Dokument ma'lumotlari

Narxi 40000UZS
Hajmi 316.8KB
Xaridlar 0
Yuklab olingan sana 09 Fevral 2025
Kengaytma docx
Bo'lim Kurs ishlari
Fan Sotsiologiya

Sotuvchi

Benjamin Franklin

Ro'yxatga olish sanasi 29 Oktyabr 2024

33 Sotish

Aholini ijtimoiy himoya qilish tushunchasi, tamoyillari, yo’nalishlari

Sotib olish
O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI __________________________________ UNIVERSITETI IJTIMOIY FANLAR FAKULTETI IJTIMOIY ISH YO‘NALISHI OILALAR VA BOLALAR BILAN IJTIMOIY ISH FANIDAN KURS ISHI MAVZU: AHOLINI IJTIMOIY HIMOYA QILISH TUSHUNCHASI, TAMOYILLARI, YO‘NALISHLARI BAJARDI: ________________________ QABUL QILDI: ________________________ Toshkent 202 5 1 MUNDARIJA: Kirish........................................................................................................................3 I BOB. AHOLINI IJTIMOIY HIMOYA QILISH TUSHUNCHASINI NAZARIY METODOLOGIK ASOSLARI 1.1 Aholini ijtimoiy himoya qilish tushunchasi mohiyati, uning xususiyatlari.........6 1.2 O‘zbekiston Respublikasi aholisini ijtimoiy himoya qilishning ustuvor yo‘nalishlari ............................................................................................................13 II BOB. O’ZBEKISTONDA AHOLINI IJTIMOIY HIMOYALASH TIZIMINING O’ZIGA XOS XUSUSIYATLARI 2.1 O’zbekistonda aholini ijtimoiy himoyalash tizimining rivojlanish bosqichlari………………………………………………………………………...26 2.2 Aholini ijtimoiy himoya qilish Milliy strategiyasi konsepsiyasi……………..31 Xulosa ....................................................................................................................35 Foydalanilgan adabiyotlar ro’yhati ....................................................................37 2 KIRISH So‘nggi yillarda aholini ijtimoiy himoya qilish tizimini takomillashtirish, ijtimoiy himoya sohasiga O‘zbekiston Respublikasi Davlat byudjetidan ajratiladigan mablag‘lar miqdorini oshirish va qo‘shimcha resurslarni jalb qilish, ijtimoiy himoya dasturlari qamrovini kengaytirish va oilalarni og‘ir hayotiy holatlardan olib chiqishga qaratilgan qo‘shimcha mexanizmlarni joriy etish yo‘nalishlarida izchil islohotlar amalga oshirilmoqda. Ijtimoiy himoya - keng ma noda — mamlakat aholisini ijtimoiy va moddiyʼ muhofaza qilinishini ta minlaydigan va jamiyatda qaror topgan xuquqiy, iqtisodiy, ʼ ijtimoiy choratadbirlar majmui; tor ma -noda — davlat va jamiyatning yoshi, ʼ salomatligi holati, ijtimoiy ahvoli, tirikchilik vositalari bilan yetarli ta minlanmagani tufayli yordamga, ko makka muhtoj fuqarolar to g risidagi ʼ ʻ ʻ ʻ g amxo rligi ʻ ʻ 1 . Uning asosiy maqsadi aholi farovonligining to xtovsiz ʻ yaxshilanishini ta minlash, aholi qat-lamlarining ta lim, madaniyat, kasb malakasi, ʼ ʼ daromadlari jihatidan keskin tafovutlariga barham berish, jamiyat tomonidan insonga munosib hayot darajasini va inson taraqqiyotini ta minlashga yordam ʼ berishdan ibo-rat. Ijtimoiy himoya ning asosiy yo nalishlari: erkin ijtimoiyiqtisodiy ʻ faoliyat ko rsatishni ta minlash; ish bilan bandlik, kasb tanlash, o qish va bilim ʻ ʼ ʻ olish; daromadlarning kafolatlani-shi; har bir fuqaroning o z iqtisodiy faoliyatida ʻ daromadga ega bo lishi; is-te molchilar himoyasi, iste molchilar jamiyatlari; ʻ ʼ ʼ tovarlar va xizmatlar sifati, iste mol kafolatini ta minlash; aholiga tibbiy xizmat ʼ ʼ ko rsatish; ijtimoiy ta minot tizimi va aholining muhtoj, kam ta minlangan ʻ ʼ ʼ qismlariga pensiyalar, nafaqalar, turli xil imtiyozlar berish. Rivojlangan demokratik jamiyatda ijtimoiy himoya vazifalarini bajarishni davlat o z zimmasiga oladi. “ ʻ ijtimoiy himoya “ tushunchasi birinchi marta 1935- yilda AQShning “Ijtimoiy xavfsizlik bo yicha qonun“ ida qo llanilgan, ʻ ʻ keyinchalik Xalqaro mehnat tashkiloti konvensiyalarida bu tushuncha mazmuni mukammallashtirilgan. AQSH, Kanada, Shveysariya kabi mamlakatlarda Ijtimoiy 1 O'zbekiston Respublikasi Prezidenti Mirziyoyev Sh.M. “Tanqidiy tahlil, qat'iy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik – har bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bo'lishi kyerak”. –T.:O'zbekiston, 2017. 3 himoya ning ko pgina muammolari hal etilgan, lekin yechimini topmaganʻ muammolari ham juda ko p. Shunga qaramay, bu mamlakatlar tajribalaridan ʻ foydalanish ahamiyatlidir. Turli mamlakatlarda aholini Ijtimoiy himoya tizimi mamlakatning iqtisodiy taraqqiyot darajasi, demokratik taraqqiyot va uning aholi manfaatiga muvofikligi, ijtimoiy siyosat darajasi, ijtimoiy ta minot tizimi kabi omillarga bog liq holda amal ʼ ʻ qiladi. Har qanday davlatda fuqarolarni ijtimoiy muhofaza qilishni amalga oshirish bilan shug‘ullanadigan ijtimoiy institutlarning butun bir tizimi mavjud. Ijtimoiy institut odamlarning birgalikdagi faoliyatini tashkiliy tuzilma tarzida tashkil etishning barqaror shakily okim me’yoriy jihatdan tartibga solinadigan qoidalar tizimidan iborat. 2 Mazkur tartib doirasida tegishli institutlar faoliyati bilan qamrab olingan insonlarning ijtimoiy vazifalarini taqsimlash ro‘y beradi. Bozor iqtisodiyotiga yo‘naltirilgan mamlakatlarda kasallik, baxtsiz hodisalar ro‘y berganda yoki kasallik davrida qarorlar qabul qilishdagi shaxsiy erkinlik va javobgarlik ijtimoiy himoya tizimining tashkil qilinishida asosiy ustunlardan hisoblanadi. Biroq insonning bir o‘zi barcha hayot qiyinchiliklarini yengishga qodiremas. Moddiy ta’minlanmaganlikning ijtimoiy xatar iba’zi hollarda yengilmas kuchtusiga eg abo‘ladi, bu nogironlikning erta shakllari, kasalliklarning og‘ir va bedavo turlariga chalinganligidir. Shu sababdan aksariyat rivojlangan mamlakatlar XIX asr oxirlaridayoq ijtimoiy xatar hollari boshlanganda, yordam tashkil qilishza ruratini anglashgan. Odatda, ijtimoiy himoyaning ikkita institute quyidagi shakllarda qo‘llaniladi: -davlat ijtimoiy himoyasi (beg‘araz, pulsizshakli) va ijtimoiy sug‘urta(ijtimoiy himoyaning pullishakli). Bunda quyidagi sug‘urta turlari mavjud: –shaxsiy(hayotnisug‘urtalash, pensiyata’minoti). Unga individning shaxsiy javobgarlig ixosdir;–ijtimoiy. U ommaviy-huquqiy maqomga ega bo‘lib, iqtisodiy jihatdan shaxsiy, shuningdek, jamoa-guruh va ijtimoiy javobgarlik uyg‘unligini 2 O'zbekiston Respublikasi Prezidenti Mirziyoyev Sh.M. Xalqimizning roziligi bizning faoliyatimizga berilgan eng oliy bahodir. 4 anglatadi;–ijtimoiy-kasbiy. Uning o‘zigaxos tomoni–ijtimoiy-guruh (kasbiy) ham jihatligi va shaxsiy javobgarlikning uyg‘unlashuvi. Kurs ishi о b’ е kti: Ijtimoiy himoyaga muhtoj aholi Kurs ishi pr е dm е ti: Aholini ijtimoiy himoyalash tizimini o‘ziga xos xususiyatlari Kurs ishining vazifalari: - Aholini ijtimoiy himoya qilish tushunchasi mohiyati, uning xususiyatlarini ko‘rib chiqish; - O‘zbekiston Respublikasi aholisini ijtimoiy himoya qilishning ustuvor yo‘nalishlarini tadqiq etish; - O’zbekistonda aholini ijtimoiy himoyalash tizimining rivojlanish bosqichlarini tahli qilish; - Aholini ijtimoiy himoya qilish Milliy strategiyasi konsepsiyasini o‘rganish; Kurs ishining а m а liy а h а miy а ti. Kurs ishi j а r а y о nid а ilg а ri surilg а n fikrl а rd а n, y о nd а shuvl а rd а n h а md а s а m а r а d о rligini t а ’minl о vchi Kurs ishi n а tij а l а rid а n p е d а g о gik f а nl а r b о ‘yich а m а ’ruz а l а r t а yy о rl а sh, q о ‘ll а nm а l а r y а r а tish, shuningd е k m е t о dik t а vsiy а n о m а l а r y а r а tishd а , ish t а jrib а l а rini о mm а l а shtirishd а s а m а r а li f о yd а l а nishg а xizm а t qil а di. Kurs ishining o‘rganilganlik darajasi: P.D.Pavlenov asari “Ijtimoiy ish asoslari”, A.Fitrat “Oila va oila boshqarish tartibi”, O.Safarov “Oila ma’naviyat”, Y.I.Xolostova “Ijtimoiy ish lug‘ati”. 5 I BOB. AHOLINI IJTIMOIY HIMOYA QILISH TUSHUNCHASINI METODILOGIK ASOSLARI 1.1 Aholini ijtimoiy himoya qilish tushunchasi haqida Ijtimoiy himoya - keng ma noda — mamlakat aholisini ijtimoiy va moddiyʼ muhofaza qilinishini ta minlaydigan va jamiyatda qaror topgan xuquqiy, iqtisodiy, ʼ ijtimoiy choratadbirlar majmui; tor ma -noda — davlat va jamiyatning yoshi, ʼ salomatligi holati, ijtimoiy ahvoli, tirikchilik vositalari bilan yetarli ta minlanmagani tufayli yordamga, ko makka muhtoj fuqarolar to g risidagi ʼ ʻ ʻ ʻ g amxo rligi. Uning asosiy maqsadi aholi farovonligining to xtovsiz ʻ ʻ ʻ yaxshilanishini ta minlash, aholi qat-lamlarining ta lim, madaniyat, kasb malakasi, ʼ ʼ daromadlari jihatidan keskin tafovutlariga barham berish, jamiyat tomonidan insonga munosib hayot darajasini va inson taraqqiyotini ta minlashga yordam ʼ berishdan ibo-rat. Ijtimoiy himoyaning asosiy yo nalishlari: erkin ijtimoiyiqtisodiy ʻ faoliyat ko rsatishni ta minlash; ish bilan bandlik, kasb tanlash, o qish va bilim ʻ ʼ ʻ olish; daromadlarning kafolatlani-shi; har bir fuqaroning o z iqtisodiy faoliyatida ʻ daromadga ega bo lishi; is-te molchilar himoyasi, iste molchilar jamiyatlari; ʻ ʼ ʼ tovarlar va xizmatlar sifati, iste mol kafolatini ta minlash; aholiga tibbiy xizmat ʼ ʼ ko rsatish; ijtimoiy ta minot tizimi va aholining muhtoj, kam ta minlangan ʻ ʼ ʼ qismlariga pensiyalar, nafaqalar, turli xil imtiyozlar berish. Rivojlangan demokratik jamiyatda Ijtimoiy himoya vazifalarini bajarishni davlat o z zimmasiga oladi. „Ijtimoiy himoya“ tushunchasi birinchi marta 1935- ʻ yilda AQShning „Ijtimoiy xavfsizlik bo yicha qonun“ ida qo llanilgan, keyinchalik ʻ ʻ Xalqaro mehnat tashkiloti konvensiyalarida bu tushuncha mazmuni mukammallashtirilgan. AQSH, Kanada, Shveysariya kabi mamlakatlarda Ijtimoiy himoya ning ko pgina muammolari hal etilgan, lekin yechimini topmagan ʻ muammolari ham juda ko p. Shunga qaramay, bu mamlakatlar tajribalaridan ʻ foydalanish ahamiyatlidir. 3 Turli mamlakatlarda aholini Ijtimoiy himoya tizimi mamlakatning iqtisodiy taraqqiyot darajasi, demokratik taraqqiyot va uning aholi manfaatiga muvofikligi, 3 Зиёмухаммдов Б 0, Исмоиов Ф 0 Баркамол авлодни вояга етказиш сирлари 0 – Тошкент < Сано - стандарт , 22330 – Б 0 880 6 ijtimoiy siyosat darajasi, ijtimoiy ta minot tizimi kabi omillarga bog liq holda amalʼ ʻ qiladi. O zbekistonda Id. tizimi 20-asrning 20-y.laridan boshlab shakllana boshladi. ʻ 90-y.larga kelib, bozor iqtiso-diyotiga o tish asosida amaldagi islohotlarga mos ʻ ravishda yangidan shakllandi. Ayniqsa, milliylik, o zlikni anglash, e tiqod va ʻ ʼ an analarning tiklanishi Ijtimoiy himoya tizimiga muhim yangilik bo lib qo shildi. ʼ ʻ ʻ O zbekistonda aholini Ijtimoiy himoya qilish iqtisodiy islohotlar dasturidagi ʻ uz-luksiz ustuvor yo nalishlardan biriga, ya ni islohotlarning hamma bosqichlarida ʻ ʼ ustuvor hisoblanadigan va-zifalar qatoriga kiradi. Mamlakatda ijtimoiy yo naltirilgan bozor iqtisodiyoti barpo qilishda davlat tomonidan kuchli I.H- ʻ siyosati olib borilmoqda. Kuchli ijtimoiy siyosat O zbekistonning o z istikdol va ʻ ʻ taraqqiyot yo lining yetakchi tamoyillaridan biri hisoblanadi. ʻ Respublikada I. h.ning huquqiy muhiti yaratildi, unga qonuniy asos solindi. Ijtimoiy himoya tamoyillari O zbekiston Respublikasi ʻ Konstitutsiyasida kafolatlanib, qabul qilingan qonunlarda o z aksini topdi. Mamlakatda daromad ʻ olishning kafolatlanishi amalga oshirildi. Keng miqyosda yangi ish joylari yaratilishi aholini ish bilan ta minlash ishsizlik muammosini hal qilmoqda ʼ (mamlakatda ishsizlikning statistik ko rsatkichi — 0,5—0,6%). Bunda, ayniqsa, ʻ kichik va o rta biznespi rivojlantirish, kasanachilik qo l kelmoqda. Tovarlar sifati, ʻ ʻ aholiga xizmat ko rsatish sohalarida amalga oshirilayotgan tadbir-choralar ʻ iste molchilar himoyasini shakllantirib, aholi manfaatlarini ta minlamoqda. ʼ ʼ Inflyasiyaning oldini olish, so mning xarid kuchini saqlash, biznes-tijorat ustidan ʻ davlatning maromiy nazoratini o rnatish, marketing, savdo, reklama kabilarni ʻ tartiblashtirish Ijtimoiy himoya ni rivojlantirmoqda. Ekologiya bilan bog liq bir ʻ qancha katta himoyalash ishlari amalga oshirilib, suv, havo, yer va mahsulot tozaligiga erishilmoqda. O qish, bilim olish, kasb tanlash O zbekistonda amalga oshirilayotgan ʻ ʻ kadrlar tayyorlashning milliy dasturi asosida tubdan yangilanmoqda. Ta limga ʼ ajratilgan mablag lar keyingi 7 yil (1995—2002-yillar) ichida yiliga yalpi ichki ʻ mahsulotning 7,1—7,76% ini, ajratilgan mablag byudjet hara-jatlarining 21,77— ʻ 7 24,12%ini tashkil etdi. Bu dunyodagi eng yuqori ko rsatkichlardan hisoblanadi.ʻ Tibbiyotda o tkazilayotgan islohotlar natijasida aholiga sog liqni sakdash sohasida ʻ ʻ ko rsatiladigan xizmatlar samaradorligini ko tarish choralari amalga oshirildi. ʻ ʻ Inflyasiyata qarshi choralar ham Ijtimoiy himoya da muhim ahamiyatga ega. Keyingi yillarda uning o rnini to la qoplash mumkin bo lmasa ham zarar kuchini ʻ ʻ ʻ pasaytirish maqsadida ish haqi, pensiyalar, stipendiyalar va ijtimoiy nafaqalar miqdori oshirilmoqda (1998-yilda - 50%, 2000-yilda - 60% va 2002-yilda - 30%). 4 Bozor munosabatlariga o tish va ijtimoiy-iqtisodiy tizimni isloh qilish ʻ davrida aholini yalpi Ijtimoiy himoya qilish tizimidan ishonchli ijtimoiy kafolatlar va aholini, ayniqsa, uning nochor guruxlarini aniq manzilli va maqsadli ijtimoiy qo llab-quvvatlash tizimi barpo etildi. Bu tizimda mahalla markaziy o rinda turadi. ʻ ʻ 1999-yilda ushbu tizim orqali kam ta minlangan oilalar — jami 3 mln. kishi ʼ (mamlakat aholisining 12,2%) va bolali oilalar — 6,5 mln. dan optik, kishi (27%) moddiy yordam oldi. Bir oila uchun yordam puli bolalar nafaqasi bilan birga oyiga 3,4 eng kam ish haqini tashil qiladi. Bu sohada Ijtimoiy himoya, asosan, kam ta minlangan oilalar uchun turli nafaqalar berish, aholining ba zi guruhlari uchun ʼ ʼ imtiyozlar yaratish, yolg iz qariya va nogironlarni davlat hisobidan boqish va b. ʻ asosida amalga oshiriladi. Respublika Prezidentining „Kam ta minlangan oilalarni ijtimoiy himoya ʼ qilishni kuchaytirishga oid chora-tadbirlar to g risida“gi farmoniga (1994-yil 23- ʻ ʻ avgust) ko ra, voyaga yetmagan farzandlari bo lgan ko p bolali oilalar, kam ʻ ʻ ʻ pensiya olayotganlarning oilalari, nogironlarning oilalari, ishsizlar va boquvchisini yo qotganlarning oilalari, yolg iz pensionerlar va kam daromad olayotgan muhtoj ʻ ʻ oilalarga moddiy yordam berilmoqda. O zbekiston Respublikasi Prezidentining ʻ 1996-yil 10 dekabrdagi farmoni bilan 16 yoshgacha farzandi bo lgan kam ʻ ta minlangan oilalar davlatning alohida otalig iga olindi, 2002-yil 25-yanvardagi ʼ ʻ farmonga binoan ijtimoiy yordam ko rsatiladigan farzandli oilalar do-irasi ʻ umumta lim maktablarida, akademik litseylarda va kasbhunar kollejlarida ʼ o qiyotgan 18 yoshgacha farzandi bo lgan oilalar hisobiga kengaytirildi. ʻ ʻ 4 Каримов И . А 0 Мамлакатимизда демократик ислоҳотларни янада чуқурлаштириш ва фуқаролик жамиятини ривожлантириш концепцияси 0/ Тошкент : Ўзбекистон ,22320/ Б 0 560 8 Bulardan tashqari O zbekistonda norasimiy ijtimoiy yordam turlari hamʻ mavjud; ularga qarindoshlarning o zaro yordami, milliy va diniy urf-odatlar ʻ asosida qilinadigan yordam, korxona va tashkilotlarning pensionerlarga, kam ta minlangan ko p bolali oilalarga, beva-bechoralarga yordam puli berishi kiradi. ʼ ʻ Respublikada ayollar, bolalar, keksalarga alohida g amxo rlik ko rsatiladi. ʻ ʻ ʻ Ijtimoiy himoya doirasida 1998-yil „Oila yili“, 1999-yil „Ayollar yili“, 2000-yil „Sog lom avlod yili“, 2001-yil „Bolalar yili“, 2002-yil „Qariyalarni qadrlash yili“ ʻ deb e lon qilingani va ularga taallukli maxsus dasturlarni amalga oshirish mavjud ʼ Ijtimoiy himoya muammolarini hal qilish va bunga jamoatchilikni jalb etishda yaxshi samaralar berdi. 1995-yilda byudjet harajatlarining 21,8%, 2000-yilda 29,6% ijtimoiy sohaga ajratildi. 1999-yildan boshlab YAIM o sishi aholi o sishi ʻ ʻ sur atidan ustun bo lishiga erishildi. Bu turmush darajasi o sishining va Ijtimoiy ʼ ʻ ʻ himoya rivojining zaminidir. Umr uzunligi 70,3 yoshni (1999-yil) tashkil etdi. „O zbekiston Respublikasi aholisini 2010-yilgacha bo lgan davrga ʻ ʻ mo ljallangan ijtimoiy himoya tizimining yagona konsepsiyasi“ ishlab chiqilgan. ʻ Unda Respublikada mavjud bo lgan Ijtimoiy himoya va ijtimoiy yordam, pensiya ʻ ta mino-ti, bolalarga nafaqa to lash, yolg iz kek-salarga xizmat ko rsatish, ʼ ʻ ʻ ʻ nogironlarni protez-ortopediya buyumlari, harakatlanish vositalari bilan ta minlash, shuningdek, tibbiy, mehnat va ijtimoiy jihatdan tiklash, tibbiy xizmat, ʼ ishsizlarni ishga joylashtirish va moddiy yordam berish, bir yo la (nomuntazam) ʻ yordam tizimlari asoslarida amalga oshirilishi belgilangan . Har qanday davlatda fuqarolarni ijtimoiy muhofaza qilishni amalga oshirish bilan shug‘ullanadigan ijtimoiyi nstitutlarning butun bir tizimi mavjud. Ijtimoiy institut odamlarning birgalikdagi faoliyatini tashkiliy tuzilma tarzida tashkil etishning barqaror shakily okim me’yoriy jihatdan tartibga solinadigan qoidalar tizimidan iborat.Mazkur tartib doirasida tegishli institutlar faoliyati bilan qamrab olingan insonlarning ijtimoiy vazifalarini taqsimlash ro‘y beradi.Bozoriqtisodiyotiga yo‘naltirilgan mamlakatlarda kasallik, baxtsiz hodisalar ro‘y berganda yoki kasallik davrida qarorlar qabul qilishdagi shaxsiy erkinlik va javobgarlik ijtimoiy himoya tizimining tashkil qilinishida asosiy 9 ustunlardan hisoblanadi. Biroq insonning bir o‘zi barcha hayot qiyinchiliklarini yengishga qodiremas. Moddiy ta’minlanmaganlikning ijtimoiy xatar iba’zi hollarda yengilmas kuchtusiga eg abo‘ladi, bu nogironlikning erta shakllari, kasalliklarning og‘ir va bedavo turlariga chalinganligidir. Shu sababdan aksariyat rivojlangan mamlakatlar XIX asr oxirlaridayoq ijtimoiy xatar hollari boshlanganda, yordam tashkil qilishza ruratini anglashgan. Odatda, ijtimoiy himoyaning ikkita institute quyidagi shakllarda qo‘llaniladi: -davlat ijtimoiy himoyasi (beg‘araz, pulsizshakli) va ijtimoiy sug‘urta(ijtimoiy himoyaning pullishakli). Bunda quyidagi sug‘urta turlari mavjud: –shaxsiy(hayotnisug‘urtalash, pensiyata’minoti). Unga individning shaxsiy javobgarlig ixosdir;–ijtimoiy. U ommaviy-huquqiy maqomga ega bo‘lib, iqtisodiy jihatdan shaxsiy, shuningdek, jamoa-guruh va ijtimoiy javobgarlik uyg‘unligini anglatadi;–ijtimoiy-kasbiy. Uning o‘zigaxos tomoni–ijtimoiy-guruh (kasbiy) ham jihatligi va shaxsiy javobgarlikning uyg‘unlashuvi. Aholini ijtimoiy himoya qilishning yangi tartiblarini joriy qilish va mustahkamlashga qaratilgan Vazirlar Mahkamasining “Aholini ijtimoiy himoya qilish sohasida davlat xizmatlari ko‘rsatishning ayrim ma muriy reglamentlariniʼ tasdiqlash to‘g‘risida”gi qarori bilan farzand tug‘ilganda beriladigan bir martalik nafaqa va dafn marosimi uchun nafaqa Davlat xizmatlari markazlari orqali rasmiylashtirilishi belgilandi. Pandemiya sharoitida aholining zayf qatlamlarini ijtimoiy himoya qilish va qo‘llab-quvvatlash maqsadida tuzilgan Homiylik xayriyalarini muvofiqlashtirish markazlari joriy yil 2 apreldan 20 mayga qadar 9139 ta mahallada istiqomat qiluvchi 413 072 ta ehtiyojmand oilaga 49 mlrd. 910 mln. so‘m miqdorida homiylik xayriyalari yetkazib berildi. Shuningdek, ijtimoiy sharoiti og‘ir 14 ming nafardan ortiq xotin-qiz doimiy daromad olinadigan, 22 299 nafari haq to‘lanadigan jamoat ishlari bilan ta minlandi. Qolaversa, nogironligi bor xotin-qizlarni ijtimoiy qo‘llab-quvvatlash ʼ maqsadida joriy yilda 5579 nafar nogironligi bor xotin-qizga 2250 ta nogironlik 10 aravachasi, 1357 ta eshitish moslamasi, 1972 ta reabilitatsiya vositalari yetkazib berish ko‘zda tutilgan bo‘lib, Xotin-qizlarni va oilani qo‘llab-quvvatlash davlat maqsadli jamg‘armasi mablag‘lari hisobidan 7 mlrd. so‘mdan ziyod mablag‘ ajratilishi rejalashtirilgan. 5 Xususiy tibbiyotni yana-da rivojlantirish va ushbu jarayonga chet el investitsiyalarini keng jalb qilish bo‘yicha joriy yil birinchi yarim yilligida davlat tibbiyot muassasalarida 173 xil autsorsing xizmatlari bo‘yicha faoliyat joriy qilinib (rejaga nisbatan 86,5 %), ularning 126 tasini taom tayyorlash; 47 tasini kir yuvish kabi xizmatlar tashkil etadi. joriy yilning 1 may holatiga ko‘ra tibbiyot muassasalarining moddiy-texnika bazasini mustahkamlash bo‘yicha tibbiyot obyektlarida 209,3 mlrd. so‘mlik (14%) ishlar bajarilgan, 195,0 mlrd . so‘m (13%) moliyalashtirilgan. Respublika bo‘ylab 21 ta obyektlarda qurilish ta mirlash ishlari yakunlandi.ʼ Toshkent shahrida Ko‘p tarmoqli bolalar tibbiyot markazi foydalanishga topshirildi va zamonaviy tibbiy jihozlar bilan ta minlandi. ʼ Pandemiya sharoitida tibbiyot muassasalarini zarur asbob-usukunalar va jihozlar bilan ta minlash uchun xalqaro tashkilotlar va moliyaviy institutlar ʼ mablag‘larini jalb qilish bo‘yicha tegishli hukumat qarorlari loyihalari ishlab chiqildi. Xotin-qizlarning ijtimoiy-siyosiy faolligini oshirish maqsadida 4 404 nafar xotin-qiz tadbirkorlik sohalariga jalb etildi. Xotin-qizlardan 1 448 nafarining hunarmandchilik, 301 nafarining kasanachilik sohalaridagi tashabbuslari qo‘llab-quvvatlandi. Qolaversa, 426 nafar xotin-qizga mazkur maqsadlarni amalga oshirishini rag‘batlantirish maqsadida banklar tomonidan jami 58 mlrd. so‘mdan ortiq kreditlar ajratilishiga ko‘maklashildi. Xotin-qizlarning tadbirkorlik tashabbuslarini qo‘llab-quvvatlash maqsadida esa “Xalq banki”ga 42 mlrd. so‘m va “Mikrokreditbank”ka 25 mlrd. so‘m yo‘naltirildi 5 Каримов И . А 0 Мамлакатимизда демократик ислоҳотларни янада чуқурлаштириш ва фуқаролик жамиятини ривожлантириш концепцияси 0/ Тошкент : Ўзбекистон ,2232 11 1.2 O‘zbekiston Respublikasi aholisini ijtimoiy himoya qilishning ustuvor yo‘nalishlari So‘nggi yillarda aholini ijtimoiy himoya qilish tizimini takomillashtirish, ijtimoiy himoya sohasiga O‘zbekiston Respublikasi Davlat byudjetidan ajratiladigan mablag‘lar miqdorini oshirish va qo‘shimcha resurslarni jalb qilish, ijtimoiy himoya dasturlari qamrovini kengaytirish va oilalarni og‘ir hayotiy holatlardan olib chiqishga qaratilgan qo‘shimcha mexanizmlarni joriy etish yo‘nalishlarida izchil islohotlar amalga oshirilmoqda. Xususan: kam ta’minlangan oilalarni aniqlash va ularga manzilli yordam ko‘rsatish maqsadida “ Ijtimoiy himoya yagona reyestri ” axborot tizimi joriy qilindi; kam ta’minlangan nafaqa oluvchi oilalar soni oxirgi uch yilda to‘rt barobarga oshib , 1,9 millionga yetdi; kam ta’minlangan oilalardagi bolalarni parvarishlash uchun to‘lanadigan nafaqa qamrovi kengayib, nafaqa tayinlashda inobatga olinadigan bolalar yoshi 14 yoshdan 18 yoshgacha oshirildi , mazkur to‘lov muddati 6 oydan 12 oygacha hamda nafaqa miqdori o‘rtacha 1,5 barobarga oshirildi ; ishsizlik nafaqalarining eng kam miqdorlari 3,2 baravarga oshirildi , aholi bandligini ta’minlashga qaratilgan 20 dan ortiq yangi instrumentlar joriy etildi. 2022-2026-yillarga mo‘ljallangan Yangi O‘zbekistonning taraqqiyot strategiyasida belgilangan maqsadlardan kelib chiqib hamda ijtimoiy himoya sohasida tizimli islohotlarni izchil davom ettirish va yanada takomillashtirish, aholining ijtimoiy himoya olish huquqlarini ta’minlash, davlat ijtimoiy yordami va xizmatlarini ko‘rsatishda samarali idoralararo muvofiqlashtiruvchi tizimni yaratish maqsadida: 6 1. O‘zbekiston Respublikasi aholisini ijtimoiy himoya qilishning ustuvor yo‘nalishlari etib quyidagilar belgilansin: ijtimoiy yordamga muhtoj va ijtimoiy nafaqa tayinlash mezonlariga javob beradigan barcha oilalar va shaxslarni ijtimoiy yordam dasturlari bilan qamrab olish ; 6 www.prezi.com 12 majburiy ijtimoiy kafolatlardan, shu jumladan, ijtimoiy himoya turlaridan foydalanish imkoniyatini sohani raqamlashtirish hisobiga kengaytirish , ushbu jarayonga ochiqlik va shaffoflik tamoyillarini joriy qilish; aholi uchun majburiy ijtimoiy kafolatlarni ta’minlash, ehtiyojmand qatlamlarning ijtimoiy himoyasini kuchaytirish ; nogironlikni belgilashning ijtimoiy modeliga bosqichma-bosqich o‘tish hamda imkoniyati cheklangan va nogironligi bo‘lgan shaxslarning bandligini ta’minlash; aholining muhtoj qismini zamonaviy protez-ortopediya buyumlari va reabilitatsiya vositalari bilan ta’minlash ; ijtimoiy xizmatlarni aholiga bevosita mahalla darajasida ko‘rsatish amaliyotini joriy etish. 2. Quyidagilar: O‘zbekiston Respublikasi aholisini ijtimoiy himoya qilish strategiyasi 1-ilovaga muvofiq; O‘zbekiston Respublikasi aholisini ijtimoiy himoya qilish strategiyasining maqsadli ko‘rsatkichlari 2-ilovaga muvofiq; O‘zbekiston Respublikasi aholisini ijtimoiy himoya qilish strategiyasini 2022- 2023-yillarda amalga oshirish bo‘yicha “Yo‘l xaritasi” 3-ilovaga muvofiq tasdiqlansin. Belgilansinki, O‘zbekiston Respublikasi aholisini ijtimoiy himoya qilish strategiyasida belgilangan maqsadli ko‘rsatkichlarga erishish maqsadida, 2024- yildan boshlab “Yo‘l xaritalari” har ikki yilda Vazirlar Mahkamasi tomonidan tasdiqlanadi. 3. Moliya vazirligi tarkibida yuridik shaxs maqomiga ega bo‘lmagan Ijtimoiy sug‘urta jamg‘armasi tashkil etilsin. Belgilansinki, Ijtimoiy sug‘urta jamg‘armasi faoliyatini moliyalashtirish manbalari bo‘lib O‘zbekiston Respublikasi Davlat byudjeti mablag‘lari hamda qonunchilik hujjatlari bilan taqiqlanmagan boshqa manbalar hisoblanadi. 4. Belgilansinki, Ijtimoiy sug‘urta jamg‘armasi hisobidan : 13 a) 2022-yil 1-sentabrdan boshlab davlat ijtimoiy sug‘urtasi bo‘yicha minimal iste’mol xarajatlaridan kelib chiqib homiladorlik va tug‘ish nafaqalari to‘lanadi. Bunda, xodimning ish stajida 1 oygacha bo‘lgan tanaffuslar mavjud bo‘lsa ushbu tanaffuslardan oldingi va keyingi oylar ketma-ket ish stajini hisoblashda qo‘llaniladi; b) kelgusida davlat ijtimoiy sug‘urtasi bo‘yicha beriladigan nafaqalar “Ijtimoiy himoya yagona reyestri” axborot tizimi orqali bosqichma-bosqich to‘lanadi. 5. Tibbiy-ijtimoiy xizmatlarni rivojlantirish agentligi (A.Inakov) Sog‘liqni saqlash vazirligi (B.Musayev), Xalq ta’limi vazirligi (B.Saidov), Moliya vazirligi (T.Ishmetov), Mahalla va nuroniylarni qo‘llab-quvvatlash vazirligi (S.Turdiyev), Oila va xotin-qizlar davlat qo‘mitasi (Z.Maxkamova) hamda boshqa manfaatdor vazirlik va idoralar bilan birgalikda: 2023-yil 1-martga qadar davlat tomonidan kafolatlangan va bepul taqdim etiladigan minimal ijtimoiy xizmatlar ro‘yxatini shakllantirsin va tasdiqlash uchun Vazirlar Mahkamasiga kiritsin; 2023 yil 1 iyulga qadar davlat tomonidan kafolatlangan va bepul taqdim etiladigan minimal ijtimoiy xizmatlarni ko‘rsatish standartlarini tasdiqlasin . 6. Ijtimoiy sug‘urta jamg‘armasi tashkil etilishi munosabati bilan: 2022-yil 1-sentabrdan Moliya vazirligi huzuridagi Ma’muriy binolardan foydalanish boshqarmasi tugatilishi hisobiga 3 ta shtat birligidan iborat Ijtimoiy sug‘urta jamg‘armasining faoliyatini tashkil etish bo‘limi ; byudjetdan tashqari Pensiya jamg‘armasining ijro apparati shtat birliklari hisobidan 2 ta shtat birligidan iborat Ijtimoiy to‘lovlarni “Ijtimoiy himoya yagona reyestri” axborot tizimi orqali amalga oshirish sho‘’basi ; 2022-yil 1-sentabrdan boshlab Qoraqalpog‘iston Respublikasi Moliya vazirligi, viloyatlar va Toshkent shahar hokimliklarining moliya bosh boshqarmalari huzurida, ularning umumiy shtat birliklari doirasida 2 ta shtat birligidan iborat Ijtimoiy sug‘urta jamg‘armasi mablag‘larini boshqarish va Ijtimoiy sug‘urta nafaqalari to‘lovlarini monitoring qilish b ўлим л a ри tashkil etilsin. 14 7. O‘zbekiston Milliy axborot agentligi, O‘zbekiston Milliy teleradiokompaniyasi, Axborot va ommaviy kommunikatsiyalar agentligi Moliya vazirligi bilan birgalikda ushbu farmonning maqsad va vazifalari bosma va elektron ommaviy axborot vositalarida, shu jumladan, Internet jahon axborot tarmog‘i orqali aholi o‘rtasida muntazam, tizimli va keng ko‘lamda yoritib borilishini ta’minlasin. 8. Moliya vazirligi manfaatdor vazirlik va idoralar bilan birgalikda bir oy muddatda qonunchilik hujjatlariga mazkur farmondan kelib chiqadigan o‘zgartirish va qo‘shimchalar to‘g‘risida Vazirlar Mahkamasiga takliflar kiritsin. 9. Mazkur farmonning ijrosini samarali tashkil qilishga mas’ul va shaxsiy javobgar etib moliya vaziri T.A.Ishmetov belgilansin. О ’zbekistonning yangilanish va taraqqiyot y о ’liga asos qilib olingan yetakchi tamoyillardan biri kuchli ijtimoiy siyosatni amalga oshirishdir. Bu har qanday iqtisodiy islohotning xalq manfaatlari va uning ijtimoiy himoyasini ta‘minlashga qaratilishini anglatadi. Mustaqillikkacha b о ’lgan davrda, sobiq Ittifoqning mustabid siyosati natijasida 80- yillarning ikkinchi yarmiga kelib , О ’zbekistonning davlat byudjeti defitsiti hamda inflyatsiya darajasining ortib borishi, xalq iste‘moli tovarlarining yetishmasligi, ishlab chiqarish va mehnat samaradorligining pasayib ketishi kabi bir qator salbiy tendensiyalar mamlakatda iqtisodiy- siyosiy vaziyatning keskinlashuviga olib keldi. Ushbu davrda respublika aholisining о ’sish sur‘atlari sobiq Ittifoqning boshqa davlatlariga nisbatan 3 barobar yuqori b о ’lgan, shu jumladan, bolalar ulushi ham. Shu bilan birga , uzoq yillar davomida mutanosib suratda ish joylari va yashash sharoitlari yaratilmaganligi oqibatida ishsizlik darajasining о ’sishi, ishlab chiqarish samaradorligining pasayishi aholi daromadlarining kamayishiga olib keldi. Bularning umumiy oqibati esa aholi farovonligi darajasining tushib ketishiga sabab b о ’ldi. Statistik ma‘lumotlarga k о ’ra, ushbu davrda mamlakat aholisining 45 % daromadlari yashash minimumidan past darajada b о ’lgan. 15 Bu davrda respublika aholisining ijtimoiy holati, ijtimoiy ta‘minoti va ijtimoiy himoyasi masalalari qoniqarsiz holatda b о ’lgan. Bunda qishloq aholisining 5 foizigina vodoprovod va kanalizatsiya bilan, taxminan 50 foizi ichimlik suvi bilan , 17 foizi tabiiy gaz bilan ta‘minlangan edi xalos. Uy-joy, sog’liqni saqlash muassasalari, maktablar, bolalar bog’chalari, madaniyat obyektlari yetishmas edi. Mana shunday keskin bir sharoitda O‘zbekiston Respublikasi (keyingi o‘rinlarda O‘zR) о ’z mustaqilligini q о ’lga kiritdi. Tub о ’zgarishlarning boshlang’ich bosqichi 1991-1995 yillarda asosiy e‘tibor oziq-ovqat maxsulotlari va nooziq-ovqat mollari iste‘mol qilish keskin kamayishi, ommaviy ishsizlik paydo b о ’lishining oldini olish , aholi turmush darajasining keskin tushib ketishiga y о ’l q о ’ymaslik, ijtimoiy sohalar sog‗liqni saqlash, ta‘lim, fan va madaniyat tarmoqlari doimiy ishlashini ta‘minlashga qaratildi. Islohotlarning bu bosqichida О ’zbekiston ijtimoiy himoya siyosatining asosiy vazifasi imkon qadar yalpi ishsizlikka y о ’l q о ’ymaslik hamda narxlarning erkinlashtirilishi natijasida aholi daromadlaridagi ―y о ’qotishlar ni kamaytirish‖ b о ’ldi. Davlatning ijtimoiy-iqtisodiy, milliy va demografik xususiyatlarini hisobga olgan holda, iste‘mol bozorlari himoyasi va davlatning iste‘mol xavfsizligiga asos solindi. Asosiy oziq-ovqat va iste‘mol mollarining keskin kamayib ketishiga y о ’l q о ’ymaslik uchun chegaralangan mahsulotlarning normalashtirilgan tizimi ishlab chiqildi. Shuningdek, himoya chorasi sifatida iste‘molchilarga subsidiyalar berish tizimi va iste‘mol bozoridagi asosiy oziq-ovqat tovarlarini mamlakatdan tashqariga chiqib ketishiga y о ’l q о ’ymaslikning turli shakllaridan keng foydalanildi. 7 Qishloq aholisiga hususiy tomorqalar ajratilishi , shuningdek, aholi asosiy qismining real maoshi kamayishini kompensatsiya qilish maqsadida tadbirkorlik faoliyati q о ’llab-quvvatlandi. Davlat statistika q о ’mitasi ma‘lumotlariga k о ’ra, bu yillar ichida qishloq aholisi xususiy tasarrufidagi yer hajmi ikki barobarga oshdi, natijada, har bir oila tasarrufidagi tomorqalar 1990 yildagi 12 sotixdan 30 sotixga 7 Ўзбекистон Республикасининг “Фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органлари тўғрисида”ги Қонуни//nez0wz 16 yetdi. Bu chora-tadbirlar bozor munosabatlariga xos yuqori samarali tomorqa x о ’jaliklarini tashkil etish imkonini yaratdi. Bozor iqtisodiyoti tizimida ishlashga moslashmagan ta‘lim hamda sog’liqni saqlash tizimi ham islohotlarning dastlabki bosqichida tub о ’zgarishlarni talab qilardi. Bunda aholining sog’lig’i va ta‘lim darajasini bir butun tizim sifatida saqlab qolishga qaratilgan chora-tadbirlar muhim ahamiyat kasb etdi. Bu siyosat о ’tish davrining eng murakkab boshlang’ich davrlarida ijtimoiy sohadagi asosiy maqsad va vazifalarni amalga oshirishga k о ’mak berdi. Shunday yondashuv tufayli islohotlar arafasida eng noqulay boshlang’ich shart-sharoitlar va sezilarli ijtimoiy ziddiyatlarga ega b о ’lgan О ’zbekiston ijtimoiy mojarolarni chetlab о ’tishga muvaffaq b о ’ldi. `Bu davr ichida O‘zR aholisining ijtimoiy ta‘minoti hamda himoyasining huquqiy asoslari yaratildi. O‘zRning Konstitusiyasi , ―O‘zRda yoshlarga oid davlat siyosatining asoslari t о ‗g‗risida (20.11.1991), ―Aholini ish bilan‖ ta‘minlash to‘g‘risida (13.01.1992), ―O‘zRning fuqaroligi t ‖ о ’g’risida ‖ (02.07.1992), ―Ta‘lim t о ’g’risida (02.07.1992), ―Mehnatni muhofaza qilish ‖ t о ‗g‗risida (06.05.1993), ―Davlat uy-joy fondini xususiylashtirish t ‖ о ’g’risida ‖ (07.05.1993), ―Fuqarolarning davlat pensiya ta‘minoti t о ‗g‗risida (03.09.1993) ‖ kabi bir qator ij- timoiy muhim ahamiyatga ega qonunlar qabul qilindi. Ikkinchi bosqichda (1996-2003 yillar) makroiqtisodiy muvozanatni ta‘minlash, inflyatsiya darajasini pasaytirish, iqtisodiyotda tuzilmaviy о ’zgarishni amalga oshirish, iste‘mol bozorini t о ’ldirish orqali aholi turmush darajasini k о ’tarish uchun shart-sharoitlar yaratildi. 1996 yildan boshlangan iqtisodiy yuksalish aholi daromadlari о ’sishining tabiiy manbaiga aylandi. 1997- 2003 yillar davomida aholining real pul daromadlari yillik о ’rtacha 22 foizdan о ’sdi. Ijtimoiy siyosatning ustuvor y о ‗nalishlari aholining umumiy ijtimoiy himoyasi о ’rniga ijtimoiy himoyaning manzilli shakllariga о ’tishda namoyon b о ’ldi. Ish bilan ta‘minlash, aholi daromadlarini, inson kapitali salohiyatini oshirish ijtimoiy siyosatning ustuvor y о ’nalishlariga aylandi. 17 Aholi turmush darajasini yaxshilash maqsadida qishloq aholisini ichimlik suvi va tabiiy gaz bilan ta‘minlash dasturi ishlab chiqildi. Natijada aholining , ayniqsa, qishloq joylarda yashovchilarning ichimlik suvi va tabiiy gaz bilan ta‘minlanganlik darajasi oshdi. 1997-2003 yillarda aholining ichimlik suvi bilan ta‘minlanganlik darajasi, xususan, qishloq joylarda 36,8 foizdan 47 foizga, tabiiy gaz bilan ta‘minlash 69 foizdan 78,3 foizga yetdi. Aholi salomatligida toza ichimlik suvi muhim ahamiyat kasb etadi. 2018 yilda Respublikamizda bu k о ‗rsatkich 65 % ni tashkil etgan b о ‗lsa, 2019 yilda u 75 % ga yetkazildi. 1997 yildan boshlab ijtimoiy sohaning barcha tarmoqlarida ijtimoiy dasturlar tizimi amalga oshirila boshlandi. Ta‘lim sohasida ―Kadrlar tayyorlash milliy dasturi qabul qilinib, uning asosida yangi maktablar, akademik litseylar ‖ va kasb- hunar kollejlari qurildi , mavjudlari kapital ta‘mirlandi. О ’quv binolari zamonaviy jihozlar, о ’quv qurollari, kompyuter sinflari bilan ta‘minlandi. Yangi milliy ta‘lim standartlari, darsliklar ishlab chiqildi. Bu tadbirlarning amalga oshirilishi uchun har yili davlat byudjetining ijtimoiy sohaga y о ’naltirilgan qismining deyarli yarmi sarflandi. Ushbu davrda aholining ijtimoiy himoyaga muhtoj qatlamini q о ’llab-quvvatlash maqsadida yillik davlat dasturlari amalga oshirildi. Bular qatorida 8 ―Inson manfaatlari yili (1997), ‖ ―Oila yili (1998), ‖ ―Ayollar yili (1999), ‖ ―Sog’lom avlod yili (2000), ‖ ―Ona va bola yili (2001), ‖ ―Qariyalarni qadrlash yili (2002), ‖ ―Obod mahalla yili (2003) kabi yillik davlat dasturlari ijtimoiy siyosatning ‖ yanada kuchayishida alohida о ’rin tutdi. Uchinchi bosqichda 2004 yildan boshlab bugungi kunga qadar iqtisodiyotda , bank tizimi, soliq-byudjet siyosatida о’tkazilgan institusional va 8 www.muhaz.org 18 tuzilmaviy islohotlar natijasida kichik biznes va hususiy tadbirkorlikni qо’llab- quvvatlash, yangi ish joylari yaratish hamda aholi daromadlari о’sishiga qaratilgan chora-tadbirlar amalga oshirildi. Natijada, sо'nggi sakkiz yil ichida aholi daromadlarining real о’sishi 20 foizni tashkil etdi. Ushbu bosqichda mamlakatimiz rivojlanishida 2008 yilda boshlangan jahon moliyaviy- iqtisodiy inqirozi davri alohida о’rin tutadi. O‘zRda 2009 yili qabul qilingan ―Inqirozga qarshi choralar dasturi doirasida bir qator investitsion‖ dasturlar amalga oshirilib, aholi bandligi va daromadlarining о’sishiga, ijtimoiy infrastruktura va xizmatlar sohasining rivojlanishiga , aholining о'z-о’zini boshqarish organlari orqali manzilli ijtimoiy himoya qilish masalalariga alohida e‘tibor berildi. Ijtimоiy himоya tаrаqqiy etgаn bаrchа mаmlаkаtlаrning ijtimоiy-iqtisоdiy hаyotidаgi zаruriy unsur hisоblаnаdi. “Ijtimоiy himоya” аtаmаsi birinchi mаrtа 1935 yildа АQSHning “Ijtimоiy хаvfsizlik bo’yichа Qоnun” dеb nоmlаngаn huquqiy hujjаtidа qo’llаnilgаn. Mаzkur qоnungа ko’rа, mаmlаkаtning hаr bir fuqаrоsining ishsizlik yoki dаrоmаdni yo’qоtish, shuningdеk, uning kеskin kаmаyib kеtishi (kаsаllik tufаyli, fаrzаnd tug’ilishi nаtijаsidа, ishlаb chiqаrish jаrоhаti оqibаtidа, nоgirоnlik sаbаbli) bоis iqtisоdiy vа ijtimоiy nе`mаtlаrdаn mаhrum bo’lishdаn himоya qiluvchi chоrа-tаdbirlаr tizimi ijtimоiy himоya dеb e`tirоf etilgаn. Bаndаn kеyin bu аtаmа 1938 yili YAngi Zеlаndiyaning qоnuniy аktidа qo’llаnilgаn vа turli mаmlаkаt аhоli qаtlаmlаrining bu sоhаdаgi jiddiy muаmmо vа оrzu-umidlаri mаzmunini оddiy vа tushunаrli ifоdаlаb, tеzdа ХMTdа o’z o’rnini tоpdi. “Аhоlini ijtimоiy himoya qilishi” tushunchаsining iqtisоdiy mаzmunini аniqlаshdа Хаlqаrо Mеhnаt Tаshkilоti (ХMT) vа Хаlqаrо Mеhnаt Byurоsi (ХMB) mutахаssislаrining аlоhidа nuqtаi nаzаri mаvjudligini tа`kidlаsh jоiz. O’z tаjribаsidа ulаr ijtimоiy himоya mаsаlаsini hаl qilishdа ikki аsоsiy yo’ldаn bоrаdilаr. “Kеng mа`nоdаgi, ya`ni insоn hаyoti vа fаоliyatining dеyarli bаrchа sоhаlаrini qаmrаb оluvchi (ijtimоiy himоya prеdmеti), vа tоr mа`nоdаgi, ya`ni ijtimоiy sug’urtа vа ijtimоiy yordаmni (ijtimоiy himоya mехаnizmi sifаtidаgi) 19 nаzаrdа tutuvchi ХMT tоmоnidаn аsоslаb bеrilgаn хususiyatlаrni inоbаtgа оlаdigаn bo’lsаk, ijtimоiy himоya tаrkibini аniqlаshdа bu аnchаginа kеng ko’lаm kаsb etаdi”. ХMT mutахаssislаri tоr dоirаdаgi ijtimоiy himоya qаtоrigа ijtimоiy sug’urtа vа ijtimоiy yordаm chоrаlаrini kiritаdilаr. Аyni dаmdа ijtimоiy himоyaning bu ikki turi o’rtаsidа аniq fаrq kuzаtilmаydi. Аmаldаgi qоnunchilikdа “ijtimоiy himоya” tushunchаsi nisbаtаn tоr mа`nоdа ishlаtilib, u turmush dаrаjаsi sоhаsidа insоnning huquq vа kаfоlаtlаrini tа`minlаshgа yo’nаltirilgаn siyosаtni аnglаtаdi. 9 SHu bilаn birgа, хаlqаrо аmаliyotgа murоjааt etаdigаn bo’lsаk, аhоlini ijtimоiy himоyalаsh kоnsеpsiyasi mеhnаt stаji, sug’urtа bаdаllаri miqdоridаn qаt`i nаzаr, murаkkаb hаyotiy vаziyatgа tushib qоlgаn hаr qаndаy fuqаrоgа dаvlаt tоmоnidаn (yoki uning nаzоrаti оstidа) tа`minlаnаdigаn minimаl kаfоlаtlаrning qоnunchilik yo’li bilаn mustаhkаmlаb qo’yilgаn bo’lаdi. Dеmаk, аhоlining ijtimоiy himоyasi – bu dаvlаt tоmоnidаn munоsib turmushni, ya`ni jаmiyat rivоjining zаmоnаviy bоsqichidаgi stаndаrtlаrgа mоs mоddiy tа`minоtni vа insоnning erkin rivоjlаnishini tа`minlаsh mаqsаdidа dаvlаt tоmоnidаn kаfоlаtlаnаdigаn vа аmаlgа оshirilаdigаn huquqiy, ijtimоiy-iqtisоdiy vа tаshkiliy tаvsifdаgi chоrа-tаdbirlаr mаjmuаsidir. Аhоlini ijtimоiy himoya qilish аhоlining ehtiyojmаnd qаtlаmlаrigа pеnsiya, nаfаqа, imtiyozlаr, хizmаtlаr vа nоmuntаzаm bеrilаdigаn mоddiy yordаm оrqаli bеrilаdi. Аhоlining ijtimоiy himoya оb`еktlаrigа quyidаgi guruhlаr kirаdi: – pеnsiоnеrlаr . Аhоlining bu guruhi pul tа`minоti huquqigа egа fuqаrоlаr bo’lib, ulаrning bu huquqi tеgishli qоnunchilik хujjаtlаri аsоsidа аmаlgа оshirilаdi. Muаyyan pеnsiya yoshigа еtgаn fuqаrоlаr pеnsiоnеrlаr bo’lib hisоblаnаdi (erkаklаr 60 yosh, аyollаr 55 yosh, аyollаrgа nisbаtаn аyrim hоllаr bundаn istisnо); nоgirоnlikning tеgishli guruhi bеlgilаngаn shахslаr. Оilа bоquvchisini qаrаmоg’idаgi mеhnаtgа qоbiliyatsiz оilа а`zоlаri, shuningdеk, bоquvchisidаn аjrаgаn bоlаlаrgа qаrаsh bilаn mаshg’ul shахslаr (14 yoshgаchа bo’lgаn bоlаlаrgа) 9 www.genderi.org.uz 20 uzоq vаqt muаyyan kаsbiy fаоliyatni bаjаrib kеlgаn хоdimlаrning аyrim tоifаsi; ichki ishlаr idоrаlаridа хаrbiy хizmаtni o’tаgаnlаr ulаrning оilаlаri. SHu bilаn birgа, аhоlining bu tоifаsigа kоrхоnа, muаssаsа, tаshkilоtdа ishlаyotgаn pеnsiya оluvchi fuqаrоlаr hаm kirаdi. Ishlаyotgаn pеnsiоnеrlаrgа kеksаlik bo’yichа pеnsiya 50 fоiz miqdоridа to’lаnаdi. – nоgirоnlаr . Аhоlining bu tоifаsigа jismоniy yoki аqliy nuqsоnlаri bоrligi, turmush fаоliyati chеklаngаnligi munоsаbаti bilаn ijtimоiy yordаm vа himоyagа muхtоj bo’lgаn shахslаr kirаdi. Bungа uning hаyot fаоliyatini chеklаshgа оlib kеlgаn vа ijtimоiy himоyagа muхtоj qilib qo’ygаn jаrоhаt yoki nuqsоnlаr, kаsаlliklаr sаbаb bo’lаdi. Оrgаnizm funksiyasining buzilish dаrаjаsigа bоg’liq hоldа vа hаyot fаоliyati chеklаngаnligigа ko’rа birinchi, ikkinchi guruh nоgirоnligi bеlgilаnаdi. Nоgirоn bоlаlаr jismоniy yoki аqliy, sеzgi nuqsоnlаri bоrligi tufаyli turmush fаоliyati chеklаngаnligi munоsаbаti bilаn ijtimоiy yordаm vа himоyagа muхtоj 18 yoshgаchа bo’lgаn shахslаrdir. 16 yoshgаchа bo’lgаn bоlаlаrni nоgirоn dеb tоpish tibbiy-mаslаhаt kоmissiyalаri tоmоnidаn, 16 yoshdаn 18 yoshgаchа esа – tibbiy-mеhnаt ekspеrt kоmissiyalаri tоmоnidаn bеlgilаngаn tаrtibdа аmаlgа оshirilаdi. – kаm tа`minlаngаn оilаlаr . Bulаr dаrоmаdi yashаsh minimumidаn yuqоri bo’lmаgаn оilаlаrdir. Kаm tа`minlаngаnlik (kаmbаg’аllik) chеgаrаsi mutахаssislаr tоmоnidаn mе`yoriy istе`mоl sаvаtchаsidаn kеlib chiqib bеlgilаnаdi. Hоzirgi kundа yangi ijtimоiy-iqtisоdiy tizimgа o’tish munоsаbаti bilаn bu chеgаrаni bеlgilаsh аnchа murаkkаb mаsаlа. Kаm tа`minlаngаn оilаlаrgа ko’p bоlаli, bоquvchisini yo’qоtgаn, nаfаqахo’r оilаlаr kirаdi. – ishsizlаr . Аhоlining bu tоifаsigа ishi vа pul tоpish uchun birоr yumushi bo’lmаgаn mеhnаtgа lаyoqаtli fuqаrоlаr kirаdi. Bundаylаr аhоli bаndligi хizmаtidа ro’yхаtdа o’zi uchun mоs ish izlаsh mаqsаdidа turgаn bo’lishi vа tоpilgаndа ishlаb kеtа оlishi lоzim. Bundа bаndlik хizmаti yo’nаlishi bo’yichа jаmоаtchilik ishlаrini bаjаrgаnlik uchun to’lаngаn hаq, shuningdеk, ishdаn kеtаyotgаndаgi vа kоrхоnаdаn, muаssаsаdаn, tаshkilоtdаn ulаrning tugаtilishi, 21 qаytа tаshkil etilishi, ishchilаr sоnini yoki ish o’rinlаrini qisqаrtirish bilаn bоg’liq hоldа bo’shаgаn fuqаrоlаr ishsizlаr dеb tаn оlinаdi. Qаchоnki qаrоr bаndlik хizmаti tоmоnidаn fuqаrоning turаr-jоyi bo’yichа bаndlik хizmаtigа pаspоrt, mеhnаt dаftаrchаsi yoki ulаrning o’rnini bоsuvchi хujjаtlаr, shuningdеk, kаsbiy mаlаkаsini tаsdiqlоvchi, so’nggi ish jоyidаn ikki оy mоbаynidа оlgаn o’rtаchа mаоshi hаqidа mа`lumоtnоmа, birinchi mаrtа ish izlаyotgаn hаmdа kаsbgа egа bo’lmаgаnlаr pаspоrt yoki mа`lumоti to’g’risidаgi хujjаtni o’n bir kundаn kеchikmаy tаqdim etsаlаr, bundаy hоldа fuqаrоlаr ishsiz dеb tаn оlinаdi. YUqоridаgi аhоli guruhlаri qаtоri аhоlining ijtimоiy himoya оb`еktlаrigа: 10 – hоmilаdоr vа yosh bоlаlаrgа qаrаsh bilаn bаndligi tufаyli ishlаmаyotgаn аyollаr; – kаsаllik tufаyli vаqtinchа ishlаmаyotgаn fuqаrоlаr; – o’quvchi yoshlаr; – mеhnаtgа lаyoqаtsizlаrgа qаrаsh bilаn bаnd bo’lgаn ishlаmаyotgаn mеhnаtgа lаyoqаtli fuqаrоlаr hаm kirаdi. Аhоlini ijtimоiy himoya qilish tаmоyillаri muхtоj fuqаrоlаrgа ijtimоiy yordаm ko’rsаtilishi chоg’idа хаlqаrо хuquq vа umuminsоniy mе`yorlаrigа, shuningdеk, milliy qаdriyatlаrgа qаt`iy аmаl qilаdi. Ijtimоiy yordаm ko’rsаtish chоg’idа quyidаgi tаmоyillаrgа tаyanilаdi:  ijtimоiy yordаm ko’rsаtishdа insоnpаrvаrlik qоidаlаrigа аmаl qilish;  ijtimоiy аdоlаt;  ijtimоiy yordаm ko’rsаtishni muntаzаm tаkоmillаshtirib bоrish;  yordаmdаn fоydаlаnishning iхtiyoriyligi;  ko’rsаtilаdigаn yordаmning turmush kеchirish minimumidаn kаm bo’lmаsligi;  ijtimоiy yordаm ko’rsаtuvchi оrgаnlаrning o’z fаоliyatlаrini оshkоrаlik vа qоnuniylik аsоsidа аmаlgа оshirishi; 10 Каримов И.А0 Мамлакатимизда демократик ислоҳотларни янада чуқурлаштириш ва фуқаролик жамиятини ривожлантириш концепцияси0/Тошкент:Ўзбекистон,2232 22  ijtimоiy yordаm ko’rsаtishgа fuqаrоlаrning o’zini-o’zi bоshqаrish оrgаnlаrini kеng jаlb etish. Аhоligа ijtimоiy yordаm ko’rsаtishdа tеnglik tаmоyiligа аlоhidа e`tibоr bеrilishi lоzim. YA`ni, ijtimоiy yordаm ko’rsаtish chоg’idа fuqаrоning jinsi, irqi, millаti, tili, dini, e`tiqоdi, yashаsh jоyi, shuningdеk, bоshqа hоlаtlаri e`tibоrgа оlingаn hоldа, huquqlаrining hаr qаndаy chеklаnishi yoki qоnundа bеvоsitа nаzаrdа tutilmаgаn hоllаrdа аfzаlliklаr bеrilishi tаqiqlаnаdi. Fuqаrо o’z huquqlаri kаmsitilgаni yuzаsidаn tеgishli dаvlаt idоrаlаrigа yoki bеvоsitа sudgа bеlgilаngаn muddаt vа tаrtiblаrdа murоjааt qilishgа hаqli. SHundаy qilib, аhоlini ijtimоiy himoya qilish tizimi mоddiy yordаm ko’rsаtish mаqsаdidа аhоlining turli ijtimоiy-dеmоgrаfik vа kаsb guruhlаri, shuningdеk, dаvlаt uchun аlоhidа хizmаt ko’rsаtgаn fuqаrоlаrgа tаqdim etilаdigаn ijtimоiy pеnsiya, nаfаqа, kоmpеnsаsiya, subsidiya (pul ko’rinishidа bеrilаdigаn yordаm) vа imtiyozlаr bilаn tаvsiflаnаdi. Аhоlini ijtimоiy himoya qilish tizimidаgi institutlаr vа ulаrning fаоliyati Hаr qаndаy dаvlаtdа fuqаrоlаrni ijtimоiy himoya qilishni аmаlgа оshirish bilаn shug’ullаnаdigаn ijtimоiy institutlаrning butun bir tizimi mаvjud. Ijtimоiy institut – bu оdаmlаrning birgаlikdаgi fаоliyatini tаshkiliy tuzilmа tаrzidа tаshkil etishning bаrqаrоr shаkli yoki mе`yoriy jihаtdаn tаrtibgа sоlinаdigаn qоidаlаr tizimidаn ibоrаt. Mаzkur tаrtib dоirаsidа tеgishli institutlаr fаоliyati bilаn qаmrаb оlingаn insоnlаrning ijtimоiy vаzifаlаri vа mаqоmlаrini tаqsimlаsh ro’y bеrаdi. Jаhоn tаjribаsining tаhliligа ko’rа, ijtimоiy himоyaning bеshtа аsоsiy institutini ko’rsаtish mumkin Dаvlаt ijtimоiy yordаmi . Mеhnаtgа lаyoqаtliligi yo’qligi, ishsizligi, dаrоmаd mаnbаi mаvjud bo’lmаgаni sаbаbli mustаqil rаvishdа o’zini mоddiy tа`minlаy оlmаgаn shахslаrgа dаvlаt tоmоnidаn bеrilаdigаn ijtimоiy yordаmi hisоblаnаdi. Bu yordаm turining hаjmi o’tmishdаgi shахs dаrоmаdi yoki аhоlining umumiy turmush dаrаjаsi bilаn bоg’liq emаs. Ijtimоiy yordаm хаyriхоhlik tusigа egаdir. Ijtimоiy yordаm dоirаsidаgi nаfаqа vа yordаm pullаri fаqаtginа 23 qоnunchilikdа qаyd etilgаn fuqаrоlаr tоifаlаrigа bеrilаdi. Mаzkur himоya institutining аsоsiy jihаti – bu kаm tа`minlаngаn аhоli guruhlаrigа dаvlаtning ijtimоiy-аlimеntli shаrtnоmаsiz yordаm ko’rsаtish munоsаbаtlаri (bоlаlikdаn nоgirоn, bоshqа ertа nоgirоn bo’lgаn shахs, pеnsiya оlish uchun zаrur sug’urtа mаqоmigа egа bo’lmаgаn fuqаrоlаrgа). Jismоniy shахs tоmоnidаn ijtimоiy yordаm оlishidа uning ijtimоiy mеhnаt fаоliyatidаgi ishtirоki аhаmiyatsizdir. Ushbu tizim yordаm pullаri muхtоj shахsning dаrоmаdi tеkshirilgаnidаn kеyin, ungа dаrоmаdning minimаl dаrаjаsini tа`minlаsh mаqsаdidа bеrilаdi. Аsоsiy sаbаb – yashаsh minimumi hаjmidа mаblаg’ning mаvjud emаsligidir. Ijtimоiy himоya tizimidа nаfаqа vа yordаm puli miqdоri оilа а`zоlаrining dаrоmаdlаrini hisоbgа оlgаn hоldа bеlgilаnib, bu ulаrning umumiy dаrоmаd hаjmi o’rnаtilgаn yashаsh minimumigа еtishi uchun tаyinlаnаdi. Ijtimоiy yordаm institutining huquqiy аsоsiy insоnning ijtimоiy tа`minоt sоhаsidаgi huquqlаridаn kеlib chiqаdi vа insоnning kоnstitusiyagа ko’rа yashаsh huquqigа egаligigа аsоslаnаdi. Ijtimоiy himоyaning ushbu instituti mоliyaviy mаnbаi sifаtidа hududiy vа munisipаl byudjеtlаr оlinаdi, ulаr umumiy sоliq tizimi vа mахsus mаqsаddа yig’ilаdigаn sоliq hisоbidаn shаkllаnаdi. 24 II BOB. O’ZBEKISTONDA AHOLINI IJTIMOIY HIMOYALASH TIZIMINING O’ZIGA XOS XUSUSIYATLARI 2.1 O’zbekistonda aholini ijtimoiy himoyalash tizimining rivojlanish bosqichlari O’zbekiston Respublikasining qonunchiligida va boshqa me’yoriy-huquqiy xujjatlarida aholiga ijtimoiy xizmat ko’rsatilishi bo’yicha asosiy tamoyillar keltirilib o’tiladi. Ular orasida quyidagicha tamoyillar ham ijtimoiy xizmatlarni olishda teng imkoniyatlarga egaligi; ijtimoiy ko’mak ko’rsatilishining manzilliligi va ommabopligi, aholining ojiz qatlamlarini ijtimoiy qo’llab-quvvatlash kabi tamoyillar. Uyda ijtimoiy ko’mak ko’rsatilishiga muhtoj fuqarolarni butunlay qamrab olish va ularga ko’rsatiladigan xizmatlar ro’yxatini kengaytirish imkoniyatiga ega bo’lish maqsadida o’zini boshqarish organlariga yol ғ iz nafaqaxo’rlar, qariyalar va nogironlarga uyda xizmat ko’rsatish bo’yicha ish bilan shu ғ ullanish uchun mehnat bilan band bo’lmagan fuqarolarni vaqtincha to’lovli jamoatchilik ishlariga jalb etishga ruxsat berilgan. Shubhasizki, mamlakat aholisini himoyalash va qo’llab-quvvatlash bo’yicha kompleks dasturlarining tashkillashtirilishi zarur. Umuman, davlatimizning butun ijtimoiy siyosati shularning barchasiga yo’naltirilgan. Ijtimoiy siyosat va ijtimoiy ish bir-biri bilan chambarchas bo ғ liqdir. Ijtimoiy ish – bu ijtimoiy siyosatni amalga oshirishning o’ziga xos bir shakli bo’lsa, ijtimoiy siyosat esa ijtimoiy ishning o’zagi, yo’nalishidir. Ҳ uquqiy, fuqarolik jamiyatini shakllantirishning murakkab yo’lida mamlakatimiz usun yangi bo’lgan faoliyat turini shakllantirish va rivojlantirish, kasbiy salohiyatli ijtimoiy ishchilarni tayyorlash zamon taqozosidir. Ijtimoiy ish sohasidagi mutaxassislar faoliyatini tavsifi ularga nisbatan talabning yuqoriligi haqida fikr yuritish imkonini beradi. 11 Respublikaning bozor iqtisodiyoti tizimiga kirishining o’zi ijtimoiy ishchilarga nisbatan ehtiyoj paydo bo’lishini ta’minladi. Bundan tashqari, bugungi 11 Karimova O., G’afforov Z. “Davlat va huquq asoslari”. Toshkent: “O’qituvchi”-1995 yil, 423-433 betlar. 25 kunda respublikadagi barcha faoliyat yurituvchi ijtimoiy boshqarish organlarida ijtimoiy ma’lumotga ega bo’lmagan mutaxassislar ishlab kelmoqda. Ijtimoiy ishchilarni mavjud boshqa turli ta’lim shakllari bo’yicha tayyorlanilishi respublikada davlat ijtimoiy siyosati bo’yicha kadrlarni ta’minlash borasidagi muammolarning xal etilishi imkonini beradi. Ҳ ar qanday sharoitda ham ta’rif o’zida qadriyatlar yo’nalganligini, ijtimoiy ishchi yondoshadigan pozitsiyalar , ijtimoiy ish mohiyati to’ ғ risidagi nazariyalar, masalan mazkur kasbning jamiyatdagi roli yoki uning boshqa fanlar bilan aloqasi to’ ғ risidagi sotsiologik nazariyalarni aks ettiradi. Shunday ta’riflardan birini keltirib o’tamiz: ijtimoiy ish – bu individu, guruh yoki jamoatchiliklarga ijtimoiy hayotda o’zlarini namoyon etish bo’yicha imkoniyatlarini kuchaytirish yoki tiklashga, ular uchun eng ma’qul ijtimoiy sharoitlarniya aratishga kasbiy salohiyat bilan yordam ko’rsatishdan iborat bo’lgan faoliyatdir. Ijtimoiy ishning maxsus nazariyalari ijtimoiy ishchilarning bajarayotgan ishlarini tavsiflab, tushuntirish berish hamda baholashga harakat qiladi. Ijtimoiy ish nazariyasining asoslari ko’pincha ijtimoiy fanlardagi kabi ketma-ketlik va o’zaro muvofiqlikda namoyon bo’ladi. Nazariy ғ oyalar borasidagi aniq tasavvurlar ijtimoiy ishning kasbiy tarkibi sifatida talqin etiladi, bu ғ oyalar ijtimoiy ishchilarning yetuk tarzdagi fikr va munosabatlari hamda o’zini anglashlarining zarur tarkibi hisoblanadi. Amaliyotda ham kasbiy faoliyatning o’ziga xosligini tushunish nazariyaning asosiy maqsadi hamda insonlarga yordam ko’rsatishga intiluvchan insonlar uchun hayotiy zaruriyatdir. Bundan tashqari ijtimoiy ish o’z shakli va usullarida ko’p qirralidir. Ijtimoiy ishchilarning o’zlari o’z kasblariga turlicha yondoshadilar, ba’zan uni taqdirlanish, frustratsiya, xuzur-xalovat, afsuslanish, stress manbasi deb hisoblaydilar, lekin ulardan ko’pchilik ish mobaynida qaysidir fikrda ikkilanishlarini, qayta tahlil qilib ko’rishga, tanqidiy muhokama qilishga va har bir vaziyatni serqirra muammo sifatida ko’rib chiqishga majbur bo’lishlarini ta’kidlaydilar. Bu vazifalarni uddalay olish uchun ijtimoiy ishchi keng ma’noda 26 salohiyatli kasb ustasi, madaniyat, jamiyat va ijtimoiy guruhlarning o’zaro munosabati masalalaridan xabardor inson bo’lishi kerak. Shu bilan birga ijtimoiy ishchi boshqa maxsus bilimlarga ham ega bo’lishi zarur. Ijtimoiy ishchilar faoliyatiga qo’yiladigan umumiy ahl borayotgan talablar asosida to’planib rivojlanib boraveradi. Vrach kasbiga o’xshagandek, bu yerda ham umumiy tamoyillar va asoslar mavjuddir, lekin u yoki bu sohaga ixtisoslashgan ijtimoiy ishchi uchun maxsus ko’nikma, bilimlar ham talab etiladi. Ijtimoiy ish – multidissiplinar kasb sohasi. Bu mijozga yordam ko’rsatish maqsadida ijtimoiy ishchi boshqa mutaxassislik sohasi vakillari – vrach, pedagog, psixolog, militsiya xodimi bilan o’zaro aloqadorlik tizimini shakllantiradi, deganidir. Boshqa tomondan ijtimoiy ishchining o’zi ham maxsus kasbiy tayyorgarlikka ega bo’lganligi va ushbu kasblarning ko’pchiligi bilan bo ғ liq asosiy bilim va ko’nikmalarga ega bo’lgani uchun ham universal mutaxassis hisoblanadi. 12 Bu tarzdagi turli fanlarga oid bilimlarga egalik birlamchi tashxisni amalga oshirishga yordam beradi, shuningdek boshqa mutaxasislarga muammolarni il ғ ashlariga imkon yaratish uchun xizmat qiladi. Bu ijtimoiy ishchi boshqa mutaxassislarda bo’lgani kabi ijtimoiy ishchilarda o’z shaxsiy usullari yo’q degani emas, albatta. Ijtimoiy muammolar aniq bir jamiyat doirasida belgilanadi. Munosabatlarning mazmun va mohiyati madaniy-tarixiy va ijtimoiy-siyosiy sharoitlarga bo ғ liq bo’ladi. Ijtimoiy muammo sifatida belgilangan u yoki bu hodisa o’z o’rnida madaniyat, ijtimoiy institut va jamiyatdagi munosabatlarning rivojlanishiga ta’sir ko’rsatadi. Amaliy ijtimoiy ishchilar, ijtimoiy ma’murlar va tadqiqotchilar o’z shaxsiy madaniyatiga egadirlar. Ularning reallik yoki reallikni barpo etilishi haqidagi tasavvurlari, ular tomonidan ratsionallikning e’tirof etilishi, yoki ongli va me’yoriy talablarning talqini, shuningdek ijtimoiy muammolarga nisbatan munosabati qisman odatga aylangan madaniy qadriyatlar va me’yorlarga borib taqaladi. 12 Abdurahmonov Q.H., Bozorov N., Volgin N. va boshqalar. “Mehnat iqtisodiyoti va sotsiologiyasi”. Toshkent: “O’qituvchi”- 2001 yil. 156-279 va 327-340 betlar. 27 Professional sifatida bu insonlar, aslo o’zlarining “madaniy ko’zgu”lari doirasidagina ishlashlariga haqlari yo’q, biroq tanqidiy va tahliliy yondoshuvlardan foydalangan holda qadriyatlar tizimi, ijtimoiy deviatsiya va ijtimoiy muammolarni inobatga olishga majburdirlar. Barcha toifadagi ijtimoiy ishchilarning kasbiy ixtisosligi ulardan reallikni boshdan kechirish va talqin etishning turli xil usullari haqida muntazam fikr yuritishlari va ongli munosabatda bo’lishlarini talab etadi. Ҳ ar qanday ijtimoiy ishchining, ijtimoiy siyosatchi yoki tadqiqotchining jiddiy vazifalaridan biri, bu nazariy va amaliy bilimlarni oshirish maqsadida izlanish va muntazam ravishda o’z dunyoqarashini kengaytirish, haqiqatning ortida nima turganligini o’rganishga nisbatan intilishidir. Faqat shu yo’l bilangina muammo yoki muammo kompleksini tushunishning yangi vositalarini egallab borish mumkin. Bu esa o’z o’rnida ijtimoiy ishda strategiyaning belgilanishiga yordam beradi. Ijtimoiy ishning alohida ijtimoiy institut sifatida shakllanishi jamiyatning tarixan rivojlanishi, ijtimoiy tuzilmaning va ijtimoiy kichik tizimlarning o’zgarishi bilan shartlangandir. Uru ғ doshlik munosabatlari hukmronlik qilgan davrlarda ijtimoiy harakatlar bir-biriga qorishiq bo’lib, u ham amaliy, ham taomil xususiyatga ega bo’ldi. U hox hosilni yi ғ ish bilan, hox to’y yoki qondoshlik intiqomi bo ғ liq bo’lmasin odatlar insoniy faoliyatni tartibni yo’lga qo’yish, uy ғ unlikka erishish, betartiblik, notur ғ unlik hosil bo’lishining mohiyatini to’ldirib boradi. Shuning uchun ham an’anaviy madaniyat jamiyat a’zolaridan doimo yozilmagan qonun-qoidalarda e’tirof etilgan va nasliy jamoa me’yorlari va qadriyatlariga muvofiq ravishda ijtimoiy tartibni saqlab qolishga yo’naltirilgan harakatlarni talab qiladi. Jamiyatning keyingi rivojlanishida ijtimoiylashuv va ijtimoiy ko’mak funksiyalarini oila o’z zimmasiga oladi, keyinchalik esa maxsus ijtimoiy institutlar zimmasiga o’tadi. Shu jumladan ijtimoiy ish instituti ham. Jamiyatning shunday ijtimoiy institutga nisbatan ehtiyoji ko’pgina omillar bilan belgilanadi, ular orasida zamonaviy madaniyatlarga xos bo’lgan shaxslararo ajralganlik , begonalashib ketish, oilalarda kechayotgan tuzilmaviy o’zgarishlar yuqori ko’rsatkichni ko’rsatib kelmoqda. Jamiyatning ijtimoiy ishni institut sifatida yetaklab borishga 28 nisbatan tayyorgarligi ijtimoiy va davlat kichik tizimlari maqsadlarining davlat qonunchiligi, konstitutsiyasi va siyosatining taraqqiy etganligida aks etuvchi insoniyatning rivojlanishiga qarab yo’nalganligida namoyon bo’ladi. Inson fikri, shunday qilib, qadriyatli va me’yoriy tizimlarning ko’pqirraligi va tenghuquqliligini anglash, ratsional yordam va ko’mak ko’rsatilishiga olib keluvchi qiyin vaziyatlarni tushunish hamda hayrihox bo’lish orqali kechadi. Ijtimoiy madaniy omillar ijtimoiy ishning mohiyati va turini belgilab beradi, ijtimoiy istiqbollarni hamda ijtimoiy ish modellarining turli xil toifalarini ochib beradi. Ijtimoiy ish o’z shakllari bo’yicha serqirra bo’lib, mutaxassislar orasida quyidagilarni ajratib ko’rsatish mumkin: boshqaruvchilik darajasidagi ijtimoiy ishchilar, oila bilan ishlovchi mutaxassislar, bola rivojlanishi bo’yicha mutaxassislar, individ yoki guruh bilan ishlash bo’yicha psixoterapevtik va psixologik usullarga ixtisoslashgan ijtimoiy ishchilar, ijtimoiy xizmat va agentliklar, boshpana (priyutlar), internatlar ijtimoiy ishchilari, tibbiyot muassasalari tizimidagi ijtimoiy ishchilar, nogironlar bilan ishlovchi ijtimoiy ishchilar, mehnat bandligi va migratsiyasi xizmati ijtimoiy ishchilari, armiyadagi ofitser-ijtimoiy ishchilar, ijtimoiy pedagoglar – ro’yxatni davom ettirish ham mumkin […]Ijtimoiy ishchi faoliyati turlarini sanab ko’rsatamiz: moliyaviy yordam, bandlik, ko’nikmalarga o’rgatish, ruhiy so ғ lomlik bo’yicha jamoatchilik markazlari, oziq-ovqat mahsulotlari va buyumlar bilan ta’minlash, tibbiy yordam, ijtimoiy ko’mak, huquqlarining himoyalanishi, kommunal rejalashtirish, shuningdek o’zini mustaqil ravishda himoya qilolmaydigan insonlar nomidan himoyalash 29 2.2 Aholini ijtimoiy himoya qilish milliy strategiyasi konsepsiyasi 2021-2030 yillarda Aholining ijtimoiy himoya qilinishining milliy strategiya konsepsiyasi loyihasi Moliya vazirligi tomonidan ishlab chiqilgan va muhokama uchun e’lon qilingan. Loyiha yetakchi х alqaro tashkilotlar: XMT, BMTTD, YuNISEF, Jahon banki, OTB va YeI bilan hamkorlikda ishlab chiqilgan. 13 Strategiyani amalga oshirish uchun Kengash tashkil etiladi, quyidagilar uning asosiy vazifalari jumlasiga kiradi:  davlat tomonidan ko rsatiladigan ijtimoiy yordam va ʻ х izmatlar tizimini baholash va monitoring qilish uchun instrumentlarni aniqlash bo yicha chora- ʻ tadbirlarini ishlab chiqish, statistik ma’lumotlarning sifatini ya х shilash va ochiqligini ta’minlash,  ijtimoiy nafaqalarning miqdorlarini belgilashdagi mezonlarni qayta ko rib ʻ chiqish, х alqaro standartlarga asoslangan va milliy mentalitet, aholi turmush tarzidan kelib chiqqan holda, ijtimoiy himoya minimal darajasini aniqlash;  kam ta’minlangan oilalarga moddiy yordam va bolalari bo lgan oilalarga ʻ nafaqalarning strukturasi sifatini oshirish, daromadi past aholi qatlamini aniqlash mezonlarini ko rib chiqib ochiq va adolatli tizimni yaratish; ʻ  ijtimoiy х izmatlar ko rsatish me ʻ х anizmlarini integratsiya qilish uchun «Ijtimoiy himoya yagona reyestri» a х borot tizimini funksiyalarini yanada kengaytirish;  kambag allikni qisqartirish va inson kapitalini rivojlantirish dasturlarini, ʻ shuningdek aholi bandligiga ko maklashish va mehnat bozorini aktivlash ʻ bo yicha dasturlarni o zaro muvofiqlashtirish; ʻ ʻ  bolalar, yolg iz keksalar, pensionerlar va nogironlarga ijtimoiy yordamni ʻ yetkazish tartibi va tizimini qayta ko rib chiqish va ʻ mukammallashtirish. Ijtimoiy himoya — bu insonning hayoti va faol mavjudligi ehtiyojlarini qondirish, hayot sharoitining minimal darajasini kafolatlashga qaratilgan tadbirlar va muassasalar tizimidir. Bugungi kunda ijtimoiy himoya insoniylik, manzillilik, komplekslilik, shaxsning huquq va erkinliklarini 13 www.ziyo.net 30 ta`minlash kabi tamoyillarga asoslanadi. Aholini ijtimoiy himoya qilishdan maqsad: oilalar va individlarning moddiy ehtiyojlarini ta`minlash, nafaqaxo`rlar va nogironlarni himoya qilish, oilalarni birdamligini saqlash, bolalarga sog`lom va xavfsiz voyaga yetishlari uchun zamin yaratishdan iborat. Ijtimoiy himoya tarixiy evyutsiyasiga nazar tashlasak u diniy jamoat transporti, madrasa yoki cherkovlar orqali amalga oshirilgan. Uning ilk ko rinishi milodiy 347-yilda Rim imperiyasida ochiq hayriyaʻ maktablarining paydo bo lishi bilan izohlanadi. bosqichlarda Rossiya, Germaniya, ʻ AQSH, Angliya va Yevropada ijtimoiy himoya mexanizmlari va mexanizmlari yaratildi. Uzoq yillik resurslar asosida ijtimoiy himoyani amalga oshirishning zamonaviy modellari shakllandi. Ulardan iborat: Sotsial demokratik model - Bunda ijtimoiy himoyaning barcha mas'uliyatini davlat o'z zimmasiga oladi. M: Skandinaviya mamlakatlari, Yaponiya Neoliberal model - unga ko`ra ijtimoiy himoyaning ishtirokchilari tadbirkorlar va kasaba uyushmalari xodimlari. Bunga AQSH yoqqol misoldir. Neokonservativ model — bunda ijtimoiy himoy davlat kafolatlari javobgarligida xususiy tadbirkorlar va davlat federal byudjeti asosida olib boriladi. Germniyani misol qilish mumkin. Bundan tashqari hozirda ijtimoiy himoyaning ommaviy modellari ham mavjud: 1) Welfare — bu tizim o`z navbatida 3 ta atribut: farovonlik, ta`minot va nafaqadan tashkil topgan. 2) Medical aid. Butun dunyoda ana shu modellarning u yoki bu ko`rinishiga asoslangan ijtimoiy siyosat olib boriladi. 14 Ijtimoiy siyosat — bu davlat, nodavlat notijorat tashkilotlar va nohukumat jamoat birlashmalarining aholi zaruriy ehtiyojlarini qondirish uchun amalga oshirayotgan tadbirlarning maqsadga yo`naltirilganligidir. Ijtimoiy siyosat ijtimoiy totuvlik va ijtimoiy himoyaning yig`indisidan iborat. Ijtimoiy siyosatning o`ziga xos belgilari mavjud bo`lib, ular orqali dunyo mamlakatlarida yuritilayotgan ijtimoiy siyosatga baho berish mumkin. 14 Dodoboev Yu.T., Xudoyberdiyev A. “Mehnat iqtisodiyoti va sotsiologiyasi”. Farg’ona-2001 yil, 212-235 betlar. 31 Quyida ana shu belgilarni ko`rib chiqamiz: − Aholining pul daromadlari va tovar zaxiralari o`rtasidagi muvozanatni saqlab turish; − Fuqarolarning yashash sharoitlarini yaxshilash uchun qulay imkoniyatlarni yaratish; − Ko`rsatilayotgan xizmatlar va tovarlar sifatiga bo`lgan aholi talabini qondirish; − Aholi salomatligini mustahkamlashning moddiy bazasini kengaytirish; − Jamiyat aholisining ma`lumot va madaniy darajasining o`sishi uchun islohotlar olib borish. Bozor iqtisodiyoti sharoitida ijtimoiy himoyaning 4 ta tashkiliy-huquqiy shakli mavjud: ijtimoiy himoya, xususiy sug`urta, korxonalar tomonidan ko`rsatiladigan ijtimoiy xizmatlar, ijtimoiy sug`urta. XXI asrda bozor iqtisodiyoti sharoitida globalizatsiya jarayonlarining chuqurlashishi, inqirozlarning mamlakatlar iqtisodiyotiga keng qamrovli ta`siri natijasida davlat qarzlarining o`sishi, ishsizlikning yuqoriligi, demografik jarayonlarning keskin o`zgarishi, ekologik muammolar, dunyodagi siyosiy beqarorliklar kabi qator omillar ijtimoiy himoyaning rolini kuchayishiga olib keldi. Chunki davlatlar rivojlangani sari aholining ham talablari oshib bormoqda. Aholini ijtimoiy himoya qilishda turli mintaqalar va davlatlarda turli tendensiyalar kuzatilmoqda. Rivojlanayotgan industrial mamlakatlarda ijtimoiy himoya tizimi kompleks ravishda olib boriladi. Bu jarayonda xususiy sug`urta kompaniyalari faol ishtirok etadilar. Rivojlanayotgan mamlakatlarda ijtimoiy himoyaning madaniyat va an`analar bilan bog`liq shakli ham uchraydi. Ya`ni qarindoshlar, qo`shnilar, oila a`zolari, hayriya tashkilotlari diniy tashkilotlar tomonidan ham qo`llab-quvvatlanadi va ular ijtimoiy himoyada muhim rol o`ynaydi. Ko`pincha ular mamlakatdagi ijtimoiy himoyaning eng muhim mexanizmi ekanligi bilan xarakterlanadi. Yevropaning rivojlangan mamlakatlari, Lotin Amerikasining rivojlanayotgan mamlakatlari, Afrika va Osiyoning jadal rivojlanayotgan mamlakatlarining ijtimoiy himoya tizimi bir biridan tubdan farq qiladi. Hindiston, Pokiston, Indoneziya, Filippin kabi mamlakatlar ijtimoiy himoyaga YaIMning 1 yoki 2 %ini, Tunis, Janubiy Afrika, Xitoy, Janubiy Koreya, Mavritaniya, Seyshill orollari va Lotin Amerikasining ba`zi mamlakatlarida YaImning 5–20 %ini ajratadilar. Osiyo inqirozi davrida rivojlanayotgan 32 mamlakatlar 2 xil yo`l bilan ijtimoiy himoyani amalga oshirdi. Singapur, Malayziya, Indoneziya, Filippin kabi davlatlar ijtimoiy himoyaga xarajatlarni kamaytirib asosiy yukni oilaga tashladi, Janubiy Koreya, Taivan, Tailand kabi davlatlar esa aksincha ijtimoiy himoya tizimini qo`llab-quvvatlashni kengaytirdi. Umuman olganda Sharqiy Osiyo mintaqasi mamlakatlarining ijtimoiy himoya modeli g`arbnikidan bir muncha farq qiladi. Ya`ni: − Aholi ijtimoiy farovonligini ta`minlashda davlatning roli juda chegaralangan, oila, mahalliy boshqaruv organlarining roli esa muhim; − Davlat ijtimoiy himoyaga xarajatlari juda past (YaIMning 7 %, YIda esa YaIMning 34 %ini tashkil etadi) − Ijtimoiy sohaga xarajatlar tarkibi ham g`arbnikidan mutloq farq qilib, ta`limga ko`proq e`tibor beriladi. Ijtimoiy himoyaning g`arb modeli ushbu sohaga davlat xarajatlarining yuqoriligi bilan xarakterlanadi. Bundan tashqari Yevropa Ittifoqi mamlakatlarida qariyalarga, yolg`iz yashaydiganlarga nafaqa, sog`liqni saqlashga ko`p mablag` ajratiladi. Ayniqsa Skandinaviya mamlakatlari Finlandiya, Daniya, Norvegiya, Shvetsiyada bunday xarajatlar yuqori darajada. Davlat ijtimoiy himoyani amalga oshirishda aholining barcha qatlamini qamrab oladi. Rivojlangan mamlakatlardan AQSHda esa ijtimoiy himoyaning nomarkazlashgan ko`rinishi amal qiladi. Ya`ni ijtimoiy himoya davlat siyosati emas, u turli kompaniyalar va nohukumat notijorat tashkilotlar, kasaba uyushmalari tomonidan shtat va federal qonunchilik doirasida olib boriladi. Davlat ijtimoiy ta`minot tizimi AQShda 2 ga bo`linadi: ijtimoiy sug`urta va davlat yordami. Amerikada ijtimoiy sug`urtaning turli ko`rinishlari mavjud. 33 XULOSA Ijtimoiy muammolar aniq bir jamiyat doirasida belgilanadi. Munosabatlarning mazmun va mohiyati madaniy-tarixiy va ijtimoiy-siyosiy sharoitlarga bo ғ liq bo’ladi. Ijtimoiy muammo sifatida belgilangan u yoki bu hodisa o’z o’rnida madaniyat, ijtimoiy institut va jamiyatdagi munosabatlarning rivojlanishiga ta’sir ko’rsatadi. Amaliy ijtimoiy ishchilar, ijtimoiy ma’murlar va tadqiqotchilar o’z shaxsiy madaniyatiga egadirlar. Ularning reallik yoki reallikni barpo etilishi haqidagi tasavvurlari, ular tomonidan ratsionallikning e’tirof etilishi, yoki ongli va me’yoriy talablarning talqini, shuningdek ijtimoiy muammolarga nisbatan munosabati qisman odatga aylangan madaniy qadriyatlar va me’yorlarga borib taqaladi. Professional sifatida bu insonlar, aslo o’zlarining “madaniy ko’zgu”lari doirasidagina ishlashlariga haqlari yo’q, biroq tanqidiy va tahliliy yondoshuvlardan foydalangan holda qadriyatlar tizimi, ijtimoiy deviatsiya va ijtimoiy muammolarni inobatga olishga majburdirlar. Barcha toifadagi ijtimoiy ishchilarning kasbiy ixtisosligi ulardan reallikni boshdan kechirish va talqin etishning turli xil usullari haqida muntazam fikr yuritishlari va ongli munosabatda bo’lishlarini talab etadi. Ҳ ar qanday ijtimoiy ishchining, ijtimoiy siyosatchi yoki tadqiqotchining jiddiy vazifalaridan biri, bu nazariy va amaliy bilimlarni oshirish maqsadida izlanish va muntazam ravishda o’z dunyoqarashini kengaytirish, haqiqatning ortida nima turganligini o’rganishga nisbatan intilishidir. Faqat shu yo’l bilangina muammo yoki muammo kompleksini tushunishning yangi vositalarini egallab borish mumkin. Bu esa o’z o’rnida ijtimoiy ishda strategiyaning belgilanishiga yordam beradi. Ijtimoiy ishning alohida ijtimoiy institut sifatida shakllanishi jamiyatning tarixan rivojlanishi, ijtimoiy tuzilmaning va ijtimoiy kichik tizimlarning o’zgarishi bilan shartlangandir. Uru ғ doshlik munosabatlari hukmronlik qilgan davrlarda ijtimoiy harakatlar bir-biriga qorishiq bo’lib, u ham amaliy, ham taomil xususiyatga ega bo’ldi. U hox hosilni yi ғ ish bilan, hox to’y yoki qondoshlik intiqomi bo ғ liq bo’lmasin odatlar insoniy faoliyatni tartibni yo’lga qo’yish, uy ғ unlikka erishish, betartiblik, notur ғ unlik hosil bo’lishining mohiyatini to’ldirib 34 boradi. Shuning uchun ham an’anaviy madaniyat jamiyat a’zolaridan doimo yozilmagan qonun-qoidalarda e’tirof etilgan va nasliy jamoa me’yorlari va qadriyatlariga muvofiq ravishda ijtimoiy tartibni saqlab qolishga yo’naltirilgan harakatlarni talab qiladi. Jamiyatning keyingi rivojlanishida ijtimoiylashuv va ijtimoiy ko’mak funksiyalarini oila o’z zimmasiga oladi, keyinchalik esa maxsus ijtimoiy institutlar zimmasiga o’tadi. Shu jumladan ijtimoiy ish instituti ham. Jamiyatning shunday ijtimoiy institutga nisbatan ehtiyoji ko’pgina omillar bilan belgilanadi, ular orasida zamonaviy madaniyatlarga xos bo’lgan shaxslararo ajralganlik , begonalashib ketish, oilalarda kechayotgan tuzilmaviy o’zgarishlar yuqori ko’rsatkichni ko’rsatib kelmoqda. Jamiyatning ijtimoiy ishni institut sifatida yetaklab borishga nisbatan tayyorgarligi ijtimoiy va davlat kichik tizimlari maqsadlarining davlat qonunchiligi, konstitutsiyasi va siyosatining taraqqiy etganligida aks etuvchi insoniyatning rivojlanishiga qarab yo’nalganligida namoyon bo’ladi. Inson fikri, shunday qilib, qadriyatli va me’yoriy tizimlarning ko’pqirraligi va tenghuquqliligini anglash, ratsional yordam va ko’mak ko’rsatilishiga olib keluvchi qiyin vaziyatlarni tushunish hamda hayrihox bo’lish orqali kechadi. Ijtimoiy madaniy omillar ijtimoiy ishning mohiyati va turini belgilab beradi, ijtimoiy istiqbollarni hamda ijtimoiy ish modellarining turli xil toifalarini ochib beradi. Ijtimoiy ish o’z shakllari bo’yicha serqirra bo’lib, mutaxassislar orasida quyidagilarni ajratib ko’rsatish mumkin: boshqaruvchilik darajasidagi ijtimoiy ishchilar, oila bilan ishlovchi mutaxassislar, bola rivojlanishi bo’yicha mutaxassislar, individ yoki guruh bilan ishlash bo’yicha psixoterapevtik va psixologik usullarga ixtisoslashgan ijtimoiy ishchilar, ijtimoiy xizmat va agentliklar, boshpana (priyutlar), internatlar ijtimoiy ishchilari, tibbiyot muassasalari tizimidagi ijtimoiy ishchilar, nogironlar bilan ishlovchi ijtimoiy ishchilar, mehnat bandligi va migratsiyasi xizmati ijtimoiy ishchilari, armiyadagi ofitser-ijtimoiy ishchilar, ijtimoiy pedagoglar – ro’yxatni davom ettirish ham mumkin 35 36 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YHATI I. O‘zbekiston Respublikasi Qonunlari va huquqiy-me’yoriy hujjatlari 1. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi XIV bob 76-modda II. Rahbariy adabiyotlar: 1.Shavkat Mirziyoyev “Erkin va farovon, demokratik O'zbekiston O'zbekiston Respublikasi Prezidenti Mirziyoyev Sh.M. Milliy taraqqiyot yo’llimizni qat'iyat bilan davom ettirib, yangi bosqichga ko’taramiz. 1-kitob. Toshkent.: O’zbekiston, 2018. 2.O'zbekiston Respublikasi Prezidenti Mirziyoyev Sh.M. Xalqimizning roziligi bizning faoliyatimizga berilgan eng oliy bahodir. 3.O'zbekiston Respublikasi Prezidenti Mirziyoyev Sh.M. “Tanqidiy tahlil, qat'iy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik – har bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bo'lishi kyerak”. –T.:O'zbekiston, 2017. III. O‘quv adabiyotlari, qo‘llanma va risolalar: 1. Abdurahmonov Q.H., Bozorov N., Volgin N. va boshqalar. “Mehnat iqtisodiyoti va sotsiologiyasi”. Toshkent: “O’qituvchi”-2001 yil. 156-279 va 327-340 betlar. 2. Abdurahmonov Q., H.Xolmo’minov Sh.R. Mehnat iqtisodiyoti va sotsiologiyasi”. Toshkent-2004 yil, 97-125 betlar. 3. Dodoboev Yu.T., Xudoyberdiyev A. “Mehnat iqtisodiyoti va sotsiologiyasi”. Farg’ona-2001 yil, 212-235 betlar. 4. Karimova O., G’afforov Z. “Davlat va huquq asoslari”. Toshkent: “O’qituvchi”- 1995 yil, 423-433 betlar. 5. Usmonov S.N., Dodoboev Yu.T. “Bozor iqtisodiyoti asoslari”. Toshkent: “Fan”- 1999 yil, 90-92 betlar. IV. Axborot manbaalari: 1. www.lex.uz 2. www.hozir.org 3. www.fayllar.org 4. www.arxiv.uz 5. www.ziyo.net 37

Aholini ijtimoiy himoya qilish tushunchasi, tamoyillari, yo’nalishlari

Kirish........................................................................................................................3

I BOB. AHOLINI IJTIMOIY HIMOYA QILISH TUSHUNCHASINI NAZARIY METODOLOGIK ASOSLARI

1.1 Aholini ijtimoiy himoya qilish tushunchasi mohiyati, uning xususiyatlari.........6

1.2 O‘zbekiston Respublikasi aholisini ijtimoiy himoya qilishning ustuvor yo‘nalishlari ............................................................................................................13

II BOB. O’ZBEKISTONDA AHOLINI IJTIMOIY HIMOYALASH TIZIMINING O’ZIGA XOS XUSUSIYATLARI

2.1 O’zbekistonda aholini ijtimoiy himoyalash tizimining  rivojlanish bosqichlari………………………………………………………………………...26

2.2 Aholini ijtimoiy himoya qilish Milliy strategiyasi konsepsiyasi……………..31

Xulosa ....................................................................................................................35

Foydalanilgan adabiyotlar ro’yhati ....................................................................37

 

Sotib olish