Азот кислота ишлаб чикқаришидаги контакт қурилмасининг тўлиқ иссиқлик техник ҳисоби.

Мавзу:  Азот кислота ишлаб чикқаришидаги контакт  қурилмасининг
тўлиқ иссиқлик техник ҳисоби.
Режа:
1. Кириш
2. Азот бирикмаларининг аҳамияти.
3. Азот саноати xом аш ё лари.
4. Нитрат кислотаси ишлаб чиқариш қурилмалари.
5. Нитрат   кислотасини   юқори   босимда   ишлаб   чиқариш   қурилмаси
теxнологик тасвири. 
6. K учсиз нитрат кислотасини қуюлтириш.
7. K учли нитрат кислотасини тўғридан-тўғри синтез   қилиш.
8. Фойдаланилган адабиёт Кириш
Мустақил Ўзбекистон Республикамиз   x алқ    x ўжалигини айниқса   унинг
қишлоқ   x ўжалигини  ривожланишида кимё саноати  шу вақтга  қадар  етакчи
ўринлардан  бирини   e галлаб  келмоқда. 
Республикамиз кимё  санотида  ноорганик  моддалар - минерал ўғитлар,
тузлар,     кислоталар,   боғланган   азот   бирикмалари   ва   сульфат     кислотаси
ишлаб     чиқариш     шу     давргача     салмоқли     ўринларни     e галлаб     келди     ва
келажакда  ҳам  шундай бўлиб қолишига  шак-шуб x а  ёқдир,  чунки  қишлоқ
x ўжалигини   унинг   асосий   озуқаси   минерал ўғитларсиз, кимё саноатининг
ривожини     e са  бутун  дунёда   бўлгани  каби,  сульфат  кислота  ривожисиз
ва боғланган азот бирикмаларисиз тасаввур   e тиб  бўлмайди.
 Шуни  мамнуният  билан таькидлаш  мумкинки,    x озирги вақтда  киши
бошига     туғри     келадиган     ишлаб     чиқарилаётган   сульфат   кислота   миқдори
бўйича     бизнинг   Республикамиз   нафақат   МД X   давлатлари     орасида,   балки
дунё бўйича  бир неча йиллардан  бери  етакчи  ўринлардан  бирини  e галлаб
турибди   ва     бундан   буён     ҳам     шундай     бўлиб     қолиши   учун
Республикамизда   сульфат   кислотасининг     қисқа     усули   билан     ишлаб
чиқариш саноати ривожига  алоҳида  аҳамият  берилмоқда.
АЗОТ БИРИКМАЛАРИНИНГ АҲАМИЯТИ.
Улар   xалқ   xўжалигида   кенг   қўлланилади.   Қишлоқ   xўжалигида   суюқ
аммиак, карбамид ва бошқалар минерал ўғит сифатида нитрат кислотаси, газ
ҳолидаги   аммиак,   мудофаада,   медитсинада,   нефть   саноатида,   металлургия
саноатида ишлатилади.
Азотнинг бирикмалари уч xил шаклда бўлиши мумкин:
Аммоний формасида-аммоний сульфати ( NH
4 )
2 SO
4 , 
   аммоний нитрати  NH
4 NO
3  ва  x .к.
2.  Амид формасида-калтсий тсианамиди  C аС N
2 , карбамид СО( NH 2)
2       ва
x .к. 
3.  Нитрат формасида-натрий нитрати  NaNO
3 , калий нитрати К NO
3  ва  x .к.
Қишлоқ   x ўжалиги   учун   азот   ўғитларининг,   калийли   ва   фосфорли
ўғитларнинг   аҳамияти   катта.   Айниқса,   картошка,   канд   лавлаги,   па x та
ҳосилдорлигини   оширади.   1   кг   боғланган   азот   бирикмаси   па x та
ҳосилдорлигини 12 кг га, қанд лавлагини 160 кг га, картошкани 120 кг гача
оширади. 
1990  йилда   80  млн.  тонна   атрофида   боғланган   азот   ишлаб   чиқарилган
бўлса, 2000 йилда 120 минг тонна ишлаб чиқарилиши мумкин. АЗОТ САНОАТИ XОМ АШ Ё ЛАРИ.
Азотнинг   xом   ашёлари   сифатида   авваломбор   атмосфера   ҳавосини
кўрсатиш   мумкиндир.   Атмосфера   ҳавоси   асосан   азот   ва   кислороддан
иборатдир.
Қуруқ ҳаво таркиби: Н
2  - 78,09 %,  O
2  - 20,95 %,  A р - 0,93 %,  CO
2  - 0,03
%.   Қолганлари   неон,   гелий,   криптон,   Н
2 ,   азонлардан   иборатдир.   Бу   қуруқ
ҳавонинг   таркиби.   Табиатда   eса   ҳар   қайси   геологик   йерда   йилнинг   фаслига
қараб, маьлум миқдорда сув буғи бўлади. Элементар азотнинг дунёдаги ҳаво
таркибидаги  заҳираси  4,10 15
  т га  тенг;  1 гектар  ер юзига  eса ўртача  80 минг
тонна   боғланмаган   ҳолдаги   элементар   азот   тўғри   келар   eкан.   Бу   йерда   азот
боғланмаган   ҳолдадир.   Аммо   азот   табиатда   қисман   боғланган   ҳам   учрайди:
Н a Н O
3 -чили   селитраси,   КН O
3 -ҳиндистон   селитраси.   Чақмоқ   натижасида
юқори   температурада   Н
2   +   O
2   =   2Н O   -   Қ   га   ўтади.   Кейинчалик   азот
моноксиди   Н
2   га,   ёмир   сувлари   билан   HNO3   га,   ерга   тушгач   C а(Н O
3 )
2   га
айланади.     
НИТРАТ КИСЛОТАСИ ИШЛАБ ЧИҚАРИШ ҚУРИЛМАЛАРИ.
       
Улар асосан уч xилга бўлиниши мумкин:
1. Атмосфера босимида ишлайдиган қурилмалар.
2. Юқори босимда ишлайдиган қурилмалар.
3.   Аралаш   босимли   қурнилмалар   (яьни   бу   йерда   аммиакни   оксидлаш
атмосфера   босимида   азот   оксидларини   қайта   ишлаб,   кислотага   айлантириш
юқори босимда олиб борилади).
          Ҳозирги   вақтда   МДҲда   9%   қурилмалар   атмосфера   босимида,   31%
қурилма   абсорбтсия   босқичи   0,35МПада   ишлайдиган   аралаш   босимли
қурилмалар;   54%-0,73МПада   ишлайдиган   юқори   босимли   қурилмалар,   6%
аралаш босимининг (аммиакни оксидлаш жараёни атмосфера босимида, азот
оксидларини   ютиш   eса-юқори   -1,1МПа   босимда   ишлатилади)қурилмалар.
Узбекистон   Республикасида   асосан   юқори   (П=0,73МПа)   босимли  ва   аралаш
юқори босимли (П
1 =0,45МПа ва П
2 =1,1МПа) АК-72 xилдаги қурилмалар кенг
тарқалгандир.
НИТРАТ   КИСЛОТАСИНИ   ЮҚОРИ   БОСИМДА   ИШЛАБ   ЧИҚАРИШ
ҚУРИЛМАСИ ТЕXНОЛОГИК ТАСВИРИ. 
                  Атмосфера   ҳавоси   филтр   (1)дан   (1-расм)   ўтгач,   икки   босқичли
турбокомпрессор   (2)га   ўтиб,   7,3   атомгача   сиқилиб,   3   қисмга   бўлинади:
Ҳавонинг  асосий   қисми  (таxминан  46  минг  м 3
/соат)   иссиқлик  (6)га  бориб,   у
йерда   470К   (200 о
С)гача   исиб,   аралаштиргич   (13)га   киради.   Суюқ   аммиак
омборxонадан   буғлатгич   (15)га   юборилиб,   у   йерда   сув   буғи   ҳисобига
буғлатилади.   Буғли   иссиқлик   алмашгич   (14)да   аммиак   буғлари   ҳам
ишлатилиб,   аралаштиргич   (13)га   берилади.   Аралаштиргич   (13)да   ҳосил бўлган   ва   таркибида   11,5%гача   аммиаги-аммиак   ҳаво   аралашмаси   контакт
аппарати   (12)га   юборилади.   Бу   контакт   аппарати   (12)да   қуйидаги   гомоген   ,
амалий қайтмас ва eкзотермик реаксия  кетади;
4NH3
(б) +5О
2(г0 =4НО
(г) +6H2О
(б) + Q
Бир те x нологик қурилмада бундай контакт аппаратидан иккита бўлиб,
ҳар   бирини   диаметри   2,2метрга   тенгдир.   Контакт   аппарати   ичида   устма-уст
қўйилган   12та,   асосан   пластикадан   ясалган,   тўр   жойлаштирилган.   Ҳарорат
1200К(930 о
C )атрофида   аммиакни   тўла   оксидланиш   даражаси   96%гача
eришилади. Ҳосил бўлган нитроза газлари шу контакт аппаратининг давоми
сифатида   уни   пастки   қисмига   жойлаштирилган   қозон-фойдалангичга
юборилади.   У   йерда   нитроза   газлари   иссиқлиги   xисобига   босими   1,7МПа,
ҳароратни   500К   бўлган   буғ   олинади.   Сўнгра   нитроза   газлари   оксидловчи
аппарат   (11)га   беради.   У   йерда   азот   монооксиди   нитроза   гази   таркибидаги
кислород билан реаксия га киришиб, азот диокси НО
2 ни ҳосил қилади:
2 N О
(г) +О
2(г) =2 N О
2(г) + Q
Бу   eкзотермик   реаксия     ҳисобига   нитроза   газлари   янада   исийди.   Шу
муносабат   билан,   нитроза   газларини   совутиш   мақсадида,   нитроза   газлари
ҳавони   иситиш   (6)   ва   совутгич   (7)ларга   юборилади,   ва   уларда   320   Кгача
совутилади.   Бу   вақтда   нитроза   газлари   таркибидаги   буғнинг   асосий   қисми
конденсатсияланиб, суюқликка ўтади. Бу вақтда қисман контцентратция 40%
бўлган нитрат кислотаси ҳам ҳосил бўлади:
       3 N О
2(г) +H2О
(с) =2 HN О
3(с) + N О
(г) + Q
1-расм   Нитрат   кислотасини   юқори   босимда   ишлаб   чиқариш   қурилмаси
те x нологик       тасвири.  
1-   xa в o   т o з a л a ш   скрубб e ри,   2-н a с o с,   3-филтр,   4-р e куп e р a тси o н   турбин a си,   5-
турб o к o мпр e сс o р,   6-   р e дукт o р,   8-чикинди   г a зл a рни   иситгичи,   9- e ж e кт o р,   10-
a бс o рб c и o н   co л o нн a ,   11-т o мчиушл a гич,   12- xa в o   учун   филтр,   ,   xo л o дилник
к o нд e нс a тжр, 14-с e п a р a т o р,   15- пл a тин a   ушл a ш с e п a р a т o ри,   16- исциклик   a лм a шгич,
17-к o нт a кт  a пп a р a ти, 18- a р a л a штиргич, 19- a мми a к учун филтр, 20-  a мми a к бугл a тгичи Сўнг нитроза газлари сепаратор (8)га юборилади. У ерда ҳосил бўлган
конденсат нитроза газидан ажратилади. Азот оксидлари деярли тўлиқ нитрат
кислотасига айланишига   e ришиш учун нитроза  газлари абсорбтсион минора
(9)нинг   пастки   қисмига   юборилади.   Бу   миноранинг   тепа   қисмидан   e са
те x нологик   сув   берилади.   Сепаратор   (8)дан   чиқаётган   конденсат,   яьни
40%лик     нитрат   кислота   e ритмаси   абсорбтсион   минора   (9)нинг   ўртароғида
жойлашган,   та x минан   47%ли   нитрат   кислотаси   ҳосил   бўладиган   лиқобга
(тарелкага)   юборилади.   P еакция     гетероген   бўлгани   азот   оксидлари   билан
сувни   учрашиш   юзасини   оширишга   e ришиш   учун   абсорбтсион   минора   (9)
ичида   50та   турсимон   лиқобга   қўлланади.   Тўрнинг   диаметри   2мм,
абсорбтсион   минора   диаметри   3,2м,   баландлиги   e са   44м   ни   ташкил   e тади.
Азот   оксидларининг   абсорбтсияланиш   даражаси   99-99,5%ни   ташкил   e тади.
Натижада   контцентратцияси   56-60%   бўлган   нитрат   кислотаси   олинади.   Бу
ҳосил бўлган нитрат  кислотаси пуфлаш минораси (10)га  юборилади.  У ерда
0,73МПа гача сиқилган 400К ҳароратдаги атмосфера ҳавоси билан пуфланиб,
нитрат   кислотаси   таркибидаги   ошиқча   физик   абсорбтсияланган   N О
2 газлари
кислота   таркибидан   чиқазиб   ташланади.   Тозаланган   бу   нитрат   кислотаси
омбор x онага,   азот   оксидлари   e са   абсорбтсион   миноранинг   ўрта   қисмига
юборилади.   Абсорбтсион   миноранинг   таг   қисмидан   ҳам   40 0
C   ҳароратдаги
сиқилган ҳаво бериб турилади, нитроза газларидан фойдаланиш даражасини
оширишга   e ришиш   учун.   Реаксия   га   киришаолмай   қолган   нитроза   газлари
абсорбтсион   минора   (9)дан   аралаштиргич   (5)га   юборилади.   У   йерда
турбокомпрессор (2)дан келаётган сиқилган ҳавонинг учдан бир қисми, сўнг
табиий   газ   билан   аралашиб,   реактор   (4)га   юборилади.   У   ерда   табиий   газ
ҳаводаги кислород билан  e кзотермик реаксия га киришади:
               CH
4(г) +2О
2(г) = C О
2(г) +H2О
(буғ0 +802 кж                  
ва   катта   иссиқлик   ажралиб   чиқиш   ҳисобига   реактор   ичидаги   ҳарорат   100К
гача   кўтарилади.   Натижада   алюмо-палладий   катализаторида   азот
оксидларини каталитик оксидлаш қўйидаги реаксия лари амалга ошади:
4 N О
(г) + CH
4(г) =2 N
2(г) + C О
2(г) +2H2О
(буғ) +443кж                           2 N О
2(г) + CH
4(г) = N
2(г)
+ C О
2(г) +2H2О
(буғ) +331 кж
Сўнгра бу зарарсизлантирилган газлар газли таркибида кенгайтирилиб,
680К   ҳароратда   буғли   қозон   (3)га,   у   ердан   e са   мўри   орқали   атмосфера
ҳавосига   ташлаб   юборилади.   Каталитик   зарарсизлантирилган   бу   чиқинди,
ташландиқ   газ   аралашмасидаги   азот   монооксиди   миқдори   жуда   кичик-
0,005%   бўлиб,   қурилманинг   унумдорлиги   нитрат   кислотаси   моногидрати
ҳисобига кунига 360т/кун ташкил  e тади.
            Ҳозирги   вақтда   Узбекистон   Республикасининг   кор x оналарида
унумдорлиги   йирик   1100т/кун   бўлган,   комбинированний,   яьни   қўшалоқ
босимда,   яьни   аммиакни   оксидлаш   0,45МПа,   азот   оксидлари   абсорбтсияси
1,1МПа   босимда   амалга   ошириладиган   АК-72   типли   нитрат   кислотаси
қурилмалари   кенг   тарқалгандир.   Уларда   ишлаб   чикарилаётган   нитрат
кислота контцентратцияси ҳам нисбатан юқори; яьни 65%гача боради. КУЧСИЗ НИТРАТ КИСЛОТАСИНИ ҚУЮЛТИРИШ.
Ҳалқ   x ўжалигининг   бир   қатор   саҳоларида   ва   мудоафаа   мақсадларда
нитрат   кислотасининг   юқори   қуюқликдаги   e ритмасини   ишлатиш   билан
боғлиқдир.   Кучсиз   нитрат   кислотасини   сувдаги   e ритмасини   бевосита
буғлатиш   йўли   билан,   унинг   қуюқлигини   60-65%гача   етказиш   мумкиндир,
амалиётда ундан ошириб бўлмайди, чунки у таркиб 68,4% нитрат кислота ва
31,6%   сувдан   иборат   азиатрон   таркибига   жуда   яқиндир.   Шунинг   учун   ,
кучсиз   азот   кислотасига   93-95%   сульфат   кислота   e ритмаси   (купорос   мойи),
магний   нитрат   тузининг   72%   e ритмаси   ва   бошка   Ўзига   сув   ютиб   олувчи
моддалар   қўшиб   нитрат   кислотани   кучини   ошириш   мумкиндир,   чунки
сульфат   кислотани   қайнаш   ҳарорати   нитрат   кислотаникига   қараганда   анча
юқоридир.   Агарда   нитрат   кислота-сув-сульфат   кислота   аралашмаси
358К(85 о
C )да   қиздирилса,   буғ   қатламда   нитрат   кислота   буғлари,   суюқликда
e са   сульфат   кислота   ва   сув   аралашмаси,   яьни   сульфат   кислотани   сувдаги
e ритмаси қолади:
         Н N О
3 *(Н
2 О)н+Н
2 СО
4 =Н N О
3(б) +Н
2 СО
4 *(Н
2 О)
н                 
Нитрат   кислотани   бундай   қуюлтириш   жараёнида,   унинг   бир   қисми
парчаланиб,   азот   оксидлари   ҳосил   қилади,   улар   e са   сульфат   кислота   билан
нитрозил   сульфат   кислотаси   HN СО
5 ни   ҳосил   қилади   ва   уни   сув   буғи   билан
парчалаб, сульфат кислота ва азот оксидлари ҳосил бўлади:
                                                                              
          2Н N СО
5 +Н
2 О
(б) =2Н
2 СО
4 +Н
2 О
3 - Q
        Саноатда азот кислотасининг кучсиз eритмасини сульфат кислота билан
қуюлтириш барботаж тарелкали устунсимон минораларда амалга оширилида.
Бу   миноранинг   юқорисидан   чиқаётган   нитрат   кислота   буғлари   сувли
совутгичларида   суюлтирилиб,   98%ли   нитрат   кислотаси   олинади,   68%гача
суйўлиб   қолган   сульфат   кислота   eритмаси   денитратсия   жараёнидан   кейин
буғлатилиб, 92-93%ли сульфат кислота олинади ва у қайта нитрат кислотани
қуйўлтиришда   ёпиқ   цикл   равишда   ишлатилади   ва   бу   жараёнда   сульфат
кислотани бир озгина қисми парчаланиб,  юқолиши мумкин. Кучсиз нитсрат
кислотани   72%ли   магний   нитрати   билан   қуйўлтиришда   сульфат   кислота
қуллашга   қараганда   30-40%   капитал   чиқимлар,   кундалик   чиқимлар   ҳам
камаяди   ва   таркибида   сульфат   кислота   умуман   булмаган   нитрат   кислота
олинади.
КУЧЛИ НИТРАТ КИСЛОТАСИНИ ТЎҒРИДАН-ТЎҒРИ СИНТЕЗ
ҚИЛИШ.
         Бу жараён суюқлантирилган  N
2 О
4(с),  Н
2 О
(с)  ва тоза О
2(г)  иштирокида юқори
4МПа босимда 330-350К ҳароратда қуйидаги реаксия га асослангандир:
         2 N
2 О
4(с) +2H2О
(с) +О
2(г) =4 HN О
3(с) +78,8 кж                  
Бу ерда кетадиган бир қанча оралиқ реаксиялардан бири:
             2НО
(г) +О
2(г) =2НО
2(г =Н
2 О
4(с) +202,7 кж                 
Маьлумки,  N Они  N О
2   оксидланиш тезлиги, ҳосил булаётган  N О
2 ни сув
билан ютилиш реаксия си тезлигидан анча пастдир. Шунинг учун, жараённи
4   МПа   га   босим   остида   олиб   борилса,   N О   ни   оксидланиш   тезлиги   ошади.
Аммо   тўғридан-тўгри   синтез   жараёнида   босимни   қўллаш,   ҳароратни оширишни   ҳам   талаб   қилади,   чунки   бу   вақтда   N
2 О
4(с) ни   парчаланиб,   N О
2 ни
ошишга олиб келади:
N
2 О
4(с) =2 N О
2( e ритма) -56,9 кж
Бу  e са  N О
2 ни сув билан ютилиб, ННО
3 ни ҳосил қилишини оширади.  P еакция
ни я x ши кетишини таьминлаш учун   N
2 О
4 ни миқдори қўпроқ бўлишни талаб
қилинади, натижада 98-99%ли нитрат кислотаси  e ритмаси олинади. 
       
          Концентрланган Н N О
3  кислота и/ч технологик хисоби:
Дастлабки   маълумотлар   асосида   НNО
3   и/ч.да   синтетик   аммиак   ва
атмосфера хавоси сарфлари ва хосил бўлаётган нитроза газлари таркибини
аниқлаймиз:
1. НNО
3  бўйича цехнинг йиллик қуввати: G =170000 т/й
2. И/чиқарилаётган  Н N О
3  нинг концентрацияси С 
Н N О3  = 58.82% Н N О
3
3. Аммиакни  N О га оксидланиш даражаси  η  = 96.8%
4. N О
2  сувда абсорбцияланиш коэфф.и к  = 92%
5. Аммиак   хаво   аралашмасидаги   аммиакнинг   хажмий   миқдори   С  
NH 3
= 11.5% (х)
6. Хавонинг температураси  t
хаво =+30˚C
7. Атмосфера хавосининг таркиби:  Р
О2  = 21% (х), Р
N 2  = 7 9 % (х)
ечи ш .
1) Цех қуватини 100%ли Н N О
3  га нисбатини аниқлаймиз.
( G ·С 
Н N О3 )/100%  = (170000·58.82)/100  = 100000т Н N О
3  /й
2) Концентрланмаган,   яъни   кучсиз   Н N О
3   ни   синтетик   аммиакдан   и/ч
асосан қуйидаги реакцияга асосланган;
    а) 4   NH
3   +5О
2  = 4   N О
(г) +6Н
2 О+ Q
1
     
    б) 2   N О
(г) +О
2 ↔2 N О
2(г) +   Q
2
       рангли            жигар ранг
    в) 3   N О
2(г) + Н
2 О
(с)  ↔2 Н N О
3(с) +   N О
(г) +   Q
3
3) Йилига   m
2   т   100%   Н N О
3   и/ч   учун   зарур   бўлган   аммиак   сарфини
хисоблаймиз:
Бу саволни ечиш учун назарий жихаттан умумий бўлган реакция
4   N Н
3 +О
2(г)  = Н N О
3(с) + Н
2 О
(с) +   Q
4
Бу реакция бўйича жараён амалга ошмайди.
Бу реакциядан фойдаланиб қуйидаги реакцияни тузамиз.
m
2 ·М
r(NH3) =30300  т/й 4) Кейинги хисобларни 1 т Н N О
3   учун олиб берамиз. Бунинг учун НNО
3
и/ч.даги аммиак бўйича сарфланиш коэффицентини аниқлаймиз
    m
3 = ( m
2 т/й·100кг)/   m
2 т/й = 303 кг т/й
5) Бу топилган аммиакни хажмини аниқлаймиз.
V
2 = (m
2 · 22.4)/M
r = 400  м 3
/т
6) Шунча   аммиак   оксидлаш   учун   керак   бўлган   атмосфера   хавосини
хажмини аниқлаймиз.
V
3 =((V
2 ·100)+C
NH3 )/C
NH3 =3080 м 3
/т 
7) Бу   атмосфера   хавосидаги   сув   буғини   миқдорини   аниқлаймиз.   Бунинг
учун   цехга   берилаётган   атмосфера   хавосининг   температурасидан
фойдаланиб   сув   буғининг   босимини   биламиз.   Жадвалдан   қарасак.
Р
Н2О =31.8   мм.сим.уст.,   шундан   кейин   сув   буғини   миқдорини
аниқлаймиз. 
V
4 =(V
3 ·P
H2O )/760=129 м 3
/т
Қуруқ хавонинг хажмини аниқлаймиз.
V
5 = V
3 - V
4 =2951 м 3
/т
8) Бу   қуруқ   хавонинг   таркибидаги   кислороднинг   миқдорини
хисоблаймиз.
V
6 =(V
5 · P
O2 )/100=620  м 3
/т
9) Қуруқ хавонинг таркибидаги азотнинг миқдорини аниқлаймиз.
      V
7 =(V
5 · P
N2 )/100=2331  м 3
/т
10) Аммиакни оксидлаш натижасида хосил бўлган  NO  нинг   хажмини
аниқлаймиз. Бу хажм яъни NOнинг хажми реакцияга киришган аммиак
хажмига тенг (а) реакциядан.
V
8 =(V
2* η)/100%=387.2  м 3
/т
11) ( а )   реакция   бўйича   хосил   бўлаётган   сув   бўғининг   хажмини
аниқлаймиз. V
9 =(V
8 · 6)/4=582   м 3
/т
12) ( а )   реакциядан   фойдаланиб   аммиакни   оксидлаш   учун   сарф
бўлаётган кислороднинг сарфини аниқлаймиз.
V
10 =( V
8 · 5)/4=485 м 3
/т
13) Амалиётда   бир   қисм     аммиак   атмосфера   хавосидан   О
2   билан
оесидланиб қуйидагича реакция  бўйича елементлар азот хосил бўлади:
4NH
3(г) +3O
2 =2N
2(г) +6H
2 O
(б) +Q
Бу   реакциянинг   кетиши   яхши   эмас   чунки   бу   ерда   қимматбахо   аммиак
бекор сарфланиб и/ч.лаётган азот кислотанинг таннархини  ошишига олиб
келади. Шундай қилиб, бу реакция натижасида хосил бўлаётган элементар
азотнинг миқдорини аниқлаймиз:
V
11 =(V
2 -V
8 )/2=6   м 3
/ т
14) Ю қоридаги реакция бўйича сарф бўлаётган кислород миқдорини
аниқлаймиз:
V
12 =(6 · 3)/2=9  м 3
 O
2 / т  HNO
3    
15) Реакция   бўйича   хосил   бўлаётган   сув   буғини   миқдорини
аниқлаймиз:
V
13 =(6 · 6)/2=18  м 3
 H
2 O
( б )  / т  HNO
3  
16) Юқорида   бажарилган   хисоблар   асосида   хосил   бўлган   нитроза
гази таркибини м 3
/т ва хажмий %ларда аниқлаймиз:
Т.с м 3
/т  HNO
3 %( хажмий )
1.
2.
3.
4. NO
O
2
N
2
H
2 O
( б ) V
8 =388
V
14 =V
6 -(V
10 -V
13 )=126
V
15 =V
7 +V
11 =2377
V
16 =V
4 +V
9 +V
12 =729 10.83
3.52
65.30
20.35
жами 3580 100.00
Фойдаланилган адабиётлар. 1. Соколов Р.С. Химическая технология, - М.: «Владос», 2000.
2. A.A.   Ismatov,   T.A.   Otakuziev,   F.M.     Mirzaev«Noorganik   moddalar   kimyoviy
texnologiyasi»«O’zbekiston»2002 y
3. T.A.   Otaqo’ziev.,   Sh.A.Yakubov   Noorrganik   moddalar   kimyoviy   texnologiyasi   Toshkent.
2008 y
4. Позин   М.Е.   Технология   минерал ние   удобрений.   Учеб н ик   для   вузов   5-е
изд .  переработанное Л.: Химия. 1983-336 с.
5. Позин   М.Е.   Технология   минералн и х   солей.   4-е   изд.   Л:   Химия1974,   ч1
и ч.2
6. Позина М.Е.   Расчет и   по   технологии   неорганических   вешеств.   Учебное
пособие   для
вузов. М:Химия1977-496 с.