Dokument ma'lumotlari

Narxi 30000UZS
Hajmi 310.8KB
Xaridlar 1
Yuklab olingan sana 11 Mart 2025
Kengaytma docx
Bo'lim Kurs ishlari
Fan Iqtisodiyot

Sotuvchi

Amriddin Hamroqulov

Ro'yxatga olish sanasi 23 Fevral 2025

17 Sotish

Agrar sohaning milliy iqtisodiyotda tutgan o‘rni

Sotib olish
1O ‘ ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA ’ LIM , FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI K U R S I S H I Mavzu: Agrar sohaning milliy iqtisodiyotda tutgan o‘rni Bajardi: _______ ____ _____ _ guruhi talabasi ______ ___ ________ (imzo) (ismi sharifi) Kurs ishi himoya qilingan sana “____” __ ___ _____20 25 y. Baho “_____” ____ __ _____ Ilmiy rahbar: __________ ____________________ (imzo) (ismi sharifi) Komissiya a’zolari: __________ ____________________ (imzo) (ismi sharifi) __________ ____________________ (imzo) (ismi sharifi) 2 MUNDARIJA Kirish ………………………………………………………………………...…3 I BOB. AGRAR SOHANING MILLIY IQTISODIYOTDA TUTGAN O‘RNI 1.1. Agrar sohaning iqtisodiy tizimdagi ahamiyati ……………………….…….6 1.2. Agrar sektorning milliy iqtisodiyot rivojlanishiga ta’siri …………….…….9 1.3. Qishloq xo‘jaligi mahsulotlari ishlab chiqarish va ta’minot zanjiri ………13 II BOB. AGRAR SOHANI RIVOJLANTIRISH STRATEGIYASI VA ISTIQBOLLARI 2.1. Agrar sohani qo‘llab-quvvatlash siyosati va davlat dasturlari ……...….…18 2.2. Zamonaviy innovatsiyalar va texnologiyalarni joriy etish …………….….22 2.3. Agrar sohaning barqaror rivojlanish yo‘nalishlari ………………………..24 Xulosa …………………………………………………………………………30 Foydalanilgan adabiyotlar …………………………………………………...32 Glossary ……………………………………………………………………….34 3KIRISH Kurs ishining dolzarbligi Bugungi kunda agrar soha har qanday davlat iqtisodiyotining muhim tarmog‘i hisoblanadi. Ushbu soha aholining oziq-ovqat mahsulotlariga bo‘lgan talabini qondirish, sanoat uchun xomashyo yetkazib berish va bandlikni ta’minlash kabi muhim funksiyalarni bajaradi. Shuning uchun ham qishloq xo‘jaligi mamlakatning iqtisodiy barqarorligini ta’minlashda katta o‘rin tutadi.Mamlakatimizda agrar sohani rivojlantirishga katta e’tibor qaratilib, qator islohotlar amalga oshirilmoqda. Qishloq xo‘jaligi mahsuldorligini oshirish, yer va suv resurslaridan samarali foydalanish, ilg‘or texnologiyalarni joriy etish hamda davlat tomonidan rag‘batlantirish choralari sohaning yanada rivojlanishiga xizmat qilmoqda. Ayni paytda, qishloq xo‘jaligi sohasida zamonaviy raqamli texnologiyalarni joriy etish va avtomatlashtirish jarayonlari kuchaytirilmoqda. Masalan, aqlli qishloq xo‘jaligi tizimlari, tomchilatib sug‘orish texnologiyalari va dronlar orqali ekin maydonlarini kuzatish kabi innovatsion yondashuvlar keng qo‘llanilmoqda. Bu esa hosildorlikni oshirish va resurslardan yanada samarali foydalanish imkonini bermoqda. Shuningdek, davlat tomonidan fermer xo‘jaliklarini qo‘llab- quvvatlash maqsadida imtiyozli kreditlar ajratish, soliq yengilliklari taqdim etish va qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini eksport qilish imkoniyatlarini kengaytirish borasida keng ko‘lamli chora-tadbirlar amalga oshirilmoqda. Buning natijasida agrar sohaning xalqaro bozordagi raqobatbardoshligi oshmoqda. Bundan tashqari, ekologik toza qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini ishlab chiqarish va organik dehqonchilikni rivojlantirish ham muhim ahamiyat kasb etmoqda. Hozirgi kunda qishloq xo‘jaligi korxonalariga ekologik talablar bo‘yicha sertifikatlash tizimi joriy etilmoqda va bu orqali ichki va tashqi bozorlarda sifatli mahsulotlar yetkazib berish imkoniyati yaratilmoqda. Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev ta’kidlaganidek: "Ekologik toza va raqobatbardosh qishloq 4xo‘jaligi mahsulotlari ishlab chiqarish – bizning ustuvor yo‘nalishlarimizdan biridir. 1 Shuning uchun ham yer va suv resurslaridan samarali foydalanish, ekologik standartlarga mos mahsulot yetishtirish uchun barcha imkoniyatlar yaratiladi." Shu bilan birga, mamlakatimizda qishloq xo‘jaligi klasterlarini kengaytirish, ularning infratuzilmasini rivojlantirish, ekin maydonlarini ekologik nazoratdan o‘tkazish bo‘yicha ham tizimli ishlar olib borilmoqda. Qishloq xo‘jaligi sohasida innovatsion texnologiyalarni joriy etish orqali hosildorlikni oshirish va resurslardan yanada samarali foydalanish imkoniyatlari kengaymoqda. Umuman olganda, agrar sohaning rivojlanishi milliy iqtisodiyotning barqaror o‘sishiga hissa qo‘shish bilan birga, oziq-ovqat xavfsizligini ta’minlash, qishloq hududlarini rivojlantirish va aholining turmush darajasini yaxshilashda muhim rol o‘ynamoqda.agrar soha milliy iqtisodiyotning barqaror o‘sishini ta’minlovchi asosiy tarmoqlardan biri bo‘lib, uning samaradorligi nafaqat qishloq xo‘jaligi subyektlari, balki butun iqtisodiy tizimning rivojlanishiga ta’sir ko‘rsatadi. Ushbu tadqiqot orqali agrar sektorning milliy iqtisodiyotdagi o‘rnini aniqlash va uni rivojlantirish yo‘llarini o‘rganish maqsad qilingan. Shuningdek, agrar sohaning rivojlanishi mamlakatning oziq- ovqat xavfsizligini ta’minlash bilan bir qatorda, eksport salohiyatini oshirishga ham xizmat qiladi. Zamonaviy qishloq xo‘jaligi texnologiyalarining joriy etilishi ishlab chiqarish hajmini oshirib, mahsulotlarning xalqaro bozorda raqobatbardoshligini ta’minlashga yordam beradi. Bundan tashqari, qishloq xo‘jaligi sohasi qishloq hududlarini rivojlantirish va u yerdagi ijtimoiy infratuzilmani yaxshilashga ham xizmat qiladi. Fermer xo‘jaliklari, dehqonchilik va chorvachilik bilan shug‘ullanuvchi tadbirkorlarni qo‘llab- quvvatlash orqali qishloq aholisi uchun yangi ish o‘rinlari yaratilmoqda. 1 O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Farmoni. "O‘zbekiston Respublikasida qishloq xo‘jaligini rivojlantirish strategiyasi (2019–2030 yy.)". 5So‘nggi yillarda ekologik toza va organik mahsulotlarga bo‘lgan talab ortib borayotganligi sababli, ekologik qishloq xo‘jaligini rivojlantirishga alohida e’tibor qaratilmoqda. Bu esa qishloq xo‘jaligi mahsulotlari eksportining yanada kengayishiga ham imkoniyat yaratadi. Shu bilan birga, davlat tomonidan qishloq xo‘jaligi sohasiga subsidiya va imtiyozlar berilishi, soliq yengilliklari, arzon kredit mablag‘lari ajratilishi sohaga investitsiyalar jalb qilish imkonini kengaytiradi. Bu esa agrar sohaning jadal rivojlanishiga va mamlakat iqtisodiyotining barqarorligiga xizmat qiladi. Kurs ishining obyekti agrar soha bo‘lib, uning milliy iqtisodiyotdagi o‘rni va rivojlanish jarayonlari tadqiq etiladi. Kurs ishining predmeti esa agrar sohaning iqtisodiy tizimdagi o‘rni, davlat tomonidan ko‘rsatilayotgan qo‘llab-quvvatlash mexanizmlari va sohani rivojlantirish strategiyalaridir. Kurs ishining maqsadi agrar sohaning milliy iqtisodiyotdagi o‘rnini tahlil qilish va uning rivojlanish istiqbollarini o‘rganishdan iborat. Shu maqsadda quyidagi vazifalar belgilangan:  Agrar sohaning iqtisodiy tizimdagi o‘rnini aniqlash;  Qishloq xo‘jaligining milliy iqtisodiyot rivojlanishiga ta’sirini o‘rganish;  Agrar sohaga davlat tomonidan ko‘rsatilayotgan yordam va uning samaradorligini baholash;  Sohaning innovatsion rivojlanish istiqbollarini tahlil qilish. Kurs ishining tuzilishi Kurs ishi kirish qismi hamda ikki bob xulosa va foydalanilgan adabiyotlardan iborat 6I BOB. AGRAR SOHANING MILLIY IQTISODIYOTDA TUTGAN O‘RNI 1.1. Agrar sohaning iqtisodiy tizimdagi ahamiyati Agrar soha har qanday davlat iqtisodiyotining asosiy tarmoqlaridan biri hisoblanadi. Uning rivojlanishi mamlakatning oziq-ovqat xavfsizligini ta’minlash, aholi bandligini oshirish va eksport hajmini kengaytirish kabi muhim omillarga bog‘liq. Qishloq xo‘jaligi ishlab chiqarish hajmi va samaradorligi iqtisodiyotning umumiy holatiga ta’sir ko‘rsatib, uning barqaror rivojlanishiga hissa qo‘shadi. Qishloq xo‘jaligi sohasi asosan ekin yetishtirish va chorvachilik yo‘nalishlaridan iborat bo‘lib, u ishlab chiqarish jarayonida boshqa tarmoqlar, jumladan, sanoat va xizmat ko‘rsatish sektorlari bilan uzviy bog‘langan. Agrar sohadan olingan mahsulotlar oziq-ovqat sanoati, yengil sanoat va farmatsevtika kabi yo‘nalishlarda muhim xomashyo manbai hisoblanadi. Shuning uchun agrar sohaning rivojlanishi butun iqtisodiy tizimning barqarorligi uchun katta ahamiyat kasb etadi.Bundan tashqari, qishloq xo‘jaligi mahsulotlari xalqaro bozorlarda ham muhim ahamiyat kasb etib, davlatlar o‘rtasidagi iqtisodiy hamkorlik va savdo hajmini oshirishga xizmat qiladi. Sektorning rivojlanishi natijasida global oziq-ovqat ta’minoti zanjiriga ijobiy ta’sir ko‘rsatilib, mamlakat eksport salohiyati oshadi. 2 Zamonaviy qishloq xo‘jaligi texnologiyalarining joriy etilishi, jumladan, sun’iy intellekt, dronlar, avtomatlashtirilgan sug‘orish tizimlari va genetik modifikatsiyalangan ekinlarning rivojlanishi mahsulotlar hajmi va sifatining oshishiga xizmat qilmoqda. Shuningdek, resurslarni tejash, hosildorlikni 2 Abduqodirov M., Jo‘rayev Q. "Qishloq xo‘jaligi iqtisodiyoti". – Toshkent: O‘zbekiston Milliy Universiteti nashriyoti, 2020. 7oshirish va atrof-muhitga zarar yetkazmaslik maqsadida ekologik dehqonchilik tamoyillari keng qo‘llanilmoqda. So‘nggi yillarda qishloq xo‘jaligi kreditlari, subsidiyalar va davlat qo‘llab- quvvatlovi orqali fermer xo‘jaliklari mustahkamlanib, ular zamonaviy qishloq xo‘jaligi texnologiyalarini joriy etishga ko‘maklashmoqda. Ushbu choralar orqali qishloq xo‘jaligi mahsulotlarining raqobatbardoshligi ortib, iqtisodiyotning boshqa tarmoqlari bilan integratsiyasi yanada kuchaymoqda. Mamlakat iqtisodiyotining tarkibiy tuzilmasini tahlil qilar ekanmiz, qishloq xo‘jaligi milliy yalpi ichki mahsulot (YaIM) tarkibida muhim o‘rin tutishini ko‘rishimiz mumkin. Bu sohaning samarali faoliyat yuritishi natijasida iqtisodiyotga ijobiy ta’sir ko‘rsatuvchi quyidagi asosiy omillar kuzatiladi:  Oziq-ovqat xavfsizligi – Agrar sohaning rivojlanishi natijasida mamlakat aholisi mahalliy ishlab chiqarilgan sifatli oziq-ovqat mahsulotlari bilan ta’minlanadi, bu esa importga qaramlikni kamaytiradi. Shuningdek, qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini qayta ishlash sanoati rivojlanib, yuqori qo‘shilgan qiymatli mahsulotlar ishlab chiqarish hajmi ortadi. Oziq-ovqat mahsulotlarining zaxira darajasi oshib, narxlarning barqarorligini ta’minlashga xizmat qiladi. Ekologik toza va organik mahsulotlarni ko‘paytirish orqali aholi salomatligiga ijobiy ta’sir ko‘rsatish ham muhim vazifalardan biri hisoblanadi. Shuningdek, oziq- ovqat xavfsizligi xalqaro standartlarga mos keladigan mahsulotlar ishlab chiqarish va eksport bozorlarini kengaytirish orqali mustahkamlanadi. Yangi texnologiyalar va innovatsion yondashuvlar joriy etilishi natijasida hosildorlik oshib, tabiiy resurslardan samarali foydalanish imkoniyati kengayadi.  Bandlik darajasi – Qishloq xo‘jaligi sektori qishloq joylarida yashovchi aholining katta qismini ish bilan ta’minlaydi. 8 Eksport hajmining oshishi – Qishloq xo‘jaligi mahsulotlarining eksporti valyuta tushumini oshirishga xizmat qiladi.  Mahalliy ishlab chiqarishning rag‘batlantirilishi – Sanoat va xizmat ko‘rsatish sektorlarining rivojlanishiga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi. Mahalliy ishlab chiqaruvchilarga soliq imtiyozlari va subsidiya dasturlarini kengaytirish orqali ichki bozorni mustahkamlash, importga bog‘liqlikni kamaytirish va milliy mahsulotlarning raqobatbardoshligini oshirish mumkin. Bundan tashqari, innovatsion texnologiyalarni joriy etish, mahalliy xomashyo bazasidan samarali foydalanish va eksport salohiyatini kengaytirish orqali iqtisodiy barqarorlikka erishish mumkin. Mahalliy ishlab chiqarishning rivojlanishi yangi ish o‘rinlari yaratish, infratuzilmani yaxshilash va iqtisodiyotning turli tarmoqlari o‘rtasidagi integratsiyani kuchaytirishga xizmat qiladi. Ayniqsa, qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini qayta ishlash, oziq-ovqat sanoati va to‘qimachilik tarmoqlarining rivojlanishi orqali qo‘shimcha qiymat yaratilishi mamlakatning umumiy iqtisodiy ko‘rsatkichlariga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev ham agrar sohaning rivojlanishiga katta e’tibor qaratib, sohaga doir islohotlarni amalga oshirishga ustuvor vazifa sifatida qaramoqda. “Biz qishloq xo‘jaligida yuqori qo‘shilgan qiymatli mahsulot ishlab chiqarishni kengaytirishimiz, bu orqali milliy iqtisodiyotimizni yanada mustahkamlashimiz kerak” 3 , – deya ta’kidlaydi davlatimiz rahbari. O‘zbekiston qishloq xo‘jaligi mamlakat iqtisodiyotida muhim o‘rin tutib, so‘nggi yillarda islohotlar natijasida yuqori samaradorlikka erishmoqda. Masalan, dehqon va fermer xo‘jaliklarini qo‘llab-quvvatlash, yangi 3 O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Farmoni. "O‘zbekiston Respublikasida qishloq xo‘jaligini rivojlantirish strategiyasi (2019–2030 yy.)". 9texnologiyalarni joriy etish, suv resurslaridan samarali foydalanish kabi chora- tadbirlar amalga oshirilmoqda. Bugungi kunda ekologik toza va organik mahsulotlar ishlab chiqarish ham dolzarb masalalardan biri hisoblanadi. Dunyo bozorida ekologik mahsulotlarga bo‘lgan talab oshib borayotgani tufayli, O‘zbekiston qishloq xo‘jaligida organik dehqonchilik tamoyillarini keng joriy etish yo‘lidan bormoqda. Bu esa mamlakat iqtisodiyotining yanada barqaror rivojlanishiga xizmat qiladi.Shuningdek, qishloq xo‘jaligi sohasi zamonaviy texnologiyalar bilan bog‘lanib, raqamli innovatsiyalar asosida ishlamoqda. Aqlli qishloq xo‘jaligi, avtomatlashtirilgan boshqaruv tizimlari, sun’iy intellekt yordamida monitoring olib borish kabi usullar sektorning samaradorligini oshirishda muhim rol o‘ynamoqda. agrar soha nafaqat oziq-ovqat xavfsizligini ta’minlovchi muhim tarmoq, balki iqtisodiyotning umumiy rivojlanishiga katta ta’sir ko‘rsatadigan strategik sektor hisoblanadi. Davlat tomonidan olib borilayotgan islohotlar va investitsiyalar ushbu sohaning yanada rivojlanishiga, iqtisodiy tizimda tutgan o‘rnining mustahkamlanishiga zamin yaratmoqda. 4 1.2. AGRAR SEKTORNING MILLIY IQTISODIYOT RIVOJLANISHIGA TA’SIRI Agrar sektor har qanday mamlakatning iqtisodiy tizimida muhim o‘rin tutadi. Uning samarali faoliyat yuritishi oziq-ovqat xavfsizligini ta’minlash, aholi bandligini oshirish, eksport salohiyatini kengaytirish va sanoat tarmoqlarining rivojlanishiga bevosita ta’sir ko‘rsatadi. Agrar tarmoqning rivojlanishi natijasida milliy iqtisodiyot barqaror o‘sishga erishadi va mamlakat ijtimoiy-iqtisodiy holati mustahkamlanadi. 4 Dehkanov B. "O‘zbekiston qishloq xo‘jaligi iqtisodiyotining rivojlanish tendensiyalari". – Toshkent: Iqtisodiyot, 2019. 101. Agrar sektorning milliy iqtisodiyotdagi roli Agrar sektor milliy iqtisodiyotning tarkibiy qismi bo‘lib, uning quyidagi yo‘nalishlar bo‘yicha rivojlanishiga ta’sir ko‘rsatadi:  Oziq-ovqat xavfsizligi: Agrar tarmoqning samarali ishlashi orqali aholini yetarli va sifatli oziq-ovqat mahsulotlari bilan ta’minlash mumkin. Mahalliy ishlab chiqarishning o‘sishi importga bo‘lgan qaramlikni kamaytirib, narxlarning barqarorligini ta’minlaydi. Shu bilan birga, oziq-ovqat mahsulotlarining diversifikatsiya qilinishi aholi ratsionini yaxshilashga yordam beradi. Agrar sektorning rivojlanishi natijasida organik va ekologik toza mahsulotlar ishlab chiqarish hajmi ortib, sog‘lom ovqatlanish tamoyillarini keng joriy etish imkoniyati yaratiladi. Mahalliy qishloq xo‘jaligi ishlab chiqaruvchilarining davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlanishi oziq-ovqat zaxiralarini mustahkamlashga xizmat qiladi. Bundan tashqari, oziq-ovqat xavfsizligini ta’minlash uchun logistika tizimi, saqlash va yetkazib berish infratuzilmasini rivojlantirish ham muhim ahamiyat kasb etadi.  Aholi bandligi: Qishloq xo‘jaligi sektori millionlab insonlar uchun ish o‘rinlarini yaratadi. Ayniqsa, qishloq hududlarida bu tarmoq asosiy daromad manbai hisoblanadi. Fermer xo‘jaliklari, dehqonchilik va chorvachilik sohalari orqali qishloq aholisining daromadlari oshadi. Shu bilan birga, qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini qayta ishlash, saqlash va logistika sohalarida ham yangi ish o‘rinlari yaratiladi. Zamonaviy texnologiyalarni joriy etish natijasida agrar sektor yanada samarali bo‘lib, ish bilan bandlik darajasi oshadi. Davlat tomonidan subsidiyalar va kreditlar ajratilishi kichik fermer xo‘jaliklarini qo‘llab-quvvatlashga xizmat qiladi. Bundan tashqari, qishloq xo‘jaligida kooperatsiya tizimi rivojlantirilishi orqali fermerlar o‘z mahsulotlarini bozorga yetkazishda ko‘proq imkoniyatlarga ega bo‘ladilar. Yoshlarni agrar sohada ishlashga 11rag‘batlantirish maqsadida ta’lim va kasbiy o‘qitish tizimlari yo‘lga qo‘yilmoqda. Shuningdek, qishloq xo‘jaligidagi ish o‘rinlarini yanada jozibador qilish uchun mehnat sharoitlarini yaxshilash, zamonaviy texnika va uskunalar bilan ta’minlash muhim ahamiyat kasb etadi.  Eksport salohiyati: Qishloq xo‘jaligi mahsulotlarining xalqaro bozorlarga chiqarilishi valyuta tushumining ortishiga, tashqi savdo balansining ijobiy shakllanishiga yordam beradi.  Sanoat bilan integratsiya: Agrar sektor sanoat tarmoqlari, jumladan oziq-ovqat, farmatsevtika va yengil sanoat bilan bevosita bog‘liq. Xomashyo sifatida qishloq xo‘jaligi mahsulotlari ishlab chiqarish jarayonida muhim rol o‘ynaydi.  Resurslardan samarali foydalanish: Yer, suv va boshqa tabiiy resurslardan oqilona foydalanish orqali iqtisodiy samaradorlikni oshirish va atrof-muhitni muhofaza qilishga erishish mumkin. 2. Agrar sohaning innovatsion rivojlanishi va iqtisodiy samaradorligi Texnologik rivojlanish agrar sektorning samaradorligini oshirishda muhim omillardan biridir. Quyidagi innovatsion yondashuvlar sektorning iqtisodiy rivojlanishiga hissa qo‘shadi:  Zamonaviy texnologiyalar joriy etilishi: Sun’iy intellekt, dronlar, raqamli monitoring tizimlari va avtomatlashtirilgan sug‘orish usullari yordamida hosildorlikni oshirish mumkin.  Ekologik toza dehqonchilik: Organik mahsulotlar ishlab chiqarish orqali ichki va tashqi bozorlardagi talabga javob berish, sog‘lom turmush tarzini rag‘batlantirish va atrof-muhitni himoya qilish mumkin.  Fermer xo‘jaliklarini qo‘llab-quvvatlash: Davlat tomonidan subsidiyalar va kreditlar ajratilishi natijasida kichik va o‘rta fermer xo‘jaliklari raqobatbardoshligini oshirishi mumkin. 12 Kooperatsiya va integratsiya: Fermerlar va qishloq xo‘jaligi korxonalari o‘rtasida hamkorlikni yo‘lga qo‘yish orqali ishlab chiqarish xarajatlarini kamaytirish va mahsulot sifati oshirilishi mumkin. 3. Agrar sektorning barqaror rivojlanishini ta’minlash yo‘llari Agrar sohani milliy iqtisodiyotning muhim tarmog‘i sifatida rivojlantirish uchun quyidagi yo‘nalishlarga e’tibor qaratish lozim:  Investitsiyalar jalb etish: Xususiy va xorijiy investitsiyalarni jalb qilish orqali qishloq xo‘jaligi tarmog‘ining infratuzilmasini rivojlantirish mumkin.  Ilmiy tadqiqot va innovatsiyalar: Seleksiya, genetik modifikatsiya va zamonaviy agrotexnologiyalar bo‘yicha tadqiqotlarni rivojlantirish orqali qishloq xo‘jaligi mahsulotlarining sifati va hosildorligini oshirish.  Suv resurslaridan samarali foydalanish: Sug‘orish tizimlarini modernizatsiya qilish, tomchilatib sug‘orish va suv tejovchi texnologiyalarni keng joriy etish orqali suv resurslaridan unumli foydalanish.  Qishloq infratuzilmasini rivojlantirish: Yo‘llar, omborlar, elektr ta’minoti va logistika tizimini yaxshilash orqali qishloq xo‘jaligi mahsulotlarining bozorlarga yetkazib berish samaradorligini oshirish.  Ishlab chiqarish va qayta ishlash tizimini takomillashtirish: Qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini qayta ishlashni rivojlantirish orqali qo‘shilgan qiymat yaratish va eksport hajmini oshirish. 4. O‘zbekiston agrar sektorining rivojlanish istiqbollari O‘zbekiston qishloq xo‘jaligi mamlakat iqtisodiyotining asosiy tarmoqlaridan biri hisoblanadi. So‘nggi yillarda quyidagi islohotlar va chora-tadbirlar amalga oshirilmoqda: 13 Fermer xo‘jaliklarini modernizatsiya qilish va davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlash  Qishloq xo‘jaligi mahsulotlarining eksport hajmini oshirish  Yangi irrigatsiya texnologiyalarini joriy etish va suv resurslaridan samarali foydalanish  Organik dehqonchilik va ekologik toza mahsulotlar ishlab chiqarish tizimini kengaytirish  Mahsulotlarni qayta ishlash tarmoqlarini rivojlantirish va oziq- ovqat sanoatini qo‘llab-quvvatlash Agrar sektor milliy iqtisodiyotning muhim bo‘g‘ini hisoblanib, uning rivojlanishi oziq-ovqat xavfsizligi, aholi bandligi, eksport salohiyati va sanoat bilan integratsiyaning kuchayishiga bevosita ta’sir qiladi. Zamonaviy texnologiyalarni joriy etish, davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlash va xalqaro bozorlarga chiqish imkoniyatlarini kengaytirish orqali qishloq xo‘jaligi tarmog‘ining samaradorligi oshirilishi mumkin. O‘zbekistonning agrar sektori so‘nggi yillarda katta rivojlanish bosqichiga chiqib, milliy iqtisodiyotning barqaror o‘sishiga ulkan hissa qo‘shmoqda.Ushbu sohada olib borilayotgan islohotlar va investitsiyalar kelajakda agrar sektorning yanada rivojlanishiga va mamlakat iqtisodiyotining mustahkamlanishiga xizmat qiladi. 1.3. Qishloq xo‘jaligi mahsulotlari ishlab chiqarish va ta’minot zanjiri Qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini ishlab chiqarish va ta’minot zanjiri murakkab tizim bo‘lib, bu jarayon bir nechta bosqichlarni o‘z ichiga oladi. Ushbu bosqichlar ishlab chiqarish, yig‘ish, qayta ishlash, saqlash, transport, marketing va iste’molchilarga yetkazib berish jarayonlarini qamrab oladi. Qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini ishlab chiqarish bir nechta omillarga bog‘liq bo‘lib, asosan quyidagi bosqichlarni o‘z ichiga oladi: 141. Yer tayyorlash va ekin ekish – Tuproqning unumdorligini oshirish, texnologik tadbirlarni amalga oshirish va ekinlarni ekish jarayoni. 2. Parvarishlash – Sug‘orish, begona o‘tlardan tozalash, o‘g‘itlash, zararkunandalarga qarshi kurash. 3. Hosil yig‘ish – Yetilgan hosilni yig‘ib olish va dastlabki qayta ishlash. 4. Mahsulot sifatini baholash – Mahsulotning tozaligi, yaroqlilik muddati va eksport talablariga javob berishi. Qayta ishlash va saqlash Hosil yig‘ib olingandan so‘ng, uni qayta ishlash va saqlash muhim ahamiyatga ega. Bu bosqich quyidagi jarayonlarni o‘z ichiga oladi: Dastlabki tozalash – Mahsulotni begona jismlardan ajratish va dastlabki saralash. Saralash va klassifikatsiya – Mahsulot sifatiga ko‘ra ajratilib, turli toifalarga bo‘linadi. Qadoqlash – Mahsulotni uzoq muddat saqlash va tashish uchun maxsus idishlarga joylashtirish. Sovutish va quritish – Mahsulotning yaroqlilik muddatini uzaytirish uchun sovutish yoki quritish jarayonlarini amalga oshirish Biologik va kimyoviy himoya – Maxsus moddalar yordamida mahsulotni zararkunandalardan va mikroorganizmlardan himoya qilish. Inventarizatsiya va monitoring – Omborlarda saqlanayotgan mahsulotning hajmi va sifatini doimiy nazorat qilish. Avtomatlashtirilgan saqlash tizimlari – Mahsulotlarni optimal sharoitda saqlash uchun zamonaviy texnologiyalarni joriy etish. 15Qayta ishlash – Qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini iste’molga yaroqli shaklga keltirish, masalan, donlarni maydalash, sut mahsulotlarini ishlab chiqarish, meva va sabzavotlarni konservalash. Saqlash – Optimal harorat va namlik sharoitida mahsulotni uzoq muddat sifatini saqlash. Mikrobiologik xavfsizlik – Mahsulotlarning buzilishini oldini olish uchun zamonaviy texnologiyalardan foydalanish. Transport va logistika Qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini ishlab chiqarishdan keyin ularni yetkazib berish tizimi asosiy ahamiyat kasb etadi. Transport va logistika quyidagi bosqichlardan iborat: 1. Ichki transport – Mahsulotlarni fermer xo‘jaliklaridan qayta ishlash zavodlariga yoki saqlash omborlariga yetkazish. 2. Xalqaro va mahalliy yetkazib berish – Eksport va import talablariga javob beruvchi transport tizimlarini tashkil qilish. 3. Sovutish tizimlari – Meva, go‘sht va sut mahsulotlarini yangi holatda saqlash uchun maxsus transportlardan foydalanish. Marketing va sotuv Mahsulot ishlab chiqaruvchilardan iste’molchilarga yetib borgunga qadar samarali marketing tizimi talab qilinadi. Ushbu jarayon quyidagi yo‘nalishlarni o‘z ichiga oladi: 1. Narx belgilash – Mahsulotning tannarxi va bozor talabidan kelib chiqib narxni shakllantirish. 2. Reklama va targ‘ibot – Mahsulotni bozorga chiqishida raqobatchilardan ustun bo‘lish uchun marketing strategiyalarini amalga oshirish. 3. Yetkazib berish kanallari – Kichik fermerlar va yirik kompaniyalar o‘rtasida uzviy aloqalarni shakllantirish. 16Ta’minot zanjiri va uning rivojlanishi Qishloq xo‘jaligi mahsulotlari ishlab chiqarish va ta’minot zanjiri doimiy rivojlanib boradi. Rivojlanish omillari quyidagilardan iborat: 1. Innovatsion texnologiyalar joriy etish – Zamonaviy texnikalar va raqamli monitoring tizimlaridan foydalanish. 2. Ekologik barqarorlikni ta’minlash – Yer unumdorligini saqlab qolish va ekologik toza mahsulotlar ishlab chiqarish. 3. Davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlash – Subsidiyalar, grantlar va imtiyozlar orqali fermerlarni rag‘batlantirish. 4. Raqamli ta’minot zanjiri – Onlayn savdo va elektron monitoring tizimlari orqali mahsulot harakatini kuzatish. Umuman olganda, qishloq xo‘jaligi mahsulotlari ishlab chiqarish va ta’minot zanjiri samaradorligini oshirish uchun ilmiy-tadqiqot ishlari, innovatsion texnologiyalar va davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlash katta ahamiyat kasb etadi. Statistik tahlil Quyidagi jadvalda so‘nggi yillardagi qishloq xo‘jaligi mahsulotlari ishlab chiqarish hajmi ko‘rsatilgan: Yil G‘alla (mln tonna) Sabzavot (mln tonna) Go‘sht (mln tonna) Sut (mln tonna) 2020 7.5 5.2 1.3 8.4 2021 8.1 5.8 1.5 8.9 2022 8.7 6.3 1.7 9.2 2023 9.0 6.8 1.9 9.5 Ushbu ma’lumotlar qishloq xo‘jaligi mahsulotlari ishlab chiqarish hajmining o‘sib borayotganini ko‘rsatadi. Qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini ishlab chiqarish va ta’minot zanjiri murakkab tizim bo‘lib, samarali boshqarish orqali yuqori 17hosildorlikka erishish mumkin. Statistik ma’lumotlar shuni ko‘rsatadiki, ishlab chiqarish hajmi yildan-yilga ortib bormoqda. 5 II BOB. AGRAR SOHANI RIVOJLANTIRISH STRATEGIYASI VA ISTIQBOLLARI 5 Dehkanov B. "O‘zbekiston qishloq xo‘jaligi iqtisodiyotining rivojlanish tendensiyalari". – Toshkent: Iqtisodiyot, 2019. 182.1. Agrar sohani qo‘llab-quvvatlash siyosati va davlat dasturlari Agrar sektor har qanday davlat iqtisodiyotining asosiy tarmoqlaridan biri bo‘lib, uni rivojlantirish va qo‘llab-quvvatlash uchun davlat tomonidan turli siyosatlar va dasturlar ishlab chiqiladi. Ushbu dasturlar qishloq xo‘jaligi samaradorligini oshirish, oziq-ovqat xavfsizligini ta’minlash hamda ekologik barqarorlikni saqlash maqsadida amalga oshiriladi. Agrar sohani rivojlantirishning asosiy yo‘nalishlari Agrar sohaga davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlash quyidagi asosiy yo‘nalishlar bo‘yicha amalga oshiriladi: 1. Subsidiyalar va kreditlar: Fermer xo‘jaliklarini qo‘llab-quvvatlash maqsadida imtiyozli kreditlar, subsidiyalar va grantlar ajratiladi. Bu dasturlar texnika, urug‘, o‘g‘it va boshqa zarur resurslarni xarid qilishda yordam beradi. Shuningdek, qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini qayta ishlash va eksport qilishni qo‘llab-quvvatlash uchun maxsus moliyaviy mexanizmlar joriy qilinadi. 2. Texnologik modernizatsiya: Zamonaviy qishloq xo‘jaligi texnologiyalarini keng joriy etish orqali hosildorlikni oshirish, ishlab chiqarish samaradorligini oshirish hamda mehnat unumdorligini ko‘paytirish. Bu jarayon quyidagi yo‘nalishlarni o‘z ichiga oladi:  Mexanizatsiya va avtomatlashtirish: Qishloq xo‘jaligida sun’iy intellekt, IoT va robototexnika yordamida ishlab chiqarish jarayonlarini avtomatlashtirish. Masalan, aqlli traktorlar va kombaynlar dala ishlarini optimallashtiradi, sensor tizimlari esa ekinlarni monitoring qilish va kasalliklarni oldindan aniqlash imkonini beradi. Chorvachilikda esa avtomatlashtirilgan oziqlantirish tizimlari va sog‘ish robotlari ish unumdorligini oshiradi va inson mehnatini kamaytiradi. Bu esa qishloq 19xo‘jaligi ishlab chiqarishining samaradorligini oshirish va resurslardan yanada oqilona foydalanish imkonini beradi.  Raqamli dehqonchilik: Dronlar, sun’iy yo‘ldosh ma’lumotlari va IoT texnologiyalari orqali hosilni kuzatish va resurslardan samarali foydalanish.  Zamonaviy urug‘chilik va genetika: Yangi yuqori hosildor va iqlim o‘zgarishlariga bardoshli navlarni yaratish va joriy etish.  Innovatsion sug‘orish tizimlari: Tomchilatib sug‘orish, yomg‘irlatib sug‘orish va suv tejovchi texnologiyalarni joriy qilish orqali suv resurslaridan oqilona foydalanish.  Chorvachilikda ilg‘or texnologiyalar: Sog‘lom naslli hayvonlarni yetishtirish, oziqlantirish tizimini optimallashtirish va sut hamda go‘sht mahsuldorligini oshirish. Ushbu chora-tadbirlar natijasida fermer xo‘jaliklarining daromadi ortib, mamlakat oziq-ovqat xavfsizligi mustahkamlanadi. 3. Sug‘urta tizimi: Qishloq xo‘jaligi ishlab chiqaruvchilarining risklarini kamaytirish maqsadida sug‘urta dasturlari ishlab chiqiladi. 4. Er va suv resurslaridan samarali foydalanish: Sug‘orish tizimlarini modernizatsiya qilish va suv tejovchi texnologiyalarni joriy etish. 5. Ekologik barqarorlik: Yer unumdorligini saqlash, organik dehqonchilikni rivojlantirish va ekologik xavfsizlikni ta’minlash. Davlat tomonidan qabul qilingan dasturlar O‘zbekiston va boshqa mamlakatlarda agrar sohani rivojlantirish bo‘yicha bir qator davlat dasturlari amalga oshirilmoqda. Bular quyidagilardan iborat:  «Yangi O‘zbekiston – 2030» strategiyasi: Agrar sektorni modernizatsiya qilish va oziq-ovqat xavfsizligini ta’minlash maqsad qilingan. 20 Fermer va dehqon xo‘jaliklarini rivojlantirish dasturi: Fermerlarning moddiy-texnik bazasini yaxshilash va ularning bozorga kirishini qo‘llab- quvvatlash.  Qishloq xo‘jaligi klasterlari tizimi: Ilg‘or texnologiyalar va ilg‘or tajribalarni joriy etish orqali samaradorlikni oshirish.  Eksport salohiyatini oshirish dasturi: Qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini xalqaro bozorga olib chiqish va eksport hajmini oshirish.  Suv resurslarini boshqarish va tomchilatib sug‘orish dasturlari: Qishloq xo‘jaligida suv tejovchi texnologiyalarni keng joriy etish. Qishloq xo‘jaligi subsidiyalari va soliq imtiyozlari Fermerlarni qo‘llab- quvvatlash va ishlab chiqarish samaradorligini oshirish maqsadida quyidagi imtiyozlar taqdim etiladi:  Fermer xo‘jaliklariga imtiyozli kreditlar ajratish.  Qishloq xo‘jaligi texnikalarini sotib olishda subsidiya ajratish.  O‘g‘it, pestitsid va yoqilg‘i xarajatlarining bir qismini davlat tomonidan moliyalashtirish.  Fermer xo‘jaliklari uchun daromad solig‘ini kamaytirish yoki soliqdan ozod qilish. Xalqaro tajriba Dunyo bo‘ylab rivojlangan mamlakatlarda agrar sektorni rivojlantirish bo‘yicha turli xil dasturlar mavjud. Masalan:  AQSh: «Farm Bill» dasturi orqali fermerlarga moliyaviy yordam va subsidiyalar ajratiladi.  Yevropa Ittifoqi: Qishloq xo‘jaligini qo‘llab-quvvatlash uchun «Common Agricultural Policy» (CAP) dasturi amalga oshirilmoqda. 21 Xitoy: Fermerlarga imtiyozli kreditlar, texnologik modernizatsiya dasturlari va eksportni rag‘batlantirish tizimi yo‘lga qo‘yilgan. Kelajak istiqbollari Agrar sohani yanada rivojlantirish uchun kelajakda quyidagi yo‘nalishlar bo‘yicha ish olib borish lozim: 1. Raqamli texnologiyalarni joriy etish: Sun’iy intellekt, IoT va Big Data texnologiyalari yordamida dehqonchilikni avtomatlashtirish. 2. Iqlim o‘zgarishiga moslashish: Qurg‘oqchilik va tabiiy ofatlarga chidamli mahsulotlar yetishtirish. 3. Kooperativ tizimni rivojlantirish: Fermerlarning kooperatsiyalarga birlashib, bozorga chiqishini qo‘llab-quvvatlash. 4. Xususiy sektor investitsiyalarini jalb qilish: Agrar sohaga xususiy investorlar va xalqaro moliyaviy institutlarning sarmoyalarini jalb etish. 5. Ekologik toza mahsulotlar yetishtirish: Organik qishloq xo‘jaligini rivojlantirish va xalqaro standartlarga javob beradigan mahsulotlar ishlab chiqarish. Xududlar kesimiga kura 22Umuman olganda, agrar sohani qo‘llab-quvvatlash va davlat dasturlari orqali qishloq xo‘jaligida samaradorlikni oshirish, yangi ish o‘rinlari yaratish va eksport salohiyatini kuchaytirish maqsad qilingan. Yangi texnologiyalar va ilmiy yondashuvlar asosida qishloq xo‘jaligida barqaror o‘sish ta’minlanadi. 2.2. Zamonaviy innovatsiyalar va texnologiyalarni joriy etish Zamonaviy innovatsiyalar va texnologiyalar qishloq xo‘jaligi, sanoat, tibbiyot, ta’lim va boshqa sohalarda samaradorlikni oshirishga xizmat qiladi. Innovatsion yondashuv va ilg‘or texnologiyalarni joriy etish iqtisodiy o‘sish, raqobatbardoshlik va ekologik barqarorlikni ta’minlashda muhim rol o‘ynaydi. Ushbu jarayon turli bosqichlarni o‘z ichiga oladi: Innovatsiyalar va texnologiyalarning iqtisodiyotga ta’siri Innovatsiyalar ishlab chiqarish samaradorligini oshirish, resurslardan samarali foydalanish va yangi bozor segmentlarini yaratish imkonini beradi. Quyidagi asosiy yo‘nalishlarda innovatsion yondashuvlar ahamiyat kasb etadi: Yo‘nalish Innovatsion texnologiyalar Statistika Raqamli texnologiyalar Sun’iy intellekt, katta hajmdagi ma’lumotlar (Big Data), bulutli texnologiyalar va tarmoqlashtirilgan tizimlar orqali tezkor va samarali boshqaruvni amalga oshirish. 2023-yilda global sun’iy intellekt bozori hajmi 150 mlrd. AQSh dollariga yetdi. Avtomatlashtirish va robototexnika Ishlab chiqarish jarayonlarini robotlashtirish va avtomatlashtirish orqali inson mehnatini yengillashtirish, Robototexnika bozori 2025-yilga kelib 250 mlrd. AQSh dollariga yetishi kutilmoqda. 23Yo‘nalish Innovatsion texnologiyalar Statistika mahsulot sifati va ishlab chiqarish hajmini oshirish. Bioinnovatsiyalar Genetik injiniring, biotexnologiyalar va ekologik barqaror usullar yordamida qishloq xo‘jaligi va tibbiyot sohalarida rivojlanishni jadallashtirish. 2024-yilda global biotexnologiyalar bozori 1000 mlrd. AQSh dollariga yetishi prognoz qilinmoqda. Energetika va yashil texnologiyalar Quyosh, shamol va suv energetikasini rivojlantirish orqali ekologik muammolarni kamaytirish va barqaror energiya manbalariga o‘tish. 2023-yilda qayta tiklanuvchi energiya global ishlab chiqarishning 29% ini tashkil etdi. Zamonaviy innovatsiyalarning qishloq xo‘jaligidagi ahamiyati Qishloq xo‘jaligida zamonaviy texnologiyalar hosildorlikni oshirish va resurslardan samarali foydalanishga yordam beradi. Asosiy innovatsion texnologiyalar quyidagilardan iborat: Yo‘nalish Texnologiya Statistika Aqlli dehqonchilik Sun’iy yo‘ldosh texnologiyalari, dronlar va IoT (Internet of Things) qurilmalari yordamida ekinlarning rivojlanishini kuzatish, zararkunandalarni oldindan aniqlash 2023-yilda global aqlli dehqonchilik bozori 13 mlrd. AQSh dollariga yetdi. 24Yo‘nalish Texnologiya Statistika va optimal sug‘orish tizimlarini yo‘lga qo‘yish. Tomchilatib sug‘orish Suv resurslaridan samarali foydalanish va ortiqcha suv sarfini kamaytirish. Tomchilatib sug‘orish tizimlarining joriy etilishi 40% gacha suv tejash imkonini beradi. Genetik modifikatsiya qilingan mahsulotlar Iqlim o‘zgarishlariga moslashgan va kasalliklarga chidamli o‘simlik turlarini yaratish. AQShda ekinlarning 90% dan ortig‘i GM texnologiyalar asosida yetishtiriladi. Chorvachilikda zamonaviy texnologiyalar Hayvonlarning sog‘lig‘ini monitoring qilish va oziqlantirish tizimlarini avtomatlashtirish. Raqamli monitoring tizimlari chorvachilik mahsuldorligini 25% ga oshirishga yordam beradi. Shunday qilib, innovatsion texnologiyalarni keng joriy etish qishloq xo‘jaligi, sanoat va iqtisodiyotning boshqa tarmoqlarida samaradorlikni oshirishga xizmat qiladi. 6 2.3. Agrar sohaning barqaror rivojlanish yo‘nalishlari Agrar sohaning barqaror rivojlanishi har qanday davlat iqtisodiyotining mustahkam poydevoridir. Qishloq xo‘jaligi nafaqat aholi ehtiyojini qondirish, balki eksport imkoniyatlarini kengaytirish, oziq-ovqat xavfsizligini ta’minlash va ekologik muhitni barqarorlashtirishga ham xizmat qiladi. Shu sababli, agrar 6 O‘zbekiston Respublikasi Davlat Statistika Qo‘mitasi. "Qishloq xo‘jaligi ko‘rsatkichlari bo‘yicha statistik ma’lumotlar". – Toshkent, 2023. 25sohani barqaror rivojlantirish uchun quyidagi asosiy yo‘nalishlarga e’tibor qaratish lozim: 1. Resurslardan samarali foydalanish Agrar sohada barqaror rivojlanishning muhim omillaridan biri yer, suv va boshqa tabiiy resurslardan oqilona foydalanishdir. Bu borada quyidagi choralar ko‘rilishi zarur:  Yer unumdorligini oshirish uchun ekologik toza texnologiyalarni joriy etish.  Suv resurslarini tejash maqsadida tomchilatib sug‘orish va boshqa ilg‘or sug‘orish usullaridan foydalanish.  O‘rmonzorlarni saqlash va bioxilma-xillikni qo‘llab-quvvatlash. 2. Zamonaviy texnologiyalarni joriy etish Qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini yetishtirish va qayta ishlash jarayonida zamonaviy texnologiyalarni joriy etish muhim ahamiyatga ega. Bunga quyidagilar kiradi: Sun’iy intellekt, IoT (Internet of Things) va katta hajmdagi ma’lumotlarni (Big Data) qishloq xo‘jaligida qo‘llash orqali hosildorlik va samaradorlikni oshirish. Genetik modifikatsiya qilingan ekinlarni yetishtirish orqali hosildorlikni oshirish va kasalliklarga chidamliligini ta’minlash. Chorvachilikda avtomatlashtirilgan monitoring tizimlarini joriy qilish, bu orqali mahsuldorlik va hayvonlarning salomatligini nazorat qilish. Dasturiy ta’minot va dronlardan foydalanib, hosil holatini real vaqt rejimida kuzatish va kerakli chora-tadbirlarni ko‘rish. Aqlli sug‘orish tizimlarini joriy etish, bu orqali suv resurslaridan samarali foydalanish. 26Bioinnovatsiyalar orqali o‘g‘it va ozuqa samaradorligini oshirish. Sun’iy yo‘ldosh ma’lumotlaridan foydalanib, ekinlar rivojlanishini kuzatish va aniq agrotexnik choralarni amalga oshirish. Avtomatlashtirilgan logistika va ta’minot tizimlarini yaratish, bu orqali ishlab chiqarish va yetkazib berish jarayonlarini optimallashtirish. Chorvachilikda avtomatlashtirilgan monitoring tizimlarini joriy qilish. 3. Ekologik barqarorlikni ta’minlash Qishloq xo‘jaligining rivojlanishi ekologik barqarorlik bilan uyg‘un bo‘lishi lozim. Bu borada quyidagi chora-tadbirlar muhim hisoblanadi:  Kimyoviy o‘g‘itlar va pestitsidlardan oqilona foydalanish.  Biologik o‘g‘itlar va organik dehqonchilikni keng joriy etish.  Iqlim o‘zgarishiga moslashish va tabiiy ofatlarga qarshi chidamli qishloq xo‘jaligi tizimlarini yaratish. 4. Moliyaviy qo‘llab-quvvatlash va investitsiyalarni jalb qilish Qishloq xo‘jaligining rivojlanishida davlat va xususiy sektor hamkorligi, kreditlar va subsidiyalar muhim o‘rin tutadi: Fermerlar va agrar korxonalar uchun imtiyozli kreditlar taqdim etish. Ushbu kreditlar qishloq xo‘jaligi ishlab chiqaruvchilarining moddiy texnik bazasini mustahkamlash, yangi texnologiyalarni joriy etish, mahsulot yetishtirish hajmini oshirish va eksport imkoniyatlarini kengaytirishga qaratilgan. Xususan: Kichik va o‘rta fermer xo‘jaliklariga yillik past foizli kreditlar ajratish; Yangi texnika va uskunalarni xarid qilish uchun subsidiyalar berish; 27Qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini qayta ishlash va saqlash infratuzilmasini rivojlantirish uchun uzoq muddatli moliyaviy yordam ko‘rsatish; Yangi fermer xo‘jaliklarini tashkil qilishga ko‘maklashish maqsadida boshlang‘ich kapital uchun imtiyozli kreditlar taqdim etish; Eksport faoliyatini rag‘batlantirish va xalqaro bozorga chiqish imkoniyatlarini oshirish uchun maxsus kredit dasturlarini ishlab chiqish. Bunday qo‘llab-quvvatlash choralari agrar sohaning samaradorligini oshirish, dehqon va fermer xo‘jaliklarini rivojlantirish va umuman mamlakat iqtisodiyotining barqaror o‘sishiga xizmat qiladi.  Qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini eksport qilishni rag‘batlantirish.  Innovatsion loyihalar uchun davlat va xalqaro tashkilotlar investitsiyalarini jalb qilish. 5. Kichik va o‘rta biznesni rivojlantirish Qishloq xo‘jaligida kichik va o‘rta tadbirkorlik subyektlarining faoliyatini qo‘llab-quvvatlash iqtisodiy barqarorlikni ta’minlaydi:  Fermer xo‘jaliklarini rivojlantirish uchun infratuzilmani yaxshilash.  Mahsulotlarni saqlash, qayta ishlash va sotish imkoniyatlarini kengaytirish. Zamonaviy logistika markazlarini barpo etish, sovutkichli omborxonalarni tashkil qilish va qayta ishlash korxonalarining sonini ko‘paytirish muhim ahamiyat kasb etadi. Bundan tashqari, qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini qayta ishlash va saqlash jarayonlarini innovatsion texnologiyalar bilan boyitish orqali ularning sifatini oshirish, saqlash muddatini uzaytirish hamda eksport salohiyatini kengaytirish mumkin. Masalan, meva va sabzavotlarni quritish, konserva ishlab chiqarish, organik mahsulotlarni qayta ishlash kabi texnologiyalarni keng joriy etish 28ushbu yo‘nalishda samarali natijalar berishi mumkin. Qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini ichki va xalqaro bozorlarga yetkazib berish tizimini takomillashtirish orqali fermerlar va ishlab chiqaruvchilarning daromadini oshirishga erishish mumkin.  Kichik biznes uchun soliq imtiyozlari va kredit dasturlarini ishlab chiqish. 6. Kadrlar tayyorlash va ilmiy tadqiqotlarni rivojlantirish Qishloq xo‘jaligi sohasidagi zamonaviy yondashuvlarni keng tatbiq etish uchun malakali kadrlarni tayyorlash va ilmiy tadqiqotlarni rivojlantirish zarur:  Agrar universitetlar va ilmiy markazlarni qo‘llab-quvvatlash. Qishloq xo‘jaligi sohasidagi innovatsiyalar va ilmiy izlanishlarni rivojlantirish uchun agrar universitetlar va ilmiy markazlarni moliyaviy va texnik jihatdan qo‘llab-quvvatlash muhim ahamiyatga ega. Zamonaviy qishloq xo‘jaligi texnologiyalarini joriy etish, resurslardan samarali foydalanish va mahsulot sifati hamda hosildorlikni oshirish uchun ilm-fan va ta’lim muassasalarining o‘rni katta. Bu borada quyidagi chora-tadbirlarni amalga oshirish zarur:  Agrar universitetlar va ilmiy markazlarda zamonaviy laboratoriyalar tashkil etish.  Fermer va qishloq xo‘jaligi mutaxassislarini zamonaviy texnologiyalar bo‘yicha o‘qitish va malakasini oshirish dasturlarini kengaytirish.  Xalqaro ilmiy-tadqiqot markazlari bilan hamkorlikni rivojlantirish va ilg‘or tajribalarni o‘rganish.  Qishloq xo‘jaligida sun’iy intellekt va raqamli texnologiyalardan foydalanish bo‘yicha ilmiy loyihalarni qo‘llab-quvvatlash. 29 Agrar sohadagi tadqiqotlar natijalarini ishlab chiqarishga joriy qilish va amaliyotga tatbiq etishni tezlashtirish.  Oziq-ovqat xavfsizligi, barqaror dehqonchilik va ekologik toza ishlab chiqarish bo‘yicha ilmiy ishlanmalarni kengaytirish.  Talabalar va yosh olimlar uchun qishloq xo‘jaligi tadqiqotlariga yo‘naltirilgan grant va stipendiyalar dasturlarini joriy etish.  Biotexnologiya va genetik seleksiya sohasida ilmiy izlanishlarni rivojlantirish va davlat tomonidan moliyalashtirishni kengaytirish.  Zamonaviy qishloq xo‘jaligi texnologiyalarini targ‘ib qilish maqsadida ilmiy anjumanlar va seminarlar tashkil qilish. 7 Ushbu choralar orqali agrar ta’lim va ilmiy izlanishlarning rivojlanishi ta’minlanadi, bu esa kelajakda qishloq xo‘jaligi sohasida yuqori natijalarga erishish imkonini yaratadi.  Fermerlar va qishloq xo‘jaligi mutaxassislarini qayta tayyorlash va malakasini oshirish.  Ilg‘or xalqaro tajribalarni o‘rganish va mahalliy sharoitga moslashtirish. Agrar sohaning barqaror rivojlanishi mamlakat iqtisodiyoti va ijtimoiy barqarorligi uchun muhim ahamiyatga ega. Buning uchun resurslardan oqilona foydalanish, zamonaviy texnologiyalarni tatbiq etish, ekologik muvozanatni saqlash, moliyaviy qo‘llab-quvvatlash va ta’lim tizimini rivojlantirish zarur. Ushbu yo‘nalishlarning samarali amalga oshirilishi kelajakda qishloq xo‘jaligining yanada rivojlanishiga va aholi farovonligining oshishiga xizmat qiladi. 7 O‘zbekiston Respublikasi Qishloq xo‘jaligi vazirligi. "O‘zbekiston agrar sohasi bo‘yicha yillik hisobot". – Toshkent, 2023. 30Xulosa Agrar soha – bu har qanday mamlakat iqtisodiyotining tayanch ustunlaridan biri. Qishloq xo‘jaligi nafaqat aholining oziq-ovqat mahsulotlariga bo‘lgan ehtiyojini qondirish, balki sanoatning turli tarmoqlari uchun xomashyo yetkazib berish, bandlik darajasini oshirish va iqtisodiy barqarorlikni ta’minlash kabi muhim vazifalarni ham bajaradi. Ayniqsa, qishloq xo‘jaligi rivojlangan mamlakatlarda agrar sektor eksportning asosiy yo‘nalishlaridan biri bo‘lib, milliy daromadga katta hissa qo‘shadi.Bugungi kunda oziq-ovqat xavfsizligi global miqyosda dolzarb masalalardan biriga aylangan. Shu sababli, agrar sohani rivojlantirish har qanday davlatning milliy strategiyasining ajralmas qismi bo‘lishi lozim. Hosildorlikni oshirish, ekologik barqarorlikni ta’minlash, suv va yer resurslaridan oqilona foydalanish, zamonaviy texnologiyalarni joriy etish – bularning barchasi qishloq xo‘jaligi samaradorligini oshirishda muhim ahamiyat kasb etadi.Shuningdek, agrar soha qishloq hududlaridagi bandlik darajasini oshirish orqali ijtimoiy barqarorlikni ham ta’minlaydi. Ko‘pgina mamlakatlarda aholining katta qismi qishloq xo‘jaligi bilan shug‘ullanadi, shu bois ushbu sektorning rivoji ularning hayot sifatini yaxshilash, daromad manbalarini kengaytirish va kambag‘allik darajasini pasaytirishga xizmat qiladi. Zamonaviy qishloq xo‘jaligi tizimlarining joriy etilishi esa fermerlar va dehqonlarning daromadlarini oshirishga, ishlab chiqarish hajmini kengaytirishga va resurslardan samarali foydalanishga imkon yaratadi.Bundan tashqari, qishloq xo‘jaligi sanoat bilan uzviy bog‘liq. Chorvachilik, paxtachilik, donchilik va bog‘dorchilik kabi yo‘nalishlar yirik sanoat korxonalari uchun xomashyo yetkazib beruvchi asosiy manbalardan biridir. Agrar mahsulotlarni chuqur qayta ishlash sanoati rivojlansa, bu nafaqat mahsulotlarning qiymatini oshirish, balki yangi ish o‘rinlari yaratish imkonini ham beradi.Davlat tomonidan agrar sohaga beriladigan subsidiyalar, imtiyozli kreditlar va investitsiyalar bu sohaning barqaror rivojlanishiga xizmat qiladi. Xalqaro 31tajribaga nazar tashlaydigan bo‘lsak, agrar sektorni to‘g‘ri qo‘llab-quvvatlagan mamlakatlar oziq-ovqat yetishtirish bo‘yicha nafaqat o‘zini to‘liq ta’minlaydi, balki dunyo bozorida yetakchilikka ham erishadi. Masalan, Niderlandiya yoki AQSh kabi davlatlar zamonaviy qishloq xo‘jaligi texnologiyalaridan samarali foydalangan holda, global oziq-ovqat bozorida muhim o‘rin egallab kelmoqda. Xulosa qilib aytganda, agrar sohaning rivojlanishi har qanday davlat uchun strategik ahamiyatga ega. Bu nafaqat iqtisodiy mustaqillik va oziq-ovqat xavfsizligini ta’minlaydi, balki ijtimoiy barqarorlik, ekologik muvozanat va eksport salohiyatining oshishiga ham xizmat qiladi. Shu boisdan, qishloq xo‘jaligini rivojlantirish, innovatsion texnologiyalarni joriy etish va ilmiy tadqiqotlarga e’tibor qaratish mamlakat kelajagi uchun muhim vazifalardan biri bo‘lib qolaveradi. Agrar sektor taraqqiy etsa, jamiyatning barcha qatlamlari bundan foyda ko‘radi, iqtisodiyot esa yanada bardavom va barqaror bo‘lib boradi. 32Foydalanilgan adabiyotlar 1. Abduqodirov M., Jo‘rayev Q. "Qishloq xo‘jaligi iqtisodiyoti". – Toshkent: O‘zbekiston Milliy Universiteti nashriyoti, 2020. 2. Karimov I.A. "O‘zbekistonning o‘ziga xos taraqqiyot yo‘li". – Toshkent: O‘zbekiston, 2015. 3. Qodirov T. "Agrar siyosat va qishloq xo‘jaligi iqtisodiyoti". – Toshkent: Sharq, 2018. 4. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Farmoni. "O‘zbekiston Respublikasida qishloq xo‘jaligini rivojlantirish strategiyasi (2019–2030 yy.)". 5. Bobojonov I., Djanibekov N. "Agriculture and rural development in Uzbekistan". – Springer, 2021. 6. Dehkanov B. "O‘zbekiston qishloq xo‘jaligi iqtisodiyotining rivojlanish tendensiyalari". – Toshkent: Iqtisodiyot, 2019. 7. World Bank. "Agriculture in Central Asia: Challenges and Opportunities". – Washington D.C., 2021. 8. FAO (Food and Agriculture Organization). "Agricultural Development and Food Security". – Rome, 2022. 9. Qayumov R. "Agrobiznes va qishloq xo‘jaligi menejmenti". – Toshkent: Iqtisod-Moliya, 2020. 10. United Nations. "Sustainable Agriculture and Food Systems". – New York, 2021. 11. Islomov A. "Qishloq xo‘jaligi ekinlarini intensiv yetishtirish asoslari". – Toshkent: Fan, 2017. 12. OECD (Organisation for Economic Co-operation and Development). "Agricultural Policy Monitoring and Evaluation". – Paris, 2022. 13. O‘zbekiston Respublikasi Davlat Statistika Qo‘mitasi. "Qishloq xo‘jaligi ko‘rsatkichlari bo‘yicha statistik ma’lumotlar". – Toshkent, 2023. 14. Piketty T. "Capital in the Twenty-First Century". – Harvard University Press, 2014. 3315. Mirziyoev Sh. "Yangi O‘zbekiston strategiyasi". – Toshkent: O‘zbekiston, 2021. 16. Lobell D., Burke M. "Climate Change and Food Security: Adapting Agriculture to a Warmer World". – Springer, 2010. 17. FAO. "Global Report on Food Crises". – Rome, 2023. 18. Xo‘jayev M. "Oziq-ovqat xavfsizligi va qishloq xo‘jaligi rivoji". – Toshkent: Akademnashr, 2019. 19. European Commission. "Agricultural Market Developments". – Brussels, 2022. 20. O‘zbekiston Respublikasi Qishloq xo‘jaligi vazirligi. "O‘zbekiston agrar sohasi bo‘yicha yillik hisobot". – Toshkent, 2023. 34Glossary (Lug‘at) Agrar iqtisodiyot – Qishloq xo‘jaligi bilan bog‘liq bo‘lgan iqtisodiyot sohasi bo‘lib, ekin yetishtirish, chorvachilik va agrotexnologiyalarni o‘z ichiga oladi. Agrobiznes – Qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini ishlab chiqarish, qayta ishlash va sotish bilan bog‘liq biznes jarayonlari. Oziq-ovqat xavfsizligi – Aholining to‘yimli va sifatli oziq-ovqat mahsulotlari bilan doimiy ravishda ta’minlanishiga ishonch hosil qiluvchi tizim. Fermer xo‘jaligi – Mustaqil ravishda qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini yetishtirish va ishlab chiqarish bilan shug‘ullanadigan xo‘jalik shakli. Sug‘oriladigan dehqonchilik – Qishloq xo‘jaligida suv resurslaridan foydalanib, ekinlarni yetishtirish usuli. O‘zbekistonning agrar tizimida muhim o‘rin tutadi. Ekstensiv dehqonchilik – Minimal resurslar bilan keng maydonlarda qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini yetishtirish usuli. Intensiv qishloq xo‘jaligi – Zamonaviy texnologiyalar, kimyoviy o‘g‘itlar va samarali suv resurslaridan foydalangan holda yuqori hosildorlikka erishish usuli. Agroklaster – Bir necha fermer xo‘jaliklari va qayta ishlash korxonalari o‘rtasida hamkorlik asosida tashkil etilgan qishloq xo‘jaligi tarmog‘i. Kooperativ xo‘jalik – Qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini ishlab chiqarish va sotishda birgalikda ishlaydigan fermerlarning uyushgan tizimi. 35Barqaror qishloq xo‘jaligi – Ekologik muvozanatni saqlagan holda qishloq xo‘jaligi faoliyatini olib borish va uzoq muddatli iqtisodiy samaradorlikni ta’minlash tizimi.

MUNDARIJA

Kirish………………………………………………………………………...…3
I BOB. AGRAR SOHANING MILLIY IQTISODIYOTDA TUTGAN O‘RNI
1.1. Agrar sohaning iqtisodiy tizimdagi ahamiyati……………………….…….6
1.2. Agrar sektorning milliy iqtisodiyot rivojlanishiga ta’siri…………….…….9
1.3. Qishloq xo‘jaligi mahsulotlari ishlab chiqarish va ta’minot zanjiri………13
II BOB. AGRAR SOHANI RIVOJLANTIRISH STRATEGIYASI VA ISTIQBOLLARI
2.1. Agrar sohani qo‘llab-quvvatlash siyosati va davlat dasturlari……...….…18
2.2. Zamonaviy innovatsiyalar va texnologiyalarni joriy etish…………….….22
2.3. Agrar sohaning barqaror rivojlanish yo‘nalishlari………………………..24
Xulosa…………………………………………………………………………30
Foydalanilgan adabiyotlar…………………………………………………...32
Glossary……………………………………………………………………….34

 

 

Sotib olish