Amalgamali voltampermetriya - Kimyo - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	50000UZS
Hajmi	134.1KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	19 Sentyabr 2024
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Kimyo

Sotuvchi

Zafar Nurullayev

Ro'yxatga olish sanasi 22 May 2023

72 Sotish

Amalgamali voltampermetriya

Sotib olish

O`ZB Е KISTON R Е SPUBLIKASI OLIY VA O`RTA MAXSUS
TA'LIM VAZIRLIGI
URGANCH DAVLAT UNIV Е RSIT Е TI
TABIIY FANLAR FAKULTETI
KIMYO KAFEDRASI
19 -GURUH TALABASI “ANALITIK KIMYO”FANIDAN
TAYYORLAGAN
Mavzu:Amalgamali voltampermetriya
Topshirdi: __________
Qabul qildi: __________
1KURS ISHI

Reja
Kirish…………………………………………………………………………….…………………3
I BOB. ADABIYOTLAR SHARHI……………………………………….………………...4
1.1. Voltamperometriya metodi haqida tushuncha ……………….…….4
1.2. Tahlilning voltamperometrik turlari …………………………….....6
II BOB. TAJRIBA QISMI………………………………………..………………………....10
2.1. Amalgamali voltamperometriya usuli orqali moddalarinitahlil qilish
……………………………………………………………………………..……………………………10
2.2.Amalgamali voltamperometriya usulida hisoblashlar ……………..12
III BOB. OLINGAN NATIJALAR VA ULARNINGN TAHLILI…………………...17
3.1 Amalgamali voltamperometriya usulining tahlilning mohiyati va
qo’llanilish sohalari……….…………………………………………………..……….
……...17
Xulosa ……………………………………………………………………….……………………19
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati……………………………………………..….20

2

Kirish
Kurs ishining dolzarbligi. Analitik kimyo kimyoviy tahlilning nazariy asoslari va
usullarini ishlab chiqadigan fandir. Analitik kimyo fani biologiya, meditsina,
geologiya, minerologiya, atrof muhitning muxofazasi kabi turdosh tabiiy fanlarini
o‘rganishda katta ahamiyat kasb etadi. Sanoatda ishlab chiqariladigan barcha
maxsulotlar, qishloq xo‘jalik maxsulotlari, qazilma boyliklar va xususan dori hom
ashyosi, hamda dori preparatlar sifatlarini nazorat etishni analitik kimyo fanisiz
tasavvur etib bo‘lmaydi.
Kurs ishining maqsadi. Analitik kimyo kimyoviy tahlilning nazariy
asoslari va uslublarini o‘rgatadi. Mazkur fanning maqsadi va vazifasi talabalarga
hozirgi zamon analitik kimyosining nazariy asoslari, uning turli aralashmadagi
ionlarni ochish murakkab aralashmaning tarkibiy qismlarini bir-biridan ajratish
usullarini o‘ziga xos tomonlari, imkoniyatlarini ko‘rsatishdan iborat.
Kurs ishining dolzarbligi. Titrimetriyada turli- tuman reaksiyalar ishlatiladi.
Titrlash asosida qanday reaksiya yotishiga qarab titrimetrik analizning quyidagi
metodlari farqlanadi. Titrlashda reaktivning ortiqcha miqdori emas , balki
aniqlanayotgan modda miqdoriga ekvivalent miqdori ishlatiladi.
Fotolyuminessensiya – spektrning UB va ko’rinadigan soha, nurlari ta’sirida
moddani shu’lalanishi.
Kurs ishining obyekti. Fizik-kimyoviy usullarni asosan uch gruppaga
ajratish mumkin. Ular optik, elektrokimyoviy va xromotografik analiz usullaridir.
Qishloq xo’jaligiga taaluqli izlanishlarda optik analizlardan biri kalorimetrik
analiz keng qo’llaniladi. Turli obektlar tarkibidagi mikroelementlar miqdori ana
shu usul yordamida aniqlanadi.
Kurs ishining hajmi. Kurs ishi an’anaga ko’ra kirish, I bob adabiyotlar
sharhi, II bob tajriba qismi, III bob olingan natijalar tahlili, xulosa va foydalanilgan
adabiyotlar qismidan iborati bo’lib, Times New Roman bosma taboqda, 14
o’lcham va 1,5 intervallarda yozilgan. Kurs ishining hajmi 21 sahifadan tashkil
topgan. 11 ta adabiyotlar ro’yxatidan tashkil topgan.
3

I BOB. ADABIYOTLAR SHARHI
1.1. Voltamperometriya metodi haqida tushuncha
Analitik kimyoda inversiyaga oid voltampermetr usuli bilan metall ionlarini
mikrokonsentrasiyalarini tahlil qilishda. Ishchi sirtining faolligi yuqori,ishchi
potensiallarining ko’lami keng,ishlash imkoniyati katta bo’lgan ko’mir pastali
elektrod yaratishdir.Eletrod organik moddani o’zida bog’lovchi grafit kukunini va
pastaga botirilgan tok uzatgichni o’z ichiga olgan to’ldiruvchi aralashma
ko’nrinishidagi pasta bilan to’ldirilgan ichi bo’sh polietilenli naychadan iborat.
Tok uzatgich sifatida kumush uchli mis simidan foydalanilgan.
To’ldiruvchi parafin va polietilendan bog’lovchi massa esa mum va tritron N-100
sirt faol modda komponentlarini quyidagi nisbatidan iborat, g: to’ldiruvchi: grafit
kukuni-0,5, parafin-0,1, polietilen-0,1 bog’lovchi massa:mum-0,25, SF-0.05.
Inversion volt а mperometr metodi а sos а n а n а litik kimyo,elektrokimiya
soh а l а rid а keng qo’ll а nil а di.Bu metodd а oq а v а v а ichimlik suvl а ri, org а nik
eritm а l а r,qotishm а l а r, а m а lg а m а l а r t а rkibid а gi b а rch а elementl а r; ul а r og’ir met а ll
v а b а `zi elementl а r bo’lishi mumkin. Shu bil а n birg а metodd а oziq ovq а t
m а hsulotl а ri t а rkibid а gi, dorivor o’simlikl а r turli xild а gi dori prep а r а tl а ri
t а rkibid а n а ntioksid а ntl а r miqorini jud а k а m miqdord а bo’lg а nd а h а m,
mikrokonsentr а siyal а rd а h а m а niql а shg а v а а jr а tib olishg а yord а m ber а di.
Inversion volt а mperometrning а sosi polyarogr а mm а hisobl а nib otsillogr а fik
polyarogr а fiya, impuls polyarogr а fiya v а boshq а polyarogr а fik qurilm а l а r m а `lum.
Bu ishda , shaxsiy kopmyuterga ulanish orqali, Gomel zavodida yaratilgan
PU- polyarografning nisbatan oddiy modernizasiyalash imkoniyatlari
ko`rsatilgan . Ushbu voltamperometrli kompleksning ustunligi bir zumdagi
analitik signalning xarakteri va kattaligining o`lchanish natijalari, ularni
ma`lumotlar bazasini tashkil etish maqsadida xotiraga yozib olish, tezda qulay
usulda MSOffice dasturiga uzatish orqali qog`ozga chiqarish imkoniyati
4

mavjudligidir. Bu ishda, shaxsiy kopmyuterga ulanish orqali, Gomel zavodida
yaratilgan PU- polyarografning nisbatan oddiy modernizasiyalash imkoniyatlari
ko`rsatilgan. Ushbu voltamperometrli kompleksning ustunligi bir zumdagi analitik
signalning xarakteri va kattaligining o`lchanish natijalari, ularni ma`lumotlar
bazasini tashkil etish maqsadida xotiraga yozib olish, tezda qulay usulda MSOffice
dasturiga uzatish orqali qog`ozga chiqarish imkoniyati mavjudligidir. Hozirgi
kunda turli xil metodlar universal polyarograf, impuls polyarografiyasi,
polyarografiya ossillograf va inversion polyarografiya, inversion
voltamperometriya metodlaridan foydalanib og’ir metall tuzlarini turli biologik
obyektlardan ajratib olish yaxshi natijalarni bermoqda.
Usul elektrokimyoviy (polyarografik) yacheykaga tashqaridan kuchlanish
qo’yilishi bilan elektrik o’lchamlar va tahlil qilinuvchi modda eritmasi xossalari
orasidagi bog’liqlikni o’rganishga asoslangan.
Polyarografik sifat tahlilda – tahlil qilinuvchi modda qaytarilishi (yoki
oksidlanishi) uchun mikroelektrodlarga berilgan kuchlanish bilan modda tabiati
orasidagi bog’liqlik o’rganiladi.
Inversion voltаmperometr metodi аsosаn аnаlitik kimyo,elektrokimiya
sohаlаridа keng qo`llаnilаdi. Bu metoddа oqаvа vа ichimlik suvlаri, orgаnik
eritmаlаr, qotishmаlаr, аmаlgаmаlаr tаrkibidаgi bаrchа elementlаr; ulаr og’ir
metаll vа bа`zi elementlаr bo`lishi mumkin. Shu bilаn birgа metoddа oziq ovqаt
mаhsulotlаri tаrkibidаgi, dorivor o`simliklаr turli xildаgi dori prepаrаtlаri
tаrkibidаn аntioksidаntlаr mikdorini judа kаm miqdordа bo`lgаndа xаm,
mikrokonsentrаsiyalаrdа hаm аniqlаshgа vа аjrаtib olishgа yordаm berаdi.
Inversion voltamperometr usulining yana bir mohiyati shundaki, avvalo eritmadagi
aniklanadigan modda elektrod sirtida to’planadi, so’ngra elektrodga boshqa
ishorali o’zgarmas potensial beriladi, natijada elektrodda to’plangan modda eriydi.
Moddani to’plash uchun agar u musbat zaryadlangan bo’lsa katod jarayoni organik
modda yoki anion bo’lsa anod jarayoni ishlatiladi.Aniqlash uchun teskari jarayon
qo’llaniladi. Inversion voltamperometriyaning sezuvchanligi klassik
5

polyarografiyadan ko’ra 2-3 tartib yuqori bo’lib 10 -7,10-9Mga teng. Elektrodga
to’plangan moddani elektrolitik eritish natijasida o’ziga xos voltamperometrik
chiziq hosil bo’ladi. Voltamperogrammadagi o’tkir chuqurchaning o’rni
moddaning tabiatiga, uning chuqurligi esa konsentrasiyasiga to’g’ri keladi. Bu
metodda konsentrlovchi elektrod sifatida qattik grafidli elektrod ishlatiladi.
Inversion voltаmperometrning аsosi polyarogrаfiya hisoblаnib otsillogrаfik
polyarogrаfiya, impuls polyarogrаfiya vа boshqа polyarogrаfik qurilmаlаr
mа`lum. Polyarogrаfiya so`zining mа`nosi shuki grekchа polos –qutb, grаfo
yozаmаn degаn mа`noni bildirаdi. Elektroliz jаrаyonidа eritmаgа botirilgаn
elektrodlаrdаn tok o`tishi nаtijаsidа eritmаdаgi ionlаr bir tomonlаmа hаrаkаt qilа
boshlаydi.Ya`ni kаtodni biz mаnfiy qutb desаk u yergа kаtionlаr oqimi kelа
boshlаydi.Аnod esа musbаt qutb bo`lib ungа аnionlаr oqimi kelа boshlаydi.
Demаk, kаtodli vа аnodli inversion voltаmperometriya vа kаtodli inversion
voltаmperometriya mаvjuddir. Kаtoddа kаtionlаr ya`ni аsosаn metаll ionlаri
аniqlаnаdi. Bu ish Аlisher Nаvoiy nomidаgi Sаmаrqаnd Dаvlаt universiteti аnаlitik
kimyo kаfedrаsidа k.f.n dotsent Dimitriy Mаrkiyelovich Аrаnbаyev bilаn
birgаlikdа inversion voltаmpermetr metodidа universаl polyarogrаf PU-1
ustаnovkаsidа аnаliz qilindi. Bundа аsosаn og’ir metаll tuzlаrini аjrаtib olish,
simob grаfid elektrodidа sezuvchаnligini o’rgаnish, ulаrni pikning
polyarizаsiyalаngаn kаtod egri chizigidа hosil bo`lishi kuzаtildi.
1.2.Tahlilning voltamperometrik turlari.
Analiz jarayonida operativ nazoratning imkoniyati mavjuligi; yacheykaning
avtomatik tarzda yoqilishi va o`chirilishi; voltamperometrli katodli va anodli
inversiya holatlarida ishlash mumkinligi; potensiallar razverstkasining
kengaytirilgan tezliklar diapazoni, signalning raqamli filtrasiyasi, natijasida qator
metallarni aniqlashning sezgirligi oshadi.
Bu ishda, shaxsiy kopmyuterga ulanish orqali, Gomel zavodida yaratilgan
PU- polyarografning nisbatan oddiy modernizasiyalash imkoniyatlari ko`rsatilgan.
Ushbu voltamperometrli kompleksning ustunligi bir zumdagi analitik signalning
6

xarakteri va kattaligining o`lchanish natijalari, ularni ma`lumotlar bazasini tashkil
etish maqsadida xotiraga yozib olish, tezda qulay usulda MSOffice dasturiga
uzatish orqali qog`ozga chiqarish imkoniyati mavjudligidir. Amaliy grafikli
dasturlar kompleksining quyidagilarni ta`minlaydi:
• Og`ir metallar piklarini aniqlash;
• Voltamperli chiziqlarni qayta ishlash;
• Analiz natijalarini rasmiylashtirish;
• Jadvallar va grafikli usulda ma`lumotlar arxivini yaratish;
• Pribor bilan ishlash imkoniyatlarini o’ rganish yengilligi.
Polyarografik miqdoriy tahlilda – mikroelektrodlarga berilgan
kuchlanishning ma’lum qiymatida polyarografik yacheykada hosil bo’lgan
diffuziya elektr tokini tahlil qilinuvchi eritmadagi modda konsentratsiyasiga
bog’liqligi o’rganiladi. Yacheykaga berilgan kuchlanish va diffuzion tok
qiymatlari, volt-amper egrisidan olinadi. Demak yacheykadan o’tayotgan tok
kuchini mikroelektrodga berilgan kuchlanishga bog’liqligini ifodalovchi usul
polyarografiya yoki voltamperometriya deb ataladi. Klassik polyarografik usul,
tomchi simob elektrodi bilan 1922- yilda chex olimi Ya. Geyrovskiy tomonidan
tavsiya etilgan. Mohiyati: Polyarografik yacheykada katod vazifasini – tomchi
simob, makroanod esa suyuq simobdan iborat yacheykaga tahlil qilinuvchi eritma
solinib, mikrokatodga ortib boruvchi kuchlanish qo’yiladi. (manfiy kuchlanish).
Ko’pincha idish tubidagi makroanod – suyuq simob o’rniga kalomel elektrod
qo’llanadi. Unga nisbatan tomchi simob elektrodi potensiali aniqlanadi.
Polyarografik tahlil jarayonida, tahlil qilinuvchi eritmada fon elektroliti qo’shilgan
bo’lib, ular elektrodda qaytarilmay tahlil qilinuvchi modda ionlari qaytarilmasidan
avval eritmada tok tashuvchi sifatida ishtirok etadi. Polyarografik yacheykadan
o’tayotgan tok (I) qiymatini tomchi simob elektrodiga berilgan kuchlanish (E) ni
voltamper egrisi yoki polyarogramma quyidagi ko’rinishga ega bo’ladi (I ~ E).
7

1-rasm.
ab – qoldiq tok;
bc – Faradey yoki, diffuzion toki; cd – chegaraviy tok; h – to’lqin balandligi
(miqdoriy tahlil asosi) E
1/2 –yarim to’lqin potensiali (sifat tahlili asosi).
Potensialning ma’lum qiymatida Me +2
katodda qaytariladi va tok kuchining
keskin ortishi kuzatiladi. Bu tokni diffuzion toki yoki Faradey toki deyiladi.
Me +2
+ Hg + 2e → Me(Hg)
Polyarografik sifat va miqdor tahlilida 2 kattalik (o’lcham) – yarim to’lqin
potensiali- E
1/2 va Jg (diffuzion tok) qo’llanadi. Diffuzion tok (Jg ) eritma
konsentratsiyasiga bog’liq bo’lib, Ilkovich tenglamasi asosida konsentratsiya
hisoblanadi.
n – elektronlar soni
D – diffuziya koeffitsienti (sm 2
/ sek) m – 1 sek.ichida ajralgan Hg tomchi
massasi (mg) t – Hg tomchi hosil bo’lish vaqti (sekund ~ 3 – 5 ) E
1/2 - yarim
to’lqin potensial : modda tabiatiga, tahlil qilinuvchi eritma tarkibi; pH, haroratga
bog’liq. Lekin modda (ion) konsentratsiyaga bog’liq emas. Ba’zi kationlarni
tegishli fon eritmalardagi yarim to’lqin potensiallari quyidagi jadvalda keltirilgan.
8

1-jadval;Yarim to’lqin potensiallari.
Elektrod reaksiyasi E ,volt 1/2 Fon elektrolitining tarkibi
2+
Cd +2e=Cd -0,60 3
0,1 mol/dm HCl
2+
Zn +2e=Zn -1,02 3
1 mol/dm KCl
2+
Mn +2e=Mn -1,54 3 3
0,5 mol/dm NH +0,5 mol/dm NH
Cl
3 4
Masalan: tahlil etiluvchi eritmada bir necha qaytariluvchi ionlar mavjud
bo’lsa, polyarogrammada bir necha to’lqin namoyon bo’ladi, ularni xar biri
mikrokatodda qaytarilayotgan muayyan moddaga (ionga) xos bo’ladi [10,11].
2 rasm .
9

IIBOB . TAJRIBA QISMI
2.1. Amalgamali voltamperometriya usuli orqali moddalarni tahlil qilish
Tahlilni o ’ tkazish shart - sharoiti :
1. Kerakli elektr o ’ tkazuvchanlikni ta ’ minlash maqsadida fon elektroliti
qo ’ llanadi : NaCl , KCl , NH
4 Cl . Fon elektrolitlar tahlil qilinuvchi moddadan ko ’ ra
yuqori potensialda qaytarilishi kerak . Konsentratsiyasi Sf ≥ Sx (100 : 1);
2. Fon elektroliti tarkibidagi O
2 ni yo ’ qotish uchun eritmadan inert gaz ( N
2 ,
Ar ) o ’ tkazish yoki Na
2 SO
3 qo ’ shish kerak ;
3.Termostatlash - t o
± 0,5 o
S;
4.Aralashma tarkibidagi moddalarning E
1/2 si kamida 0,3–0,5 V ga farq
qilishi kerak.
Usulning a f zalligi:
1. Sezgirligi yuqori (10 -5
– 10 -6
mol/l);
2. Selektiv;
3.Takroriyligi yuqori (~ 2%);
3.Rangli va oz hajmdagi eritmalarni tahlil qilish mumkin (1sm 3
);
4.Avtomatlashtirish imkoni. Usulning kamchiligi:
Hg – zaharli, parlanadi.
2. Polyarografni tuzilishi, ish tamoili
3-rasm.Polyorografni tuzilishi.
1- polyarografik yacheyka;
2-tomchi simob(katod)
3-simobli balon
4 – voltmetr; 5 – reostat;
6 - batareya;
7 – mikroampermetr
8- anod suyuq simob
Ish tamoili: Polyarografik yacheyka elektrolit eritmasi solingan shisha
stakancha va unga tushirilgan katod tomchi simob elektrodi hamda yacheykaning
10

tubiga qo’yilgan simob anod elektrodidan iborat. Kapilyardan chiqayotgan
diametri 1 mm simob tomchilari muntazam ravishda kapillyardan uzilib, anodga
qo’shilib turadi. Bunda tomchi simob elektrodida sodir bo’ladigan qaytarilish
jarayoni tufayli tok kuchi keskin ortadi. Ana shu katoddagi qaytarilish jarayoni
sababli tomchi simob elektrodi potensiali, uning muvozanat potensialidan keskin
farq qiladi. Bunday hodisa elektrodni qutblanishi (polyarizatsiya) deyiladi.
“Polyaro”- qutblanish, “grafiya”- yozish ma’nosini anglatadi. Ya’ni elektrod
qutblanishini yozuvchi asbob.
Aniqlanuvchi ionni qaytarilishi natijasida hosil bo’lgan tok Faradey toki
deyiladi. Faradey toki tomchi simob atrofidagi barcha ionlar qaytarilguncha ortadi.
So’ng ionlar diffuziya tezligiga ko’ra to’liq qaytarilgandan keyin to’yinish toki
hosil bo’ladi.
3. Usul elektrokimyoviy yacheyka elektrodlariga kuchlanish (potensial)
berilganda eritma konsentratsiyasiga bog’liq ravishda tok kuchi o’zgarishini
o’lchashga asoslangan. Ilkovich tenglamasiga muofiq:
Jg = K· S
polyarografik yacheykadagi diffuziya toki polyarografik faol moddaning
konsentratsiyasi ortgan sari orta boradi.
Jg ~ S
Titrlash jarayonida modda konsentratsiyasining o’zgarishi bilan tok kuchi
ham o’zgarib, bog’liqlik grafigidagi keskin burilish bo’yicha ekvivalent
miqdordagi titrant hajmi topiladi. Titrlanuvchi modda X va titrant T tabiatiga ko’ra
amperometrik titrlash egrilari turli ko’rinishda bo’lishi mumkin.
11

4-rasm.Polyorogrammalar.
1. X-p.f 2. X-f.emas 3. X,T faol 4. X,T f.emas
T f.emas T-faol
Qo’llanadigan elektrodlar: Indikator: Standart: tomchi – Hg 1. kalomel
Pt, grafit 2. AgCl Avzalligi:
Yuqori aniq ~ 0,1%
Rangli loyqa eritma tahlili;
Sezgir (10 -6
m/l gacha)
Selektiv
2.2. Amalgamali voltamperometriya usulida hisoblashlar.
Usul elektrokimyoviy jarayon natijasida elektrodda ajralgan modda massasi
elektroliz uchun sarflangan elektr miqdoriga to’g’ri proporsionaldir. Faradey
qonuniga ko’ra:
m = MJt / nF
M – modda mol massasi, n – elektr soni, F- Faradey soni (kl / mol), t –
elektroliz vaqti (sekund), J – elektr toki (amper)
Qonun tok miqdori 100% tahlil
qilinuvchi moddaning o’zgarishi uchun
sarflanganda o’z kuchiga ega.
5-rasm
Ish tartibi:
Elektrolit uchun kerakli potensial tanlanadi;
Tok o‘ta boshlagan vaqt belgilanadi; Elektrokimyoviy o’zgarish tugagan
vaqt aniqlanadi.
Afzalligi:
Uchuvchan moddalar aniqlanishi mumkin;
Aniqligi yuqori (10 -5
mol/l); Selektiv
12

Kamchiligi: vaqt va mehnat talab etadi.
А n а litik kimyod а inversiyag а oid volt а mperometriya usuli bil а n turli xil
ionl а r а nionl а r v а k а tionl а r mikdorini mikrokonsentr а siyad а t а hlil qilish.
Ishchi sirtini f а olligi yuqori, ishchi potensi а ll а rining ko`l а mi keng, ishl а sh
imkoniyati k а tt а bo`lg а n ko`mir p а st а li elektrod yar а tish.
Elektrod org а nik bog’lovchi modd а li gr а fid kukunini, p а st а g а botirilg а n,
p а st а g а botirilg а n tok uz а tgichni o`z ichig а olg а n, to`ldiruvchi а r а l а shm а
ko`rinishid а gi p а st а bil а n to`ldirilg а n ichi bo`sh polietilenli n а ych а d а n ibor а t.Tok
o‘z а tgich sif а tid а kumush uchli mis simid а n foyd а l а nilg а n. To’ldiruvchi p а r а fin v а
polietilend а n, bog’lovchi m а ss а es а mum v а «Tritron N-100» sirt f а ol mod а (SFM)
komponentl а rini quyid а gi nisb а tid а n ibor а t, to’ldiruvchi: gr а fit kukuni -0,5, p а r а fin
-0,1, polietilen- 0,1, bog‘lovchi m а ss а : mum- 0,25, sirt f а ol modd а – 0,05. Oddiy
k а lomel elektrodning st а k а ng а botirilg а n hol а ti, shish а elektrod v а elektrod
t а qqosl а gich:
Voltampermetrning а sosiy mu а mmol а rid а n biri bu yangi tipd а gi elektrod
m а teri а ll а rini yar а tishdir. Elektrodl а r tipig а indik а tor elektrodl а r v а t а qqosl а sh
elektrodl а ri kir а di. А n а litik kimyo а m а liyotid а yuqori v а а niq metrologik o’lchov
n а tij а l а ri imkoniyatl а rini а m а lg а oshirishni t а `minl а sh m а qs а did а bu
elektrodl а rning turli xild а gi tipl а ri ishl а b chiqil а di. А n а litik sign а lg а j а vob ber а
ol а dig а n o’zig а xos h а r а kterg а eg а elektrodl а r а sosiy yo‘n а lishl а ri v а v а zif а sig а
k а r а b,z а mon а viy voltampermetrd а 2 xil elektrodl а rd а n foyd а l а nishni o’z ichig а
ol а di. Birinchisi st а sion а r simob elektrodl а r bul а r hozird а ko’p ishl а tilm а ydi.
Ikkinchisi q а ttiq f а z а li elektrodl а r.Quyid а gi j а dv а ld а hozirgi kund а ishl а til а dig а n
elektrodl а rning xill а ri ko’rs а tilg а n:
2-jadval.Elektrodlarning turlari.
Simob elektrodli amalgamali
voltаmperometriyadа Kаttik fаzа elektrodli amalgamali
voltаmperometriyadа
Stаsionаr simob elektrodi (sse)
А) kontаktdа-plаtinа,kumush,oltin; Metаll elektrodlаr:
А) plаtinа;
13

V) simob V) kumush;
S) pl а tin а kotishm а l а r
G) simob, qo’rgoshin, kumush
Simob gr а fidli elektrod(sge)
А ) diskli
V) silindrik K o ’mir pаstаli elektrodlаr
K o ’mir shishаli elektrodlаr
Elektrodlаr -reаksiyalаrning tipigа q аrаb 2 gruppаgа аjrаtilаdi. 1chi tip
elektrodlаrigа metаll plаstinkаsidаn tаshkil topgаn vа o ’zining tuzi eritmаsigа
botirilgаn metаll elektrod. Metаll plаstinkаdа kаtionlаrni metаlldаn eritmаgа
o ’tishi yoki eritmаdаn elektroddа neytrаllаnishi ( q аytаrilish) jаrаyoni borаdi.
Element elektrod potensiаlini аniqlаsh uchun g а lv а nik elementning elektr
yurituvchi kuchini o ’ lch а sh ker а k .
6- rasm . Voltamperometrda ionlarning harakatlanishi .
Elektroximiyaviy izl а nishl а rd а elektrodl а rd а n foyd а l а nishd а,а m а liyotd а
tomchi simobli elektrodl а rd а n foyd а l а nish cheg а r а l а ndi . S а b а bi simob inson
14

uchun x а vfli v а z а h а rlidir . Quyid а gi sxem а d а oldin ishl а tib keling а n simob tomchi
elektrodi ko ’ rs а tilg а n 2- chi r а smd а es а volt а mperogr а mm а egri chizig ‘ i t а sviri
Quyid а gi r а smd а amalgamali volt а mpermetr metodid а gi yan а bir yacheyk а
ko ’ rs а tilg а n . K а tt а st а k а n idish ichig а fon elektroliti eritm а si soling а n kv а rs
st а k а nch а joyl а shtirilg а n . Bu st а k а nch а d а og ’ zi olin а dig а n v а tuynukch а si bor
qopqoqch а si m а vjud . Tuynukch а ork а li qopqoqch а d а n ikkit а elektrod kirgizil а di :
1 chisi indik а tor elektrodi 2 chisi t а qqosl а gich elektrodi . Elektrod t а qqosl а gich -
elektrokimyoviy sistem а bo ` lib elektrod potensi а lini o ` lch а sh uchun
mo ’ lj а ll а ng а n . Voltampermetrd а ishl а shd а yacheyk а d а elektrod t а nl а shd а
а d а shm а slik ker а k . Bu ishd а eng qul а y v а unch а qimm а t bo ` lm а g а n sh а kli
modifik а siyal а ng а n ( o ’ zg а rtirilg а n ) ko ’ mir p а st а li elektroddir . Uning а sosid а
selektivligi , yuqori d а r а j а d а sezgirligi , а n а lizd а tezkorlik yot а di . Bu elektrod
yord а mid а Cd , Cu , Zn , Co v а Ni met а ll а rini biologik obyektl а rd а n ya ` ni soch , qon
gigiyenik vosit а l а r tish p а st а si , l а b buyog ’ i , h а r xil up а l а r v а tenl а r t а rkibid а n
а jr а tib olishimiz mumkin .
7- rasm .
Elektrod t а qqosl а gich sif а tid а 2- chi tip elektrodi AgCl elektrodid а n
foyd а l а nishimiz mumkin . Bu elektrod AgCl bil а n qopl а ng а n Ag met а ll o ’ tk а zgich
15

KCl ning to ’ ying а n eritm а sig а tushirilg а n . O ’ lch а sh potensi а li AgCl elektrodining
Cl ionl а rining а ktivligig а bog ` liq .
16

III BOB . OLINGAN NATIJALAR VA ULARNINGN TAHLILI
3.1 Amalgamali voltamperometriya usulining tahlilning mohiyati va
qo’llanilish sohalari
А lyuminiy volt а mperogr а mm а sining а n а litik sign а li v а ung а fon
elektroliti t а nl а sh . Gr а fit simobli elektrodd а kislot а li muhitd а t а rkibid а litiy v а
b а riy ionl а ri bo’lg а n tuzl а r eritm а si soling а n fond а olib boril а di.Muhit RN-g а
bog’lik bo’lg а n hold а o’rt а ch а 1,7V tok o’tk а z а miz.Ekr а nd а elektrod
yacheyk а d а gi st а k а nch а g а а lyuminiyning st а nd а rt eritm а l а ri solib borilg а ni s а ri
turli gr а fik t а sviri ko’rin а boshl а ydi.Gr а fikl а rni bir birig а solishtirib kontrol
gr а fikk а q а r а b k а librovk а tuzib ol а miz а niql а n а yotg а n biologik obyektd а n
а lyuminiy miqdori shu k а librovk а g а q а r а b hisobl а b topil а di.
Rux, mis, k а dmiy v а qo’rg’oshin-elementl а ri volt а mperogr а mm а si. Bu
elementl а r amalgamali volt а mperometr metodi yord а mid а oziq ovq а t m а hsulotl а ri
un, go’sht, yog’, m а k а ron h а r xil ichimlikl а r sok, n а pitk а , hozird а ishl а b
chiq а ril а yotg а n turli ko’rinishd а gi qog’oz idishl а rg а joyl а ng а n h а r xil r а ngli
sokl а r t а rkibid а n а sos а n shu elementl а r а niql а n а di. Elektrod sif а tid а ko’mir p а st а li
elektrodd а n foyd а l а nil а di. А sosiy tok o’tk а zuvchi elektrolitl а ri а set а t buferli
eritm а , 0.1M KCl eritm а si, 0,2M KCl 0,4M KCl+0,3NCl eritm а l а rini t а yyorl а sh
ker а k bo’l а di. N а triy etilen di а min tetr аа set а t (EDT А )ni eritm а g а qo’shish
yord а mid а ko’pgin а met а ll а rning а n а litik sign а ld а ko’rinishi (pik) yaxshil а n а di.
N а triy etilendi а min qo’shilg а nd а n keyin bufer eritm а g а Britton-Robinson (rn-9,5)
yoki а set а t buferli eritm а (rn-4,6) bulg а nd а b а `zi bir elementl а rning а nod v а k а tod
potensi а ll а ri q а yerg а kiritilg а n bo’ls а o’sh а yerd а sign а l hosil bo’lishini ko’r а miz.
Misni eritm а d а n а niql а shtirib olish uchun b а `zi bir tuzl а r v а ionl а r h а l а qit
berishi mumkin. M а s а l а n; b а riy oksidi ionl а ri yoki n а triy xlor v а а yniqs а k а liy xlor
tuzl а ri bo’lishi mumkin shu bil а n birg а ishqor (NaOH, KOH) bo’lg а n v а qtd а
keyingi metodd а n foyd а l а nil а di. Mis xinolin bil а n birg а benzold а
ekstr а ksiyal а n а di. Ko’mir p а st а li elektrod yoki gr а fidli elektrod yord а mid а org а nik
eritm а l а r benzol+ et а nol muhitid а shu bil а n birg а 0,5 mol/litr NH
4 SCN, 0,05 M
n а triy nitr а t v а 5.10 -3mol/l 8-oksixinolin tok kuchi -0,30 d а n 0,45 V g а ch а
17

bo’lg а nd а misning q а yt а rilish j а r а yoni bor а boshl а ydi. K а m eruvch а n birikm а
CuSCN ko’rinishid а elektrod yuz а sid а konsentrl а n а boshl а ydi. Xuddi shund а y
boshq а met а ll ionl а ri h а m biologik obyektl а rd а n а niql а n а di.
Qo’rg’oshinning met а ll ionig а ch а q а yt а rilib а n а litik sign а ld а hosil qilishd а
sezgirligi yaxshiroq bo`lg а n pl а tin а elektrodid а n yoki gr а fid elektrodid а n
foyd а l а nil а di. Qo’rg’oshinning а nodd а yig’ilishi gr а fidli v а pl а tin а li elektrodd а
qo`rg’oshin II oksidd а n qo`rg’oshin IV oksidig а ch а q а yt а ril а di v а elektrod
yuz а sid а qo`rg’oshin oksidl а ri o`tirib qol а di. А n а lizni а set а t buferli v а а mmiyakli
eritm а d а pH 5-6 muhitid а olib boril а di. To`lqin pikining b а l а ndligi eritm а ning pH
muhitig а v а elektrod potensi а lig а bog’liq. K а dmiy simobd а yaxshi eriydi.
St а sion а r simob elektrodl а rid а ul а rni а niql а sh oson kech а di. Met а ll qopl а m а li v а
oltin, kumush qopl а m а li yoki kumushd а n yas а lg а n elektrodl а rd а n
foyd а l а nilm а ydi, s а b а bi intermet а ll birikm а l а r hosil bo’lib qolib elektrodl а rning
sezgirligini p а s а ytirib bor а di.
18

Xulosa
1. Tabiatda atrof muhit, bizni o`rab turgan olam umuman barcha biologik
obyektlar tarkibidagi metall tuzlarini aniqlash muximdir .Organizmda yig`ilib
qolgan og’ir metall tuzlari turli xildagi kasalliklarga sabab bo`ladi
2.Oziq ovqat mahsulotlari sut,go`sht,yog` va un mahsulotlari tarkibidan og’ir
metall tuzlarini aniqlab borish muhimdir. Un tarkibida ba`zi bir hollarda og`ir
metal ya`ni ko`proq Pb miqdori topildi.
3.Analitik kimyoda inversiyaga oid voltampermetr usuli bilan metall
ionlarini mikrokonsentratsiyalarini tahlil qilishda. Ishchi sirtining faolligi yuqori,
ishchi potensiallarining ko’lami keng, ishlash imkoniyati katta bo’lgan ko’mir
pastali elektrod yaratishdir.
4. Qarshi shahridagi oziq ovqat mahsulotlari va kosmetik vositalarni
tekshirish laboratoriyasida olib borildi. Natijalar universal polyarografga ulangan
inversion voltampermetr apparatida olindi.
19

Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati
1. Aналитическая химия. проблемы и подходы. том 1. Р. Кельнера, Ж.-М.
Мерме, М. Отто, Г.М. Видмер. - М. Мир, Издательство АСТ, 2004
2. Aналитическая химия. проблемы и подходы. том 2. Р. Кельнера, Ж.-М.
Мерме, М. Отто, Г.М. Видмер. - М. Мир, Издательство АСТ, 2004
3. Xaritonov Yu.Ya., Yunusxodjaev A.N., Shabilalov A.A., Nasirdinov S.D.
« Analitikkimyo . Analitika». Fan. T. 2008. 1 - jild (lotinda)
4. Xaritonov Yu.Ya., Yunusxodjaev A.N., Shabilalov A.A., Nasirdinov S.D.
« Analitikkimyo . Analitika». Fan. T. 2013. 2 - jild (lotinda)
5. Fayzullaev O. «Analitik kimyo asoslari» Yangi asr avlodi, 2006.
6. Mirkomilova M. «Analitik kimyo». O’zbekiston, Toshkent. 2001.
7. Analitik kimyo” sanoat farmatsiya fakulteti 2 kurs talabalari uchun
o’quvuslubiy qo’llanma (rus va o’zbek tillarida), T. 2011 y.
8. Urazova M.B. Bo’lajak kasbiy ta’lim pedagogini loyihalash faoliyatiga
tayyorlash texnologiyasini takomillashtirish: Avtoref. dis. … doktora ped. nauk. –
Tashkent: TGPU, 2015. – 80 s
9. Omonov H.T., Xo’jaev N.X., Madyarova S.A., Eshchonov E.U. Pedagogik
texnologiyalar va pedagogik mahorat. -T.:Moliya, 2012.- 199 b.
10. Ganieva M.A., Fayzullaeva D.M. Keys-stadi o’qitishning pedagogik
texnologiyalari to’plami. Metodik qo’llanma / Seriya “O’rtamaxsus, kasb- hunar
ta’limi tizimida innovatsion texnologiyalar”. – T.: TDIU, 2013. – 95 bet.
11. Fayzullaeva D.M., Ganieva M.A., Ne’matov I. Nazariy va amaliy o’quv
mashg’ulotlarda o’qitish texnologiyalari to’plami. Metodik qo’llanma / O’rta
maxsus, kasb-hunar ta’limida innovatsion ta’lim texnologiyalari seriyasidan – T.:
TDIU, 2013. – 137 b.
20

Mundarija

Kirish………………………………………………………………………………………..…..…3
I BOB. ADABIYOTLAR SHARHI…………………………………………………..……...4
Voltamperometriya metodi haqida tushuncha ……………….……...….4
Tahlilning voltamperometrik turlari ………………………………........6
II BOB. TAJRIBA QISMI…………………………………………………..……………....10
2.1.Amalgamalivoltamperometriya usuli orqali moddalarinitahlil qilish
…………………………………………………………………………………………………..………10
2.2.Amalgamali voltamperometriya usulida hisoblashlar …………………..12
III BOB. OLINGAN NATIJALAR VA ULARNINGN TAHLILI…………………....17
3.1 Amalgamali voltamperometriya usulining tahlilning mohiyati va
qo’llanilish sohalari……….…………………………………….………………………..
…...17
Xulosa …………………………………………………….………………………………………19
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati………………………….……………………….20
21

21

Sotib olish