Документ

Всего документов: 5844
Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена	13000UZS
Размер	40.3KB
Покупки	0
Дата загрузки	30 Апрель 2025
Расширение	docx
Категория	Информатика и ИТ

Axborot boshqarish tizimlarida bulutli texnologiyalari

jarayoni real vaqtda nazorat qilinadi, yetkazib berish zanjirlari avtomatlashtiriladi
va xarajatlar optimallashtiriladi. Xuddi shunday, CRM (Customer Relationship
Management) tizimlari mijozlar bilan samarali ishlashga yordam beradi va
ularning ehtiyojlarini oldindan tahlil qilish imkoniyatini yaratadi.
Uchinchi yo‘nalish bu ta’lim tizimida bulutli texnologiyalarni qo‘llash
bo‘lib, ayniqsa, masofaviy ta’lim va onlayn ta’lim platformalarining rivojlanishi
bilan muhim ahamiyat kasb etmoqda. Bugungi kunda ko‘plab universitetlar va
ta’lim muassasalari Google Classroom, Microsoft Teams, Moodle kabi bulutli
xizmatlardan foydalanmoqda. Ushbu platformalar o‘qituvchilarga o‘quv
materiallarini yuklash, talabalar bilan interaktiv muloqot qilish, imtihon va testlarni
o‘tkazish hamda ta’lim jarayonini real vaqtda boshqarish imkoniyatini beradi.
To‘rtinchi yo‘nalish bu sog‘liqni saqlash sohasida bulutli texnologiyalarni
qo‘llash bo‘lib, bu jarayon bemorlarning ma’lumotlarini markazlashgan holda
saqlash, tibbiy kartalarni raqamlashtirish va tezkor tibbiy xizmat ko‘rsatish
imkoniyatini yaratadi. Masalan, kasalxonalar bulutli HIS (Hospital Information
System) tizimlari yordamida bemorlarning tibbiy tarixini saqlaydi, ularga real
vaqtda xizmat ko‘rsatish jarayonlarini avtomatlashtiradi va telemeditsina
xizmatlarini yo‘lga qo‘yadi. Ayniqsa, pandemiya davrida bulutli texnologiyalarga
asoslangan tibbiy tizimlarning roli yanada oshdi va ularning ahamiyati yaqqol
namoyon bo‘ldi.
Beshinchi yo‘nalish bu moliya va bank sektorida bulutli texnologiyalarni
joriy etish bo‘lib, bugungi kunda deyarli barcha yirik moliyaviy institutlar bulutli
texnologiyalardan foydalanmoqda. Bulutli texnologiyalar asosida tashkil etilgan
onlayn banking tizimlari mijozlarga har qanday joyda va istalgan vaqtda o‘z hisob
raqamlarini boshqarish, tranzaksiyalarni amalga oshirish, onlayn kredit olish yoki
to‘lovlarni amalga oshirish imkoniyatini yaratadi. Bundan tashqari, blockchain

MUNDARIJA
KIRISH .......................................................................................................................................................... 5
I BOB: AXBOROT BOSHQARISH TIZIMLARI VA ULARNING RIVOJLANISHI ..................................................... 8
1.1. Axborot boshqarish tizimlarining mohiyati va vazifalari ....................................................................... 8
1.2. Axborot boshqarish tizimlarida bulutli texnologiyalarning ahamiyati va rivojlanish tendensiyalari . . . 11
1.3. Bulutli texnologiyalar asosida axborot boshqarish tizimlarini tashkil etish tamoyillari va afzalliklari . 14
II BOB: BULUTLI TEXNOLOGIYALAR VA ULARNING AXBOROT TIZIMLARIDA QOʻLLANILISHI ...................... 17
2.1. Bulutli texnologiyalar va ularning axborot boshqarish tizimidagi ahamiyati ....................................... 17
2.2. Bulutli texnologiyalarning asosiy modellari va ularning axborot boshqarish tizimlarida qo‘llanilishi . 19
2.3. Bulutli texnologiyalar asosida axborot boshqarish tizimlarini modernizatsiya qilish usullari .............. 22
III BOB: OʻZBEKISTONDA AXBOROT BOSHQARISH TIZIMLARIDA BULUTLI TEXNOLOGIYALARNI JORIY ETISH
TAJRIBASI ................................................................................................................................................... 27
3.1. Axborot boshqarish tizimlarida bulutli texnologiyalarning qo‘llanilish yo‘nalishlari va ularning
samaradorligi ............................................................................................................................................. 27
3.2. Axborot boshqarish tizimlarida bulutli texnologiyalar asosida xavfsizlikni ta’minlash usullari va
muammolar ............................................................................................................................................... 29
3.3. Axborot boshqarish tizimlarida bulutli texnologiyalarni joriy etishda duch kelinadigan texnik va
tashkiliy muammolar hamda ularni hal etish yo‘llari ................................................................................. 32
XULOSA ...................................................................................................................................................... 36
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI ................................................................................................ 39

mahsulotlardan foydalanish imkonini beradi. Masalan, Google Workspace yoki
Microsoft 365 kabi xizmatlar korxonalarning samaradorligini oshiradi.
PaaS modeli asosida moslashtirilgan dasturiy ta’minotni ishlab chiqish –
dasturchilar axborot boshqarish tizimlarini ishlab chiqishda murakkab
infratuzilmaviy ishlarni bajarmasdan, bevosita kod yozish va tizim funksiyalarini
rivojlantirish bilan shug‘ullanishlari mumkin.
IaaS modeli yordamida bulut infratuzilmasini yaratish – korxonalar
o‘zlarining serverlarini boshqarish o‘rniga, bulut xizmatlaridan foydalanib,
moslashuvchan infratuzilmani yaratishlari mumkin.
Bulut xizmatlarini axborot boshqarish tizimlariga integratsiya qilish
natijasida tashkilotlar IT infratuzilmasini optimallashtirishlari, ma’lumotlarni
saqlash va boshqarish jarayonlarini avtomatlashtirishlari va biznes jarayonlarini
tezkorlashtirishlari mumkin.
4. Axborot xavfsizligini oshirish va kiberxavfsizlik choralarini kuchaytirish
Bulut texnologiyalaridan foydalangan holda axborot boshqarish tizimlarini
modernizatsiya qilishda ma’lumotlarning xavfsizligi muhim ahamiyat kasb etadi.
Chunki bulut muhitida saqlanadigan ma’lumotlar kiberhujumlar, ma’lumotlar
o‘g‘irlanishi va ruxsatsiz kirish xavfiga duch kelishi mumkin.
Axborot xavfsizligini ta’minlash uchun quyidagi usullar qo‘llaniladi:
Ma’lumotlarni shifrlash texnologiyalaridan foydalanish – bulut tizimlarida
ma’lumotlar shifrlangan holda saqlanishi kerak.
Ko‘p bosqichli autentifikatsiya tizimlarini joriy etish – tizimga kirishda
foydalanuvchilar ikki yoki undan ortiq autentifikatsiya bosqichlaridan o‘tishlari
lozim.
Xavfsizlik siyosatini ishlab chiqish va tarmoq himoyasini mustahkamlash –
tashkilotlar bulut xizmatlaridan foydalangan holda kiberxavfsizlik siyosatlarini
ishlab chiqishlari va muntazam ravishda tizim himoyasini yangilashlari kerak.

Hozirgi davrda axborot boshqarish tizimlari tezkor rivojlanib, quyidagi
yo‘nalishlarda taraqqiy etmoqda:
Bulutli texnologiyalar asosida ishlaydigan axborot tizimlari – Bulutli
hisoblash texnologiyalari yordamida tashkilotlar o‘z ma’lumotlarini global
serverlarda saqlashi va ularga internet orqali istalgan joydan kirish imkoniyatiga
ega bo‘lmoqda. Bu esa IT-infratuzilma xarajatlarini kamaytirish va tizimlarning
uzluksiz ishlashini ta’minlash imkonini beradi.
Sun’iy intellekt va mashinaviy o‘rganish – Axborot boshqarish tizimlari
sun’iy intellekt algoritmlari yordamida katta hajmdagi ma’lumotlarni tahlil qilib,
biznes jarayonlarini optimallashtirishga yordam bermoqda. Masalan, banklar va
sug‘urta kompaniyalari risklarni baholash, mijozlarga individual xizmat ko‘rsatish
uchun sun’iy intellektdan foydalanmoqda.
IoT (Internet of Things) bilan integratsiya – IoT texnologiyalari ishlab
chiqarish va logistika sohalarida axborot boshqarish tizimlarining imkoniyatlarini
kengaytirib, real vaqt rejimida jarayonlarni kuzatish va tahlil qilish imkonini
bermoqda.
Katta ma’lumotlar (Big Data) tahlili – Axborot boshqarish tizimlari
yordamida tashkilotlar ulkan hajmdagi ma’lumotlarni tahlil qilib, strategik qarorlar
qabul qilishda foydalanmoqda. Big Data texnologiyalari marketing, sog‘liqni
saqlash, moliya va boshqa ko‘plab sohalarda keng qo‘llanilmoqda.
Blokcheyn texnologiyalari bilan integratsiya – Axborot boshqarish
tizimlarida blokcheyn texnologiyalarining qo‘llanilishi ma’lumotlarning xavfsizligi
va shaffofligini oshirishga xizmat qilmoqda. Ayniqsa, moliyaviy operatsiyalar,
yetkazib berish zanjiri boshqaruvi va davlat xizmatlari sohalarida blokcheynning
afzalliklari sezilarli darajada namoyon bo‘lmoqda.
Axborot boshqarish tizimlari bugungi kunda har qanday tashkilotning
ajralmas qismiga aylangan bo‘lib, ularning samaradorligi biznes jarayonlarini

texnologiyalarining rivojlanishi bilan bulutli bank tizimlari yanada xavfsiz va
ishonchli bo‘lib bormoqda.
Bulutli texnologiyalar asosida axborot boshqarish tizimlarini qo‘llash
samaradorligi bir necha asosiy jihatlarda namoyon bo‘ladi. Birinchidan, axborotni
real vaqtda boshqarish va unga tezkor kirish imkoniyati tashkilotlarga o‘z biznes
jarayonlarini yanada samarali tashkil etish imkonini beradi. Ikkinchidan,
xarajatlarni sezilarli darajada kamaytirish, ya’ni bulutli texnologiyalar yordamida
kompaniyalar o‘z serverlarini sotib olish, ularga xizmat ko‘rsatish va ularni
yangilash kabi katta xarajatlarni tejash imkoniga ega bo‘ladilar. Uchinchi jihat esa
ma’lumotlarning yuqori darajadagi xavfsizligini ta’minlash bo‘lib, zamonaviy
bulutli xizmatlar shifrlash, autentifikatsiya va kiberxavfsizlik choralarini
kuchaytirish orqali foydalanuvchilarning ma’lumotlarini ishonchli himoya qiladi.
Shunday qilib, axborot boshqarish tizimlarida bulutli texnologiyalarni
qo‘llash bugungi kunda biznes, ta’lim, sog‘liqni saqlash va moliya sohalarida
samaradorlikni oshirishning muhim omillaridan biriga aylanib bormoqda. Ushbu
texnologiyalar yordamida tashkilotlar o‘z resurslarini optimal boshqarish,
operatsion jarayonlarni avtomatlashtirish va zamonaviy IT-infratuzilmadan
samarali foydalanish imkoniyatiga ega bo‘ladilar. Kelajakda bulutli texnologiyalar
yanada rivojlanib, yanada ko‘proq sohalarga kirib borishi va axborot boshqarish
tizimlarining ajralmas qismiga aylanishi kutilmoqda. 6
3.2. Axborot boshqarish tizimlarida bulutli texnologiyalar asosida xavfsizlikni
ta’minlash usullari va muammolar
Axborot boshqarish tizimlarida bulutli texnologiyalar jadal rivojlanib
borayotgan bir paytda, ushbu tizimlarda ma’lumotlarning xavfsizligini ta’minlash
6
G‘ulomov S., Tursunov I. "Kompyuter tarmoqlari va ma’lumotlar uzatish texnologiyalari." Toshkent:
O‘zbekiston nashriyoti, 2022.

II BOB: BULUTLI TEXNOLOGIYALAR VA ULARNING AXBOROT
TIZIMLARIDA QO LLANILISHIʻ
2.1. Bulutli texnologiyalar va ularning axborot boshqarish tizimidagi
ahamiyati
Bulutli texnologiyalar hozirgi kunda axborot texnologiyalari infratuzilmasini
takomillashtirish va korxona hamda tashkilotlarning samarali faoliyat yuritishini
ta’minlashda muhim o‘rin egallaydi. Ular ma’lumotlarni saqlash, qayta ishlash va
ulardan foydalanish imkoniyatlarini sezilarli darajada kengaytirib, korxona va
tashkilotlarga IT infratuzilmasi xarajatlarini kamaytirish, resurslarni samarali
boshqarish va texnik xizmat ko‘rsatish jarayonlarini optimallashtirish imkonini
beradi. Shu sababli, bugungi kunda bulutli texnologiyalar turli sohalarda,
jumladan, axborot boshqarish tizimlarida keng joriy etilmoqda va ularning
ahamiyati tobora ortib bormoqda.
Axborot boshqarish tizimlari korxona yoki tashkilotdagi ma’lumotlarni
to‘plash, saqlash, qayta ishlash va tahlil qilish orqali samarali boshqaruv
qarorlarini qabul qilishni ta’minlaydigan muhim mexanizmdir. Ushbu tizimlar
bulutli texnologiyalar bilan integratsiyalashgan holda ishlaganda, ular yanada
moslashuvchan, samarali va xavfsiz bo‘lishi mumkin. Masalan, korxonalar
o‘zlarining axborot boshqarish tizimlarini bulut platformalarida joylashtirish orqali
real vaqt rejimida ma’lumotlarni qayta ishlash, ularni markazlashgan holda saqlash
va tahlil qilish imkoniyatiga ega bo‘ladilar. Bu esa turli geografik hududlarda
joylashgan filial va bo‘linmalar o‘rtasida ma’lumot almashish jarayonlarini
tezlashtiradi hamda tizimlarning uzluksiz ishlashini ta’minlaydi.
Bulutli texnologiyalar asosida tashkil etilgan axborot boshqarish
tizimlarining yana bir muhim afzalligi – bu ularning iqtisodiy samaradorligidir.
An’anaviy IT infratuzilmasiga ega bo‘lish katta dastlabki kapital mablag‘ talab
qiladi, bulut texnologiyalar esa korxonalar va tashkilotlarga xizmat ko‘rsatish

o‘g‘irlanishi kabi xavflarga duch kelishadi. Ayniqsa, DDoS hujumlari bulutli
tizimlarning ish faoliyatini to‘xtatib qo‘yishi mumkin. Ushbu muammoni hal qilish
uchun WAF (Web Application Firewall) va ilg‘or xavfsizlik tahlil tizimlaridan
foydalanish talab etiladi.
To‘rtinchi muammo - xizmat ko‘rsatishning uzilish ehtimoli bo‘lib, ba’zan
bulut provayderlarining tizimida nosozlik yuzaga kelishi natijasida xizmatlar
vaqtincha ishlamay qolishi mumkin. Bu esa tashkilotlarning ish faoliyatiga salbiy
ta’sir ko‘rsatadi. Ushbu muammoni kamaytirish uchun zaxira nusxalar (backup)
yaratish, ko‘p darajali replikatsiya tizimlaridan foydalanish va avariyaviy tiklash
rejalarini ishlab chiqish muhim ahamiyatga ega.
Shunday qilib, axborot boshqarish tizimlarida bulutli texnologiyalar asosida
xavfsizlikni ta’minlash uchun zamonaviy shifrlash algoritmlaridan foydalanish,
ko‘p bosqichli autentifikatsiya tizimlarini joriy etish, xavfsizlik monitoringi va
doimiy auditni amalga oshirish zarur. Shu bilan birga, tashkilotlar bulutli
texnologiyalar bilan bog‘liq xavfsizlik muammolarini oldindan tahlil qilib,
ularning oldini olish uchun mos strategiyalarni ishlab chiqishlari lozim. Bulutli
hisoblash tizimlari xavfsizligini oshirish orqali axborot boshqarish tizimlari yanada
ishonchli va samarali bo‘lishi mumkin.
3.3. Axborot boshqarish tizimlarida bulutli texnologiyalarni joriy etishda duch
kelinadigan texnik va tashkiliy muammolar hamda ularni hal etish yo‘llari
Axborot boshqarish tizimlarida bulutli texnologiyalarni joriy etish bugungi
kunda samaradorlik va iqtisodiy jihatdan manfaatli bo‘lishi bilan birga, turli texnik
va tashkiliy muammolarni ham keltirib chiqaradi. Ushbu muammolarni chuqur
o‘rganish va ularni hal qilish mexanizmlarini ishlab chiqish korxona va
tashkilotlarning axborot tizimlaridan samarali foydalanishlari uchun muhim
ahamiyat kasb etadi. Ushbu bo‘limda bulutli texnologiyalarni joriy etishda duch

o‘z tizimlarini bulutga o‘tkazishdan avval, amaldagi qonun va normalarga muvofiq
harakat qilishlari va bulut xizmatlari provayderlari bilan huquqiy shartnomalar
tuzishlari kerak.
Xulosa qilib aytganda, bulutli texnologiyalar axborot boshqarish tizimlari
uchun yangi imkoniyatlar eshigini ochib, ularning samaradorligini oshirish,
ma’lumotlarga tezkor kirish imkoniyatini yaratish, iqtisodiy xarajatlarni
kamaytirish va moslashuvchanlikni ta’minlash imkonini beradi. Shu bilan birga,
ushbu texnologiyalarni muvaffaqiyatli joriy etish uchun xavfsizlik choralari,
huquqiy talablar va infrastrukturaviy talablar inobatga olinishi lozim. Bulut
texnologiyalarining axborot boshqarish tizimlariga tobora keng joriy etilishi
kelajakda raqamli iqtisodiyotning rivojlanishiga katta hissa qo‘shishi shubhasiz. 4
2.2. Bulutli texnologiyalarning asosiy modellari va ularning axborot
boshqarish tizimlarida qo‘llanilishi
Bulutli texnologiyalar turli sohalarda ma’lumotlarni saqlash, boshqarish va
qayta ishlash jarayonlarini optimallashtirishga xizmat qiluvchi muhim innovatsion
yondashuvlardan biri hisoblanadi. Ushbu texnologiyalarning samarali ishlashi va
ularning biznes jarayonlarida qo‘llanilishi asosan bulutli modellar va ularning
imkoniyatlariga bog‘liq. Hozirgi kunda bulut texnologiyalarining uchta asosiy
modeli mavjud: Infratuzilma xizmat sifatida (IaaS - Infrastructure as a Service),
Platforma xizmat sifatida (PaaS - Platform as a Service) va Dasturiy ta’minot
xizmat sifatida (SaaS - Software as a Service). Ushbu modellarning har biri o‘ziga
xos xususiyatlarga ega bo‘lib, axborot boshqarish tizimlarida turli maqsadlarda
qo‘llaniladi.
Infratuzilma xizmat sifatida (IaaS) – bu foydalanuvchilarga virtual serverlar,
tarmoq resurslari va ma’lumotlarni saqlash tizimlari kabi infratuzilmaviy
4
Bobomurodov S. "Axborot tizimlarini loyihalash va boshqarish." Toshkent: Fan va texnologiya, 2019.

KURS LOYIHA UCHUN TAQRIZ
Fakultet: “Sirtqi bo’limi”
Kafedra: “Axborot texnologiyalari”
Fan: “Axborot boshqarish tizimlarining instrumental vositalari”
Ta’lim yo`nalishi:__60610200 – Axborot tizimlari va texnologiyalari
Guruh.22-22A
Talaba familiyasi va ismi-sharifi:
________________________________________________________________
Kurs loyiha mavzusi:
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
Kurs loyihaning tarkibi: _____________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
Kurs loyihaning ijobiy tomonlari: ______________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
Kurs loyihaning kamchiliklari: ________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
Kurs loyihani himoya qilishga tavsiya _____________.
Taqrizchi: _____________ _______________________.
(imzo) (F.I.Sh.)

Annotatsiya:
Ushbu maqolada axborot boshqarish tizimlarida bulutli texnologiyalarning
roli va ahamiyati keng ko'lamda tahlil etilgan. Bulutli texnologiyalar — bu
internet orqali taqdim etiladigan xizmatlar bo'lib, ular foydalanuvchilarga
ma'lumotlarni saqlash, qayta ishlash va boshqarish uchun zarur bo'lgan hisoblash
resurslarini taqdim etadi. Maqolada bulutli hisoblashning turli modellari,
jumladan, "Infratuzilma xizmat sifatida" (IaaS), "Platforma xizmat sifatida"
(PaaS), va "Dasturiy ta'minot xizmat sifatida" (SaaS) kabi yondashuvlar haqida
batafsil ma'lumot berilgan. Shuningdek, bulutli texnologiyalarni axborot
tizimlarida qo'llashning asosiy afzalliklari, jumladan, xarajatlarni kamaytirish,
samaradorlikni oshirish va ma'lumotlarni xavfsiz saqlashning yangi imkoniyatlari
ko'rib chiqilgan. Boshqa tomondan, maqolada bulutli texnologiyalarni joriy
etishda duch kelinadigan xavfsizlik va maxfiylik masalalari, ularning hal qilinishi
uchun takliflar ham muhokama qilingan. Maqola bulutli texnologiyalarni axborot
boshqarish tizimlarida muvaffaqiyatli qo'llashning istiqbollari va kelajagi haqida
xulosa bilan yakunlanadi.
Аннотация:
В данной статье рассматривается роль и значимость облачных
технологий в системах управления информацией. Облачные технологии
предоставляют пользователям возможность доступа к вычислительным
ресурсам, таким как хранение, обработка и управление данными через
интернет. В статье подробно рассматриваются различные модели
облачного вычисления, такие как "Инфраструктура как услуга" ( IaaS ),
"Платформа как услуга" ( PaaS ), и "Программное обеспечение как услуга"
( SaaS ). Также обсуждаются основные преимущества применения облачных
технологий в информационных системах, такие как снижение затрат,
повышение эффективности и новые возможности для безопасного хранения

texnologiyalarning axborot boshqarish tizimlarida qo‘llanilishi kelajakda yanada
kengayib, tashkilotlarning samaradorligini oshirishga xizmat qiladi.
1.3. Bulutli texnologiyalar asosida axborot boshqarish tizimlarini tashkil etish
tamoyillari va afzalliklari
Zamonaviy axborot boshqarish tizimlarining samaradorligini oshirish va
ulardan maksimal darajada foydalanish uchun bulutli texnologiyalar muhim
ahamiyat kasb etadi. Bulutli texnologiyalar asosida axborot boshqarish tizimlarini
tashkil etish tashkilotlarga o‘z IT-infratuzilmasini soddalashtirish, xarajatlarni
kamaytirish va axborot resurslaridan yanada samarali foydalanish imkonini
yaratadi. Ushbu tizimlarning muvaffaqiyatli ishlashi uchun ma’lum tamoyillarga
rioya qilish lozim bo‘lib, ular axborotni markazlashgan holda boshqarish,
xavfsizlikni ta’minlash, resurslardan oqilona foydalanish va ma’lumotlarga qulay
kirish imkoniyatini yaratishga asoslangan.
Bulutli texnologiyalar asosida axborot boshqarish tizimlarini tashkil etishda
birinchi navbatda moslashuvchanlik va kengayuvchanlik tamoyili e’tiborga
olinadi. Ushbu tamoyil foydalanuvchilarga tizim resurslarini talabga qarab dinamik
tarzda o‘zgartirish va kengaytirish imkoniyatini beradi. Masalan, tashkilotlar
faoliyat hajmi ortib borgani sayin bulutli xizmatlardan foydalanish hajmini ham
oshirishlari mumkin. Shu bilan birga, resurslarni optimal taqsimlash va samarali
boshqarish tamoyili asosida ishlovchi bulutli tizimlar tashkilotlarning ish
jarayonlarini optimallashtirishga xizmat qiladi. Bu esa tashkilotlarga mavjud
resurslarni ortiqcha xarajat qilmasdan, faqat zarur bo‘lgan xizmatlar uchun to‘lov
qilish imkonini yaratadi.
Yana bir muhim tamoyil bu ma’lumotlarga istalgan vaqtda, istalgan joydan
kirish imkoniyati bo‘lib, ushbu yondashuv tashkilotlar uchun ish jarayonlarini
masofaviy ravishda boshqarish imkoniyatini ta’minlaydi. Bulutli texnologiyalar
asosida ishlovchi axborot boshqarish tizimlari foydalanuvchilarga har qanday

ma’lumotlarni saqlash va ularga kirishni boshqarishda qiyinchiliklar tug‘dirishi
mumkin. Bulut texnologiyalari esa ushbu muammoni hal qilish uchun
markazlashgan ma’lumotlar bazasini joriy etish imkonini beradi.
Markazlashgan bulut ma’lumotlar bazalari tashkilotlarga quyidagi
ustunliklarni taqdim etadi:
Ma’lumotlarning xavfsizligini oshirish – bulut xizmatlari odatda ilg‘or
shifrlash texnologiyalari va xavfsizlik devorlarini qo‘llaydi, bu esa
ma’lumotlarning maxfiyligini ta’minlashga yordam beradi.
Ma’lumotlarga uzluksiz kirish imkoniyati – foydalanuvchilar istalgan
qurilmadan tizimga ulanib, zarur axborotga tezkor kirishlari mumkin.
Zaxiralash va avariya holatlarida tiklash tizimlarini avtomatlashtirish – bulut
xizmatlari avtomatik zaxiralash funksiyalariga ega bo‘lib, favqulodda holatlarda
ma’lumotlarni tiklash imkonini beradi.
Shuningdek, Gibrid bulut yondashuvi ko‘plab tashkilotlar tomonidan
qo‘llanilmoqda. Ushbu modelda tashkilotlar o‘zining muhim ma’lumotlarini ichki
serverlarda saqlashadi, lekin ommaviy axborotlar va umumiy foydalanish uchun
mo‘ljallangan tizimlarni bulutga ko‘chiradilar. Bunday yondashuv axborot
xavfsizligini ta’minlash bilan birga, tizim ishlashining samaradorligini oshirishga
yordam beradi.
3. Axborot boshqarish tizimlariga mos keluvchi SaaS, PaaS va IaaS
xizmatlarini integratsiya qilish
Axborot boshqarish tizimlarini modernizatsiya qilishda SaaS (Dasturiy
ta’minot xizmat sifatida), PaaS (Platforma xizmat sifatida) va IaaS (Infratuzilma
xizmat sifatida) modellari asosida qurilgan xizmatlardan foydalanish juda
muhimdir. Ushbu xizmatlar tashkilotlarga quyidagi imkoniyatlarni yaratadi:
SaaS modeli yordamida tayyor dasturiy echimlardan foydalanish – bu model
foydalanuvchilarga bulut orqali CRM, ERP, ofis dasturlari va boshqa dasturiy

joriy etish bo‘yicha keng qamrovli chora-tadbirlar amalga oshirilmoqda. Mazkur
strategiya axborot boshqarish tizimlarining rivojlanishini rag‘batlantirish, elektron
xizmatlar ko‘lamini kengaytirish, shuningdek, bulutli texnologiyalarni joriy etish
orqali iqtisodiy samaradorlikni oshirishga qaratilgan.
Shunday qilib, axborot boshqarish tizimlarida bulutli texnologiyalarning
o‘rganilishi va ularning rivojlanish istiqbollarini tahlil qilish bugungi kunda
nihoyatda dolzarb masalalardan biridir. Ushbu kurs ishi bulutli texnologiyalarni
o‘rganish, ularning axborot boshqarish tizimlaridagi o‘rnini aniqlash, shuningdek,
O‘zbekiston sharoitida ularni keng joriy etish imkoniyatlarini baholashga
bag‘ishlangan.
Kurs ishi maqsadi va vazifalari
Mazkur kurs ishining asosiy maqsadi – axborot boshqarish tizimlarida
bulutli texnologiyalarning o‘rnini o‘rganish, ularning afzalliklari va kamchiliklarini
tahlil qilish, shuningdek, O‘zbekiston sharoitida bulutli texnologiyalarni joriy
etishning istiqbollarini baholashdan iborat.
Ushbu maqsadga erishish uchun quyidagi vazifalar bajariladi:
Axborot boshqarish tizimlarining mohiyatini va ularning zamonaviy
rivojlanish tendensiyalarini o‘rganish
Bulutli texnologiyalar tushunchasini va ularning asosiy tamoyillarini tahlil
qilish
Axborot boshqarish tizimlarida bulutli texnologiyalardan foydalanish
afzalliklarini aniqlash
Bulutli hisoblash tizimlarining xavfsizlik masalalarini o‘rganish
O‘zbekiston sharoitida bulutli texnologiyalarni tatbiq etish bo‘yicha amalga
oshirilayotgan ishlarni tahlil qilish
Axborot boshqarish tizimlarida bulutli texnologiyalarni rivojlantirish
bo‘yicha takliflar ishlab chiqish

14. Yoqubov D. "Katta ma’lumotlar va bulutli texnologiyalar." Buxoro:
Texnologiya, 2023.
15. Zayniddinov O. "Axborot boshqarish tizimlari va ularning
samaradorligi." Toshkent: O‘zbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasi, 2021.
Qo‘shimcha adabiyotlar
1. Mell P., Grance T. "The NIST Definition of Cloud Computing."
Gaithersburg: NIST, 2011.
2. Armbrust M., Fox A., Griffith R. "A View of Cloud Computing."
Communications of the ACM, 2010.
3. Erl T. "Cloud Computing: Concepts, Technology & Architecture."
Prentice Hall, 2013.
4. Marston S., Li Z., Bandyopadhyay S. "Cloud Computing - The Business
Perspective." Decision Support Systems, 2011.
5. Rajkumar B., Buyya R., Goscinski A. "Cloud Computing: Principles and
Paradigms." Wiley, 2011.
Internet manbalari
1. National Institute of Standards and Technology (NIST) –
https://www.nist.gov
2. Amazon Web Services (AWS) – https://aws.amazon.com
3. Google Cloud Platform (GCP) – https://cloud.google.com
4. Microsoft Azure – https://azure.microsoft.com
5. IBM Cloud – https://www.ibm.com/cloud

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI
1. Abduqodirov A. "Bulutli texnologiyalar va axborot tizimlari." Toshkent:
Fan, 2022.
2. Ahmedov M. "Zamonaviy axborot texnologiyalari va ularning
rivojlanishi." Toshkent: O‘zbekiston Milliy ensiklopediyasi, 2020.
3. Akhmedov U. "Axborot xavfsizligi va bulutli texnologiyalar."
Samarqand: Ilmiy nashr, 2021.
4. Bobomurodov S. "Axborot tizimlarini loyihalash va boshqarish."
Toshkent: Fan va texnologiya, 2019.
5. Ergashev A. "Bulutli hisoblash texnologiyalarining afzalliklari va
muammolari." Buxoro: Ilmiy tadqiqot, 2021.
6. G‘ulomov S., Tursunov I. "Kompyuter tarmoqlari va ma’lumotlar uzatish
texnologiyalari." Toshkent: O‘zbekiston nashriyoti, 2022.
7. Islomov O. "Bulutli hisoblash: nazariya va amaliyot." Toshkent: Ilmiy
ta’lim, 2020.
8. Karimov B. "Axborot tizimlarida zamonaviy dasturiy ta’minot." Farg‘ona:
Oliy ta’lim, 2021.
9. Norboyev K. "Raqamli iqtisodiyot va axborot texnologiyalari." Toshkent:
Fan va innovatsiya, 2023.
10. Raximov U. "Bulutli texnologiyalar asosida korxonalarni
avtomatlashtirish." Toshkent: Iqtisodiyot va ta’lim, 2020.
11. Safarov J. "Kompyuter tizimlari va bulut texnologiyalari." Toshkent:
O‘quv-metodik nashr, 2018.
12. Salimov F. "IT infratuzilma va bulut xizmatlari." Toshkent: Innovatsiya
va taraqqiyot, 2021.
13. Usmonov N. "Bulut texnologiyalarining rivojlanish tendensiyalari."
Toshkent: Ilmiy tadqiqotlar markazi, 2022.

qurilmadan, istalgan joyda internetga ulanib, o‘z ma’lumotlariga kirish
imkoniyatini yaratadi. Ushbu tamoyil ayniqsa, ko‘p filiallarga ega yirik
kompaniyalar, ta’lim muassasalari va davlat idoralari uchun katta ahamiyatga ega
bo‘lib, masofaviy ish formatini yo‘lga qo‘yish, hujjatlar aylanishini tezlashtirish va
biznes jarayonlarini tezkor boshqarish imkonini beradi.
Bulutli texnologiyalar asosida axborot boshqarish tizimlarini tashkil etishda
yana bir asosiy tamoyil bu axborot xavfsizligini ta’minlash hisoblanadi.
Ma’lumotlar xavfsizligini ta’minlash, ularning maxfiyligini saqlash va
kiberxavfsizlik tahdidlariga qarshi kurashish bulutli tizimlarni ishlab chiqishda
asosiy yo‘nalishlardan biri hisoblanadi. Shu sababli, tashkilotlar shifrlash usullari,
autentifikatsiya tizimlari, foydalanuvchilarning rolga asoslangan huquqlarini
boshqarish va kiberhujumlarga qarshi ilg‘or texnologiyalarni joriy qilishga e’tibor
qaratmoqda. Bugungi kunda blokcheyn texnologiyalari, ko‘p faktorli
autentifikatsiya va sun’iy intellekt asosida ishlovchi xavfsizlik tizimlari axborot
boshqarish tizimlarining ishonchliligini oshirishda keng qo‘llanilmoqda.
Bulutli texnologiyalar asosida axborot boshqarish tizimlarini tashkil
etishning yana bir muhim jihati bu avtomatlashtirish va integratsiya tamoyili
hisoblanadi. Ushbu tamoyil turli bulutli xizmatlar va dasturiy ta’minotlar o‘rtasida
o‘zaro integratsiyani ta’minlab, biznes jarayonlarini avtomatlashtirish imkonini
beradi. Masalan, korxona yoki tashkilotlarning moliya, ta’minot zanjiri, mijozlar
bilan ishlash, HR boshqaruvi kabi sohalarida ishlatiladigan axborot tizimlari bir-
biri bilan uzviy bog‘langan holda ishlashi kerak. Bulutli texnologiyalar asosida
tashkil etilgan tizimlar ushbu integratsiyani ta’minlab, tashkilotlarning umumiy
samaradorligini oshirishga xizmat qiladi.
Bulutli texnologiyalar asosida axborot boshqarish tizimlarini tashkil etish bir
qator muhim afzalliklarga ega. Bulardan biri xarajatlarni kamaytirish bo‘lib,
tashkilotlar endi o‘z serverlarini sotib olish yoki ularga texnik xizmat ko‘rsatish

kamaytirish, dasturiy ta’minotni doimiy yangilab borish, tizimni texnik xizmat
ko‘rsatish xarajatlarini optimallashtirish kabi afzalliklarni taqdim etadi.
Shuningdek, bulutli texnologiyalar yirik hajmdagi ma’lumotlarni qayta ishlash va
ulardan tezkor ravishda foydalanish imkonini berib, korxona va tashkilotlarning
biznes jarayonlarini ancha samarali boshqarishlariga yordam beradi. Bugungi
kunda aksariyat korxona va tashkilotlar o‘z IT-infratuzilmasini bulutli
texnologiyalar asosida shakllantirishga intilmoqda, chunki bu nafaqat xarajatlarni
kamaytiradi, balki ma’lumotlarga doimiy ravishda kirish va ularni ishonchli
saqlash imkonini ham ta’minlaydi. 2
Bulutli texnologiyalarning rivojlanishi natijasida hozirda infratuzilma xizmat
sifatida (IaaS – Infrastructure as a Service), platforma xizmat sifatida (PaaS –
Platform as a Service) va dasturiy ta’minot xizmat sifatida (SaaS – Software as a
Service) kabi xizmat turlari keng qo‘llanilmoqda. IaaS foydalanuvchilarga virtual
serverlar, tarmoq resurslari va saqlash joylarini ijaraga olish imkonini bersa, PaaS
dasturiy ta’minotni ishlab chiqish va joylashtirish uchun qulay muhitni
ta’minlaydi. SaaS esa foydalanuvchilarga turli dasturiy mahsulotlardan internet
orqali foydalanish imkonini yaratib, ularni o‘rnatish yoki yangilash zaruratini
bartaraf etadi. Ushbu xizmatlar tashkilotlarning IT-xarajatlarini optimallashtirish,
resurslarni samarali boshqarish va axborot xavfsizligini oshirishga yordam beradi.
Axborot boshqarish tizimlarida bulutli texnologiyalarning joriy etilishi
tashkilotlarga ma’lumotlarni tezkor qayta ishlash, ularga istalgan joydan kirish va
xavfsizlik darajasini oshirish imkonini beradi. Ayniqsa, katta hajmdagi
ma’lumotlar bilan ishlovchi tashkilotlar uchun bulutli texnologiyalar juda muhim
hisoblanadi, chunki ular axborotni markazlashgan holda saqlash, tahlil qilish va
avtomatlashtirilgan boshqaruv tizimlarini yaratish imkonini beradi. Shu bilan
2
Ahmedov M. "Zamonaviy axborot texnologiyalari va ularning rivojlanishi." Toshkent: O‘zbekiston
Milliy ensiklopediyasi, 2020.

данных. Кроме того, в статье рассматриваются вопросы безопасности и
конфиденциальности, возникающие при внедрении облачных технологий, а
также предлагаются решения этих проблем. В заключение авторы делают
выводы о перспективах и будущем применении облачных технологий в
системах управления информацией.
Annotation:
This article explores the role and significance of cloud technologies in
information management systems. Cloud technologies provide users with access to
computing resources, such as data storage, processing, and management, via the
internet. The article discusses in detail various cloud computing models, including
"Infrastructure as a Service" (IaaS), "Platform as a Service" (PaaS), and
"Software as a Service" (SaaS). It also examines the main advantages of applying
cloud technologies in information systems, such as cost reduction, improved
efficiency, and new opportunities for secure data storage. Additionally, the article
addresses security and privacy issues arising from the implementation of cloud
technologies and proposes solutions to these problems. In conclusion, the article
offers insights into the prospects and future applications of cloud technologies in
information management systems.

I BOB: AXBOROT BOSHQARISH TIZIMLARI VA ULARNING
RIVOJLANISHI
1.1. Axborot boshqarish tizimlarining mohiyati va vazifalari
Axborot boshqarish tizimlarining tushunchasi
Zamonaviy iqtisodiyot va boshqaruv jarayonlarida axborot boshqarish
tizimlari (ABT) muhim ahamiyat kasb etadi. Ular tashkilotlarning faoliyatini
samarali tashkil etish, ma’lumotlarni qayta ishlash, saqlash va uzatish jarayonlarini
avtomatlashtirishga xizmat qiladi. Axborot boshqarish tizimlari yordamida
korxonalar, davlat muassasalari va boshqa tashkilotlar o‘z resurslaridan optimal
foydalanishi, operatsion xarajatlarni kamaytirishi va raqobatbardoshligini oshirishi
mumkin.
Axborot boshqarish tizimi deganda ma’lumotlarni yig‘ish, saqlash, tahlil
qilish va qayta ishlashga qaratilgan dasturiy va apparat vositalari majmuasi
tushuniladi. Ushbu tizimlar axborotni real vaqt rejimida qayta ishlash,
avtomatlashtirilgan qarorlar qabul qilish, biznes jarayonlarini optimallashtirish
kabi vazifalarni bajaradi.
Axborot boshqarish tizimlarining rivojlanishi XX asrning ikkinchi yarmida
axborot texnologiyalarining rivojlanishi bilan bog‘liq. Dastlab, bunday tizimlar
faqat ma’lumotlarni saqlash va qayta ishlashga mo‘ljallangan bo‘lsa, hozirda ular
sun’iy intellekt, bulutli texnologiyalar, katta ma’lumotlar (Big Data) tahlili kabi
ilg‘or texnologiyalar bilan boyitilgan.
Axborot boshqarish tizimlarining asosiy vazifalari
Axborot boshqarish tizimlarining asosiy vazifalari quyidagilardan iborat:
1. Ma’lumotlarni yig‘ish va saqlash – Axborot boshqarish tizimlari
tashkilotlar tomonidan ishlab chiqilgan yoki tashqi manbalardan olingan
ma’lumotlarni yig‘adi va ularni tartibga solib saqlaydi. Bularga mijozlar

tashkilotlar uchun operatsion xarajatlarni kamaytirish, xavfsizlikni oshirish,
integratsiya jarayonlarini soddalashtirish va ma’lumotlarni yanada samarali
boshqarish imkonini yaratadi. Ushbu bo‘limda bulut texnologiyalari asosida
axborot boshqarish tizimlarini modernizatsiya qilishning asosiy usullari ko‘rib
chiqiladi.
1. Bulutli hisoblash resurslaridan foydalanish orqali tizimning ishlash
samaradorligini oshirish
Axborot boshqarish tizimlarining ishlash sifatini oshirish uchun bulutli
hisoblash resurslaridan foydalanish samarali usullardan biri hisoblanadi. Bulut
infratuzilmasi foydalanuvchilarga ma’lumotlarni real vaqt rejimida qayta ishlash,
katta hajmdagi axborotni tezkorlik bilan saqlash va tahlil qilish imkoniyatini
yaratadi. Masalan, korxonalar an’anaviy serverlarga bog‘liq bo‘lib qolmasdan,
bulut xizmati provayderlarining ma’lumot markazlaridan foydalanishlari mumkin.
Amazon Web Services (AWS), Microsoft Azure va Google Cloud Platform (GCP)
kabi yetakchi bulut xizmatlari hisoblash quvvatini ijaraga berib, tashkilotlarga o‘z
axborot boshqarish tizimlarini talabga muvofiq tarzda moslashtirish imkonini
beradi.
Bundan tashqari, bulutli texnologiyalar yordamida axborot boshqarish
tizimlarida avtomatlashtirilgan hisoblash jarayonlarini joriy etish mumkin.
Masalan, sun’iy intellekt va mashinaviy o‘rganish algoritmlaridan foydalanib,
tizimlar foydalanuvchilarning talablariga mos ravishda avtomatik ravishda o‘z
resurslarini moslashtirishi mumkin. Bu esa server yuklanishini optimallashtirish va
tizimning barqaror ishlashini ta’minlashga yordam beradi.
2. Ma’lumotlarni bulutga ko‘chirish va markazlashgan boshqaruv tizimini
joriy etish
An’anaviy axborot boshqarish tizimlarida ma’lumotlar turli serverlarda,
lokal tarmoqlarda yoki alohida kompyuterlarda saqlanadi. Bunday yondashuv

KIRISH
Mavzuning dolzarbligi
Bugungi globallashuv davrida axborot texnologiyalarining rivojlanishi
jamiyatning barcha sohalariga jadal kirib bormoqda. Raqamli iqtisodiyot, elektron
hukumat, zamonaviy ishlab chiqarish va xizmat ko‘rsatish tarmoqlari axborot
texnologiyalarisiz o‘z faoliyatini tasavvur qila olmaydi. Ayniqsa, axborot
boshqarish tizimlari tashkilotlar, davlat idoralari va yirik korporatsiyalar uchun
samarali faoliyat yuritishning muhim vositalaridan biri bo‘lib, ularning
ma’lumotlarni qayta ishlash, saqlash va uzatish jarayonlarini avtomatlashtirish
orqali samaradorlikni oshirishga xizmat qiladi.
So‘nggi yillarda axborot boshqarish tizimlarida innovatsion
texnologiyalardan foydalanish dolzarb masalalardan biriga aylanib bormoqda.
Ushbu texnologiyalar ichida bulutli hisoblash texnologiyalari alohida o‘rin
egallaydi. Bulutli texnologiyalar turli darajadagi tashkilotlarga axborotni saqlash,
boshqarish va qayta ishlash jarayonlarini ancha samarali tashkil etish imkoniyatini
beradi. Ma’lumotlarni maxsus serverlarda joylashtirish va ularga internet orqali
kirish imkoniyati ta’minlanishi natijasida tashkilotlar o‘z infratuzilmasini
rivojlantirishga ortiqcha mablag‘ sarflashga ehtiyoj sezmaydi.
Bulutli texnologiyalarning axborot boshqarish tizimlarida qo‘llanilishi
ma’lumotlarning uzluksiz ishlashini ta’minlash, real vaqt rejimida ishlov berish,
tizimlarning xavfsizligini oshirish va xarajatlarni optimallashtirish imkonini beradi.
Shu sababli, bulutli texnologiyalar bugungi kunda faqat yirik tashkilotlar emas,
balki kichik va o‘rta biznes vakillari uchun ham samarali yechimlardan biri sifatida
qaralmoqda.
O‘zbekistonda ham raqamli texnologiyalarni joriy etish bo‘yicha keng
ko‘lamli islohotlar olib borilmoqda. Xususan, "Raqamli O‘zbekiston – 2030"
dasturi doirasida axborot texnologiyalarini rivojlantirish va ularni turli sohalarga

(hybrid cloud) yondashuvi dan foydalanish, shuningdek, shartnoma va kelishuvlar
asosida ma’lumotlarni himoyalash siyosatini ishlab chiqish lozim.
Boshqa muhim tashkiliy muammo – bu bulutli texnologiyalarning
xarajatlarini nazorat qilish bilan bog‘liq. Ba’zi tashkilotlar uchun bulut xizmatlari
dastlabki bosqichda arzon tuyulsa-da, vaqt o‘tishi bilan xizmat ko‘rsatish va
qo‘shimcha resurslarga talab ortishi natijasida xarajatlar oshishi mumkin. Ushbu
muammoni hal qilish uchun tashkilotlar bulut xizmatlaridan foydalanish
strategiyasini ishlab chiqish, faqat zarur xizmatlarni tanlash va ortiqcha resurs
sarfini kamaytirish bo‘yicha reja tuzishlari kerak.
Axborot boshqarish tizimlarida bulutli texnologiyalarni joriy etish
jarayonida texnik va tashkiliy muammolar yuzaga kelishi tabiiy. Ushbu
muammolarni samarali hal qilish uchun zamonaviy texnologiyalar, ilg‘or
xavfsizlik mexanizmlari va puxta rejalashtirilgan strategiyalarni qo‘llash zarur.
Texnik muammolarni bartaraf etish uchun tarmoq infratuzilmasini
takomillashtirish, dasturiy ta’minotni moslashtirish va ma’lumotlarni xavfsiz
migratsiya qilish usullaridan foydalanish talab etiladi. Tashkiliy muammolarni hal
qilish uchun esa xodimlarni o‘qitish, bulutli texnologiyalarning samaradorligini
tushuntirish va xarajatlarni nazorat qilish mexanizmlarini ishlab chiqish muhim
ahamiyatga ega. Bulutli texnologiyalarni to‘g‘ri joriy etish orqali tashkilotlar o‘z
axborot tizimlarini yanada samarali va xavfsiz boshqarish imkoniyatiga ega
bo‘ladilar. 7
7
Karimov B. "Axborot tizimlarida zamonaviy dasturiy ta’minot." Farg‘ona: Oliy ta’lim, 2021.
Norboyev K. "Raqamli iqtisodiyot va axborot texnologiyalari." Toshkent: Fan va innovatsiya, 2023.
Raximov U. "Bulutli texnologiyalar asosida korxonalarni avtomatlashtirish." Toshkent: Iqtisodiyot va
ta’lim, 2020.

modeli orqali foydalanuvchilar har qanday qurilmadan tizimga ulanishlari,
ma’lumotlarni qayta ishlashlari va hujjatlar bilan ishlashlari mumkin. Ushbu model
ayniqsa kichik va o‘rta biznes subyektlari uchun foydalidir, chunki u dasturiy
ta’minotni sotib olish va texnik xizmat ko‘rsatish bilan bog‘liq xarajatlarni
kamaytirishga yordam beradi.
Axborot boshqarish tizimlari uchun yuqorida keltirilgan bulutli modellar
turli xil ustunliklarni ta’minlaydi. Misol uchun:
IaaS modeli – korxonalarga o‘z server va infratuzilmasini moslashuvchan
boshqarish imkoniyatini beradi.
PaaS modeli – dasturchilarga axborot tizimlarini ishlab chiqish va ularga
xizmat ko‘rsatishni soddalashtiradi.
SaaS modeli – foydalanuvchilarga istalgan qurilmadan dasturiy ta’minotdan
foydalanish imkonini yaratadi.
Bulutli texnologiyalarning ushbu modellarini axborot boshqarish tizimlarida
samarali qo‘llash natijasida tashkilotlar o‘z biznes jarayonlarini
avtomatlashtirishlari, operatsion xarajatlarni kamaytirishlari va innovatsion
texnologiyalarni tezroq joriy etishlari mumkin bo‘ladi. Shuningdek, bulutli
texnologiyalar yordamida tashkilotlar ma’lumotlarni markazlashgan holda
saqlashlari va ularni real vaqt rejimida qayta ishlash imkoniga ega bo‘ladilar, bu
esa boshqaruv jarayonlarini yanada samarali qiladi.
Biroq bulutli texnologiyalarning ushbu modellari bilan bog‘liq ba’zi
muammolar ham mavjud. Masalan, xavfsizlik va maxfiylik masalalari bulut
texnologiyalarini qo‘llashda eng katta muammolardan biri hisoblanadi. SaaS, PaaS
va IaaS xizmatlarini taqdim etuvchi kompaniyalar o‘z mijozlarining
ma’lumotlarini himoya qilish uchun ilg‘or xavfsizlik choralari ko‘rsalar ham,
kiberhujumlar yoki tizim ishdan chiqishi kabi tahdidlar har doim mavjud. Shu
sababli, axborot boshqarish tizimlarida bulutli texnologiyalarni qo‘llashda

samaradorligiga bevosita ta’sir ko‘rsatadi. Shu bois, bulutli xizmatlardan
foydalanuvchi tashkilotlar o‘z tizimlarini doimiy monitoring qilib borishlari,
xavfsizlikni nazorat qilishlari va ehtimoliy texnik nosozliklarga oldindan tayyor
turishlari lozim. Buning uchun avtomatlashtirilgan monitoring tizimlarini joriy
etish, sun’iy intellekt asosida ishlovchi diagnostika tizimlaridan foydalanish va real
vaqt rejimida ma’lumotlarni tahlil qilish usullarini qo‘llash lozim.
Bulutli texnologiyalarni muvaffaqiyatli joriy etish nafaqat texnik va tashkiliy
muammolarni bartaraf etish, balki bu texnologiyalarni tashkilot strategiyasiga
moslashtirishni ham talab etadi. Bulutli xizmatlardan maksimal darajada samarali
foydalanish uchun tashkilotlar o‘z IT infratuzilmasini rejalashtirish, xavfsizlik
strategiyalarini ishlab chiqish va xodimlarning texnologik savodxonligini oshirish
bo‘yicha uzoq muddatli strategik yondashuvni qo‘llashlari kerak.
Xulosa qilib aytadigan bo‘lsak, axborot boshqarish tizimlarida bulutli
texnologiyalarni joriy etish kelajakda tashkilotlar uchun katta imkoniyatlar eshigini
ochadi. Bulut texnologiyalari tezkorlik, moslashuvchanlik va iqtisodiy jihatdan
samaradorlik kabi ustunliklarga ega bo‘lib, ularni to‘g‘ri va oqilona joriy etish
orqali tashkilotlar raqobatbardoshlikni oshirishlari mumkin. Biroq bu jarayonda
duch kelinadigan texnik va tashkiliy muammolarni oldindan puxta o‘rganish va
ularni bartaraf etish strategiyalarini ishlab chiqish muhim ahamiyat kasb etadi.
Zamonaviy tarmoq infratuzilmasidan foydalanish, ma’lumotlarni ishonchli himoya
qilish, xodimlarning malakasini oshirish va bulut xizmatlarini optimallashtirish
orqali tashkilotlar axborot boshqarish tizimlarini yangi bosqichga olib chiqishlari
mumkin. Shu sababli, bulutli texnologiyalarni joriy etish bo‘yicha har bir qaror
puxta tahlil qilinishi va tashkilot strategiyasiga mos keladigan yondashuv asosida
amalga oshirilishi lozim.

zaruratidan xalos bo‘ladilar. Bulutli xizmatlarning narxi an’anaviy IT-
infratuzilmaga nisbatan ancha arzon bo‘lib, tashkilotlar faqat foydalanilgan
xizmatlar uchun haq to‘laydi. Bu esa kichik va o‘rta biznes vakillari uchun ham
axborot boshqarish tizimlaridan foydalanish imkoniyatini yaratadi.
Bundan tashqari, bulutli texnologiyalar katta hajmdagi ma’lumotlarni tezkor
qayta ishlash va tahlil qilish imkoniyatini taqdim etadi. Bugungi kunda Big Data
texnologiyalarining rivojlanishi bilan bulutli tizimlar yirik axborotlar oqimini
boshqarish va tahlil qilish imkoniyatlarini ta’minlab, tashkilotlarning strategik
qarorlarini ma’lumotlarga asoslangan holda qabul qilishlariga yordam bermoqda.
Masalan, yirik kompaniyalar va davlat idoralari bulutli tizimlardan foydalangan
holda katta hajmdagi ma’lumotlarni qayta ishlash, prognozlar tuzish va biznes
jarayonlarini optimallashtirish imkoniyatiga ega bo‘lishmoqda.
Bulutli texnologiyalar asosida tashkil etilgan axborot boshqarish
tizimlarining yana bir muhim afzalligi bu tezkor moslashuvchanlik va kengaytirish
imkoniyati hisoblanadi. Korxonalar va tashkilotlar o‘z ehtiyojlariga qarab bulutli
xizmatlardan foydalanish hajmini oshirish yoki kamaytirishlari mumkin. Bu esa
startaplar, kichik biznes va yirik korporatsiyalar uchun ham qulay bo‘lib, o‘sib
borayotgan talab va ehtiyojlarga moslashish imkoniyatini yaratadi. 3
Shunday qilib, bulutli texnologiyalar asosida axborot boshqarish tizimlarini
tashkil etish zamonaviy tashkilotlarning samaradorligini oshirish, resurslardan
oqilona foydalanish va biznes jarayonlarini avtomatlashtirish imkoniyatini
yaratadi. Ushbu texnologiyalar IT-infratuzilmani optimallashtirish, xarajatlarni
kamaytirish va ma’lumotlarni ishonchli saqlash imkoniyatini ta’minlaydi.
Kelajakda bulutli texnologiyalar yanada rivojlanib, axborot boshqarish
tizimlarining ajralmas qismiga aylanib, tashkilotlarning raqobatbardoshligini
oshirishga xizmat qiladi.
3
Akhmedov U. "Axborot xavfsizligi va bulutli texnologiyalar." Samarqand: Ilmiy nashr, 2021.

tizimlari doimiy ravishda tahlil qilinib, ularda g‘ayritabiiy harakatlar yoki buzilish
urinishlari aniqlanganda tezkor choralar ko‘rilishi lozim. Masalan, SIEM (Security
Information and Event Management) tizimlari real vaqtda xakerlik urinishlarini
aniqlash va bloklash imkonini beradi. Bundan tashqari, tashkilotlar o‘zlarining
xavfsizlik siyosatini belgilash va barcha harakatlar log-fayllarda qayd etilishini
ta’minlashi zarur.
Shuningdek, bulutli texnologiyalarning xavfsizligi bilan bog‘liq bir qator
muammolar ham mavjud. Birinchi muammo - ma’lumotlarning maxfiyligini
ta’minlash qiyinligi bo‘lib, bulutli tizimlar markazlashgan serverlarda
saqlanganligi sababli, ushbu serverlarga kiberhujum sodir etilsa, katta hajmdagi
maxfiy ma’lumotlar xavf ostida qolishi mumkin. Ayniqsa, kompaniyalar o‘z
ma’lumotlarini uchinchi tomon provayderlari serverlarida saqlaganda,
ma’lumotlarning maxfiyligi bo‘yicha xavotirlar yuzaga keladi. Shu sababli,
tashkilotlar ma’lumotlarni shifrlangan holda saqlash va faqat kerakli
foydalanuvchilar uchun kirish huquqini cheklash orqali ushbu muammoni bartaraf
etishi lozim.
Ikkinchi muammo - bulut provayderlariga to‘liq ishonchning yo‘qligi bo‘lib,
ba’zi tashkilotlar o‘zlarining muhim ma’lumotlarini uchinchi tomon
provayderlariga topshirishdan xavotirlanadilar. Bu, ayniqsa, davlat idoralari va
strategik muhim ma’lumotlarga ega bo‘lgan kompaniyalar uchun katta muammo
tug‘diradi. Ushbu muammoni hal qilish uchun tashkilotlar gibrid bulut yondashuvi
dan foydalanishlari mumkin, ya’ni muhim ma’lumotlar o‘zining xususiy
serverlarida saqlanib, boshqa umumiy ma’lumotlar esa umumiy bulutga
joylashtirilishi lozim.
Uchinchi muammo - kiberhujumlarning ortib borayotgani bo‘lib, bulutli
tizimlardan foydalanadigan tashkilotlar turli kiberhujumlar, jumladan, DDoS
(Distributed Denial of Service) hujumlari, fishing (phishing) va ma’lumotlar

kelinadigan asosiy texnik va tashkiliy muammolar hamda ularning yechimlari
batafsil yoritiladi.
Texnik muammolar va ularni hal etish yo‘llari
Bulutli texnologiyalarni joriy etishda asosiy texnik muammolardan biri
tarmoq infratuzilmasining yetarlicha rivojlanmaganligi hisoblanadi. Bulutli
tizimlar samarali ishlashi uchun yuqori tezlikdagi internetga va barqaror tarmoq
ulanishiga ehtiyoj seziladi. Kam quvvatli yoki sekin ishlaydigan internet tarmog‘i
bulutli xizmatlarning sekin ishlashiga, tizimlarning doimiy ravishda uzilib
qolishiga sabab bo‘lishi mumkin. Ushbu muammoni hal qilish uchun korxonalar
optik tolali internetga o‘tish, yuqori tezlikdagi serverlar va mustahkam tarmoq
qurilmalari bilan ishlashlari lozim. Bundan tashqari, tashkilotlar tarmoq
yuklamalarini boshqarish va trafikni optimallashtirish uchun ilg‘or algoritmlardan
foydalanishlari kerak.
Yana bir muhim texnik muammo bu bulut xizmatlarining turli platformalar
bilan mos kelmasligidir. Ba’zi dasturiy ta’minotlar yoki eski tizimlar bulutli
texnologiyalar bilan integratsiya qilishda qiyinchiliklarga duch kelishi mumkin.
Masalan, an’anaviy serverlarda ishlovchi tizimlar ba’zan bulutli serverlar bilan
muvofiqlashtirilishi uchun qayta dasturlanishi talab qilinadi. Ushbu muammoni
bartaraf etish uchun tashkilotlar moslashuvchan dasturiy arxitekturalar ni ishlab
chiqishlari, ochiq kodli bulut platformalaridan foydalanishlari va zamonaviy
mikroxizmat (microservices) arxitekturasini joriy etishlari lozim.
Shuningdek, ma’lumotlarni bulutli tizimlarga o‘tkazish jarayonida yuzaga
keladigan muammolar ham dolzarbdir. Katta hajmdagi ma’lumotlarni mahalliy
serverlardan bulutga yuklash katta vaqt va resurs talab etadi. Ushbu jarayonda
ma’lumotlarning yo‘qolishi yoki buzilishi ehtimoli ham mavjud. Muammoni hal
qilish uchun bosqichma-bosqich migratsiya (staged migration) usulidan

dolzarb masalaga aylanmoqda. Ma’lumki, bulutli hisoblash tizimlari
markazlashgan ma’lumotlarni saqlash va boshqarish imkoniyatini yaratib, korxona
va tashkilotlarga katta qulayliklar taqdim etadi. Biroq, ayni paytda, bulutli
texnologiyalar asosida ishlaydigan tizimlar kiberxavfsizlik tahdidlariga moyilligi
bilan ham ajralib turadi. Shu sababli, ushbu bo‘limda axborot boshqarish
tizimlarida bulutli texnologiyalar asosida xavfsizlikni ta’minlash usullari va duch
kelinadigan asosiy muammolar keng yoritiladi.
Bulutli texnologiyalar asosida axborot tizimlarining xavfsizligini
ta’minlashda bir necha muhim tamoyillar mavjud. Birinchidan, ma’lumotlarni
shifrlash (encryption) usullaridan foydalanish muhim ahamiyat kasb etadi. Bulutli
tizimlar orqali uzatilayotgan va saqlanayotgan ma’lumotlarni shifrlash orqali ularni
ruxsatsiz kirishdan himoya qilish mumkin. Shifrlash usullari orasida AES
(Advanced Encryption Standard), RSA (Rivest-Shamir-Adleman) kabi algoritmlar
keng qo‘llaniladi. Ayniqsa, bank va moliya institutlari, sog‘liqni saqlash
muassasalari va davlat idoralari o‘z ma’lumotlarini shifrlash orqali saqlab, ularning
uchinchi shaxslarga tushib qolishining oldini oladi.
Ikkinchidan, autentifikatsiya va ruxsat tizimlarini kuchaytirish xavfsizlikni
oshirishning asosiy yo‘llaridan biridir. Zamonaviy bulutli tizimlar ko‘p bosqichli
autentifikatsiya (Multi-Factor Authentication, MFA) usullaridan foydalangan holda
ma’lumotlarga kirish huquqini aniq belgilaydi. Masalan, foydalanuvchilar tizimga
kirishda paroldan tashqari maxsus SMS-kod yoki biometrik autentifikatsiyadan
foydalanishlari mumkin. Shu bilan birga, RBAC (Role-Based Access Control)
usuli yordamida har bir foydalanuvchiga faqat o‘ziga tegishli bo‘lgan
ma’lumotlarga kirish imkoniyati beriladi, bu esa ichki xakerlik xavfini
kamaytiradi.
Uchinchidan, ma’lumotlarni doimiy monitoring qilish va audit tizimini joriy
etish orqali xavfsizlik darajasini oshirish mumkin. Bulutli axborot boshqarish

XULOSA
Bugungi kunda axborot texnologiyalarining jadal rivojlanishi natijasida
korxonalar, tashkilotlar va davlat muassasalari o‘z axborot boshqarish tizimlarini
yanada samarali va tezkor ishlashini ta’minlash maqsadida bulutli texnologiyalarni
joriy etishga tobora ko‘proq e’tibor qaratmoqda. Bulutli texnologiyalar korxona
axborot infratuzilmasining moslashuvchanligini oshirish, resurslarni samarali
taqsimlash, ma’lumotlarga istalgan joydan kirish imkoniyatini yaratish va IT
xarajatlarini optimallashtirish imkonini beradi. Ushbu texnologiyalar nafaqat katta
hajmdagi ma’lumotlarni boshqarish, balki ularning xavfsizligini ta’minlash va
uzluksiz ishlashini kafolatlashda ham muhim rol o‘ynaydi.
Biroq bulutli texnologiyalarni axborot boshqarish tizimlariga joriy etishda
bir qator texnik va tashkiliy muammolar yuzaga keladi. Texnik muammolar
orasida, avvalo, internet tarmog‘ining sifati va tezligi muammosi dolzarb
hisoblanadi. Bulutli texnologiyalar samarali ishlashi uchun yuqori tezlikdagi
barqaror internetga ehtiyoj seziladi. Tarmoq uzilishlari yoki past tezlikdagi
ulanishlar tizimning ishlashiga bevosita salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Ushbu muammoni
hal etish uchun korxonalar zamonaviy tarmoq infratuzilmasiga sarmoya kiritishlari,
optik tolali internet va xavfsiz tarmoq protokollaridan foydalanishlari zarur.
Shuningdek, turli platformalar va dasturiy ta’minotlar o‘rtasidagi mos
kelmaslik muammosi ham bulutli texnologiyalarni joriy etishda katta to‘siqlardan
biri hisoblanadi. An’anaviy axborot tizimlari aksariyat hollarda bulutli tizimlar
bilan integratsiya qilishga moslashmagan bo‘lib, ularni moslashtirish uchun
qo‘shimcha dasturlash va konfiguratsiya ishlari talab etiladi. Ushbu muammoni
bartaraf etish uchun mikroxizmatlar (microservices) arxitekturasi asosida
moslashuvchan tizimlarni ishlab chiqish, ochiq kodli platformalardan foydalanish
va turli tizimlar o‘rtasida uzluksiz integratsiyani ta’minlaydigan API-lar yaratish
lozim.

ma’lumotlari, moliyaviy hisobotlar, ishlab chiqarish jarayonlariga oid axborotlar
va boshqa muhim ma’lumotlar kiradi.
2. Ma’lumotlarni qayta ishlash va tahlil qilish – Ma’lumotlarni aniq va
tezkor qayta ishlash tashkilotlar uchun muhim ahamiyatga ega. Axborot boshqarish
tizimlari analitik mexanizmlar, sun’iy intellekt algoritmlari va biznes-razvedka
(Business Intelligence) tizimlari yordamida ma’lumotlarni tahlil qiladi, turli
tendensiyalarni aniqlaydi va tashkilot rahbariyatiga strategik qarorlar qabul
qilishda yordam beradi.
3. Axborot almashinuvini tezlashtirish – Zamonaviy tashkilotlar keng
tarmoqli strukturalarga ega bo‘lib, ularning filiallari va bo‘limlari o‘rtasida tezkor
axborot almashinuvini ta’minlash muhim hisoblanadi. Axborot boshqarish
tizimlari tarmoq texnologiyalari va bulutli hisoblash imkoniyatlaridan foydalangan
holda turli bo‘limlar o‘rtasida real vaqt rejimida ma’lumot almashinuvini
ta’minlaydi.
4. Avtomatlashtirilgan boshqaruv tizimlarini yaratish – Axborot boshqarish
tizimlari tashkilotlarda operatsion jarayonlarni avtomatlashtirish, inson omilini
kamaytirish, ish unumdorligini oshirish kabi vazifalarni bajaradi. Masalan,
korporativ resurslarni rejalashtirish tizimlari (ERP – Enterprise Resource Planning)
orqali ishlab chiqarish, logistika, moliya va kadrlar boshqaruvi jarayonlari to‘liq
avtomatlashtirilishi mumkin.
5. Xavfsizlik va axborotni himoya qilish – Ma’lumotlarning maxfiyligi va
xavfsizligi bugungi kunda dolzarb masalalardan biri hisoblanadi. Axborot
boshqarish tizimlari ma’lumotlarni shifrlash, autentifikatsiya, ruxsat darajalarini
belgilash kabi mexanizmlar orqali himoya qiladi. Shuningdek, ma’lumotlarning
zahiraviy nusxalarini yaratish va kiberxavfsizlik tizimlarini joriy etish orqali
axborotlarning yo‘qolishining oldini oladi.
Axborot boshqarish tizimlarining zamonaviy tendensiyalari

modeliga asoslangan holda (IaaS, PaaS, SaaS) resurslardan foydalanish imkonini
beradi. Bu esa IT infratuzilma xarajatlarini sezilarli darajada kamaytiradi va faqat
ishlatilgan resurslar uchun haq to‘lash imkoniyatini yaratadi. Shu bilan birga,
bulutli texnologiyalar axborot boshqarish tizimlarini yanada dinamik va
miqyoslanadigan holga keltiradi. Masalan, kompaniya o‘z faoliyatini
kengaytirayotganda yoki yangi ma’lumotlar hajmi ortib borayotganida, tizimning
sig‘imini tezda oshirish imkoniyati mavjud bo‘ladi.
Bulutli texnologiyalarning axborot boshqarish tizimlaridagi ahamiyatini
oshiruvchi yana bir jihati – bu ma’lumotlarga istalgan joydan kirish imkoniyatining
mavjudligidir. Masofaviy ishlash va jamoaviy ish faoliyati hozirgi zamonaviy ish
muhitining ajralmas qismi hisoblanadi. Bulut texnologiyalaridan foydalanish
tufayli xodimlar, rahbarlar va hamkorlar dunyoning istalgan nuqtasidan turib
kerakli ma’lumotlarga tezkor kirishlari va ularni real vaqt rejimida qayta ishlashlari
mumkin. Bu esa korxonalar uchun vaqtni tejash, tezkor qarorlar qabul qilish va
biznes jarayonlarini optimallashtirish imkonini yaratadi.
Biroq bulutli texnologiyalarning axborot boshqarish tizimidagi ahamiyatini
oshirish bilan birga, ulardan foydalanishda xavfsizlik va maxfiylik masalalari ham
dolzarb bo‘lib qolmoqda. Bulut platformalarida saqlanadigan ma’lumotlar uchinchi
tomon xizmat ko‘rsatuvchi provayderlar tomonidan boshqarilishi sababli,
korxonalar o‘z ma’lumotlarining xavfsizligi va maxfiyligi ta’minlanishiga ishonch
hosil qilishi kerak. Shu sababli, korxonalar o‘z axborot boshqarish tizimlariga
bulutli texnologiyalarni joriy etishda kuchli autentifikatsiya usullari, ma’lumotlarni
shifrlash texnologiyalari va xavfsizlik devorlarini joriy etishlari lozim.
Shuningdek, huquqiy va tartibga solish masalalari ham bulutli
texnologiyalarni axborot boshqarish tizimlariga joriy etishda muhim ahamiyatga
ega. Turli davlatlarda bulut texnologiyalaridan foydalanish bo‘yicha qonunchilik
va axborot maxfiyligini ta’minlash talabnomalari mavjud. Shu sababli, tashkilotlar

avtomatlashtirish, operatsion xarajatlarni kamaytirish va strategik qarorlar qabul
qilishda muhim rol o‘ynaydi. Axborot texnologiyalarining jadal rivojlanishi
natijasida bulutli hisoblash, sun’iy intellekt, Big Data, IoT va blokcheyn
texnologiyalari axborot boshqarish tizimlarining yangi bosqichga chiqishini
ta’minlamoqda. Ushbu yo‘nalishlarning rivojlanishi axborot boshqarish tizimlarini
kelajakda yanada samarali va qulay qilish imkonini beradi.
1.2. Axborot boshqarish tizimlarida bulutli texnologiyalarning ahamiyati va
rivojlanish tendensiyalari
Zamonaviy axborot texnologiyalarining jadal rivojlanishi tashkilotlarning
biznes jarayonlarini yanada samarali tashkil etish va avtomatlashtirish zaruratini
tug‘dirgan bo‘lib, ushbu ehtiyojni qondirishda bulutli texnologiyalar muhim o‘rin
tutmoqda. Bulutli texnologiyalar axborot boshqarish tizimlarining imkoniyatlarini
kengaytirib, ulardan foydalanish jarayonini yanada qulay va samarali qilish
imkonini beradi. Bulutli texnologiyalar yordamida tashkilotlar o‘z IT-
infratuzilmasini optimallashtirish, resurslarni samarali taqsimlash va axborot
xavfsizligini oshirish imkoniyatiga ega bo‘lishmoqda. Bulutli texnologiyalar
mohiyatan dasturiy va apparat vositalaridan iborat bo‘lib, ularga internet orqali
kirish va ma’lumotlarni saqlash hamda qayta ishlash imkonini beradi. Ushbu
texnologiyalar an’anaviy axborot boshqarish tizimlaridan farqli ravishda yuqori
darajadagi moslashuvchanlik va tejamkorlikni ta’minlab, foydalanuvchilarga har
qanday qurilmadan, istalgan joydan o‘z ma’lumotlariga kirish imkoniyatini taqdim
etadi.
Bulutli texnologiyalar axborot boshqarish tizimlarining samaradorligini
oshirishda muhim ahamiyat kasb etib, tashkilotlarga dasturiy ta’minot va
ma’lumotlar bazalarini o‘z serverlarida saqlash zaruratisiz ulardan foydalanish
imkonini yaratadi. Ushbu yondashuv IT-infratuzilmaga ketadigan xarajatlarni

xizmatlarni taqdim etuvchi bulut modeli hisoblanadi. IaaS yordamida korxonalar
o‘z axborot boshqarish tizimlarini fizik serverlarni sotib olmasdan, virtual muhitda
tashkil etishlari va boshqarishlari mumkin. Ushbu modeldan foydalanish axborot
boshqarish tizimlarining moslashuvchanligini oshirishga xizmat qiladi, chunki
korxona o‘z ehtiyojlariga qarab server quvvatini tezda oshirishi yoki kamaytirishi
mumkin. Masalan, katta hajmdagi ma’lumotlarni qayta ishlashni talab qiladigan
tashkilotlar bulut orqali qo‘shimcha hisoblash resurslarini ijaraga olib, o‘z axborot
tizimlarining ishlashini optimallashtirishi mumkin.
Platforma xizmat sifatida (PaaS) esa dasturchilarga dasturiy ta’minot ishlab
chiqish va sinovdan o‘tkazish uchun zarur infratuzilmani taqdim etuvchi modeldir.
Ushbu model yordamida axborot boshqarish tizimlarini ishlab chiqish va
modernizatsiya qilish jarayoni sezilarli darajada soddalashadi. Chunki dasturchilar
server sozlamalarini o‘zgartirish yoki texnik infratuzilmani boshqarish bilan
shug‘ullanish o‘rniga, bevosita dastur kodini yozish va ishlab chiqishga e’tibor
qaratishlari mumkin. PaaS modeli yordamida tashkilotlar o‘z axborot tizimlarini
tezda yangilab borishlari, yangi funksiyalarni qo‘shishlari va ma’lumotlar
bazalarini samarali boshqarishlari mumkin. Misol sifatida, Google App Engine
yoki Microsoft Azure PaaS xizmatlarini keltirish mumkin, ular orqali dasturchilar
foydalanuvchilarga moslashtirilgan axborot tizimlarini yaratishlari va ishga
tushirishlari mumkin.
Dasturiy ta’minot xizmat sifatida (SaaS) modeli esa foydalanuvchilarga
tayyor dasturiy ta’minot xizmatlarini internet orqali taqdim etadi. Axborot
boshqarish tizimlarida SaaS modeli keng qo‘llaniladi, chunki u korxonalarga
dasturiy ta’minotni kompyuterlariga o‘rnatmasdan, bevosita bulut orqali
foydalanish imkonini beradi. Masalan, kompaniyalar o‘z biznes jarayonlarini
boshqarish uchun CRM (Customer Relationship Management) yoki ERP
(Enterprise Resource Planning) kabi dasturiy echimlardan foydalanadilar. SaaS

Tadqiqot obyekti va tuzilishi
Mazkur kurs ishining tadqiqot obyekti – axborot boshqarish tizimlari va
ularda qo‘llanilayotgan bulutli texnologiyalar hisoblanadi. Tadqiqot predmeti esa
axborot boshqarish tizimlarida bulutli texnologiyalarni samarali joriy etishning
ilmiy va amaliy jihatlaridan iborat.
Kurs ishi uchta asosiy bobdan iborat bo‘lib, unda quyidagi masalalar keng
yoritiladi:
Birinchi bobda axborot boshqarish tizimlarining mohiyati, ularning
rivojlanish tarixi va zamonaviy tendensiyalari haqida ma’lumot beriladi.
Ikkinchi bobda bulutli texnologiyalarning mazmun-mohiyati, turlari,
ularning afzallik va kamchiliklari, shuningdek, axborot boshqarish tizimlarida
qo‘llanilish tamoyillari batafsil yoritiladi.
Uchinchi bobda O‘zbekistonda axborot boshqarish tizimlarida bulutli
texnologiyalarni joriy etish jarayoni, mavjud muammolar va ularning yechimlari
haqida so‘z yuritiladi.
Shu bilan birga, kurs ishida bulutli texnologiyalarni axborot boshqarish
tizimlarida joriy etishning iqtisodiy va texnologik samaradorligi, shuningdek,
ularning kelajakdagi rivojlanish istiqbollari ham tahlil qilinadi.
Olingan natijalar asosida xulosa va takliflar ishlab chiqilib, axborot
boshqarish tizimlarining samaradorligini oshirishga qaratilgan istiqbolli
yo‘nalishlar taklif etiladi. 1
1
Abduqodirov A. "Bulutli texnologiyalar va axborot tizimlari." Toshkent: Fan, 2022.

III BOB: O ZBEKISTONDA AXBOROT BOSHQARISH TIZIMLARIDAʻ
BULUTLI TEXNOLOGIYALARNI JORIY ETISH TAJRIBASI
3.1. Axborot boshqarish tizimlarida bulutli texnologiyalarning qo‘llanilish
yo‘nalishlari va ularning samaradorligi
Bugungi kunda axborot boshqarish tizimlarining rivojlanishi bulutli
texnologiyalar bilan chambarchas bog‘liq bo‘lib, ular turli sohalarda faol
qo‘llanilmoqda. Bulutli texnologiyalar korxona va tashkilotlarga katta hajmdagi
ma’lumotlarni samarali boshqarish, saqlash, qayta ishlash hamda ulardan real
vaqtda foydalanish imkoniyatini yaratadi. Ayniqsa, yirik kompaniyalar, davlat
idoralari, ta’lim muassasalari, sog‘liqni saqlash tizimi va moliya sektori kabi
sohalarda bulutli texnologiyalar asosida axborot boshqarish tizimlarini joriy etish
samaradorlikni sezilarli darajada oshirmoqda. Ushbu bo‘limda axborot boshqarish
tizimlarida bulutli texnologiyalarning qo‘llanilish yo‘nalishlari, ularning
afzalliklari va tashkilotlar faoliyatiga ta’siri batafsil yoritiladi.
Birinchi navbatda, bulutli texnologiyalar asosida tashkil etilgan axborot
boshqarish tizimlarining eng muhim yo‘nalishlaridan biri ma’lumotlarni
markazlashgan holda boshqarish va saqlash hisoblanadi. Ko‘plab kompaniyalar
o‘zlarining axborot tizimlarini bulutli muhitga ko‘chirish orqali ma’lumotlarni
xavfsiz saqlash, ularga tezkor kirish va ularni istalgan qurilmadan boshqarish
imkoniyatiga ega bo‘lishmoqda. Bu ayniqsa, ko‘p filiallarga ega tashkilotlar,
xalqaro kompaniyalar va davlat idoralari uchun juda muhimdir. Masalan, bank
tizimlari bulutli texnologiyalar yordamida o‘z mijozlari ma’lumotlarini
markazlashgan holda boshqaradi va ularning xavfsizligini ta’minlaydi.
Ikkinchi muhim yo‘nalish bu bulutli texnologiyalar orqali
avtomatlashtirilgan biznes jarayonlarini joriy etish bo‘lib, u turli sohalarda
samaradorlikni oshirishga xizmat qiladi. Masalan, ishlab chiqarish sohasida bulutli
ERP (Enterprise Resource Planning) tizimlari orqali butun ishlab chiqarish

birga, bulutli texnologiyalar asosida ishlaydigan axborot boshqarish tizimlari
tashkilotlarning moslashuvchanligini oshirib, biznes jarayonlarini tezkor va
samarali boshqarishga xizmat qiladi.
Hozirgi kunda bulutli texnologiyalarning rivojlanishi bilan bir qatorda
ularning xavfsizlik masalalari ham dolzarb ahamiyat kasb etmoqda.
Ma’lumotlarning shaxsiyligi va maxfiyligini ta’minlash bulutli texnologiyalarni
joriy etishda asosiy muammolardan biri hisoblanadi. Shu sababli, tashkilotlar
ma’lumotlarni shifrlash, autentifikatsiya tizimlarini joriy qilish va kiberxavfsizlik
choralarini kuchaytirishga katta e’tibor qaratmoqda. Bulutli texnologiyalar asosida
ishlaydigan axborot boshqarish tizimlarining xavfsizligini ta’minlash maqsadida
blokcheyn texnologiyalari, ko‘p faktorli autentifikatsiya, sun’iy intellekt asosida
ishlovchi xavfsizlik tizimlari va real vaqt rejimida tahdidlarni aniqlash
texnologiyalari kabi ilg‘or usullar qo‘llanilmoqda.
Kelajakda bulutli texnologiyalar axborot boshqarish tizimlarining ajralmas
qismiga aylanib, ularning yanada samarali va innovatsion bo‘lishini ta’minlashi
kutilmoqda. Xususan, gibrid bulut texnologiyalari tashkilotlarga o‘z resurslarini
yanada moslashuvchan tarzda boshqarish va maxfiy ma’lumotlarni o‘z xususiy
bulutlarida saqlash imkoniyatini yaratmoqda. Shu bilan birga, sun’iy intellekt va
mashinaviy o‘rganish texnologiyalarining rivojlanishi bulutli hisoblash tizimlarini
avtomatlashtirish va ulardan yanada samarali foydalanish imkonini berib, axborot
boshqarish tizimlarining yangi bosqichga chiqishini ta’minlamoqda.
Shunday qilib, axborot boshqarish tizimlarida bulutli texnologiyalarning
qo‘llanilishi tashkilotlarning raqobatbardoshligini oshirish, biznes jarayonlarini
avtomatlashtirish va ma’lumotlarga tezkor kirish imkoniyatlarini kengaytirishga
xizmat qiladi. Ular IT-infratuzilmani optimallashtirish, ma’lumotlarni ishonchli
saqlash va xarajatlarni kamaytirish imkonini beradi. Shu sababli, bulutli

Bulutli texnologiyalarning xavfsizligi ham muhim muammolardan biri
hisoblanadi. Ma’lumotlarning uchinchi tomon xizmat ko‘rsatuvchi provayderlarda
saqlanishi tashkilotlar uchun xavotir uyg‘otishi tabiiy. Ma’lumotlarni himoya qilish
uchun kuchli shifrlash usullaridan foydalanish, xavfsizlik devorlarini (firewall)
joriy etish va foydalanuvchilarning autentifikatsiya tizimlarini kuchaytirish zarur.
Bulutli texnologiyalarni joriy etishda, ayniqsa, gibrid bulut yondashuvi
qo‘llanilishi maqsadga muvofiq bo‘lib, bunda maxfiy ma’lumotlar tashkilot ichida
saqlanadi, kamroq muhim ma’lumotlar esa ommaviy bulut serverlarida
joylashtiriladi.
Bundan tashqari, bulutli texnologiyalarni joriy etishda tashkilot
xodimlarining yangi tizimlarga moslashish muammosi ham dolzarb masalalardan
biri hisoblanadi. Ko‘pincha, xodimlar yangi texnologiyalar bilan ishlash tajribasiga
ega bo‘lmaydi, bu esa ularning ish unumdorligiga salbiy ta’sir ko‘rsatishi mumkin.
Ushbu muammoni bartaraf etish uchun korxona rahbariyati xodimlar uchun
maxsus treninglar va seminarlarga sarmoya kiritishi, ularga yangi tizim bilan
ishlash bo‘yicha qo‘llanmalar va texnik yordam ko‘rsatish mexanizmlarini
yaratishi kerak.
Bulutli texnologiyalarning iqtisodiy jihatlari ham muhim ahamiyatga ega.
Dastlab, bulutli tizimlar joriy etilishi tashkilot uchun xarajatlarni kamaytirish
imkonini berishi mumkin. Biroq uzoq muddatli foydalanishda xizmat ko‘rsatish
narxlari va bulut provayderlarining obuna to‘lovlari ortib borishi natijasida bu
tizimlar qimmatga tushishi ham mumkin. Shu sababli, bulut xizmatlarini tanlashda
tashkilotlar uzoq muddatli strategiyalar ishlab chiqishlari, resurslardan optimal
foydalanish mexanizmlarini yo‘lga qo‘yishlari va ortiqcha sarf-xarajatlarni
kamaytirish yo‘llarini aniqlashlari lozim.
Yana bir muhim masala – bu bulutli texnologiyalarning barqaror ishlashini
ta’minlashdir. Tizimlarning uzluksiz ishlashi tashkilotlarning faoliyat

foydalanish, ma’lumotlarni uzatish jarayonida zaxira nusxalar yaratish (backup) va
shifrlangan ulanishlardan foydalanish tavsiya etiladi.
Bundan tashqari, bulutli tizimlarning ishlash barqarorligini ta’minlash ham
muhim texnik masalalardan biridir. Bulutli texnologiyalar doimiy ravishda ishlashi
uchun tizim doimiy monitoring qilinishi va nosozliklar vaqtida bartaraf etilishi
kerak. Shu sababli, tashkilotlar avtomatlashtirilgan monitoring tizimlari, sun’iy
intellekt asosida ishlovchi diagnostika vositalari va real vaqt rejimida tahlil qilish
tizimlarini joriy etishlari zarur.
Tashkiliy muammolar va ularni hal etish yo‘llari
Bulutli texnologiyalarni joriy etish jarayonida duch kelinadigan asosiy
tashkiliy muammolardan biri xodimlarning yangi tizimlarga moslashish muammosi
hisoblanadi. Ko‘pincha tashkilot xodimlari bulutli texnologiyalar bilan ishlash
ko‘nikmalariga ega bo‘lmaydi, bu esa yangi tizimlarni joriy etishda qiyinchilik
tug‘diradi. Ushbu muammoni bartaraf etish uchun korxonalar maxsus o‘quv
dasturlarini tashkil qilish, xodimlar uchun seminar va treninglar o‘tkazish,
shuningdek, texnik qo‘llab-quvvatlash guruhlarini tashkil etishlari lozim.
Bundan tashqari, tashkilot ichida bulutli texnologiyalarning samaradorligi
bo‘yicha ishonchsizlik mavjud bo‘lishi mumkin. Ba’zi rahbarlar yoki xodimlar
yangi tizimlarga o‘tishdan ehtiyot bo‘lishadi va eski usullarni afzal ko‘rishadi.
Ushbu muammoni hal qilish uchun bulutli texnologiyalarning afzalliklarini aniq
tushuntirish, ularning samaradorligini isbotlovchi statistik ma’lumotlarni taqdim
etish va sinov loyihalarini amalga oshirish muhim ahamiyat kasb etadi.
Ma’lumotlarni himoya qilish bilan bog‘liq tashkiliy muammolar ham
dolzarb masalalardan biri sanaladi. Tashkilotlar ko‘pincha maxfiy ma’lumotlarini
uchinchi tomon bulut provayderlariga topshirishdan xavotirlanadilar. Ushbu
muammoni bartaraf etish uchun shaxsiy bulut (private cloud) yoki gibrid bulut

ma’lumotlarni shifrlash, ikki bosqichli autentifikatsiya va xavfsizlik devorlari kabi
texnologik echimlardan foydalanish talab etiladi.
Shuningdek, huquqiy va reglament masalalari ham e’tiborga olinishi lozim.
Ayrim mamlakatlarda ma’lumotlarning milliy serverlarda saqlanishi talab etiladi,
bu esa transmilliy korxonalarning bulut xizmatlaridan foydalanish jarayonida
qo‘shimcha cheklovlar kiritadi. Shu sababli, bulut texnologiyalaridan
foydalanuvchi tashkilotlar avval xizmat provayderlari bilan tegishli huquqiy
kelishuvlarni tuzishlari va milliy qonunchilik talablariga mos harakat qilishlari
lozim.
Xulosa qilib aytganda, bulutli texnologiyalarning asosiy modellari – IaaS,
PaaS va SaaS – axborot boshqarish tizimlarining rivojlanishida muhim rol
o‘ynaydi. Ushbu texnologiyalar tashkilotlarga infratuzilmaviy xarajatlarni
kamaytirish, dasturiy ta’minotdan qulay foydalanish va biznes jarayonlarini
avtomatlashtirish imkonini beradi. Shu bilan birga, bulut texnologiyalarining
samarali ishlashi uchun xavfsizlik, huquqiy me’yorlar va ma’lumotlarning
himoyasi kabi muhim jihatlar ham e’tiborga olinishi lozim. Kelajakda bulutli
texnologiyalar yanada rivojlanib, ularning axborot boshqarish tizimlarida
qo‘llanilishi kengayib borishi shubhasiz.
2.3. Bulutli texnologiyalar asosida axborot boshqarish tizimlarini
modernizatsiya qilish usullari
Hozirgi raqamli transformatsiya sharoitida axborot boshqarish tizimlarini
samarali tashkil etish va ularning ishlashini yaxshilash eng dolzarb masalalardan
biriga aylangan. Bulutli texnologiyalar ushbu jarayonda muhim rol o‘ynab,
tashkilotlarga o‘z axborot boshqarish tizimlarini yanada tezkor, ishonchli va
moslashuvchan qilish imkonini beradi. Axborot boshqarish tizimlarini
modernizatsiya qilish jarayonida bulut texnologiyalarining samarali joriy etilishi

Bulut texnologiyalaridan foydalanish axborot boshqarish tizimlarini
modernizatsiya qilishda samarali yechimlardan biri hisoblanadi. Hisoblash
resurslarini optimallashtirish, markazlashgan ma’lumotlar bazalaridan foydalanish,
SaaS, PaaS va IaaS xizmatlarini integratsiya qilish hamda axborot xavfsizligini
ta’minlash orqali tashkilotlar o‘z boshqaruv tizimlarini yanada ilg‘or darajaga olib
chiqishlari mumkin. Shu sababli, zamonaviy axborot boshqarish tizimlari uchun
bulut texnologiyalarining keng joriy etilishi kelajakda yanada muhim ahamiyat
kasb etishi shubhasiz. 5
5
Ergashev A. "Bulutli hisoblash texnologiyalarining afzalliklari va muammolari." Buxoro: Ilmiy tadqiqot,
2021.

Axborot boshqarish tizimlarida bulutli texnologiyalari

Купить