Документ

Всего документов: 5844
Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена	30000UZS
Размер	2.5MB
Покупки	1
Дата загрузки	14 Июнь 2025
Расширение	docx
Категория	Дошкольное и начальное образование

Bolalarning mustaqil tasviriy faoliyatlari burchagining jihozlari va materiallari

KIRISH
Tasviriy faoliyat - bolalar bilan olib boriladigan ta’lim-tarbiyaviy ishning qismi
sifatida. Ta’lim tashkilotida tasviriy faoliyat bolalar bilan olib boriladigan butun
ta’lim-tarbiyaviy ishning bir qismi hisoblanadi. Shu sababli u xilma-xil faoliyat va
mashg’ulotlar turlari bilan bog’liq bo’lishi muhimdir. Bunga bola tasviriy faoliyati
bilan xarakterining o’zi imkoniyat yaratadi. Rasm, loy, qirqib yopishtirish ishlarida
bolalar o’zlarining tevarak-atrofidagi narsa hodisalar, badiiy asarlar, qo’shiqlardan
olgan tassurotini aks ettiradilar. Rasm, loy, qirqib yopishtirish va qurish - yasash
ishlarining boshqa mashg’ulotlari va faoliyat turlari bilan bog’liqligi bolalar bilan
olib boriladigan ta’lim-tarbiyaviy ishning samarasini, bolalarning turli
mashg’ulotlarga qiziqishni oshiradi.
Maktabdagi tarbiyaviy ish bolalarning har tomonlama rivojlanishi, ularda turli
qobiliyatlarning shakllanishi uchun xizmat qiladi. Barcha faoliyat turlarining
bog’liqligi bolalarda kuzatuvchanlik, qiziquvchanlik, fikrlash, xayol, estetik his-
tuyg’u, badiiy did, shu bilan birga, axloqiy sifatlar, mehnat qilish xohishi va
ko’nikmasi, boshlangan ishni oxiriga yctkazish, qiyinchiliklarni yengish hissining
rivojlanishiga imkoniyat yaratadi. Bolalar bilan tasviriy san’at mashg’ulotlarida
o’tkaziladigan suhbat ularda rasm chizishga, loydan buyum yasashga qiziqishlarini
uyg’otishi zarur. O’tayotgan jarayon bilan bog’liq bo’lmagan yuzaki talablar
bolalarning ijodiy emotsiyalarini so’ndiradi. Tasviriy faoliyat mashg’ulotlari jonli,
emotsional, ertakli surprizli elementlar bilan o’tilishi lozim. Ta’lim jarayonini
bolalar sezmaydigan, yengil qilib o’tkazish maqsadga muvofiqdir. Tasviriy
faoliyatning boshqa faoliyatlar - o’yin, badiiy o’qish va hikoya qilish, musiqa va
hokazo bilan bog’liqligini sistemali olib borish kerak. Dastavval rasm, loy qirqib
yopishtirish mashg’ulotlarining o’zaro bog’liqligini taminlash zarur. Bu bolalarning
estetik tarbiyasiga katta ta’sir ko’rsatadi.
Kurs ishining dolzarbligi: Tasviriy fa о liyatning har bir turi yoshlarga est е tik
tasiridan tashqari oziga хо s tasir qilish х ususiyatiga ham ega. Applikatsiya
maktabgacha yoshdagi bolgan b о lalarni oqitish va tarbiyalashda katta ahamiyatga
ega. U koplab sha х siy sifatlarning shakllanishiga, ruhiy va est е tik imk о niyatlarining
2

yangi usul va yo'llari bilan tanishadilar.
6. Tasviriy faoliyat mashg'ulotlarini to'g'ri rejalashtirishda,
mashg'ulotlar o'rtasida ularning dastur vazifalari, mavzular o'rtasida
bog'lanish vujudga keladiki, buning natijasida yangi malaka
va ko'nikmalarini va bilimlarni egallashlarida ma'lum ketma-ketlik va
bog'lanish vujudga keladi. Masalan, «Qushlar» rnavzusi asosida olib
borilgan mashg'ulotlar jarayonida bolalar don cho'qiyotgan qushni
loydan yasashni, shoxda o'tirgan qushni rasmini chizishni, afsonaviy
qushni qanday qilib qog'ozdan qirqib olishni bilib oladilar.
7. Shuningdek, tasviriy faoliyati bo'yicha ishni rejalashtirishda
faqatgina ularning turlari o'rtasidagi ketma-ketlikni nazarda tutmay,
balki har bir turdagi mashg'ulotlar o'rtasida ham bog'lanish o'rnatish
va ularni diqqatda tutish lozim. Masalan, predmetli rasm chizish loy
ishlaridan keyin mazmunli ishlarni rejalashtirish lozim.
Tasviriy faoliyat bo'yicha ishni rejalashtirishda tarbiyachi bolalar bilan
ishlashda foydalanadigan metod va usullariga ham ahamiyat bermog'imiz lozim.
Bular ko'rsatmali va og'zaki metod hisoblanadi. Ko'rsatmali va og'zaki metod o'zaro
birgalikda olib borilishi lozim. Demak, tarbiyachi tasviriy faoliyat bo'yicha ishlarni
rejalashtirishga juda katta ahamiyat bermog'i lozim ekan. Tarbiyachi ishni
rejalashtirishga qanday ahamiyat bergan bo'lsa, ishni hisobga olishga ham shunday
e'tibor bermog'i lozim bo'ladi. 5
Chunki bu narsa -tarbiyachiga tasviriy faoliyatga
o'rgatish bo'yicha dastur vazifalari talablari qanday bajarilganligini aniqlashga va
mashg'ulotlarnmg sifatli chiqishi uchun qanday tayyorgarlik ishlarini ko'proq olib
borish lozimligi hamda o'rgatishlarning yangi xilma-xil metod va usullari ustida
ko'proq ishlash lozimligini aniqlab olishga va keyinchalik ulardan bolalar bilan
ishlashda foydalanish uchun yangi-yangi imkoniyat yaratib beradi. Tasviriy faoliyat
bo'yicha bolalar ishini tahlil qilish ikki shaklda olib borilishi mumkin.
1. Matn shaklida: har kungi hisobot va alohida bolalarni kuzatish bo'yicha
olib borilgan kuzatishlar matni.
5
Komarova T.S. Metodika obucheniya izobrazitelnoy deyatelnosti i konstruirovaniyu. – M.: Prosveщenie, 1991.
15

qilingan o‘yinchoqlarni, odam va hayvon obrazlarini, transport, o‘simliklarni
tasvirlovchi mayda o‘yinchoqlami ham joylashtiradi. Katta va tayyorlov guruh
qurilish burchagiga qurilmalar tasviri aks ettirilgan albomlar , fotosuratlarni ham
joylashtirish lozim. Albomda yig‘ilgan fotosuratlar turli-tuman
binolarning ko‘rinishini tasvirlash mumkin. Masalan, ko‘prik, transport, binolar
kabi. Bolalar qurilmalar qurish jarayonida o ‘z qurilmalarini boshqatdan ko‘rib,
o‘zgartirib, turli xil detallar bilan boradilar, shuning uchun bolalarning juda qiziqib
qurayotgan ishlari bir necha kun mobaynida saqlanishi zarur. Kichik guruhlarda esa
tarbiyachi bolalarga nimalar qurishga o‘rganganligini o‘zi eslatadi, o‘zi
bolalar o‘rnida ishtirok etadi va qurilmalarni qurish jarayonida
birgalikda yordamlashadi va o‘z vaqtida maydonchaga qurilish
materiallarining to'plamini olib chiqadi, bolalar stol ustida turli xil qurilmalar
quradilar, ular bilan o'yin o‘ynaydilar. Qo‘l mehnati burchagida xilma-xil
materiallardan karton, yelim, qog'oz, qutichalar va tabiat materiallaridan saqlanadi.
Katta yoshdagi bolalar tarbiyachining rahbarligida mashg‘ulotda olgan bilim va
malakalari asosida, o ‘yin uchun kerakli o‘yinchoqlar yasaydilar. Tarbiyachi
bolalarga maslahatlar beradi, qiynalishsa, ko‘rsatib beradi. Ba’zida tarbiyachining
o‘zi o‘yinchoq yasaydi, ammo albatta bularni bu ishga jalb etadi. Masalan, qaysidir
qismini yopishtirishni yoki kerakli qismlarni tanlab olishni taklif etishi mumkin.
Ba’zida tarbiyachi mashg‘ulotdan ikki-uch kun oldin, bolalar yasashi lozim bo‘lgan
buyumni bolalar ishtirokida yasab, ikki-uch kun burchakda saqlashi mumkin.
Tabiat materiallari bilan ham barglar , shoxlar, o‘simlik urug‘lari, joludlar ishlashadi.
So‘ng ularni sayr yoki ekskursiyada kuzatadi, bolalar ularni yig‘adilar va tarbiyachi
ulardan qanday qilib o‘yinchoq yasash kerakligini ko‘rsatib beradi. Masalan,
shishkalardan tipratikan, baliq va boshqalar yasaydilar. Tarbiyachi bolalardan
bu materiallardan nimalar qilish mumkinligini so‘rab, ularda fantaziyaning faolligini
o‘stirib boradi. 9

Kichik va o‘rta guruh bolalari ham mashg‘ulotlardan tashqari vaqtlarda rasm
chizish, loydan buyumlar yasashga qiziqishi uyg‘onib boradi. Ular turli xil sodda
9
Flerina Ye. A. Esteticheskoe vospitanie doshkolnikov. – M., 1970.
24

tayyorlashi mumkin) e’tibor berish kerak. Bolalarga mo‘yqalamni suvli bankada
qoldirishga ruxsat bermaslik kerak, bundan qilinganda uning tuki egiladi, har
tomonga tarqab, shaklini yo‘qotadi. Agar tukli mo‘yqalamlarga tejamkorlik bilan
munosabatda bo‘linsa, ular uzoq muddat xizmat qiladi. Mashg‘ulot uchun bo‘yoq
tayyorlashda uni mo‘yqalam bilan aralashtirmaslik kerak, buni cho‘p bilan qilish
ancha qulay. Akvarel bo‘yog‘i bilan rasm solishda mo‘yqalamning tuklari
yelpig‘ich singari tarqab ketmasligi uchun uni bosmasdan, bo‘yoq yengil yarim
aylana harakat bilan olinadi. Ish tugagandan keyin, bo‘yoq qurib qolmasdanoq,
mo‘yqalam yaxshilab yuviladi. Mo‘yqalamlarni stakanda mo‘yini yuqoriga qilib
saqlash tavsiya qilindi. Mudira mashg‘ulot boshlanishidan oldin, qog‘oz qanday
tayyorlanganligini ko‘radi. Rasm solish uchun anchagina qalin, bir oz g‘adir budur
qog‘oz (yaxshisi yarim vatman) kerak. Qalin yozuv qog‘ozi uning o‘rnini bosishi
mumkin. Rasm solish uchun ustiga qalam deyarli iz qoldirmay sirpanadigan yaltiroq
va qalam kuchliroq bosilganda yirtilib ketadigan yupqa qog‘ozlar yaramaydi. Ish
vaqtida qog‘oz qimirlamay, bir tekis turishi kerak (bolalar qog‘oz holatini
o‘zgartirishlari mumkin bo‘lgan manzarali rasmlar solish bundan mustasno).
Kichik guruh bolalariga rasm solish uchun yozuv qog‘ozi kattaligidagi
qog‘ozni berish tavsiya qilinadi u bolakay qo‘lini yozgandagi kenglikka muvofiq
keladi. O‘rta va katta guruh bolalariga alohida predmetlarni tasvirlashlari uchun
yozuv qog‘ozining yarmini (butun qog‘ozdan ham foydalanish mumkin) berish
tavsiya qilinadi: mazmunli rasmlar uchun kattaroq formatdagi qog‘ozni berish
kerak. Rasm solish uchun qog‘oz tayyorlar ekan, tarbiyachi tasvirlanadigan
predmetning tuzilishini va bichimini hisobga olishi kerak.
Guash bo‘yoqlar bilan rasm solishda to‘yingan va yumshoq tondagi rangli
qog‘ozlardan foydalaniladi. Katta guruh bolalari kerakli rangdagi qog‘ozlarni
mustaqil tayyorlay oladilar (qog‘ozga tus berishda guash va akvarel bo‘yoqlardan
hamda yo‘g‘on, yumshoq mo‘yqalamlardan foydalanadilar: bichimi unchalik katta
bo‘lmagan yassi bo‘yoq mo‘yqalamlari – fleyslar qulaydir. Bo‘yoq oldin
gorizontaliga, so‘ngra uning ustidan vertikaliga beriladi).
19

materiallari tayyorlaydilar. Masalan, sanash uchun shablonlar, ularni solib qo‘yish
uchun qutilar va hokazo. Bolalar guruhda yoki o‘rtoqlarida paydo bo‘lgan yangi
narsalar bilan qiziqib, uni chizishga yoki applikatsiya qilishlari mumkin. Masalan,
birorta bola bog‘chaga yangi qo‘lqopda keladi, bolalarga u yoqib qoldi va bolalar
uni tasvirlashga o‘tishlari mumkin. Bolalar albatta o‘zlariga yaqin bo‘lgan narsalarni
chizadilar. Masalan, shimolda yashovchi bug‘uni, O‘rta Osiyoda esa tog‘lar,
qumliklar va tuyalarni tasvirlaydi.
Bolalar ayniqsa ko‘proq dekorativ va ertak hikoya asosida rasm chizadilar.
Qizil gilam va naqshlarni chizadilar, qo‘g‘irchoqni bezaydilar. Tayyorlov guruhida
esa ko‘proq bolalarning naturaga qarab gullar, vazalar chizishlarini kuzatish
mumkin. Shuningdek guruh xonasini, zalni bezatish uchun dekorativ bezaklar
chizadilar. Bu jarayonda bolalar asosan akvarel’, guash, rangli bo’rlar, ko‘mirli
tayoqchalardan foydalanadilar. Bolalar bo‘sh vaqtlarida loydan, plastilindan narsalar
yasashni yaxshi ko‘radilar. Ular odamlar, hayvonlar, ertak qaxramonlarini loydan
yasaydilar. Ayniqsa, jamoa bo‘lib narsalar yasash katta o‘rin tutadi. Bolalar
guruhlarga birlashib mavzular asosida o‘yinchoqlar yasaydilar. Bolalar geometrik
shakllarni qirqib yopishtiradilar, qor parchalari, qog‘ozdan qirqilgan qo‘g‘irchoqlar
uchun kuylaklar va hokazo. Bolalar jamoa bo‘lib applikatsiya ishlarini bajaradilar.
Masalan: qo‘g‘irchoq uchun gilamcha.
Bolalar ishlarining mazmuni, maktabgacha ta’lim muassasasi hayotidan yoki
yaqin ularni o‘rab turgan hayotdan, atrofdan olinishi mumkin. Qurish-yasashda esa
bolalar katta va mayda qurilish detallaridan foydalanadilar garaj, uylar, paraxodlar
quradilar. Qog‘ozdan archa va guruh xonasi uchun o‘yinchoqlar yasaladi. Tabiat
materiallaridan, gugurt cho‘pi, plastilin yordamida qayiqchalar yasaydilar. Kuzda
turli tuman barglardan piramida yoki shapkachalar yasaydilar. Mashg‘ulotdan
tashqari bolalar kitoblardagi rangli rasmlarni va rasmli albomchalarni tomosha
qiladilar. Bu esa bolalarni badiiy didlarini, idrok qilishlarini o‘stiradi. Rangli shaklni
sezishni o‘stirish maqsadida didaktik o‘yinlar uyushtiriladi. Shuningdek bolalar
mustaqil tasviriy faoliyat bilan bino ichida ochiq havoda ham shug‘ullanishlari
mumkin. Buning uchun bolalarga, masalan asfaltda chizish uchun rangli bo‘rlar,
8

birini zar qog‘ozga o‘rash kerak bo‘ladi. Rangli mum bo‘rlar sterjen ko‘rinishida 12
dan 36 tagacha rangda bo’ladi. Uning bilan ham huddi pastel singari rasm chiziladi.
Rangli mum bo‘rlarning afzalligi shundaki, ular bilan qalam chizig‘i qalinligidagi
chiziqni chizish mumkin. Shuning uchun mum bo‘rlar bilan rasm chizishda oddiy
qalamdan foydalanilmaydi. Rangli bo‘rlardan mashg‘ulotlardan bo‘sh vaqtlarda
rasm chizishda foydalaniladi. O‘chirish uchun ikkita – quruq va ozgina namlangan
latta kerak: qurug‘i bilan xatolar yo‘qotiladi, rasmga bo‘r changi (kukuni) tushurilib,
ayrim joylari xiralashtiriladi: xo‘li bilan eng to‘q joylari oqartiriladi, oxirida esa
rasm doskadan o‘chiriladi. 7

Rasm chizishga mo‘ljallangan ko‘mir uzunligi 10-12 sm va diametri 5-8 mm
bo‘lgan yirik sterjendan iborat bo‘ladi. U yumshoq, sinuvchan, uqalanuvchan
material bo‘lganligi uchun zar qog‘ozga o‘ralishi kerak. Ko‘mir to‘q xira-qora iz
qoldiradi. Ko‘mir bilan ishlashda uning changini saqlab qoladigan tukli qog‘ozlar –
gulqog‘oz, o‘rash uchun ishlatiladigan va rasm chizish qog‘ozlari ishlatiladi. Agar
ko‘mir bilan ishlangan rasm ustidan paxta tamponi ozgina ho‘llab, rasm solingan
qog‘oz sathidan vertikaliga yengil surib chiqilsa, bo‘yoq yanada mustahkamlanadi.
Loy va plastilindan narsalar yasash uchun maxsus uskunalar: aylanadigan
doirali dastgoh (katta guruhlar uchun), suv solinadigan idishlar, latta; bolalar
yasagan narsalarni bo‘yash uchun – gruntovka; bundan tashqari, bo‘yashda
ishlatiladigan maxsus bo‘yoqlar – angoblar kerak bo‘ladi. Natura yoki namunani
namoyish qilish uchun natura uchun mo‘ljallangan tagliklardan foydalansa bo‘ladi.
Karkaslar – turli uzunlik va kenglikdagi oddiy taxtalar ham uskunalarga kiritiladi.
Karkaslardan foydalanish bolalarga jonivorlarning oyoqlarini mukammalroq
tasvirlashda va ularning figuralarini barqaror qilishga imkon beradi.
Narsalar yasash mashg‘ulotlari uchun plastik materiallar – loy, plastilin kerak
bo‘ladi, bunda asosiy yasash uchun eng maqbul material, bu loydir. Kichik
guruhlarda faqat loydan foydalaniladi, chunki bu yoshdagi bolalar plastilindan narsa
yasashda qiynaladilar. O‘rta guruhda ham bolalar asosan loydan narsalar yasaydilar.
Rangli plastilindan katta guruhlarda mazmunli narsalar yasashda foydalaniladi.
7
Shodmonova Sh. Maktabgacha ta’lim pedagogikasi. – T.: Fan va texnologiya, 2008.
21

diqqatini ko‘proq uncha murakkab bo‘lmagan dekorativ kompozitsiyalar tortadi.
Masalan; gilamcha, salfetka va hokazo... Shuning uchun tarbiyachi bolalar ishini
boyitish maqsadida, mashg‘ulotlardan tashqari tasviriy faoliyat jarayonida bolalarga
dekorativ naqshlarni ko‘rib chiqish uchun tavsiya etishi mumkin. Agarda bolalar
mashg‘ulotdan tashqari mazmunli kompozitsiya tasvirlamoqchi bo‘lsalar tarbiyachi
qog‘oz varag‘idan predmetlar qanday yasalishi, ish tartibini eslatib o‘tishi zarur.
Bolalar bo‘sh vaqtlarida o‘zlari sevgan ranglar bilan bo‘yoqdan, qalamdan,
shug‘ullanishni sevadilar, tarbiyachi materialning xillarini rango-rang qilib,
bolalarning bu qiziqishlarini xohishlarini o‘stirishi lozim. Bolalarga chizayotgan
ishlarni toza, chiroyli qilib bajarishlarini eslatib borishi lozim. Tarbiyachi
bolalarning bu ishlarda ularga maslahat berib turishi kerak. U bola qanday qilish
lozimligini aytmaydi, balki bola bilan ishning borishini tahlil qilib, bolaga ishning
sifatli bo‘lishi uchun yordam beradi.
Mustaqil tasviriy faoliyat jarayonida faollik yoki xohish, bolalar tomondan
kelib chiqishi kerak. Agarda tarbiyachi bu jarayon davomida kichik va o‘rta guruh
bolalariga ko‘proq maslahat berib, faolligini oshirsa, katta tayyorlov guruhlarida
bolalarga ko‘proq mustaqillik berishlari lozim. Tasviriy faoliyatida bolalar faolligi
asosida do‘stona munosabatlar tarkib topadi, bolalar bir-birlariga maslahatlar beradi,
yordam beradilar ya’ni jamoa bo‘lib ijod qilishni o‘rganadilar. Bolalarning mustaqil
tasviriy faoliyat bilan shug‘ullanishi uchun ashyolar yetarli darajada bo‘lishi, loy
yetarli va qulay bo‘lishi, ashyolarni saqlash uchun joylashgan shkaflar, bolalar olishi
uchun qulay bo‘lishi, tasviriy san’at asarlari, shuningdek dekorativ san’at
10

MUNDARIJA:
I BOB. TASVIRIY FAOLIYATGA O’RGATISHNING MAQSADI VA
DASTUR TAMOYILLARI
1.1. Tasviriy faoliyat – bolalarga estetik tarbiya berish vositasi …………………….8
1.2.Maktabgacha ta'lim muassasasida tasviriy faoliyat mashg'ulotlarini
rejalashtirish………………………………………………………………………15
II BOB. BOLALARNING MUSTAQIL TASVIRIY FAOLIYATLARI
BURCHAGI - IJODIY QOBILIYATLARNI RIVOJLANTIRISH VA
SHAXSIY RIVOJLANISH UCHUN MUHIM VOSITA
2.1. Tasviriy faoliyat mashg‘ulotlari uchun materiallar va uskunalar…………….20
2.2.Bolalarning mustaqil tasviriy faoliyatlari burchagining jihozlari va ashyolari
…………………………………………………………………………………….26
XULOSA…………………………………………………………………………..30
FOYDALANAILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI…………………………32

1

amalga oshiriladigan ta'lim-tarbiyaviy ishlarni ham nazarda tutmoq lozim. Tasviriy
faoliyat bo'yicha mashg'ulotlarni rejalashtirishda, albatta tasviriy faoliyat
mashg'ulotlari o'rtasida o'zaro bog'liqlikni ham hisobga olmoq zarurdir. Tasviriy
faoliyatning har bir turi o'ziga xos vazifalarni hal etadi, ammo qanday bo'lsa-da,
ularni bir yo'nalish, maqsad bo'yicha (tevarak-atrof, hayotning xilma-xil, o'ziga xos
ko'rinishlardagi tasviri) birlashadilar. Tasviriy faoliyat turlari - rasm chizish, loy
bilan ishlash, applikatsiya o'ziga xos tasviriy texnikaga egadir. Tasviriy faoliyat
bo'yicha ishni rejalashtirishda tarbiyachi, albatta har bir turdagi mashg'ulotlar soniga
qat'iy rioya qilishi lozim. Tasviriy faoliyat bo'yicha mashg'ulotlarni rejalashtirish,
yuqoridagilardan tashqari, mashg'ulot qanday materiallar bilan o'tkazilsa, maqsadga
muvofiq bo'lishini ham tarbiyachi nazarda tutmog'i lozim. Masalan, loy bilan
ishlashda - loy yoki plastilin, rasm chizishda - guash, rangli qalam, ko'mir
tayoqchasi va hokazo. 4
Shuningdek, tarbiyachi mashg’ulotning dastur mazmunini
tanlashda, bolalarga qanday predmetlarni chizdirish haqida emas, balki shu
predmetni chizdirish yoki loydan yasattirish orqali qanday bilim va ko'nikma berish
yoki o'rgatish haqida ko'proq o'ylashi lozim. Ixtiyoriy mashg'ulotlarni
rejalashtirishda esa tarbiyachi bolalarning mustaqilligini, ijodiy qobiliyatlarini
rivojlantirishga yordam beruvchi o'rgatish usullari to'g'risida o'ylab olishi kerakdir.
Tarbiyachi ishlarni rejalashtirishda u yoki bu guruh bo'yicha dastur qo'ygan
vazifalarning barchasini e'tiborda tutgan holda ish rejasini tuzadi. Shuningdek,
tasviriy faoliyatlari bo'yicha bir oyga mo'ljallangan istiqlol reja tuzish ham
maqsadga muvofiqdir. Bunda tarbiyachi tasviriy faoliyat mashg'ulotlari o'rtasidagi
o'zaro bog'lanishni ham nazarda tutadi. Shunday qilgan taqdirdagina, bolalar ma'lum
bilim, malaka va ko'nikmaga ega bo'lishlari mumkin bo'ladi. Bundan tashqari,
tasviriy faoliyat turlari o'rtasidagi o'zaro bog'lanish natijasida tevarak-atrofni badiiy
jihatdan o'zlashtirishlarning yangi-yangi yo'llari vujudga keladi va bolalar tevarak-
atrofni obrazli qilib tasvirlashning turli xil usullari bilan tanishadilar. Demak,
tasviriy faoliyat turlari o'rtasidagi o'zaro aloqa ishlarini rejalashtirishda katta
ahamiyatga ega ekan. Bu o'zaro bog'lanish qaysilar ekan?
4
Sodiqova Sh.A. Maktabgacha pedagogika. – T.: Tafakkur bo‘stoni, 2013.
13

uch kun oldin, bolalar yasashi lozim bo‘lgan bolalar ishtirokida yasab, ikki uch kun
burchakda saqlashi mumkin. Tabiat ashyolari bilan ham barglar, shoxlar, o‘simlik
urug‘lari bilan ishlashadi. So‘ng ularni sayr yoki ekskursiyada kuzatadi, bolalar
ularni yig‘adilar va tarbiyachi ulardan qanday qilib o‘yinchoq yasash kerakligini
ko‘rsatib beradi. Misol: archa mevasidan tipratikan, baliq va boshqalar yasaydilar.
Tarbiyachi bolalardan bu ashyolardan nimalar qilish mumkinligini so‘rab, ulardan
fantaziya faolligini o‘stirib boradi.
Kichik va o‘rta guruh bolalari ham mashg‘ulotlardan tashqari vaqtlarda rasm
chizish, loydan buyumlar yasashga qiziqishi uyg‘onib boradi. Ular turli xil sodda
ko‘rinishdagi rasmlar chizishga o‘rganadilar, o‘rta guruh esa turli xil figuralarni
rangli kog‘ozdan qirqadilar. Tarbiyachi ularni qiziqishlarini o‘stirib, rangli
qog‘ozdan chiptalar, cheklar qirqishni tavsiya etish mumkin. Tasviriy faoliyatga
pedagogik rahbarlik qilish mashg‘ulotdan tashqari vaqtda asta-sekin o‘zgarib boradi.
Ya’ni, harakatlarni ko‘rsatib berishdan mustaqillikka o‘tish, ashyo tanlashda yoki
o‘z rejasini o‘ylagan maqsadini tasvirlashda ham. Mashg‘ulotdan tashqari vaqtda
tasviriy faoliyatni ishning yordamchi shaklga aylantirib yuborish kerak emas.
Shuningdek, tarbiyachi shuni esda tutmog‘i lozimki, mashg‘ulotdan tashqari tasviriy
faoliyat bilan shug‘ullanish hamma uchun majburiy emas, u bilan kim chizishini,
loydan narsa yasashni, qirqishni yaxshi ko‘rgan bolalar shug‘ullanishi mumkin.
Bolalar tasviriy faoliyat bilan mashg‘ulotdan tashqari vaqtda 10-15 daqiqa
davomida shug‘ullanib, o‘z rasmlarini, loy va applikatsiyalarini tugatishlari yoki uni
keyingi kunda ham davom ettirib, tugatishlari mumkin. Bu faoliyatga rahbarlik
qilish tarbiyachidan juda katta sezgirlikni, diqqatni va bolalarning ijodiy
qobiliyatlarini o‘sishi uchun sharoit yaratib berishni talab etadi.
1.2.Maktabgacha ta'lim muassasasida tasviriy faoliyat mashg'ulotlarini
rejalashtirish
Maktabgacha ta'lim muassasasida tasviriy faoliyat bo'yicha ishlarni
rejalashtirishda asosiy printsip, bu tasviriy faoliyatni ta'lim-tarbiyaviy ishning eng
muhim bo'limlaridan biri sifatida qarash hisoblanadi. Tasviriy faoliyat bo'yicha ishni
ma'lum bir vaqtga rejalashtirishda, shu davrda faoliyatning boshqa turlari bo'yicha
12

ko‘rinishdagi rasmlar chizishga va o ‘rta guruh turli xil figuralarni rangli qog‘ozdan
qirqadilar. Tarbiyachi ularning qiziqishlarini o ‘stirib, rangli qog‘ozdan chiptalar,
cheklar qirqishni tavsiya etishi mumkin. Tasviriy faoliyatga pedagogik rahbarlik
qilish mashg‘ulotdan tashqari vaqtda asta-sekin o ‘zgarib boradi. Ya’ni harakatlarni
ko‘rsatib berishdan mustaqillikka o ‘tish, m aterial tanlashda yoki o ‘z rejasini o
‘ylagan maqsadini tasvirlashda ham. Mashg‘ulotdan tashqari vaqtda tasviriy
faoliyatni ishning yordamchi shakliga aylantirib yuborish kerak emas. Shuningdek,
tarbiyachi shuni esda tutmog‘i lozimki, mashg‘ulotdan tashqari tasviriy faoliyat
bilan shug‘ullanish hamma uchun majburiy emas, u bilan kim chizishini, loydan
narsa yasashni, qirqishni yaxshi ko‘rgan bolalar shug‘ullanishi mumkin. Bolalar
tasviriy faoliyat bilan mashg‘ulotdan tashqari vaqtda 10—15 daqiqa davomida
shug‘ullanib, o‘z rasm larini , loy va applikatsiyani tugatishlarini yoki uni keyingi
kunda ham davom ettirib, tugatishlari mumkin. Bu faoliyatga rahbarlik qilish
tarbiyachidan juda katta sezgirlikni, diqqatni va bolalarning ijodiy qobiliyatlarining
o'sishi uchun sharoit yaratib berishni talab etadi. Bolalarning mustaqil tasviriy
faoliyatlari burchagining jihozlari va materiallari. Bolalarning mashg‘ulotlardan
tashqari vaqtlarda tasviriy faoliyat bilan mustaqil shug‘ullanishlari uchun sharoit
yaratilgan bo‘lishi kerak. Bu maqsadda guruh xonasining yaxshi yoritilgan va o‘yin
burchagidan mumkin qadar uzoqroq biron bir joyi ajratilishi kerak. Xonaning deraza
oldi ajratilishi maqsadga muvofiq, u ycrda ikki-uch stol qo‘yiladi. Agar deraza
tokchalari past bo‘lsa, ularga taxtalar mustahkamlanadi, bolalar shug'ullanmayotgan
paytda ularni tushirib qo‘yish mumkin.
Rasm solish, narsalar yasash, applikatsiyalar uchun mo‘ljallangan buyumlar
yaqin turgan javonning ochiq tokchalarida, stollarda turishi kerak. Kichik guruhda
bolalarga erkin foydalanishlari uchun faqat rangli qalamlar beriladi. Katta guruh
bolalariga (ayrim cheklanishlar bilan) barcha materiallar berilishi mumkin: Loy
o‘rniga plastilin tavsiya qilinadi. Bolalar o‘z rasmlarini «Xalq ertaklari», «Odamlar
mehnati», «Manzarali naqshlar», «Tabiat haqida» va shu kabi mavzulik papkalarga
joylashtiradilar. Tasviriy faoliyat «zonasida» bolalar o‘z ishlarida ijodiy
25

Bolalarning mashg‘ulotlardan tashqari vaqtlarda tasviriy faoliyat bilan mustaqil
shug‘ullanishlari uchun sharoit yaratilgan bo‘lishi kerak. Bu maqsadda guruh
xonasining yaxshi yoritilgan va o‘yin burchagidan mumkin qadar uzoqroq biron bir
joyni ajratish kerak. Xonaning deraza oldini ajratish maqsadga muvofiq, u yerga
ikki-uch stol qo‘yiladi. Agar deraza tokchalari past bo‘lsa, ularga taxtalar
mustahkamlanadi, bolalar shug‘ullanmayotgan paytda ularni tushurib qo‘yish
mumkin. Rasm solish, narsalar yasash, applikatsiyalar uchun mo‘ljallangan
buyumlar yaqin turgan shkafning ochiq tokchalarida, stollarda turishi kerak. Kichik
guruhda bolalarga erkin foydalanishlari uchun faqat rangli qalamlar beriladi. Katta
guruh bolalariga (ayrim cheklanishlar bilan) barcha ashyolar berilishi mumkin: Loy
o‘rniga plastilin tavsiya qilindi. Bolalar o‘z rasmlarini “Xalq ertaklari”, “Odamlar
mehnati”, “Manzarali naqshlar”, “Tabiat haqida” va shu kabi mavzudagi papkalarga
joylashtiradilar. Tasviriy faoliyat “zonasida” bolalar o‘z ishlarida ijodiy
foydalanishlari uchun tabiiy ashyolar solingan quti va ko‘rgazmali qurollar bo‘lishi
kerak. 6
Tasviriy faoliyat mashg‘ulotlari pedagogik o‘ylangan moddiy jihozlanishni:
maxsus uskunalar, asboblar va tasviriy materiallari talab qilinadi. Mashg‘ulot
o‘tkazish uchun sharoit yaratuvchi barcha predmetlar taxtalar, molbertlar, tagliklar
va hakozolar; asboblar: tasviriy jarayonida kerak bo‘ladigan qalamlar,
mo‘yqalamlar, qaychilar va boshqa narsalar: tasvir yaratishda ishlatiladigan tasviriy
materiallari – jihozlash uskunalariga kiradi. Mudira tarbiyachi-metodist bilan
birgalikda tasviriy faoliyat mashg‘ulotlarini muvaffaqiyatli o‘tkazish va bolalar
ijodiyotini o‘stirish uchun olingan borcha kerakli narsalarini ko‘rib chiqadi, material
hamda uskunalardan qanday foydalanilayotganligini, bolalarda ularga nisbatan
ehtiyotkorona munosabat tarbiyalanayotganligini tekshirib chiqadi. Tasviriy
faoliyatning har xil turlari turlicha jihozlanadi.
Rasm – predmetli, mazmunli, dekorativ, o‘ylangan fikr bo‘yicha solish
mashg‘ulotlari uchun doskalar; bolalar chizgan rasmlarni namoyish qilish uchun
6
Nurmatova M.Sh., Xasanova Sh.T. D.Azimova. Ustaxonada amaliy mashg‘ulot. – T.: Musiqa, 2010.
17

maktabda vazifalarni bajarishda ham rol o‘ynaydi. Shuningdek bola tasviriy faoliyat
jarayonida psixologik jihatdan ham tayyorlanib boradi. Maktabda: o’qishga hohish,
yangiliklarni bilishga intilish, maqsad sari intilish, tartibli holda shug‘ullanish va
shu kabilar. Shunday qilib, tasviriy faoliyat jarayonida olgan malakalar bolalarni
maktab hayotiga tezda kirishib ketishiga asos bo‘ladi.
Birorta predmetni chizish yoki yasash uchun albatta u bilan oldindan tanishish
yoki kuzatib chiqish, uni shakli, katta-kichikligini, qismlarning joylanishi, rangini
bilish kerak bo‘ladi. Bu jarayonida ko‘rish, sezish, qo‘l harakatlari ishtirok etmay
qolmaydi. Bolalar predmet va hodisalarni kuzatish va ko‘rib chiqish jarayonida
bolalar predmetni katta-kichik guruhlarga bo‘lish, uni shaklini o‘zgartirish, rangini
turli-tumanligi bilan tasvirlaydilar. Shuningdek, tasviriy faoliyat jarayonida bolalar
turli xil material (qog‘oz, mel, bo‘yoqlar) bilan ularning o‘ziga hos xususiyatlari,
ular bilan ishlash texnikasi bilan tanishadilar, bu esa bolalarni aqlan o‘sishiga sabab
bo‘ladi. Tasviriy faoliyat jarayonida bolalardda fikr yuritish operatsiyalari (tahlil,
sintez, taqqoslash umumlashtirish)ni rivojlanishga imkon beradi, bu o‘z navbatida
bolalarni oqilona o‘sishiga olib keladi. Bu jarayonida bolalarning nutqi rivojlanadi.
Sensor tarbiyani amalga oshirishda tasviriy faoliyatining ahamiyati katta. Chunki
bolalar predmetlar bilan uzviy bog‘lanadilar, ularning o‘ziga hos sifatlari, shakli,
rangi bilan, katta-kichikligi bilan tanishadilar, ularni farqini, o‘xshashligini
aniqlaydilar, bu esa bolalarni sensor tarbiyalashga, ko‘rgazmali, obrazli fikr
yuritishga imkon beradi. Tasviriy faoliyat bolalarni ahloqiy tarbiyalaydi. Chunki,
6

1. Tasviriy faoliyatga ta'lim-tarbiya ishining muhim bo'lagi, deb
qarash hamda rasm chizish, loy bilan ishlash, applikatsiya
mashg'ulotlarini rejalashtirishda dasturning barcha bo'limlari
o'rtasidagi o'zaro aloqa, bog'lanishni doimo diqqat-e'tiborda tutish
lozim. Ya'ni tevarak-atrof bilan tanishtirish, musiqa mashg'ulotlari
va hokazo. Bular tasviriy faoliyat uchun qiziqarli hodisalar va voqealarni
tanlashga yordam beradi.
2. Tasviriy faoliyatning barcha turlari tevarak-atrof, hayotni
obrazlarda tasvirlaydi, ammo har biri o'ziga xos xususiyatga ega
ekanligini hisobga olmoq zarur. Ya'ni rasm chizish - predmet va
voqealarni rangda tekis yuzada tasvirlaydi, loy hajmlarda, applikatsiya
- rangda, siluet ravishda. Shuningdek, har biri o'ziga xos tasvir
texnikasiga ega: rasm chizish chiziqli grafik ravishda, rangtasvir
usulida, loy plastik ravishda, applikatsiya - qog'ozdan qirqish va
alohida qismlardan tuzish.
3. Dasturda tasviriy faoliyat turlari oldiga qo'yilgan vazifalardan
biri ularning o'zaro aloqada ekanligidir. Masalan, bolalar rang bilan
rasm chizish bilan bir vaqtda, applikatsiya bilan ham tanishib
boradilar.
4. Tasviriy faoliyati turlari o'rtasidagi bog'lanish tarbiyachiga rasm
chizish, loy, applikatsiya bo'yicha vazifalarni aniqlashga yordam beradi.
Masalan, kichik guruhga doiraviy shakllarni o'rgatishda, oldin tayyor
doira shakllarini applikatsiyada bergan ma'qul, so'ng esa rasm chizish
mashg'ulotlarida bergan ma'qul.
5. Tasviriy faoliyat turlari o'rtasidagi bog'lanish ma'lum bir
mavzudagi mashg'ulotlar asosida ham bolishi mumkin. Masalan, rus
xalq eftagi «Bo'g'irsoq»ni bolalar ham chizishi, ham applikatsiya,
ham loydan yasashi mumkin. Bu turdagi takrorlanish
mavzuga nisbatan qiziqishlarini pasaytirmaydi, chunki har bir faoliyat
turi jarayonida bolalar ertak qahramonlarining xilma-xil tasvirining
14

Narsalar yasash uchun loy qanday tayyorlanadi?
Turli joylardan olingan loy rangi bilan farqlanadi; u sarg‘ish, jigar rang,
qizg‘ish, kul rang, oq, yashil-ko‘kish, qo‘ng‘ir rang bo‘lishi mumkin. Loy, uning
tarkibida qum kam bo‘lsa, kuchli bo‘ladi, qum aralishmasi uni sochiluvchan qiladi.
Loyni bevosita yerning o‘zidan tanlash mumkin.
Plastilin – loy, mum, yog‘, bo‘yoq va
boshqa qo‘shilmalardan tayyorlangan sun’iy
plastik massa. U yumshoq va qayishqoq, u uzoq
qotmaydi, ammo temperatura oshganda
yumshaydi va eriydi. Narsalar yasashda
plastilinni qo‘lda uzoq muddat ezish tavsiya
qilinadi. Plastilin bilan ishlashdan oldin uni
qutisi bilan issiqroq joyga yaqin qo‘yib, bir oz
isitiladi. Katta guruhlar tarbiyalanuvchilarida plastilinning yakka tayyor to‘plamlari
bo‘lishi kerak. Ular plastilinning holatini o‘zlari nazorat qilib, qolgan plastilinni
rangiga ko‘ra joylab qo‘yadilar.
Applikatsiya mashg‘ulotlari uchun qog‘oz, mo‘yqalamlar uchun taglik;
to‘mtoq uchli qaychilar kerak bo‘ladi. Applikatsiya ishlarida oq va rangli
qog‘ozlardan foydalaniladi. Asos uchun oq qalin qog‘oz: rasm albomlarning
varaqlari yoki rangli qog‘oz, yupqa karton ishlatiladi. Maktabgacha katta
yoshdagilar har xil rang va tusdagi jilosiz rangli qog‘ozlardan ham foydalanadilar.
Katta guruhlarda har bir bola uchun turli rang va tusdagi qog‘ozlar yig‘masiga ega
bo‘lish maqsadga muvofiqdir. Tasviriy faoliyatga mo‘ljallangan barcha ashyolar
turlarga ajratilgan va ma’lum tartib bilan har qaysisi joy-joyiga qo‘yilgan bo‘lishi
kerak. Qaychilar qutichada saqlanadi. Tartibli joylashtirilgan ashyo kam joyni
egallaydi, yaxshi saqlanadi, ulardan foydalanish ham qulay bo‘ladi. 8
2.2.Bolalarning mustaqil tasviriy faoliyatlari burchagining jihozlari va
ashyolari
8
Yusupova P. Maktabgacha tarbiya pedagogikasi. – T.: O‘qituvchi , 1993.
22

xohishlari bo'yicha ishlagan loy, applikatsiya, rasm va qurish yasash ishlari misol
bo'ladi. Shuningdek, tasviriy san'at va uning turlari, musiqa, adabiyot, bolalar
mustaqil tasviriy faoliyatining asosiy sababchisi hisoblanib, bolalarning
kechinmalariniboyitadi. Teatr, kino, sirk yoki televizion eshittirishlami ko'rish
bolalarda obrazlarni ifodali, mazmundor bo'lishini yanada oshiradi. Bolalarda
tasviriy faoliyat bilan o'zlari shug'ullanishlari jarayonida ularda chizish,
yopishtirish, loydan yoki qurilish materiallaridan o'yinchoqlar yasashga nisbatan
xohish uyg'onadi. Ular o'z o'yinchoqlarini o'rtoqlariga, tarbiyachisiga 8-martga o'z
buvilari, onalari uchun sovg'alar tayyorlab, ularga hadya qiladilar. Ba'zida bolalar
zalni, guruh xonasini bezatish uchun o'yinchoqlar yasaydilar yoki mashg'ulotlar
uchun ko'rgazma materiallari tayyorlaydilar. Masalan, sanash uchun shablonlar,
solib qo'yish uchun qutilar va hokazo. Bolalar guruhda yoki o'rtoqlarida paydo
bo'lgan yangi narsalar bilan qiziqib, uni chizishga yoki applikatsiya qilishlari
mumkin. Masalan, birorta bola bog'chaga yangi qo'lqopda keladi, bolalarga u
yoqib qoldi va bolalar uni tasvirlashga o'tishlari mumkin. Bolalar albatta, o'zlariga
yaqin bo'lgan narsalarni chizadilar. Masalan, shimolda yashovchibug'uni, O'rta
Osiyoda esa tog'lar, qumliklar va tuyalarni tasvirlaydi. Bolalar, ayniqsa, ko'proq
dekorativ va ertak hikoya asosida rasm chizadilar. Qizil gilam va naqshlarni
chizadilar, qo'g'irchoqni bezaydilar. Tayyorlov guruhida esa ko'proq bolalarning
naturaga qarab gullar, vazalar chizishlarini kuzatish mumkin. Shuningdek, guruh
xonasini, zalni bezatish uchun dekorativ bezaklar chizadilar. Bu jarayonda bolalar,
asosan, akvarel, guash, rangli bo'rlar, ko'mirlitayoqchalardanfoydalanadilar.
Bolalar bo'sh vaqtlarida loydan, plastilindan narsalar yasashni yaxshi ko'radilar.
Ular odarnlar, hayvonlar, ertak qahramonlarini loydan yasaydilar. Ayniqsa, jamoa
bo'lib narsalar yasash katta o'rin tutadi. Bolalar guruhlarga birlashib, mavzular
asosida o'yinchoqlar yasaydilar. Masalan, «Mazay bobo va quyonlar», turli idish-
tovoqlar. Bolalar geometrik shakllarni qirqib yopishtixadilar, qor parchalari,
qog'ozdan qirqilgan qo'g'irchoqlar uchun ko'ylaklar va hokazo. Bolalar jamoa
bo'lib applikatsiya ishlarini bajaradilar. Masalan, qo'g'irchoq uchun gilamcha,
bolalar ishlarining mazmuni, maktabgacha ta'lim muassasasi hayotidan yoki yaqin
27

2. Ko'rgazmali: Bolalar ishlarini saqlash, tasviriy faoliyat bo'yicha bolalar
ishlarini saqlash tarbiyachiga guruhdagi u yoki bu bolaga tasviriy malaka va
ko'nikmalarni egalladimi, yo'qmi, tevarak-atrof go'zalligini, rang va shaklni
ko'rishga o'rgandimi, yo'qmi? Shu masalalarni hal etishga yordam beradi. Har bir
bolaning ishi belgilangan bo'lishi lozim. Bola chizgan yoki yopishtirgan ishining
orqa tomonida uning ismi-familiyasi, mashg'ulot o'tkazilgan sanani ham yozish
kerak. Bolalarning chizgan ishlarini alohida papkalarga solish yoki ularni albom
holiga keltirib qo'yish mumkin. Eng qulayi ishlarni tikib qo'yish, ya'ni hamma
mashg'ulotlarni yig'ib, o'rtasidan uzun tasmasimon qog'oz bilan bog'lab qo'yishdir.
Bu tasmaning kengligiga, yoshi, mashg'ulot nomi, familiyasi, tarbiyachining
o'tkazgan sanasi sig'ishi lozim. Shunga qarab, loy ishlarini (har bir bolaning 3 ta
ishi 1 yil saqlanishi lozim) saqlashda ham o'quv yilining boshi, o'rtasi va oxiri
bo'yicha ajratish maqsadga muvofiqdir. Bu esa malaka va bilimini tahlil qilishga
yordam beradi.
II BOB. BOLALARNING MUSTAQIL TASVIRIY FAOLIYATLARI
BURCHAGI - IJODIY QOBILIYATLARNI RIVOJLANTIRISH VA
SHAXSIY RIVOJLANISH UCHUN MUHIM VOSITA
2.1. Tasviriy faoliyat mashg‘ulotlari uchun materiallar va uskunalar
16

- Estetik didni shakllantirish va san'at asarlarini tushunish qobiliyatini
rivojlantirishni;
- Ijodiy faoliyat orqali bolalarning o'zini ifoda etish imkoniyatini yaratishni;
- Guruhda ishlash, o'zaro yordam va hamkorlik ko'nikmalarini rivojlantirishni
o’rganish.
Kurs ishining obyekti: Fanning dolzarb mavzusi va muammolari chuqur
organiladi. Kurs ishi ustida ishlash jarayonida talaba tanlagan mavzuni chuqur
organib tahlil qiladi.
Kurs ishning tuzilishi: mazkur kurs ishi kirish, 2 bob, 4 fasl, xulosa va
foydalanilgan adabiyotlar majmuasidan iborat.
4

loydan yoki qumdan turli hil shakllar yasash, toshlarni terib turli ko‘rinishlarni hosil
qilish, somondan turli xil narsalar yasashlarini, qishda esa qordan turli narsalar
yasab, ularni rangli muzchalar bilan bezatishni taklif etish mumkin. Shuningdek
bolalarning mustaqil tasviriy faoliyatlari o‘zaro ya’ni rasm, loy, applikatsiya, qurish-
yasash bilan chambarchas bog‘liqdir. 3
Bolalarning bu faoliyatlari ularni tashkil etishadigan rolli o‘yinlar bilan ham
bog‘liqdir. Yirik qurilish detallaridan jamoa fermasi, kino, magazin quradilar, bu
o‘yin uchun loydan sabzavot va mevalar yasaydilar. Har bir bola mustaqil tasviriy
faoliyat jarayonida tarbiyachi oldiga kelib, o‘ziga kerakli zarur narsani so‘rab olishi,
tushintirib berishi va u bilan nima ish qilmoqchi ekanligi haqida so‘zlab berishi
mumkin. Bu jarayonda bolalar o‘z oldiga aniq maqsad qo‘yib uni bajarish usullarini,
yo‘llarini o‘zlari mustaqil axtarib topishga harakat qiladilar.
Bolalarning faolligi jarayonida vujudga keluvchi mustaqil tasviriy faoliyati
tarbiyachining shu ishga rahbarlik qilishida bir oz qiyinchilik tug‘diradi. Chunki
tarbiyachi to‘g‘ridan to‘g‘ri rahbarlik qilmay, balki ikkinchi darajali holatni
egallaydi. Bola tevarak-atrof haqidagi taassurotlarini mustaqil ravishda tasvirlashlari
uchun ular tasvirlash vositalaridan keng va erkin foydalanishni bilishlari lozim. Bu
esa mashg‘ulotlar jarayonida tarbiyachi tomondan berilib, bolalar tomondan
egallangan bilim va malakalar hamda taassurotlarning ko‘payib, boyib borishi bilan
belgilanadi. Masalan; naturaga qarab gul rasmini chizish uchun bolalar bilan
gulzordagi yoki maydonchadagi gullarni, rasmlardagi turli gullarni ko‘rib chiqishlari
lozim. Shundagina bolalar o‘z mustaqil faoliyatlarida gullardan chiroyli guldastalar
va dekorativ kompazitsiyalar tuza oladilar.
Tarbiyachi bolalarga ular nimalarni tasvirlashni xohlashsa o‘sha predmetlarni
ko‘rib kuzatib chiqishni taklif etadi. Agarda bola samolyot yoki mashina
chizmoqchi bo‘lsa, tarbiyachi undan chizishni bilasanmi deb so‘rashi va yordam
sifatida bolalarga transport turlarini rangli rasmini ko‘rib chiqishini va bunda
ularning har bir o‘ziga hos xususiyatlariga bola diqqatini tortishi lozim. Bolalar
3
Nurmatova M.Sh., Xasanova Sh.T. Rasm buyum yasash va bolalarni tasviriy faoliyatga o‘rgatish metodikasi. – T.:
Cho‘lpon, 2010.
9

I BOB. TASVIRIY FAOLIYATGA O’RGATISHNING MAQSADI VA
DASTUR TAMOYILLARI
1.1. Tasviriy faoliyat – bolalarga estetik tarbiya berish vositasi
Tasviriy faoliyat – bolalarga estetik tarbiya berishning asosiy, vositasi
hisoblanadi. Har bir predmetning katta-kichikligini, rangini, shaklini, fazoda
joylashishini ajratish bu estetik sezgini bo‘laklari hisoblanadi. Bolalarda estetik
sezgining rivojlanishi – bu rangi, ritmi, proporsiyani chuqurroq sezish bilan
bog‘liqdir. Bolalar rangni, shaklni, uning xilma-xilligini sezsa, yoki aks etsa, u
shunchalik ranglar aralashmasining xilma-xilligidan zavq oladi, bahramand bo‘ladi.
Bolalarda estetik sezgining rivojlanishi, ularda predmetga va uning ba’zi sifatlariga
nisbatan estetik baho berishga o‘rganadilar. Ularda tasviriy san’at asarlarini
tushunishga, ularga nisbatan his-tuyg‘uni, munosabatni tarbiyalaydi.
Tasviriy faoliyat bolalarni badiiy ijodiy o‘stirishda muhim rol egallaydi.
Bolaning badiiy ijodiy o‘sishi – bu obrazli fikr yuritish, estetik idrok etishni va
obraz yaratishda zarur bo‘lgan malaka, ko‘nikmalarni egallash hisoblanadi.
Masalan: tabiatga yoki istirohat bog‘iga sayr, kuz faslida ekskursiya uyushtirish.
Tarbiyachi bolalarni predmet yoki tevarak-atrofni kuzatishdan kelib chiquvchi
estetik his-tuyg‘u orqali, tevarak-atrofga, kishilar mehnatiga to‘g‘ri baho berish,
vatanga nisbatan muhabbat kabi sifatlarni tarbiyalashi mumkin. Bolalarni o‘z ishini
yana ham chiroyli va yaxshi bajarish, boshqalarga yoqadigan, ular ko‘rganda
quvonadigan qilib yaratish – bu badiiy-axloqiy tarbiyalashning asosiy vazifasi
hisoblanadi. 1
Maktabga bolalarni tayyorlashda tasviriy faoliyat katta ahamiyat kasb etadi.
Rasm, loy, qurish materialllari bo‘yicha bilim, malakalarini egallash maktabda
tasviriy san’at darslari va mehnat darslarini muvaffaqiyatli egallashlariga asos
bo‘ladi. Ularni o‘quv faoliyatiga tayyorlaydi: pedagogni tinglashga, uning
ko‘rsatmalarini bajarishga o‘rgatadi. Oldiga qo‘yilgan vazifani hal etishda, uning
asosiy va muhim hal etish yo’llarini-izlab topish bu o‘quv faoliyatning asosiy
sababchilaridan biridir. Tasviriy faoliyat jarayonida o‘z ishini nazorat qilib borish,
1
Qodirova F., Toshpo‘latova Sh., A’zamova M. Maktabgacha pedagogika. – T.: Ma’naviyat, 2013.
5

namunalari, naqshlar, «Xamro buvi» o‘yinchoqlari bo‘lishi zarur. Bular tasviriy
faoliyat burchagini bezashi mumkin. Shuningdek tasviriy faoliyat ga ajratilgan joy da
doska bo‘lishi lozim, chunki bolalar unga rangli bo’rlar bilan rasmlar chizadilar.
Turli tuman ashyolarning bo‘lishi, bolalar mustaqil tasviriy faoliyatlarini yana ham
boyitadi. Tasviriy faoliyat burchagidagi ashyolarni tarbiyachi vaqti-vaqti bilan
almashtirib, to‘ldirib boradi. Illyustrativ rasmlar to‘plami bo‘yicha «Xamro buvi»
o‘yinchoqlarini stol ustiga terib joylashtiriladi. Bolalar ularni ko‘rib chiqadilar.
Bolalar o‘yin jarayonida rasm chizishdan tashqari loydan o‘yinchoqlar yasashni
yaxshi ko‘radilar. Qurilish ashyolaridan bolalar keng foydalanib o‘yinlar tashkil
qiladilar. Ammo tarbiyachi oldindan qurilish burchagini tashkil etish to‘g‘risida
o‘ylab ko‘rishi kerak. Bu burchakda tarbiyachi yirik va mayda qurilish detallarini
plastmassa, rezinadan qilingan o‘yinchoqlarni, odam va hayvon obrazini, transport,
o‘simliklarni tasvirlovchi mayda o‘yinchoqlarni ham joylashtiradi. Katta va
tayyorlov guruh qurilish burchagiga qurilmalar tasviri aks ettirilgan albomlar
fotosuratlarni ham joylashtirish lozim. Albomda yig‘ilgan fotosuratlar turli tuman
binolarning ko‘rinishini tasvirlash mumkin. Masalan; ko‘prik, transport, binolar.
Bolalar qurilmalar qurish jarayonida o‘z qurilmalarini boshqatdan ko‘rib,
o‘zgartirib turli xil detallar bilan boyitib boradilar, shuning uchun bolalarning juda
qiziqib qurayotgan ishlari bir necha kun mobaynida saqlanishi zarur. Kichik
guruhlarda esa tarbiyachi bolalarga nimalar qurishga o‘rganganligini o‘zi eslatadi,
o‘zi bolalar o‘rnida ishtirok etadi va qurilmalarni qurish jarayonida birgalikda
yordamlashadi va o‘z vaqtida maydonchaga qurilish ashyolarining to‘plamini olib
chiqadi, bolalar stol ustida turli xil qurilmalar quradilar, ular bilan o‘yin o‘ynaydilar.
Qo‘l mehnati burchagida xilma xil ashyolardan karton, yelim, qog‘oz, qutichalar va
tabiat ashyolaridan saqlanadi. Katta yoshdagi bolalar tarbiyachining rahbarligi
ostida mashg‘ulotda olgan bilim va malakalari yordamida, o‘yin uchun kerakli
o‘yinchoqlar yasaydilar. Tarbiyachi bolalarga maslahatlar beradi, qiynalishsa
ko‘rsatib beradi. Ba’zida tarbiyachining o‘zi o‘yinchoq yasaydi, ammo albatta
bularni bu ishga jalb etadi. Masalan: qaysidir qismini yopishtirishni yoki kerakli
qismlarni tanlab olishni taklif etishi mumkin. Ba’zida tarbiyachi mashg‘ulotdan ikki
11

Bolalarning mashg‘ulotlardan tashqari vaqtlarda tasviriy faoliyat bilan mustaqil
shug‘ullanishlari uchun sharoit yaratilgan bo‘lishi kerak. Bu maqsadda guruh
xonasining yaxshi yoritilgan va o‘yin burchagidan mumkin qadar uzoqroq biron bir
joyni ajratish kerak. Xonaning deraza oldini ajratish maqsadga muvofiq, u yerga
ikki-uch stol qo‘yiladi. Agar deraza tokchalari past bo‘lsa, ularga taxtalar
mustahkamlanadi, bolalar shug‘ullanmayotgan paytda ularni tushurib qo‘yish
mumkin. Rasm solish, narsalar yasash, applikatsiyalar uchun mo‘ljallangan
buyumlar yaqin turgan shkafning ochiq tokchalarida, stollarda turishi kerak. Kichik
guruhda bolalarga erkin foydalanishlari uchun faqat rangli qalamlar beriladi. Katta
guruh bolalariga (ayrim cheklanishlar bilan) barcha ashyolar berilishi mumkin: Loy
o‘rniga plastilin tavsiya qilindi. Bolalar o‘z rasmlarini “Xalq ertaklari”, “Odamlar
mehnati”, “Manzarali naqshlar”, “Tabiat haqida” va shu kabi mavzudagi papkalarga
joylashtiradilar. Tasviriy faoliyat “zonasida” bolalar o‘z ishlarida ijodiy
foydalanishlari uchun tabiiy ashyolar solingan quti va ko‘rgazmali qurollar bo‘lishi
kerak.
Bolalarning mustaqil tasviriy faoliyati bilan shug‘ullanishi uchun materiallar
yetarli darajada bo‘lishi, loy yetarli va qulay bo‘lishi, materiallarni saqlash uchun
joylashgan jovonlar bolalar olishi uchun qulay bo‘lishi, tasviriy san’at asarlari,
shuningdek, dekorativ san’at namunalari, naqshlar, xoxloma va Dimkov
o‘yinchoqlari bo‘lishi zarur. Bular tasviriy faoliyat burchagini bezashi mumkin.
Shuningdek, tasviriy faoliyat zonasida doska bo‘lishi lozim, chunki bolalar unga
rangli bo‘rlar bilan rasmlar chizadilar. Turli-tuman materiallarning bo‘lishi, bolalar
mustaqil tasviriy faoliyatlarini yana ham boyitadi. Tasviriy faoliyat burchagidagi
materiallarni tarbiyachi vaqti-vaqti bilan almashtirib, to‘ldirib boradi. Illustrativ
rasmlar to‘plami bo‘yicha xoxloma, dimkovo o'yinchoqlari stol ustiga terib
joylashtiriladi. Bolalar ularni ko‘rib chiqadilar. Bolalar o‘yin jarayonida rasm
chizishdan tashqari, loydan o‘yinchoqlar yasashni yaxshi ko‘radilar. Qurilish
materialardan bolalar keng foydalanib, o‘yinlar tashkil qiladilar. Ammo tarbiyachi
oldindan qurilish burchagini tashkil etish to ‘g‘risida o‘ylab ko‘rishi kerak.
Bu burchakda tarbiyachi yirik va mayda qurilish detallarini plastmassa, rezinadan
23

uchta reykali doskalar; natura uchun taglik; stolga qo‘yiladigan doskalar-yig‘ma
molbertlar (katta guruhlar uchun) va boshqalar kerak bo‘ladi.
Bolalarning ko‘rish faoliyatini saqlash maqsadida katta guruhlarda sathi qiya
turadigan individual taxtalardan foydalanish maqbuldir, chunki bunday taxtalar
nurning ko‘zga burchak ostida emas, balki perpendikulyar yo‘nalishda tushishni
ta’minlaydi.
Qalamlar. Rasm solish uchun
bolalarga rangli qalamlar to‘plami kerak:
kichik guruhda beshta qalamdan (qizil,
ko‘k, yashil, sariq, va qora); o‘rta
guruhda-oltita qalamdan (qizil, ko‘k,
yashil, sariq, qora va jigar rang)
foydalaniladi; katta guruhlarda yuqorida aytilganlardan tashqari-qizg‘ish, binafsha
rang, to‘q qizil, pushti zangori, och yashil ranglar qo‘shiladi. Kichik guruhlarda
qalamlar dumaloq bo‘lishi kerak. Katta guruhlarning bolalariga yumshoq grafitli
qalamlar tavsiya qilinadi. Qalamni ishlatishga tayyorlashda yog‘och qatlami 25-30
mm olinib, grafiti 8-10 mm ochiladi (rangli qalamlarning yog‘ochi kamroq olinishi
kerak, chunki ularning o‘zaklari yo‘g‘onroq, qattiqroq bosganda uvalanib, sinib
ketadi).
Mo‘yqalamlar . Bo‘yoq bilan rasm chizish uchun tuki yumshoq va elastik,
olmaxon va shu kabilarning qilidan qilingan dumaloq mo‘yqalamlar kerak.
Mo‘yqalamlar nomerlariga ko‘ra farqlanadi: 1-8 ingichka, 8-16 yo‘g‘on. Kichik
guruh bolalariga 12-14 nomerli mo‘yqalamlarni berish tavsiya qilinadi. Bunday
mo‘yqalam qog‘ozga bosilganda yorqin, yaxshi seziladigan iz qoldiradi,
predmetning shaklini berishni osonlashtiradi. O‘rta va katta guruhlar bolalariga ham
ingichka, ham yo‘g‘on mo‘yqalamlarni berish mumkin.
Bolalarning mo‘yqalamlardan foydalanishlarini kuzatilar ekan, eng avvalo, ular
uni to‘g‘ri ushlashni bilishlariga, tarbiyachi buni eslatishi va ko‘rsatishiga:
mashg‘ulot vaqtida va tugagandan so‘ng bolalar mo‘yqalamni taglikka qo‘yishlariga
(tarbiyachi tagliklarni qalin kartondan yoki uzunasiga ikkiga qirqilgan g‘altakdan
18

riv о jlanishiga komaklashadi. Zam о naviy p е dag о gik va psi хо l о gik tadqiq о tlarda
b о lalarning aqliy, est е tik riv о jlanishi uchun maktabgacha bolgan yoshdan b о shlab
shug`ullanish zarurligi isb о tlab b е rilgan. Tasviriy fa о liyat bilan, jumladan
applikatsiyalar bajarish bilan ham maktabgacha talim tashkilotlarida orinli
f о ydalanish imk о niyatlari juda kop. Applikatsiyalardan tarbiyachilar mashgulot
fa о liyatlarida f о ydalanishlari, ayniqsa, n о ananaviy applikatsiya turlaridan
f о ydalanishi bolalarni ij о dk о rlik q о biliyalarini riv о jlantirib, est е tik didlarini yuq о ri
darajaga kotaradi.
Bolalarning mustaqil tasviriy faoliyatlari burchagi – bu bolalarning o'z ijodiy
qobiliyatlarini erkin namoyon etishlari, tasavvurlarini rivojlantirishlari va estetik
didlarini shakllantirishlari uchun mo'ljallangan maxsus tashkil etilgan joydir.
Burchakning asosiy maqsadi bolalarni tasviriy san'atga qiziqtirish, ularning ijodiy
faolligini oshirish va mustaqil ravishda ijodiy ishlar yaratishga o'rgatishdan iborat.
Kurs ishining maqsadi : Maktabgacha bo‘lgan yoshda bolada har tomonlama
uyg‘un rivojlanish kuzatiladi. Psixologlar va pedagoglar shunday xulosaga
kelishdiki, maktabgacha yoshdagi bolada ijodga bo‘lgan layoqatni erta rivojlantirish
kelajagidagi omadga qo‘yilgan garovdir. Estetik tarbiya – bu davomli hamda
murakkab jarayon bo‘lib, bunda bolalar san’atga bo‘lgan ilk taassurotlarini xosil
qiladilar, ijodiyot bilan to‘qnashadilar, ijodiy faoliyatning turlari bilan
shug‘ullanadilar. Bundan ijod faoliyat turlari orasida tasviriy san’at, ganch,
applikatsiya, loyixalash yetakchi o‘rinni egallaydi. Erta yoshdan bolada ajoyibot
xissi, estetik zavq rivojlanishi muxim, san’at asarlarini, ona tabiyatning
go‘zalliklarini tushunish hamda baxolay olishi lozim. Bu esa o‘z navbatida xar
tomonlama rivojlangan boy ruxiy shaxsni shakllantirishga yordam beradi.
Kurs ishining vazifalari:
- Bolalarda ranglar, shakllar, kompozitsiya haqida tushuncha hosil qilishni;
- Tasviriy san'at texnikalari (rasm chizish, haykaltaroshlik, applikatsiya va
boshqalar) bilan tanishtirishni;
- Ijodiy tasavvurni, fantaziyani va mustaqil fikrlashni rivojlantirishni;
- Qo'l motorikasini va ko'z-qo'l koordinatsiyasini yaxshilashni;
3

bolalar o‘z ishlarida bizning hayotimizda, jamiyatda bo‘layotgan voqea-hodisalarni
aks ettiradilar, ulardan mamnun bo‘ladilar, hayajonlanadilar.
Tasviriy faoliyat jarayonida bolalarda irodaning sifatlari – boshlagan ishini
oxiriga yetkazish, oldiga maqsad qo‘yib, o‘shani bajarishga tomon intilish,
qiyinchiliklarni yengish, o‘rtoqlariga yordamlashish kabi xususiyatlar tarbiyalanadi.
Jamoa ishini yaratish jarayonida bolalarda bir-biriga yordam, kelishib ishlash kabi
sifatlar tarbiyalanadi. Bolalar, ishni baholash jarayonida, bolalarni o‘rtoqlarining
ishga nisbatan xaqqoniy munosabatda bo‘lish, to‘g‘ri baholash, o‘z ishidan va
o‘rtoqlarining ishidan xursand bo‘lish kabi axloqiy sifatlar tarbiyalanadi. Tasviriy
faoliyat – bu bolalarni o‘z oldiga qo‘ygan maqsadlarini bajarishda da tinmay mehnat
qilishga undovchi faoliyat hisoblanadi. Har bir bolada mehnat ko‘nikmalarini
o‘stirish, tarbiyalash kerak.
Bolalarning badiiy jihatdan tarbiya olishi faqatgina mashg‘ulot jarayonida
emas, balki kundalik hayotda yuzaga keladi. 2
Bu o‘rinda bolaning o‘z faolligi
jarayonida yuzaga keluvchi mustaqil tasviriy faoliyat muhim rol’ o‘ynaydi. U bu
jarayonida mashg‘ulotlarda olgan badiiy tajribasidan foydalanadi. Mashg‘ulotdan
tashqari vaqtlarda bolada o‘zi sevgan mavzularga tasviriy faoliyatning biror bir
turlariga nisbatan layoqat yoki hohish seziladi. Bunga bolalarning o‘z ixtiyorlari,
hohishlari bo‘yicha ishlagan loy, applikatsiya, rasm va qurish-yasash ishlari misol
bo‘ladi. Shuningdek tasviriy sanat va uning turlari, musiqa, adabiyot, bolalar
mustaqil tasviriy faoliyatining asosiy sababchisi hisoblanib, bolalarning
kechinmalarini boyitadi.
Teatr, kino, sirk yoki televizion eshittirishlarini ko‘rish bolalarda obrazlarni
ifodali, mazmundor qilinishini yanada boyitadi. Bolalar tasviriy faoliyat bilan o‘zlari
shug‘ullanishlari jarayonida ularda chizish, yopishtirish, loydan yoki qurilish
materiallaridan o‘yinchoqlar yasashga nisbatan xohish uyg‘onadi. Ular o‘z
o‘yinchoqlarini o‘rtoqlariga, tarbiyachisiga 8-martga o‘z buvilari, opalari uchun
sovg‘alar tayyorlab, ularga sovg‘a qiladilar. Ba’zida bolalar zalni, guruh xonasini
bezatish uchun o‘yinchoqlar yasaydilar yoki mashg‘ulotlar uchun ko‘rgazma
2
Bolangiz maktabga tayyormi? Metodik qo‘llanma. – T., 2001.
7

foydalanadigan tabiiy materiallar solingan quti va ko‘rgazmali qurollar bo‘lishi
kerak. 10
XULOSA
Bolalarning badiiy jihatdan tarbiya olishi faqatgina mashg'ulot jarayonida
emas, balki kundalik hayotda yuzaga keladi. Bu o'rinda bolaning o'z faolligi
jarayonida yuzaga keluvchi mustaqil tasviriy faoliyat muhim rol o'ynaydi. U bu
jarayonda mashg'ulotlarda olgan badiiy tajribasidan foydalanadi. Mashg'ulotdan
tashqari vaqtlarda bolada o'zi sevgan mavzularga tasviriy faoliyatning biror bir
turlariga nisbatan layoqat yoki xohish seziladi. Bunga bolalarning o'z ixtiyorlari,
10
Xasanboeva O.U. va boshq. Maktabgacha ta’lim pedagogikasi. – T.: Ilm ziyo, 2006.
26

5. Komarova T.S. Metodika obucheniya izobrazitelnoy deyatelnosti i
konstruirovaniyu. – M.: Prosveщenie, 1991.
6. Kosminskaya V.B. i dr. Teoriya i metodika izobrazitelnoy deyatelnosti v
detskom sadu. – M.: Prosveщenie, 1977.
7. Qodirova F., Toshpo‘latova Sh., A’zamova M. Maktabgacha pedagogika. – T.:
Ma’naviyat, 2013.
8. Lyublinskaya A.A. Detskaya psixologiya. – M.: Prosve щ enie, 1971.
9. Montessori M. Pomogi mne sdelat eto samomu. – M.: Karapuz, 2000.
10. Nurmatova M.Sh., Xasanova Sh.T. D.Azimova. Ustaxonada amaliy mashg‘ulot.
– T.: Musiqa, 2010.
11. Nurmatova M.Sh., Xasanova Sh.T. Rasm buyum yasash va bolalarni tasviriy
faoliyatga o‘rgatish metodikasi. – T.: Cho‘lpon, 2010.
12. Pchelinseva Ye.V., Teoriya i metodika razvitiya detskogo izobrazitelnogo
tvorchestva. – Velikiy Novgorod, 2006.
13. Sodiqova Sh.A. Maktabgacha pedagogika. – T.: Tafakkur bo‘stoni, 2013.
14. Flerina Ye. A. Esteticheskoe vospitanie doshkolnikov. – M., 1970.
15. Xa sanbo e va O. va boshq . Oila pedagogikasi . – T.: Aloqachi, 2007.
16. Xasanboeva O.U. va boshq. Maktabgacha ta’lim pedagogikasi. – T.: Ilm ziyo,
2006.
17. Xasanboeva O.U. va boshq. Oilada barkamol avlod tarbiyasi. – T.: Fan va
texnologiya, 2010.
18. Shodmonova Sh. Maktabgacha ta’lim pedagogikasi. – T.: Fan va texnologiya,
2008.
19. Yusupova P. Maktabgacha tarbiya pedagogikasi. – T.: O‘qituvchi , 1993.
INTERNET MANBALARI:
1. www.ijodkortarbiyachi.uz
2. www.pedagog.uz
3. www.arxiv.uz
29

ularni o'rab turgan hayotdan, atrofdan olishi mumkin. Qurish yasashda esa bolalar
katta va mayda qurilish detallaridan foydalanadilar, garaj, uylar, paroxodlar
quradilar. Qog'ozdan archa uchun, guruh xonasi uchun o'yinchoqlar yasaladi.
Tabiat materiallaridan, gugurt cho'pi, plastilin yordamida, qayiqchalar yasaydilar.
Kuzda turli-tuman barglardan piramida yoki shapkachalar yasaydilar.
Mashg'ulotdan tashqari, bolalar kitoblardagi rangli rasmlarni rasmli albomchalarni
tomosha qiladilar. Bu esa bolalarning badiiy didlarini, idrok qilishlarini o'stiradi.
Rangli shaklni sezishni o'stirish maqsadida didaqtik o'yinlar uyushtiriladi.
Shuningdek, bolalar mustaqil tasviriy faoliyat bilan bino ichida ochiq havoda ham
shug'ullanishlari mumkin. Buning uchun bolalarga, masalan, asfaltda chizish
uchun rangli bo'rlar, loydan yoki qumdan turli xil figuralar yasash, toshlarni terib,
turli ko'rinishlarni hosil qilish, somondan turli xil narsalar yasashlarini, qishda esa
qordan turli narsalar yasab, ularni rangli muzchalar biln bezatishni taklif etish
mumkin. Shuningdek, bolalarning mustaqil tasviriy faoliyatlari o'zaro, ya'ni rasm,
loy, applikatsiya, qurish yasash bilan chambarchas bog'liqdir.
FOYDALANAILGAN ADABIYOTLAR ROYXATI
1. Mirziyoev SH.M. Erkin va farovon , demokratik Ozbekiston davlatini birgalikda
barpo etamiz. – T.: “Ozbekiston”, 2016. – 56 b.
2. 2017-2021 yillarda O‘zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor
yo‘nalishlari bo‘yicha Harakatlar strategiyasi. – T.: O‘zbekiston, 2017.
3. Bolangiz maktabga tayyormi? Metodik qo‘llanma. – T., 2001.
4. Dubrovskaya Ye.A., Kazakova T.G., Yurina N.N. i dr. Eticheskoe vospita nie i
razvitie detey doshkolnogo vozrasta . – M., 2002.
28

Bo‘yoqlar. Rasm solishda suvli
bo‘yoqning ikki turi – guash va akvareldan
foydalaniladi. Maktabgacha tarbiya
yoshidagi bolalar uchun pastasimon, shaffof
bo‘lmagan bo‘yoqlar – guash qulaydir.
Bo‘yoqni mo‘yqalamda turadigan,
undan tomib tushmaydigan, suyuqroq qaymoq quyuqligiday qilib aralashtirilishi
kerak. Bo‘yoqlarni bolalar rangni ko‘rib turishlari uchun qirralari past shaffof
bankachalarga quygan ma’qul.
Yopiq qopqoqchali polietilen bankachalardagi guash bo‘yoqlaridan foydalanish
qulay: tarbiyachilar bo‘yoqni ularning o‘zida tayyorlaydilar va mashg‘ulotdan so‘ng
ularni boshqa narsaga qo‘ymay qoldiraveradilar. Bunda bo‘yoq tejam bilan
sarflanadi va uni tayyorlashga ko‘p vaqt ketmaydi. Tarbiyachi bo‘yoqning kerakli
rangini chiqarishni bilishi kerak. Akvarel bo‘yoqlar katta va maktabga tayyorlov
guruhlari bolalariga tavsiya qilinadi. Akvarel bo‘yoqlarining farqlovchi xususiyati,
bularning kukun qilib maydalangan pigment va ko‘p miqdordagi yopishtiruvchi
moddalardan (bog‘lovchi sifatida) iboratligidir. Kukun qilib foydalanganligi tufayli
akvarel bo‘yoqlar o‘zlarining asosiy fazilatlari – shaffoflik kasb etadilar. Hozirga
kunda akvarel har xil ko‘rinishlarda ishlab chiqarilmoqda.
Maktabgacha ta’lim muassasasi sharoitlarida yarim yumshoq akvareldan
foydalanish ma’qulroq. Bolalarning akvarel bo‘yoqlaridan xuddi guash bo‘yoqlari
bilan rasm solganidek foydalanishlariga yo‘l qo‘yib bo‘lmaydi. Bolalar akvarel
bo‘yoqlari bilan rasm solar ekanlar, predmetlar konturini oldin qog‘ozga oddiy
qalam bilan tushiradilar.
Mashg‘ulotlar va bolalarning mustaqil badiiy va ijodiy faoliyatlari uchun pastel
– turli rangdagi yo‘g‘on sterjenchalar tavsiya etiladi. Pastel yig‘masida har biri bir
nechta tusga ega bo‘lgan beshta rang bo‘ladi, buning o‘zi ish uchun tayyor
palitradir. Pastel qattiq, yumshoq va o‘rtacha turlarga bo‘linadi. Bolalar uchun
yumshoq pastel tavsiya etiladi. Bu bo‘yoq ehtiyotkorlik bilan munosabatda bo‘lishni
talab etadi, chunki u oson uvalanadi, sinadi. Shuning uchun pastel sterjenining har
20

Bolalarning mustaqil tasviriy faoliyatlari burchagining jihozlari va materiallari

Купить