovatsion texnologiyalar va raqamlashtirish – Zamonaviy qishloq xo‘jaligi innovatsion texnologiyalar, sun’iy intellekt va raqamli boshqaruv tizimlaridan foydalanish orqali samaradorlikni oshiradi. Agrosanoat klasterlari – Agrar sohaning rivojlanishida agrosanoat klasterlarining o‘rni muhim bo‘lib, ular fermer xo‘jaliklarini yagona tizimga birlashtirish orqali samaradorlikni oshiradi. Ekologik barqarorlik va qishloq xo‘jaligi – Atrof-muhitni muhofaza qilish, ekologik toza mahsulotlar yetishtirish va yer resurslaridan samarali foydalanish agrar munosabatlarning ajralmas qismidir. 11Agrar sohada bandlik va ijtimoiy muammolar – Qishloq hududlarida aholi bandligini ta’minlash, yoshlarni qishloq xo‘jaligiga jalb qilish va ijtimoiy infratuzilmani rivojlantirish masalalari muhim ahamiyatga ega. Agrobiznes va kooperativlar – Qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini yetishtirish va qayta ishlash jarayonida agrobiznes va fermer kooperativlarining roli ortib bormoqda. Oziq-ovqat xavfsizligi – Agrar sektorning barqaror rivojlanishi oziq-ovqat xavfsizligini ta’minlashga xizmat qiladi. Iqlim o‘zgarishi va qishloq xo‘jaligi – Iqlim o‘zgarishlari natijasida agrar sektor oldida yangi muammolar vujudga kelmoqda va ularni bartaraf etish uchun moslashuv strategiyalari ishlab chiqilmoqda. Xalqaro agrar hamkorlik – Global oziq-ovqat bozorlarida ishtirok etish, eksport imkoniyatlarini kengaytirish va xalqaro tajribalarni o‘zlashtirish muhim ahamiyatga ega. Qishloq infratuzilmasini rivojlantirish – Zamonaviy yo‘llar, transport va saqlash tizimlarini rivojlantirish orqali agrar mahsulotlarning samarali taqsimotini ta’minlash mumkin. Mahsulotlarni qayta ishlash va saqlash tizimi – Qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini qayta ishlash va ularning uzoq muddat saqlash imkoniyatlarini yaratish sektorning rivojlanishi uchun muhim sanaladi. 4 Biotexnologiyalar va genetik modifikatsiya – Zamonaviy biotexnologiyalar va genetik modifikatsiya orqali hosildorlikni oshirishga qaratilgan tadqiqotlar olib borilmoqda. 4 Dehqonov Sherzod Abduqodirovich. Yer munosabatlari va dehqonchilik tizimi. – Toshkent: Mehnat, 2021. 12Qishloq xo‘jaligidagi investitsiyalar – Agrar sohani moliyalashtirish va investitsiyalar jalb qilish orqali samaradorlikni oshirish rejalashtirilmoqda. Fermer xo‘jaliklarini qo‘llab-quvvatlash – Fermerlarga subsidiya va kredit ajratish orqali ularning rivojlanishiga ko‘maklashish dolzarb masalalardan biri hisoblanadi. Yangi texnologiyalar va qishloq xo‘jaligi innovatsiyalari – Dronlar, sun’iy intellekt va raqamlashtirish orqali qishloq xo‘jaligi samaradorligini oshirishga e’tibor qaratilmoqda. Agrar munosabatlar qishloq xo‘jaligi ishlab chiqarishi, yerga egalik qilish, mulkchilik shakllari va mehnat munosabatlarini qamrab olgan murakkab iqtisodiy munosabatlardir. Ularning rivojlanishi mamlakat iqtisodiyotining barqarorligiga, oziq-ovqat xavfsizligiga va qishloq aholisi farovonligiga ta’sir ko‘rsatadi. Agrar sektorning samarali rivojlanishi uchun zamonaviy texnologiyalarni joriy etish, mehnat unumdorligini oshirish va davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlash mexanizmlarini takomillashtirish muhim ahamiyat kasb etadi. 1.2. Agrar munosabatlarning rivojlanish bosqichlari Agrar munosabatlar insoniyat tarixining turli bosqichlarida o‘ziga xos xususiyatlarga ega bo‘lib, iqtisodiy va ijtimoiy taraqqiyot jarayoniga mos ravishda rivojlanib kelgan. Ularning shakllanishi va rivojlanish bosqichlari jamiyatning ishlab chiqarish kuchlari va mulkchilik munosabatlari bilan bevosita bog‘liq. Tabiiy xo‘jalik bosqichi Bu bosqichda agrar faoliyat insonning hayot kechirish ehtiyojlarini qondirishga qaratilgan bo‘lib, asosiy oziq-ovqat manbai 13bo‘lgan dehqonchilik va chorvachilikning ibtidoiy shakllari mavjud edi. Insonlar dastlabki dehqonchilik tajribalarini to‘plab, yerga ishlov berish va chorva boqishning oddiy usullarini qo‘llaganlar. Bu bosqichning asosiy xususiyatlari quyidagilardan iborat: - Yerga egalik qabilaviy va jamoaviy shaklda bo‘lib, hech kim shaxsiy mulkka ega bo‘lmagan. - Mehnat qurollari dastlab tosh va yog‘ochdan tayyorlangan bo‘lsa, keyinchalik metalldan ishlangan oddiy qurollar paydo bo‘lgan. - Qishloq xo‘jaligi mahsulotlari asosan oilaviy iste’mol uchun yetishtirilgan va ortiqcha mahsulot juda kam bo‘lgan. - Mahsulot almashinuvi kam rivojlangan bo‘lib, asosan tabiiy almashuv shaklida amalga oshirilgan, ya’ni ortiqcha mahsulot boshqa kerakli narsalar bilan ayirboshlangan. - Insonlar ob-havo sharoitlariga to‘liq bog‘liq holda yashagan, hosildorlik esa tabiiy omillarga qarab o‘zgarib turgan. - Dehqonchilik va chorvachilikning rivojlanishi bilan bir qatorda, yer unumdorligini oshirish bo‘yicha dastlabki tajribalar to‘planib, yerga ishlov berish va suv chiqarish tizimlari shakllana boshlagan. - Yerga egalik qabilaviy va jamoaviy shaklda bo‘lgan. - Mehnat qurollari oddiy va ibtidoiy bo‘lgan. - Mahsulot almashinuvi kam rivojlangan bo‘lib, asosan tabiiy almashuv shaklida amalga oshirilgan. 14Feodal tuzum davri Feodal tuzum sharoitida agrar munosabatlar tabaqalashtirilgan tuzilishga ega bo‘lib, yirik yer egalari va dehqonlar o‘rtasida asosan majburiy mehnatga asoslangan bo‘lgan. Bu davrda yer mulkchiligi qat’iy tabaqalashtirilgan bo‘lib, dehqonlarning huquqlari cheklangan, ularning ijtimoiy mavqei esa qattiq nazorat qilingan. Asosiy xususiyatlari quyidagi jadvalda keltirilgan: Xususiyat Tavsif Yer egalari Yirik yer egalari (lordlar, beklar, amaldorlar) yerga egalik qilgan va undan foyda olish imkoniyatiga ega bo‘lgan. Dehqonlar huquqi Dehqonlar yerdan foydalanish huquqiga ega bo‘lsalar-da, hosilning katta qismini yer egalariga topshirishgan va ular ustidan jismoniy hamda iqtisodiy nazorat o‘rnatilgan. Mehnat shakli Mehnatning asosiy shakli dehqonlarning majburiy mehnati (barshchina) yoki hosildan ulush chiqarish (obrok) bo‘lgan. Iqtisodiy erkinlik Dehqonlarning iqtisodiy erkinligi cheklangan bo‘lib, ular o‘z yerlarini erkin tark eta olmaganlar. Texnologiya Agrar ishlab chiqarishda texnologiyalar juda sekin rivojlangan, dehqonlar asosan an’anaviy usullardan foydalanganlar. Bozor aloqalari Qishloq xo‘jaligi mahsulotlarining bozordagi ahamiyati past bo‘lib, asosan ichki iste’mol uchun ishlab chiqarilgan. Yer unumdorligi Yerdan samarali foydalanish tizimi yetarlicha rivojlanmagan bo‘lib, hosildorlik darajasi pastligicha qolgan. Qonun-qoidalar Agrar munosabatlar qattiq qonun-qoidalarga asoslangan bo‘lib, dehqonlarning huquqlari cheklangan, ko‘pchilik qaramlik sharoitida yashagan. Sug‘orish tizimi Sug‘orish va yerga ishlov berish texnologiyalari oddiy bo‘lib, hosildorlik tabiiy sharoitlarga bog‘liq bo‘lgan. Ijtimoiy Feodal ierarxiya tizimi yer egalari va dehqonlar o‘rtasidagi 15Xususiyat Tavsif tabaqalanish iqtisodiy farqni yanada kuchaytirgan. Agrar taraqqiyot Ko‘pgina jamiyatlarda feodal tartiblar tufayli qishloq xo‘jaligi mustahkam rivojlana olmagan va dehqonlarning hayoti og‘ir sharoitlarda kechgan. Hududiy farqlar Feodalizm davrida agrar munosabatlar mahalliy an’analarga va davlat siyosatiga bog‘liq holda turlicha rivojlangan. Majburiyatlar Dehqonlarning majburiyatlari faqat iqtisodiy emas, balki harbiy xizmat yoki boshqa ijtimoiy majburiyatlarni ham o‘z ichiga olgan. - Yirik yer egalari (lordlar, beklar, amaldorlar) yerga egalik qilgan. - Dehqonlar yerdan foydalanish huquqiga ega bo‘lsalar-da, hosilning katta qismini yer egalariga topshirishgan. - Mehnatning asosiy shakli dehqonlarning majburiy mehnati (barshchina) yoki hosildan ulush chiqarish (obrok) bo‘lgan. Kapitalistik agrar munosabatlar Bozor iqtisodiyoti rivojlanishi bilan qishloq xo‘jaligida ham bozor munosabatlari shakllana boshladi. Asosiy xususiyatlari: - Xususiy mulkchilik keng rivojlangan. - Yollanma mehnat va tovar ishlab chiqarish rivojlangan. - Qishloq xo‘jaligi texnik jihatdan rivojlana boshlagan. - Fermer xo‘jaliklari shakllangan va agrar sohada bozor munosabatlari paydo bo‘lgan. 164. Zamonaviy agrar munosabatlar Hozirgi davrda agrar munosabatlar bozor iqtisodiyoti va texnologik taraqqiyot bilan chambarchas bog‘liq. Asosiy xususiyatlari:  Agrar sektorda innovatsion texnologiyalar va raqamli yechimlardan foydalanish kuchaymoqda. Sun’iy intellekt, dronlar, avtomatlashtirilgan sug‘orish tizimlari qishloq xo‘jaligida keng qo‘llanilmoqda.  Yirik agroklasterlar va qishloq xo‘jaligi korporatsiyalari shakllangan bo‘lib, bu ishlab chiqarish samaradorligini oshirishga xizmat qilmoqda.  Davlat tomonidan subsidiyalar va kreditlar ajratish orqali fermerlar qo‘llab-quvvatlanmoqda. Ayniqsa, kichik va o‘rta fermer xo‘jaliklari uchun imtiyozli kreditlar berilmoqda.  Agrar sohada ekologik barqarorlik va oziq-ovqat xavfsizligi muhim omilga aylangan. Organik dehqonchilik va qayta tiklanuvchi energiyadan foydalanish ommalashmoqda.  Global issiqxona gazlari chiqindilarini kamaytirish va uglerod neytralligiga erishish maqsadida qishloq xo‘jaligida ekologik toza texnologiyalar joriy qilinmoqda.  Xalqaro hamkorlik va eksport salohiyatining oshishi natijasida mamlakatlarning agrar sektoridagi ishtiroki kengaymoqda.  Ilmiy izlanishlar va agroinjiniring yo‘nalishlarining rivojlanishi natijasida hosildorlik sezilarli darajada oshmoqda.  Qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini qayta ishlash sanoati rivojlanib, ishlab chiqaruvchilar va iste’molchilar o‘rtasidagi logistika zanjiri optimallashtirilmoqda. Sun’iy intellekt, dronlar, avtomatlashtirilgan sug‘orish tizimlari qishloq xo‘jaligida keng qo‘llanilmoqda.  Yirik agroklasterlar va qishloq xo‘jaligi korporatsiyalari shakllangan bo‘lib, bu ishlab chiqarish samaradorligini oshirishga xizmat qilmoqda. 17 Davlat tomonidan subsidiyalar va kreditlar ajratish orqali fermerlar qo‘llab-quvvatlanmoqda. Ayniqsa, kichik va o‘rta fermer xo‘jaliklari uchun imtiyozli kreditlar berilmoqda.  Agrar sohada ekologik barqarorlik va oziq-ovqat xavfsizligi muhim omilga aylangan. Organik dehqonchilik va qayta tiklanuvchi energiyadan foydalanish ommalashmoqda.  Global issiqxona gazlari chiqindilarini kamaytirish va uglerod neytralligiga erishish maqsadida qishloq xo‘jaligida ekologik toza texnologiyalar joriy qilinmoqda.  Xalqaro hamkorlik va eksport salohiyatining oshishi natijasida mamlakatlarning agrar sektoridagi ishtiroki kengaymoqda.  Ilmiy izlanishlar va agroinjiniring yo‘nalishlarining rivojlanishi natijasida hosildorlik sezilarli darajada oshmoqda.  Qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini qayta ishlash sanoati rivojlanib, ishlab chiqaruvchilar va iste’molchilar o‘rtasidagi logistika zanjiri optimallashtirilmoqda. - Agrar sektorda innovatsion texnologiyalar va raqamli yechimlardan foydalanish kuchaymoqda. - Yirik agroklasterlar va qishloq xo‘jaligi korporatsiyalari shakllangan. - Davlat tomonidan subsidiyalar va kreditlar ajratish orqali fermerlar qo‘llab- quvvatlanmoqda. - Agrar sohada ekologik barqarorlik va oziq-ovqat xavfsizligi muhim omilga aylangan. Agrar munosabatlarning rivojlanish bosqichlari insoniyat tarixida iqtisodiy va ijtimoiy sharoitlar bilan belgilanadi. Bugungi kunda agrar sektorni yanada rivojlantirish uchun innovatsion texnologiyalarni joriy etish, ekstensivdan 18intensiv ishlab chiqarishga o‘tish hamda bozor infratuzilmasini yanada takomillashtirish muhim ahamiyat kasb etadi. 1.3. Agrar sektorning iqtisodiyotdagi o‘rni va ahamiyati Agrar sektor har qanday davlat iqtisodiyotining muhim tarkibiy qismi hisoblanadi. U nafaqat aholini oziq-ovqat mahsulotlari bilan ta’minlash, balki iqtisodiy barqarorlik va ijtimoiy rivojlanishda ham katta rol o‘ynaydi. Agrar sektor – bu dehqonchilik, chorvachilik, baliqchilik, bog‘dorchilik va boshqa qishloq xo‘jaligi tarmoqlarini o‘z ichiga olgan muhim sohadir. Dunyo tajribasi shuni ko‘rsatadiki, qishloq xo‘jaligi iqtisodiy rivojlanishning asosiy omillaridan biri bo‘lib, mamlakatlarning barqaror taraqqiy etishida katta ahamiyat kasb etadi. Xususan, agrar sektor oziq-ovqat xavfsizligini ta’minlash, eksport salohiyatini oshirish va bandlik darajasini yuqori tutish kabi vazifalarni bajaradi. Agrar sektorning asosiy iqtisodiy funksiyalari Oziq-ovqat xavfsizligini ta’minlash 1. Agrar sektor mamlakat ichkarisida oziq-ovqat mahsulotlarini ishlab chiqarish orqali importga bo‘lgan ehtiyojni kamaytiradi. 2. Oziq-ovqat mahsulotlari barqaror ishlab chiqarilishi natijasida narx-navoning muvozanati saqlanadi. 3. Sifatli va ekologik toza mahsulotlar ishlab chiqarish orqali aholining sog‘lom turmush tarziga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi. Bandlik darajasini oshirish 1. Qishloq xo‘jaligi qishloq hududlarida yashovchi aholining asosiy ish joylaridan biri hisoblanadi. 192. Agrar sektor qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini qayta ishlash sanoati bilan uzviy bog‘liq bo‘lib, qo‘shimcha ish o‘rinlarini yaratadi. 3. Fermer xo‘jaliklari va agroklasterlarning rivojlanishi natijasida yangi ish joylari yaratiladi. Eksport salohiyatini oshirish 1. Agrar mahsulotlarning xorijga eksport qilinishi davlatga katta miqdorda valyuta tushumini ta’minlaydi. 2. Zamonaviy texnologiyalar yordamida mahsulot sifati oshirilishi bilan eksport hajmi ham ortadi. 3. Qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini qayta ishlash sanoati rivojlangan davlatlarda eksport qilingan mahsulotlar xalqaro bozorda katta talabga ega bo‘ladi. Mintaqaviy rivojlanishni ta’minlash 1. Agrar sektor qishloq hududlarining rivojlanishiga katta hissa qo‘shadi. 2. Qishloq joylarida infratuzilmani yaxshilash, yo‘llar qurish, elektr va suv ta’minotini yaxshilash kabi loyihalar amalga oshiriladi. 3. Qishloq joylarda iqtisodiy faoliyatning rivojlanishi natijasida aholining turmush darajasi yaxshilanadi. Agrar sektorning ijtimoiy ahamiyati Agrar sektorning ijtimoiy hayotdagi o‘rni ham juda muhimdir. Qishloq xo‘jaligi ishlab chiqarishining rivojlanishi natijasida aholi to‘yimli va sifatli mahsulotlar bilan ta’minlanadi. Shu bilan birga, qishloq joylarda yashovchi aholining bandligi va daromad manbalarining ko‘payishiga xizmat qiladi. Qishloq xo‘jaligining rivojlanishi ekologik muvozanatni saqlashga ham katta hissa qo‘shadi. Yer unumdorligini oshirish, 20suv resurslaridan samarali foydalanish va ekologik toza mahsulot yetishtirish orqali atrof-muhit muhofaza qilinadi. Agrar sektorni modernizatsiya qilish zarurati Bugungi kunda agrar sektorda texnologik innovatsiyalar va zamonaviy yondashuvlarni joriy etish dolzarb masalalardan biri bo‘lib qolmoqda. Quyidagi yo‘nalishlarda amalga oshirilayotgan islohotlar agrar sektorning samaradorligini yanada oshirishga xizmat qiladi:  Raqamli texnologiyalar – sun’iy yo‘ldosh tasvirlari va dron texnologiyalari yordamida qishloq xo‘jaligi jarayonlarini optimallashtirish.  Genetik modifikatsiya va biotexnologiya – yuqori hosildorlikka ega bo‘lgan ekin navlarini yaratish va hosildorlikni oshirish.  Suv resurslaridan oqilona foydalanish – tomchilatib sug‘orish tizimlarini keng joriy qilish.  Kooperativlar va agroklasterlar – fermerlar va tadbirkorlarning hamkorligini rivojlantirish orqali mahsulot yetishtirish va sotish tizimini takomillashtirish. Agrar sektor mamlakat iqtisodiyotining ajralmas qismi bo‘lib, uning samarali faoliyati nafaqat oziq-ovqat xavfsizligini ta’minlash, balki ijtimoiy va iqtisodiy barqarorlikni ta’minlash uchun ham muhimdir. Bugungi kunda agrar sektorni modernizatsiya qilish, raqamli texnologiyalarni joriy etish va ekologik barqarorlikni saqlash orqali uning yanada rivojlanishiga erishish mumkin. Shunday ekan, agrar sektorning ahamiyatini chuqur anglash va uni yanada rivojlantirish yo‘lida samarali chora-tadbirlarni amalga oshirish zarur. Kelajakda qishloq xo‘jaligining texnologik jihatdan rivojlanishi ham iqtisodiy barqarorlikka, ham aholining farovonligiga xizmat qiladi. 5 5 Rashidov Murodjon Hamidovich. Yer va suv resurslaridan samarali foydalanish. – Toshkent: Ilm-fan, 2020. 21II . BOB. O’ZBEKISTON IQTISODIYOTIDA AGRAR MUNOSABATLARNING O’RNI VA RIVOJLANISHI 2.1. O’zbekistonda agrar sohaning iqtisodiyotdagi o’rni O‘zbekiston iqtisodiyotining eng muhim tarmoqlaridan biri bo‘lib, agrar soha mamlakatning oziq-ovqat xavfsizligini ta’minlash, bandlik darajasini oshirish va eksport salohiyatini kengaytirishda muhim rol o‘ynaydi. Qishloq xo‘jaligi nafaqat mamlakat ichki talabini qondirish, balki xorijiy bozorlarga sifatli mahsulotlar yetkazib berish orqali iqtisodiy o‘sishga xizmat qiladi. 22Mamlakatimiz Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning ta’kidlashicha: "O‘zbekistonning barqaror iqtisodiy rivojlanishida agrar sohaning roli beqiyos. Biz qishloq xo‘jaligini modernizatsiya qilish, innovatsion texnologiyalarni joriy etish va fermer xo‘jaliklarini qo‘llab-quvvatlash orqali uning raqobatbardoshligini oshirishimiz zarur." Ushbu so‘zlar agrar sektorni rivojlantirish bo‘yicha davlat siyosati ustuvor yo‘nalishlaridan biri ekanligini tasdiqlaydi. Hozirgi kunda qishloq xo‘jaligi yalpi ichki mahsulot (YAIM) tarkibida sezilarli ulushga ega bo‘lib, mamlakatda iqtisodiy barqarorlikni ta’minlashda muhim omillardan biri hisoblanadi. Xususan, qishloq xo‘jaligi mahsulotlarining eksport hajmi yildan-yilga ortib bormoqda. Paxta, don, meva-sabzavot va boshqa qishloq xo‘jaligi mahsulotlari xalqaro bozorga chiqarilib, davlat iqtisodiyotiga salmoqli daromad keltirmoqda.Shuningdek, agrar sohaning rivojlanishi qishloq hududlarida yashovchi aholining bandligini oshirish, ularning turmush darajasini yaxshilash va kambag‘allikni kamaytirishda katta ahamiyat kasb etadi. Mamlakatimizda fermer xo‘jaliklari, dehqon xo‘jaliklari va qishloq xo‘jaligi korxonalari soni ortib, ular o‘z faoliyatlarini kengaytirib bormoqda. Bu esa qishloq aholisining daromadlarini oshirishga xizmat qiladi. Bundan tashqari, agrar sektorning rivojlanishi natijasida oziq-ovqat mahsulotlarining ichki bozorni to‘liq ta’minlash darajasi ortib bormoqda. Qishloq xo‘jaligi sohasida ishlayotgan tadbirkorlar va fermerlar uchun kredit imtiyozlari berilishi, subsidiya va grantlar ajratilishi, shuningdek, innovatsion texnologiyalarni joriy etish qishloq xo‘jaligi mahsuldorligini sezilarli darajada oshirishga xizmat qilmoqda.Shuningdek, qishloq hududlarida infrastrukturaning rivojlanishi ham agrar sohaning iqtisodiyotdagi rolini mustahkamlashda muhim ahamiyat kasb etadi. Dehqon xo‘jaliklarini sug‘orish tizimini modernizatsiya qilish, yangi qishloq xo‘jaligi texnikalarini joriy etish, logistika va saqlash sharoitlarini yaxshilash ushbu sohadagi islohotlarning samaradorligini 23oshirmoqda. Shu bilan birga, xalqaro bozorlarga chiqish imkoniyatlari kengayib, O‘zbekistonda yetishtirilgan mahsulotlarga xorijiy talab ortmoqda. Davlatimiz tomonidan olib borilayotgan islohotlar natijasida fermerlarning erkin faoliyat yuritishiga sharoit yaratilmoqda. Agrar sohada kooperatsiya va klaster tizimining joriy etilishi mahsulot yetishtirish jarayonini tizimli tashkil qilish, fermer xo‘jaliklari o‘rtasidagi hamkorlikni kuchaytirish va eksport hajmini oshirish imkonini bermoqda. Bu esa o‘z navbatida qishloq xo‘jaligi tarmog‘ining mamlakat iqtisodiyotidagi ulushini yanada mustahkamlaydi. O‘zbekistonda agrar sohaning iqtisodiyotdagi o‘rnini mustahkamlash maqsadida quyidagi asosiy yo‘nalishlar bo‘yicha ishlar olib borilmoqda: 1. Yer resurslaridan samarali foydalanish – qishloq xo‘jaligi yerlari unumdorligini oshirish va meliorativ tadbirlarni amalga oshirish. 2. Ilmiy yondashuv va innovatsiyalarni tatbiq etish – zamonaviy texnologiyalar, tomchilatib sug‘orish va agrotexnik usullar orqali hosildorlikni oshirish. 3. Fermer xo‘jaliklarini qo‘llab-quvvatlash – davlat tomonidan berilayotgan subsidiyalar, kreditlar va grantlar orqali agrar sohaga moliyaviy yordam ko‘rsatish. 4. Mahsulotlarni qayta ishlash va eksport hajmini oshirish – xalqaro bozorga mos keladigan sifatli mahsulotlar ishlab chiqarish va eksport geografiyasini kengaytirish. 5. Ekologik barqarorlikni ta’minlash – organik qishloq xo‘jaligini rivojlantirish va yer degradatsiyasining oldini olish bo‘yicha chora- tadbirlarni kuchaytirish. Umuman olganda, O‘zbekistonning iqtisodiy taraqqiyotida agrar sohaning roli juda muhim bo‘lib, uni yanada rivojlantirish orqali mamlakatning barqaror 24iqtisodiy o‘sishini ta’minlash mumkin. Davlat tomonidan amalga oshirilayotgan islohotlar va ilg‘or tajribalar asosida qishloq xo‘jaligi mahsulotlarining sifatini oshirish, ishlab chiqarish samaradorligini kuchaytirish va eksport hajmini kengaytirish bo‘yicha izchil ishlar olib borilmoqda.Bundan tashqari, agrar sohaning rivojlanishi ichki bozorni barqaror oziq-ovqat mahsulotlari bilan ta’minlash, import hajmini kamaytirish va oziq-ovqat xavfsizligini ta’minlash imkonini beradi. Dehqon va fermer xo‘jaliklarining qo‘llab-quvvatlanishi natijasida qishloq xo‘jaligi mahsulotlarining turlari ko‘payib, ularning sifati ham yaxshilanmoqda. Shu bilan birga, davlat tomonidan qishloq xo‘jaligida innovatsion texnologiyalarni joriy etishga qaratilgan loyihalar ham amalga oshirilmoqda. 6 Hozirgi vaqtda agrosanoat kompleksining jadal rivojlanishi natijasida ko‘plab yangi ish o‘rinlari yaratilmoqda. Bu esa aholi bandligini oshirish bilan birga, ijtimoiy-iqtisodiy barqarorlikka ham xizmat qilmoqda. Shuningdek, qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini chuqur qayta ishlash yo‘nalishida ham sezilarli ishlar olib borilmoqda. Bu jarayon O‘zbekistonning eksport salohiyatini yanada oshirishga hamda qishloq xo‘jaligi mahsulotlarining xalqaro bozorga chiqishini kengaytirishga xizmat qilmoqda. Shu bilan birga, ekstensiv ishlab chiqarish usullaridan intensiv usullarga o‘tish, zamonaviy agrotexnologiyalarni joriy qilish va qishloq xo‘jaligi yerlaridan samarali foydalanish choralari ham ko‘rilmoqda. Qishloq xo‘jaligi korxonalarining raqobatbardoshligini oshirish va ularning moliyaviy imkoniyatlarini kengaytirish bo‘yicha maxsus dasturlar ishlab chiqilgan. Bularning barchasi agrar sohaning O‘zbekiston iqtisodiyotidagi o‘rnini yanada mustahkamlashga xizmat qiladi. 7 6 10.Aziz Karimovich Davronov – "Agrobiznes va ekologik barqarorlik". – Toshkent: Ekotsentr, 2021. 7 Rahmon Xabibulla o‘g‘li Xayitov, Akmal Abdurahmonovich Sultonov – "Qishloq xo‘jaligi iqtisodiyoti" . – Toshkent: Iqtisod-Moliya, 2018. 252.2. Agrar sektorni rivojlantirishga qaratilgan davlat siyosati O‘zbekiston Respublikasi qishloq xo‘jaligi sohasini rivojlantirishga katta e’tibor qaratib, agrar sektorni modernizatsiya qilish va uning samaradorligini oshirish yo‘nalishida muhim islohotlarni amalga oshirmoqda. Agrar siyosatning asosiy maqsadi – oziq-ovqat xavfsizligini ta’minlash, qishloq xo‘jaligi mahsulotlarining eksport salohiyatini oshirish, dehqon va fermer xo‘jaliklarini qo‘llab-quvvatlash hamda innovatsion texnologiyalarni keng joriy etishdan iborat. Davlat agrar siyosatining asosiy yo‘nalishlari: Yer resurslarini boshqarish va samarali foydalanish: Yer islohotlari orqali dehqon va fermer xo‘jaliklariga yer ajratish tizimi takomillashtirilmoqda. Sug‘oriladigan yerlardan oqilona foydalanish, suv resurslarini tejashga qaratilgan loyihalar amalga oshirilmoqda. Shu bilan birga, tuproq unumdorligini oshirish uchun zamonaviy melioratsiya texnologiyalari joriy etilmoqda. Qishloq xo‘jaligida yer degradatsiyasining oldini olish va ekologik barqarorlikni ta’minlash maqsadida yer resurslarini muhofaza qilish dasturlari amalga oshirilmoqda. Shuningdek, sug‘orish tizimlarini modernizatsiya qilish, yerlarning sho‘rlanish darajasini kamaytirish ham agrar soha barqarorligining muhim tarkibiy qismi hisoblanadi. Suv resurslarini tejash bo‘yicha innovatsion texnologiyalar, jumladan, tomchilatib sug‘orish va intensiv sug‘orish usullari keng joriy etilib, hosildorlikni oshirishga xizmat qilmoqda. Shuningdek, qishloq xo‘jaligi yerlarini raqamli xaritalash va monitoring qilish tizimlari yo‘lga qo‘yilib, fermerlarga o‘z resurslarini samarali boshqarish imkonini bermoqda. Fermer va dehqon xo‘jaliklarini qo‘llab-quvvatlash: Kredit, subsidiya va davlat grantlari orqali qishloq xo‘jaligi ishlab chiqaruvchilariga yordam ko‘rsatilmoqda. Fermerlarga uzoq muddatli imtiyozli kreditlar ajratish, ularga 26zamonaviy qishloq xo‘jaligi texnikalarini sotib olish uchun moliyaviy ko‘mak berish choralari ko‘rilmoqda. Shu bilan birga, davlat tomonidan qishloq xo‘jaligi sug‘urtasi tizimi takomillashtirilmoqda, bu esa fermerlarning tabiiy ofatlar va boshqa xavf-xatarlardan himoyalanishiga xizmat qiladi. Dehqon xo‘jaliklari uchun zarur bo‘lgan urug‘, o‘g‘it, yoqilg‘i va boshqa resurslarni arzonlashtirilgan narxlarda yetkazib berish bo‘yicha maxsus dasturlar amalga oshirilmoqda. Bundan tashqari, qishloq xo‘jaligi sohasida innovatsion loyihalarni moliyalashtirish uchun startap fondlari tashkil etilib, fermerlarning ilg‘or texnologiyalarni joriy etishiga yordam berilmoqda. Mahsulotlarni qayta ishlash va saqlash infratuzilmasini rivojlantirish maqsadida davlat-xususiy sheriklik asosida agro-logistika markazlari barpo etilmoqda. Ushbu chora- tadbirlar fermer xo‘jaliklarining iqtisodiy barqarorligini oshirish va qishloq xo‘jaligi mahsulotlarining bozorga yetkazib berilishida uzluksizlikni ta’minlashga qaratilgan. Agrar tarmoqni modernizatsiya qilish: Zamonaviy texnologiyalarni joriy etish, raqamli qishloq xo‘jaligini rivojlantirish va ilg‘or agrotexnik tadbirlarni qo‘llash. Qishloq xo‘jaligida robotlashtirilgan texnologiyalardan foydalanish, sun’iy intellekt asosida ma’lumotlarni tahlil qilish tizimlarini joriy etish, dronlar va GPS texnologiyalaridan foydalanish agrar sektor samaradorligini sezilarli darajada oshirishga xizmat qilmoqda. Bundan tashqari, aqlli sug‘orish tizimlari, energiyani tejovchi issiqxonalar va biotexnologik usullarni qo‘llash orqali hosildorlikni oshirish hamda resurslardan samarali foydalanish imkoniyatlari kengaymoqda. Agrar sektorning barqaror rivojlanishini ta’minlash maqsadida davlat tomonidan innovatsion qishloq xo‘jaligi klasterlari tashkil etilmoqda. Bu klasterlar ilm-fan, ishlab chiqarish va marketing jarayonlarini yagona tizimga birlashtirib, fermer xo‘jaliklariga zamonaviy texnologiyalardan foydalanish imkoniyatini taqdim etmoqda. Shuningdek, organik dehqonchilikni rivojlantirish, ekologik toza mahsulot yetishtirish va 27xalqaro sertifikatlarga ega bo‘lish uchun maxsus dasturlar ishlab chiqilib, ishlab chiqaruvchilarni qo‘llab-quvvatlash choralari ko‘rilmoqda. 8 Qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini eksport qilishni rag‘batlantirish: Xalqaro bozorlarga chiqish imkoniyatlarini kengaytirish, eksport hajmini oshirish va mahsulotlar sifatini xalqaro standartlarga moslashtirish. Davlat tomonidan qishloq xo‘jaligi mahsulotlari eksportini rivojlantirish uchun bojxona imtiyozlari joriy etilib, eksport qiluvchilarga soliq yengilliklari taqdim etilmoqda. Bundan tashqari, xorijiy bozorlarda o‘zbek mahsulotlarining brend sifatida tanilishiga erishish maqsadida xalqaro ko‘rgazmalar va yarmarkalarda ishtirok etish rag‘batlantirilmoqda. Shuningdek, logistika infratuzilmasini rivojlantirish orqali eksport qilinadigan mahsulotlarning sifatini saqlash va ularning yetkazib berish tizimini samarali tashkil etish choralari ko‘rilmoqda. Yangi eksport bozorlariga yo‘nalish ochish maqsadida xalqaro sertifikatlashtirish jarayonlari soddalashtirilmoqda hamda ekologik toza va organik mahsulotlarni ishlab chiqarishni qo‘llab-quvvatlash bo‘yicha maxsus dasturlar ishlab chiqilgan. Qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini qayta ishlash korxonalari sonini oshirish, ularning samaradorligini oshirish va mahsulotlarni chuqur qayta ishlash orqali qo‘shimcha qiymat yaratish masalalariga ham katta e’tibor qaratilmoqda. Shu bilan birga, xorijiy investitsiyalarni jalb etish orqali xalqaro bozorlarda raqobatbardosh mahsulot ishlab chiqarish bo‘yicha yangi yondashuvlar amalga oshirilmoqda. Eksport jarayonlarini soddalashtirish, transport va logistika xizmatlarini rivojlantirish, bojxona protseduralarini tezlashtirish orqali agrar mahsulotlarning xorijiy bozorlarni zabt etishi ta’minlanmoqda. 8 Murod Mannonovich Mannonov – "O‘zbekiston qishloq xo‘jaligida klaster tizimi" . – Toshkent: Fan, 2021. 28Oziq-ovqat xavfsizligini ta’minlash: Ichki bozorni yetarli darajada qishloq xo‘jaligi mahsulotlari bilan ta’minlash va narx barqarorligini saqlash. Bu borada oziq-ovqat zaxiralarini yaratish, qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini saqlash va qayta ishlash quvvatlarini kengaytirish muhim ahamiyat kasb etadi. Qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini logistika va ta’minot tizimlarini rivojlantirish, oziq- ovqat mahsulotlarining sifat va xavfsizlik standartlariga rioya etilishini ta’minlash bo‘yicha chora-tadbirlar ko‘rilmoqda. Shu bilan birga, ichki bozorda narx barqarorligini saqlash maqsadida agrar sohada monopoliyalashuvning oldini olish va raqobat muhitini rivojlantirishga qaratilgan siyosat yuritilmoqda. Yana bir muhim jihat – mahalliy ishlab chiqaruvchilarni qo‘llab-quvvatlash va import mahsulotlariga qaramlikni kamaytirish hisoblanadi. Bu orqali oziq-ovqat ta’minotining uzluksizligi va barqarorligi kafolatlanmoqda. Bundan tashqari, aholini sifatli va xavfsiz oziq-ovqat bilan ta’minlash bo‘yicha xalqaro tashkilotlar bilan hamkorlik yo‘lga qo‘yilib, innovatsion texnologiyalar joriy qilinmoqda.Davlat tomonidan olib borilayotgan islohotlar natijasida agrar sektorning samaradorligi oshib, uning iqtisodiyotdagi ulushi mustahkamlanmoqda. Rivojlanish strategiyalari asosida mamlakatda oziq-ovqat ishlab chiqarish hajmi ortib, qishloq hududlarining infratuzilmasi yaxshilanmoqda. Shu bilan birga, ekologik barqarorlikni ta’minlash va organik dehqonchilikni rivojlantirish bo‘yicha ham alohida dasturlar ishlab chiqilgan. Agrar sohaning barqaror rivojlanishi uchun davlat tomonidan moliyaviy va tashkiliy yordam ko‘rsatilayotgani, sohaning xalqaro tajribaga asoslangan holda rivojlanishi muhim ahamiyat kasb etmoqda. Bu esa o‘z navbatida mamlakatning umumiy iqtisodiy o‘sishiga bevosita hissa qo‘shmoqda. 2.3. Zamonaviy innovatsiyalar va texnologiyalarning agrar sohadagi ahamiyati 29Agrar sohaning barqaror rivojlanishi va samaradorligini oshirishda zamonaviy innovatsiyalar va texnologiyalarning o‘rni beqiyosdir. Qishloq xo‘jaligida raqamlashtirish, sun’iy intellekt, dron texnologiyalari, aqlli sug‘orish tizimlari va biotexnologiyalar kabi innovatsiyalar joriy etilishi mahsulot yetishtirish hajmini oshirish va resurslardan samarali foydalanish imkonini bermoqda. 1. Aqlli qishloq xo‘jaligi tizimlari Bugungi kunda raqamli texnologiyalar yordamida qishloq xo‘jaligini aniq tahlil qilish va boshqarish imkoniyati kengaymoqda. Masalan, sensorlar va IoT qurilmalari yordamida tuproq namligi, havo harorati, o‘g‘it miqdori kabi ko‘rsatkichlarni real vaqt rejimida kuzatish mumkin. Bu esa hosildorlikni oshirish va ortiqcha xarajatlarning oldini olishga xizmat qiladi. Shuningdek, aqlli monitoring tizimlari yordamida ekinlarning kasalliklarga moyilligi oldindan aniqlanib, zarur choralar ko‘rish imkoniyati yaratilmoqda. Aqlli fermerlik dasturlari esa sun’iy intellekt yordamida tuproq tarkibini o‘rganib, optimal ekin ekish muddatlarini tavsiya qilmoqda. Bundan tashqari, qishloq xo‘jaligidagi aqlli texnologiyalar yordamida o‘g‘it va pestitsidlar iste’moli kamaytirilib, ekologik barqarorlikka erishilmoqda. Raqamli qishloq xo‘jaligi ilovalari orqali fermerlar o‘z dalalarini masofadan boshqarish imkoniyatiga ega bo‘lib, resurslardan yanada samarali foydalanish imkoniyati kengaymoqda. 2. Dron va sun’iy yo‘ldosh texnologiyalari Dronlar orqali qishloq xo‘jaligi yerlari nazorat qilinib, ekinlarning holati baholanadi, zararkunandalarga qarshi kurash olib boriladi hamda ekin maydonlariga urug‘ va o‘g‘it sepish jarayonlari avtomatlashtirilmoqda. Dronlar yordamida fermerlar aniq va tezkor ravishda o‘z dalalarini kuzatish, o‘zgarishlarni real vaqt rejimida baholash imkoniyatiga ega bo‘lib, bu esa hosildorlikni oshirishga xizmat qilmoqda. Bundan tashqari, dron texnologiyalari orqali dalalarda begona o‘tlarni aniqlash va ularga qarshi aniq kimyoviy vositalar sepish amalga oshirilmoqda. Sun’iy yo‘ldosh 30texnologiyalari esa qishloq xo‘jaligida katta maydonlarni kuzatish, tuproq tarkibini tahlil qilish va iqlim sharoitlarini baholash imkoniyatini yaratmoqda. Sun’iy yo‘ldosh tasvirlari orqali agrotexnik tadbirlarni aniq rejalashtirish, o‘g‘itlash va sug‘orish tizimlarini optimallashtirish mumkin. Bundan tashqari, ushbu texnologiyalar ekinlarning rivojlanish bosqichlarini kuzatish va ekologik muhitni nazorat qilishda muhim ahamiyat kasb etadi. Zamonaviy dron va sun’iy yo‘ldosh texnologiyalarining joriy etilishi natijasida qishloq xo‘jaligida resurslar yanada samarali boshqarilib, ishlab chiqarish xarajatlari kamaytirilib, mahsulot sifati va hosildorlik oshirilmoqda. 9 3. Aqlli sug‘orish tizimlari Suv resurslaridan samarali foydalanish muhim masalalardan biri hisoblanadi. Tomchilatib sug‘orish va avtomatlashtirilgan sug‘orish tizimlari suv sarfini kamaytirib, hosildorlikni oshirishga xizmat qilmoqda. Shuningdek, aqlli sug‘orish tizimlari orqali fermerlar o‘z ekinlarini iloji boricha optimal sharoitda yetishtirish imkoniyatiga ega bo‘lishmoqda. Aqlli sug‘orish tizimlari sun’iy intellekt va IoT qurilmalaridan foydalangan holda, suv taqsimotini optimallashtirishga yordam beradi. Tuproq namligini o‘lchaydigan sensorlar daladagi hozirgi namlik darajasini aniqlab, zarurat bo‘lsa, avtomatik sug‘orish tizimlarini ishga tushiradi. Bu esa nafaqat suv tejashga, balki ekinlarning o‘sish jarayonini yaxshilashga ham yordam beradi.Shuningdek, bulutli texnologiyalar orqali sug‘orish tizimlari masofadan boshqarilishi va kuzatilishi mumkin. Fermerlar o‘z dalalarining sug‘orish jarayonlarini mobil ilovalar yoki kompyuter dasturlari orqali nazorat qilish imkoniyatiga ega bo‘lib, har bir tomchi suvdan unumli foydalanish yo‘llarini ishlab chiqishlari mumkin.Bundan tashqari, zamonaviy sug‘orish tizimlari o‘g‘itlarni suv bilan birga yetkazish imkonini beruvchi fertigatsiya usulini 9 O‘zbekiston Respublikasi Qishloq xo‘jaligi vazirligi hisobotlari – "2022-yil agrar sektor holati" . – Toshkent, 2023. 31qo‘llash orqali ekinlarning oziqlanish jarayonini yaxshilashga xizmat qilmoqda. Bu usul nafaqat hosildorlikni oshirishga, balki o‘g‘it sarfini kamaytirishga ham imkon yaratadi. Kelajakda aqlli sug‘orish tizimlari yanada rivojlanib, qishloq xo‘jaligi sektorida resurslardan samarali foydalanishga, suv tanqisligi muammolarini kamaytirishga va ekologik barqarorlikni ta’minlashga yordam beradi. 4. Biotexnologiyalar va genetik modifikatsiyalar Innovatsion biotexnologiyalar va genetik modifikatsiyalar orqali iqlim o‘zgarishlariga chidamli, yuqori hosildor navlar yetishtirish imkoniyati yaratilmoqda. Bu esa oziq-ovqat xavfsizligini ta’minlashda muhim ahamiyat kasb etadi.Biotexnologiyalar tuproq unumdorligini oshirish, o‘simliklarning kasalliklarga va zararkunandalarga chidamliligini kuchaytirish hamda yangi agrotexnologiyalarni joriy etishda muhim rol o‘ynamoqda. Ayniqsa, genetik modifikatsiya qilingan ekinlar orqali qurg‘oqchilik, sho‘rlanish va harorat o‘zgarishlariga bardoshli navlar yetishtirish mumkin bo‘lib, bu yer maydonlaridan yanada samarali foydalanishga imkon yaratadi.Bundan tashqari, biotexnologik yondashuvlar chorvachilikda ham qo‘llanilmoqda. Genetik modifikatsiya va biotexnologik emlashlar orqali chorva mahsuldorligi oshirilmoqda. Shu bilan birga, bioo‘g‘itlar va ekologik toza pestitsidlar ishlab chiqarilishi qishloq xo‘jaligida barqaror rivojlanishni ta’minlashga xizmat qilmoqda. O‘zbekistonda biotexnologiyalarni joriy etish va rivojlantirish bo‘yicha ilmiy-tadqiqot institutlari faoliyat olib borib, genetik tadqiqotlar orqali mahalliy sharoitga moslashtirilgan hosildor ekin navlarini ishlab chiqmoqda. Bu esa mahalliy fermerlar va qishloq xo‘jaligi sohasi uchun yangi istiqbollarni ochib bermoqda. 5. Qishloq xo‘jaligi robototexnikasi Sun’iy intellekt va robototexnika sohasidagi yutuqlar tufayli dalalarni haydash, ekish, begona o‘tlarni yo‘qotish va hosilni yig‘ib olish jarayonlari avtomatlashtirilmoqda. Bu esa ishchi kuchi 32talabini kamaytirib, fermerlarning samaradorligini oshirishga yordam bermoqda. Robototexnika qishloq xo‘jaligining turli sohalarida keng qo‘llanilib, dala ishlarini yanada osonlashtirmoqda. Masalan, avtomatlashtirilgan traktorlar va robot texnikalar orqali dalalarni kuzatish, o‘g‘itlash va begona o‘tlarni yo‘qotish jarayonlari soddalashtirilmoqda. Shuningdek, qishloq xo‘jaligi robotlari selektiv yig‘im-terim ishlarini olib borib, faqat yetilgan mahsulotlarni terib olish imkonini yaratmoqda. Bu esa mahsulot sifati va hosildorlikni oshirishga xizmat qilmoqda. Avtomatlashtirilgan sut sog‘ish robotlari chorvachilikda ham keng qo‘llanilmoqda. Ushbu robotlar sigirlarni individual ravishda tahlil qilib, ularga mos keladigan sog‘ish rejimini tanlaydi. Bu esa sog‘ish jarayonini yanada samarali va gigiyenik jihatdan xavfsiz holga keltiradi. Kelajakda sun’iy intellektga asoslangan robototexnika agrar sohada yanada rivojlanib, inson omilini kamaytirish, xarajatlarni qisqartirish va ekologik barqarorlikni ta’minlashga xizmat qiladi. Zamonaviy innovatsiyalar va texnologiyalar qishloq xo‘jaligida samaradorlikni oshirish, xarajatlarni kamaytirish va ekologik muhitni saqlashga xizmat qilmoqda. Kelajakda raqamli qishloq xo‘jaligi va ilg‘or texnologiyalar orqali O‘zbekiston agrar sektorining raqobatbardoshligi yanada mustahkamlanishi kutilmoqda. Xulosa O‘zbekiston iqtisodiyotida agrar sektor muhim strategik yo‘nalishlardan biri hisoblanadi. Mamlakatimiz qishloq xo‘jaligiga asoslangan iqtisodiy modeldan bosqichma-bosqich diversifikatsiyalashgan, innovatsion va eksportga yo‘naltirilgan tizimga o‘tish jarayonini boshdan kechirmoqda. Bu jarayonda agrar munosabatlarni modernizatsiya qilish, zamonaviy texnologiyalarni joriy etish va yer-suv resurslaridan samarali foydalanish masalalari dolzarb ahamiyat kasb etmoqda. 33Bugungi kunda O‘zbekistonda qishloq xo‘jaligini isloh qilish, fermer va dehqon xo‘jaliklarini qo‘llab-quvvatlash, zamonaviy texnologiyalarni tatbiq etish, ilmiy-tadqiqot ishlarini rivojlantirishga katta e’tibor qaratilmoqda. Ayniqsa, Prezident Shavkat Mirziyoyevning tashabbuslari bilan agrar sektorda olib borilayotgan islohotlar bu sohaning zamonaviy va raqobatbardosh bo‘lishiga xizmat qilmoqda. Fermerlar va tadbirkorlar uchun yaratilayotgan sharoitlar natijasida hosildorlik ortib, mahsulot sifati xalqaro bozorlarga moslashib bormoqda.Shuningdek, qishloq xo‘jaligida innovatsion yondashuvlarning ahamiyati ortib bormoqda. Aqlli qishloq xo‘jaligi tizimlari, dron va sun’iy yo‘ldosh texnologiyalari, genetik modifikatsiya qilingan ekinlar, avtomatlashtirilgan sug‘orish tizimlari va raqamlashtirilgan monitoring usullari ishlab chiqarish samaradorligini oshirishga yordam bermoqda. Bu esa qishloq xo‘jaligi mahsulotlarining nafaqat ichki bozor ehtiyojlarini qondirishi, balki eksport hajmini ham oshirishiga zamin yaratmoqda.Biroq, agrar sohaning rivojlanishi uchun hali ham hal qilinishi lozim bo‘lgan muammolar mavjud. Xususan, suv tanqisligi, yer unumdorligini saqlash, ekologik muvozanatni ta’minlash kabi masalalar samarali yechim talab qiladi. Shu sababli, kelgusida agrar sohada resurslardan yanada samarali foydalanish, ilmiy-innovatsion yondashuvlarni chuqur tatbiq etish, davlat tomonidan ishlab chiqilgan strategik dasturlarni to‘liq amalga oshirish orqali qishloq xo‘jaligini yanada rivojlantirish zarur.Xulosa qilib aytganda, O‘zbekiston qishloq xo‘jaligida boshlangan islohotlar va zamonaviy texnologiyalarga asoslangan yondashuvlar mamlakat iqtisodiyotini mustahkamlash, oziq-ovqat xavfsizligini ta’minlash va xalq farovonligini oshirishda muhim omil bo‘lib xizmat qiladi. Agrar sektorning barqaror rivojlanishi natijasida O‘zbekiston nafaqat o‘zini to‘liq ta’minlaydigan, balki global bozorda ham o‘z o‘rniga ega bo‘lgan davlatga aylanadi. 34FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR 1. Shavkat Miromonovich Mirziyoyev – "Yangi O zbekiston strategiyasi"ʻ . – Toshkent: "O zbekiston" NMIU, 2021. ʻ 2. Shavkat Miromonovich Mirziyoyev – "Erkin va farovon, demokratik O‘zbekiston davlatini birgalikda barpo etamiz" . – Toshkent: "O‘zbekiston" NMIU, 2017. 353. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining Qarori – "2022–2026 yillarga mo‘ljallangan Yangi O‘zbekistonning taraqqiyot strategiyasi" . – Toshkent, 2022. 4. Rahmon Xabibulla o‘g‘li Xayitov, Akmal Abdurahmonovich Sultonov – "Qishloq xo‘jaligi iqtisodiyoti" . – Toshkent: Iqtisod-Moliya, 2018. 5. Uktam To‘raqulovich Alimov – "O‘zbekiston iqtisodiyoti: Rivojlanish yo‘llari va istiqbollari" . – Toshkent: Fan va texnologiya, 2019. 6. Murod Saidovich Saidov – "Agrar munosabatlar va dehqon xo‘jaliklari" . – Toshkent: Mehnat, 2005. 7. Sanjar Saidovich G‘ulomov – "Bozor iqtisodiyoti asoslari" . – Toshkent: Universitet, 2000. 8. Bahodir Toshpo‘latovich Tursunov – "Qishloq xo‘jaligini modernizatsiya qilishda innovatsiyalar" . – Toshkent: Iqtisodiyot, 2022. 9. Nosir Murodovich Solihov – "Oziq-ovqat xavfsizligi va agrar rivojlanish" . – Toshkent: Universitet, 2015. 10. Aziz Karimovich Davronov – "Agrobiznes va ekologik barqarorlik" . – Toshkent: Ekotsentr, 2021. 11. Xurshidbek Zokirovich Zokirov – "Resurs tejovchi texnologiyalar va qishloq xo‘jaligi" . – Toshkent: Fan, 2016. 12. Bahodir Jumaboyevich Jumaboyev – "Qishloq xo‘jaligi klasterlari va ularning rivojlanishi" . – Toshkent: Innovatsiya Ziyo, 2020. 13. Murod Saidovich Saidov – "Agrar sektorni isloh qilish va uning samaradorligini oshirish" . – Toshkent: Mehnat, 2009. 14. Odil Qosimovich Qosimov – "Qishloq xo‘jaligi ishlab chiqarish tizimi" . – Toshkent: O‘zMU, 2013. 15. Murod Mannonovich Mannonov – "O‘zbekiston qishloq xo‘jaligida klaster tizimi" . – Toshkent: Fan, 2021. 16. Muhammadali Baxodirovich Xo‘janazarov – "Agrar sohada texnologik innovatsiyalar" . – Toshkent: Iqtisodiyot, 2018. 3617. O‘zbekiston Respublikasi Qishloq xo‘jaligi vazirligi hisobotlari – "2022- yil agrar sektor holati" . – Toshkent, 2023.

Agrar munosabatlar va ularning O’zbekiston iqtisodiyotidagi o’rni 

MUNDARIJA

Kirish…………………………………………………………………….……..3
I BOB. AGRAR MUNOSABATLARNING NAZARIY ASOSLARI
1.1. Agrar munosabatlarning mohiyati va mazmuni…………….….……..……6
1.2. Agrar munosabatlarning rivojlanish bosqichlari……………….…………13
1.3. Agrar sektorning iqtisodiyotdagi o‘rni va ahamiyati……………….……..18
II. BOB.   O’ZBEKISTON     IQTISODIYOTIDA     AGRAR MUNOSABATLARNING    O’RNI    VA    RIVOJLANISHI
2.1. O’zbekistonda agrar sohaning iqtisodiyotdagi o’rni………………...……22
2.2. Agrar sektorni rivojlantirishga qaratilgan davlat siyosati………………...25
2.3. Zamonaviy innovatsiyalar va texnologiyalarning agrar sohadagi ahamiyati………………………………………………………………………29
Xulosa…………………………………………………………………...…….33
Foydalanilgan adabiyotlar…………………………………………...………35

Sotib olish