Bisiklik terpen dori vositalar tahlili - Tibbiyot - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	15000UZS
Hajmi	4.2MB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	25 Avgust 2024
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Tibbiyot

Bisiklik terpen dori vositalar tahlili

Sotib olish

Bisiklik terpen dori vositalar tahlili
1KURS ISHI

Reja:
KIRISH
I. ADABIYOTLAR SHARXI
1.1 Bisiklik terpen dori vositalari ning olinishi
1.2 Bisiklik terpen dori vositalari ning chinligini aniqlash
1.3 Bisiklik terpen dori vositalari ning miqdorini aniqlash
1.4 Bisiklik terpen dori vositalari ning tibbiyotda qo’llanilishi
II. TAJRIBA QISM
2.1 Kamfora ning X DF i bo’yicha tahlili
2.2 Bromkamforaning Rossiya farmakopeyasi (110- maqola) bo’yicha tahlili
2. 3 Olingan natijalarni matematik statistika usulida qayta ishlash
XULOSA
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
2

KIRISH
Farmatsevtik kimyo dori vositalari sifatini ta’minlashga oid fan bo‘lib, u
kimyoviy qonuniyatlar asosida dori vositalarini olinishi, tuzilishi, fizik-kimyoviy
xususiyatlari, kimyoviy tuzilishi va biologik faolligi o'rtasidagi bog'liqlik, sifat
nazorati usuilari hamda dori vosi- talarini saqlash jarayonida kuzatiladigan
o'zgarishlarni o'rganadi.
Yosh mutaxassis, farmatsiyaning qaysi sohasida ishlashidan qat’iy nazar, u
albatta dori vositalarining fizikaviy va kimyoviy xossalarini mukammal bilgan holda,
ulaming sifati ustidan nazorat qilish, saqlash, qadoqlash va manzilga yetkazish kabi
shart-sharoitlarga doir masalalami to'g'ri va tez hal qila bilishi lozim.
Dori moddalaming kimyoviy tuzilishi bilan ulaming fizikaviy va farmakologik
xossalari o'rtasidagi bog'liq qonuniyatlarini mukammal bilgan holda turli guruh dori
modda (vitamin, gormon, antibiotik va boshqa)laming molekula tuzilishiga kimyoviy
yoki biosintez usullar yordamida ma’lum bir o'zgarish kiritib, yarimsintetik yoki
mutlaqo yangi kimyoviy tuzilishga ega dori moddalarini olish hamda ulaming sifatini
nazorat qilishga doir talabnoma va qoidalami ishlab chiqish, dori moddalaming
farmakologik ta’sirini va xavfsizligini ta ininlash maqsadida ulaming sifatini nazorat
qilish usullarini ishlab chiqib, umumlashtirish (unifikatsiyalash) kabi muammolami
hal etish farmatsevtik kimyo fanining asosiy vazifalaridir.
Bundan tashqari, farmatsevtik kimyo fani turli tashqi omillar ta’sirida dori
moddalarda yuz berishi mumkin bo'lgan kimyoviy va fizikaviy o'zgarish
(oksidlanish-qaytarilish, gidrolizlanish, izomerlanish, parchalanish va boshqa)lami
tushuntirib, shu asosda yaroqlilik muddatini belgilash, barqarorligini saqlab turish
hamda dori preparatlarini tayyorlashda ulaming tarkibiga kiruvchi moddalar tahlilini
o’rganuvchi fan bo’lib hisoblandi.
3

I. ADABIYOTLAR SHARXI
1.1 Bisiklik terpen dori vositalari ning olinishi
Bisiklik terpenlardan, to'g'rirog'i terpenoidlardan tibbiyotda kamfora,
bromkamfora, sulfokamfora kislota va uning novokain bilan bo'lgan kompleks
birikmasi - sulfokamfokain preparati qo'llanadi. Kamfora o‘zining molekula
tuzilishida ikkita assimetrik uglerod atomi saqlaganligi sababli, u qutblangan nur
tekisligini o‘ngga va chapga buruvchi (d va l- kamfora) optik izomerlari va ratsemai
(d, l- kamfora) shaklida bo’ladi. Yapon va Tayvan orolida o‘sadigan kamfora
daraxtining (Cinnamomum Camphora) yog‘ochi va bargidan suv bug’lari yordamida
haydab olingan kamfora d- izomer, pixta daraxti moyi tarkibidagi bornilatsetatdan
yarimsintez usulida olingan kamfora l- izomer va skipidar tarkibidagi pinendan sintez
qilib olingan kamfora esa ratsemat holida bo’ladi. [1]
Kamforaning chapga buruvchi izomeri pixta moyi tarkibidagi bornil atsetatdan,
N.V. Vershinin tavsiya qilgan usul bo‘yicha sintez qilib olinadi. Sibir ignabargli pixta
daraxtining moyida tayyor holda 30-40 %gacha kamforaning sintezi uchun zarur
xomashyo - bornilatsetat bo’ladi. Pixta moyidan bornilatsetatni 180 °C dan yuqori
haroratda fraksiyalab, haydash yo’li bilan ajratib olinadi. Keyinchalik undan kamfora
olishning boshlang’ich bosqichida natriy gidroksid ishtirokida gidrolizlab, ikkilamchi
siklik spirt bomeolga o'tkaziladi. Reaksiyaning navbatdagi jarayonida borneolni nitrat
kislota yoki xromli aralashma (kaliy dixromat va konsentrlangan sulfat kislota)
yordamida oksidlab kamfora olinadi: [2]
Skipidar tarkibidagi pinendan ratsemat shaklidagi kamforani, V.E. Tishenko va
G. A. Rudakov tomonidan tavsiya qilingan izomerlash usuli bo‘yicha sintez qilib
olinadi.Skipidardan 150-160 °C haroratda fraksion haydash yo’li bilan ajratib olingan
4

pinenni avval titan (IV)- oksid katalizatori ishtirokida izomerizatsiyalantirib
kamfenga o'tkaziladi. So'ngra unga chumoli kislota ta’sir ettirib bornilformiat olinadi.
Reaksiyaning navbatdagi bosqichida uni ishqoriy muhitda gidrolizlab, bomeolga
o'tkaziladi. Sintezning nihoyasida bomeolni nitrat kislota ta’sirida oksidlab kamfora
olinadi:
Kamforani yana pinendan, uni bornil xloridga o'tkazish usuli bo'yicha ham sintez
qilib olish mumkin. Bunda pinen gaz holidagi vodorod xlorid ta’sirida awal
pinenxloridga (I), so'ngra esa izomerlanib, bomilxlorid (II) ga o'tadi. Keyinchalik, uni
natriy atsetat bilan ishlanib bomilatsetat (III) olinadi. Reaksiyaning navbatdagi
jarayonida bomilatsetatni ishqoriy muhitda gidrolizlab, bomeolga (IV) va nitrat
kislota yordamida oksidlab, kamfora (V) olinadi: [1]
Bromkamforani kamforaning xloroform yoki uglerod -(IV) xloriddagi eritmasini
erkin brom ta’sirida qizdirish yo‘li bilan sintez qilinadi. So‘ngra erituvchini haydab,
bromkamfora ajratib olinadi:
5

Reaksiya natijasida ajralib chiqqan vodorod bromidni natriy yoki kaliy gidroksid
eritmasi bilan neytrallanadi.
Sulfokamfora kislotasini, ma’lum sharoitda kamforani sulfat kislota yoki
xlorsulfon kislota yordamida sulfirlab olish mumkin. [2]
Kamfora o‘ziga xos o'tkir hidli, oq yirik kristall yoki rangsiz kristall kukun,
ba’zida esa plita shaklida shibbalangan kristall modda bo'lib, suvda kam eriydi, 95
%li spirtda, xloroform, efir va o'simlik moylarida oson eriydi. Kamforaning o'ngga
buruvchan izomeri- ning solishtirma buruvchanligi +41° dan +44° gacha, chapga
buruvchan izomeriniki esa -39° dan -44° ga teng. Kamfora ham mentolga o'xshash
fenol, rezorsin, timol, xloralgidratlar bilan suyuq evtektik aralashma hosil qiladi.
Kamfora oddiy haroratda ochiq havoda uchuvchan. [2]
6

Bromkamfora, kamfora hidli, rangsiz yoki oq kristall kukun bo'lib, suvda juda
kam eriydi, 95 %li spirtda, efir, xloroform va o‘simlik moylarida yaxshi eriydi. U 74
—76 °C haroratda suyuqlanadi.
Sulfokamfora kislota oq yoki biroz sarg‘imtir oq kristall kukun modda bo‘lib, suv
va 95 %li spirtda juda oson eriydi, 192-195 °C haroratda suyuqlanadi. Uning 5 %li
suvdagi eritmasining solishtirma nur buruvchanligi -20° dan -24° gachadir.
Sulfokamfora kislotasi, odatda, inyeksiyada ishlatiladigan 10 %li sulfokamfokain
(Sulfocamphocaini 10 % pro injectionibus) eritmasining tarkibini tashkil qiladi.
Bunda sulfokamfora kislotasi novokain bilan kompleks birikma holida bo'lib, uni
tayyorlash uchun 49,6 g sulfokamfora kislota va 50,4 g novokain asos olib 1000 ml
gacha inyeksiya uchun ishlatiladigan suv bilan suyultiriladi.
Sulfokamfokainning 10 %li eritmasi rangsiz yoki biroz sarg‘imtir tiniq suyuqlik
bo’lib, uning pH qiymati 4,2-5,8 ga teng. [2]
1.2 Bisiklik terpen dori vositalari ning chinligini aniqlash
Kamforaning fizikaviy xossasi va konstatlaridan (hidi, eruvchanligi, suyuqlanish
harorati, optik faolligi va boshqalarda) uning chinligini aniqdashda foydalaniladi.
Preparatning chinligini aniqlashda, uning aldegidlar bilan, jumladan, furfurol
bilan ko'k-binafsha, vanilin bilan esa qizil rangii birikma hosil qilish reaksiyasi ham
qo’llanadi. Reaksiyani kamforaning vanilin bilan rangii birikma hosil qilishi
misolida, quyidagi tenglama bo'yicha ifodalash mumkin:
7

Bromkamforaning chinligini aniqlashda, uning fizikaviy xossasi va konstantidan
tashqari, tarkibidagi organik birikkan bromdan ham foydalaniladi. Bunda
preparatning spirtdagi eritmasiga natriy gidroksid eritmasi va sof rux kukuni qo'shib
qaynatiladi, natijada preparat tarkibidagi brom ion holiga o'tadi. So'ngra filtratga
sulfat kislota, xloramin eritmasi va xloroform qo'shib chayqatilsa, xloroform qatlami
to'q-sariq rangga bo'yaladi: [1]
Sulfokamfora kislotaning ham chinligini aniqlashda uning fizikaviy konstantlari,
jumladan, suyuqlanish harorati, solishtirma nur buruvchanligidan foydalaniladi.
Preparat tarkibidagi oltingugurtni uni quruq natriy karbonat va natriy nitratdan iborat
aralashma bilan yuqori haroratda qizdirib, sulfat ioniga o'tkaziladi. Keyin xlorid
kislotali muhitda, bariy sulfat holida cho'ktirib aniqlanadi.
Sulfokamfokainning chinligini aniqlashda, shuningdek, uning tarkibidagi
novokainning azobo'yoq hosil qilish reaksiyasidan foydalaniladi. Buning uchun awal
eritmadan novokain ishqor ta’sirida cho'kmaga o'tkazib, so'ngra xloroform yordamida
ekstraksiya qilib olinadi. Xloroformni bug'lantirib, novokainni xlorid kislotasida
eritiladi. Keyin unga natriy nitrit va P-naftolning natriy gidroksiddagi eritmasidan
qo'shib, qizil rangii azobo'yoq hosil bo'lishi kuzatiladi.Sulfokamfokaindagi
sulfokamfora kislotasining chinligi, uni 2,4-dinitrofenilgidrazinni xlorid kislotadagi
8

eritmasi bilan to'q-sariq rangii dinitrofenilgidrazon holida cho'ktirib ham aniqlanadi:
[4]
1.3 Bisiklik terpen dori vositalari ning miqdorini aniqlash
Kamforaning miqdorini uning dori preparatlarida aniqlashni bir necha usuilari
mavjud. Masalan, uni barcha ketonlarga o'xshash, oksim hosil qilish reaksiyasi
bo'yicha aniqlash mumkin. Buning uchun kamforaning ma’lum miqdoriga
gidroksilamin gidroxlorid qo'shib isitilganda, ekvivalent miqdorda vodorod xlorid
ajralib chiqadi. Keyin uni timolftalein indikatori ishtirokida natriy gidroksidning 0,1
mol/1 eritmasi bilan titrlanadi:
Bu reaksiyadan kamforaning miqdorini tortma usul bo'yicha aniqlashda ham
foydalaniladi. Bunda reaksiya natijasida hosil bo'lgan oksimni ajratib olib tortiladi. [5]
Bromkamforaning miqdorini undagi brom asosida argentometrik usul bo'yicha
aniqlanadi. Bunda ham preparatning chinligini aniqlashga o'xshash, natriy gidroksid
va rux kukuni ishtirokida aralashmani qizdirib, organik birikkan bromni ionogen
holatiga o'tkaziladi. So'ngra eritmadagi brom ionini nitrat kislota muhitida va temir
ammoniy achchiq toshi hamda ammoniy rodanid qo'shilgan holda suyuqlikdagi qizil
rang uchib ketguniga qadar, kumush nitratning 0,1 mol/1 eritmasi bilan titrlanadi:
9

Sulfokamfora kislotaning miqdori undagi sulfat kislota qoldig'i asosida
neytrallash usuli bo'yicha aniqlanadi. Bunda ma’lum miqdorda olingan preparatning
suvdagi eritmasini fenolftalein indikatori ishtirokida natriy gidroksidning 0,1 mol/1
eritmasi bilan titrlanadi:
Sulfokamfokainning miqdorini aniqlashda, uning tarkibidagi sulfokamfora
kislotasini ayrim holda neytrallash usulidan, novokainni esa odatdagicha
nitritometriya usulidan foydalaniladi. [4]
1.4 Bisiklik terpen dori vositalari ning tibbiyotda qo’llanilishi
Kamfora tibbiyotda asab tizimini tinchlantiruvchi va yurak faoliyatini
yaxshilovchi (kardiotonik) hamda sirtdan antiseptik va qo'zg'atuvchi modda sifatida
ishlatiladi. Odatda, kamforaning 20 %li shaftoli moyidagi eritmasi 1 -5 ml dan teri
ostiga yuboriladi. Sirtdan uning 10 %li kungaboqar moyidagi yoki spirtdagi eritmasi
hamda surtma va boshqa dori turlari ishlatiladi. Inyeksiya uchun ishlatiladigan
kamforaning 20 %li shaftoli moyidagi eritmasi 1-2 ml dan, ampulalarda chiqariladi.
Bromkamforani markaziy nerv sistemasini tinchlantiruvchi, nevrasteniya hamda
yurak ishini me’yorlashtiruvchi modda sifatida 0,15-0,5 g dan ichiriladi. Uni 0,15-0,
25g dan kukun va tabletka holida chiqariladi.Sulfokamfora kislotaning yuqorida aytib
o'tilganidek, tibbiyotda asosan novokain bilan boMgan kompleks birikmasi -
sulfokamfokain 10 %li suvdagi eritma holida chiqariladi. Uning ta’siri ham
kamforanikiga o'xshash. Faqat sulfokamfokain o'zining suvda eruvchanligi bilan
farqlanadi. Preparatni teri ostiga yoki mushak orasiga 2 ml dan yuboriladi. Uni
ampulalarda 2 ml dan chiqariladi.
10

Kamfora, sulfokamfora kislota va bromkamfora «В» ro'yxati bo'yicha yorug'lik
tushmaydigan salqin joylarda, og'zi mahkam yopiladigan qo'ng'ir shisha bankalarda
saqlanadi. [1,2]
II. TAJRIBA QISM
2.1 Kamfora ning X DF i bo’yicha tahlili
Tasvirlanishi: Kamfora o‘ziga xos o'tkir hidli, oq yirik kristall yoki rangsiz
kristall kukun, ba’zida esa plita shaklida shibbalangan kristall modda bo'lib, suvda
11

kam eriydi, 95 %li spirtda, xloroform, efir va o'simlik moylarida oson eriydi.
Kamforaning o'ngga buruvchan izomeri- ning solishtirma buruvchanligi +41° dan
+44° gacha, chapga buruvchan izomeriniki esa -39° dan -44° ga teng
Eruvchanligi: suvda oz eriydi, 95 foizli spirtda oson eriydi, efir xloroformda tez
uchuvchan modda, yog’da oson eriydi.
Erish nuqtasi : 174-180 ℃ (oldindan quritilmagan holatda)
Shaffoflik eritma ranggi: 4 ml spirtdagi 1 g preparatning eritmasi tiniq va shaffof
bo’lishi lozim.
Suv: 1 g preparatni 10 ml efirda eritganda loyqalnaish kuzatilishi kerak.
Quruq qoldiq: 2 g preparatni 100-105 ℃ haroratda eksikatorda quritilganda
chetlanish 0.05 ％ dan oshmasligi kerak.
Oganik aralashmalar: 0.5 g preparat 5 ml konsentrlangan sulfat kislotada
eritiladi. Eritma ranggi №5 etaloni bilan bir xil bo’lishi lozim.
Eslatma: organik aralshmalardan tozalash uchun 1 ml eritma kaliy bixromatning
5 ％ li 1 ml eritmasi bilan 150 ml gacha suyultiriladi.
Saqlash: steril idishlarda antiseptik holda saqlanadi. Salqin joyda saqlanadi.
Markaziy asab tizimi stimulyatori.
(06/29/2015-yildagi kamfora chinligini aniqlash
to’g’risidagi maqola asosida)
2.2 Bromkamforaning Rossiya farmakopeyasi (110-maqola) bo’yicha tahlili
12

Tasvirlanishi: Bromkamfora, kamfora hidli, rangsiz yoki oq kristall kuku n
Eruvchanligi: suvda juda kam eriydi, 95 %li spirtda, efir, xloroform va o‘simlik
moylarida yaxshi eriydi.
Suyuqlanish harorati: 74—76 °C haroratda suyuqlanadi.
Chinligi: 1 g preparat 20 ml yangi qaytnatib sovutilgan suvda 1 minut davomida
chayqatib eritiladi. Filtrlanadi. Foltratdan 5 ml olib metilen qizili qo’shiladi va ustiga
0.05 ml 0.05N li sulfat kislota eritmasidan qo’shilib eritma raggi kuzatilganda qizil
rangga o’tishi zarur.
Galogenlar: 10 ml filtrlangan eritmada xloridlar uchun sinov o’tkaziladi.
(0.004 ％ dan oshmasligi kerak )
Sulfat qoldiq : 0.5 g preparat sinab ko’riladi (0.1 ％ dan oshmasligi kerak )
Miqdoriy tahlil : 0.5 gprepart (aniq tortma) 95％ li spirtda eritiladi va miqdori
aniqlanadi. Bromkamforaning miqdorini undagi brom asosida argentometrik usul
bo'yicha aniqlanadi. Bunda ham preparatning chinligini aniqlashga o'xshash, natriy
gidroksid va rux kukuni ishtirokida aralashmani qizdirib, organik birikkan bromni
ionogen holatiga o'tkaziladi. So'ngra eritmadagi brom ionini nitrat kislota muhitida va
temir ammoniy achchiq toshi hamda ammoniy rodanid qo'shilgan holda suyuqlikdagi
qizil rang uchib ketguniga qadar, kumush nitratning 0,1 mol/1 eritmasi bilan titrlanadi
1ml 0. 1 N li kumush nitrat eritmasi 0.0 2311 g bromkamfora ga to’g’ri kelishi
zarur. Preparatdagi tasir etuvchi modda 99. 0 ％ dan kam bo’lmasligi kerak.
«В» ro'yxati bo‘yicha saqlanadi.
Bromkamforani markaziy nerv sistemasini tinchlantiruvchi, nevrasteniya hamda
yurak ishini me’yorlashtiruvchi modda
2. 3 Olingan natijalarni matematik statistika usulida qayta ishlash
13

XULOSA
Bisiklik terpenlardan, to'g'rirog'i terpenoidlardan tibbiyotda kamfora,
bromkamfora, sulfokamfora kislota va uning novokain bilan bo'lgan kompleks
birikmasi - sulfokamfokain preparati qo'llanadi.
Kamforaning fizikaviy xossasi va konstatlaridan (hidi, eruvchanligi, suyuqlanish
harorati, optik faolligi va boshqalarda) uning chinligini aniqdashda foydalaniladi.
Preparatning chinligini aniqlashda, uning aldegidlar bilan, jumladan, furfurol
bilan ko'k-binafsha, vanilin bilan esa qizil rangii birikma hosil qilish reaksiyasi ham
qo’llanadi.
Kamforaning miqdorini uning dori preparatlarida aniqlashni bir necha usuilari
mavjud. Masalan, uni barcha ketonlarga o'xshash, oksim hosil qilish reaksiyasi
bo'yicha aniqlash mumkin. Buning uchun kamforaning ma’lum miqdoriga
gidroksilamin gidroxlorid qo'shib isitilganda, ekvivalent miqdorda vodorod xlorid
14

ajralib chiqadi. Keyin uni timolftalein indikatori ishtirokida natriy gidroksidning 0,1
mol/1 eritmasi bilan titrlanadi .
Kamfora tibbiyotda asab tizimini tinchlantiruvchi va yurak faoliyatini
yaxshilovchi (kardiotonik) hamda sirtdan antiseptik va qo'zg'atuvchi modda sifatida
ishlatiladi. Odatda, kamforaning 20 %li shaftoli moyidagi eritmasi 1 -5 ml dan teri
ostiga yuboriladi. Sirtdan uning 10 %li kungaboqar moyidagi yoki spirtdagi eritmasi
hamda surtma va boshqa dori turlari ishlatiladi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1.Q. A. Ubaydullayev va boshqalar. “Farmasevtik kimyo”, “O’zbekiston
faylasuflar milliy jamiyati nashryoti”. T.,2006
2. Ibodov A.Yu. Farmatsevtik kimyo. I. T., Abu Ali ibn Sino,1996.
3. Государственная фармакопея, XI изд, Т. 2. М., Медицина,1990.
4. Государственная фармакопея, XI изд, Т. -1. М., Медицина,1987.
5 .The united states pharmacopoeia, 2003
6 .European pharmacopoeia. Council of Europe, 1997. 3 rd Edition. Strasbourg,
1997
7 .O’zbekiston Respublikasida Farmasevtika faoliyati (prof. A.N.Yunusxodjayev
tahriri ostida), I kitob, Toshkent, Abu Ali ibn Sino,2001
8 .O’zbekiston Respublikasida Farmasevtika faoliyati (prof. A.N.Yunusxodjayev
tahriri ostida), II kitob, Toshkent, Abu Ali ibn Sino,2001
15

9.Farmasevtik kimyo, 1-2 qism T., “Ekstremium press”, 2011
10.Арзамасцев А.П., Печенников В.М., Радионова Г.М. и др. Анализ
лекарственнмх смесей. М., «Спутник», 2000 г.
11. Арзамасцев А.П., Яскина Д.С. Ультрофиолетовме и инфракраснме
спектри лекарствешшх вецеств, М., «Медицина», 1975.
12. Арзамасцев А.П. и др. Фармацевтическая химия. М., «Г еотар-Мед»,
2005.
13. Арзамацев А.П. и др. Анализ лекарственнмх смесей. М.,«Спутник», 2000
r .
16

Bisiklik terpen dori vositalar tahlili

Sotib olish