• Всего документов: 5844
  • Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена 40000UZS
Размер 40.3KB
Покупки 0
Дата загрузки 17 Май 2025
Расширение docx
Категория Дошкольное и начальное образование

Продавец

Amriddin Hamroqulov

Дата регистрации 23 Февраль 2025

37 Продаж

Bolalarni tilga o'rgatishda ta'limiy o'yinlardan foydalanish amaliyot

14O‘yinning yoshga mosligi — bolaning rivojlanish darajasiga qarab tanlash; O‘yinning maqsadga yo‘naltirilganligi — aniq so‘z, tovush yoki nutq ko‘nikmasini shakllantirish; Rag‘batlantiruvchi muhit — o‘yin davomida tanqid qilmaslik, xatoni yumshoq ko‘rsatish; Takroriylik — bir xil o‘yinni qayta-qayta o‘ynatish orqali mustahkamlash; Differensial yondashuv — har bir bolaga uning qobiliyatiga mos darajada topshiriq berish. Ta’limiy o‘yinlarning turlari va ularni til o‘rgatishda qo‘llash metodikasi (Jadval) O‘yin turi Metodik maqsadi O‘yin shakli Til o‘rgatishda qo‘llanishi Kutilayotgan natija Didaktik o‘yinlar So‘z boyligini oshirish, lug‘atni mustahkamlas h Kartochka, rasmlar, savol-javob So‘z tanlash, sinonim/antoni m o‘rganish, gap tuzish Lug‘at boyligi ortadi, mustahkam eslab qoladi Rolli o‘yinlar Og‘zaki muloqotni rivojlantirish Ssenariy asosida suhbat Hayotiy vaziyatlarda so‘zlashishni mashq qilish Muloqot ko‘nikmasi va nutq madaniyati rivojlanadi Harakatli o‘yinlar Eshitish va talaffuz ko‘nikmasini oshirish Buyruq asosida harakat So‘z va harakatni bog‘lab o‘rganish So‘zlar eslab qoladi, diqqat kuchayadi Pantomima o‘yinlari Fe’llar va harakat so‘zlarini mustahkamlas h Harakat orqali topish So‘zlar va obrazlarni bog‘lash Nutq tasviriyligi va anglash kuchayadi Interaktiv o‘yinlar (AKT) Multimediali vositalar orqali til o‘rgatish Kompyuter, audio, vizual ilovalar Tovush, so‘z, gaplarni multimedia orqali mustahkamlash Yuqori motivatsiya va multimodal o‘rganish ta’minlanadi 13ohangda so‘zlashni o‘rganishga undaydi. Bu o‘yinlar og‘zaki muloqotni kuchaytiradi, til elementlarini real vaziyatga bog‘lab beradi. Harakatli o‘yinlar esa tovushni, so‘zni harakat bilan bog‘lash orqali o‘rganishni ta’minlaydi. “Kim tez yuguradi?”, “Rangga qarab so‘z ayt”, “Ko‘rsat va ayt” kabi o‘yinlarda bola bir vaqtning o‘zida tanlaydi, yuguradi, so‘zlaydi. Harakat orqali so‘zlashuv bolada emotsional eslab qolish mexanizmini faollashtiradi. Ayniqsa, energiyaga boy bolalar uchun harakatli o‘yinlar ayni muddaodir. Pantomimaga asoslangan o‘yinlar bolalarda fe’l, holat va harakat ifodalarini so‘z bilan aytishni o‘rgatadi. Bola harakat qiladi, boshqalar esa nima qilayotganini so‘z bilan ifodalaydi. Bu jarayon so‘z boyligini faollashtiradi, so‘zlar ma’nosini ongli ravishda tushunishga olib keladi. Masalan, “Nimani ko‘rsatdi?”, “Bu nima qilyapti?” o‘yinlarida bola obrazni yaratadi, tengdoshlari uni til orqali ifodalaydi. Dramatik o‘yinlar — bu kichik sahna ko‘rinishidagi mashg‘ulotlardir. Bola she’r aytadi, hikoya so‘zlaydi, sahnaga chiqadi. Bunda bola talaffuz, ohang, mimika, so‘z tanlash, nutqning ifodaviyligini mashq qiladi. Til o‘rganish uchun bu o‘yinlar nutqiy nafosatni shakllantirishga xizmat qiladi. Sensor o‘yinlar tovushni eshitish, tanish, farqlash, tovushlar asosida so‘z tanlash, bir hil tovushli so‘zlar topishga qaratilgan. “Tovushni eshit va top”, “So‘zlar ichidan ‘s’ harfli so‘zni ajrat” kabi o‘yinlar fonetik bilimni mustahkamlashga yordam beradi. AKT (axborot-kommunikatsiya texnologiyalari) asosidagi interaktiv o‘yinlar — bugungi kun pedagogikasining ajralmas qismiga aylangan. Kompyuter o‘yinlari, multimediali dasturlar, interaktiv kartochkalar orqali til o‘rgatish samarador bo‘lmoqda. Bu o‘yinlar tovush eshittirish, rasmli materiallar, animatsiyalar bilan so‘zni bog‘lash, tanlash, takrorlash, gap tuzish kabi imkoniyatlarni beradi. Ta’limiy o‘yinlarni samarali qo‘llash uchun quyidagi metodik yondashuvlar muhim: 9o‘rganadilar. Bu esa ularning nutq madaniyatiga, tilga bo‘lgan ishonchiga, mustaqil fikr ifodalay olishiga asos bo‘ladi. Maktabgacha yoshdagi bolalar orasida o‘yin orqali o‘rganilgan so‘zlar ancha yaxshi eslab qolinadi. Bu ilmiy jihatdan ham isbotlangan: bola hissiy tajriba orqali eshitgan, ko‘rgan va bajargan harakatni yaxshi eslaydi. Shu sababli o‘yin — faqat harakat emas, balki xotira, e’tibor, tasavvur va emotsiyani birlashtirgan metodik vositadir. Tarbiyachining vazifasi — o‘yinni shunchaki o‘tkazish emas, balki uni til o‘rganishga xizmat qiladigan vosita sifatida qurishdir. Til o‘rgatishda ta’limiy o‘yinlar turlicha shakllarda bo‘lishi mumkin: stol usti o‘yinlar, kartochkali o‘yinlar, tovushga asoslangan o‘yinlar, mantiqiy guruhlash o‘yinlari, topshiriqli harakatli o‘yinlar, pantomima va tasvirga asoslangan o‘yinlar. Har birining o‘ziga xos maqsadi, metodik yo‘nalishi va o‘rgatish samarasiga ega. Masalan, tasvirli kartochkalar yordamida so‘z boyligini oshirish, tovushlar o‘yinida fonetik tayyorgarlik, pantomima orqali fe’l va holatlar bilan tanishtirish mumkin. Ta’limiy o‘yinlarning ahamiyati shundaki, ular bolani “o‘rganish” holatiga zo‘rlamasdan olib kiradi. Bola o‘zi bilmagan holda yangi so‘zlarni aytadi, eslaydi, takrorlaydi, jumlalar tuzadi. Tarbiyachi esa ushbu jarayonni nazorat qiladi, yo‘naltiradi, ijobiy baholaydi. Ana shu do‘stona, quvnoq va faol muhit bola uchun til o‘rganish jarayonining eng qulay ko‘rinishidir. Bundan tashqari, o‘yin jarayonida ijtimoiylashuv kuchayadi. Bolalar bir-birlari bilan muloqot qiladi, navbat kutadi, savol beradi, javob eshitadi, fikr bildiradi. Bu esa faqat til emas, balki ijtimoiy kompetensiyalarni ham rivojlantiradi. Bola o‘z fikrini ifoda etishga harakat qiladi, xatodan qo‘rqmaydi, o‘z-o‘zini baholashga intiladi. Pedagogik yondashuvlarda o‘yin metodining o‘rni juda yuqori baholanadi. Hozirgi zamonaviy ta’limda “o‘yin orqali o‘rgatish” degan printsip har bir mashg‘ulotda yadro vazifasini o‘taydi. Bu metodik uslub nafaqat samarador, balki bolalarning tabiiy ehtiyojiga mos tushadi. Shuning uchun bugungi maktabgacha ta’limda o‘yin metodlarisiz til o‘rgatish tasavvur qilib bo‘lmaydi. 8bo‘lishi kerak. Har bir bolaning qobiliyati inobatga olinib, unga individual yondashuv zarur. Maktabgacha yoshdagi bolalar uchun eng tabiiy va asosiy faoliyat turi — bu o‘yindir. Bola o‘yin orqali atrof-muhitni o‘rganadi, fikrlaydi, so‘zlashadi, harakat qiladi va o‘zini namoyon etadi. O‘yin — bu bola uchun faqat vaqt o‘tkazish vositasi emas, balki chuqur didaktik va psixologik ahamiyatga ega bo‘lgan faol o‘quv jarayonidir. Aynan shu jihat o‘yinni til o‘rgatish jarayonida samarali metod sifatida qo‘llash zaruratini yuzaga keltiradi. O‘yin faoliyati bolaning ruhiyatiga eng mos, stresssiz va motivatsiyaga boy muhit yaratadi. Bola o‘yinda o‘zini erkin his qiladi, u topshiriq emas, balki zavqli mashg‘ulot bilan bandman deb o‘ylaydi. Bu esa o‘z-o‘zidan o‘rganish samaradorligini oshiradi. Til o‘rgatish jarayonida aynan shu muhit muhim — bola o‘zini majburlanmay, ixtiyoriy ravishda so‘zlarni eslab qoladi, talaffuz qiladi, jumlalar tuzadi. Didaktik o‘yinlar — o‘qitish maqsadida ishlab chiqilgan maxsus o‘yinlardir. Ular orqali bolaga tilning tovush tizimi, so‘z boyligi, grammatik shakllar, nutqiy muloqot elementlari bosqichma-bosqich, qulay va tushunarli shaklda o‘rgatiladi. Misol uchun, "Nimani ko‘rding?", "So‘zni top!", "Kimga tegishli?", "Ranglar haqida ayt", "Hayvonni tanla" kabi o‘yinlar bolalarning lug‘at boyligini oshiradi, so‘zlarni eslab qolish va ishlatish ko‘nikmasini shakllantiradi. O‘yin davomida bolaning diqqatini jamlash, tinglash, tez fikrlash, savol-javob qilish, javobni o‘ylab topish, boshqa bolalar bilan muomala qilish ko‘nikmalari rivojlanadi. Shu sababli til o‘rgatishda o‘yin metodlari faqat og‘zaki nutq emas, balki psixik faoliyatni ham rivojlantiradi. Bola o‘yinda o‘rganayotganini bilmasligi mumkin, biroq u faoliyat jarayonida kerakli so‘zlar va tuzilmalarning tabiiy egasiga aylanadi. Rolli o‘yinlar ham til o‘rgatishda samarali metodlardan biridir. “Do‘konchi va xaridor”, “Shifokor va bemor”, “Oila a’zolari” kabi rolli o‘yinlar orqali bolalar kundalik hayotdagi muloqot shakllarini o‘zlashtiradilar. Ular gapirishni, so‘rashni, minnatdorchilik bildirishni, savol berishni, ohangni to‘g‘ri tanlashni 15Ta’limiy o‘yinlar yordamida bola nutqiy faoliyatda erkinroq bo‘ladi, muloqotga intiladi, o‘z fikrini sodda va tushunarli ifoda etishni o‘rganadi. Til o‘rganishdan zavq olish tuyg‘usi shakllanadi. Bu esa butun hayoti davomida unga kerak bo‘ladigan eng muhim ko‘nikmalardan biridir. T a’limiy o‘yinlarning turlari xilma-xilligi, ulardan maqsadli foydalanish metodikasi til o‘rganish jarayonini samarali, sodda, qiziqarli va esda qolarli bo‘lishini ta’minlaydi. Tarbiyachining vazifasi — bu o‘yinlarni shunchaki o‘tkazish emas, balki har bir o‘yinni o‘rgatish vositasi sifatida ko‘rish va unga pedagogik yondashuv bilan yondashishdir. 3 . Amaliyot jarayonida ta’limiy o‘yinlardan foydalanish tajribasi va samaradorligi Malaka oshirish kursi doirasida maktabgacha ta’lim tashkilotida olib borgan amaliyotim davomida “Bolalarni tilga o‘rgatishda ta’limiy o‘yinlardan foydalanish” mavzusi bo‘yicha nazariy bilimlarimni bevosita bolalar bilan mashg‘ulotlar orqali sinab ko‘rish imkoniyatiga ega bo‘ldim. O‘zim tanlagan o‘yinli metodlarning real ta’lim jarayonida qanday samara berishini amalda ko‘rdim va bu boradagi kuzatuvlarim asosida muhim xulosalarga keldim. Amaliyot dastlabki bosqichida guruhdagi bolalarning umumiy nutqiy holati, lug‘at boyligi, talaffuz, e’tibor, qiziqish va muloqotga bo‘lgan intilish darajalari aniqlab olindi. Shu asosda individual va guruhiy metodlar tanlab olindi. Eng avvalo, bolalarga qiziqarli bo‘ladigan, o‘yin asosida til o‘rgatishni nazarda tutgan dars ishlanmalari tuzildi. Har bir mashg‘ulotda ta’limiy o‘yinlar asosiy vosita sifatida qo‘llanildi. Birinchi haftada “Ranglar olamiga sayohat” nomli didaktik o‘yinni o‘tkazdim. Ushbu o‘yin orqali bolalarga rang nomlari, ularning farqlari, so‘zlarni talaffuz qilish o‘rgatildi. Kartochkalar, tasvirli materiallar yordamida mashg‘ulot tashkil etildi. Bola rasmga qarab so‘z aytadi, so‘zga mos rangni topadi, uni gapda ishlatishga harakat qiladi. Mashg‘ulot natijasida bolalar rang nomlarini bemalol ayta boshladi, ayrimlari esa ularni gapda to‘g‘ri ishlatishga harakat qildi. Ikkinchi haftada esa “Do‘konda xarid” rolli o‘yin mashg‘uloti tashkil etildi. Bu o‘yin bolalarning ijtimoiy vaziyatda so‘zlashish ko‘nikmalarini shakllantirishga 16xizmat qildi. Bolalar xaridor va sotuvchi rollarini bajarib, mahsulotlar nomini, narxini, oddiy so‘zlashuv shakllarini o‘zlashtirdi. O‘yin jarayonida “Beraman”, “Olmoqchiman”, “Rahmat”, “Mana pul” kabi iboralarni bemalol ishlatishdi. Bolalarda ishtirok istagi kuchayib, ular o‘yin davomida so‘z boyligidan faol foydalanishga intildilar. Uchinchi haftada pantomima asosida “Men nima qilyapman?” o‘yini o‘tkazildi. Bu o‘yin orqali bolalarda fe’l va harakat so‘zlarini eslab qolish, harakatni so‘z bilan ifodalash ko‘nikmalari rivojlandi. Bola harakatni ko‘rsatadi, qolganlar uni topishga harakat qiladi. Bu metod bolalarda nafaqat so‘z eslash, balki diqqatni jamlash, kuzatish, fikrlash, taqqoslash kabi ko‘nikmalarni rivojlantirdi. To‘rtinchi haftada esa interaktiv multimedia asosida o‘yinlar sinab ko‘rildi. Interaktiv doska, planshet va audio vositalar orqali o‘yinli topshiriqlar bajarildi. “Tovushni eshit va so‘zni top”, “Gapni tugat” kabi o‘yinlar audio-visually usulda tashkil etildi. Bolalar vizual va eshitish qobiliyatiga tayanib so‘zlarni tezroq o‘zlashtira boshladilar. Ayniqsa, rasm asosida gap tuzish topshiriqlari samarali bo‘ldi. Amaliyot davomida olib borilgan mashg‘ulotlarda shuni kuzatdimki, bolalar o‘yin shaklidagi topshiriqlarda passiv emas, aksincha faol ishtirokchi bo‘ladilar. Ular o‘z ixtiyori bilan qatnashadi, javob beradi, tanlaydi, ko‘rsatadi, taqlid qiladi. Har bir o‘yin natijasida bolalarda nafaqat yangi so‘zlar, balki ularni qo‘llash ko‘nikmalari ham shakllandi. Metodik kuzatuv natijalariga ko‘ra, o‘yinli mashg‘ulotlarda ishtirok etgan bolalarda nutqiy faollik 45–50% dan 70–75% ga oshdi. Ba’zi bolalar ilgari kam gapirgan bo‘lsa, o‘yin davomida so‘z aytishga harakat qilgan, hatto birinchi marta jamoat ichida gapirgan holatlar ham kuzatildi. Bu esa o‘yin metodining ijtimoiylashuvdagi rolini ko‘rsatadi. O‘yinlarning samaradorligi shundaki, ular til o‘rganish jarayonini tabiiy, ixtiyoriy, quvnoq va hayotiy holatga aylantiradi. Bolaning eslab qolishi, gap tuzishi, talaffuzi, mimikasi va emotsiyasi o‘yin orqali rivojlanadi. Bunda 2110) Tarbiyachi doimo o‘yin davomida bolalar bilan birga bo‘lishi, ularga erkin fikr bildirishga imkon yaratishi va ijobiy muhitni saqlashi zarur – aynan shunday muhitda til o‘rganish samarali bo‘ladi. Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati 1. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2022-yil 28-yanvardagi PQ–81- sonli Qarori – “2022–2026-yillarda maktabgacha ta’limni rivojlantirish bo‘yicha Dastur”. 2. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2020-yil 19-martdagi 186-sonli Qarori – “Maktabgacha ta’lim tizimida davlat ta’lim standartini joriy etish to‘g‘risida”. 3. “Ta’lim to‘g‘risida”gi Qonun (yangi tahrir) – Qonun hujjatlari ma’lumotlari, 2020. 4. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining PF–6199-sonli Farmoni – “Maktabgacha ta’lim sifatini oshirish va boshqaruv tizimini takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”, 2021. 5. To‘xtayeva M.Q. Maktabgacha ta’lim pedagogikasi. – Toshkent: Fan va texnologiya, 2020. 6. Jo‘rayev N., Qodirova S. Pedagogik texnologiyalar asoslari. – Toshkent: O‘qituvchi, 2021. 7. Raximova R. Bolalar nutqini rivojlantirish metodikasi. – Toshkent: O‘zR MTTV, 2022. 8. Yusupova Z.A. Ilk va maktabgacha yoshdagi bolalar bilan pedagogik ishlar. – Toshkent, 2019. 9. Abdurahmonova S. Didaktik o‘yinlar orqali til o‘rgatish. – Samarqand: Zarafshon, 2023. 10. Ergasheva M., To‘xtayeva N. Maktabgacha ta’lim metodikasi. – Buxoro, 2021. 11. Karimova R.A. Zamonaviy pedagogik texnologiyalar. – Toshkent: Innovatsiya, 2020. 2212. Tohirova G. Bolalar nutqini baholash va kuzatish metodikasi. – Farg‘ona: Ilm maskani, 2020. 13. Shamsiyeva Z. Maktabgacha ta’limda innovatsion yondashuvlar. – Toshkent: Zamonaviy bosma, 2022. 14. UNESCO. Learning through play: strengthening learning through play in early childhood education. – Paris, 2020. 15. Mavlonova R.X. Pedagogik texnologiyalar nazariyasi va amaliyoti. – Toshkent: Fan, 2021. 16. Raufova M. Bolalar bilan kommunikativ o‘yinlar. – Namangan: Nur, 2023. 17. Rahimova D. Til o‘rganishda lingvodidaktik o‘yinlar. – Toshkent: Innovatsiya, 2019. 18. Xasanova M. Estetik tarbiya va og‘zaki nutq rivoji. – Buxoro: Ilm ziyo, 2021. 19. G‘ulomova N. O‘yinli metodlar orqali ta’lim-tarbiya samaradorligini oshirish. – Toshkent, 2020. 20. Zaynutdinova M. Nutq faoliyatida kommunikativ yondashuvlar. – Toshkent: TDPU, 2018. 18Amaliyot davomida qo‘llanilgan ta’limiy o‘yinlar bolalarda nutqni rivojlantirish, lug‘atni boyitish, muloqotga kirishish, fikr bildirish, eshitganini anglash va mustaqil gapirish ko‘nikmalarini samarali tarzda shakllantirdi. Bu tajriba menga faqat nazariy bilimlarni amaliyotga tatbiq etish imkonini beribgina qolmay, balki har bir bola uchun eng qulay o‘rganish usuli bu — o‘yin ekanini chuqur anglab yetishimga xizmat qildi. 6. Yo‘l xaritasi: Bolalarni tilga o‘rgatishda ta’limiy o‘yinlardan foydalanish № Ishtirokchilar F.I.Sh. Vazifa, faoliyat turi Ish natijasi Bajarish muddati 1 Tarbiyachi-amaliyotchi Guli Abduhashimova Mavzuni tanlash, reja tuzish, metodik materiallar tayyorlash Nazariy asoslar va metodik reja tayyorlandi 1-hafta 2 Tarbiyachi va guruh rahbari Mashg‘ulotlarni tashkil etish, bolalar ishtirokini faollashtirish Ta’limiy o‘yinlar asosida 4 ta mashg‘ulot o‘tkazildi 2-hafta 3 Tarbiyachi Kuzatuv natijalarini tahlil qilish, jadval tuzish Rivojlanish dinamikasi aks ettirilgan jadval shakllantirildi 3-hafta 4 Tarbiyachi va metodist Xulosa va tavsiyalar ishlab chiqish, yakuniy hujjat tayyorlash Malaka ishi yakunlanib, topshirishga tayyor holga keltirildi 4-hafta 2ANNOTATSIYA Ushbu malaka ishi “Bolalarni tilga o‘rgatishda ta’limiy o‘yinlardan foydalanish” mavzusiga bag‘ishlangan. Mavzuni tanlashimga sabab — maktabgacha yoshdagi bolalarning til o‘rganishga bo‘lgan tabiiy qiziqishlarini yanada rivojlantirish va bu jarayonda o‘yinlarning imkoniyatlaridan to‘g‘ri foydalanish zaruratidir. Amaliyot davomida shuni chuqur his qildimki, bola o‘yin orqali tilni yanada erkin, ixtiyoriy va quvonchli muhitda o‘zlashtiradi. Ish davomida til o‘rganishning psixologik-pedagogik asoslari, ta’limiy o‘yinlarning o‘rni, ularning shakllari va turlari nazariy jihatdan o‘rganildi. Shuningdek, o‘z faoliyatimda qo‘llagan o‘yinli metodlar, bolalarning javoblari, ishtiroki, qiziqish darajasi tahlil qilindi. O‘tkazilgan mashg‘ulotlar shuni ko‘rsatdiki, didaktik o‘yinlar, rolli o‘yinlar va interaktiv faoliyat bolalarda nafaqat so‘z boyligini oshiradi, balki nutq madaniyati, muloqot ko‘nikmalari va mustaqil fikrlashni ham rivojlantiradi. Mazkur malaka ishi mening nazariy bilimlarim, kuzatuvlarim va amaliy tajribam asosida tayyorlandi. Ishonamanki, bu ish nafaqat mening kasbiy o‘sishimga xizmat qiladi, balki boshqa tarbiyachilar uchun ham foydali metodik tavsiya bo‘la oladi. Kalit so‘zlar: maktabgacha ta’lim, til o‘rgatish, ta’limiy o‘yinlar, nutq rivoji, didaktik metodlar, o‘yinli yondashuv, muloqot ko‘nikmalari 10Bugungi kunda maktabgacha ta’lim tizimida zamonaviy pedagogik texnologiyalardan foydalanish til o‘rgatish jarayonining samaradorligini oshirishda muhim omil hisoblanadi. Bu texnologiyalar bolaning shaxs sifatida rivojlanishini, mustaqil fikrlash, o‘z fikrini bayon qilish, muloqot qilish va axborotni eslab qolish qobiliyatlarini faollashtirishga xizmat qiladi. Til — bu faqat grammatik qoidalar majmuasi emas, balki fikr, emotsiya va ijtimoiy ongning tashuvchisidir. Shu boisdan bolalarda tilni shakllantirish jarayoni chuqur didaktik va texnologik yondashuvni talab etadi. Pedagogik texnologiyalar deganda faqat kompyuter, multimedia yoki axborot vositalarini tushunmaslik kerak. Aslida bu atama ta’lim jarayonining oldindan rejalashtirilgan, tizimli, natijaga yo‘naltirilgan hamda bosqichma-bosqich o‘qitish usullarining majmuasini anglatadi. Maktabgacha ta’limda bu texnologiyalar bolalarning yoshiga, qiziqishiga, individual o‘ziga xosligiga mos tarzda tanlanadi. Shu bois pedagogik texnologiyalar o‘yin, mashg‘ulot, suhbat, vizual vosita, interaktiv harakatlar orqali tilni o‘rgatishda juda qulay va samarali hisoblanadi. Birinchi navbatda, interaktiv metodlar til o‘rgatishning asosiy vositasiga aylangan. “Aqliy hujum”, “Savol-javob zanjiri”, “Kim tez aytadi?”, “Zanjirli hikoya tuzish” kabi metodlar bolalarda og‘zaki nutqni faollashtiradi, ularni fikr almashishga undaydi. Interaktiv metodlar orqali bola o‘z fikrini bildirish, boshqalarni tinglash, muloqot qilish, javobni to‘g‘ri tuzish, ohangni boshqarish kabi ko‘nikmalarni egallaydi. Bu jarayon til o‘rganishning eng muhim psixologik bosqichlarini yengil tarzda o‘zlashtirishga yordam beradi. Yana bir samarali yondashuv — bu modulli o‘qitish texnologiyasi. Bu texnologiyada har bir til elementining (tovush, so‘z, jumla, muloqot) mustaqil modullar sifatida o‘rgatilishi nazarda tutiladi. Masalan, bir modulda so‘z yodlash bo‘lsa, ikkinchisida so‘z birikmasi bilan gap tuzish, uchinchisida nutqiy vaziyatlarda ishlatish mashq qilinadi. Bunday yondashuv ketma-ketlikni, izchillikni va bosqichma-bosqich o‘rganishni ta’minlaydi. Shuningdek, o‘yin texnologiyasi ham pedagogik texnologiyalarning bir turi sifatida til o‘rgatishda keng qo‘llaniladi. Ta’limiy o‘yinlar yordamida bola 1O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI MAKTABGACHA VA MAKTAB TA’LIM I VAZIRLIGI MAKTABGACHA TA’LIM TASHKILOTLARI DIREKTOR VA MUTAXASSISLARINI QAYTA TAYYORLASH VA ULARNING MALAKASINI OSHIRISH INSTITUTI Mavzu: Bolalarni tilga o'rgatishda ta'limiy o'yinlardan foydalanish MALAKA ISHI Malaka toifasi : Malaka ishini bajaruvchisi: Abdullayeva Guli Toshkent – 2025 yil 5Malaka ishining dolzarbligi shundaki, bugungi kunda maktabgacha ta’lim tashkilotlarida til o‘rgatish jarayoni ko‘pincha sun’iy shaklda, bolaning faol ishtirokidan yiroq, taqlidga asoslangan tarzda tashkil etilmoqda. Bu esa bolaning tilga nisbatan qiziqishini pasaytiradi, nutq faoliyatini sekinlashtiradi. Ushbu ishda aynan shunday muammolarni bartaraf etish yo‘llari sifatida ta’limiy o‘yinlar orqali faol, interaktiv, qiziqarli muhitda til o‘rgatish taklif etiladi. Ishning maqsadi — bolalarni tilga o‘rgatishda ta’limiy o‘yinlardan samarali foydalanishning nazariy va amaliy asoslarini o‘rganish, metodik tavsiyalar ishlab chiqish va tajriba asosida ularning natijadorligini aniqlashdan iborat. Ushbu maqsadga erishish uchun quyidagi vazifalar belgilandi: Til o‘rgatishning psixologik-pedagogik asoslarini o‘rganish; Ta’limiy o‘yinlar turlari va ularning lingvistik asoslarini tahlil qilish; O‘yinlar yordamida og‘zaki va yozma nutqni rivojlantirish usullarini aniqlash; Maktabgacha yoshdagi bolalarning til o‘rganish jarayonida o‘yinlarning ta’sirini amaliy kuzatuv orqali baholash; Amalga oshirilgan metodik ishlar asosida taklif va tavsiyalar ishlab chiqish. tadqiqot obyekti – maktabgacha yoshdagi bolalar bilan olib boriladigan til o‘rgatish jarayonidir. Tadqiqot predmeti – tilga o‘rgatishda ta’limiy o‘yinlardan foydalanish metodikasi, uning samaradorlik darajasi va pedagogik ahamiyatidir. Mazkur malaka ishi davomida nazariy bilimlarni amaliyotda sinash, metodik yondashuvlar asosida til o‘rgatishni tashkil etish, ta’limiy o‘yinlar orqali bolalarda tilga nisbatan ijobiy munosabat shakllantirish kabi muhim jihatlar yoritildi. Ishonchim komilki, bu ish mening kelgusidagi tarbiyachi-pedagog sifatidagi faoliyatimda amaliy qo‘llanma sifatida xizmat qiladi. 12“o‘zi baholash”, “do‘sti bilan solishtirish” kabi o‘yinli topshiriqlar bola o‘z so‘zini tekshirishga, xatolar ustida ishlashga va mustaqil ravishda o‘rganishga o‘rgatadi. Bu esa bolaning ichki motivatsiyasini mustahkamlaydi. 2 . Ta’limiy o‘yinlarning turlari va ularni til o‘rgatishda qo‘llash metodikasi Maktabgacha ta’lim jarayonida til o‘rgatishning eng samarali vositalaridan biri bu — ta’limiy o‘yinlardir. O‘yin orqali o‘rgatish — bu nafaqat didaktik jihatdan to‘g‘ri, balki bolaning tabiiy ehtiyojiga ham mos keladigan yondashuvdir. Ta’limiy o‘yinlar bolaning ichki dunyosiga mos tarzda tanlanadi va uni erkin, faol va ixtiyoriy ishtirok etishga undaydi. Til o‘rganish jarayonini quruq yodlashdan ko‘ra, o‘yin orqali tashkil qilish, bolani so‘zlar, tovushlar, gaplar bilan jonli tanishtirishni ta’minlaydi. Shu bois, hozirgi zamonaviy pedagogikada ta’limiy o‘yinlarning turlari va ularning qo‘llanilish metodikasi alohida o‘rganilmoqda. Ta’limiy o‘yinlar o‘z maqsadiga ko‘ra bir necha guruhlarga bo‘linadi. Ulardan eng asosiylari: didaktik o‘yinlar, rolli o‘yinlar, harakatli o‘yinlar, pantomimaga asoslangan o‘yinlar, so‘zlashuvli dramatik o‘yinlar, sensor o‘yinlar hamda axborot texnologiyalari bilan bog‘liq interaktiv o‘yinlardir. Har birining o‘z vazifasi, uslubi va til o‘rganishdagi o‘rni mavjud. Didaktik o‘yinlar — bu pedagog tomonidan oldindan maqsadli tayyorlangan va bolaga yangi bilim yoki ko‘nikma berishga qaratilgan mashg‘ulot shaklidir. Til o‘rgatishda didaktik o‘yinlar yordamida so‘z yodlash, tovush tanish, sinonim va antonim o‘rganish, so‘z juftliklarini ajratish, rasm asosida gap tuzish kabi mashqlar bajariladi. Masalan, “Nimani ko‘rding?”, “So‘zlar karuselasi”, “Ortiqcha so‘zni top” kabi o‘yinlar bolani diqqat bilan eshitishga, tez fikrlashga, to‘g‘ri talaffuz qilishga va tanlab aytishga o‘rgatadi. Rolli o‘yinlar — bolani hayotiy vaziyatlarga qo‘shish, ijtimoiy rollarni sinab ko‘rish orqali muloqotga jalb etadigan o‘yinlardir. “Do‘konda xarid”, “Shifokor va bemor”, “Telefon suhbati”, “Mehmon kutish” kabi ssenariy asosida qurilgan o‘yinlar bolani o‘zini turli holatlarda qanday tutishni, nima deyishni, qanday 3Mavzu: Bolalarni tilga o'rgatishda ta'limiy o'yinlardan foydalanish Reja Kirish 1. Maktabgacha yoshdagi bolalarga til o‘rgatishning ilmiy-nazariy asoslari 2. Ta’limiy o‘yinlarning turlari va ularni til o‘rgatishda qo‘llash metodikasi 3. Amaliyot jarayonida ta’limiy o‘yinlardan foydalanish tajribasi va samaradorligi Xulosa Foydalanilgan adabiyotlar 20 TAVSIYALAR 1) Til o‘rgatish mashg‘ulotlarini o‘yin shaklida tashkil etish – bu bolalarda qiziqish, ishtiyoq va ijobiy emotsiyalar uyg‘otadi. Har bir darsda o‘yinli topshiriqlar bo‘lishi muhim. 2) Ta’limiy o‘yinlarni bolaning yoshiga, qiziqishiga va psixologik xususiyatlariga mos holda tanlash – har bir bola individual yondashuvni talab qiladi. 3) Didaktik, rolli, pantomima va interaktiv o‘yinlardan kompleks foydalanish – bu bolada lug‘at boyligini, so‘zlashuv madaniyatini va nutqiy faollikni rivojlantiradi. 4) O‘yin orqali o‘rganilgan so‘zlarni real hayotiy vaziyatlarda mustahkamlash – bolalar o‘yin davomida o‘rgangan so‘zlarini hayotda ishlatish imkoniga ega bo‘lishi lozim. 5) Til o‘rganish jarayonida ota-onalarni ham jalb etish – bola uyda ham o‘yin shaklida mashq qilish imkoniga ega bo‘lsa, bu o‘rganish samaradorligini oshiradi. 6) Mashg‘ulot davomida bolalarni baholamaslik, balki rag‘batlantirish – bu ularni ko‘proq ishtirok etishga undaydi, o‘z-o‘zini baholash va ishonchni oshiradi. 7) Ta’limiy o‘yinlarni mavzuga mos ravishda rejalashtirish – har bir o‘yin oldindan aniq maqsadga yo‘naltirilgan bo‘lishi kerak: yangi so‘z, gap tuzish, talaffuz yoki muloqot. 8) Multimedia va AKT vositalaridan o‘rinli foydalanish – rasm, ovoz, animatsiya yordamida bolalarning vizual va eshitish xotirasi faollashtiriladi. 9) Mashg‘ulotdan so‘ng pedagogik refleksiya olib borish – qanday o‘yin foydali bo‘ldi, kim qanday ishtirok etdi, qaysi metodlar natija berdi — bular tahlil qilinishi kerak. 11so‘zlarni, gap tuzishni, savol-javob qilishni, rollarga kirishni, ijtimoiy vaziyatni tushunishni tabiatdagidek erkinlik bilan egallaydi. Bu o‘yinlar o‘quv materialini qiziqarli va o‘zlashtiriladigan ko‘rinishda taqdim etadi. Ayniqsa, til o‘rgatishda rolli, dramatik, pantomima, vizual, didaktik va harakatli o‘yinlar katta ahamiyatga ega. Axborot-kommunikatsiya texnologiyalari (AKT) orqali tilni o‘rgatish ham bugungi kundagi dolzarb masalalardan biridir. Kompyuter o‘yinlari, mobil ilovalar, interaktiv doskalar, audio-video materiallar, animatsiyalar orqali bolaga so‘z o‘rgatish, ularni takrorlash, intonatsiyani mashq qilish, obrazlar bilan bog‘lash kabi imkoniyatlar yaratiladi. Bu vositalar bolalarning sezgi organlari orqali tilni tezroq va ishonchliroq o‘zlashtirishini ta’minlaydi. AKT orqali tashkil etilgan mashg‘ulotlar bolalarda kuchli motivatsiya uyg‘otadi. Problemali o‘qitish texnologiyasi til o‘rgatishda bolaga mustaqil xulosa chiqarish, fikr yuritish, nutqiy vaziyatni tahlil qilish, muammoni so‘z bilan hal etish ko‘nikmalarini rivojlantiradi. Bu texnologiyada tarbiyachi tayyor javob bermaydi, balki bola o‘zi topishga undaladi. Masalan: “Nima bo‘lishi mumkin?”, “Qanday gap tuzsa bo‘ladi?”, “Kim boshqacha ayta oladi?” kabi savollar orqali bolaning tilga nisbatan fikrlovchi yondashuvi rivojlanadi. Klasterni yaratish texnologiyasi til materiallarini tizimlashtirish, mavzulararo bog‘lanishni ko‘rsatish, bola xotirasida to‘liq manzara yaratishda juda foydalidir. Masalan, “hayvonlar” mavzusi asosida “yovvoyi hayvonlar”, “uy hayvonlari”, “ularning tovushi”, “ular nima yeydi” kabi tarmoqlar hosil qilinadi. Bola bu tarmoq orqali so‘zlar va ularning mazmunini bog‘lab o‘rganadi, mustahkam eslaydi.Portfolioga asoslangan texnologiya til o‘rganish jarayonining monitoringini yuritish, bolaning yutuqlari va qiyinchiliklarini aniqlash, natijalarni jamlash va tahlil qilish imkonini beradi. Bola o‘zi bajargan ishlar, chizgan rasmlar, aytgan gaplari, yozgan harflari yoki kartochkalari portfeli orqali kuzatiladi va baholanadi. Bu bolaning nutqiy rivojlanishdagi shaxsiy yondashuvini shakllantiradi. Shuningdek, o‘z-o‘zini nazorat qilish texnologiyalari ham til o‘rganish jarayonida ijobiy natijalar beradi. Masalan, “to‘g‘ri-topish”, 19 Xulosa Men ushbu malaka ishini bajarish davomida shuni chuqur angladimki, bolalarga til o‘rgatish — bu faqat so‘zlarni yod oldirish emas, balki ularning qalbiga yo‘l topish, tilga mehr uyg‘otish va muloqot qilishga ishonch berish demakdir. Aynan ta’limiy o‘yinlar orqali bu murakkab jarayonni oddiy, quvnoq, bolaga mos va samimiy shaklda tashkil etish mumkin ekan. Amaliyot davomida kuzatganimdek, har bir bola o‘yinga mehr bilan kirishadi, o‘yinda o‘rgangan so‘zini hayotda ishlatishga harakat qiladi. O‘yin — bu bola uchun o‘rganishning eng tabiiy shaklidir. Mashg‘ulotlarimda didaktik, rolli, pantomima, harakatli va multimedia o‘yinlarini qo‘llaganimda bolalarning qiziqish bilan ishtirok etgani, har bir yangi so‘zni bajonidil takrorlagani, so‘zlashishga bo‘lgan intilishi oshgani meni chin dildan quvontirdi. O‘yinli metodlar yordamida til o‘rgatish bolalarning nafaqat lug‘at boyligini oshirdi, balki ularni erkin fikrlashga, o‘zini ifoda etishga, nutqiy muloqotga tayyor bo‘lishga olib keldi. Bu esa menga pedagog sifatida ishonch berdi: har bir bolaga individual yondashish, unga quvonch bilan o‘rganish imkonini yaratish eng katta natijadir. Malaka ishim davomida nazariy bilimlarni amaliyot bilan bog‘lash imkoniga ega bo‘ldim. Har bir mashg‘ulot, har bir bolakay bilan olib borilgan o‘yinli suhbat, har bir yodlangan so‘z — bu mening kasbiy shakllanishimdagi muhim qadamlardir. Ishonchim komilki, bu tajribam kelajakda faoliyatimda mustahkam poydevor bo‘lib xizmat qiladi. bolalarni tilga o‘rgatishda ta’limiy o‘yinlardan foydalanish — bu nafaqat samarali metod, balki bolaning dunyosiga kirish, uni eshitish, tushunish va birga o‘sish san’atidir. O‘yinli yondashuv orqali bola nutqni emas, hayotni o‘rganadi. Tarbiyachi esa shu jarayonning samimiy yo‘l ko‘rsatuvchisi bo‘lishi kerak. 17tarbiyachining roli — yo‘naltiruvchi, rag‘batlantiruvchi va kuzatuvchi bo‘lishdir. Men har bir mashg‘ulotdan so‘ng o‘quvchilar faoliyatini qayd etib bordim, kuzatuv jurnali orqali har bir bolaning rivojlanish dinamikasini tahlil qildim. Mashg‘ulotlardan keyin ota-onalar bilan suhbatlar olib borildi. Ular farzandlarida so‘zlashish istagi oshganini, so‘zlarni takrorlay boshlaganini, savol berishga odatlanganini bildirishdi. Bu esa pedagogik faoliyatning natijasi faqat dars jarayonida emas, balki oilaviy muhitda ham aks etayotganini ko‘rsatdi. Amaliyotdan kelib chiqib, quyidagi xulosalarga keldim: Ta’limiy o‘yinlar bola qiziqishini uyg‘otadi, nutq faolligini oshiradi; Har bir mashg‘ulotda o‘yinni asosiy metod sifatida ishlatish kerak; Bola o‘zini o‘yin orqali erkin his qiladi, bu esa til o‘rganishga sharoit yaratadi; Didaktik va rolli o‘yinlar bola lug‘atini kengaytiradi; Harakatli va pantomima o‘yinlari esa tushunish va nutqni bog‘lashga yordam beradi; Interaktiv vositalar esa bolalarda yuqori motivatsiya uyg‘otadi. Amaliyot jarayonida ta’limiy o‘yinlardan foydalanish tajribasi va samaradorligi (Jadval) O‘yin turi / mavzusi Mashg‘ulot shakli Til o‘rganish elementi Kuzatilgan o‘zgarishlar Samaradorlik darajasi Ranglar olami (didaktik o‘yin) Kartochkalar bilan ish So‘z yodlash va gap tuzish Rang nomlarini mustahkamladi , talaffuz aniqlandi Yuqori Do‘konda xarid (rolli o‘yin) Rollar orqali suhbat Muloqot, ibora, gap tuzish Suhbatlashish qobiliyati oshdi Yuqori Men nima qilyapman? (pantomima) Harakat orqali topish Fe’l va harakat so‘zlari So‘zlarni kontekstda tushunish rivojlandi O‘rtacha- yuqori Tovushni eshit va top (interaktiv) Audio+vizua l topshiriqlar Tovush, so‘z, gap Multimodal o‘rganish kuchaydi Yuqori Gapni tugat (kompyuterli o‘yin) Slaydli topshiriq Sintaksis va nutq davom ettirish Ijodiy fikrlash va gap tuzish rivojlandi Yuqori 4 KIRISH Bugungi kunda O‘zbekistonda maktabgacha ta’lim tizimining tubdan isloh qilinishi, ta’limning barcha bosqichlariga zamonaviy yondashuvlarning joriy etilishi bilan bir qatorda, bolalarning til o‘rganish jarayoniga ham alohida e’tibor qaratilmoqda. Til — bu faqat muloqot vositasi emas, balki shaxsning tafakkuri, hissiy olami, ijtimoiylashuvi va madaniy o‘zligini ifodalovchi asosiy vositadir. Aynan shuning uchun ham bolalarning tilga bo‘lgan dastlabki munosabati, uni egallashga bo‘lgan qobiliyati va qiziqishini shakllantirish maktabgacha yoshdan boshlanishi zarur. Maktabgacha yosh — bu bola hayotidagi eng muhim davrlardan biri bo‘lib, uning nutqiy rivojlanishi, tovushlarni eslab qolish, talaffuz qilish, tushunish va so‘z boyligini egallash ko‘nikmalari aynan shu bosqichda shakllanadi. Bola bu davrda so‘zlarni tez yod oladi, taqlidga moyil bo‘ladi, atrofdagi gaplarni tahlilsiz qabul qiladi, biroq o‘yin orqali o‘rganganini tezroq eslab qoladi. Shu bois, til o‘rgatish jarayonini bolalarning tabiiy ehtiyoji va faoliyatiga — ya’ni o‘yinga asoslangan holda olib borish pedagogik jihatdan to‘g‘ri va samarali yondashuv hisoblanadi. Ta’limiy o‘yinlar — bu bolalarga bilim berish, ularning qiziqishini rag‘batlantirish va faol ishtirokini ta’minlashning eng qulay shaklidir. Bola o‘yin davomida so‘z o‘rganadi, uni talaffuz qiladi, holatga bog‘laydi, nutqiy vaziyatda qo‘llaydi. Ta’limiy o‘yinlar orqali bola o‘zining so‘z boyligini oshiradi, grammatik shakllarni tabiiy o‘zlashtiradi, eshitganini tushunadi va muloqotda faol bo‘ladi. Bu esa til o‘rgatishning asosiy maqsadlariga xizmat qiladi. Mazkur malaka ishida “Bolalarni tilga o‘rgatishda ta’limiy o‘yinlardan foydalanish” mavzusi doirasida nazariy qarashlar, psixologik-pedagogik asoslar, ta’limiy o‘yinlarning turlari, ularning qo‘llanilish metodikasi va amaliyotda qo‘llash tajribalari yoritildi. Ish davomida ta’limiy o‘yinlarning til o‘rganishdagi samaradorligi, bolalardagi faollik darajasi, so‘zlashuv kompetensiyasiga ta’siri chuqur tahlil qilindi. Har bir mashg‘ulotda o‘yin elementi ishtirok etdi, va bu metod bolalarning ishtirokini sezilarli darajada oshirganini kuzatdim. 61. Maktabgacha yoshdagi bolalarga til o‘rgatishning ilmiy-nazariy asoslari Maktabgacha yoshdagi bola — o‘rganishga intiluvchi, so‘zlar orqali atrof- muhitni anglashga harakat qiluvchi faol va qiziquvchan shaxsdir. Bu davr bolaning psixik rivojlanishida nutqning shakllanishi bilan chambarchas bog‘liq bo‘lib, til o‘rganishning psixologik xususiyatlari shu yoshda eng faol rivojlanadi. Psixologik jihatdan bu davrni “nutq yoshi” deb atash ham mumkin, chunki bola o‘zining fikrini ilk marta so‘zlar orqali ifoda eta boshlaydi. Til — bolaning fikrlash, muloqot qilish, eslab qolish va tasavvur qilish qobiliyatlarini harakatga keltiruvchi psixik vosita bo‘lib xizmat qiladi. Psixolog olimlar, xususan, L.S. Vygotskiy, A.N. Leontev, P.Ya. Galperin kabi mutaxassislar bolalarning tilga oid rivojlanishini to‘g‘ri yo‘naltirish uchun, avvalo, uning psixik xususiyatlarini chuqur o‘rganish zarurligini ta’kidlaydilar. Vygotskiyning “yaqin rivojlanish zonasi” nazariyasiga ko‘ra, bola o‘zi bajara olmaydigan vazifani kattalarning ko‘magida bajara oladi. Bu til o‘rganish jarayoniga to‘liq tatbiq etiladi — bola mustaqil ravishda murakkab so‘zlarni o‘rganolmasligi mumkin, biroq o‘yin, ko‘rgazma, so‘z takrorlari orqali u buni asta-sekin anglab oladi. Maktabgacha yoshdagi bolalarda eshitish va talaffuz etish tizimi faol shakllanadi. Ular kattalarning so‘zlarini takrorlaydi, o‘ziga ma’qul bo‘lgan so‘zlarni eslab qoladi va o‘yin davomida ularni faol ishlatadi. Bu yoshdagi bolalar tovushlar, urg‘u, ohang va mimikani sezgirlik bilan qabul qiladi. Shuning uchun til o‘rgatish jarayonida emotsional jihatdan boy, ovozli va harakatli mashg‘ulotlardan foydalanish katta ahamiyat kasb etadi. Bolaning eshituv, ko‘rish, sezish, idrok qilish va motorik qobiliyatlari o‘zaro bog‘liq holda rivojlanadi. Masalan, bola “olma” so‘zini nafaqat eshitadi, balki uni ko‘radi, ushlaydi, hidlaydi, ta’mini eslab qoladi. Shunday multisensor faoliyat orqali bola har bir so‘zni to‘liq va chuqurroq o‘zlashtiradi. Bu holat psixologiyada “assotsiativ o‘rganish” deb ataladi. Shu sababli til o‘rgatishda faqat so‘zlarni talaffuz qilish emas, balki uni harakat, tasvir, hissiy muhit bilan bog‘lab berish zarur. 7Maktabgacha yoshdagi bolalarning til o‘rganishiga sezilarli ta’sir ko‘rsatadigan yana bir psixologik omil — bu ijtimoiy muloqotga bo‘lgan ehtiyojdir. Bola so‘zlashga urinadi, chunki u o‘z fikrini aytmoqchi, o‘zini tushuntirmoqchi bo‘ladi. Agar bu jarayon to‘g‘ri tashkil qilinsa, bola tilga nisbatan qiziqish bilan yondashadi. Aks holda, bola o‘z fikrini ifoda eta olmasdan, nutqdan uzoqlashadi. Shu sababli tarbiyachi bolaning aytgan gaplariga e’tibor bilan quloq solishi, uni rag‘batlantirishi, savollar berib faol muloqotga tortishi kerak. Bolaning nutqiy rivojlanishi shaxs sifatida shakllanishining asosiy ko‘rsatkichlaridan biri hisoblanadi. Til o‘rganayotgan bola bilan tarbiyachining o‘rtasidagi muloqot faqat o‘qituvchi-tinglovchi shaklida emas, balki tengdoshlarcha, ishonchli, yumshoq va quvnoq bo‘lishi kerak. Bolaning har qanday so‘zga bergan javobi, harakati, mimikasi — uning ichki dunyosidan darak beradi. Shu sababli bu yoshda bolaga e’tiborli bo‘lish, uni baholamasdan, izohlab tushuntirish, yana harakat qilishga undash kerak bo‘ladi. Psixologik jihatdan maktabgacha yoshdagi bolalar qiziqqon, savolchan, harakatga moyil, hissiyot bilan yashaydigan bo‘lishadi. Til o‘rgatish jarayonida bu fazilatlar inobatga olinmasa, bola zerikadi, ishtirokdan chekinadi, faolligi pasayadi. Shuning uchun mashg‘ulotlar qisqa, rang-barang, harakatga boy, qiziqarli shaklda tashkil etilishi shart. Ta’limiy o‘yinlar bu borada eng qulay psixologik muhitni yaratishga xizmat qiladi. Maktabgacha yoshdagi bolalarning asosiy ehtiyoji — bu o‘yin. Bola o‘yin orqali yashaydi, o‘yin orqali anglaydi, fikrlaydi va o‘rganadi. Shu bois, til o‘rgatish ham aynan o‘yin shaklida bo‘lishi lozim. O‘yin bola uchun stresssiz, ixtiyoriy, rag‘batlantiruvchi va emotsional muhit yaratadi. Bu esa psixologik jihatdan bola uchun eng qulay o‘rganish shaklidir. Bundan tashqari, har bir bolaning nutqiy rivojlanishi bir xil emas. Ba’zi bolalar so‘zlarni tez yod oladi, boshqalari esa asta-sekin o‘zlashtiradi. Bu farq temperament, eshitish qobiliyati, oilaviy muhit, tug‘ma o‘ziga xosliklar bilan bog‘liq. Shuning uchun til o‘rgatish jarayoni differensial yondashuvga asoslangan

Bolalarni tilga o'rgatishda ta'limiy o'yinlardan foydalanish

Купить