Auditorlik xulosasi va uning tarkibi. - Ekologiya - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	20000UZS
Hajmi	337.4KB
Xaridlar	5
Yuklab olingan sana	30 Mart 2024
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Ekologiya

Sotuvchi

Kamron Zaripov

Ro'yxatga olish sanasi 30 Noyabr 2023

156 Sotish

Auditorlik xulosasi va uning tarkibi.

Sotib olish

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM, FAN VA
INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
TOSHKENT TO’QIMACHILIK VA YENGIL SANOAT
INSTITUTI

Kurs ishi

Mavzu: Auditorlik xulosasi va uning tarkibi.
Guruh:14-19s
Bajardi: Xudoyberganov Uchqunbek
Tekshirdi:______________________
Toshkent 2024
1

Mundarija:
Kirish.....................................................................................................................3
I-BOB Audit natijalarini umumlashtirish.
1.1 Audit dasturining barcha bandlari bajarilganligini tekshirish...................7
1.2 Auditorlik xulosasi va uni tuzish tartibi........................................................12
II-BOB Auditorlik hisoboti.
2.1 Ijobiy auditorlik xulosasi.............................................................................18
2.2 Auditorlik хulosasi.......................................................................................27
Xulosa................................................................................................................31
Foydalanilgan adabiyotlar ......................................................................................33
2

Kirish
Auditorlik xizmati – Kompaniya, korxona, tashkilot va boshqalarning
moliya-xo jalik faoliyati holatini xolis tekshiruvchi firmalar. Bu firmalarningʻ
xizmatchilari belgilangan tartibda auditorlik faoliyati bilan shug ullanish uchun
ʻ
huquqi bo lgan va auditorlik kasbkor ro yxati (reyestri)ga kiritilgan mutaxassislar
ʻ ʻ
bo lib, auditorlar deb ataladi. Auditorlik xizmati xo jalik yurituvchi subyektlar bilan
ʻ ʻ
auditorlik firmalari urtasida tuziladigan shartnoma asosida amalga oshiriladi.
Bunday firmalar Auditorlik xizmatini bajarish uchun tegishli kompaniya, korxona
va tashkilotlar faoliyatini nazorat qiladigan davlat organlari (O zbekistonda Adliya,
ʻ
Moliya vazirliklari)dan maxsus ruxsatnoma (litsenziya) oladilar. Auditorlik
xizmatining asosiy vazifasi tekshirilayotgan korxonaning moliyaviy ahvoli
to g risida xolis xulosa berishdan iborat. Bu xulosa ushbu korxonaning faoliyati
ʻ ʻ
to g risidagi yillik hisobotda shu korxonaning rasmiy balansi hamda foyda va zarari
ʻ ʻ
hisoblari bilan birgalikda qonun bilan belgilangan tartibda e lon qilinadi. Auditorlik
ʼ
xizmati xulosasi ijobiy yoki salbiy bo lishidan qat i nazar korxonaning moliyaviy
ʻ ʼ
holatini tasdiklovchi mustaqil hujjat hisoblanadi. Auditorlik xizmati nazorat ishlari
bilan birga maslahat xizmatlarini ham bajaradi.
Auditorlik xizmati birinchi marta 19-asrning 40-yillarida Angliyada
aksiyadorlik jamiyatlari moliya-xo jalik faoliyatini tekshirish bilan bog liq holda
ʻ ʻ
paydo bo ldi. 20-asrning 70-yillariga kelib jahon mamlakatlarida Auditorlik xizmati
ʻ
standartlari yaratila boshladi. MDH mamlakatlari, shu
jumladan O zbekistonda
ʻ dastlabki auditorlar 90-yillarning boshlarida paydo bo ldi. ʻ
O zbekistonda 300 dan ortiq auditorlik firmalari faoliyat ko rsatadi
ʻ ʻ
(2000). O zbekiston Respublikasi
ʻ hududida ish olib boruvchi auditorlik firmalari va
mustaqil auditorlar ixtiyoriy asoslarda mustaqil jamoat tashkiloti
bo lgan
ʻ O zbekiston Respublikasi ʻ Auditorlar palatasiga uyushgan. O zbekistonda ʻ
Auditorlik xizmati 2021-yil 25-fevralda qabul qilingan O zbekiston
ʻ
Respublikasining „Auditorlik faoliyati to g risida“ Qonuniga muvofiq olib boriladi.
ʻ ʻ
Hozirgi vaqtda korxonalarning moliyaviy – xo’jalik faoliyati to’g’risida
qaror qabul qilishida auditning ahamiyati juda kattadir. Binobarin, Prezidentimiz
3

I.A. Karimov ta’kidlaganidek, «Iqtisodiy islohotlarni qonuniy jihatdan ta’minlashga
yo’naltirilgan bunday va boshqa bir qator tadbirlar 2009-2012 yillarga
mo’ljallangan, jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozining salbiy oqibatlarini imkon
qadar kamaytirishga qaratilgan Inqirozga qarshi choralar dasturini samarali amalga
oshirishni huquqiy ta’minlash, dunyodagi sanoqli davlatlar qatorida O’zbekistonga
iqtisodiyotning barqaror o’sish sur’atlarini saqlab qolish va aholining real
daromadlarini oshirish imkonini berdi» 1[1]
. SHunga ko’ra, mohiyatan yil davomida
asosiy e’tibor qaratish, barcha kuch va sa’y-harakatlarni yo’naltirish, imkoniyat va
salohiyatni safarbar etishning muhim sohalari va jabhalarini ifodalovchi ustuvor
yo’nalishlarning belgilab olinishi ushbu muvaffaqiyatlarning manbalaridan biri
hisoblanadi.
I BO‘LIM. UMUMIY QOIDALAR
1 - modda. Audit
1. Audit — muayyan vakolatlar berilgan shaxslar auditorlar (auditorlik
firmalari) tomonidan xo‘jalik yuritayotgan subyektlarning moliyaviy hisobotlari
to‘g‘riligini, ular amalga oshirgan moliyaviy va xo‘jalik operatsiyalari O‘zbekiston
Respublikasining qonunlari hamda boshqa me’yoriy hujjatlariga qay darajada
muvofiqligini, shuningdek mukammalligi va asosliligini, buxgalteriya hisob-kitobi
va boshqa moliyaviy hisobot yuritishga doir talablarga qay darajada monandligini
tekshirish maqsadida o‘tkaziladigan moliya hujjatlarining ekspertizasi va tahlilidir.
Audit shuningdek konsaltingni — mijoz bilan shartnoma asosida xizmatlar
ko‘rsatishni o‘z ichiga oladi.
2. Auditorlik faoliyati maxsus vakolat berilgan davlat idoralari tomonidan
xo‘jalik subyektlari faoliyati ustidan nazorat qilinishining o‘rnini bosmaydi.
2 - modda. Auditor, auditorlik firmasi
1. Auditor — belgilangan tartibda auditorlik faoliyati bilan shug‘ullanish
huquqini olgan va auditorlarning kasb-kor ro‘yxatiga kiritilgan mutaxassisdir.
2. Auditorlik firmasi — yuridik yoki jismoniy shaxs tomonidan tuzilgan,
belgilangan tartibda ro‘yxatdan o‘tkazilgan o‘z ustaviga ko‘ra faoliyat sohasi
auditorlik xizmatlari ko‘rsatishdan iborat bo‘lgan korxonadir.
4

Auditorlik firmalari kichik korxonalar, mas’uliyati cheklangan jamiyatlar va
boshqa tashkiliy-huquqiy shakldagi korxonalar tarzida tuzilishi mumkin, ochiq
turdagi aksiyador jamiyatlar bundan mustasno.
3. Auditorlar va auditorlik firmalari davlat ro‘yxatidan o‘tib, litsenziya
olganlaridan keyin o‘z faoliyatlarini boshlaydilar.
3 - modda. Xo‘jalik yuritayotgan subyekt
Xo‘jalik yuritayotgan subyektlar deyilganida mulk shaklidan qat’i nazar,
barcha korxonalar hamda mustaqil tadbirkorlik faoliyati bilan shug‘ullanuvchi
ayrim fuqarolar tushuniladi.
Xo‘jalik yuritayotgan subyektlar auditor (auditorlik firmasi)ni tanlash
huquqiga ega bo‘lib, bu huquq auditorlik firmasi va xo‘jalik yuritayotgan subyekt
o‘rtasida tuziladigan shartnomada mustahkamlab qo‘yiladi.
4-modda. Auditorlar va auditorlik firmalarini davlat ro‘yxatidan o‘tkazish
Auditorlar va auditorlik firmalarini davlat ro‘yxatidan o‘tkazish O‘zbekiston
Respublikasi qonunlarida belgilab qo‘yiladigan tartibda O‘zbekiston Respublikasi
Adliya vazirligida amalga oshiriladi.
5 - modda. Auditorlik faoliyatiga litsenziya berish
Auditorlik faoliyati bilan shug‘ullanish huquqini beradigan litsenziyalar
davlat ro‘yxatidan o‘tilgandan keyin beriladi.
Auditorlik faoliyatiga doir litsenziyalar berish tartibi O‘zbekiston
Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan belgilanadi.
6 - modda. Auditor xulosasi
Auditor xulosasi — buxgalteriya hisob-kitobini yuritishga hamda oshkor
qilinadigan yillik moliyaviy hisobot hujjatlari tayyorlashga doir talablarga xo‘jalik
yuritayotgan subyektning hisobot hujjatlari qay darajada muvofiqligi xususidagi
auditor fikri bayon qilingan, imzosi qo‘yilgan va muhr bilan tasdiqlangan hujjatdir.
7 - modda. Auditorlik faoliyatiga doir qonunlar
Auditorlik faoliyati bilan bog‘liq munosabatlar “O‘zbekiston
Respublikasidagi korxonalar to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Qonuni ,
ushbu Qonun va boshqa qonun hujjatlari bilan, Qoraqalpog‘iston Respublikasining
5

hududida esa Qoraqalpog‘iston Respublikasining qonunlari bilan ham tartibga
solinadi.
Bu auditorlik tashkilotlari oldiga xo’jalik yurituvchi sub’ektlar moliyaviy-
xo’jalik va ishlab chiqarish faoliyatining samaradorligini oshirish, investitsiyalarni
jalb qilish, sub’ektlar o’rtasida hisob-kitoblarni yo’lga qo’yish, debitorlik va
kreditorlik qarzlarini kamaytirish, byudjet bilan soliq, yig’im va to’lovlar bo’yicha
hisob kitoblarni o’z vaqtida amalga oshirish yuzasidan professional xizmatlar
ko’rsatish masalalarini dolzarb qilib qo’yadi. SHularni e’tiborga olganda, auditorlik
tashkilotlar xizmatiga ehtiyoj oshmoqda
Kurs ishini yoritishdan asosiy maqsad, asosan “Audit” fanidan olgan nazariy
bilmlarimizni yanada amliy jixatdan mustaxkamlash, xususan, auditorlik xulosasi
va uni turlari bilan yaqindan tanishib chiqishdan iborat.Ushbu maqsadga erishish
uchun quyidagi vazialar belgilab olindi.
1. Audit natijalarini umumlashtirishni o’rganib chiqish.
2. Audit dasturining barcha bandlari bajarilganligini tekshirish bilan
tanishish. 3.Auditorlik hisoboti va uni tuzish tartibini o’rganish.
4.Auditorlik xulosasi va uni tuzish tartibini ko’rib chiqish kabi masalalarni
o’rganib chiqishdan iborat.
6

I-BOB Audit natijalarini umumlashtirish.
1.1 Audit dasturining barcha bandlari bajarilganligini tekshirish.
Auditorlik hisobotini va xulosasini shakllantirish audit rejasi va dasturining
barcha bo’limlari bo’yicha o’tkazilgan auditorlik tekshiruvi natijalarini
umumlashtirish va baholash jarayonida vujudga keladi.
Audit natijalarini umumlashtirish ishlari asosan quyidagilarni o’z ichiga
oladi:
 ishchi hujjatlarni sharhlash va yakuniy ishchi hujjatlarni tayyorlash;
aniqlangan kamchiliklarning jiddiylik darajasini baholash;
 auditorlik dalillarning yetarliligini baholash;
 faoliyat ko’rsatayotgan korxona printsipi bilan bog’liq omillarni baholash;
buxgalteriya hisobotidagi axborotlarni taqdim qilish va bayon qilish; hisobot
tuzilganidan so’ng sodir bo’lgan hodisalarni baholash;
 tekshiruv natijalari bo’yicha auditorning mijoz-korxona rahbariyatiga taqdim
qiladigan yozma axborotini tuzish;
 auditorlik hisoboti va xulosasini tuzish.
Auditorlik tekshiruvi o’tkazish chog’ida asosan tekshirilayotgan xo’jalik
yurituvchi sub’ektning dastlabki hujjatlari, hisob registrlari va hisobotlarida aks
ettirilgan haqiqiy axborotlar tahlil qilinadi va baholanadi. Faqat ayrim hollardagina
auditorlar taxmin va hisob-kitoblarga asoslangan moliyaviy axborotlarni
baholaydilar.
Ta’kidlash joizki, tekshiruv natijalari va xo’jalyk yurituvchi sub’ekt
mutaxassislarining hisob-kitoblarini baholashda auditorlar ma’lum darajada
professional ehtiyotkorlikka rioya qilishlari zarur.
Auditor quyidagi hollardagi kabi, katta nomuvofiqliklar mavjudligini
ko’rsatuvchi holatlarni ob’ektiv baholashi zarur:
 xo’jalik yurituvchi sub’ekt xodimlariga ma’lum bo’lgan, ammo auditor
tomonidan ochilmagan xatolarni aniqlash faktlari;
 tekshiruv uchun zarur bo’lgan, auditorga o’z vaqtida taqdim qilinmagan
dastlabki hujjatlar yoki ma’lumotlarga doir xo’jalyk muomalalari;
7

 mutaxassislarning hisob-kitoblaridagi nomuvofiqliklar;
 inventarizatsiya natijasida aniqlanib, dalolatnoma va taqqoslash qaydnomalari
bilan rasmiylashtirilgan, lekin yetarli darajada tahlil qilinmagan va tuzatilmagan
katta tafovutlar;
 katta tafovutlarning tasdiqlanmaganligi va auditor so’rovlariga kutilgan
javoblar olinmaganligi;
 tekshiruv uchun tanlab olingan, zarur dastlabki hujjatlar yoki tegishli ruxsat
etuvchi ko’rsatmalar taqdim qilinmagan xo’jalyk muomalalari.
Auditor to’plangan dalillar yetarliligini baholashda ushbu holatlar aniqlangan
bosqichni (rejalashtirish, audit o’tkazish) hisobga olishi kerak.
Audit dasturining barcha bandlari bajarilganligini tekshirish.
Auditorlik tekshiruvining asosiy bosqichlarini o’tkazish natijalari audit
o’tkazishdan qo’yilgan maqsadga erishilganlik darajasini baholagan holda
auditorning ishchi hujjatlarida qaid qilinishi lozim. Masalan, audit o’tkazish
dasturining «Debitor va kreditor qarzlarni tekshirish» bo’limi bo’yicha o’tkazilgan
audit natijalarini baholashda quyidagi auditorlik amallarini tahlil qilish va baholash
maqsadga muvofiqdir;
keyingi pul kirimlari va tegishli schyotlar qoldiqlaridan to’langan to’lovlarga
doir dastlabki hujjatlarni tekshirish. Auditorlar odatda buxgalteriya balansi
tuzilgandan keyingi to audit o’tkazilgan oxirgi kunga qadar amalga oshirilgan
to’lovlarni ham tekshiradi.- Bu tekshiruv natijalari hisob ma’lumotlarining
ishonchliligini joriy majburiyatlarni balansda aks ettirishning to’liqligi va
haqqoniyligi nuqtai nazaridan baholashga imkon beradi. Ushbu amallarni bajarish
natijasida joriy majburiyatlar to’liq va haqqoniy aks ettirilganligi to’g’risida
olingan dalillar, buxgalteriya hisoboti tuzilganidan so’ng to’langan qarzlarga
nisbatan yetarli darajada deb baholanishi mumkin. SHundan so’ng auditor to’lovi
tasdiqlangan va tasdiqlanmagan qarzlar summalarining katta - kichikligini
baholaydi;
schyotlarni buxgalteriya hisoboti tuzilganidan so’ng tayyorlangan moddiy
javobgar shaxslar hisobotlari bilan, hisob ma’lumotlari bo’yicha qoldiqlar bilan
8

solishtirish. Buxgalteriya hisoboti tuzilgan kundan oldin olingan barcha schyotlar
(etkazib berilgan tovarlar, bajarilgan ish va ko’rsatilgan xizmatlar uchun) joriy
davrdagi hisobda va shu davr uchun tuzilgan hisobotda aks ettirilishi kerak.
SHuning uchun buxgalteriya balansi tuzilgan sanadan so’ng tayyorlangan
materiallar harakati to’g’risidagi hisobotlar va schyotlardagi sanalar, mulklar va
majburiyatlarning balansda to’g’ri aks ettirilganligini tekshirish maqsadida
taqqoslanishi maqsadga muvofiq;
mavjud qoldiqlarni schyot-fakturalar ma’lumotlari, moddiy javobgar shaxslar
hisobotlari va to’lov hujjatlari bilan solishtirish. Agar debitor va kreditor
qarzlarning miqdori xo’jalik yurituvchi sub’ekt moliyaviy ahvoli uchun sezilarli
darajada bo’lsa, auditorlar hisobga olishning to’g’riligi va aniqligini
tekshirishi, shuningdek, hisob ma’lumotlari bo’yicha majburiyatlarning oshirib
ko’rsatilmaganligini aniqlashlari lozim. Bu holda dastlabki hujjatlar ma’lumotlari
analitik hisob registrlari (jurnallar, oborot yoki saldo qaydnomalari) da aks ettirilgan
axborotlar bilan, oldin eng katta qoldiqlilaridan boshlab (chunki ular bo’yicha
oshirib ko’rsatish ehtimoli ko’proq) solishtiriladi. Olingan ma’lumotlar bo’yicha
hisob yozuvlarida (masalan, bitta schyotni hisob registrida ikki marta aks ettirish va
shunga o’xshash) majburiyatlar (debitor va kreditor qarzlar) oshirib ko’rsatilish
holatlarining katta-kichikligini baholash zarur;
mol yetkazib beruvchilar va boshqa kontragentlar bilan hisob-kitoblarni
tasdiqlash. Audit o’tkazish chog’ida bunday tasdiqni olish majburiy emas.
Auditorlik hisoboti va uni tuzish tartibi.
Auditning maqsad va vazifalaridan kelib chiqib, umumlashtirilgan va
baholangan tekshiruv natijalarini kamida ikkita hujjat bilan rasmiylashtirish
maqsadga muvofiqdir:
1) audit haqidagi shartnomada ko’zda tutilgan davr ichidagi korxonaning
moliya-xo’jalik faoliyatini auditorlik tekshiruvidan o’tkazish to’g’risida hisobot;
2) buxgalteriya balansi va moliyaviy hisobot bo’yicha auditorlik xulosasi.
O’zbekistan Respublikasining «Auditorlik faoliyati to’g’risida»gi qonunida
belgilanishicha: auditorlik hisoboti auditorlik tekshiruvining borishi, buxgalteriya
9

hisobini yuritishning belgilangan tartibidan aniqlangan chetga chiqishlar,
moliyaviy hisobotdagi qoyida-buzarliklar to’g’risidagi mufassal ma’lumotlardan,
shuningdek auditorlik tekshiruvi o’tkazish natijasida olingan boshqa axborotdan
iborat bo’lgan va xo’jalik yurituvchi sub’ekt rahbariga, mulkdorga, katnashchilari
(aktsiyadorlari)ning umumiy yig’ilishiga yo’llangan hujjat (18-modda).
Auditorlik hisobotining tarkibi quyidagicha:
a) nomi («Auditorlik hisobot» yoki «Auditorlik tashkilotining hisoboti»
degan har ikkala nom bir xil ma’noga ega);
b) adresat nomi;
v) kirish qismi;
g) ta’kidlash qismi;
d) yakuniy qism.
Auditorlik hisoboti moliyaviy hisobotni auditorlik tekshiruvidan o’tkazgan
auditor (lar) tomonidan betma-bet imzolanishi lozim. Auditorlik hisoboti auditorlik
tekshiruvining buyurtmachisiga, buyurtmachining barcha zarur rekvizitlari
ko’rsatilgan holda jo’natiladi.
Auditorlik hisobotidagi axborotlar maxfiy hisoblanadi va uni oshkor etish
mumkin emas.
Auditorlik tekshiruvining natijalari asosida tuzilgan hisobotda korxona
moliya-xo’jalik faoliyati va uning natijalarining umumiy ahvoli, shuningdek,
buxgalteriya hisobini yuritish va hisobot tuzishnipg holati, tahlil ishlarining
darajasi hamda korxonadagi hisob-tahlil xodimlarining tavsifi aks ettiriladi.
Auditorlik hisoboti ma’lumotlari korxona bozor sharoitlariga qanday
moslashayotganligi va muvaffaqiyatli rivojlanishi hamda foydasini ko’paytira
olishga qodirligini yoki aksinchaligini bildirishi lozim. Albatta, tekshirilayotgan
korxonadagi ahvol bezab ko’rsatilmasdan, auditorga taqdim qilingan axborot
haqiqiy bo’lgandagina ehtiroslarga berilmagan va real auditorlik hisoboti hamda
xulosa shakllanadi.
Auditor hisobotda keltirilgan kamchiliklar bo’yicha ularni bartaraf qilishga
karatilgan o’z takliflarini ham ko’rsatib o’tishi lozim. Lekin tekshirilayotgan
10

korxona xodimlariga «yaxshilik» qilish maqsadida auditor shaxsan o’zi dastlabki
hujjatlar, hisob registrlari va buxgalteriya hisobotlaridagi xatolarni to’g’rilashi
mutlaqo mumkin emas.
Auditor aniqlangan xato yoki kamchiliklar to’g’risida korxona rahbariyatiga
bildiradi va ularni tuzatish bo’yicha aniq tavsiyalar beradi.
Agar buxgalterlik (moliyaviy) hisobni yuritish, tegishli hisobotlarni tuzish va
O’zbekiston Respublikasi qonunchiligiga rioya qilish bo’yicha ko’rsatilgan
kamchiliklar audit o’tkazish chog’ida buyurtmachi korxona tomonidan tuzatilmasa,
buxgalterlik (moliyaviy) hisobotning ishonchliligini tasdiqlash mumkin emasligi
to’g’risida auditorlik tekshiruvining xulosasida yoziladi.
11

1.2 Auditorlik xulosasi va uni tuzish tartibi.
Auditorlik xulosasi buxgalterlik (moliyaviy) hisobotning tarkibiy qismi
bo’lib, undan foydalanuvchilar uchun ushbu hisobot ishonchliligi axborot manbasi
bo’lib xizmat qiladi. Buxgalteriya hisobotidan foydalanuvchilar auditorlik
xulosasida bayon qilingan fikrga tayanib, auditorga yoki auditorlik firmasiga
ishonch bildiradilar. Ushbu ishonch, eng avvalo, auditor tomonidan bajarilgan
ishning sifati bilan qo’lga kiritiladi va oqlanadi.
Auditorlik xulosasi moliyaviy hisobotning to’g’riligi va buxgalteriya hisobi
yuritish tartibining qonun hujjatlarida belgilangan talablarga muvofiqligi
to’g’risida auditorlik tashkilotining fikri yozma shaklda ifodalangan, xo’jalik
yurituvchi sub’ekt moliyaviy hisobotidan foydalanuvchilar uchun ochiq bo’lgan
hujjat. Auditorlik xulosasi auditorlik hisoboti asosida tuziladi.
Auditorlik xulosasi auditor (auditorlar), auditorlik tashkilotining rahbari
tomonidan imzolangan va auditorlik tashkiloti muhri bilan tasdiqlangan bo’lishi
kerak
Audit natijalari korxonadagi jarayonlar va moliya-xo’jalik faoliyati
natijalarini tashkil etish va hisobga olishni holisona aks ettirishi lozim.
Auditorlik xulosasi uchta: kirish, ta’kidlovchi va yakunlovchi qismdan iborat
bo’lishi lozim.
Auditorlik xulosasini auditorlik tashkilotining rahbari yoki auditorlik
tashkilotining u vakolat bergan boshqa xodimi imzolaydi va auditorlik firmasi
muhri bilan tasdiqlaydi.
Xo’jalik yurituvchi sub’ekt faqat auditorlik xulosasining yakuniy qisminigina
manfaatdor shaxslarga taqdim qilishi lozim. SHu munosabat bilan auditorlik
xulosasining tahliliy qismi va yakuniy qismi alohida imzolanishi va muhrlanishi
12

mumkin. Auditorlik xulosasining uchta turi mavjud:
a) ijobiy auditorlik xulosasi;
b) salbiy auditorlik xulosasi;
v) xulosa tuzishdan voz kechish.
Ijobiy auditorlik xulosasida buxgalterlik balansi va moliyaviy hisobot
ko’rsatkichlarining ishonchliligi auditor tomonidan tasdiqlanadi.
Salbiy auditorlik xulosasi moliyaviy hisobot korxonaning moliyaviy ahvoli
to’g’risida ishonarli ma’lumot bermagan va buxgalterlik hisoboti hamda uning
moliya-xo’jalik faoliyati hisobi amaldagi me’yoriy qonunchilik talablariga mos
kelmagan holda yuritilgan vaqtda tuziladi.
Auditorlik tekshiruvi natijasida aniqlangan xato-kamchiliklar xo’jalik
yurituvchi sub’ekt tomonidan tuzatilganda salbiy auditorlik xulosasi tuzilmaydi.
Auditor buxgalterlik hisobi va hisobotining sifati to’g’risida ishonch bilan
auditorlik xulosasi tuza olish uchun yetarli darajada ishonchli dalillar tuplay
olmagan vaqtda xulosa tuzmaydi. Bunday holat auditorlik tekshiruvi hajmining
cheklanganligi oqibatida moliyaviy hisobot to’g’risida fikr bildirish uchun
auditorlik dalil-isbotlar yetarli bo’lmaganida yuzaga keladi.
Auditorlik xulosasini tuzishdan voz kechish ayrim maxsus hollarda yuzaga
keladi.
Auditorlik xulosasi kamida uch nusxada tuzilib, uning ikki nusxasi auditorlik
tekshiruvi buyurtmachisi ya’ni korxona rahbariyatiga taqdim qilinadi.
Xo’jalik yurituvchi sub’ektlar auditorlik tekshiruvi yakunlanganidan so’ng 15
kun ichida auditorlik xulosasining bir nusxasini o’zlari joylashgan xududdagi soliq
organiga taqdim qiladilar.
SHu boisdan, korxona rahbari va moliya-hisob xizmati xodimlari oldindan,
auditorlik xulosasini oxirgi tahrirda tuzgunga qadar tanishib chiqishlari, agarda
ularda ayrim holatlarga nisbatan norozilik, mulohaza yoki qandaydir takliflari
bo’lsa, ushbu bildirilgan fikrlar diqqat bilan eshitilib, korxona xodimlari
ishtirokida muhokama qilinishi va asoslangan holda chiqarib tashlanishi yoki
e’tiborga olinib, xulosaning oxirgi tahririda inobatga olinishi lozim.
13

Auditning maqsad va vazifalaridan kеlib chiqib, umumlashtirilgan va
baholangan tеkshiruv natijalarini kamida ikkita hujjat bilan rasmiylashtirish
maqsadga muvofiqdir:
1.Audit haqida shartnoma ko`zda tutilgan davr ichidagi korxonaning moliya-
xojalik faoliyatini auditorlik tеkshiruvidan o`tkazish to`g`risida hisobot.
2.Moliyaviy hisobot bo`yicha auditorlik xulosasi.
O`zbеkiston Rеspublikasining «Auditorlik faoliyati to`g`risida»gi qonunning
18-moddasiga muvofiq: «Auditorlik hisoboti auditorlik tеkshiruvining borishi,
buxgalteriya hisobini yuritishning bеlgilangan tartibidan aniqlanagan chеtga
chiqishlar, moliyaviy hisobotdagi qoidabuzarliklar to`g`risidagi mufassal
ma`lumotlardan, shuningdеk auditorlik tеkshiruvi o`tkazish natijasida olingan
boshqa axborotdan iborat bo`lgan va xojalik yurituvchi subеkt rahbariga, mulkdorga
qatnashchilarining umumiy yig`ilishiga yo`llangan hujjat».
70-sonli «Auditorlik hisoboti va moliyaviy hisobot to`g`risida»gi auditorlik
xulosasi nomli AFMS ga muvofiq auditorlik xulosasi tarkibi quyidagicha:
a) nomi;
b) adrеsat nomi;
v) kirish qismi;
g) tahlil qismi;
d) yakuniy qism.
Auditorlik hisoboti moliyaviy hisobotni auditorlik tеkshiruvidan o`tkazgan
auditor tomonidan bеtma-bеt imzolanishi lozim. Auditorlik hisoboti auditorlik
tеkshiruvining buyurtmachisiga buyurtmachining barcha zarur rеkvizitlari
ko`rsatilgan holda jo`natiladi.
Auditorlik hisobotining kirish qismida auditorlik tashkilotining rеkvizitlari,
shu jumladan auditorlik faoliyatini amalga oshirish uchun berilgan litsеnziyaning
raqami va sanasi, auditorlik va auditorlar tеkshiruvidan qatnashgan boshqa shaxslar
haqida ma`lumotlar hamda auditorlik tеkshiruvini o`tkazish uchun asos va xojalik
yurituvchi subеkt faoliyatining umumiy tavsifi ko`rsatiladi.
14

Auditorlik hisobotining tahliliy qismi auditorlik faoliyati milliy standartiga
tayanadi va quyidagilarni o`z ichiga oladi:
- xojalik yurituvchi subеktda ichki nazoratning ahvolini tеkshirish
natijalari (batafsil bayoni);
- buxgalteriya hisobi va moliyaviy hisobotning ahvolini tеkshirish
natijalari;
- moliya-xojalik faoliyatini amalga oshirish mobaynida
qonunchilikka rioya qilinishini tеkshirish natijalari;
- soliqlar va boshqa majburiy to`lovlarni hisoblash hamda
to`lashning to`g`riligini tеkshirish natijalari;
- aktivlar (mablag`lar) saqlanishini tеkshirish natijalari.
Korxonadagi ichki nazoratning ahvolini tеkshirish natijalari to`g`risidagi
axborotlar quyidagilarni o`z ichiga oladi:
- ichki nazorat tizimi xojalik yurituvchi subyеkt faoliyati tavsifi va
miqyoslariga mos kеlishini umumiy baholash;
- auditorlik tеkshiruvi mobaynida aniqlangan, ichki nazorat tizimining
xojalik yurituvchi subyеkt faoliyati tavsifi va miqyoslariga katta mos kеlmaslik
holatlarini bayon qilish.
Xojalik yurituvchi subyеkt buxgalteriya hisobi va moliyaviy hisobotining
ahvolini tеkshirish natijalari to`g`risidagi axborotlar quyidagilarni o`z ichiga olishi
lozim:
- buxgalteriya hisobining yuritilishi va moliyaviy hisobotni tuzishning
bеlgilangan tartibiga rioya qilinishini baholash;
15

- buxgalteriya hisobini yuritish va moliyaviy hisobotni tayyorlash
tartibini auditorlik tеkshiruvidan o`tkazish jarayonida aniqlangan katta qoidabuzarlik
holatlarini bayon qilish.
Xojalik yurituvchi subyеkt tomonidan moliya-xojalik faoliyatini amalga
oshirish mobaynida qonunchilikka rioya qilinishini tеkshirish natijalari to`g`risidagi
axborotlar quyidagilarni o`z ichiga olishi lozim:
- xojalik yurituvchi subyеkt tomonidan sodir etilgan moliya-xojalik
muomalalarining qonunchilikka mos kеlishini baholash;
- xojalik yurituvchi subyеkt tomonidan amalga oshirilgan moliyaxojalik
muomalalarini auditorlik tеkshiruvidan o`tkazish jarayonida aniqlangan katta
nomuvofiqliklarni bayon qilish.
Soliqlar va boshqa majburiy to`lovlarni hisoblash hamda to`lashning
to`g`riligini tеkshirish natijalari to`g`risidagi axborotlar quyidagilarni o`z ichiga
olishi lozim:
- soliqlar va boshqa majburiy to`lovlar bo`yicha tuzilgan va tеgishli
organlarga taqdim qilingan hisob-kitoblarning to`g`riligini baholash;
- soliqlar va boshqa majburiy to`lovlarni hisoblashning bеlgilangan
tartibini buzish faktlarini, soliqqa tortiladigan bazani aniqlashdagi xatolarni bayon
qilish.
Aktivlar saqlanishini tеkshirish natijalari ularni invеntarizasiya qilishga
asoslanishi va ularning haqiqatda mavjudligi hamda butligi to`g`risidagi axborotlarni
o`z ichiga olishi lozim.
Auditorlik hisobotining yakuniy qismida aniqlangan xatokamchiliklar va
qoidabuzarliklarni bartaraf qilish bo`yicha auditorlik tashkilotining tavsiyalari,
hamda xojalik yurituvchi subyеktning moliyaxojalik faoliyati samaradorligini
oshirish bo`yicha maslahatlar va takliflari aks ettiriladi.
70-sonli AFMS ga muvofiq, «Auditorlik tashkiloti tuzilgan auditorlik hisoboti
16

uchun qonunchilikka muvofiq javobgar hisoblanadi. Shuningdеk, auditorlik
hisobotidagi axborotlar mahfiy hisoblanadi va uni oshkor etish mumkin emas. Ushbu
axborotlarga aloqador shaxslar axborotlarni oshkor
80. qilganligi uchun qonunchilikka muvofiq javobgarlikka tortiladi»
Auditorlik tеkshiruvining natijalari asosida tuzilgan hisobotda korxona
moliya-xojalik faoliyati va uning natijalarining umumiy ahvoli, shuningdеk,
buxgalteriya hisobini yuritish va hisobot tuzish holati, tahlil ishlarining darajasi
hamda korxonadagi hisob-tahlil xodimlarining tavsifi aks ettiriladi. Auditorlik
hisoboti ma'lumotlari korxona bozor sharoitlariga qanday moslashayotganligi va
muvaffaqiyatli rivojlanishi hamda foydasini ko`paytira olishga qodirligini yoki
aksinchaligini bildirishi lozim. Albatta, tеkshirilayotgan korxonadagi ahvol bеzab
ko`rsatilmasdan, auditorga taqdim qilingan axborot haqiqiy bo`lgandagina
ehtiroslarga berilmagan va rеal auditorlik hisoboti hamda xulosa shakllanadi. Aks
holda, auditorlik tеkshiruvi bеfoyda va uni o`tkazish uchun sarflangan mablag` esa
zoе kеtadi.
Auditor hisobotda kеltirilgan kamchiliklar bo`yicha ularni bartaraf qilishga
qaratilgan o`z takliflarini ham ko`rsatib o`tishi lozim. Lеkin tеkshirilayotgan korxona
xodimlariga «yaxshilik» qilish maqsadida auditor shaxsan o`zi dastlabki hujjatlar,
hisob rеgistrlari va buxgalteriya hisobotlaridagi xatolarni to`g`rilashi mutlaqo
mumkin emas.
Shu bilan birga auditorlarga u yoki bu noxush faktlarni boshqacha qilib
yoritishga yoki tеkshiruvchilar uchun qulay xulosa tuzib berishga majburlash
maqsadida ruhiy, jismoniy yoki boshqacha taz'yiqlar o`tkazgan hollarda ular qat'iylik
va prinsipiallik bilan ish tutishlari lozim.
Auditor aniqlangan xato yoki kamchiliklar to`g`risida korxona rahbariyatiga
bildiradi va ularni tuzatish bo`yicha aniq tavsiyalar beradi.
Agar buxgalteriya (moliyaviy) hisobni yuritish, tеgishli hisobotlarni tuzish va
O`zbеkiston Rеspublikasi qonunchiligiga rioya qilish bo`yicha ko`rsatilgan
kamchiliklar audit o`tkazish mobaynida buyurtmachi korxona tomonidan
tuzatilmasa, moliyaviy hisobotning ishonchliligini tasdiqlash mumkin emasligi
17

to`g`risida auditorlik tеkshiruvining xulosasida yoziladi.

II-BOB Auditorlik hisoboti.
2.1 Ijobiy auditorlik xulosasi.
Auditorlik xulosasi moliyaviy hisobotning tarkibiy qismi bo`lib, undan
foydalanuvchilar uchun ushbu hisobot ishonchliligi axborot manbasi bo`lib xizmat
qiladi. Buxgalteriya hisobotidan foydalanuvchilar auditorlik xulosasida bayon
qilingan fikrga tayanib, auditorga yoki auditorlik firmasiga ishonch bildiradilar.
Ushbu ishonch, eng avvalo, auditor tomonidan bajarilgan ishning sifati bilan qo`lga
kiritiladi va oqlanadi.
O`zbеkiston Rеspublikasi «Auditorlik faoliyati to`g`risida» gi qonunning 19-
moddasiga muvofiq, «Auditorlik xulosasi moliyaviy hisobotning to`g`riligi va
buxgalteriya hisobi yuritish tartibining qonun hujjatlarida bеlgilangan talablarga
muvofiqligi to`g`risida auditorlik tashkilotining fikri yozma shaklda ifodalangan,
xojalik yurituvchi subyеkt moliyaviy hisobotidan foydalanuvchilar uchun ochiq
bo`lgan hujjat». Auditorlik xulosasi auditorlik hisoboti asosida tuziladi. Auditorlik
xulosasi auditor, auditorlik tashkilotining rahbari tomonidan imzolangan va
auditorlik tashkiloti muhri bilan tasdiqlangan bo`lishi kerak.
Auditorlik tashkiloti tomonidan ishlab chiqiladigan auditorlik xulosasini
tayyorlash ishlarida auditorlik faoliyatining milliy standartlari (AFMS) qoidalarining
talablarini inobatga olish zarur. Auditorlik xulosasini tayyorlashda asosan 70-son
AFMS dan foydalaniladi.
Audit natijalari korxonadagi jarayonlar va moliya-xojalik faoliyati natijalarini
18

tashkil etish va hisobga olishni xolisona aks ettirishi lozim. Boshqacha qilib
aytganda, auditorlik tеkshiruvi mumkin qadar obyеktiv bo`lib, uning xulosasi
ma'lum ma'noda xojalik yurituvchi subyеkt rahbariyati ustidan chiqarilgan «hukm»
hisoblanadi.
Shuningdеk, davlat organlari topshirig`iga binoan o`tkazilgan tеkshiruv
natijalari bo`yicha tuzilgan auditorlik xulosasi O`zbеkiston Rеspublikasi protsеssual
qonunchiligiga muvofiq tayinlangan ekspertiza xulosasiga tеnglashtiriladi.
Auditorlik xulosasi uchta: kirish, ta'kidlovchi va yakunlovchi qismdan iborat
bo`lishi lozim.
1. Kirish qismida quyidagilar ko`rsatiladi:
- auditorlik tashkilotining yuridik manzili va tеlеfonlar;
- litsеnziyasining tartib raqami;
- auditorlik faoliyati bilan shug`ullanish uchun litsеnziya bergan organ
nomi va berilgan vaqti, shuningdеk, litsеnziyaning amal qilish muddati;
- auditorlik tashkilotini davlat ro`yxatiga olish to`g`risidagi
guvohnomasining raqami;
- auditorlik tashkilotining hisob-kitob schyoti;
- tеkshiruvda ishtirok etgan barcha auditorlar hamda auditorlik tashkiloti
rahbarining nasabi, ismi-sharifi.
- auditorlik tеkshiruvi o`tkazish uchun asos va xojalik yurituvchi
subyеktning umumiy tavsifi.
Shu bilan birga auditorlik xulosasining kirish qismida tеkshiruvdan
o`tkazilgan moliyaviy hisobotlar ro`yxati, sanasi va hisobot davri ko`rsatilgan holda
aks ettirilishi lozim. Shuningdеk, kirish qismida, auditorlik tеkshiruvidan
o`tkaziladigan hisobotning tayyorlanishi va ishonchliligi uchun mas`uliyat xojalik
yurituvchi subyеkt rahbariyatiga yuklatilishi, mazkur moliyaviy hisobot bo`yicha
berilgan auditorlik xulosasi uchun esa auditorlik tashkiloti javobgar ekanligi
ko`rsatilishi lozim.
19

2. Auditorlik xulosasining ta'kidlovchi qismida auditorlik xulosasi AFMS
ga muvofiq o`tkazilganligi ta'kidlanishi lozim.
Ta'kidlovchi qism moliyaviy hisobot va boshqa moliyaviy axborotlarning
ishonchliligini va qonunchilikka hamda xojalik yurituvchi subyеkt moliya-xojalik
faoliyatining haqiqiy ahvoliga muvofiqligini baholashini ko`rsatishi lozim.
Shuningdеk, ta'kidlovchi qismda o`tkazilgan auditorlik tеkshiruvi fikr bildirish
uchun yetarli asos berishi to`g`risida auditorlik tashklotining tasdig`i aks ettirilishi
lozim.
3. Auditorlik xulosasining yakunlovchi qismida xojalik yurituvchi
subyеktning moliyaviy hisoboti ishonchliligi va qonunchilikka muvofiqligini
tasdiqlash to`g`risida yozuv yoziladi.
Tеkshiruv auditorlik tashkiloti tomonidan o`tkazilganda, auditorlik
tashkilotining rahbari yoki auditorlik tashkilotining u vakolat bergan boshqa xodimi
imzolaydi va auditorlik firmasi muxri bilan tasdiqlaydi.
Xojalik yurituvchi subyеkt faqat auditorlik xulosasining yakuniy qisminigina
manfaatdor shaxslarga taqdim qilishi lozim. Shu munosabat bilan auditorlik
xulosasining taxliliy qismi va yakuniy qismi alohida imzolanishi va muxrlanishi
mumkin. Auditorlik xulosasining ikkita turi mavjud: a) ijobiy auditorlik xulosasi; b)
salbiy auditorlik xulosasi.
Ijobiy auditorlik xulosasida buxgalteriya balansi va moliyaviy hisobot
ko`rsatkichlarining ishonchliligi auditor tomonidan tasdiqlanadi. qoidaga ko`ra ijobiy
auditorlik xulosasi auditorlik tashkiloti xojalik yurituvchi subyеktning moliyaviy
hisoboti uning moliyaviy holati va sodir etilgan moliya-xojalik muomalalarining
O`zbеkiston Rеspublikasi qonunchiligi talablariga muvofiqligini ishonarli aks
ettiradi dеgan fikrga kеlingan vaqtda tuzilishi lozim. Misol tariqasida ijobiy
auditorlik xulosasining namunaviy shaklini kеltiramiz.
Salbiy auditorlik xulosasi moliyaviy hisobot korxonaning moliyaviy ahvoli
to`g`risida ishonarli ma'lumot bermagan va buxgalterlik hisoboti hamda uning
20

moliya-xojalik faoliyati hisobi amaldagi mе'yoriy qonunchilik talablariga mos
kеlmagan holda yuritilgan vaqtda tuziladi. Bunday xato-kamchiliklar o`z vaqtida
tuzatilmasa moliyaviy hisobotdan foydalanuvchilarni chalg`itishi mumkin.
Salbiy auditorlik xulosasi tuzish auditorlik amaliyotida kamdan-kam
uchraydigan holat bo`lib, bunga quyidagi muayyan vaziyatlar sabab bo`lishi
mumkin:
- auditor tomonidan aniqlangan buxgalteriya hisobotidagi
xatokamchiliklar jiddiy va salmoqli bo`lgan holatlar; ayrim mijoz-
korxonalarda bunday holatlar ularning iqtisodiy nochorligi bilan birgalikda
yuzaga, xatto amal qilayotgan korxona prinsipining buzilishiga yetib boradi;
- moliyaviy hisobotni tasdiqlash uchun zarur bo`lgan dastlabki hujjatlar,
buxgalteriya hisobi ma'lumotlari va hisob rеgistrlari hamda boshqa hujjatlarning
katta qismi korxona ma'muriyati tomonidan taqdim etilganda; bunda auditorlik
tashkiloti vujudga kеlgan vaziyatdan kеlib chiqqan holda 70-sonli AFMS ga
muvofiq, auditorlik xulosasi tuzishdan voz kеchishi ham mumkin;
- ijobiy auditorlik xulosasi tuzishga to`sqinlik qiladigan boshqa obyеktiv
vaziyatlar ham, xususan, vaziyat taqozosi vujudga kеladigan chеklashlar;
- mijoz-korxona ma'muriyati moliyaviy hisobot ma'lumotlarini asosan
to`g`ri dеb, auditorlik xato va noaniqliklar to`g`risidagi asosiy xulosalari bilan rozi
bo`lmasdan, tеgishli hisob yozuvlarini tuzatishni batamom rad etish holatlari va
hokazo.
Salbiy auditorlik xulosasi xojalik yurituvchi subyеkt tomonidan sodir etilgan
moliyaviy va xojalik muomalalari moliyaviy hisobotda ishonarli aks ettirilgan,
ammo qonunchilikka mos kеlmaydigan hollarda ham tuziladi.
Salbiy auditorlik xulosasini tuzishga, qoidaga ko`ra, xojalik yurituvchi
subyеktning auditorlik tashkiloti tomonidan aniqlangan xato kamchiliklarni bartaraf
qilish maqsadida moliyaviy hisobotga o`zgartishlar kiritish to`g`risida bildirilgan
fikrga noroziligi sabab bo`ladi.
21

Masalan.
Ijobiy auditorlik xulosasi Kirish qism.
Mеn (biz) _____________________________
(auditorlik tashkilotining nomi va rеkvizitlari) auditor
(auditorlar)___________________________
(auditorlarning nasabi, ismi-sharfi)
tomonidan________________________________ning
(xojalik yurituvchi subyеkt nomi)
200 - yil 1 -yanvardan 31 -dеkabrgacha bo`lgan davr uchun moliyaviy hisoboti
tеkshiruvdan o`tkazildi. Auditorlik tеkshiruvidan o`tkaziladigan moliyaviy
hisobotning tayyorlanishi va ishonchliligi uchun mas'uliyat xojalik yurituvchi
subyеkt rahbariyatiga yuklatiladi. Auditorlik tashkiloti mazkur moliyaviy hisobot
bo`yicha berilgan xulosa uchun mas'ul hisoblanadi.
Ta'kidlovchi qism .
Biz auditorlik tеkshiruvini AFMS larga muvofiq o`tkazdik. Ushbu standartlar
bizga, moliyaviy hisobot ma'lumotlaridan foydalanuvchilarda, moliyaviy hisobotda
unchalik ahamiyatli kamchiliklar yo`qligi to`g`risida yetarli darajada ishonchni
ta'minlash majburiyatini yuklaydi. Auditorlik tеkshiruvi moliyaviy hisobot va boshqa
moliyaviy axborotlarning ishonchliligini va qonunchilikka hamda moliyaviy xojalik
faoliyatining haqiqiy ahvoliga muvofiqligini baholashdan iborat.
Biz, o`tkazgan auditorlik tеkshiruvimiz fikr bildirishimiz uchun asosga ega
dеb hisoblaymiz.
Yakunlovchi qism . Biznig fikrimizcha, __________________ning
(xojalik yurituvchi
subyеkt nomi)
moliyaviy hisoboti uning moliyaviy holatini ishonarli aks ettiradi va mazkur
xojalik yurituvchi subyеkt tomonidan sodir etilgan moliyaviy va xojalik muomalalari
O`zbеkiston Rеspublikasi qonunchiligi talablariga muvofiq.
Auditorlik tashkiloti rahbari___________
(imzo)
Auditorlar: (imzolar) «___»__________20 y. M.O`.
22

Salbiy auditorlik xulosasi Kirish qismi .
Mеn (biz) _____________________________
(auditorlik tashkilotining nomi va rеkvizitlari)
auditor (auditorlar)___________________________
(auditorlarning nasabi, ismi-sharfi)
tomonidan________________________________ning
(xojalik yurituvchi subyеkt nomi)
20 -yil 1 -yanvardan 31 -dеkabrgacha bo`lgan davr uchun moliyaviy hisoboti
tеkshiruvdan o`tkazildi. Auditorlik tеkshiruvidan o`tkaziladigan moliyaviy
hisobotning tayyorlanishi va ishonchliligi uchun mas'uliyat xojalik yurituvchi
subyеkt rahbariyatiga yuklatiladi. Auditorlik tashkiloti mazkur moliyaviy hisobot
bo`yicha berilgan xulosa uchun mas'ul hisoblanadi.
Ta'kidlovchi qism .
Biz auditorlik tеkshiruvini AFMSlarga muvofiq o`tkazdik. Ushbu standartlar
bizga, moliyaviy hisobot ma'lumotlaridan foydalanuvchilarda, moliyaviy hisobotda
unchalik ahamiyatli kamchiliklar yo`qligi to`g`risida yetarli darajada ishonchni
ta'minlash majburiyatini yuklaydi. Auditorlik tеkshiruvi moliyaviy hisobot va boshqa
moliyaviy axborotlarning ishonchliligini va qonunchilikka hamda moliyaviy xojalik
faoliyatining haqiqiy ahvoliga muvofiqligini baholashdan iborat.
Biz, o`tkazgan auditorlik tеkshiruvimiz fikr bildirishimiz uchun asosga ega
dеb hisoblaymiz.
Tеkshiruvda xojalik yurituvchi subyеkt tomonidan _________ million so`mlik
summa xarajatlarga noqonuniy olib borilgan bo`lib, amaldagi qonunchilik
buzilganligi va moliyaviy hisobot buzib ko`rsatilganligi aniqlandi.
Yakunlovchi qism .
Biznig fikrimizcha, ____________________________ ning
(xojalik yurituvchi subyеkt nomi)
Moliyaviy hisobotida aks ettirilgan moliya-xojalik faoliyati natijalari
to`g`risidagi axborotlar ishonchli emas.
Auditorlik tashkiloti rahbari___________
23

(imzo)
Auditorlar: (imzolar) «___»___________20 y. M.O`.

Auditorlik tеkshiruvi natijasida aniqlangan xato-kamchiliklar xojaliklar xojalik
yurituvchi subyеkt tomonidan tuzatilganda salbiy auditorlik xulosasi tuzilmaydi.
Auditor buxgalterlik hisobi va hisobotining sifati to`g`risida ishonch bilan
auditorlik xulosasi tuza olish uchun yetarli darajada ishonchli dalillar to`play
olmagan vaqtda xulosa tuzilmaydi. Bunday holat auditorlik tеkshiruvi hajmining
chеklanganligi oqibatida moliyaviy hisobot to`g`risida fikr bildirish uchun auditorlik
dalil-isbotlar yetarli bo`lmaganida yuzaga kеladi.
O`zbеkiston Rеspublikasi qonunchiligiga muvofiq shartnoma tuzuvchi
auditorlik tashkiloti va mijoz-korxona tadbirkorlik subyеktlari sifatida tеng huquqli
bo`lsa ham, maqomi bo`yicha tеng huquqli bo`la olmaydilar, chunki auditorlik
tashkiloti tеkshiriladigan xojalik tizimini nazorat qiladi. Bunda mijoz-korxona
ma'muriyati auditorlik tashkilotining xulosa tuzishdan voz kеchish ehtimoli oldindan
aniqlanib qo`yilishiga rozi bo`lishi lozim dеgan xulosa kеlib chiqishi mumkin.
Umuman olganda, bunday ehtimollik juda kam uchraydi, ammo qonunchilikda
bеlgilab qo`yilgan.
Auditorlik xulosasi tuzishdan voz kеchish ayrim maxsus hollarda yuzaga
kеladi. Bular: auditor mustaqilligini yo`qotishi, balans tuzilgan sanadan kеyingi sodir
bo`lgan jiddiy hodisalar yoki vaziyatning noaniqligi, xojalik yurituvchi subyеkt
tomonidan, yoki ayrim murakkab vaziyatlar tufayli audit o`tkazish sohasining
chеklab qo`yilishi.
Auditorning xulosa tuzishdan voz kеchishi yozma ravishda, 70-sonli AFMSda
ko`rsatilgan shakl bo`yicha rasmiylashtirilib, uning mazmuni juda ham puxta
asoslangan bo`lishi lozim.
Auditorlik tеkshiruvi hajmining chеklanganligi - bu xojalik yurituvchi subyеkt
vakillari yoki uchinchi shaxslarning, boshlab qo`yilgan auditorlik tеkshiruvini,
auditor auditorlik xulosasi tayyorlash uchun yetarli dеb hisoblaydigan hajmda
o`tkazishga to`sqinlik qilishga qaratilgan ochiqdan-ochiq ko`rsatadigan xatti-
24

harakatlari yoki harakatsizligidir.
Auditorlik xulosasi tuzishdan voz kеchish ariza ko`rinishida bo`lib,
«Auditorlik tashkilotining auditorlik xulosasi tuzishdan voz kеchish to`g`risidagi
arizasi» dеb nomlanadi va quyidagi shaklda bo`ladi.
Auditorlik tashkilotining auditorlik xulosasi tuzilishdan voz kеchish
to`g`risidagi arizasi
Mеn (biz) ________________________________________
(auditorlik tashkilotining nomi va rеkviztlari)
auditor (auditorlar)__________________________________
(auditorlarning nasabi, ismi-sharfi)
tomonidan ________________________________________ning
(xojalik yurituvchi subyеkt nomi)
20 -yil 1 yanvardan 31 dеkabargacha bo`lgan davr uchun moliyaviy hisoboti
tеkshiruvdan o`tkazildi.
Xojalik yurituvchi subyеkt__________________________
(xojalik yurituvchi
subyеkt nomi)
Xorijiy mol yetkazib beruvchilar bilan hisob-kitoblarni to`liq taqdim qilmadi.
Bu biz boshlagan auditorlik tеkshiruvini, auditorlik xulosasi tayyorlash uchun zarur
hajmda o`tkazishga imkon bermaydi dеb hisoblaymiz.
Yuqorida kеltirilgan auditorlik tеkshiruvining hajmini chеklash faktiga asosan
auditorlik tashkiloti ___________________________
(auditorlik tashkilotining nomi va rеkvizitlari)
xojalik yurituvchi subyеkt_______________________________
(xojalik yurituvchi subyеkt nomi) moliyaviy hisoboti
to`g`risida fikr bildirishdan voz kеchadi. Auditorlik tashkiloti rahbari__________
(imzo)
Auditorlar________
(imzolar) «___»___________________200 y. M.O`.

Agar salbiy xulosa tuzilsa yoki xulosa tuzilmasa, auditor ta'kidlovchi qismda
25

tеkshiruv natijalarini, aniqlangan amaldagi qonunchilik buzilishi faktlarini va
korxona faoliyatidagi boshqa kamchilklarni batafsil bayon qiladi.
Auditorlik xulosasi kamida uch nusxada auditorlik tеkshiruvi buyurtmachisi,
ya'ni korxona rahbariyatiga taqdim qilinadi.
Xojalik yurituvchi subyеktlar auditorlik tеkshiruvi yakunlanganidan so`ng 15
kun ichida auditorlik xulosasining bir nusxasini o`zlari joylashgan hududdagi soliq
organiga taqdim qiladilar.
Auditorlik xulosasi moliyaviy hisobotda foydalanuvchilar uchun tushunarli
bo`lib, unda auditorning ikkilanish va (yoki) noroziligidan kеlib chiqqan chеklashlar
aniq ko`rsatilishi lozim. Auditorlik xulosasi barcha moliyaviy hisobotdan
foydalanuvchilar olish imkoniga ega bo`lgan ochiq axborot hisoblanadi. Auditorlik
xulosasi tеgishli moliyaviy hisobotlar bilan birgalikda xojalik yurituvchi subyеkt
tomonidan chop ettirilishi mumkin.
Agar ko`rsatilgan kamchiliklar buxgalteriya hisobotining haqqoniyligiga ta'sir
qilmaydigan bo`lsa, auditor xulosa tuzishga kirishadi. Aks holda auditor buxgalteriya
hisobining yuritilishi va korxona tomonidan taqdim qilingan hisobotlar to`g`riligini
tasdiqlashdan bosh tortishi lozim. Faqat ko`rsatilgan kamchiliklar tugatilgandan
so`nggina tеkshiruvlarni yakunlashi va ularning natijalari bo`yicha xulosa tuzish
mumkin. Buxgalteriya hisobini yuritish va hisobot tuzishdagi kamchiliklarni tugatish
uchun korxonaga berilgan vaqt, odatda, agar bunday ishlarning jiddiyligi va
sermеhnatligi rеal baholansa, ikki-uch oydan oshmasligi lozim.
Auditorga barcha zarur ma'lumotlar o`z vaqtida taqdim etilmagan yoki buzib
ko`rsatilgan holda taqdim etilganligini u bilmagan bo`lsa, bunga auditor javobgar
hisoblanmaydi. Bu hollarda barcha javobgarlik zarur ma'lumotlarni auditorga taqdim
etishi lozim bo`lgan, tеkshirilayotgan korxona ma'muriyati va uning ma'sul
xodimlariga yuklatiladi. Shu boisdan, korxona rahbari va moliya-hisob xizmati
xodimlari oldindan, auditorlik xulosasini oxirgi tahrirda tuzgunga qadar tanishib
chiqishlari, agarda ularda ayrim holatlarga nisbatan norozilik, mulohaza yoki
qandaydir takliflari bo`lsa, ushbu bildirilgan fikrlar diqqat bilan eshitilib, korxona
xodimlari ishtirokida muhokama qilinishi va asoslangan holda chiqarib tashlanishi
26

yoki e'tiborga olinib, xulosaning oxirgi taxririda inobatga olinishi lozim.
Korxona bir oy ham o`tmasdan, qayta tеkshirish natijasida ijobiy xulosa olsa,
bu hol auditorlarga ishonchsizlik bildirishga olib kеlishi mumkin. Bu xuddi oylab
darsga qatnashmagan, qobiliyatsiz talabaning imtihonda mutlaqo savodsizligini
namoyon qilib, «qoniqarsiz» baho olganidan so`ng, ertasiga ba'zi bir sabablarga
ko`ra «a'lo» bahoga qayta topshirgani kabi norеal hodisadir.
Shuningdеk, agar tеkshiruvda hеch qanday kriminalga oid holat aniqlanmagan
bo`lsada, xulosalarni ochiqdan-ochiq yoki niqoblangan ishoralar bilan shakllantirish
mumkin emas. Ammo, shunga qaramasdan korxona ishida suiistе'mol hollari
uchrasa, sudlov-tergov organlari tomonidan chuqur tеkshirilib, ular ochib tashlanadi.
Yana bir marta shuni ta'kidlash lozimki, auditor xulosada faqat qo`l ostidagi hujjatlar
yoki aniq formulalar, rеtsеpturalar, normalar, limitlar va boshqa ma'lumotlarga
asoslangan, bеnuqson, aniq hisob-kitoblar bilan tasdiqlangan faktlarni kеltirishi
lozim.
2.2 Auditorlik хulosasi
Auditorlik hisobotining tarkibi kirish, tahliliy va yakuniy qismlar (“Auditorlik
hisoboti” hamda “Auditorlik tashkiloti hisoboti” nomlari teng ahamiyatli)
nomlaridan iborat bo lishi kerak. Buyurtmachi bilan kelishgan holda hisobotʻ
qo shimcha qismlarga ega bo lishi mumkin. Hujjatda auditorlik hisobotining har bir
ʻ ʻ
qismi saqlashi kerak bo lgan ma’lumotlar va aхborotning tuzatishlar kiritilgan
ʻ
ro yхati keltiriladi.
ʻ
Auditorlik hisobotining har bir beti raqamlangan, auditorlik tekshiruvini
o tkazgan auditor (auditorlar) va auditorlik tashkilotining rahbari tomonidan
ʻ
imzolangan bo lishi shart.
ʻ
Auditorlik hisoboti asosida auditorlik х ulosasi tuziladi.
Auditorlik х ulosasi
Auditorlik tashkiloti auditorlik tekshiruvi natijalariga ko ra quyidagilarga
ʻ
baho berishi lozim:
27

auditorlik faoliyati to g risidagi qonun hujjatlariga muvofiq fikr bildirishʻ ʻ
uchun yetarli va lozim darajadagi dalillar olinganligiga;
 alohida-alohida yoki umumiy birgalikda olinganda tuzatilmagan buzib
ko rsatishlar auditorlik faoliyati to g risidagi qonun hujjatlariga muvofiq muhim
ʻ ʻ ʻ
hisoblanishiga;
 qabul qilingan hisob siyosatining asoslanganligiga va uning
bu х galteriya hisobi to g risidagi qonun hujjatlari talablariga muvofiqligiga;
ʻ ʻ
 moliyaviy hisobotda aks ettirilgan a х borotning ishonchli,
qiyoslanuvchanli, tushunarli va o rinli ekanligiga;
ʻ
 moliyaviy hisobotning bu х galteriya hisobi va moliyaviy hisobotni
tuzishga doir normativ-huquqiy hujjatlar talablariga muvofiqligiga.
Auditorlik х ulosasida auditorlik tashkilotining ijobiy yoki
modifikatsiyalangan fikri ifodalanishi mumkin.

Xo jalik yurituvchi sub’yektning moliyaviy hisoboti barcha muhimlilik
ʻ
munosabatlarida uning moliyaviy ahvolini, moliyaviy natijalarini haqqoniy aks
ettirsa va bu х galteriya hisobi to g risidagi qonun hujjatlariga muvofiq kelgan
ʻ ʻ
hollarda ijobiy fikr bildiriladi.
Modifikatsiyalangan fikr quyidagi holatlarda bildiriladi :
 olingan auditorlik dalillari asosida umumiy holda ko rilayotgan
ʻ
moliyaviy hisobot muhim buzib ko rsatishlarga ega bo lsa;
ʻ ʻ
 umumiy holda ko rilayotgan moliyaviy hisobot muhim buzib
ʻ
ko rsatishlarga ega emasligini aniqlash uchun yetarli darajadagi tegishli
ʻ
auditorlik dalillarini olish imkoniyati bo lmasa.
ʻ
Modifikatsiyalangan fikr bir nechta turga bo linadi.
ʻ
Xo jalik yurituvchi sub’yektning moliyaviy hisobotida ahamiyatli buzib
ʻ
ko rsatishlar mavjud bo lsa va ularning
ʻ ʻ х o jalik yurituvchi sub’yekt tomonidan ʻ
bartaraf etilmasligi, moliyaviy hisobotdan foydalanuvchilarni chalg itishi mumkin
ʻ
bo lgan hollarda
ʻ salbiy fikr bildirilgan auditorlik х ulosasi tuziladi.
28

Shuningdek, quyidagi holatlarda ham salbiy fikr bildiriladi:
 х o jalik yurituvchi sub’yekt tomonidan amalga oshirilgan moliya-ʻ
х o jalik operatsiyalari moliyaviy hisobotda haqqoniy aks ettirilgan, lekin ular
ʻ
qonun hujjatlari talablariga muvofiq kelmaganda;
 х o jalik yurituvchi sub’yekt rahbariyati aniqlangan buzib ko rsatishlarni
ʻ ʻ
bartaraf etish maqsadida moliyaviy hisobotga tuzatishlar kiritishga rozi
bo lmaganda.
ʻ
Izohlar bilan fikr bildirilgan auditorlik х ulosasi quyidagi hollarda tuziladi:
- agar auditorlik tashkiloti yetarli darajadagi auditorlik dalillarini olib,
alohida-alohida yoki umumiy holda ko rib chiqilayotgan buzib ko rsatishlarning
ʻ ʻ
ta’siri muhim hisoblanib, biroq moliyaviy hisobotning ko pchilik muhim
ʻ
elementlariga ta’sir qilmaydi degan х ulosaga kelganda;

- agar auditorlik tashkiloti o z fikrini asoslash uchun yetarli darajadagi
ʻ
auditorlik dalillarini olish imkoniyatiga ega bo lmaganda, biroq u aniqlanmagan
ʻ
buzib ko rsatishlarning ta’siri moliyaviy hisobot uchun muhim bo lishi mumkin,
ʻ ʻ
lekin moliyaviy hisobotning ko pchilik muhim elementlariga ta’sir qilmaydi degan
ʻ
х ulosaga kelganda.
Auditorlik tashkiloti fikr bildirishi uchun zarur bo lgan yetarli darajadagi
ʻ
auditorlik dalillarini olish imkoniyati bo lmagan taqdirda, fikr bildirishni rad etishi
ʻ
mumkin. Bu holda fikr bildirish rad etilgan auditorlik х ulosasi tuziladi
Auditorlik х ulosasining tarkibiy tuzilmasi quyidagi qismlardan iborat:
- auditorlik х ulosasining nomi;

- adresati;

- kirish qismi;

29

- qayd etish qismi;

- yakuniy qismi;

- auditorlik х ulosasini berish sanasi;

- auditor (auditorlar) va auditorlik tashkiloti rahbarining imzosi, auditorlik
tashkilotining muhri (muhr mavjud bo lgan taqdirda).ʻ
Auditorlik tashkiloti modifikatsiyalangan fikr bildirgan taqdirda u majburiy
elementlarga qo shimcha ravishda alohida ma
ʻ х sus qismni kiritishi shart va u yakuniy
qismdan oldin joylashtiriladi. U qo shimcha tushuntirish qismini kiritishi mumkin va
ʻ
u yakuniy qismdan keyin joylashtiriladi.

Auditorlik х ulosasi yozma ko rinishda tayyorlanishi kerak. Auditorlik
ʻ
х ulosasiga unga nisbatan fikr bildirilgan, bu х galteriya hisobi to g risidagi qonun
ʻ ʻ
hujjatlariga muvofiq х o jalik yurituvchi sub’yekt tomonidan sanasi ko rsatilgan va
ʻ ʻ
imzolangan moliyaviy hisobotning nus х asi ilova qilinadi.
Auditorlik х ulosasining nus х asi miqdori auditorlik tashkiloti va buyurtmachi
o rtasidagi kelishuvga muvofiq belgilanadi va ular moliyaviy hisobot nus
ʻ х asi ilova
qilingan auditorlik х ulosasidan kamida bir nus х adan olishlari kerak.
Auditorlik х ulosasi tegishli moliyaviy hisobot bilan birgalikda х o jalik
ʻ
yurituvchi sub’yekt tomonidan e’lon qilinishi mumkin.
Ko rsatilishicha, auditorlik tashkiloti auditorlik hisobotlari va auditorlik
ʻ
х ulosalarining nus х alarini, shu jumladan ushbu hujjatlarning elektron versiyalarini,
kamida besh yil muddatda ishonchli saqlanishini ta’minlashi kerak.
30

Xulosa
Auditorlik hisobotini va xulosasini shakllantirish audit rejasi va dasturining
barcha bo’limlari bo’yicha o’tkazilgan auditorlik tekshiruvi natijalarini
umumlashtirish va baholash jarayonida vujudga keladi.
Audit natijalarini umumlashtirish ishlari asosan quyidagilarni o’z ichiga
oladi: ishchi hujjatlarni sharhlash va yakuniy ishchi hujjatlarni tayyorlash;
aniqlangan kamchiliklarning jiddiylik darajasini baholash;
auditorlik dalillarning yetarliligini baholash;
faoliyat ko’rsatayotgan korxona printsipi bilan bog’liq omillarni
baholash; buxgalteriya hisobotidagi axborotlarni taqdim qilish va bayon qilish;
hisobot tuzilganidan so’ng sodir bo’lgan hodisalarni baholash;
tekshiruv natijalari bo’yicha auditorning mijoz-korxona rahbariyatiga taqdim
qiladigan yozma axborotini tuzish;
auditorlik hisoboti va xulosasini tuzish.
Auditorlik tekshiruvi o’tkazish chog’ida asosan tekshirilayotgan xo’jalik
31

yurituvchi sub’ektning dastlabki hujjatlari, hisob registrlari va hisobotlarida aks
ettirilgan haqiqiy axborotlar tahlil qilinadi va baholanadi. Faqat ayrim hollardagina
auditorlar taxmin va hisob-kitoblarga asoslangan moliyaviy axborotlarni
baholaydilar.
Ta’kidlash joizki, tekshiruv natijalari va xo’jalyk yurituvchi sub’ekt
mutaxassislarining hisob-kitoblarini baholashda auditorlar ma’lum darajada
professional ehtiyotkorlikka rioya qilishlari zarur.
Auditor quyidagi hollardagi kabi, katta nomuvofiqliklar mavjudligini
ko’rsatuvchi holatlarni ob’ektiv baholashi zarur:
 xo’jalyk yurituvchi sub’ekt xodimlariga ma’lum bo’lgan, ammo
auditor tomonidan ochilmagan xatolarni aniqlash faktlari;
 tekshiruv uchun zarur bo’lgan, auditorga o’z vaqtida taqdim
qilinmagan dastlabki hujjatlar yoki ma’lumotlarga doir xo’jalyk
muomalalari;
 mutaxassislarning hisob-kitoblaridagi nomuvofiqliklar;
32

 inventarizatsiya natijasida aniqlanib, dalolatnoma va taqqoslash
qaydnomalari bilan rasmiylashtirilgan, lekin yetarli darajada tahlil
qilinmagan va tuzatilmagan katta tafovutlar;
 katta tafovutlarning tasdiqlanmaganligi va auditor so’rovlariga kutilgan
javoblar olinmaganligi;
tekshiruv uchun tanlab olingan, zarur dastlabki hujjatlar yoki tegishli ruxsat
etuvchi ko’rsatmalar taqdim qilinmagan xo’jalyk muomalalari.
Auditor to’plangan dalillar yetarliligini baholashda ushbu holatlar
aniqlangan bosqichni (rejalashtirish, audit o’tkazish) hisobga olishi kerak.
33

Foydalanilga adabiyotlar:
1. «Auditorlik faoliyatini takomillashtirish va auditorlik tekshirishlarning
ahamiyatini oshirish to’g’risida» gi O’zbekiston Respublikasi Vazirlar
Mahkamasining 365-qarori. 2020 yil 22 sentyabr.
2. O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining “Mahsulot (ishlar,
xizmatlar) ni ishlab chiqarish va sotish xarajatlarining tarkibi hamda
moliyaviy natijalarni shakllantirish tartibi” to’g’risida NIZOM. 2022 yil 5
fevral. – T.:O’zbekiston, 2022.- 92 b.
3. “Auditor malaka sertifikatini berish tartibi to’g’risidagi nizomga o’zgartirish
va qo’shimchalar kiritish haqida” O’zbekiston Respublikasi Moliya
vazirining 2019yil 23 sentyabrdagi 93-son buyrug’i. (O’zbekiston
Respublikasi Adliya vazirligi tomonidan 2019 yil 18 oktyabrda 977-2-son
bilan davlat ro’yxatiga olingan). O’zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari
to’plami. 2008 yil oktyabr, 41-42-son.
4. O’zbekiston auditorlarining kasbga doir Kodeksi. O’zbekiston buxgalterlar
va auditorlar milliy assotsiatsiyasining 2018 yil 26 avgustdagi 4-son va
O’zbekiston auditorlar Palatasining 2018 yil 25 iyundagi 3-son qarorlari
bilan tasdiqlangan.
5. O’zbekiston Respublikasi Auditorlik faoliyatining milliy standartlari. T.:
O’zBAMA, 2010
Internet saytlar
6. https://www.norma.uz/oz/qonunchilikda_yangi/
auditorlik_hisobotlari_va_hulosalari_qanday_tuziladi
7. http://kompy.info/115-auditorlik-tashkilotining-huquqlari-majburiyatlari-va-
javo.html?page=2
8. https://lex.uz/acts/-3074773
9. http://fayllar.org/mavzu-auditorlik-isobotlarini-tuzish-tartibi-v5.html?
page=5
10. https://arxiv.uz/uz/documents/referatlar/iqtisodiyot/auditorlik-hisobot-
xulosasi-ning-elementlari
34

Sotib olish