Biznesga investitsiya kiritish manbalari - Экономика - Курсовые работы

Информация о документе

Цена	12000UZS
Размер	155.0KB
Покупки	0
Дата загрузки	12 Февраль 2025
Расширение	docx
Раздел	Курсовые работы
Предмет	Экономика

Biznesga investitsiya kiritish manbalari

Купить

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY VA O‘RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
GULISTON DAVLAT UNIVERSITETI
MENEJMENT KAFEDRASI
« BIZNESGA KIRISH » FANIDAN
KURS ISHI
Mavzu: Biznesga investitsiya kiritish manbalari
1

MUNDARIJA:
KIRISH…………………………………………………………………………….3
I BOB. Investitsiya kiritishning asosiy manbalari.
1.1. Bank krediti…………………………………………………………………..13
1.2. Xususiy kapital (private equity)………………………...………..…..………15
1.3. Aksiyalar va fond bozori….....................................………………………….17
II BOB. Investitsiya manbalarining samaradorligi va tavsiyalar.
2.1. Sarmoya jalb qilishda davlat tomonidan ko'rsatilgan yordamlar…………….20
2.2. Xalqaro investitsiyalar va tashqi kapital…………..………………….………23
2.3. Korxonalarning ichki manbalari va reinvestitsiya………………….………...25
XULOSA………………………………………………………………...……….29
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR…………………………………..…….30
2

KIRISH
Biznesning o'sishi va rivojlanishi uchun eng muhim omillardan biri
investitsiya jalb qilishdir. Investitsiya kiritish, shuningdek, kapitalni jalb qilish va
resurslarni samarali taqsimlash orqali korxonalar o'z faoliyatlarini kengaytirish,
yangi mahsulotlar ishlab chiqarish, texnologiyalarni modernizatsiya qilish va bozor
ulushini oshirish imkoniyatiga ega bo'lishadi. Shu boisdan, biznesga investitsiya
kiritishning turli manbalari muhim ahamiyatga ega.
Investitsiya kiritish manbalari – bu moliyaviy resurslarni jalb qilish uchun
qo'llaniladigan barcha manbalar va vositalarni anglatadi. Har bir manba o'ziga xos
xususiyatlarga, afzalliklarga va xavflarga ega bo'lib, ular biznesning o'ziga xos
ehtiyojlari, bozor sharoitlari, kompaniya maqsadlari va mavjud resurslariga qarab
tanlanadi. Bu manbalar o'rtasida bank krediti, xususiy kapital, aksiyalar va fond
bozoridan foydalanish, davlat tomonidan ko'rsatilgan yordamlar, xalqaro
investitsiyalar va tashqi kapital kabi ko'plab variantlar mavjud. 1
Bank krediti - investitsiya kiritishning eng ommabop va keng tarqalgan
manbalaridan biridir. Banklar biznesga kredit berish orqali faoliyatini
kengaytirishga va yangi loyihalarni amalga oshirishga yordam beradi. Bank
krediti, shuningdek, qisqa muddatli va uzoq muddatli sarmoyalarni jalb qilish
uchun qo'llaniladi. Shu bilan birga, banklardan olingan kreditlar biznes uchun
cheklangan resurslarga ega bo'lgan davrlarda muhim imkoniyat yaratadi, ammo bu,
o'z navbatida, kreditni to'lash bo'yicha majburiyatlarni ham keltirib chiqaradi.
Xususiy kapital (private equity) - bu yirik kompaniyalar va investorlar
tomonidan kompaniyalarga investitsiya kiritishni anglatadi. Xususiy kapital
investitsiyalaridan foydalangan holda, korxonalar o'z faoliyatlarini tezroq
rivojlantirishi va o'sishiga erishishi mumkin. Bu manba ko'pincha yuqori
daromadli va rivojlanishga intilayotgan kompaniyalar uchun mos keladi. Xususiy
kapitalning afzalligi shundaki, investorlar ko'pincha faol ravishda kompaniyaning
1
Yuldashev, A. (2017). Iqtisodiy nazariya va amaliyot: O'zbekistondagi iqtisodiy rivojlanish va sarmoyalar.
Tashkent: O'zbekiston Respublikasi Iqtisodiyot va moliya vazirligi.
3

boshqaruviga aralashadilar, bu esa biznesni yanada samarali boshqarish va uning
raqobatbardoshligini oshirishga yordam beradi.
Aksiyalar va fond bozori orqali investitsiya kiritish – bu kompaniyalar o'z
aksiyalarini sotish orqali kapital jalb qilishi mumkin bo'lgan manba hisoblanadi.
Aksiyalarni chiqarish orqali kompaniyalar o'z biznes faoliyatlarini
moliyalashtirish, yangi loyihalarni amalga oshirish va mavjud resurslarni
kengaytirish imkoniyatiga ega bo'lishadi. Bunda, fond bozoriga kirish va
kompaniyaning aksiyalarini sotish investorlar uchun investitsiya kiritishning
samarali vositasi bo'lib xizmat qiladi. Shu bilan birga, aksiyalarni chiqarish bilan
bog'liq bo'lgan xavflar ham mavjud bo'lib, bozorning noaniqligi va aksiyalar
narxining o'zgarishi kompaniyaning moliyaviy holatiga salbiy ta'sir ko'rsatishi
mumkin.
Davlat tomonidan ko'rsatilgan yordamlar - bu investitsiya kiritishning yana
bir manbasi bo'lib, davlatning iqtisodiy siyosati va davlat tomonidan ajratiladigan
subsidiyalar, grantlar va kreditar imkoniyatlari orqali korxonalarga moliyaviy
yordam ko'rsatiladi. Ko'pincha, davlat davlatning iqtisodiy rivojlanishiga yordam
berish va ish o'rinlari yaratish maqsadida bu kabi yordamlarga turtki beradi.
Bunday yordamlar korxonalarga raqobatbardoshlikni oshirish va yangi bozorlarni
zabt etish imkoniyatlarini taqdim etadi.
Xalqaro investitsiyalar va tashqi kapital - global bozorlar va xorijiy
investorlar orqali sarmoya kiritish orqali korxonalar o'z faoliyatlarini
kengaytirishlari mumkin. 2
Xalqaro investitsiyalar o'z navbatida yuqori
daromadlarni va yangi texnologiyalarni jalb qilish imkonini beradi. Shu bilan
birga, tashqi kapital va xalqaro bozorlarning o'ziga xos xususiyatlari va xavflari
ham mavjud. Xalqaro investitsiyalarni jalb qilishda kompaniyalar o'zining xalqaro
strategiyasini puxta ishlab chiqishlari va xalqaro bozor talablariga moslashishlari
kerak.
Ichki manbalar va reinvestitsiya - bu kompaniyaning o'z daromadlarini
sarmoya sifatida qayta investitsiya qilishini anglatadi. Korxonalarning ichki
2
Shamsutdinov, T. (2018). Investitsiya va kapital bozori. Tashkent: Iqtisodiyoti nashriyoti.
4

manbalari orqali sarmoya kiritish o'ziga xos afzalliklarga ega. Bu manba orqali
kompaniya o'z faoliyatini rivojlantirishi va yangi loyihalar yaratishi mumkin, shu
bilan birga, bu jarayon tashqi moliyaviy resurslarga bo'lgan ehtiyojni kamaytiradi.
Biznesga investitsiya kiritishning turli manbalari o'rtasida tanlov qilishda
ehtiyotkorlik zarur. Har bir manba o'ziga xos afzalliklarga ega bo'lsa-da, ular bir-
birini to'ldirishi va kompaniyaning umumiy moliyaviy strategiyasiga mos kelishi
kerak. Shu sababli, har bir biznes uchun eng mos keladigan investitsiya
manbalarini tanlash va ularni samarali boshqarish muhim ahamiyatga ega.
Mavzuning o ’ rganilganligi :
Biznesga investitsiya kiritish manbalari mavzusi o ' rgangan tadqiqotlar va
ilmiy adabiyotlar asosida , korxonalar va iqtisodiy tizimlar uchun juda muhim
ahamiyatga ega . Bu mavzu iqtisodiyotning rivojlanishiga , yangi texnologiyalarni
yaratish va joriy qilishga yordam beruvchi asosiy moliyaviy resurslarni aniqlashga
qaratilgan . Odatda investitsiya manbalari kompaniyaning muvaffaqiyatli ishlashini
ta ' minlashda va o ' zining bozor raqobatbardoshligini oshirishda katta rol o ' ynaydi .
Investitsiya manbalarining turlari ko'plab ilmiy manbalarda keng yoritilgan.
Bank krediti va boshqa moliyaviy institutlar tomonidan taklif etilayotgan kreditlar,
aksiyalar chiqarish, xususiy kapital va davlat ko'magi kabi manbalar keng
tarqalgan va ularning har biri o'zining afzalliklari va cheklovlariga ega.
O'zgartirilgan va yangilangan qonunchilik hamda global bozorlarning rivojlanishi
bu sohada keng ko'lamli o'zgarishlarni yuzaga keltirgan. Shuningdek, iqtisodiy
sharoitlar, bozor talab va global moliyaviy omillar ham investitsiya manbalarining
samaradorligini belgilaydi.
Ko'plab tadqiqotlarda biznesga investitsiya kiritish jarayonida ma'lum
risklarni hisobga olish zarurligi ta'kidlanadi. Har bir investitsiya manbasi o'zining
xavf darajasi bilan birga keladi, masalan, bank krediti o'zining yuqori foiz
stavkalari va qarzni to'lash majburiyatlari bilan bog'liq xavf tug'diradi, xususiy
kapital esa korxonaning boshqaruviga aralashishni o'z ichiga oladi. Shuning uchun,
har bir kompaniya o'zining ehtiyojlariga mos ravishda optimal investitsiya
manbasini tanlashda ehtiyotkorlik bilan yondashishi kerak.
5

Xalqaro investitsiyalar va tashqi kapitalni jalb qilish jarayoni ko'plab
tadqiqotlar va ilmiy asarlarda o'z aksini topgan. Xalqaro bozorlar va global moliya
tizimi investitsiya manbalarining jahon miqyosida qanday ishlashini, ularning
iqtisodiy samaradorligini va risklarni qanday kamaytirish mumkinligini tahlil qilish
imkonini beradi. Ushbu sohalarda zamonaviy tendensiyalar va iqtisodiy
globalizatsiya jarayonlari yangi strategiyalarni ishlab chiqishga va ilgari amalga
oshirilgan yondashuvlarni qayta ko'rib chiqishga sabab bo'lmoqda.
Bundan tashqari, ichki manbalarni va reinvestitsiya qilishning ahamiyati
haqida ham ko'plab ilmiy maqolalar mavjud. Korxonalarning o'z daromadlari va
foydalarini qayta investitsiya qilish orqali o'z faoliyatini kengaytirish va yangi
bozorlarni zabt etish imkoniyatlari haqida muhokama qilinadi. Bu jarayon nafaqat
moliyaviy resurslarni boshqarishda samarali yondashuvni ta'minlaydi, balki
kompaniyaning uzoq muddatli muvaffaqiyatini ta'minlashga yordam beradi.
Shu bilan birga, investitsiya kiritishning maqsadlari, strategiyalari va
iqtisodiy ahamiyatini chuqur o'rganish, davlatning iqtisodiy siyosati va qo'llab-
quvvatlash mexanizmlari ham tadqiqotlarda o'z ifodasini topadi. Davlat ko'rsatgan
yordamlar va yuridik asoslar, iqtisodiy o'sishni rag'batlantirish va yangi ish
o'rinlarini yaratish kabi maqsadlar orqali investitsiya manbalarining samarali
qo'llanilishiga erishish mumkin.
Umuman olganda, biznesga investitsiya kiritish manbalarining o'rganilishi
zamonaviy iqtisodiyotning har bir sohasida muhim o'rin tutadi. Bu mavzuning
o'rganilishi nafaqat nazariy, balki amaliy jihatdan ham dolzarb hisoblanadi.
O'zgaruvchan iqtisodiy sharoitlar, yangi moliyaviy texnologiyalar va global
bozorlar investitsiya manbalarining samaradorligini va xavf-xatarlarini tahlil
qilishni taqozo etadi.
Kurs ishining dolzarbligi:
Biznesga investitsiya kiritish manbalari mavzusi nafaqat iqtisodiyotning
hozirgi sharoitida, balki kelajakda ham dolzarb bo'lib qoladi. Shu sababli, ushbu
kurs ishining dolzarbligi, avvalo, mamlakatimizning iqtisodiy rivojlanishida va
korxonalar faoliyatining samarali tashkil etilishida katta ahamiyatga ega bo'lishi
6

bilan izohlanadi. Investitsiya kiritish, ayniqsa rivojlanayotgan mamlakatlarda,
iqtisodiy o'sishning asosiy omili bo'lib, barqarorlik va uzoq muddatli
muvaffaqiyatni ta'minlashda muhim rol o'ynaydi.
Hozirgi kunda global iqtisodiyotda investitsiya manbalarining xilma-xilligi
va ularning samarali boshqarilishi haqida o'rganish zarurati ortmoqda. Xalqaro
kapital bozorlarining rivojlanishi, globalizatsiya jarayonlari va davlatlar o'rtasidagi
iqtisodiy aloqalar biznesni moliyalashtirishda yangi imkoniyatlar yaratmoqda. Shu
bilan birga, zamonaviy iqtisodiy sharoitda, korxonalarga investitsiya kiritishning
eng samarali usullarini tanlashda qiyinchiliklar yuzaga kelmoqda. Bunday
sharoitda, investitsiya manbalarini chuqur o'rganish va ular bilan bog'liq risklarni
aniqlash dolzarb ahamiyatga ega.
Yuqori raqobat sharoitida bizneslar uchun kapitalning muhim resurs sifatida
ahamiyati yanada oshmoqda. Investitsiya manbalarini to'g'ri tanlash va ularni
boshqarish, korxonalarga bozor ulushini oshirish, yangi mahsulotlar yaratish,
ishlab chiqarish samaradorligini oshirish va bozorlar talabiga moslashish imkonini
beradi. Shuningdek, davlatning iqtisodiy siyosatidagi o'zgarishlar va yangi
moliyaviy mexanizmlar investitsiya kiritishning yangi yo'nalishlarini talab
qilmoqda.
Kurs ishining dolzarbligi shundan iboratki, bugungi kunda biznesning
o'sishiga turtki beruvchi asosiy omillardan biri investitsiya manbalarining samarali
boshqarilishi va ulardan to'g'ri foydalanishdir. Shuningdek, iqtisodiyotning
globalizatsiyasi va integratsiyasi jarayonlari, yangi texnologiyalarni joriy etish va
biznesni raqobatbardosh qilish masalalari ham ushbu mavzuni dolzarbligini
oshiradi. 3
Bunday sharoitda, investitsiya kiritish manbalarining samarali
boshqarilishi nafaqat iqtisodiy barqarorlikni ta'minlash, balki biznesning uzoq
muddatli muvaffaqiyatini ta'minlash uchun ham zarur hisoblanadi.
Kurs ishining ahamiyati:
3
Xolmatov, R. (2021). Iqtisodiy tahlil va sarmoya kiritish mexanizmlari. Tashkent: Iqtisodiy tadqiqotlar va ta'lim
markazi
7

Biznesga investitsiya kiritish manbalari mavzusi bo'yicha kurs ishining
ahamiyati zamonaviy iqtisodiyotning rivojlanishiga, shuningdek, moliyaviy va
iqtisodiy boshqaruvning samarali usullarini o'rganishga qaratilgan. Investitsiya
kiritish manbalari biznesning o'sishiga, yangi texnologiyalarni joriy etishga, ishlab
chiqarish va xizmatlarni modernizatsiya qilishga xizmat qiladi. Shu boisdan, ushbu
kurs ishi nafaqat nazariy jihatdan, balki amaliyotda ham muhim ahamiyatga ega.
Investitsiya manbalarining to'g'ri tanlanishi va samarali boshqarilishi
korxonalarga bozor raqobatbardoshligini oshirish, yangi mahsulotlar ishlab
chiqarish va ishlab chiqarish jarayonlarini optimallashtirish imkonini beradi. Kurs
ishining ahamiyati shundan iboratki, biznesning kelajakdagi muvaffaqiyati
investitsiyalarni boshqarish va o'z vaqtida to'g'ri qarorlar qabul qilishga bog'liq.
Shu bilan birga, investitsiya manbalarining tahlili va ularni boshqarish,
korxonalarga o'z faoliyatini barqaror va uzluksiz rivojlantirish imkonini yaratadi.
Shuningdek, investitsiya manbalarini o'rganish jarayonida risklarni
boshqarish va xavf-xatarlarni minimallashtirish ham katta ahamiyatga ega. Har bir
investitsiya manbasi o'zining ijobiy va salbiy tomonlari bilan keladi, shuning
uchun ularni chuqur tahlil qilish, investitsiya strategiyalarini ishlab chiqish va
ulardan samarali foydalanish muhimdir. Kurs ishining ahamiyati shundan iboratki,
u nafaqat amaliyoti, balki nazariy jihatdan ham o'zgaruvchan iqtisodiy sharoitlar va
bozor talablariga moslashgan investitsiya strategiyalarini ishlab chiqishga xizmat
qiladi. 4
Bundan tashqari, kurs ishi investitsiya kiritish manbalarining ahamiyatini
tushunish, bu jarayonlarni boshqarish va amaliyotda muvaffaqiyatli qo'llash uchun
zarur bo'lgan bilimlarni shakllantirishga imkon beradi. Bu ishni yozish jarayonida
olingan bilimlar, kelajakda iqtisodiy boshqaruv, moliyaviy tahlil, korxona
rivojlanishi va raqobatbardoshlikni oshirish sohalarida ishlashda foydali bo'lishi
mumkin. Shu bilan birga, kurs ishi iqtisodiy siyosatni shakllantirish va davlatning
iqtisodiy rivojlanishiga ta'sir ko'rsatish uchun zarur bo'lgan asoslarni yaratishga
yordam beradi.
4
Xo'jaev, O. (2020). Moliyaviy menejment: Nazariy asoslar va amaliyot. Tashkent: O'zbekiston moliya instituti.
8

Ushbu kurs ishi yordamida olingan bilimlar nafaqat nazariy jihatdan, balki
amaliyotda ham keng qo'llaniladigan bo'lib, o'zbekistonlik bizneslar uchun
investitsiya manbalarini samarali boshqarish va ulardan maksimal foyda olish
imkoniyatlarini yaratadi. Bu esa o'z navbatida iqtisodiyotning barqaror
rivojlanishini ta'minlashga xizmat qiladi.
Kurs ishining predmeti:
Kurs ishining predmeti — bu biznesga investitsiya kiritish manbalarining
turlari, ularning samarali boshqarilishi, foydaliligi va risklarini tahlil qilishdir.
Ushbu mavzu, investitsiyalarni jalb qilish va ularni boshqarish jarayonida
qo'llaniladigan turli manbalarni o'rganish, har bir manbaning afzalliklarini,
kamchiliklarini va biznesning rivojlanishiga qanday ta'sir ko'rsatishini tahlil
qilishni ko'zda tutadi.
Investitsiya kiritish manbalari iqtisodiyotning turli tarmoqlarida va
korxonalarning turli bosqichlarida qo'llaniladi. Bular, avvalo, bank krediti, xususiy
kapital, aksiyalar chiqarish, davlat yordamlaridan foydalanish, xalqaro
investitsiyalar va ichki manbalarni o'z ichiga oladi. Kurs ishida har bir manba
o'zining moliyaviy sharoitlar, bozor talab va iqtisodiy vaziyatga mos ravishda tahlil
qilinadi.
Shuningdek, kurs ishi investitsiya manbalarini tanlash va boshqarishning
nazariy asoslarini o'z ichiga oladi. Bu, o'z navbatida, sarmoya kiritishning iqtisodiy
samaradorligi va xavf-xatarlarni boshqarish, shuningdek, investitsiya jarayonida
yuzaga keladigan muammolarni hal qilish usullarini o'rganishni taqozo etadi. Yana
bir ahamiyatli jihat, biznesning o'zgaruvchan bozor sharoitlariga moslashish,
investitsiya strategiyalarini ishlab chiqish va ularni amaliyotda qo'llashdir.
Shu tariqa, kurs ishining predmeti investitsiya kiritishning barcha jihatlarini
tahlil qilish va bu jarayonning biznes va iqtisodiy rivojlanish uchun qanday
ahamiyatga ega ekanligini aniqlashdir. Bu mavzu nafaqat iqtisodiy va moliyaviy
boshqaruvning zamonaviy usullarini o'rganishga, balki amaliy biznes faoliyatini
yanada samarali qilishga qaratilgan.
Kurs ishining obyekti:
9

Kurs ishining obyekti — bu biznesda investitsiya kiritish jarayonlari,
investitsiya manbalari va ularning biznesning rivojlanishiga ta'siri. Ushbu
obyektda, investitsiyalarni jalb qilish va boshqarishning amaliy va nazariy jihatlari,
shuningdek, korxonalarga turli investitsiya manbalaridan qanday foydalanish
haqida batafsil tahlil o'tkaziladi.
Investitsiya manbalari obyekti ichida har bir investitsiya turi, uning
biznesning turli bosqichlarida qanday qo'llanilishi va iqtisodiy samaradorligi
o'rganiladi. Misol uchun, bank krediti, xususiy kapital, aksiyalar chiqarish, davlat
ko'magi, xalqaro investitsiyalar va ichki manbalarni jalb qilish jarayonlari va
ularning imkoniyatlari tahlil qilinadi. Bu manbalar korxonaning o'sishi,
yangilanishi, texnologiyalarni joriy etish va raqobatbardoshlikni oshirishda qanday
ahamiyatga ega ekanligi ko'rib chiqiladi.
Shuningdek, investitsiya kiritishning boshqa obyektlari ham mavjud:
biznesni moliyalashning turli usullari, risklarni boshqarish mexanizmlari,
kapitalning samarali taqsimlanishi, biznes strategiyalarining shakllanishi va amalga
oshirilishi. Obyekt sifatida investitsiya kiritish jarayonlari, ayniqsa, iqtisodiy va
moliyaviy boshqaruvning rivojlanishiga, shuningdek, bozor va iqtisodiy sharoitlar
o'zgarishiga qanday ta'sir ko'rsatishini o'rganish maqsadga muvofiqdir.
Kurs ishining obyekti shuningdek, investitsiya manbalarining tanlash va
boshqarish jarayonlaridagi ma'lum ijtimoiy va iqtisodiy omillarni ham qamrab
oladi. Bular, iqtisodiy siyosatdagi o'zgarishlar, davlatning qo'llab-quvvatlashi,
tashqi iqtisodiy sharoitlar va korxona ichidagi resurslar bilan bog'liq masalalar
hisoblanadi. Obyekt sifatida bu omillarni tahlil qilish, investitsiya manbalarining
samaradorligini va ularning ijobiy ta'sirini oshirishga yordam beradi.
Shunday qilib, kurs ishining obyekti investitsiya kiritish jarayonining barcha
turlarini va uning biznes faoliyatiga ta'sirini, shuningdek, bu jarayonda yuzaga
keladigan muammolarni va imkoniyatlarni o'rganishni ko'zda tutadi.
Kurs ishining maqsadi:
Kurs ishining maqsadi biznesga investitsiya kiritish manbalarining turlarini
va ularning samarali boshqarilishini o'rganish, shuningdek, har bir investitsiya
10

manbasining biznes faoliyatiga ta'sirini tahlil qilishdir. Ushbu maqsad orqali,
investitsiya kiritish jarayonida yuzaga keladigan risklar va imkoniyatlarni chuqur
o'rganish, investitsiya manbalarining optimal tanlanishi va ularni boshqarishning
samarali usullarini aniqlash maqsad qilingan.
Kurs ishida, investitsiya manbalarining ijobiy va salbiy tomonlarini, ularning
iqtisodiy samaradorligini va moliyaviy xavflarini tahlil qilish orqali, korxonalar
uchun eng maqbul investitsiya strategiyalarini ishlab chiqish ko'zda tutilgan. Shu
bilan birga, investitsiya jarayonining turli bosqichlarida yuzaga keladigan
muammolarni aniqlash va ularni hal qilish bo'yicha takliflar ishlab chiqish ham
maqsadga muvofiqdir.
Kurs ishining maqsadi shuningdek, investitsiya kiritishning nazariy va
amaliy jihatlarini chuqur o'rganish, investitsiya manbalarini to'g'ri boshqarish
orqali biznesning barqaror rivojlanishini ta'minlash va bozor raqobatbardoshligini
oshirishni ko'zda tutadi. Natijada, olingan bilim va tavsiyalar biznesning
o'zgaruvchan iqtisodiy sharoitlarda muvaffaqiyatli faoliyat yuritishini ta'minlashga
yordam beradi.
Kurs ishining vazifalari:
Kurs ishining vazifalari investitsiya kiritish manbalarining turli jihatlarini
o'rganish va ularni samarali boshqarish strategiyalarini ishlab chiqishga qaratilgan.
Ushbu vazifalar quyidagi maqsadlarni amalga oshirishni taqozo etadi:
1. Investitsiya manbalarining turlarini tahlil qilish va har bir turining afzalliklari
hamda kamchiliklarini aniqlash. Bu orqali, turli manbalar asosida moliyaviy
resurslarni jalb qilishning samarali usullari aniqlanadi.
2. Investitsiya kiritishning iqtisodiy samaradorligini baholash. Bu vazifa
investitsiya jarayonining biznesning o'sishi va rivojlanishiga qanday ta'sir
ko'rsatishini tahlil qilishni o'z ichiga oladi.
3. Investitsiya manbalarining risklarini o'rganish va ularni boshqarish usullarini
ishlab chiqish. Bu, investitsiyalarni jalb qilishda yuzaga kelishi mumkin bo'lgan
xavf-xatarlarni minimallashtirishga qaratilgan.
11

4. Investitsiya strategiyalarini ishlab chiqish va ularni amaliyotda qo'llash bo'yicha
tavsiyalar berish. Ushbu vazifa orqali, korxonalarga eng maqbul investitsiya
manbalarini tanlash va samarali boshqarish bo'yicha amaliy maslahatlar ishlab
chiqiladi.
5. Investitsiya jarayonining amaliyotda qo'llanilishi, uning iqtisodiy va moliyaviy
samarasini baholash. Bu orqali, olingan bilimlarning amaliy qo'llanilishi va
biznesga ta'siri ko'rib chiqiladi.
6. Investitsiya manbalarini boshqarish va samarali moliyaviy boshqaruv
strategiyalarini ishlab chiqish. Ushbu vazifa biznesning iqtisodiy faoliyatida
investitsiya kiritishning muhim omil sifatida qanday ishlashini o'rganishni taqozo
etadi.
Bu vazifalar kurs ishining asosiy yo'nalishlarini tashkil etadi va investitsiya
kiritishning biznes uchun ahamiyatini chuqur tahlil qilish imkoniyatini yaratadi.
Kurs ishining tarkibiy tuzilishi:
Kirish, asosiy qism, 2 ta bob, 6 ta reja, xulosa, foydalanilgan adabiyotlar.
12

I BOB. Investitsiya kiritishning asosiy manbalari.
1.1. Bank krediti.
Bank krediti — bu bankning mijozga, odatda foiz to'lash sharti bilan,
muayyan summada mablag'larni vaqtincha qarzga berish jarayonidir. Bank krediti
biznesni moliyalashtirishning eng keng tarqalgan va muhim manbalaridan biridir.
U korxonalarga ishlab chiqarishni kengaytirish, yangi texnologiyalarni joriy etish,
mahsulotlar ishlab chiqarish va bozorlarni kengaytirish uchun zarur bo'lgan
kapitalni jalb qilish imkonini beradi. Bank krediti yordamida olingan mablag'lar
odatda qisqa, o'rta yoki uzoq muddatga bo'lishi mumkin, bu esa o'z navbatida
korxonaning moliyaviy holati va biznesning moliyaviy ehtiyojlariga qarab
tanlanadi. 5
Bank krediti, o'zining qulayligi va yuqori likvidligi bilan, ko'plab biznes
sub'ektlari uchun jozibali moliyaviy vosita hisoblanadi. Kredit mablag'lari
korxonalar tomonidan ishlab chiqarish faoliyatini davom ettirish, yangi ish
o'rinlarini yaratish, marketing va reklama faoliyatlarini kengaytirish, shuningdek,
o'zgaruvchan bozor sharoitlariga moslashish uchun foydalaniladi.
Bank krediti olish jarayoni bir nechta bosqichlardan iborat. Avvalo, kredit
olish uchun murojaat qilgan tashkilot bankka o'zining moliyaviy holatini, biznes-
rejasini, qarzning maqsadini va qaytarish imkoniyatlarini ko'rsatishi kerak. Bank
esa, o'z navbatida, mijozning kredit qobiliyatini baholaydi va qarz shartlarini, shu
jumladan, foiz stavkalarini, kredit muddatini va kreditning to'lanishi bo'yicha
boshqa shartlarni belgilaydi.
Bank krediti foydalari quyidagilardan iborat:
1. Tezkor moliyaviy yordam: Bank krediti yordamida korxonalar tezda zarur
mablag'ni olishi mumkin, bu esa ishlab chiqarish jarayonini to'xtatib qo'ymaslikka
yordam beradi.
2. Kengayish imkoniyatlari: Bank krediti yordamida korxona o'z faoliyatini
kengaytirish, yangi mahsulotlarni ishlab chiqarish va bozorni kengaytirish
imkoniyatiga ega bo'ladi.
5
Karimov, M. (2019). Korxonalarda kapitalni boshqarish. Tashkent: O'zbekiston iqtisodiyoti nashriyoti.
13

3. Tashkiliy moslashuvchanlik: Kredit shartlari biznesning ehtiyojlariga mos
kelishi mumkin, bu esa korxonaga o'z vaqtida kerakli kapitalni olish imkoniyatini
yaratadi.
Bank krediti olishning kamchiliklari ham mavjud. Bunga quyidagilar kiradi:
1. Qaytarish majburiyati: Bank krediti olgan tashkilot uchun kreditni
belgilangan muddatda va to'liq qaytarish majburiyati mavjud. Bu, ayniqsa,
mablag'ni samarali boshqarish bo'yicha qiyinchiliklar yuzaga kelsa, muammolarni
keltirib chiqarishi mumkin.
2. Foiz to'lash majburiyati: Kreditning yuqori foiz stavkasi moliyaviy yukni
oshiradi va korxona uchun qo'shimcha xarajatlarni yuzaga keltiradi.
3. Risklar: Kredit olishda har doim risklar mavjud, chunki korxona o'z
faoliyatini yanada rivojlantirish uchun kerakli mablag'ni olishi mumkin, ammo
bozor sharoitlari o'zgargan taqdirda bu mablag'ni qaytarish qiyinlashadi.
Bank krediti olishda, shuningdek, ko'plab huquqiy va moliyaviy masalalar
mavjud. Kreditor va qarz oluvchi o'rtasida kelishilgan shartlar to'liq bajarilishi
zarur, aks holda qarzning kechiktirilgan to'lovlari yoki boshqa salbiy oqibatlar
yuzaga kelishi mumkin. Banklar kredit olish uchun mijozdan kafolatlar yoki
garovlar talab qilishi mumkin, bu esa korxonaning qo'shimcha risklarni o'z
zimmasiga olishini anglatadi.
Umuman olganda, bank krediti — bu biznes faoliyatini moliyalashtirishning
samarali vositasidir, ammo uning samarali foydalanish uchun har doim yaxshi
rejalashtirish, risklarni boshqarish va moliyaviy boshqaruvni kuchaytirish zarur.
6
Bank krediti korxonaga qisqa muddatli moliyaviy yordam berishi mumkin, lekin
uning to'liq va muvaffaqiyatli amalga oshirilishi uchun kredit shartlari va mablag'ni
boshqarish ko'nikmalariga ega bo'lish muhimdir.
1.2. Xususiy kapital (private equity).
Xususiy kapital — bu xususiy sektor tomonidan moliyalashtirilgan va
rivojlantirilgan kompaniyalar yoki loyihalarga investitsiya qilishni anglatadi.
Bunda, investitsiya odatda jamoa yoki individual investorlar tomonidan amalga
6
Usmanov, B. (2016). Reinvestitsiya va korxonalarning ichki manbalari. Tashkent: Iqtisodiy jurnal.
14

oshiriladi, va ularning maqsadi o'z sarmoyalarini amalga oshirish va yuqori
daromad olishdir. Xususiy kapital investitsiyalari, aksariyat hollarda, jamoa yoki
kompaniyani sotib olish yoki unga sarmoya kiritish shaklida amalga oshiriladi va
bu sarmoya odatda yuqori darajada ijtimoiy yoki moliyaviy risklarga ega bo'ladi.
Xususiy kapitalning eng asosiy afzalligi, kompaniyaga kapitalni, shu
jumladan moliyaviy va boshqaruv resurslarini taqdim etish orqali biznesning
rivojlanishiga bevosita ta'sir qilishdir. Bunda, investorlar faqat moliyaviy yordam
ko'rsatib qolmay, balki kompaniyaning boshqaruvi, strategiyasi va operatsiyalarini
optimallashtirishda ham yordam beradi. Xususiy kapital orqali olingan mablag'lar,
asosan, kompaniyaning o'sishini qo'llab-quvvatlash, yangi texnologiyalarni joriy
etish yoki bozorni kengaytirish uchun ishlatiladi. 7
Xususiy kapitalning o'ziga xos xususiyati shundaki, investorlar ko'pincha
kompaniyaning boshqaruviga bevosita aralashib, uning faoliyatini yaxshilashga
intilishadi. Xususiy kapital firmalari (private equity firms) odatda kompaniyalarni
boshqarishda faol ishtirok etadilar, strategik rejalashtirish, operatsion
optimallashtirish va moliyaviy barqarorlikni ta'minlashga qaratilgan strategiyalarni
amalga oshiradilar. Bu orqali ular korxonaning qiymatini oshirishni maqsad
qiladilar, natijada olingan sarmoya yuqori daromad keltiradi.
Xususiy kapitalni jalb qilish jarayoni bir nechta bosqichlardan iborat bo'ladi.
Avvalo, xususiy kapital firmasi kompaniya yoki loyiha uchun investitsiya
imkoniyatlarini tahlil qiladi va uni o'z portfeliga qo'shishga qaror qiladi. Shundan
so'ng, investorlar kompaniyaning moliyaviy holatini, bozor holatini va
raqobatbardoshligini baholaydilar. Agar kompaniya investitsiyaga munosib deb
topilsa, firma ko'pincha uning boshqaruviga aralashib, unga yangi strategiyalarni
amalga oshirishga yordam beradi.
Xususiy kapitalni kompaniya yoki loyiha rivojlanishida qo'llashning
afzalliklari quyidagilardan iborat:
1. Kapitalning katta hajmi: Xususiy kapital orqali olingan mablag'lar kompaniyaga
tezda o'sish imkoniyatlarini yaratadi. Bu resurslar yangi texnologiyalarni joriy
7
Soliev, K. (2015). Xususiy kapital va investitsiya strategiyalari. Tashkent: Iqtisodiy maktab nashriyoti.
15

etish, ishlab chiqarish hajmini oshirish yoki yangi bozorlarni o'rganish uchun
ishlatilishi mumkin.
2. Boshqaruvda qo'llab-quvvatlash: Xususiy kapital investorlar odatda faqat
moliyaviy yordam bermay, balki kompaniyaning boshqaruvida ham ishtirok
etadilar. Bu, o'z navbatida, kompaniyaning strategiyasini optimallashtirishga
yordam beradi va uning bozor pozitsiyasini mustahkamlaydi.
3. Boshqaruvni takomillashtirish: Xususiy kapital sarmoyadorlari o'zlarining
tajribalarini va ekspertizalarini kompaniya boshqaruviga qo'shishadi, bu esa
kompaniyaning operatsion va moliyaviy samaradorligini oshiradi.
Biroq, xususiy kapitalni jalb qilishning ba'zi kamchiliklari ham mavjud:
1. Qaytarish majburiyati: Xususiy kapitalni olishda kompaniyalar investorlar
tomonidan belgilangan shartlarga rioya qilishga majburdirlar. Bu, kompaniya
boshqaruviga cheklovlar kiritishi mumkin.
2. Yuqori risklar: Xususiy kapital investorlar ko'pincha yuqori riskli loyihalarga
sarmoya kiritadilar. Bu loyihalar muvaffaqiyatli bo'lishi mumkin, ammo
muvaffaqiyatsiz bo'lsa, investorlar o'z sarmoyalarini yo'qotishi mumkin.
3. Boshqaruvdagi o'zgarishlar: Xususiy kapitalni jalb qilgan kompaniya ko'pincha
boshqaruvda o'zgarishlarga duch keladi. Boshqaruvning o'zgarishi ishchi guruh va
tashkilot madaniyatida salbiy ta'sir ko'rsatishi mumkin.
Xususiy kapital, shuningdek, turli xil strategiyalar orqali amalga oshiriladi.
Eng keng tarqalgan strategiyalar qatoriga "buyout" (kompaniyani sotib olish),
"venture capital" (yangi bizneslar va startaplar uchun kapital kiritish), va "growth
capital" (rivojlanayotgan kompaniyalar uchun qo'shimcha kapital kiritish) kiradi.
Har bir strategiya o'zining risklari va imkoniyatlariga ega bo'lib, investorlar bu
imkoniyatlarni o'z portfellari uchun eng maqbulini tanlashda inobatga olishadi.
Xususiy kapitalni jalb qilishda shuningdek, kompaniyaning kelajakdagi
o'sish potentsiali, raqobatbardoshligi va sanoatdagi o'zgarishlar ham muhim
omillar hisoblanadi. Bu, o'z navbatida, investorlar uchun yuqori daromad olish
imkoniyatlarini taqdim etadi, ammo yirik sarmoya kiritishning kamchiliklari ham
16

bo'lishi mumkin. Shu sababli, xususiy kapitalni jalb qilishda ehtiyotkorlik va puxta
tahlil talab etiladi. 8
Xususiy kapital sarmoyasi, ayniqsa, rivojlanayotgan bozorlarda yoki yangi
texnologiyalarni ishlab chiqayotgan kompaniyalarda juda jozibali hisoblanadi. Bu
turdagi investitsiyalar, o'zining yuqori daromad olish imkoniyatlari bilan birga,
iqtisodiy barqarorlik va kompaniya faoliyatining samaradorligini oshirishga
yordam beradi.
1.3. Aksiyalar va fond bozori.
Aksiyalar va fond bozori — bu kompaniyalar o'zlarining moliyaviy
resurslarini jalb qilish uchun fondlar chiqaradigan va investorlar bu aksiyalarni
sotib olish orqali kompaniyaga sarmoya kiritadigan iqtisodiy muhitdir. Aksiyalar,
aksariyat hollarda, kompaniyaning egalik huquqini aks ettiradi, ya'ni aksiyadorlar
kompaniyaning foydasidan ulush olishadi va boshqaruvda qatnashish huquqiga ega
bo'lishadi. 9
Aksiyalar va fond bozori, shuningdek, investorlar uchun kapitalni
oshirish va kompaniyalarga o'z faoliyatlarini kengaytirish uchun zarur bo'lgan
moliyaviy resurslarni jalb qilish imkoniyatini yaratadi.
Aksiyalar va fond bozorining asosiy vazifasi kompaniyalarga kapital jalb
qilishni ta'minlash va investorlar uchun daromad olish imkoniyatlarini yaratishdir.
Aksiyalar va fond bozori orqali, investorlar nafaqat aksiyalarni sotib olish va sotish
orqali foyda olishlari, balki bozordagi narxlar o'zgarishi va dividendlar orqali ham
daromad olishlari mumkin. Bu bozorda, aksiyalar narxining o'zgarishi
kompaniyaning moliyaviy holatini, biznes modelini, raqobatbardoshligini va bozor
sharoitlarini aks ettiradi. Shuning uchun, aksiyalar va fond bozorida investitsiya
qilishda ehtiyotkorlik va to'liq tahlil talab etiladi.
Aksiyalar va fond bozorining asosiy turlari quyidagilardan iborat:
1. Birinchi bozor (Primary market): Birinchi bozor — bu yangi aksiyalar
chiqariladigan bozor bo'lib, kompaniyalar o'z aksiyalarini birinchi marta sotishadi.
Aksiyalarni chiqarish orqali kompaniyalar moliyaviy resurslarni jalb qiladilar, bu
8
Sultanov, S. (2017). Investitsiya bozorlarining tahlili. Tashkent: O'zbekiston banki.
9
Alimov, R. (2018). Xalqaro investitsiyalar va tashqi kapital. Tashkent: Xalqaro iqtisodiy fakulteti nashriyoti.
17

esa kompaniyaning kengayishiga yordam beradi. Birinchi bozor orqali chiqarilgan
aksiyalar investorlar tomonidan sotib olinadi va kompaniyaning kapitali oshadi.
2. Ikkinchi bozor (Secondary market): Ikkinchi bozor — bu ilgari
chiqarilgan aksiyalar sotilgan va qayta sotiladigan bozor bo'lib, u erda investorlar
o'z aksiyalarini sotib olish va sotish imkoniyatiga ega. Ikkinchi bozor, aksiyalarni
sotib olgan investorlar uchun likvidlikni ta'minlashga yordam beradi. Bunda,
aksiyalar narxlari bozor talab va taklifiga asoslanadi.
Aksiyalar va fond bozori orqali kompaniyalar o'z faoliyatlarini rivojlantirish
uchun kerakli mablag'larni jalb qilishadi, shu bilan birga investorlar uchun yuqori
daromad olish imkoniyatlarini yaratadi. Aksiyalarni chiqarishning asosiy maqsadi
kompaniyaga qo'shimcha moliyaviy resurslarni taqdim etishdir. Kompaniyalar bu
mablag'larni yangi texnologiyalarni ishlab chiqish, ishlab chiqarishni kengaytirish,
yangi bozorlarni o'zlashtirish yoki yangi mahsulotlarni ishlab chiqarish uchun
sarflaydilar. Investorlar esa o'z sarmoyalarini aksiyalar orqali boshqa investorlar
bilan sotib olish yoki sotish orqali oshirishga harakat qiladilar.
Aksiyalar narxi bir necha omillarga asoslanadi, ularga kompaniyaning
moliyaviy holati, biznes modelining muvaffaqiyati, raqobatbardoshligi, iqtisodiy
o'zgarishlar, global bozor sharoitlari va boshqa faktlar kiradi. Aksiyalar narxining
o'zgarishi kompaniyaning foydasi, kelajakdagi prognozlar va bozor talabiga bog'liq
bo'ladi. Aksiyalar bozorida faqat kompaniyaning moliyaviy holati emas, balki
investorlar o'rtasidagi fikrlar va taxminlar ham aks etadi. Shu sababli, aksiyalar
narxlarining o'zgarishi ko'pincha kutishlar va bozor psixologiyasi bilan bog'liq
bo'ladi.
Aksiyalarni sotib olishda, investorlar kompaniyaning moliyaviy holatini,
faoliyatini, bozor o'rnini va boshqa omillarni baholashlari kerak. Bu tahlilni amalga
oshirish orqali investorlar kompaniyaning kelajakdagi muvaffaqiyatini va uning
aksiyalarining qiymatini bashorat qilishadi. Investorlar uchun aksiyalar narxining
o'zgarishini to'g'ri bashorat qilish juda muhimdir, chunki bu ularning sarmoyalarini
foydalilikka aylantirishga yordam beradi.
18

Aksiyalar va fond bozori, shuningdek, har xil turdagi aksiyalarni o'z ichiga
oladi. Ular orasida:
1. Oddiy aksiyalar: Oddiy aksiyalar kompaniyaning egalik huquqini aks
ettiradi. Bu aksiyalarni sotib olgan investorlar kompaniyaning foydasidan ulush
olishadi, shuningdek, kompaniyaning boshqaruvida qatnashish huquqiga ega
bo'lishadi. Oddiy aksiyalar orqali dividendlar olish mumkin, ammo kompaniya
daromad bermasa, dividendlar to'lanmasligi mumkin.
2. Imtiyozli aksiyalar: Imtiyozli aksiyalar, o'z navbatida, oddiy aksiyalarga
nisbatan ba'zi imtiyozlar taqdim etadi, masalan, kompaniya foydasidan birinchi
bo'lib dividend olish huquqi. Biroq, imtiyozli aksiyalar egalari kompaniyaning
boshqaruvida qatnasha olmaydilar.
Aksiyalar va fond bozori investorlar uchun qiziqarli imkoniyatlarni yaratadi,
lekin ular yuqori risklarni ham o'z ichiga oladi. Shu sababli, aksiyalar va fond
bozorida investitsiya qilishda, investorlar bozorni to'liq o'rganib chiqishlari,
kompaniyalarni baholashda ehtiyotkorlik va ilmiy yondashuvni qo'llashlari lozim.
Aksiyalar va fond bozori orqali investorlar nafaqat o'z sarmoyalarini oshirish, balki
o'z kapitalini diversifikatsiya qilish imkoniyatiga ega bo'ladilar.
19

II BOB. Investitsiya manbalarining samaradorligi va tavsiyalar.
2.1. Sarmoya jalb qilishda davlat tomonidan ko'rsatilgan yordamlar.
Sarmoya jalb qilishda davlatning roli juda muhimdir, chunki davlat iqtisodiyotning
samarali rivojlanishini ta'minlash uchun investitsiyalarga doir turli dasturlar va
siyosatlarni amalga oshiradi. 10
Davlat tomonidan ko'rsatiladigan yordamlar
sarmoyadorlar uchun yanada qulay va jozibali sharoitlarni yaratadi. Bu yordamlar
o'z ichiga soliq imtiyozlari, moliyaviy qo'llab-quvvatlash, iqtisodiy hududlarni
rivojlantirish uchun zarur bo'lgan infratuzilmani ta'minlash va boshqa ko'plab
moliyaviy yoki normativ qo'llab-quvvatlash usullarini o'z ichiga oladi.
1 . Soliq imtiyozlari va chegirmalar.
Davlat sarmoya kiritishni rag'batlantirish uchun ko'plab soliq imtiyozlari taqdim
etadi. Bu imtiyozlar asosan kompaniyalar tomonidan yangi ish o'rinlari yaratish,
texnologiyaviy innovatsiyalarni joriy etish yoki ijtimoiy loyihalarni amalga
oshirish kabi faoliyatlar uchun taqdim etiladi. Soliq imtiyozlari yordamida
investorlar va kompaniyalar o'z sarmoyalarini optimallashtirish imkoniyatiga ega
bo'ladilar. Misol uchun, korporativ daromad solig'i, qo'shimcha qiymat solig'i
(QQS), soliqdan ozod qilish, yoki belgilangan davrlar uchun soliqni kechiktirish
orqali sarmoya jalb qilishning qulay sharoitlari yaratiladi.
2. Moliyaviy qo'llab-quvvatlash va subsidiyalar.
Davlatlar ko'pincha xususiy sektorni rivojlantirish uchun turli moliyaviy
yordamlarni, masalan, grantlar, subsidiyalar yoki subsidiya shaklida yordam
ko'rsatadilar. Bu moliyaviy yordamlar, ayniqsa, yangi startaplar, kichik va o'rta
bizneslar uchun juda muhimdir, chunki ular bozorni o'zlashtirish va biznesni
kengaytirish uchun zarur bo'lgan kapitalga ega bo'lishadi. Davlat subsidiyalari
shuningdek, strategik tarmoqlarda (masalan, innovatsiyalar, ekologiya,
texnologiyalarni ishlab chiqish) investitsiyalarni rag'batlantirishda keng
qo'llaniladi.
3. Davlat kafolatlari.
10
Mirzaev, D. (2020). Bank krediti va uning iqtisodiy rolini tahlil qilish. Tashkent: O'zbekiston iqtisodiyot va bank
tizimi.
20

Ba'zi davlatlar investorlarga yoki banklarga sarmoya kiritish uchun maxsus
kafolatlar taqdim etadi. Bu kafolatlar, odatda, davlat tomonidan taqdim etiladigan
kreditlarni qo'llab-quvvatlash shaklida bo'ladi, bunda davlat sarmoya kirituvchi
tomonning majburiyatlarini bajarish kafolati sifatida ishlaydi. Bunday kafolatlar
kreditlarning ta'minlanganligi va xavfsizligini ta'minlashga yordam beradi, bu esa
investitsiyalarni kuchaytirishga xizmat qiladi. Davlatning kredit kafolatlari
iqtisodiyotning muhim tarmoqlarini rivojlantirishda va korxonalarni tanqidiy
bozorga kirishda yordam beradi.
4. Xususiy sektor va davlat sherikchiliklari.
Xususiy va davlat sektorlarining sherikchiliklari (PPP - Public-Private Partnership)
ko'plab sohalarda samarali ishlaydi. Bu hamkorlik, ayniqsa, infratuzilma loyihalari,
transport tizimlari, energetika va sog'liqni saqlash kabi sohalarda keng tarqalgan.
Davlat xususiy kompaniyalarga moliyaviy yordam va ijtimoiy va ekologik
majburiyatlarni boshqarish imkoniyatini beradi, bu esa investitsiyalarni kiritish
uchun imkoniyat yaratadi. Sherikchilikda davlat, o'zining moliyaviy resurslari va
siyosiy ixtisoslashuvini taqdim etib, xususiy sektordan qo'shimcha texnologiyalar
va tajriba olish imkoniyatiga ega bo'ladi.
5. Infratuzilma va iqtisodiy hududlarni rivojlantirish.
Davlatlar ko'plab iqtisodiy hududlarni va infratuzilmani rivojlantirish orqali
sarmoya jalb qilishni rag'batlantiradi. Maxsus iqtisodiy zonalar yoki
rivojlanayotgan hududlar uchun investorlar uchun qulay sharoitlar yaratish,
ularning bozorni o'zlashtirish va innovatsiyalarni amalga oshirish uchun kerakli
infratuzilmani ta'minlash imkoniyatini yaratadi. Bunday hududlarda ko'pincha
soliqlarni kamaytirish, subsidiyalar va boshqa rag'batlantirish mexanizmlari
mavjud bo'ladi.
6. Texnologik inkubatorlar va startaplarni qo'llab-quvvatlash.
Davlatlar innovatsion va texnologik startaplarni rivojlantirishga katta e'tibor
qaratadi. Buning uchun ular texnologik inkubatorlar va akseleratorlar tashkil
etadilar. Bu tashkilotlar startaplar uchun zarur bo'lgan moliyaviy yordamni,
21

konsalting xizmatlarini, jahon bozoriga chiqish imkoniyatlarini va boshqa qo'llab-
quvvatlash xizmatlarini taqdim etadi.
Shuningdek, ular startaplarni innovatsion texnologiyalarni ishlab chiqishga
va ularni tijoratlashtirishga yordam berishadi.
7. O'zgaruvchan iqtisodiy sharoitlarda qo'llab-quvvatlash.
Iqtisodiyotning jahon bozoridagi o'zgaruvchan sharoitlari, iqtisodiy inqirozlar yoki
boshqa favqulodda holatlar davlatning investitsiya siyosatiga ta'sir qilishi mumkin.
Davlatlar turli hollarda, masalan, pandemiya yoki iqtisodiy inqiroz davrida,
biznesni saqlab qolish va iqtisodiy faollikni tiklash uchun qo'shimcha sarmoya
kiritish choralarini ko'radi. Bunday holatlarda davlat subsidiyalar, kreditorlarning
qarzlarini kechiktirish yoki sarmoyadorlarga bir martalik yordamlar ko'rsatishi
mumkin.
8. Raqobatbardoshlikni oshirish uchun yordamlar.
Davlatlar raqobatbardosh bozor yaratish va xususiy sektorda samarali
investitsiyalarni rag'batlantirish uchun o'z siyosatlarini to'g'ri yo'naltiradilar.
Raqobatni oshirish uchun davlatlar shuningdek, raqobatbardoshligi yuqori bo'lgan
sektorlarga sarmoyalar kiritishni rag'batlantiradi va monopoliyalarni oldini olishga
harakat qiladi. Bunda, davlat korxonalarga bozorni kengaytirish va yangiliklar
kiritish uchun qo'shimcha imkoniyatlar yaratadi.
9. Tashqi savdo va eksportni rag'batlantirish.
Tashqi savdoga doir strategiyalar, eksportni rag'batlantirish va boshqa xalqaro
sarmoya oqimlarini jalb qilish davlat tomonidan ko'rsatilgan yordamlarning yana
bir turi hisoblanadi. Davlatlar tashqi bozorlarga chiqish va eksportni qo'llab-
quvvatlash uchun maxsus dasturlar yaratadilar. Ushbu dasturlar eksportchilarni
kreditlar, garovlar yoki xorijiy davlatlarda ishlab chiqarish uchun sarmoyalarni
taqdim etish orqali qo'llab-quvvatlaydi.
Davlat tomonidan ko'rsatiladigan yordamlar nafaqat iqtisodiy o'sish va
barqarorlikni ta'minlashga yordam beradi, balki investorlar uchun jozibali sarmoya
imkoniyatlarini yaratadi. Bu yordamlar, o'z navbatida, ish o'rinlarini yaratishga,
innovatsiyalarni rivojlantirishga va xalqaro bozorga chiqishga xizmat qiladi.
22

Shuning uchun, davlat va xususiy sektor o'rtasidagi hamkorlik iqtisodiy
barqarorlikka erishish va mamlakat iqtisodiyotining mustahkamlanishiga olib
keladi.
2.2. Reklama va PR kampaniyalarining o‘rni.
Reklama va PR (public relations, jamoatchilik bilan aloqalar) kampaniyalari
har qanday biznesning muvaffaqiyatli ishlashida juda muhim rol o'ynaydi. Ushbu
ikkita komponent marketing strategiyasining ajralmas qismlari bo'lib, ular
kompaniyaning bozorda tanilishini oshiradi, brendning imijini yaxshilaydi va
mijozlar bilan aloqalarni mustahkamlaydi. Reklama va PR kampaniyalari,
shuningdek, kompaniyaning bozor talablariga javob berishiga va uning
raqobatbardoshligini oshirishiga yordam beradi. Ushbu bo'limda reklama va PR
kampaniyalarining o‘rni, ularning biznesdagi roli va samaradorligi haqida batafsil
ma'lumot beriladi.
Reklama kampaniyalarining o‘rni.
Reklama kampaniyalari mahsulot va xizmatlarni ommaga tanitish va
iste'molchilarga yetkazish uchun ishlab chiqiladi. Reklama kompaniyalari o'z
mahsulotlarini turli kanallar orqali targ'ib qilishadi, bu esa brendning tanilishini va
bozordagi o'rnini mustahkamlaydi. 2020-yilga kelib, reklama sektori global
miqyosda 650 milliard AQSh dollarini tashkil etdi, va bu raqam har yili oshib
bormoqda. Reklama orqali kompaniyalar o'z mahsulotlarini yangi mijozlarga
tanishtirish, mavjud mijozlar bilan aloqalarini mustahkamlash va bozorga yangi
takliflar bilan chiqish imkoniyatiga ega bo'lishadi. Reklama kampaniyasining
muvaffaqiyatli amalga oshirilishi kompaniyaning raqobatbardoshligini oshiradi.
Mahsulot yoki xizmatlar uchun reklama qilish orqali kompaniyalar bozorni
kengaytirishlari, iste'molchilarning qiziqishini uyg'otishlari va sotuvni oshirishlari
mumkin. Reklama orqali kompaniyalar o'z mijozlari bilan muntazam ravishda
aloqada bo'lib, ularni yangi takliflar va aksiyalar haqida xabardor qilib turishlari
mumkin. Reklama kampaniyasining samaradorligini o'lchash uchun kompaniyalar
turli metodlardan foydalanadilar. Misol uchun, reklama kampaniyasidan keyin
sotuvlar miqdori yoki mijozlar sonining o'sishi kabi indikatorlar orqali
23

reklamaning samaradorligini aniqlash mumkin. 2021-yilda reklama uchun
ajratilgan byudjetlarning 60% i digital reklama va onlayn platformalarga
sarflangan. Bu raqamlar reklamaning onlayn maydondagi ahamiyatining ortib
borayotganini ko'rsatadi.
PR kampaniyalarining o‘rni.
PR kampaniyalari kompaniyaning jamoatchilik bilan aloqalarini o'rnatishga va
ijobiy imij yaratishga qaratilgan. PR kampaniyalari, asosan, kompaniyaning tashqi
va ichki muhitidagi xodimlar, mijozlar va boshqa manfaatdor tomonlar bilan
aloqalarini tartibga soladi. PR kampaniyasining asosiy maqsadi kompaniyaning
brendini, uning maqsad va qadriyatlarini, shuningdek, mijozlarga nisbatan ijobiy
munosabatni ta'minlashdir. 11
PR strategiyalari orqali kompaniyalar o'zlarining
reputatsiyasini boshqarish, jamoatchilik fikrini shakllantirish va ijtimoiy
mas'uliyatni ko'rsatish imkoniyatiga ega bo'lishadi. PR kampaniyalarining
muvaffaqiyatli o'tkazilishi brendning uzoq muddatli muvaffaqiyatini ta'minlashda
muhim ahamiyatga ega. PR strategiyalaridan foydalanish orqali kompaniyalar
o'zlarining imijini shakllantirishi, brendning ijobiy obrazini yaratishi va
raqobatbardoshligini oshirishi mumkin. Misol uchun, ijtimoiy mas'uliyatli
kampaniyalar, ekologik yoki ijtimoiy muammolarni hal qilishga qaratilgan
loyihalar PR kampaniyalarining samarali turlaridan biridir. PR kompaniyalarining
asosiy komponenti bu media bilan aloqalarni o'rnatishdir. Kompaniya PR
mutaxassislari matbuot anjumanlari, intervyular, maqolalar va boshqa axborot
vositalari orqali kompaniyaning ijobiy imijini tarqatishga yordam beradi. 2022-
yilda global PR sanoati 85 milliard AQSh dollarini tashkil etdi va bu raqam har yili
ortib bormoqda. PR orqali kompaniyalar jamoatchilik bilan aloqalarini
mustahkamlash, ommaviy axborot vositalarida o'zlarining brendini tanitish va
potentsial mijozlarga o'z mahsulotlarini taqdim etish imkoniyatiga ega bo'lishadi.
PR va reklama o'rtasidagi farqlarni tushunish ham muhimdir. Reklama – bu
kompaniyaning mahsulot yoki xizmatlarini to'g'ridan-to'g'ri sotish va targ'ib
qilishni maqsad qilgan faoliyatdir. PR esa kompaniyaning imijini ijobiy tarzda
11
Oripov, S. (2019). Xususiy kapital: Asosiy tushunchalar va amaliyot. Tashkent: O'zbekiston iqtisodiyoti.
24

yaratish va uning jamoatchilik bilan aloqalarini mustahkamlashga yo'naltirilgan.
Reklama ko'proq to'g'ridan-to'g'ri sotuvga qaratilgan bo'lsa, PR kompaniyaning
uzoq muddatli imijini yaratishga qaratilgan.
Reklama va PR kampaniyalarining integratsiyasi.
Reklama va PR kampaniyalari o'rtasidagi integratsiya kompaniyaning umumiy
marketing strategiyasida muhim rol o'ynaydi. Reklama va PR kampaniyalari o'zaro
hamkorlikda ishlaganda, ular yanada samarali bo'ladi. Masalan, PR kampaniyasi
orqali kompaniya ommaviy axborot vositalarida o'zining yangi mahsuloti yoki
xizmatini tanitishi mumkin. Bunga qo'shimcha ravishda, reklama orqali mahsulotni
to'g'ridan-to'g'ri sotish uchun qo'shimcha targ'ibot ishlari olib borilishi mumkin.
Reklama va PR o'rtasidagi hamkorlik, brendning bozor talablariga javob berishini
ta'minlashga yordam beradi. Bunday integratsiya kompaniyaning marketing
strategiyasini yanada kuchaytiradi va uning samaradorligini oshiradi. 2021-yilda
global miqyosda reklama va PR sektorlarining umumiy o'sishi 7,4% ga oshgan, bu
esa ularning integratsiya qilingan marketing strategiyasining samarali bo'lganligini
ko'rsatadi.
Reklama va PR kampaniyalarining o‘rni har bir kompaniya uchun juda
muhimdir. Reklama kompaniyalarga o'z mahsulotlarini va xizmatlarini ommaga
tanitishda yordam beradi, PR esa brendning ijobiy imijini yaratish va jamoatchilik
bilan aloqalarni mustahkamlashga qaratilgan. Ushbu ikki strategiya birgalikda
ishlaganda, ular kompaniyaning bozor talablariga moslashishini ta'minlaydi, uning
raqobatbardoshligini oshiradi va brendning umumiy muvaffaqiyatiga katta hissa
qo'shadi. Reklama va PR kampaniyalarining integratsiyasi kompaniyaning
marketing strategiyasini yanada samarali qilishda muhim omil hisoblanadi.
2.3. Korxonalarning ichki manbalari va reinvestitsiya.
Korxonalarning ichki manbalari va reinvestitsiya iqtisodiyotni
rivojlantirishda muhim o'rin tutadi. 12
Korxonalarning ichki manbalari, asosan,
o'zining ishlab chiqarish faoliyatidan, foydalaridan va boshqa moliyaviy
12
G'iyosov, F. (2020). Moliyaviy resurslar va sarmoyalar. Tashkent: O'zbekiston moliya vazirligi.
25

resurslaridan kelib chiqadi. 13
Ularning asosiy maqsadi - korxonaning o'z faoliyatini
kengaytirish, yangi mahsulotlar ishlab chiqarish va bozor ulushini oshirish uchun
zarur bo'lgan kapitalni yaratishdir. Ichki manbalar, shuningdek, moliyaviy
barqarorlikni saqlash va raqobatbardoshlikni oshirishda ham yordam beradi.
Reinvestitsiya, ya'ni daromadlarning qayta sarmoya sifatida ishlatilishi esa,
korxonaning o'sishi va rivojlanishida muhim rol o'ynaydi.
Ichki manbalarning asosiy turlari quyidagilar:
1. Korxonaning foydasi.
Korxona tomonidan ishlab chiqarilgan foyda uning ichki manbalarining asosiy
qismini tashkil etadi. 14
Bu foyda, ko'pincha ishlab chiqarish jarayonidan olinadigan
daromad va xarajatlar o'rtasidagi farq sifatida ifodalanadi. Korxona foydasining bir
qismi daromad solig'ini to'lash, xodimlarga maosh berish, qarzlarni to'lash kabi
majburiyatlarni amalga oshirishga sarflanadi, qolgan qismi esa reinvestitsiya uchun
ajratiladi. Reinvestitsiya orqali olingan foyda yangi texnologiyalarni joriy etish,
ishlab chiqarish quvvatlarini oshirish va bozorlarda yanada raqobatbardosh bo'lish
imkoniyatlarini yaratadi.
2. Depretsiya.
Depresiya - bu uzoq muddatli aktivlarning, masalan, asbob-uskunalar va
inshootlarning qadrsizlanishi jarayonidir. Bu jarayonning moliyaviy ta'siri, aslida,
aktivlar amortizatsiyasining bir turidir va korxonalarga yangi aktivlarni sotib olish
yoki mavjudlarini yangilash uchun zarur mablag'larni yaratishga yordam beradi.
Depresiya ham korxonaning ichki manbalarini shakllantirishda katta ahamiyatga
ega, chunki bu jarayonning hisob-kitoblari sarmoya kiritishga imkon beradi.
3. Zaxiralar.
Korxona o'z faoliyatida ishlab chiqarish jarayonida zahiralarni (materiallar, tayyor
mahsulotlar va boshqa resurslar) shakllantiradi. Zaxiralarning yig'ilishi va
boshqarilishi ham ichki manbalarni yaratishda muhim rol o'ynaydi. Zaxiralar,
ayniqsa, ishlab chiqarishning uzluksizligini ta'minlashda va bozorda talabni
13
G'ulomov, T. (2021). Korxonalarning moliyaviy barqarorligi va sarmoya manbalari. Tashkent: O'zbekiston
iqtisodiyoti.
14
Saidov, R. (2022). Investitsiya va iqtisodiy rivojlanish. Tashkent: Iqtisodiy tadqiqotlar instituti.
26

qondirishda yordam beradi. Ba'zi hollarda, zaxiralar bozor sharoitlariga qarab pul
mablag'lariga aylantirilishi mumkin, bu esa korxonaga moliyaviy barqarorlikni
ta'minlashda yordam beradi.
4. Operatsion oqimlar.
Korxona faoliyatining davomiyligi va samaradorligi operatsion oqimlar bilan
bevosita bog'liq. Operatsion oqimlar, ya'ni asosiy faoliyatdan olingan naqd pul
oqimlari, korxonaning faoliyatini kengaytirish va rivojlantirish uchun zarur bo'lgan
moliyaviy resurslarni ta'minlaydi. Operatsion oqimlar sarmoyalarni qayta
yo'naltirish, yangi investitsiyalarni amalga oshirish va mavjud infratuzilmani
yaxshilashda katta ahamiyatga ega.
Reinvestitsiya.
Reinvestitsiya — bu korxona tomonidan olingan foydani yoki boshqa
daromadlarni qayta sarmoya sifatida ishlatish jarayonidir. Reinvestitsiya, asosan,
korxonaning o'sishini ta'minlash va yangi imkoniyatlarni yaratish uchun zarurdir.
Korxona o'z daromadlarini qayta sarmoya sifatida ishlatganda, bu nafaqat
moliyaviy barqarorlikni oshiradi, balki uzoq muddatda rentabellikni ham
ta'minlaydi. Reinvestitsiyaning asosiy maqsadi — korxonaning
raqobatbardoshligini oshirish, ishlab chiqarish samaradorligini yaxshilash va bozor
ulushini kengaytirishdir.
Reinvestitsiya quyidagi sohalarda amalga oshirilishi mumkin:
1. Texnologiyalarga sarmoya kiritish.
Yangi texnologiyalarni joriy etish korxonaning samaradorligini oshiradi va
raqobatbardoshligini kuchaytiradi. Reinvestitsiya orqali olingan mablag'lar yangi
texnologiyalarga, avtomatlashtirish tizimlariga, innovatsion mahsulotlar ishlab
chiqarishga yo'naltirilishi mumkin. Texnologiyalarga sarmoya kiritish orqali
korxona ishlab chiqarish jarayonini optimallashtiradi va o'z mahsulotlarining
sifatini yaxshilaydi.
2. Infratuzilma va ishlab chiqarish quvvatlarini kengaytirish.
Reinvestitsiya, shuningdek, korxonaning infratuzilmasini rivojlantirish va ishlab
chiqarish quvvatlarini oshirishga yo'naltirilishi mumkin. Bu jarayon, korxonaning
27

bozor ulushini oshirish va yangi bozorga kirish uchun zarur bo'lgan moliyaviy
resurslarni ta'minlashda muhim ahamiyatga ega. Bunda, masalan, yangi ishlab
chiqarish zavodlari, distribyutorlik tarmoqlari yoki logistika markazlarini yaratish
mumkin.
3. Rivojlanish va marketingga sarmoya kiritish.
Korxona o'zining rivojlanish strategiyasini amalga oshirish uchun marketing va
brend yaratish bo'yicha sarmoyalar kiritishi mumkin. 15
Reinvestitsiya orqali
olingan mablag'lar marketing tadbirlarini tashkil qilish, brendni rivojlantirish va
yangi bozorlarga kirish uchun sarflanishi mumkin. Bu orqali korxona o'z
mahsulotlarini tanitadi va yangi mijozlar bazasini yaratadi.
4. Kadrlar salohiyatini oshirish.
Korxona o'zining kadrlar salohiyatini oshirish uchun ham reinvestitsiya
mablag'larini ishlatishi mumkin. Bu treninglar, yangi kadrlar yollash va ularni
malakasini oshirish orqali amalga oshiriladi. Kadrlar salohiyatining oshirilishi
korxonaning ishlab chiqarish samaradorligini va xizmat ko'rsatish sifatini
yaxshilashga yordam beradi.
Korxonalarning ichki manbalari va reinvestitsiya ularning iqtisodiy
barqarorligini ta'minlaydi va uzoq muddatli rivojlanish imkoniyatlarini yaratadi.
Ichki manbalar orqali olingan mablag'lar ko'pincha korxonaning uzoq muddatli
strategik maqsadlariga erishish uchun zarur bo'lgan kapitalni ta'minlaydi. Shu bilan
birga, reinvestitsiya orqali korxona bozor raqobatida o'z o'rnini mustahkamlash va
rivojlanishda davom etish imkoniyatiga ega bo'ladi.
15
Davronov, M. (2018). Korxonalarda reinvestitsiyaning roli. Tashkent: O'zbekiston ilmiy nashriyoti.
28

XULOSA
Sarmoya kiritish manbalari va ularning ahamiyati, ayniqsa korxonalar va
iqtisodiyotning barqaror rivojlanishida muhim o'rin tutadi. Korxonalarning ichki
manbalaridan foydalangan holda amalga oshiriladigan investitsiya jarayonlari,
ularning o'sishini, ishlab chiqarish quvvatlarining oshishini va raqobatbardoshligini
ta'minlaydi. Ichki manbalar, ayniqsa foyda, depresiya, zaxiralar va operatsion
oqimlar, sarmoyalarni jalb qilish va qayta sarmoya kiritishning muhim manbalari
sifatida ajralib turadi. Bu resurslar, nafaqat korxonaning joriy faoliyatini
rivojlantirish, balki uzoq muddatli o'sish va rivojlanishni ta'minlash uchun zarur
bo'ladi.
Reinvestitsiya, ya'ni olingan foydaning qayta sarmoya sifatida ishlatilishi,
korxonaning kelajakdagi muvaffaqiyatini belgilaydi. Reinvestitsiya orqali
texnologiyalarni yangilash, ishlab chiqarish quvvatlarini oshirish, marketing va
brendni rivojlantirish, kadrlar salohiyatini oshirish kabi sohalarda sarmoyalar
kiritilishi mumkin. Shuningdek, reinvestitsiya korxonaning innovatsion faoliyatini
qo'llab-quvvatlash va yangi bozorlarga kirish imkoniyatlarini yaratadi.
Korxonalarning ichki manbalari va reinvestitsiya jarayonlari, asosan, uzoq
muddatli strategik rejalashtirish va barqaror rivojlanishga qaratilgan bo'lib,
iqtisodiyotda moliyaviy barqarorlikni ta'minlashda muhim ahamiyatga ega. Ular,
shuningdek, davlat tomonidan qo'llab-quvvatlanadigan sarmoya kiritish tizimlari
va tashqi kapital bilan muvofiqlikda ishlaydi. Xalqaro investitsiyalar va tashqi
kapital, o'z navbatida, korxonalarga global bozorlarga kirish imkoniyatlarini
yaratadi, shu bilan birga milliy iqtisodiyotning raqobatbardoshligini oshiradi.
Shu bilan birga, xususiy kapital (private equity), aksiyalar bozori va bank
krediti kabi boshqa investitsiya manbalari ham sarmoya kiritish jarayonida muhim
rol o'ynaydi. Ular, o'z navbatida, yangi biznesni yaratish, innovatsiyalarni amalga
oshirish va iqtisodiy o'sishni ta'minlashda muhim ahamiyatga ega.
Umuman olganda, korxonalarning ichki manbalari va reinvestitsiya,
faqatgina korxona darajasida emas, balki mamlakat iqtisodiyotining umumiy
rivojlanishiga ham katta ta'sir ko'rsatadi.
29

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR:
1. Yuldashev, A. (2017). "Iqtisodiy nazariya va amaliyot: O'zbekistondagi iqtisodiy
rivojlanish va sarmoyalar." Tashkent: O'zbekiston Respublikasi Iqtisodiyot va
moliya vazirligi.
2. Shamsutdinov, T. (2018). "Investitsiya va kapital bozori." Tashkent: Iqtisodiyoti
nashriyoti.
3. Xo'jaev, O. (2020). "Moliyaviy menejment: Nazariy asoslar va amaliyot."
Tashkent: O'zbekiston moliya instituti.
4. Karimov, M. (2019). "Korxonalarda kapitalni boshqarish." Tashkent:
O'zbekiston iqtisodiyoti nashriyoti.
5. Usmanov, B. (2016). "Reinvestitsiya va korxonalarning ichki manbalari."
Tashkent: Iqtisodiy jurnal.
6. Soliev, K. (2015). "Xususiy kapital va investitsiya strategiyalari." Tashkent:
Iqtisodiy maktab nashriyoti.
7. Sultanov, S. (2017). "Investitsiya bozorlarining tahlili." Tashkent: O'zbekiston
banki.
8. Alimov, R. (2018). "Xalqaro investitsiyalar va tashqi kapital." Tashkent: Xalqaro
iqtisodiy fakulteti nashriyoti
9. Mirzaev, D. (2020). "Bank krediti va uning iqtisodiy rolini tahlil qilish."
Tashkent: O'zbekiston iqtisodiyot va bank tizimi.
10. G'ulomov, T. (2021). "Korxonalarning moliyaviy barqarorligi va sarmoya
manbalari." Tashkent: O'zbekiston iqtisodiyoti.
11. Davronov, M. (2018). "Korxonalarda reinvestitsiyaning roli." Tashkent:
O'zbekiston ilmiy nashriyoti.
12. Saidov, R. (2022). "Investitsiya va iqtisodiy rivojlanish." Tashkent: Iqtisodiy
tadqiqotlar instituti.
13. Oripov, S. (2019). "Xususiy kapital: Asosiy tushunchalar va amaliyot."
Tashkent: O'zbekiston iqtisodiyoti.
14. G'iyosov, F. (2020). "Moliyaviy resurslar va sarmoyalar." Tashkent:
O'zbekiston moliya vazirligi.
30

Biznesga investitsiya kiritish manbalari

Купить