Документ

Всего документов: 5844
Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена	10000UZS
Размер	47.2KB
Покупки	7
Дата загрузки	29 Январь 2025
Расширение	docx
Категория	Дошкольное и начальное образование

Boshlang'ich sinf matematika darslarida masalalar yechishda rasm va chizmalardan foydalanish metodikasi

3
Kirish: Mavzuning dolzarbligi, albatta, juda muhim. Rasm va chizmalardan
foydalanish o'quvchilarning matematik tushunchalarni yaxshiroq o'zlashtirishiga
katta yordam beradi. O'quvchilarga abstrakt matematik tushunchalarni amaliy va
vizual tarzda ko'rsatish, ularning qiziqishini oshiradi va tushunishni osonlashtiradi.
Matematika ko'pincha abstrakt va murakkab bo'lishi mumkin, shuning uchun
rasm va diagrammalarni qo'llash, masalan, geometrik shakllar, diagrammalar,
grafiklar va boshqa vizual vositalar orqali, o'quvchilarga o'zlashtirishni
osonlashtiradi. Bu o'z navbatida o'quvchilarga yanada chuqurroq va mustahkam
bilim olishlariga yordam beradi.
Shuningdek, rasm va chizmalarning o'quvchilarga qanday ta'sir qilishi,
o'qituvchining ta'lim uslubiga va o'quvchilarning individual ehtiyojlariga qarab
ham farq qilishi mumkin. Ba'zi o'quvchilar vizual materiallarga tezroq moslashadi,
boshqalari esa analitik yondashuvni afzal ko'rishlari mumkin. Shuning uchun, rasm
va chizmalarni o'qitishda diversifikatsiya muhimdir.
Umuman olganda, rasm va chizmalar matematik tushunchalarni o'quvchilarga
yanada aniqroq, qulayroq va interaktiv tarzda tushuntirishga yordam beradi
Kurs ishining maqsadi juda to‘g‘ri belgilangan. Boshlang‘ich sinf matematika
darslarida rasm va chizmalardan samarali foydalanish nafaqat o'quvchilarning
tushunishini yengillashtiradi, balki ularning matematika faniga bo'lgan qiziqishini
ham oshiradi. Bu maqsadga erishish uchun quyidagi asosiy jihatlarga e'tibor
qaratish kerak:
1. Rasm va chizmalar yordamida abstrakt tushunchalarni konkretlashtirish :
Masalan, geometrik shakllarni o‘rgatishda, ular qanday ko‘rinishda
ekanligini, qanday o‘lchamlari borligini va ularni qanday qurish mumkinligini
rasm va diagrammalar orqali ko‘rsatish muhim.
2. O‘quvchilarning vizual tafakkurini rivojlantirish : Matematik tushunchalar
ko‘pincha qog‘ozda yozilgan va so‘zlar bilan izohlanadi. Rasm va chizmalar
yordamida o‘quvchilar ushbu tushunchalarni ko‘rgan holda yaxshiroq
o‘zlashtiradilar.
3. Interaktivlikni oshirish : Rasm va chizmalarni o‘quvchilar bilan birgalikda
yaratish, masalan, geometrik shakllarni doskada chizish yoki bo‘laklarga
ajratish orqali o‘quvchilarni faol ishtirok etishga undash mumkin.

20
 Agar statistika yoki ehtimollar ni o‘rgatish bo‘lsa, gistragrammalar , pie
chart lar va diagrammalar dan foydalanish ancha samarali bo‘ladi.
 Algebra yoki funksiyalar ni tushuntirishda grafiklar , ko‘rsatmali jadval va
animatsiyalar foydali.
2. O‘quvchilarning bilim darajasiga moslashtirish
Vizual materiallar o‘quvchilarning bilim darajasiga mos bo‘lishi kerak. Har bir
o‘quvchi guruhining o‘ziga xos ehtiyojlari va tushunish qobiliyatlari bo‘ladi.
Masalan:
 Kichik yoshdagi o‘quvchilar uchun juda sodda va rang-barang vizual
materiallar ishlatilishi kerak. Bu ular uchun qiziqarli va tushunarli bo‘ladi.
 Yuqori sinf o‘quvchilari uchun yanada murakkab va professional
ko‘rinishdagi materiallar (masalan, GeoGebra yoki Desmos kabi interaktiv
grafik dasturlar)dan foydalanish mumkin.
3. Darsning mavzusiga mos vizual materiallar tanlash
Har bir matematik mavzu o‘ziga xos vizual materiallarga ega. Darsning mavzusini
hisobga olib, qanday materiallardan foydalanish zarurligini belgilash kerak:
 Geometriya darslarida shakllar, chizmalar, to‘g‘ri chiziqlar, aylana,
uchburchaklar va boshqa shakllar yordamida ko‘rsatuvchilar ishlatiladi.
 Algebra darslarida tenglamalar, grafiklar va funksiyalarni ko‘rsatish uchun
interaktiv grafiklardan foydalanish maqsadga muvofiq.
 Statistika yoki hisoblashlar darsida diagrammalar, jadval va ma'lumotlarni
tasvirlash uchun chizmalar kerak bo‘ladi.
4. Chizmalar va diagrammalarning soddaligi va aniq bo‘lishi
Vizual materiallar o‘qitishda juda foydali, ammo ularning o‘quvchilarga aniq va
tushunarli bo‘lishi kerak. Murakkab va haddan tashqari jiddiy diagrammalarni
kiritish, o‘quvchilarda chalg‘ish va tushunmovchilikka olib kelishi mumkin. Shuning
uchun:
 Chizmalar, diagrammalar va grafiklar soddalashtirilgan, to‘g‘ri va o‘quvchi
uchun tushunarli bo‘lishi kerak.

8
Matematika va san'atni birlashtirish o‘quvchilarning ijodiy fikrlashini rivojlantiradi.
Misol uchun, san'at asarlarini yoki arxitektura ob'ektlarini matematik chizmalar
orqali tahlil qilish o‘quvchilarga ikkala sohani ham o‘rganish imkoniyatini beradi.
9. Xatolarni Tahlil Qilish
Rasm va chizmalar yordamida o‘quvchilar o‘zlarining xatolarini ko‘rishlari va
tushunishlari osonlashadi. O‘qituvchi noto‘g‘ri chizilgan yoki tasvirlangan rasmni
o‘quvchilarga ko‘rsatib, ularni xatolarni to‘g‘rilashga undashi mumkin. Bu
yondashuv o‘quvchilarga o‘z bilimlarini mustahkamlashda yordam beradi.
Rasm va chizmalar orqali matematik tushunchalarni tushuntirish — bu
o‘quvchilarga matematik bilimlarni aniq, tushunarli va interaktiv tarzda taqdim
etishning samarali usulidir. Rasm va chizmalar matematik tushunchalarni ko‘rish
va tasavvur qilishni osonlashtiradi, ayniqsa, boshlang‘ich sinf o‘quvchilari uchun.
Quyida rasm va chizmalar orqali matematik tushunchalarni qanday qilib samarali
tushuntirish mumkinligi haqida ba'zi yondashuvlar keltirilgan.
1. Geometrik Tushunchalarni Tushuntirish
Geometriya matematikaning vizual jihatlaridan biridir va rasm va chizmalar bu
sohada juda muhim rol o‘ynaydi.
 Geometrik shakllarni tasvirlash: Masalan, to‘g‘ri burchakli uchburchakning
xususiyatlarini tushuntirishda uning o‘lchamlari, burchaklari, tomonlarini
ko‘rsatadigan rasm chizish juda samarali bo‘ladi. Bu rasm orqali o‘quvchilar
gipotenuza va katetlar o‘rtasidagi munosabatni yaxshiroq tushunishadi.
 Simmetriya: Simmetriya tushunchasini tushuntirish uchun shaklning ikkita
teng bo‘lakka bo‘linishi haqida rasm chizish mumkin. Rasm orqali
o‘quvchilar aks-simmetriya, aylana simmetriyasini tushunishlari
osonlashadi.
 O‘lchov va maydon: Shakllarning yuzasini yoki maydonini hisoblashda
o‘quvchilarga maydonni chizma orqali ajratib ko‘rsatish, masalan,
kvadratning tomonlarini belgilab, uning maydonini qanday hisoblashni
ko‘rsatish orqali tushuntirish mumkin.
2. Sonlar va Amallarni Tasvirlash

24
Tavsiya va xulosalar : Boshlang‘ich sinf o‘quvchilari uchun rasm va chizmalardan
samarali foydalanish bo‘yicha tavsiyalar.
Rasm va chizmalar matematik tushunchalarni tushuntirishda samarali vositalardir.
Ular o‘quvchilarga murakkab tushunchalarni konkretlashtirish, amallarni vizual
tarzda ko‘rsatish va matematik masalalarni yechishda yordam beradi. Geometrik
shakllar, diagrammalar, grafiklar va boshqa vizual materiallar yordamida
matematik tushunchalarni tushuntirish, o‘quvchilarga aniqroq va qiziqarli tarzda
bilim olish imkoniyatini yaratadi.
Rasm va chizmalar matematik tushunchalarni o‘quvchilarga yanada aniq va qulay
tarzda tushuntirishga yordam beradi. Ular o‘quvchilarning tasavvurlarini
rivojlantirish, abstrakt tushunchalarni konkretlashtirish, mantiqiy fikrlashni
oshirish va ijodiy yondashuvni kuchaytirish uchun ajoyib vositadir. Matematikani
vizual tarzda o‘rganish o‘quvchilarga matematik tushunchalar bilan yanada
chuqurroq tanishishga yordam beradi.
Masalalar yechishda rasm va chizmalar o‘quvchilarga matematik tushunchalarni
o‘zlashtirishda yordam beradi, ularni yanada samarali, tushunarli va qiziqarli
qiladi. Rasm orqali masala yechish, o‘quvchilarning analitik va vizual fikrlash
qobiliyatini rivojlantirishga imkon beradi
Darslarda vizual materiallardan samarali foydalanish, o‘quvchilarning matematik
tushunchalarni tushunish darajasini oshiradi, ularni faol ishtirok etishga undaydi
va o‘rganish jarayonini qiziqarliroq qiladi. Vizual materiallar orqali o‘quvchilarning
ko‘rish va eshitish orqali bilish qobiliyatlari yanada rivojlanadi, bu esa ularning
darsda o‘zlashtirish samaradorligini oshiradi.
Vizual materiallarni darsga moslashtirish o‘qituvchining kreativligi va darsning
maqsadlariga mos kelishiga bog‘liq. Ularni to‘g‘ri tanlab va samarali ishlatish
o‘quvchilarga matematik tushunchalarni yaxshiroq tushunishga, o‘rganishni
qiziqarli va samarali qilishga yordam beradi. Darslarda vizual materiallardan
foydalanish nafaqat o‘quvchilarning bilimlarini mustahkamlash, balki darsning
samaradorligini ham oshiradi.

23
Shu tarzda, rasm va chizmalar darsda faqat ko‘rsatish vositasi emas, balki o‘quv
jarayonini yanada jonlantirishga yordam beradigan kuchli vosita sifatida
ishlatiladi.
3. Xulosa
Xulosa qilib aytganda, rasm va chizmalarni o‘quv jarayoniga qo‘shish, darslarni
yanada interaktiv, qiziqarli va samarali qilishga yordam beradi. Vizual materiallar
yordamida talabalarning tushunishi yaxshilanadi, ularning ijodkorligi va fikrlash
qobiliyati rivojlanadi. Shuningdek, bu metodlar o‘quvchilarga murakkab
mavzularni soddalashtirish va o‘z fikrlarini erkin ifodalash imkonini beradi. Bunday
yondashuv o‘qituvchi va o‘quvchi o‘rtasidagi aloqani kuchaytiradi, darsning
samaradorligini oshiradi. Tadqiqotning asosiy natijalari : Rasm va chizmalardan
foydalanish o‘quvchilarningmatematika darslarida faol ishtirok etishiga yordam
beradi va o‘quvchilarning tushunchalarni yaxshiroq qabul qilishlariga yordam
beradi.
Tavsiya va xulosalar : Boshlang‘ich sinfda matematika darslarida rasm va
chizmalardan yanada samarali foydalanish uchun o‘qituvchilarga amaliy
tavsiyalar.
Matematika darslarida rasm va chizmalar o‘quvchilarga matematik tushunchalarni
tushunishda, amallarni o‘zlashtirishda va qiziqishni oshirishda muhim vositalardan
biridir. Ular matematikani vizual tarzda taqdim etish imkonini berib,
o‘quvchilarning mustahkam bilim olishlarini ta’minlaydi. Shuningdek, darsning
samaradorligini oshiradi va o‘quvchilarning kreativ fikrlashini rivojlantiradi.
Kurs ishining muvaffaqiyatli bo‘lishi uchun har bir bo‘limni batafsil va ilmiy
asoslangan tarzda yozish kerak. Misollar va rasmli qo‘llanmalar o‘quvchilarning
tasavvurini rivojlantirishda yordam beradi. Rasm va chizmalar yordamida
matematik masalalarni yechishda ko‘proq faol ishtirok etishga undovchi
materiallar tayyorlash muhim.
Tadqiqot natijalari : Rasm va chizmalar matematika darslarida o‘quvchilarning
faoliyatini oshiradi, ularning tushunchalarni yaxshiroq o‘zlashtirishiga yordam
beradi.

25
Adabiyotlar ro‘yxati
Abdukarimov, A. (2017). Pedagogik texnologiyalar va metodikalar . Tashkent:
O‘zbekiston Respublikasi O‘quv-adorat markazi.
o Ushbu manbada o‘qitishda turli pedagogik texnologiyalar, shu
jumladan, vizual materiallar yordamida o‘qitish usullari haqida so‘z
boradi.
2. Mammadov, Sh. (2015). Ta’limda innovatsion texnologiyalar . Toshkent: Fan
va texnologiya nashriyoti.
o Bu kitobda zamonaviy o‘quv texnologiyalari va ularning ta’lim
jarayoniga qo‘shilishi, shu jumladan rasm va chizmalar orqali
darslarni tashkil etishning samaradorligi tahlil qilinadi.
3. Xo‘jaev, A. (2013). O‘qitish metodikasi . Toshkent: O‘zbekiston milliy
universiteti nashriyoti.
o O‘qitish metodikasi bo‘yicha ko‘plab usullar keltirilgan bo‘lib, ularning
orasida vizual vositalar yordamida o‘qitish yondashuvlari ham
o‘rganiladi.
4. Toshmatov, M. (2020). Didaktika: nazariy va amaliy asoslar . Toshkent:
Ma’naviyat va ma’rifat nashriyoti.
o Darslarni tashkil etishda didaktik yondashuvlar, jumladan, rasm va
chizmalar orqali tushunishni oshirishning ahamiyati haqida batafsil
tushuntirilgan.
5. Gojak, S. & Smith, R. (2018). Visual Learning and the Brain . Journal of
Educational Psychology.

16
tasvirlash masalaning yechimini yanada tushunarli qiladi. Masalan, ehtimollarni
hisoblashda piramida diagrammasi yordamida, o‘quvchilar har bir ehtimoliy
holatni ko‘rishlari va hisoblashlari mumkin.
4. Matematika masalalarida “so‘zli” rasm va diagrammalar
Ko‘plab masalalarda rasmni yoki diagrammani so‘z bilan ifodalash ham foydali
bo‘ladi. Masalan, matndan shakl hosil qilish, yoki har qanday matematik masalani
tasvirlab rasmga aylantirish o‘quvchilarni yanada faol ishtirok etishga undaydi.
Masalan:
5. Rasmli masalalarni tahlil qilish
Masalalarni yechishda rasmni ko‘rish o‘quvchiga masalani qanday yechish
bo‘yicha yo‘lni ko‘rsatadi. Misol uchun, geometrik shakllar orasidagi o‘zaro
munosabatlarni rasm orqali aniq tasvirlash, masalan, parallellik , perpendikulyar
bo‘lish, yoki shakllar orasidagi masofa kabi masalalarni yechishda o‘quvchiga
yordam beradi.
6. Simmetriya masalalarida rasm qo‘llash
Simmetriya bilan bog‘liq masalalarda chizmalar yordamida simmetrik
elementlarni aniqlash va ularning ta'sirini ko‘rsatish muhimdir. Misol uchun,
to‘g‘ri burchakli uchburchakda simmetriya o‘qi orqali masalani yechishda rasm
chizish, masalan, ikki uchburchakning tengligini ko‘rsatish orqali o‘quvchilarni
tushunishga yo‘l ochadi.
7. Mashqlarni vizual qilish
Rasm yoki diagramma yordamida masalalarni yechish jarayonini vizual ko‘rsatish
o‘quvchilarga tezroq tushunishga yordam beradi. Masalan, masalaning yechimi
bo‘yicha bir nechta qadamni ko‘rsatish, turli shakllarni bir-biriga moslashtirish,
kattaliklar orasidagi munosabatlarni ifodalash uchun diagrammalar yordam
beradi. Bu orqali o‘quvchilar masala yechishning qadamlarini aniqroq ko‘rishlari
mumkin.
Darslarda vizual materiallardan samarali foydalanish o‘quvchilarning bilim olish
jarayonini sezilarli darajada yaxshilaydi. Vizual materiallar (rasmlar, diagrammalar,
grafiklar, video materiallar va boshqalar) matematik tushunchalarni yanada

19
7. Tushuntirishda ranglardan foydalanish
Vizual materiallarda ranglar ni to‘g‘ri tanlash o‘quvchilarga aniqroq ko‘rsatmalarni
taqdim etadi. Ranglarni matematik tushunchalarni ajratish va ularni ta’kidlashda
qo‘llash mumkin:
 Funksiya grafigida turli ranglar yordamida o‘quvchilarga turli xususiyatlarni
(kesish nuqtalari, maksimal va minimal qiymatlar) ajratib ko‘rsatish.
 Geometrik shakllarda ranglar yordamida turli qismlar, burchaklar yoki
yuzalarni ko‘rsatish.
8. Matematika darslarida vizual materiallarning tizimli qo‘llanilishi
Vizual materiallar o‘qituvchining o‘quvchilar bilan ishlashdagi metodik
yondashuviga qarab, tizimli va qat'iy qo‘llanilishi kerak. Ularni darsning turli
bosqichlarida qo‘llash, har bir tushunchaning o‘ziga xos jihatlarini yanada
chuqurroq tushunishga yordam beradi:
 Darsning boshlanishida yangi mavzuni tanishtirishda vizual materiallardan
foydalanish, o‘quvchilarga mavzu haqida umumiy tasavvur hosil qilishga
yordam beradi.
 Yechimlar va misollarni ko‘rsatishda chizma yoki diagrammalarni
foydalanish o‘quvchilarga mavzuning amaliy jihatlarini tushunishga yordam
beradi.
Vizual materiallarni darsga moslashtirish o‘quvchilarning matematik
tushunchalarni yaxshiroq tushunishini ta'minlashda muhim rol o‘ynaydi. Vizual
materiallar (rasmlar, diagrammalar, grafiklar, video materiallar, interaktiv
dasturlar) darsning maqsadlariga mos ravishda tanlanishi kerak. Vizual
materiallarni darsga moslashtirishning ba'zi usullari quyidagilardan iborat:
1. Darsning maqsadiga qarab vizual materialni tanlash
Darsda qanday maqsadni amalga oshirishni rejalashtirayotganingizga qarab, vizual
materiallar tanlanishi kerak. Masalan:
 Agar geometriya yoki figuralar ni o‘rgatish bo‘lsa, rasmlar va diagrammalar
chizish foydali bo‘ladi.

1
O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR
VAZIRLIGI
TOSHKENT GUMANITAR FANLAR UNIVERSITETI
AMALIY VA GUMANITAR FANLARI KAFEDRASI
3-KURS BOSHLANG’ICH TA’LIM YO’NALISHI
05-22-guruh talabasi Bakibayeva U
“MATEMATIKA VA UNI O’QITISH METODIKASI” FANIDAN
KURS ISHI
MAVZU: “ Boshlang'ich sinf matematika darslarida
masalalar yechishda rasm va chizmalardan foydalanish
metodikasi ”

KURS ISHI ILMIY RAHBARI
KURS ISHI BAJARUVCHI Bakibayeva U
TO‘RTKO‘L- 2025

14
2. Diagrammalar va grafiklar : Matematik yoki tabiiy fanlarda, o‘quvchilarga
matematik formulalarni yoki ilmiy ma'lumotlarni diagramma yoki grafiklar
orqali ko‘rsatish, ularga har bir elementning o‘zaro bog‘lanishini
tushunishga yordam beradi.
3. Venn diagrammalari : Bu usul o‘quvchilarga to‘plamlar orasidagi mantiqiy
munosabatlarni ko‘rishga yordam beradi. Venn diagrammalari yordamida
o‘quvchilar o‘xshashliklar va farqlarni ajratib ko‘rishlari mumkin.
4. Flowchart (oqim diagrammasi) : O‘quvchilar har bir jarayonni yoki voqealar
ketma-ketligini chizma shaklida tasvirlash orqali, ularga mantiqiy qadamlar
va qarorlar orasidagi bog‘lanishni tushunish imkonini beradi.
5. Grafik tasvirlar va tasvirlar yordamida yechim izlash : O‘quvchilar turli
muammolarni yoki holatlarni vizual tasvirlar yordamida yechishadi, bu esa
ularni tahlil qilish va qarorlar qabul qilishga undaydi.
Bunday vizual vositalar o‘quvchilarning mantiqiy fikrlashini rivojlantirishga yordam
beradi, chunki ular ko‘proq izchil va tizimli fikrlashni o‘rganadilar, va o‘zlarining
fikrlarini aniqroq va tushunarli tarzda ifodalashga o‘rganadilar.
Matematika darslarida rasm va chizmalarning o‘rni juda katta. Ular nafaqat
matematik tushunchalarni yanada aniqroq va osonroq tushunishga yordam
beradi, balki o‘quvchilarni ko‘proq vizual o‘rgatishga ham imkon yaratadi. Rasm va
chizmalar yordamida quyidagi jihatlar yaxshilanadi:
1. Geometrik shakllar va diagrammalarni chizish
Geometriya darslarida shakllarni (to‘rtburchaklar, uchburchaklar, doiralar va
hokazo) va diagrammalarni chizish, o‘quvchilarga ularning o‘zaro munosabatlarini
vizual ravishda ko‘rsatishga yordam beradi. Masalan, Pifagor teoremasini
tushuntirayotganda, kvadratlar va uchburchaklar orqali o‘quvchilarga
geometriyaning asosiy prinsiplarini namoyish etish mumkin.
2. Grafik va diagrammalardan foydalanish
Algebra va funksiyalarni o‘rgatishda grafiklar chizish, masalan, chiziqli funksiyalar,
parabola yoki eksponensial funksiyalarni tahlil qilish o‘quvchilarga ularning
xususiyatlarini tushunishga yordam beradi. Grafiklar yordamida o‘quvchilar
funksiyalarning kesishish nuqtalarini, ortib boruvchi yoki kamayuvchi bo‘lishini
osonroq ko‘rishlari mumkin.

21
 Ranglar dan ehtiyotkorlik bilan foydalanish: ma'lum qismlar yoki
tushunchalar ajratilishi kerak, ammo ortiqcha ranglar kiritishdan saqlanish
lozim.
5. Interaktiv vizual materiallar
Bugungi kunda interaktiv vizual materiallar o‘quvchilarga matematik
tushunchalarni o‘rgatishda samarali yordam beradi. O‘quvchilar o‘zlari
materiallarni manipulyatsiya qilish, o‘zgarishlarni kuzatish va o‘rganish jarayonida
faol ishtirok etish imkoniyatiga ega bo‘ladi. Masalan:
 GeoGebra yoki Desmos kabi interaktiv grafik dasturlarda shakllarni,
funksiyalarni va ularning o‘zgarishini ko‘rish va manipulyatsiya qilish
mumkin.
 Simulyatsiyalar yordamida murakkab jarayonlarni o‘rgatish (masalan,
algebraik tenglamalarni yechish, geometriyada shakllarning
transformatsiyasi).
6. Vaqtni hisobga olish
Vizual materiallardan foydalanishning bir muhim jihati — vaqtni to‘g‘ri
taqsimlashdir. O‘quvchilarni vizual materiallar bilan o‘rgatishda quyidagilarga
e'tibor qaratish kerak:
 Darsning boshlanishida yangi mavzu yoki tushuncha bilan tanishtirish uchun
vizual materiallar qo‘llaniladi.
 O‘rganish jarayonida yangi tushunchalarni izohlashda chizma, diagramma
va grafiklardan foydalanish o‘quvchilarga amaliy ko‘nikmalarni
shakllantiradi.
 Darsning yakunida o‘quvchilarga o‘z bilimlarini mustahkamlash va mavzuni
qayta ko‘rib chiqish uchun vizual materiallardan foydalanish.
7. Darsni qiziqarli qilish
Vizual materiallar darsni interaktiv va qiziqarli qilish uchun juda foydalidir.
O‘quvchilar uchun qiziqarli bo‘lgan ko‘rgazmalar, real hayotdagi misollar va
tasvirlar o‘rgatish jarayonini sezilarli darajada yaxshilaydi:

22
 Video materiallar yoki animatsiyalar yordamida murakkab masalalarni
yengil va qiziqarli tarzda tushuntirish mumkin.
 Real hayotdan misollar (masalan, arxitektura, muhandislik yoki
astronomiya) orqali o‘quvchilarga matematik tushunchalar qanday
qo‘llanilishini ko‘rsatish.
8. Vizual materiallarni talabalarning o‘ziga mustaqil ishlatishiga imkon berish
O‘quvchilarga vizual materiallarni o‘zlari ishlab chiqish yoki o‘zgartirish
imkoniyatini berish ham samarali yondashuvdir. Masalan:
 O‘quvchilarga grafiklar yoki diagrammalar yaratish uchun vositalar berish.
 Chizma yoki shakllarni yaratish topshiriqlarini berish, bu orqali o‘quvchilar
matematik tushunchalarni amaliy ravishda o‘rganadilar.
Rasm va chizmalarni o‘quv jarayoniga qo‘shish, talabalar uchun darsni yanada
interaktiv va qiziqarli qilishga yordam beradi. Bu metod, ko‘p hollarda, vizual
materiallar yordamida tushunishni yaxshilashga, yaratuvchanlikni rivojlantirishga
va mavzuni chuqurroq o‘rganishga xizmat qiladi. Quyidagi usullarni qo‘llash
mumkin:
1. Vizual taqdimotlar : Rasm, diagramma va grafikalar yordamida murakkab
tushunchalarni tushuntirish. Masalan, matematikadagi formulalarni yoki
biologiyadagi tizimlarni ko‘rsatishda rasmlar yordam beradi.
2. Interaktiv chizmalar : Talabalar o‘zi chizma yoki diagramma tuzishlari uchun
vaqt ajratish. Bu jarayon o‘quvchilarga mavzuni chuqurroq tushunishga
yordam beradi.
3. Rasmli topshiriqlar : Talabalarga rasmni tahlil qilish, shu rasmga asoslanib
hikoya yozish yoki tasvirni tushuntirish topshiriqlarini berish. Bu, ayniqsa,
adabiyot yoki san'at darslarida foydali bo‘ladi.
4. Vizual yordamchi materiallar : Dars materiallarida, masalan, slaydlar,
infografikalar yoki video materiallar qo‘llash. Bu ko‘rish va eshitish orqali
o‘rganishni yanada samarali qiladi.
5. San'at va dizayn darslarida faoliyat : Talabalar o‘zlari yaratgan rasmlar yoki
chizmalarni ko‘rsatish va ular ustida bahs yuritish. Bu metod ijodkorlikni
rivojlantiradi va o‘quvchilarning o‘z fikrini erkin ifodalashiga imkon yaratadi.

11
vizual materiallarni ko‘rsatish va ularni miyaning tasavvurni shakllantirishga
qaratish imkonini beradi.
Quyida rasm va chizmalar yordamida o‘quvchilarning tasavvurlarini rivojlantirish
bo‘yicha ba'zi usullarni keltiraman:
1. Geometrik Tushunchalarni Tasvirlash
Geometrik shakllarni o‘rgatishda rasm va chizmalar o‘quvchilarning tasavvurlarini
kengaytirish uchun samarali vositalardir. Masalan:
 Geometrik shakllarni ko‘rsatish : To‘g‘ri burchakli uchburchak, kvadrat, doira
va boshqa shakllarni chizish orqali o‘quvchilar ularga xos xususiyatlarni
(masalan, burchaklar, tomonlar) ko‘rishadi. Bu shakllar o‘quvchilarning
vizual tasavvurini shakllantiradi.
 Ko‘pburchaklar : Ko‘pburchaklarni tasvirlash va ularni ajratish orqali
o‘quvchilar ularning simmetriyasini, tomonlarining uzunliklarini va
burchaklarini tasavvur qilishadi. Rasmni chizish orqali shakllar o‘rtasidagi
farqlarni tushunish osonlashadi.
2. Matematik Amallarni Vizualizatsiya Qilish
Matematik amallarni rasm va chizmalar yordamida tushuntirish o‘quvchilarning
tasavvurlarini kuchaytiradi. Masalan:
 Ko‘paytirish va bo‘lishni vizual tasvirlash : Rasmda bo‘lishni yoki
ko‘paytirishni ko‘rsatish o‘quvchilarga matematik tushunchalarni amaliy
tarzda tushunishga yordam beradi. Masalan, 6 * 4 ni tasvirlashda, 6 ta
guruhni va har bir guruhda 4 elementni chizish mumkin.
 Ko‘paytirish jadvalini o‘rgatishda tasvirlar : Ko‘paytirish jadvalini o‘rgatishda
chizmalar yordamida sonlar orasidagi bog‘lanishni ko‘rsatish o‘quvchilarga
rasm orqali matematik jarayonni tushunishga yordam beradi.
3. Algebraik Tushunchalarni Rasmda Ko‘rsatish
Algebraik ifodalar va tenglamalarni chizmalar yordamida tushuntirish
o‘quvchilarning tasavvurlarini rivojlantirishda muhimdir.

15
3. Xaritalar va diagrammalar
Statistika va ehtimollarni o‘rganishda xaritalar , diagrammalar (gistogrammalar,
pirog diagrammalari) va jadval chizish o‘quvchilarga ma'lumotlarni tahlil qilishda
yordam beradi. Ular ma'lumotlarni tartibga solishda va ularni yanada aniqroq
ko‘rishda muhim vosita hisoblanadi.
4. Rasmli masalalar va vaziyatlar yaratish
Chizmalar orqali matematik masalalar yaratish, o‘quvchilarga masalalarni
yaxshiroq tushunishga yordam beradi. Masalan, logistika yoki optika mavzularida
murakkab masalalarni tushuntirishda rasm chizish juda foydali bo‘ladi.
1. Geometrik masalalarni chizish
Geometrik masalalarda rasm chizish har doim kerakli. Misol uchun, to‘g‘ri
burchakli uchburchaklar, ko‘pburchaklar, aylana va boshqa shakllarni chizib,
o‘quvchilar o‘sha shakllarning xususiyatlarini yaxshiroq anglashlari mumkin.
Masalan, Pifagor teoremasini tushuntirayotganda, uchburchakni chizib, uning
katetlarini va gipotenuzasini ko‘rsatish o‘quvchilarga muammoning yechimini
vizual tarzda tushunishga yordam beradi.
2. Diagrammalar va grafiklar chizish
Algebra va funksiyalarni yechishda rasm va diagrammalar chizish juda foydalidir.
Agar masala, masalan, funksiya grafiğini talab qilsa, o‘quvchilar uning
xususiyatlarini aniq ko‘rishlari uchun grafikni chizish juda samarali bo‘ladi.
Masalan:
 Chiziqli funksiyaning grafiğini chizish orqali o‘quvchilar uning yuksalishini
yoki kamayishini osonroq tushunadilar.
 Parabolaning tenglamasini tushuntirganda, uning grafigini chizish orqali,
o‘quvchilar uning yuqori yoki pastki nuqtasini va simmetriya o‘qini aniqlay
olishadi.
3. Masalalarga diagramma va chizma qo‘shish
Statistik masalalarda yoki ehtimollarni yechishda diagrammalarni, masalan,
piramidalar , piramida diagrammasi , yoki gorizontal va vertikal chiziqlar yordamida

9
Matematika fanida ko‘plab sonlar va amallar mavjud, ularni rasm va
diagrammalar yordamida tushuntirish o‘quvchilarning mantiqiy fikrlashini
rivojlantiradi.
 Sonlar ketma-ketligi va ularning joylashuvi: Sonlar, masalan, tabiiy sonlar
yoki butun sonlar, to‘g‘ri chiziqda yoki raqamli chizmalarda joylashgan
holda ko‘rsatilishi mumkin. Bu sonlarning o‘zaro aloqalarini, tenglik va
tengsizliklarni tushuntirishda yordam beradi.
 Matematik amallarni vizual tarzda ko‘rsatish: Ko‘paytirish yoki bo‘lishni
tushuntirishda rasm yordamida qismlarni yoki obyektlarni bo‘lish,
ko‘paytirish jarayonlarini tasvirlash mumkin. Masalan, "3 * 4" ifodasini
to‘rtta guruhga bo‘lish va har bir guruhda uchta element ko‘rsatish orqali
tushuntirish.
 Diagrammalar va grafiklar yordamida funksiyalarni tushuntirish: Funksiya
grafiklarini chizish o‘quvchilarga funksiyaning qanday ishlashini ko‘rsatadi.
Masalan, y = x^2 funksiyasining parabolasini chizish orqali uning x va y
o‘rtasidagi munosabatni tushuntirish mumkin.
3. Tenglamalarni Vizualizatsiya Qilish
Tenglamalar matematikada keng qo‘llaniladigan vositalardir, ularni rasm va
chizmalar yordamida tushuntirish nafaqat samarali, balki o‘quvchilarga
masalaning mantiqini ham ko‘rsatadi.
 Tenglama grafikasi: Lineer tenglamalarni y = mx + b shaklida ko‘rsatish va
grafik orqali uning yechimini topish o‘quvchilarga bu tushunchani
tushunishda yordam beradi. Misol uchun, y = 2x + 3 tenglamasining
grafikasini chizish orqali o‘quvchilarga tenglamaning qanday o‘zgarishini
ko‘rsatish mumkin.
 Tenglamalarni tasvirlash: Rasm orqali masalaning yechimini ko‘rsatish,
tenglama yechimlarini vizual tarzda aniqlash. Bu, ayniqsa, murakkab
tenglamalar yoki yadro tushunchalarini o‘rganishda foydalidir.
4. Kesishmalar va Qiyaliklar
Kesishmalar va qiyaliklar tushunchalarini o‘rgatishda, rasm va chizmalar
yordamida geometrik obyektlarning qanday o‘zaro aloqada bo‘lishini ko‘rsatish
mumkin.

7
Geometriya, albatta, rasm va chizmalar orqali o‘rgatiladigan fanlardan biridir.
Geometrik shakllar, o‘lchamlar, tekisliklar va fazolarni tasvirlashda rasm va
diagrammalarni qo‘llash o‘quvchilarga o‘qish va tushunishni osonlashtiradi.
Masalan, to‘g‘ri burchakli uchburchakning gipotenuzasini aniqlash yoki sirpanchiq
shakllarni tasvirlash uchun chizmalar foydalidir.
4. Matematik Amallarni Vizualizatsiya Qilish
O‘quvchilarga matematik amallarni (masalan, ko‘paytirish, bo‘lish, qo‘shish,
ayirish) o‘rgatishda rasm va diagrammalardan foydalanish yordam beradi. Ular
amallarni amaliy tarzda tushunishga imkon yaratadi. Masalan, chizmalarda
sonlarni bo‘lishni ko‘rsatish orqali bu jarayonni soddalashtirish mumkin.
5. Kreativ Yondashuv va Qiziqish
Rasm va chizmalar darsni yanada qiziqarli va interaktiv qiladi. O‘quvchilarni
matematik jarayonlarga jalb qilish uchun kreativ tarzda foydalanish (masalan,
rasm yordamida masalani yechish) o‘quvchilarning matematikaga bo‘lgan
qiziqishini oshiradi. Bu, ayniqsa, boshlang‘ich sinf o‘quvchilari uchun muhimdir,
chunki ular ko‘pincha yangi fanga qarshi turishadi.
6. Mustahkamlashtirish va Yodlashni Osonlashtirish
Rasm va chizmalar matematik tushunchalarni mustahkamlashda ham muhim
ahamiyatga ega. Tushunchalar va amallarni vizual tarzda ko‘rsatish ularning yodda
qolishini osonlashtiradi. O‘quvchilar o‘rganilayotgan materialni chizmalar
yordamida qayta ko‘rib chiqishlari mumkin, bu esa o‘zlashtirish jarayonini
yaxshilaydi.
7. Matematik Modelni Yaratish
Rasm va chizmalar yordamida real hayotdagi masalalar va vaziyatlarni matematik
modelga aylantirish mumkin. Masalan, transport tizimlarini, iqtisodiy jarayonlarni
yoki boshqa real muammolarni grafiklar va diagrammalar orqali tahlil qilish
o‘quvchilarga matematik modellashtirishni o‘rgatishda foydalidir.
8. Matematika va San'atni Integratsiyalash

10
 Kesishma va birikmalar: Geometrik shakllarni kesishgan holda yoki
birlashgan holda tasvirlash, masalan, ikki doiradagi kesishmalarni ko‘rsatish
orqali o‘quvchilarni bu tushunchani o‘rganishga undash.
 Qiyaliklar: To‘g‘ri chiziqning qiyaliklarini ko‘rsatish uchun, uni yuqoridan
pastga qarab chizish va qiyalikning o‘lchamini ko‘rsatish mumkin. Bu,
ayniqsa, analitik geometriya tushunchalarini tushuntirishda foydalidir.
5. Masalalarni Vizual Tarzda Yechish
Masalalar va mantiqiy masalalarni rasm va diagrammalar yordamida yechish
o‘quvchilarga matematik jarayonlarni aniqroq va osonroq tushunishga yordam
beradi.
 Logik masalalar: Masalan, "Berilgan to‘rtburchakning diagonali va tomonlari
o‘rtasidagi bog‘lanishni chizish orqali tasvirlash" kabi masalalarda rasm
yordamida masalani vizual tarzda yechish.
 Algebraik ifodalarni rasmda tasvirlash: Algebraik ifodalar va operatsiyalarni
diagrammalar orqali ko‘rsatish, masalan, algebraik ifodaning grafik
yechimini ko‘rsatish.
6. Statistika va Ehtimollik
Statistika va ehtimollikni o‘rgatishda rasm va diagrammalar (piyola diagrammasi,
gistogramma, chiziqli diagramma) juda foydali.
 Gistogramma va piyola diagrammalari: Ma'lumotlarni o‘rganishda, ularning
taqsimlanishini va ulushlarini ko‘rsatish uchun piyola diagrammasi yoki
gistogrammalardan foydalanish mumkin.
 Chiziqli diagrammalar: Ma'lumotlarning vaqt o‘tishi bilan qanday
o‘zgarishini ko‘rsatish uchun chiziqli diagramma chizish orqali o‘quvchilar
statistik ma'lumotlarni yaxshiroq tushunishadi.
Rasm va chizmalar bilan o‘quvchilarning tasavvurlarini rivojlantirish matematikani
o‘rganishda muhim o‘rin tutadi. Tasavvur qilish qobiliyati o‘quvchilarga murakkab
matematik tushunchalarni yaxshiroq tushunish, mantiqiy fikrlashni rivojlantirish
va o‘rganganlarini amaliyotga tadbiq etishda yordam beradi. Rasm va chizmalar
bu jarayonda muhim vositalar sifatida foydalaniladi, chunki ular o‘quvchilarga

5
yanada oshirish mumkin. Bu metodikaviy yondashuv o‘quvchilarga ko‘proq
kontekstual bilim beradi.
2. Pedagogik masalalar:
 O‘quvchilarning individual ehtiyojlari: Har bir o‘quvchining o‘rganish uslubi
va tezligi har xil. Ba’zi o‘quvchilar vizual materiallarga yuqori darajada
e'tibor berishi mumkin, boshqalari esa faqat matematik formulalar va
amallar bilan yaxshi o‘rganadilar. Pedagogning vazifasi shundaki, rasm va
chizmalarni turli o‘quvchilar uchun moslashtirib, har birining ehtiyojlarini
hisobga olishdir.
 Diqqatni jamlash va qiziqish uyg‘otish: O‘quvchilarning diqqatini jamlashda
rasm va chizmalar katta rol o‘ynaydi. Biroq, ular o‘quvchining diqqatini uzoq
vaqt davomida ushlab turish uchun qiziqarli, aniq va o‘rgatuvchi bo‘lishi
kerak. Bu pedagogik masala darsni boshqarish va o‘quvchilarni o‘zlashtirish
jarayonida yordam beradi.
 O‘quvchilarning mantiqiy fikrlashini rivojlantirish: Rasm va chizmalar
matematik tushunchalarni tushunishda yordam beradi, lekin o‘qituvchi
ularni mantiqiy tarzda izohlashni o‘rgatishi zarur. Bu o‘quvchilarda abstrakt
fikrlashni rivojlantirishga yordam beradi.
 Darsda interaktivlikni ta'minlash: Pedagog rasm va chizmalarni darsda
o‘quvchilarning faol ishtirokiga asoslanib qo‘llashi kerak. O‘quvchilarni
diagrammalarni tuzish, matematik shakllarni chizish yoki rasm asosida
masalalarni yechishga jalb qilish orqali darsni yanada interaktiv qilish
mumkin.
 Tushunish darajasini tekshirish: Rasm va chizmalardan foydalanishda
o‘qituvchining doimiy ravishda o‘quvchilarni baholashi va ularning
tushunish darajasini tekshirib turishi zarur. Masalan, o‘quvchilarga rasmga
asoslangan savollar berish yoki ular bilan diagramma tuzishni so‘rash orqali
bu masala hal qilinadi.
3. Texnologiyalarni qo‘llash:
 Interaktiv ta’lim vositalaridan foydalanish: Zamonaviy texnologiyalar,
masalan, ta'lim dasturlari, raqamli doskalar va interaktiv jadvallar
yordamida rasm va chizmalarni samarali tarzda qo‘llash mumkin. Bu
o‘quvchilarga vizual materiallarni interaktiv tarzda ko‘rish va ular bilan
ishlash imkoniyatini beradi.

4
4. Matematik amallarni vizual tarzda ko‘rsatish : Sonlar, tenglamalar, oddiy va
murakkab hisoblashlarni rasm va diagrammalar yordamida ko‘rsatish,
masalan, ko‘paytirish va bo‘lish jarayonlarini ko‘rsatadigan diagrammalarni
chizish orqali tushuntirish.
5. Kreativ va qiziqarli darslar tashkil etish : Rasm va chizmalar nafaqat
matematika tushunchalarini o‘rgatishda, balki o‘quvchilarning darsga
bo‘lgan qiziqishini oshirishda ham katta rol o‘ynaydi. Bu usul
o‘quvchilarning diqqatini jalb qilishda yordam beradi.
Kurs ishida, bularni yanada chuqurroq o‘rganib, boshlang‘ich sinf matematika
darslarida rasm va chizmalarni qanday samarali qo‘llash usullarini o‘rganish
maqsadga muvofiq bo‘ladi. Bunday yondashuv o‘quvchilarga matematikaning
asosiy tushunchalarini qulay va samarali tarzda o‘rgatishga yordam beradi
Mavzuga oid metodikaviy va pedagogik masalalar boshlang‘ich sinf matematika
darslarida rasm va chizmalardan samarali foydalanishni ta’minlashga qaratilgan
turli usul va yondashuvlarni o‘z ichiga oladi. Quyida ba'zi muhim metodikaviy va
pedagogik masalalarni ko‘rib chiqamiz:
1. Metodikaviy masalalar:
 Vizual materiallarning samarali tanlanishi: Matematik tushunchalarni
tushuntirishda rasm va chizmalarning to‘g‘ri va aniq tanlanishi zarur.
Masalan, geometrik shakllarni ko‘rsatishda ular sodda va tushunarli bo‘lishi
kerak. Agar rasm yoki chizma o‘quvchining e’tiborini chalg‘itadigan bo‘lsa, u
o‘rganish jarayonini qiyinlashtirishi mumkin.
 Chizmalarni ko‘rsatuvchi metodik yondashuv: Rasm va chizmalar turli
usullar orqali ko‘rsatilishi mumkin. Masalan, o‘qituvchi o‘quvchilarga
dastlab rasmni ko‘rsatib, so‘ngra u bilan bog‘liq savollarni beradi. Yoki
chizmalarni o‘quvchilarga o‘zlari chizishga ruxsat berish orqali interaktiv
o‘rganishni ta'minlash mumkin.
 O‘quvchilarni mustaqil ishlashga yo‘naltirish: O‘quvchilarni rasm va
chizmalarni yaratishda o‘z fikrlarini ifodalashga undash muhim. Bu usul
ularni yanada faolroq, ijodiy fikrlashga rag‘batlantiradi.
 Rasm va chizmalarni integratsiyalash: Matematik tushunchalarni boshqa
fanlar bilan bog‘lash, masalan, san'at, tabiatshunoslik yoki jismoniy tarbiya
darslari bilan integratsiyalash orqali rasm va chizmalarning ahamiyatini

17
osonroq va samarali tushunishga yordam beradi, chunki ular abstrakt bilimlarni
ko‘rish va tushunishga yordam beradi. Quyida darslarda vizual materiallardan
samarali foydalanishning ba'zi usullari keltirilgan:
1. Matematika darsida grafiklar va diagrammalardan foydalanish
Grafiklar, diagrammalar va chizmalar matematik masalalarni tushunishda
o‘quvchilarga ko‘p yordam beradi. Misol uchun:
 Funksiyalarni chizishda grafiklar yordamida ularning xususiyatlarini (kesish
nuqtalari, ortib borishi, kamayishi va boshqalar) o‘quvchilarga aniq
ko‘rsatish mumkin.
 Statistika va ehtimollar mavzularida, pirog diagrammalari yoki
histogrammalar yordamida ma'lumotlarni yaxshiroq tushunishga yordam
beriladi.
2. Matematika darslarida rasm va chizmalar yordamida tushuntirish
O‘quvchilarga murakkab matematik tushunchalarni rasm va chizmalar yordamida
tushuntirish, ularga vizual tarzda ko‘rsatishni ta'minlaydi. Geometrik shakllarni,
funksiyalarni yoki masalalarni rasm chizish orqali o‘quvchilarga masalaning asosiy
elementlarini ko‘rsatish mumkin:
 Geometriya darslarida shakllarni, to‘g‘ri chiziqlarni, burchaklar va ularning
o‘zaro munosabatlarini ko‘rsatish orqali o‘quvchilarning tushunishini
osonlashtirish mumkin.
 Abstrakt masalalarni rasm orqali tushuntirish, o‘quvchilarga matematik
ob'ektlar o‘rtasidagi bog‘lanishni aniqroq ko‘rsatadi.
3. Video materiallar va animatsiyalar
Matematika kabi abstrakt fanlarda, vizual animatsiyalar va video materiallar
yordamida o‘quvchilarga murakkab jarayonlarni real vaqt rejimida ko‘rsatish juda
samarali. Masalan:
 Geometrik shakllarning aylanmasi yoki funktsiyaning grafigi ni video orqali
animatsiya qilib, o‘quvchilar uning o‘zgarishlarini va xususiyatlarini aniqroq
ko‘rishlari mumkin.

18
 Dinamik geometriya dasturlaridan (masalan, GeoGebra yoki Desmos)
foydalanib, shakllarni harakatga keltirish va ulardan o‘zgarishlarni ko‘rsatish
mumkin.
4. Interaktiv vizual materiallardan foydalanish
Interaktiv vizual materiallar, masalan, GeoGebra yoki Desmos kabi dasturlar,
o‘quvchilarga o‘zlari ko‘rsatmalarni amalga oshirish va tajribalar qilish imkonini
beradi. Bu interaktiv materiallar o‘quvchilarni o‘rganishga va ularga masalalarni
yechishda mustaqil yondashuvni rivojlantirishga yordam beradi:
 Shakllarni o‘zgartirish orqali o‘quvchilar geometriya darslarida o‘z bilimlarini
mustahkamlashlari mumkin.
 Funksiyalarning grafiklarini o‘zgartirib, o‘quvchilar ular bilan eksperimentlar
o‘tkazib, yaxshiroq tushunishga yordam beradi.
5. Jadval va kartalar yordamida ma'lumotni tahlil qilish
Statistika, algebra va boshqa matematik mavzularda, jadval yoki kartalar orqali
ma'lumotlarni tahlil qilish o‘quvchilarga ma'lumotni ko‘rish va taqqoslashda
yordam beradi:
 Statistika darslarida turli diagrammalar yordamida ma'lumotlar va ularning
taqsimotini ko‘rsatish mumkin.
 Chizma yoki xaritalar yordamida o‘quvchilarga geografiya va matematikani
birlashtirgan masalalarni o‘rgatish mumkin.
6. Real hayotdagi misollar va vizual materiallar
O‘quvchilarga matematik tushunchalarni real hayotda qanday qo‘llash
mumkinligini ko‘rsatish, ularning o‘rganishga bo‘lgan qiziqishini oshiradi.
Misollarni hayotiy vaziyatlardan olish, vizual materiallar yordamida o‘rgatish:
 Rasm va fotosuratlar orqali turli geometrik shakllarni va ularning hayotdagi
qo‘llanilishini ko‘rsatish.
 Video materiallar yordamida haqiqiy hayotdagi matematik jarayonlarni
ko‘rsatish (masalan, arxitektura yoki texnika sohasidagi matematik hisob-
kitoblar).

12
 Grafik chizish : Funksiya grafiklarini chizish o‘quvchilarga algebraik ifodalar
va tenglamalarning qanday ishlashini tushunishga yordam beradi. Masalan,
y = 2x + 3 funksiyasining grafik chizilishi, o‘quvchilarga o‘zgargan x
qiymatlari bilan qanday o‘zgarishini ko‘rsatadi.
 Chiziqli va parabola grafiklar : O‘quvchilar y = x^2 kabi funksiyalarni chizish
orqali parabola shaklini ko‘rishadi, bu esa ularning matematik tasavvurlarini
kuchaytiradi.
4. Modellashtirish va Masalalar
Real hayotdagi muammolarni matematik modellarga aylantirish tasavvur qilishni
rivojlantiradi.
 Masalalarni rasmda ko‘rsatish : Masalan, "Bir xil uzunlikdagi 3 ta chiziqni
qanday qilib to‘g‘ri burchakli uchburchak hosil qilib qo‘shish mumkin?"
degan masalani rasm chizish orqali tasvirlab, o‘quvchilarga geometrik
tasavvurni oshirish mumkin.
 Diagrammalar yordamida masalalarni yechish : Masalalarni diagrammalar
yordamida yechish, masalan, vaqt, masofa va tezlik o‘rtasidagi
munosabatlarni tushuntirishda diagrammalar yordamida bog‘lanishni
ko‘rsatish tasavvurni rivojlantiradi.
5. Ehtimollik va Statistika
Statistika va ehtimollik masalalarini rasm va diagrammalar yordamida tushuntirish
o‘quvchilarga tasavvurni shakllantirishda yordam beradi.
 Piyola diagrammasi va grafiklar : Ehtimolliklarni tushuntirishda piyola
diagrammalaridan foydalanish, ma'lumotlarning qanday taqsimlanishini
ko‘rsatish orqali o‘quvchilarning tasavvurini rivojlantiradi. Bu diagrammalar,
o‘quvchilarga ehtimollik tushunchalarini ko‘rsatish va ularni tahlil qilish
imkoniyatini beradi.
 Gistogrammalar va chiziqli grafiklar : Ma'lumotlarni diagrammalar
yordamida ko‘rsatish o‘quvchilarga statistika bo‘yicha tasavvur yaratishga
yordam beradi.
6. Ijodiy Fikrlashni Rivojlantirish

2
Mavzu: Boshlang'ich sinf matematika darslarida masalalar
yechishda rasm va chizmalardan foydalanish metodikasi
Reja:
1. Kirish
2. Matematika Darslarida Rasm va Chizmalarning O‘rni
3. Matematika Darslarida Rasm va Chizmalardan Foydalanishning Turli
Usullari
4. Masalalar Yechish Jarayonida Rasm va Chizmalarni Qo‘llash
5. Darslarda Vizual Materiallardan Samarali Foydalanish
6. xulosa
7. foydalanilgan adabiyotlar

13
Rasm va chizmalar ijodiy fikrlashni rivojlantiradi, chunki ular o‘quvchilarga
matematik muammolarni turli usullar bilan hal qilishni ko‘rsatadi.
 Matematik tuzish va konstruksiya qilish : Geometrik shakllarni yaratishda
yoki matematik figuralar yasashda o‘quvchilar mustaqil ravishda ijodiy
yondashuvni qo‘llashadi. Masalan, o‘quvchilar shaxmat taxtasini yoki
arxitektura elementlarini rasmda ko‘rsatishda o‘z tasavvurlarini
shakllantirishlari mumkin.
 O‘yinlar orqali tasavvur qilish : Matematik o‘yinlar, masalan, "Tangram" yoki
"Soma kublari" kabi o‘yinlar o‘quvchilarga tasavvur qilishni kuchaytiradi va
geometrik figuralar bilan ishlashni o‘rgatadi.
7. Kreativ Yondashuvlar
O‘quvchilarga kreativ tarzda matematik tushunchalarni tushuntirish orqali
tasavvurni rivojlantirish mumkin. Masalan:
 Rasm va chizmalarni o‘quvchilarga chizdirish : O‘quvchilarga matematik
tushunchalarni rasmda ifodalash imkoniyatini berish ularning ijodiy
fikrlashini va tasavvurini rivojlantiradi. Bu o‘quvchilarni matematik
tushunchalarni yanada chuqurroq tushunishga undaydi.
 Matematik teatr : O‘quvchilarga geometrik shakllarni va matematik
tushunchalarni teatr yoki hikoyalar shaklida taqdim etish. Bu usul
o‘quvchilarga matematik tushunchalarni hayotga tadbiq etish orqali
tasavvurlarini oshiradi.
Chizmalar yordamida o‘quvchilarning mantiqiy fikrlashini rivojlantirish – bu ta'lim
jarayonida o‘quvchilarga tasavvurni va mantiqiy analizni yaxshilashga yordam
beradigan juda samarali usuldir. Chizmalar, diagrammalar, grafiklarga asoslangan
ishlanmalar o‘quvchilarga bilimlarni vizual ravishda tasavvur qilishga yordam
beradi va mantiqiy aloqalarni aniqlashni osonlashtiradi.
Mana, qanday qilib chizmalar yordamida o‘quvchilarning mantiqiy fikrlashini
rivojlantirish mumkin:
1. Mind-mappalar (fikr xaritalari) : O‘quvchilar biror mavzu bo‘yicha fikrlarni va
ularning o‘zaro bog‘liqligini chizma shaklida tasvirlashlari mumkin. Bu usul
ularni mantiqiy aloqalar va izlanishlarga undaydi.

6
 Onlayn vositalar va ilovalar: Boshlang‘ich sinf o‘quvchilari uchun
mo‘ljallangan matematik ilovalar, masalan, Geogebra yoki boshqa ta'lim
platformalari, rasm va chizmalarni yaratish va interaktiv tarzda ishlashda
yordam beradi.
Metodikaviy va pedagogik masalalar o‘quvchilarga samarali ta’lim berishda
muhim ahamiyatga ega. Rasm va chizmalardan foydalanish faqat vizual
yondashuvni ta'minlash bilan cheklanmasdan, o‘quvchilarning mantiqiy fikrlashini
rivojlantirish, diqqatini jamlash, mustaqil ishlashga rag‘batlantirish kabi pedagogik
jihatlarni ham o‘z ichiga oladi. Bu masalalarni samarali hal qilish darsning
muvaffaqiyatli o‘tishiga va o‘quvchilarning matematik bilimlarini
mustahkamlashga yordam beradi.
Matematika darslarida rasm va chizmalar o‘quvchilarning matematik
tushunchalarni yaxshiroq o‘zlashtirishi va mustahkamlashiga yordam beradigan
muhim vositadir. Ular matematik konseptlarni konkretlashtirish, murakkab
masalalarni soddalashtirish va o‘quvchilarning o‘rganishga bo‘lgan qiziqishini
oshirishda katta rol o‘ynaydi. Quyida matematika darslarida rasm va chizmalar
qanday ahamiyatga ega ekanligi haqida batafsilroq fikrlar keltiraman:
1. Abstrakt Tushunchalarni Konkretlashtirish
Matematika ko‘pincha abstrakt va murakkab tushunchalardan iborat bo‘ladi.
Rasm va chizmalar, ayniqsa geometrik shakllar, grafiklar, diagrammalar, va
jadvallar yordamida o‘quvchilarga bu tushunchalarni konkretlashtirish imkonini
beradi. Misol uchun, kvadrat, uchburchak yoki boshqa geometrik shakllarni rasm
orqali ko‘rsatish o‘quvchilarga ularning xususiyatlarini tushunishga yordam beradi.
2. O‘quvchilarning Vizual Tafakkurini Rivojlantirish
Matematika o‘qitishning samarali usullaridan biri vizual materiallardan
foydalanishdir. O‘quvchilar ko‘pincha tasavvurlarini rivojlantirishda rasm va
chizmalarni kuzatish orqali o‘zlarining bilimlarini mustahkamlaydilar. Masalan,
grafiklar yordamida funksiyalar va ular o‘rtasidagi munosabatlarni tushuntirish
ancha osonroq bo‘ladi.
3. Geometrik Tushunchalarni Tushuntirishda Samaradorlik

Купить