Bacillus subtilis bakteriyasi asosida triptofan aminokislotasini olish texnolgiyasi - Biotexnologiya - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	60000UZS
Hajmi	516.4KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	25 Avgust 2025
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Biotexnologiya

Sotuvchi

Sharofiddin Sheraliev

Ro'yxatga olish sanasi 29 May 2025

0 Sotish

Bacillus subtilis bakteriyasi asosida triptofan aminokislotasini olish texnolgiyasi

Sotib olish

24Bet
Bacillus subtilis bakteriyasi asosida triptofan
aminokislotasini olish texnolgiyasiSanaImzoBet
Hujjat
O'zg
Изм № ХужжатMundarija
Kirish ....................................................................................................................
I. NAZARIY QISM
1.1 Ishlab chiqarishning fizik-kimyoviy nazariy asoslari…………………......
1.2 Asosiy ishlab chiqarish texnologiyasi va uning izohi ………….
1.3. Asosiy uskunaning ishlash prinsipi va uning texnik tavsiflari……………
1.4. O‘xshash uskunalar tavsifi …………………………………………………...
1.5. Xom ashyolar tavsifi…………………………………………………….
II. ASOSIY QISM
2.1. Maxsulotlar hisobi ………………………………………………………….
2.2 Texno-kimyoviy nazorat ………………………………………………
Xulosa ……………………………………….
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati …………………………………………..
Ilovalar (umumiy texnologik jarayon va asosiy uskuna chizmalari )

№ Хужжат
Изм
24Bet
Bacillus subtilis bakteriyasi asosida triptofan
aminokislotasini olish texnolgiyasiSanaImzoBet
Hujjat
O'zg Kirish
Biotexnologiya - bu texnika va texnologiyadagi muammolarni biologik
obyektlaryordamida biologik usullardan foydalanib yechish demakdir.
Viruslar, bakteriyalar, zamburug‘lar, o‘simliklar, hayvonlar va inson hujayralari
(to‘qimalari), fermentlar, nuklein kislotalar, oqsil, aminokislotalar va hokazolar
biotexnologiyaning obyektlari hisoblanadi.
Biotexnologiyaning mikrobiologik biotexnologiya, membranalar
biotexnologiyasi, immobillashgan fermentlar biotexnologiyasi, hujayra
biotexnologiyasi, gen va hujayra injeneriyasi biotexnologiyasi, farmatsevtik
biotexnologiya, oziq-ovqat mahsulotlari biotexnologiyasi kabi sohalari mavjud.
Hujayra biotexnologiyasi o simlik, hayvon va odam hujayralarining sun iyʻ ʼ
sharoitda o sishi hamda ko payishi mikroorganizmlarnikiga o xshashligiga
ʻ ʻ ʻ
asoslangan. Odam va hayvon hujayralarini sun iy o stirish biologik preparatlar,
ʼ ʻ
antitelolar va oqsil garmonlarini sanoat miqyosida ishlab chiqarish imkonini berdi.
O simlik, hayvon va odam kasalliklarini aniqlash uchun monoklonal antitelolar
ʻ
(boshlang ich birgina hujayra avlodlari ishlab chiqaradigan antitelolar) asosida o ta
ʻ ʻ
sezuvchan diagnostik vositalar ishlab chiqarish yo lga qo yildi. Jumladan,
ʻ ʻ
O zbekiston Fanlar akademiyasi Yadro fizikasi instituti qoshidagi "Radiopreparat"
ʻ
korxonasida va O zbekiston Respublikasi Sog liqni Saqlash Vazirligining
ʻ ʻ
Onkologiya va radiologiya institutida rak kasalligining ayrim turlarini oldindan
aniqlaydigan biotexnologik vositalar ishlab chiqarilmoqda.
Oziq-ovqat sanoati – xalq xo jaligining oziq-ovqat mahsulotlari ishlab
ʻ
chiqaradigan sohasi. Tarmoq tarkibida go sht-sut, yog -moy, baliq mahsulotlari,
ʻ ʻ
un-yorma, makaron, mevasabzavot konservalari, sut-yog , shakar, choy qadokdash,
ʻ
qandolatchilik, non, uzum va shampan vinolari, spirt, araq, tamaki, pivo,
chanqovbosar ichimliklar, sovun va boshqa sanoat korxo-nalari bor.
O zbekiston zamonaviy oziq-ovqat sanoatiga ega.
ʻ Uning tarkibida 3200 dan ortiq
korxonalar bor. Oziq-ovqat sanoati korxonalarida 200 dan ortiq mahsulot turi
tayyorlanadi.

№ Хужжат
Изм
24Bet
Bacillus subtilis bakteriyasi asosida triptofan
aminokislotasini olish texnolgiyasiSanaImzoBet
Hujjat
O'zg I. NAZARIY QISM
1.1 Ishlab chiqarishning fizik-kimyoviy nazariy asoslari
Xozirgi vaqtda ko‘p aminokislotalarni mikrobiologik sintez usuli bilan ajratib
olish iqtisodiy foydali xisoblanadi. Aminokislotalarni mikrobiologik sintez yo’li
bilan yuqori faol shtammlar, produtsentlar olishda genetik muxandisligi usuli
asosiy masalalardan biri xisoblanadi. Xuddi shu usul bilan yuqori faol shtamm
produtsent L – treonin olingan. Aminokislotalarni mikrobiologik sintez orqali
olishdan tashkari xayvon va o‘simlik tarkibida bo‘lgan oqsilni gidroliz yo’li bilan
olish mumkin. Aminokislotalarni mikrobiologik sintezi uchun produtsentlarni
o’stirishda sirtdan faol moddalar, biotin va ba’zi antibiotiklar sifatli muxit
komponentlari sifatida keng ko’lamda ishlatiladi. Biosintez jarayonida bir
mikroorganizm kichik konsentratsiyalik biotinda glutamin kislotani yig’ishi
mumkin, yuqori konsentratsiyada esa lizinni. Oxirgi yillarda immobillangan
fermentlar ishtirokida aminokislotalar olish usullari izlanuvchilarni e’tiborini jalb
etmoqda. Chunki bu usulda oxirgi maxsulot yuqori konsentratsiyasi va tozaligi
bilan zararlanish xavfini tug’dirmaydi. Aminokislotalar organizmda oqsil sintezida
qatnashadilar. Organizmda aminokislotalar ko‘p mikdorda 300 ga yakin turi
uchraydi, lekin ularning ichida asosiy bo‘lgan 20 ta aminokislotalar bo’lishi lozim
deb topilgan, bularsiz organizmda oqsil sintezi sodir bo’lmaydi. Bu 20 ta
aminokislotalar organizmda eng zarur birikmalardir. Organizmda –
almashinadigan va almashilmaydigan aminokislotalar uchraydi. So‘nggi yillarda
tibbiyotda va xalq xo‘jaligida turli xil aminokislotalardan keng ko‘lamda
qo‘llanilmoqda. Ba’zi oziq-ovqat va o‘simlik don maxsulotlari o‘z tarkibida kerak
bo‘lgan miqdorda almashmaydigan aminokislotalar, saqlamaydi. Bunday
maxsulotga bug‘doy, jo‘xori, guruch va boshqalar kiradi. Sanoatda yem xashak
ishlab chiqarishda, tarkibiga aminokislotalar kiritiladi. Bundan tashqari oziq-ovqat
sanoatida, oziq-ovqat maxsulotlarini qadoklashda plyonka sifatida ishlatiladi.
Yaponiyada aminokislotalar oziq-ovqat sanoati uchun 65%, chorvachilik uchun
18%, tibbiyot uchun 15 % va boshqalar uchun 2 % to‘g‘ri keladi. Xozirgi kunda

№ Хужжат
Изм
24Bet
Bacillus subtilis bakteriyasi asosida triptofan
aminokislotasini olish texnolgiyasiSanaImzoBet
Hujjat
O'zg dunyo bo’yicha aminokislotalar ishlab chiqarish, yiliga bir necha million tonnani
tashkil qiladi. Dunyoda ko‘p miqdorda glutamin kislota, lizin, metianin, asparagin
kislota va glitsin ishlab chiqarilmoqda.
Aminokislotalarni ajratib olishning asosiy usullari quyidagilardan iborat:
1. O‘simlik xom-ashyosidan oqsil gidrolizatlaridan ekstraksiya olish;
2. Kimyoviy sintez;
3.O’sayotgan xujayradan, immobillangan ferment yoki mikrob xujayrasini
qo‘llab, mikrobiologik sintez orqali olish;
Mikroorganizmlar fermentlarning asosiy manbasi xisoblanadi. Fermentlar
gidroliz reaksiyasida qatnashib, kovalent bog’ yo’li bilan ion almashinuv
polisaxarididan immobillanishi mumkin. Reaksiya katalizida aspartaza aktivligi
xisobiga asparagin kislotasini fermentativ yuli bilan olish keng tarqalgan usul
xisoblanadi. Bu usul – alanin sintezi uchun xam qo‘llaniladi. Organizmda
oqsillarning parchalanishi va hosil bo‘lishi bir-biri bilan chambarchas bog‘liq.
Tanada oqsillarning yangilanishi uchun oziqa oqsillarning parchalanishidan
hosil bo‘lgan aminokislotalar ularning umumiy manbaini hosil qiladi.
Aminokislotalar mikdori taxminan 500 g ga to‘g‘ri keladi. Inson 20 ta
aminokislotadan fakat 10 ta sini sintez kilish kobiliyatiga ega. Kogani
almashilmaydigan aminokislotalar bo‘lib, ovqatdan organizmga tushadi. Inson
almashinadigan aminokislota sintezi uchun azotning fakat ammoniy birikmasi
kerak. Xayvon organizmiga nisbatan o‘simliklarning aminokislotalarini sintez
kilish kobiliyati shundaki, ularga azot sifatida ammian, nitrat va nitritlar
kullaniladi. Bunda o‘simliklarda uglerod sifatida S O
2 xizmat qiladi.
Aminokislotalarning aosiy qismi xususiy oqsillar, purin, pirimidin asoslari vash u
kabi birikmalar hosil bulishi uchun sarflanadi. Aminokislotalarning organizm
uchun axamiyati xammadan ilgari shu bilan belgilanadiki, ulardan oqsillar va
peptidlar sintezi uchun foydalaniladi. Organizm erkin aminokislotalarining fondi
taxminan 30 g ni tashkil etadi. Qondagi aminokislotalar mikdori 35-65mgga teng.
Organizm aminokislotalarining juda ko‘pchilik qismi oqsillar tarkibiga kiradi.

№ Хужжат
Изм
24Bet
Bacillus subtilis bakteriyasi asosida triptofan
aminokislotasini olish texnolgiyasiSanaImzoBet
Hujjat
O'zg Katta yoshli odam organizmida 15 kg atrofida oqsillar bo‘ladi. Kun sayin 400
g oqsil aminokislotalarga parchalanib turadi. SHuningdek shuncha oqsil xam kun
sayin sintezlanadi. Bularga aminokislotalarning birlamchi va asosiy manbai bolib
ovqat oqsillari xizmat qiladi. Oqsil almashinuvi murakkab jarayn bo‘lib, bir nechta
boskichda amalga oshiriladi. Oqsil almashinuvining birinchi boskichi me’da-ichak
sistemasida amalga oshiriladi. Proteolitik fermentlar ya’ni pepsin, tripsin va
boshqalar ta’sirida oqsillar aminokislotalarga parchalanadi. Hosil bo‘lgan
aminokislotalar qonga surilib, xujayralarga etkaziladi va asosan oqsillar, peptidlar,
tourin, aminlar va boshqa ko‘pgina birikmalar sintezi uchun ishlatiladi. Ozuka
oqsillar organizmga almashtirib bo‘lmaydigan aminokislotalarni (fenilalanin, gistid
in, triptofan, Valin, leysin, izoleysin, metionin, trionin, lizin va argenin) etkazib
beradi. YUqorida aytilgan aminokislotalarning birortasi etishmaganida oqsillar
sintezi buziladi. Oqsillarning ko‘pchiligi gusht, balik, tuxum, pishlok orkali
organizmga tushadi. O‘simlik maxsulotlaridan loviya, nuxat, mosh kabi
dukkaklilar xam oqsillarga boy. Oqsillar almashinuvining ikkinchi boskichi
xujayra sitoplazmasida amalga oshiriladi. Bunda aminokislotalar parchalanib
ulardan ammiak, S O
2 , N
2 O
, ATF, azotsiz uglevodli birikmalar va aminlar hosil
bo‘ladi. Sutkalik azot tengligini saklash uchun odam 30-50 g oqsil iste’mol kilishi
kerak. Ammo bu mikdor inson sogligi va ishlash kobiliyatini saklash uchun etarli
emas. Bir sutkalik oqsil normasi 100 g – gacha bo‘lishi kerak.

№ Хужжат
Изм
24Bet
Bacillus subtilis bakteriyasi asosida triptofan
aminokislotasini olish texnolgiyasiSanaImzoBet
Hujjat
O'zg 1.2 Asosiy ishlab chiqarish texnologiyasi va uning izohi
Oziqa muxiti tayyorlash uchunoziqa muxitining tarkibiga kiruvchi oziqa
tuzlar va boshqa komponentlar aralashtirgich 1,da eritiladi va aralashtirib
tayyorlanadi. Tayyorlangan eritma isituvchi kolonka 2ga undan saqlagich 3ga
tushadi va sovitish uchun issiqlikalmashtirgich 4ga o‘tadi. Sterillangan va
sovitilgan oziqa muxiti fermenter 5ga uning 70-75 % xajmida solinadi.
Fermenterga ekish materialining 5-10% miqdorida solinadi. Ekish materiali
uchun Fermenterlarda hosil bo‘lgan ko‘pikni oziqa muxiti aralshtirgich 14da
tayyorlanadi, so‘ngra inokulyator 15da o‘stiriladi. Oziqa muxitini sterillash
inkulyatorda amalga oshiriladi. Fermentator va inokulyatorga steril havo havo
sterillagich 16 da sterillab uzatiladi. CHiqayotgan havoni filtrlovchi filtr 18da
tozalanib atmosferaga chiqariladi. Fermentatorda hosil bo‘lgan qo‘pikni so‘ndirish
uchun ko‘pik so‘ndiruvchi 17 ko‘pik so‘ndirish vositalari bilan ta’minlaydi.
Fermentatsiya jarayoni Fermentatsiya 370S da 48 soat davom etadi. Triptofanning
ozuqa konsentratini produtsentni biomassadan ajratmasdan olish mumkin.
Biomassa saqlovchi tayyor kultural suyuqlik ikki korpusli bug‘latgich apparat
apparat 7da 30-40% quruq moddalar qolgunicha bug‘lantiriladi. So‘ngra saqlagich
8 da yig‘iladi, u erdan to‘ldiruvchilar bilan aralashtirish uchun aralashtirgich 9ga,
tushadi, undan purkab quritgich apparat 19ga tushib 110-120S xaroratda 4-8 %
namlik qolgunicha quritiladi. Preparat quritilganda issiq havo bilan preparatning
bir qismi chiqishi mumkin shuning uchun quritilgan poroshok siklon 11ga tushadi.
Siklondan chiqqan havo xavo tozalagich 12da tozalanib atmosferaga chiqadi.
Bug‘lantirib, quritilgandan keyin triptofanni ozuqa konsentrati olinadi. Uning
tarkibi quyidagicha: quruq moddalar – 90%; oqsil – 48 54%; triptofan 1-3%;
vitamin V1-1,5–1,9 mg%; vitamin V2–2,5–3,3 mg%; vitamin rr – 62-68 mg%.

№ Хужжат
Изм
24Bet
Bacillus subtilis bakteriyasi asosida triptofan
aminokislotasini olish texnolgiyasiSanaImzoBet
Hujjat
O'zg 1.3. Asosiy uskunaning ishlash prinsipi va uning texnik tavsiflari
Asosiy uskuna mexanik aralashtirgichli barbatajli fermenter Mexanik
aralashtirgichli barbatajli fermentatorlar biologik aktiv moddalar sintez qiluvchi
produtsent mikroorganizmlarni steril jarayonlarda o‘stirish uchun foydalaniladi.
Bunday turdagi fermenterlar silindr shaklidagi vertikal apparatlar bo‘lib,
X18N10T po‘lati va bimetallardan tayyorlangan ellips shaklidagi tubdan va
qopqoqdali bo‘ladi. Balandligining diametriga nisbati 2,6:1 nisbatda bo‘ladi.
Apparatning qopqog‘ida 1-elektrxarakatlantirgich, 2-motor-reduktor, 3-
muftlar, 4-podshipnik, 5-salnikdan iborat qurilmani aralashtirishini boshqaruvchi
xarakatlantiruvchidan iborat bo‘ladi. O‘sha erning o‘zida oziqa muxiti va ekish
materialini solish uchun shtutser 18, havoni berish va chiqarish uchun shtutserlari,
kuzatish oynasi, yuvish uchun ishlatiladigan mexanik golovkalar, saqlovchi
klapanlar o‘rnatilgan. Mikrooragnizmlar suspenziyasini quyib olish uchun
qurilmaning tagida chiqarish shtutseri 16 joylashgan. Korpus 7 ichida yopiq
turbinlardan 8 iborat aralashtiruvchi qurilma o‘rnatilgan val 6 o‘tadi. Barbater 13 ,
havo beruvchi truba11 bilan birikkan va perforatsiyalangan trubalardan iborat
ajratiluvchi romb ko‘rinishida tayyorlangan. Uning yuqori qismida shaxmat
tartibida 2000 ...3000 tirqishlar joylashgan. Motor-reduktor2 tomonidan val 6 va
aralshtiruvchi qurilmalar 8, 12, 14 muftalar 10 va 15 bilan aylantiriladi.

№ Хужжат
Изм
24Bet
Bacillus subtilis bakteriyasi asosida triptofan
aminokislotasini olish texnolgiyasiSanaImzoBet
Hujjat
O'zg Fermentator 6...8 pog‘onali seksiyalardan tashkil topgan rubashka 17 bilan
ta’minlangan. Har bir seksiya burchak profildan tashkil topgan 8ta nativ
kanallardan tashkil topgan. Rubashkaning sovitiladigan maydoni yuzasi 60 m2 ,
zmeeviklardan 9 tashkil topgan ichki yuzasi diametri 600 mm va umumiy uzunligi
2,4 m. Fermentator 0,25 MPa bosimda ishlshga, 130...140 °C xaroratda
strerillashga, shuningdek tokning kamayganida ham ishlashga mo‘ljallangan.
Mikroorganizmlarni o‘stirish jarayonlarida fermenter ichidagi havo bosimi 50 kPa
atrofida bo‘ladi, steril havoning sarfi 1
m 3
/min gacha bo‘ladi. Apparatning
balandiligi 8 m bo‘lganda, undagi suyuqlik ustuni balandligi 5...6 mni tashkil
etadi. Jarayonning sterilligini ta’minlash uchun aralashtiruvchi qurilmaning bug‘li
ximoyasi uchun vallarning burchak zichligi ko‘zda tutilgan. Burchak
zichlashtirgichlar 0,28 MPa bosimda va qoldiq bosim 2,7 kPa bo‘lmaganda,
xarorat 30..250 °Cdan kam bo‘lmaganda va valning aylanish chatotasi 500 min/1
gacha bo‘lganda ishlashga mo‘ljallangan. Burchak zichliklar yordamida oziqa
muxitning oqib ketishini va chiqib ketishi kerak bo‘lgan xavoning kirishini
bartaraf qilish mumkin. Oziqa muxitga tegib turuvchi burchak zichlashtiruvchilar
X18N10T va X17N13M2T po‘latlar, shuningdek VT-10Ttitandan tayyorlanadi.
ISH resursi 8000 soat bo‘lganda burchak zichlashitiruvchilarining to‘xtovsiz ishi
davomiyligi 2000 ch soatdan kam emas. Burchak zichlashtiruvchilari zonasida
valning ruxsat etilgan radial urishi 0,25 mm,valning burchakli urishi 0,25° Cdan
kam bo‘lmaydi.

№ Хужжат
Изм
24Bet
Bacillus subtilis bakteriyasi asosida triptofan
aminokislotasini olish texnolgiyasiSanaImzoBet
Hujjat
O'zg 1.4. O‘xshash uskunalar tavsifi
So‘nggi yillarda biotexnologik sanoatda qo‘llaniladigan ko‘pgina
fermentyorlar paydo bo‘lib, ular biomassani aerob o‘stirish va uning
metabolitlarini olishga mo‘ljallangandir. Aerob jarayonlarning effektivligini
ko‘rsatuvchi asosiy parametr bo‘lib, gazning suyuqlik bilan kontaktda bo‘luvchi
yuzasi hisoblanadi. Ushbu yuzaning hosil bo‘lish usuliga qarab gaz-suyuqlik
fermentyorlarini uchta asosiy guruhga ajratish mumkin, ular, - erliftli, - gazni
mexanik dispergirlovchi, - oqimli. Erliftli fermentyorlarda fazalarning kontakt
yuzasi gazni gaz taqsimlovchi tuzilmalar orqali sirkulyasiyadagi suyuqlik
qatlamiga kiritganda hosil bo‘ladi. Apparatning katta ishchi hajmi kerak
bo‘lganda, hamda gaz fazasi sifatida tarkibida massa almashinuvida zarur
sharoitlarni ta’minlash va kultural muhitni pnevmoaralashtirish uchun etarli
kinetik energiyani o‘zida tutuvchi 80% azot bo‘lgan havo ishlatilganda bu
fermentyorlarni qo‘llash maqsadga muvofiq bo‘ladi. Bu fermentyorlar yuqori
ekspluatatsion ishonchlikka ega, chunki konstruksiyaning ichki harakatlanuvchi
elementlariga ega emas. Ularda suyuqlik sirkulyasiyasi shartlarini buzmagan
holda, etarlicha katta yuza maydoniga ega issiqlik almashinuvi tuzilmalarini
joylashtirish qulay. Gazni mexanik dispergirlovchi fermentyorlarda apparatga
kiritiladigan gaz suyuqlik bilan mahsus tuzilmalar yordamida aralashtiriladi.
Ularni apparatning V 100 m3 hajmida qo‘llash maqsadga muvofiqdir. Ular toza
gazda ishla ganda effektiv hisoblanadi. Bunda moddaning gazdan o‘tkazilishining
etarlicha yuqori intensivligiga rivojlangan fazalararo yuza hisobiga erishiladi.
Kichik hajmli apparatlar yuqori bosimda ishlashi mumkin. Oqimli
fermentyorlarda gaz nasadkalar sistemasi orqali apparat kesimi bo‘ylab
taqsimlanadigan suyuqlik oqimlari bilan ejektirlanadi. Mikrobiologik sanoatda,
asosan, o‘zaro konstruksiyasi va ishlash sharoitlari bilan farqlanadigan uch turdagi
erliftli fermentyorlar qo‘llaniladi. Achitqili ishlab chiqarishda eng keng tarqalgan

№ Хужжат
Изм
24Bet
Bacillus subtilis bakteriyasi asosida triptofan
aminokislotasini olish texnolgiyasiSanaImzoBet
Hujjat
O'zg va ko‘pincha aeratorlar yoki kyuvetalar deb ataladigan kyuvetali aeratorlarga ega
fermentyorlar (1-rasm).
1-rasm. Kyuvetali aeratorlarga ega fermentyor.
Bunday apparat yassi tub qismi va konussimon qopqoqqa ega silindrik idish
(3) dan iborat. Idish ichida kyuvetalar (4) o‘rnatilgan bo‘lib, ularning soni
fermentyor hajmiga qarab 3 tadan 8 tagacha o‘zgaradi. Kyuvetalarning ikkitali
devorlari orasidagi bo‘shliqqa shtutser A orqali suv kiritilib, ular issiqlik
almashinuvi tuzilmalari bo‘lib xizmat qiladi. Issiqlik ajralishi intensiv o‘tishi
uchun kyuveta bo‘shlig‘idagi suvga spiral kanal hosil qiluvchi lenta
joylashtiriladi. Havo fermentyorga markaziy quvur (2) orqali kiritiladi va quvurlar
(6) bo‘ylab gaz taqsimlagichlar (barbotyor) (7) ga etib keladi. Gaz taqsimlagich
past qutidan iborat bo‘lib, uning silindrik devori bilan pastki qopqog‘i orasida
havoning chiqishi uchun tor dumaloq teshik bo‘ladi. Bu teshikning gidravlik
qarshiligi shunday mo‘ljallanadiki, bunda barcha barbotyorlar bo‘ylab havoning
bir me’yorda berilishi ta’minlanadi. Oziqa muhiti, ammiakli suv va ekiladigan
achitqi shtutserlar orqali bachokka (1) beriladi va keyin quvurlar (5) bo‘ylab
barbotyor qutisiga (7) kelib tushadi. Havo barbotyordan chiqishda yuqoriga
ko‘tarilib, o‘zi bilan kyuvetalarga sirkulyasiyalovchi kultural suyuqlik bilan

№ Хужжат
Изм
24Bet
Bacillus subtilis bakteriyasi asosida triptofan
aminokislotasini olish texnolgiyasiSanaImzoBet
Hujjat
O'zg aralashgan oziqa muhitini olib o‘tadi. Havo fermentyor qopqog‘ida o‘rnatilgan
tomchili suyuqlik separatori (8) orqali tashqariga chiqariladi. Achitqili suspenziya
apparatdan shtutser V orqali chiqadi. Fermentyorning har bir kyuvetasi
cho‘ktirilgan erliftga o‘xshab ishlaydi. Havoning uzatilishida kyuvetada gaz-
suyuqlik aralashmasi hosil bo‘lib, uning gaz tarkibi apparatining kyuvetalararo
bo‘shliqdagi achitqi suspenziyasining gaz tarkibidan yuqoriroqdir. Buning
natijasida uning pastki qismida (kyuvetalar zonasida) qattiq fazasining cho‘kmaga
tushishiga to‘sqinlik qiluvchi suspenziya sirkulyasiyasi kyuvetalardan
uzoqlashgan sari so‘nib boradi, va apparatning yuqori qismida flotirlangan
mikroorganizmlarga ega baland qatlamli barqaror ko‘pik hosil bo‘ladi. Ushbu
keraksiz holatni faqatgina apparatning butun hajmida suyuqlikni intensiv
aralashtirish hisobiga bartaraf etish mumkin. Buning uchun barbotaj quvur
(kyuveta)larning balandligini shunday qilish lozimki, bunda ularning yuqorigi
kesimi ko‘pik satxidan 1 m dan katta bo‘lmagan masofada joylashgan bo‘lishi
kerak.
Erliftli fermentyorlar. Yirik gaz pufaklarining hosil bo‘lishini
kichraytirilgan diametrli barbotaj quvurlarga ega fermentatorlarda bartaraf qilish
mumkin. Bunday apparatning variantlaridan biri 2-rasmda ko‘rsatilgan. U
qopqoqsiz kojuxoquvurli issiqlik almashgichlardan iborat sakkizta aerator (2)
joylashtirilgan idish (1) ko‘rinishida tayyorlangan. uvurlarning ichki diametri 100
mm ga va balandligi 6000 mm ga teng. Havo fermentatorga quvur (3) orqali
kiritiladi va gaz taqsimlagichlar bo‘ylab (4) tarqatiladi. Gaz taqsimlagich past
silindrik qutidan iborat bo‘lib, uning yuqorigi qopqog‘ida havoni har bitta barbotaj
quvurga uzatish uchun nasadkalar o‘rnatilgan. Aeratorlarning quvur orasidagi
bo‘shlig‘i shtutser A ga uzatiladigan suv orqali sovutiladi. Fermentatorning
yuqorigi qopqog‘ida mexanik ko‘pikli o‘chirgichlar (5) o‘rnatilgan bo‘lib, ulardan
qayta ishlangan havo kollektor (6) ga kiritiladi va undan shtutser B orqali
chiqariladi.

№ Хужжат
Изм
24Bet
Bacillus subtilis bakteriyasi asosida triptofan
aminokislotasini olish texnolgiyasiSanaImzoBet
Hujjat
O'zg 2-rasm. Aeratorli kojuxoquvurli fermentyor
3. Gaz pufaklarini intensiv maydalash va ularni suyuqlik hajmida bir
me’yorda taqsimlash hisobiga rivojlangan gaz-suyuqlik fazalararo yuzasini xosil
qilishning mumkinligi Ushbu jarayonning asosiy yutug‘i bo‘lib hisoblanadi.
Gazni mexanik dispergirlovchi fermentatorlarni ikki guruxga ajratish kerak: erkin
hajmda va sirkulyasion konturda aralashtirgichga ega fermentyorlar.

№ Хужжат
Изм
24Bet
Bacillus subtilis bakteriyasi asosida triptofan
aminokislotasini olish texnolgiyasiSanaImzoBet
Hujjat
O'zg 1.5. Xom ashyolar tavsifi
Makkajo‘xori ekstrakti –o‘zining tashqi ko‘rinishidan quyuq suyuqlik bo‘lib,
rangi och sariqdan qoramtir ranggacha bo‘lgan pag‘a-pag‘a suspenziyadir.
Kimyoviy tarkibi, makkajo‘xorining navi, o‘sish sharoiti, saqlanishi va quritilishi,
shuningdek makkajo‘xorining namlanish jarayonlariga bog‘liq holda keng
ko‘lamda o‘zgarib turadi. Ekstraktda quruq moddalar miqdori 48 %dan kam
bo‘lmasligi zarur. Quruq ekstrakt hisobida azot saqlovchi moddalarning umumiy
saqlanishi 40-50%gacha bo‘ladi. Umumiy azot 6,4-8%. Namlash darajasi
makkajo‘xori oqsillarining fermentativ gidrolizlanishi boshlanib ketadi. Bunda
deyarli azot saqlovchi moddalarning yarmi o‘zida aminokislotalar, polipeptidlar
va oqsillarni namoyon qiladi. Maxsulotlar chiqishining miqdori 24% dan
oshmasligi lozim. Asosiy kul elementlari fosfor, kaliy va magniy hisoblanadi.
Ekstraktdagi fosforning umumiy miqdori 5%ni tashkil etadi. Bundan tashqari
ekstrakt tarkibida ba’zi o‘stirish moddalari va biostimulyatorlar, gormonlar va B
gurux vitaminlari (biotin) mavjud. SHunday qilib, makkajo‘xori ekstraktining
oziqa muxiti komponenti sifatida axamiyati juda yaxshi, assimlyasiya bo‘ladigan
organik azot , uglerod hamda mikroelementlar va ballast moddalar saqlashi bilan
ajralib turdi. Soya uni don yanchilganidan so‘ng soya yog‘i olingandan keyin
qoladigan soya kunjarasi va shrotidan olinadi. Foydalaniladigansoya uni xom
ashyolari, yog‘siz, yarim yog‘langan va juda yog‘li turlariga ajratiladi. Bundan
tashqari soya uni dezodirlangan(bug‘ bilan ishlov berilgan) va dezodirlanmagan
bo‘lishi mumkin. Dezodirlangan soya unini bir yilgagina saqlash mumkin, bunda
fermentlar inaktivatsiyasi sodir bo‘ladi. Dezodirlanmagan soya unini esa bir
yarim, uch oy saqlash mumkin. Fermentatsiya uchun soya unining asosiy
axamiyati uning tarkibidagi azot saqlovchi moddalar, birinchi navbatda
oqsillardir. Asosiy oqsil, deyarli barcha aminokislotalarni saqlovchi hisoblanadi,
Glitsinga nisbatan glutamin kislotaning miqdori ko‘proq bo‘ladi. Soya uni
25%gacha uglerodlar saqlaydi, shuning uchun undan ko‘pincha uglevodlar manbai
sifatida foydalaniladi. Kul moddalari miqdori esa 4,5-6,5% bo‘ladi.

№ Хужжат
Изм
24Bet
Bacillus subtilis bakteriyasi asosida triptofan
aminokislotasini olish texnolgiyasiSanaImzoBet
Hujjat
O'zg II. ASOSIY QISM
2.1. Maxsulotlar hisobi
Yiliga 40 tonna triptofan aminokislotasi ishlab chiqarish uchun oziqa muxiti
tarkibiga quyidagi maxsulotlar sarflanadi.
1-jadval
B.subtilis bakteriyasi suyuqlikda kulturalanganda 1l kultural suyuqlikda 10g
gacha triptofan aminokislotasi sintez qiladi. 1m3 kultural suyuqlikda 10 kg bo‘lsa,
4000m3 kultural suyuqlikdan 4 tonna triptofan aminkislotasi olinadi. 40000 m3
kultural suyuqlikdan 40 tonna triptofan aminkislotasi olinadi.
Uskunaning issiqlik xisobi (gidravlik va mexanik hisoblar) Fermenterning
issiqlik hisobi Fermentrning issiqlik balansini quyidagi formula asosida hisoblash
mumkin:
Q
1 + Q
2 + Q
3 = Q
4 + Q
5 + Q
6
bunda
Q1
– fermentatsiya jarayonida ajraladigan biologik issiqlik;
Q2
– aralashtiruvchi qurilmadan yuzaga keladigan issiqlik;
Q3
– xavo bilan beriladigan issiqlik;

Q4 – ishlatilgan xavo bilan chiqadigan issiqlik;
Q5
– sovu suv chiqarilishi kerak bo‘lgan issiqlik;
Q
6 – atrof muxitga tarqaladigan issiqlik.
Bitta operatsiya uchun ketadigan issiqlik hisobi:
Q1= q1∗V1

№ Хужжат
Изм
24Bet
Bacillus subtilis bakteriyasi asosida triptofan
aminokislotasini olish texnolgiyasiSanaImzoBet
Hujjat
O'zg Bunda q1
– nisbiy issiqlikajratgich, kj/(
m 3
·s);
V1
– fermenterdagi oziqa muxit xajmi,
m 3
Q1= 70 ∗28
3600 =544 kVt
Q
2 = N ∗ μ
Bunda
N – aralashtiruvchi qurilmani kuchlantirgichning quvvati, kVt N=146.6 kVt;
μ
– elektrkuchlantirgich ta’sirining foydali koeffitsienti, μ =0.80.
Q2=146.6 ∗0.8 =177.28 kVt
Xavo orqali fermenterga beriladigan issiqlik miqdori:
Q3=Ghavo ∗ρ1∗I1
Bunda
G
h avo – xavoning fermentatsiyaga sarfi,
m3 /( m3 *ch)
r1 – kirayotgan xavoning zichligi, kg/
m3 ; ch);
I1
- kirayotgan xavoning issiqlik miqdori, quruq xavodv kj/kg
Bunda 50 – xavoning fermentatsiyaga sarfi,
m 3
/(
m 3
ch);
- fermenterdagi oziqa muxiti xajmi,
m3 .
Ishlatilgan xavo quyidagi ko‘rsatkichlarga ega: xarorat
t2 = 35°C; j = 1,0;
fermenterdan chiqishda xavo bosim P
2 = 0.03-0.4 MPa;
r¿'y
= 5622 Pa ( XXXVIII [1] jadval bo‘yicha 35°S xaroratda).
U xolda
x2= 0.622 ∗1.0 ∗5622
0.4 ∗10 6−1.0 ∗5622
= 8.87 ∗10 −3kg
kg
I2=(1.01 +1.97 ∗8.8 3∗10 −3)∗35 +2493 ∗8.83 ∗10 −3=58 kDj /kg
ρ2= 3.48 ∗10 −3
35 +273 ∗(0.4 ∗10 6− 0.378 ∗1.0 ∗5622 )= 4.5 kg /m3

№ Хужжат
Изм
24Bet
Bacillus subtilis bakteriyasi asosida triptofan
aminokislotasini olish texnolgiyasiSanaImzoBet
Hujjat
O'zg 2.2 Texno-kimyoviy nazorat
Erkin aminokislotalar miqdorini formaldegid yordamida aniqlash( Syornsen
usuli).
Aminokislotalar formaldegid bilan reaksiyaga kirishib, metillashgan birikmalar
xosil qiladi. Bunda aminokislotaning amin gruppasi bilan formaldegidning
karbonil grupppasi o‘zaro ta’sir etadi. natijasida aminogruppa o‘zining ishqoriy
xususiyatini yo‘qotadi, karboksil gruppa esa ochiq qoladi. Shuning uchun
metillashgan birikma kislotali xususiyatga ega bo‘ladi. Birikmadagi karboksil
grupppani ishqor bilan titrlash mumkin. Titrlash uchun sarflangan ishqor miqdori
formaldegid bilan bog‘langan amin gruppa miqdoriga ekvivalent bo‘ladi.
Ko‘pchilik oziq-ovqat mahsulotlarini saqlash va tashish jarayonlarida, ular
Listeria, Salmonella, Campulobacter kabi kasal qo‘zg‘atuvchi mikroorganizmlar
bilan zaxarlanishlari mumkin. Shuning uchun ham oziq- ovqat va qishloq-xo‘jalik
mahsulotlarini mikrobiologik nazorat qilib 49 turish talab qilinadi. Bu esa tegishli
asbob-uskunalar, maxsus xonalar va sharoitlar, vaqt talab qiladigan mashaqqatli
jarayondir. Zararlangan oziq-ovqat mahsulotlari va agrobiologik manbalarni
biotexnologiyaning zamonaviy usullari orqali baholash ananaviy usullardan
birmuncha farq qiladi. Molekulyar biologiya fani yutuqlaridan foydalanib,
chunonchi antitelalar deteksiya tizimidan yoki DNK-RNK texnologiyasidan
foydalanib, manbani mikrobiologik zararlanganligini aniq va tez kuzatish
mumkin. Bu usul shunchalik soddaki, uni xatto o‘rganib olgan oddiy laborantlar
ham bajaraoladilar. Oziq-ovqat sanoatiga kirib kelgan yana bir yangi usul bu
immun usul. Bu usul yordamida mahsulotlarni sifatini nazorat qilish tobora
kengayib bormoqda. Masalan, oziq-ovqat mahsulotlaridan salmonollar ajratish
yoki mikotoksinlarni aniqlash ananaviy usullar yordamida olib borilganda juda
uzoqvaqtni (bir necha kecha-kunduzni) talab qiladi. Xuddi shu analizni affin
xromatografiya usulida, tegishli antitelalar toksin saqlangan amalga oshiriladi.

№ Хужжат
Изм
24Bet
Bacillus subtilis bakteriyasi asosida triptofan
aminokislotasini olish texnolgiyasiSanaImzoBet
Hujjat
O'zg Hozirgi vaqtda immun usullar bakterial toksinlar, antitelalar, gormonlarni
aniqlashda katta samara bilan ishlatilib kelinmoqda. Bu usulni yana bir ustunlik
tomoni u juda ham kam miqdordagi toksinlarni ham aniqlash imkonini beradi.
Oziq -ovqat sanoatida nazoratni tashkil etish Oziq-ovqat mahsulotlari ishlab
chiqarish o‘ziga xos spesifik xususiyatlarga ega soha bo‘lganligi uchun unga
qat’iy talablar qo‘yiladi. Bunday xususiyatlardan biri xom ashyoning turli –
tumanligidandir. Aminokislotalar, ularni sifati va GOST talablari bo‘yicha
yaroqliligini faqat texnik-kimyoviy nazorat orqali aniqlab olinadi. Shuning uchun
texnik-kimyoviy nazorat konservalangan oziq-ovqat mahsulotlari ishlab chiqarish
korxonalari uchun muhim.
Texnik-kimyoviy nazorat - bu korxonalarda mahsulot ishlab chiqarishda
ularni standart talabiga (bo‘yicha) asoslanganligini, texnikaviy sharoitlarini,
texnologik reglamentini va instruksiyaga asoslanganligini ta’minlovchi
nazoratdir. Texnik-kimyoviy nazorat funksiyasiga quyidagilar kiradi:
a) kelayotgan xom-ashyoning sifatini, qo‘llaniladigan idishlarni (tara),
materiallarni joylanishini nazorat kiladi;
b) tayyor mahsulot sifatini, asboblarni (tara) joylashishini, markalar
qo‘yilishini va mahsulotni korhonadan chiqarish tartibini nazorat qiladi;
v) ketgan xom ashyo xarajati va tayyor bo‘lgan mahsulot miqdorining
nazorati;
g) uskuna, apparat va idishlarni yuvib dezinfeksiyalash sifatini, rejimlarini,
hamda ishlab chiqarishda (sanitarno- gigiyenik) tozalik xolatini nazorati;
d) tekshirishlar (analiz) uchun foydalaniladigan reaktivlarni va ularni
saklash tartibini nazorati;
Xulosa

№ Хужжат
Изм
24Bet
Bacillus subtilis bakteriyasi asosida triptofan
aminokislotasini olish texnolgiyasiSanaImzoBet
Hujjat
O'zg Mazkur kurs loyixa ishida Bacillus subtilis bakteriyasi asosida triptofan
aminkislotasini olishhning texnologik sxemasi ishlab chiqildi. Triptofan
aminkislotasini olishdagi maxsulotlar xisobi olindi. triptofan aminkislotasini
olishda fermenterning texnologik xisobi amalga oshirildi. Fermenterning issiqlik
balansi xisoblandi.Bacillus subtilis bakteriyasi asosida triptofan ishlab chiqarish
quyidagicha kechadi.
Oziqa muxiti tayyorlash uchunoziqa muxitining tarkibiga kiruvchi oziqa
tuzlar va boshqa komponentlar aralashtirgich 1,da eritiladi va aralashtirib
tayyorlanadi. Tayyorlangan eritma isituvchi kolonka 2ga undan saqlagich 3ga
tushadi va sovitish uchun issiqlikalmashtirgich 4ga o‘tadi. Sterillangan va
sovitilgan oziqa muxiti fermenter 5ga uning 70-75 % xajmida solinadi.
Fermenterga ekish materialining 5-10% miqdorida solinadi. Ekish materiali
uchun Fermenterlarda hosil bo‘lgan ko‘pikni oziqa muxiti aralshtirgich 14da
tayyorlanadi, so‘ngra inokulyator 15da o‘stiriladi. Oziqa muxitini sterillash
inkulyatorda amalga oshiriladi. Fermentator va inokulyatorga steril havo havo
sterillagich 16 da sterillab uzatiladi. CHiqayotgan havoni filtrlovchi filtr 18da
tozalanib atmosferaga chiqariladi. Fermentatorda hosil bo‘lgan qo‘pikni so‘ndirish
uchun ko‘pik so‘ndiruvchi 17 ko‘pik so‘ndirish vositalari bilan ta’minlaydi.
Fermentatsiya jarayoni Fermentatsiya 370S da 48 soat davom etadi. Triptofanning
ozuqa konsentratini produtsentni biomassadan ajratmasdan olish mumkin.
Biomassa saqlovchi tayyor kultural suyuqlik ikki korpusli bug‘latgich apparat
apparat 7da 30-40% quruq moddalar qolgunicha bug‘lantiriladi. So‘ngra saqlagich
8 da yig‘iladi, u erdan to‘ldiruvchilar bilan aralashtirish uchun aralashtirgich 9ga,
tushadi, undan purkab quritgich apparat 19ga tushib 110-120S xaroratda 4-8 %
namlik qolgunicha quritiladi. Preparat quritilganda issiq havo bilan preparatning
bir qismi chiqishi mumkin shuning uchun quritilgan poroshok siklon 11ga tushadi.
Siklondan chiqqan havo xavo tozalagich 12da tozalanib atmosferaga chiqadi.
Bug‘lantirib, quritilgandan keyin triptofanni ozuqa konsentrati olinadi. Uning

№ Хужжат
Изм
24Bet
Bacillus subtilis bakteriyasi asosida triptofan
aminokislotasini olish texnolgiyasiSanaImzoBet
Hujjat
O'zg tarkibi quyidagicha: quruq moddalar – 90%; oqsil – 48 54%; triptofan 1-3%;
vitamin V1-1,5–1,9 mg%; vitamin V2–2,5–3,3 mg%; vitamin rr – 62-68 mg%.

№ Хужжат
Изм
24Bet
Bacillus subtilis bakteriyasi asosida triptofan
aminokislotasini olish texnolgiyasiSanaImzoBet
Hujjat
O'zg FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1. Abdulov L.I. // Pisha. Ekologiya. CHelovek: materiali 5-y mejdunarodnoy nauchno-
texnicheskoy konferensii. M.: MGUPB, 2003.-S. 125 126.
2. Antipova L.V. Biotexnologiya v obespechenii zdorovogo pitaniya// Materiali pervogo mejd.
kongressa «Biotexnologiya sostoyanie i perspektivi razvitiya», Moskva, 14-18 oktyabrya 2002
g.: Tez. dokl. - M., 2002. - S: 324-325.
3. Beker, M.E. Biotexnologiya / M.E. Beker, G.K. Liepinsh, E.P. Raypulis.– M.:
Agropromizdat; 1990.- 185 s.
4. Gavrilenkov A.M. Ekologicheskaya bezopasnost pishevix proizvodstv. –SPb.: Giord, 2005. -
272 s.
5. Golubev, V.N. Pishevaya biotexnologiya / V.N. Golubev, I.N. Jiganov. M.: Deliprint, 2001. -
123 s.
6. Gracheva I. M. Biotexnologiya biologicheski aktivnix veshestv. Uchebnoe posobie dlya
studentov visshix uchebnix zavedeniy / pod red. I.M. Grachevoy, L.D. Ivanovoy. -M.: Elevar,
2006.-453 s.
7. Dunchenko, N.I. Standartizatsiya i sertifikatsiya: Metodicheskie ukazaniya k vipolneniyu
diplomnix / N.I. Dunchenko, G.V. Semenov, A.B. Berdutina i dr. - M.: MGUPB, 2006. -53 s 5.
https://dzen.ru
8. https://the-village.ru
9. https://agro.ag
10. https://studfile.net
11. https://vuzlit.com
12. https://studwood.net
13. https://agrimoon.com
14. Biotexnologiya asoslari / X.M.Kornilov, M.M.Rahimov.’’Toshkent-2010’’

Sotib olish