Документ

Всего документов: 5844
Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена	30000UZS
Размер	79.5KB
Покупки	0
Дата загрузки	02 Февраль 2024
Расширение	docx
Категория	Дошкольное и начальное образование

Boshlang'ich sinflarda rasmga qarab insho yozish yo'llari

yordamlashganliklari haqida yozadilar. Sinfda mehnat haqidagi insho muhokama
qilinadi. Bolalar foydali, zaruriy ijtimoiy faoliyat sifatida mehnatning mohiyatini
tushuntiradilar. Ular har qanday mehnat e ’zozlanishini aytadilar. Kelajak haqida „Kim
bo‘lishni xohlayman?“ mavzusida tayyorgarliksiz hikoya qilish tarzidagi insho ham
katta tarbiyaviy kuchga ega. Juda yaxshi yozilgan inshoni sinfda ifodali o'qib berish va
tahlil qilish bolalarni tarbiyalaydi. Ba’zi maktablarda bolalar inshosi va hatto bolalar sh
e’rlari to'plam i tuziladi, yaxshi yozilgan hikoya uchun tanlov e’lon qilinadi. Insho
mavzusi va uni yoritish. Mavzu insho predm eti bo'lib, uning mazm unini tashkil etadi.
Mavzuga qarab inshoda aks ettiriladigan materiallar, dalillar, hodisalar tanlanadi.
Inshoning to'g'ri va to'liq bo'lishi o'qituvchi mavzuni qanday shakllantirishi, o'quvchilar
uni qanday tushunishlariga bog'liq. Insho ustida ishlashda mavzu tanlash, uni
rejalashtirishda esa og‘zaki va yozm a insho mavzusini belgilab olish muhim rol o
‘ynaydi. 0 ‘quvchilar mavzuni yoritishga 1 -sinfdan boshlab o'rganadilar. Ular mavzuga
oid gap tuzadilar. Masalan, bahor havosi haqida, ona qishlog‘i (shahri) haqida, qo‘rqoq
quyon, ayyor tulki haqida gap tuzadilar. Keyin savollar asosida bir mavzuga oid bir
necha gap tuzib, uni yozadilar. Insho uchun iloji boricha tor — aniq chegaralash
mumkin bo'lgan mavzuni tavsiya qilish foydali. ,,K uz“ mavzusi o'quvchilar uchun juda
keng mavzu bo‘lib, bunda o'quvchi umuman kuz haqida, kuzda qilinadigan ishlar
haqida yozishi mumkin, lekin mavzuning aniq chegarasini bilmaydi. O'quvchilarga
kuzga oid „Paxta terimiga yordam", „Kuz kunlarining birida", „Bog'da olma terdik",
„Pom idor terishga yordamlashdik", „Kech kuzda bog' manzarasi" kabi mavzularni
tavsiya qilish mumkin. Og'zaki va yozm a insho ustida ishlashda mavzu berib, uni
yoritishni talab qilishdan tashqari, aw al material to'plash va shu yig'ilgan materiallar
asosida mavzuni shakllantirishni tavsiya qilish ham m um kin. Masalan, kech kuzda
tabiatni kuzatish va material yig'ish tavsiya qilinadi, kuzatishlar „Kech kuzda"
mavzusida insho yozish bilan yakunlanadi. Bunda o'quvchilar mavzuni to'liq yoritadilar.
Insho rejasini tuzish. Reja har qanday og'zaki yoki yozm a hikoya qilishning zaruriy
pog'onasi, uning ,,loyihasi“dir. Kishi o'z nutqi haqida o'ylab, asosiy gaplarini belgilab
oladi. Insho uchun reja tuzish shuning uchun ham zarur. 1 -sinfda reja rolini o'qituvchi
savollari, ya’ni so'roq gapiar tarzidagi reja bajaradi; 2 -sinfda reja o'qituvchi
17

_______________________________________________ ta’lim yo nalishi ʻ
talabasi ______________________________________________________ning
____________________________________________mavzusidagi kurs ishiga
RAHBAR XULOSASI
Mavzu talaba tomonidan (mustaqil yozilganligi, amaliy ahamiyati, dolzarbligi,
mazmunda keltirilgan ijobiy tomonlar va rejaning izchil yoritilganligi, mavzu to liq
ʻ
qamrab olinganligi) ______________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
__________________________________________________
Ishdagi kamchiliklar_______________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________
__________________________________________________________
Kurs ishining yoritilishi bo yicha rahbar tomonidan baholanishi (kurs ishiga
ʻ
ajratilgan balldan 25% gacha baholanadi): Ball __________
30

O ZBEKISTON RESPUBLIKASIʻ
OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
AMALIY FANLAR UNIVERSITETI
“PEDAGOGIKA” KAFEDRASI

“Boshlang'ich sinflarda rasmga qarab insho yozish yo'llari” mavzusidagi

KURS ISHI
Bajardi: ______ guruh talabasi
__________________________
Rahbar: “Pedagogika” kafedrasi
__________________________

TOSHKENT-2024

tanishgan o quvchi inshoning kompozitsiyasini,tuzilishini,nimalar haqida fikrlashʻ
lozimligini tasavvur etishi kerak.Aks holda,insho mavzusidan tashqari masalalarga
bag ishlanib qolishi mumkin.
ʻ
PLAN
Inshoning planini tuzish uni yozish jarayonida eng muhim bosqichlaridan
biridir.Ma’lumki,o rta maktabdagi insho plani xarakter jihatdan ikki xil bo ladi:a) sodda
ʻ ʻ
plan; b) murakkab plan.O quvchi plan turini yozilayotgab mavzuning xususiyatiga
ʻ
qarab tanlaydi.
EPIGRAF
Epigraf adabiy asarning yoki uning biror qismi (bobi)ning mazmunini
ifodalaydigan,asosiy g oyasini ochib beradigan ibora,maqola yoki
ʻ
matal,aforizm,hikmatli so z va hokazolar bo ladi.Epigrafdan o quvchilar insho yozishda
ʻ ʻ ʻ
ham foydalaniladi.
TEZIS
Tezis inshoda bayon qilinadigan asosiy fikrdan iborat.Tajribali o qituvchilar o z
ʻ ʻ
o quvchilarida inshoning tezisini tuzish malakasini hosil qilishga alohida e’tibor bilan
ʻ
qaraydi.Odatda,planda keltirilgan moddalar biroz sharhlanganda insho tezisiga aylanadi.
DALIL
O quvchilar o z fikrlarini dalillashni og zaki savol-javob qilishda
ʻ ʻ ʻ
o rganadilar.O quvchining o tilgan mavzu haqidagi fikri albatta adabiy materialdan
ʻ ʻ ʻ
misol keltirilgan holda dalillanadi.Dalil keltirishning zarurligi o quvchida bevosita
ʻ
birinchi manbaga murojaat qilish majburiyatini yuklaydi.O qituvchi ish faoliyatida
ʻ
dalilash san’atini yaxshi egallagan bo lsa,o quvchilarni talilash usullari bilan tanishtirib
ʻ ʻ
borsa,yozma ishni yozishga o rgatish ancha osonlashadi.
ʻ

2.Boshlang ich sinflarda og zaki va yozma insho
ʻ ʻ
8

yakka tayyorgarlikdan so‘ng yoziladigan individual insho. Janriga ko‘ra hikoya, tasvir,
muhokama tarzidagi insholarga bo' linadi. Boshlang'ich sinflarda tasvir va muhokama
elementlari mavjud bo'lgan hikoya tarzidagi inshodan ko'proq foydalaniladi. Inshoni
tasnif qilish ta’limiy vazifalarni chuqur anglash va metodik vositalarni tanlashga,
shuningdek, ish turlarini zaruriy yo'nalishda, baravar taqsimlashga yordam beradi.
Boshlang'ich sinflarda yozdiriladigan inshoning muhim turlaridan biri kichik yoshdagi
o'quvchilam ing shaxsiy hayotiy tajribasiga asoslangan inshodir.
Rasmlar va tabiatni kuzatish asosida yoziladiganinsholar maktablarda tez-tez
o tkaziladi,chunki rasmlar bolalar nutqiy ijodini,tasavvurini boyitishga xizmatʻ
qiladi.Rasmlarni tomosha qilish kabi sayohatlarga chiqish ham bolalar sezgisiga ijobiy
ta’sir ko rsatadi.Hayotning bola tarbiyasida hali uchramagan qirralari ochiladi.Rasm
ʻ
o quvchilarga tanish bo lgan hodisalarni chuqurroq anglashga yordam beradi.
ʻ ʻ
Rasm asosidagi inshoning uch asosiy turi bor:
1. Rasm rejasi yoki rasmli reja asosida yozilgan hikoya tarzidagi insho.
2.Syujetli−o quvchilarni o ylashga, faraz qilishga undaydigan bir rasm asosida yozilgan
ʻ ʻ
hikoya tarzidagi insho.
3. Rasmni tasvirlash (tasviriyinsho).
O quvchilar avval rasmlar seriyasi asosida, keyin bir rasm asosida, undan so‘ng tasviriy
ʻ
insho yozishga o rgatiladi.
ʻ
Insho yozish darsida quyidagi qoidalarga rioya qilinadi:
1. Mavzuni, inshoning vazifasini e’lon qilish (yoki yodga tushirish), uni o quvchilar
ʻ
bilan muhokama qilish.
2. Kuzatish davrida to plangan materialni tartibga solish yoki material yig ish (masalan,
ʻ ʻ
rasmga qarab insho yozish uchun rasmni ko rish) maqsadida suhbat o tkazish.
ʻ ʻ
12

o qituvchining savollarisiz aytib berishlari mumkin.Rasm asosida yozilgan insholarʻ
bolalarning fikrlash doirasini kengaytiradi,ular orqali voqelikni aks ettira oladi.Diqqat
bilan kuzatib rasmda nimalar tasvirlanganligi,nimalarga e’tibor berish lozimligini
o rganadi.Har bir o quvchi o z dunyoqarashi,fikrlashi bo yicha tasavvur qiladi va shu
ʻ ʻ ʻ ʻ
asosida inshoni yoza boshlaydi.Masalan:Sarlavhani o quvchilar “Qorbo ron” deb
ʻ ʻ
tanlashsin.Qorbo ron o yinidan so ng bolalar o zlarining taassurotlarini o qish darsida
ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ
aytib beradilar.O qituvchi ularga savollar berib ularning hikoyalarini
ʻ
tizimlashtiradi.O qituvchi o quvchilarga bog lanishli hikoya insho tuzishlariga
ʻ ʻ ʻ
erisharkan,ularning nutqini to g riligini ham kuzatib boradi.Bir o quvchining hikoyasini
ʻ ʻ ʻ
eshitgach,o qituvchi savol beradi:”Kim qo shimcha qilmoqchi?” Hikoyadagi
ʻ ʻ
kamchiliklar aniqlangach,savollar bilan uni to ldirishga kirishiladi.O qituvchi
ʻ ʻ
yordamida mantiqiy izchillik va fikrlar ketma-ketligi belgilanadi.Hikoya uchun zarur
so z va iboralar tanlanadi.Oxir-oqibatda,bog lanishli matn-og zaki hikoya-insho
ʻ ʻ ʻ
yaratiladi.O quvchilar nutqining to g ri shakllanishi uchun hikoya bir necha marta
ʻ ʻ ʻ
takrorlantiriladi.Yozma insho sari qo yilgan birinchi qadamdayoq o qituvchi
ʻ ʻ
o quvchilarning inshoni to g ri,imloviy xatolarsiz yozishlariga e’tibor qaratishi
ʻ ʻ ʻ
maqsadga muvofiqdir.
4.O quvchilar tarbiyasida inshoning ahamiyati
ʻ
Inshoning tarbiyaviy ahamiyati tanlanadigan mavzuga, shuningdek, insho ustida
o'quvchilar qanchalik mustaqil ishlashi va qiziqishiga, insho g'oyasiga ham bog'liq.
Insho bolalaning voqea-hodisalarni chuqur his etishiga yordam beradi, izchil fikrlashga
o'rgatadi, tilga va adabiy ijodga qiziqishlarini oshtiradi. Bolalar eng qiziqarli va
o'zlariga yaqin voqea-hodisalar haqida hikoya qiladilar va yozadilar, ularning inshosi
mustaqil ishlash malakasini o'stiradi, ommaviy faollikni oshiradi. Tanlangan mavzuning
g'oyaviy yo'nalishini ochish tarbiyaviy vazifani hal qilishga imkon beradi. Bu jihatdan
mehnat, mehnat qahramonlari haqidagi, bolalam ing hayoti, maktab, tug'ilib o'sgan
qishlog'i yoki shahri haqidagi, urush qahramonlari haqidagi mavzular ayniqsa qulay. Bu
mavzulardagi insholar mehnat kishilariga, qahramonlarga chuqur hurmatni tarbiyalaydi.
Insho jamiyat hayotini tushunishga o'rgatadi. Tabiatga, kishilarga, ularning yaxshilikka
15

matnini tuzish, uni yozish, takomillashtirish, xatolarni to'g'rilash va uni tekshirish.
Birinchi va ikkinchi bosqichdagi ishlar, odatda, darsdan tashqari vaqtda bajariladi.
Masalan, ekskursiya asosidagi insho uchun material yig'ish uni yozishdan ancha ilgari
boshlanadi; tabiat hodisalarini kuzatish bir hafta, hatto undan ko'proq davom etadi;
rasmlar esa insho yozishdan oldin ko'riladi.Shu rasmlar bo yicha so ng inshoʻ ʻ
yoziladi.Bunday rasmlarga qarab insho yozish ancha samaralidir.
Nutq o ‘stirish metodikasida o'quvchilar inshosi uchun baho m e’yori muhim masala
hisoblanadi. Tabiiyki, bunda yuqorida bayon etilgan asosiy talablarga rioya qilinadi.
O'quvchilar inshosini baholashda quyidagilar hisobga olinadi: 1 . Insho mavzusining
yoritilishi (M azmun mavzuga mosmi, ya’ni yetarli yoritilganmi, haqiqatga mos
keladimi?). 2. Reja, kompozitsiya, izchillik (reja to'g'ri tuzilganmi, materialni bayon
qilish tartibi rejaga mos keladimi, mazmunda takror yo'qm i, zarur o'rinlar tushib
qolmaganmi, izchillik buzilmaganmi, asosiy fikr aniqmi, xulosa chiqarilganmi?). 3.
Janri, uslubi (hikoya tarzidagi matnda tasviriy va muhokama elementlari bormi, uslubda
xatoga yo'l qo'yilm.aganmi, insho mavzusi va vaziyatni yoritish vazifasini janr va uslub
oqlay oladimi, badiiylik elementlari bormi?). 4. Insho hajmi (so'z, gap soni; lakonizm
yoki ko'p so'zlilik). 5. Leksika (so'zlardan to'g'ri foydalanish. sinonim, antonim ,
frazeologizmlardan foydalanish). 6 . Sintaksis (gapning hajmi, sintaktik tuzilmalarning
bir xil yoki har xilligi, murakkab tuzilmalar bormi?). 7. Imloviy va punktuatsion
savodxonlik, xatolar xarakteri (qo'pol va juz’iy xatolar). 8 . Husnixat, tashqi tom ondan
shakllantirish (hoshiyaga, xatboshidan yozishga, sarlavhani to‘g‘ri joylashtirishga rioya
qilish). O'quvchilar inshosiga qo'yilgan bunday talablar uni baholashda real
yondashishga imkon beradi.
Rasm asosidagi insho maktablarda tez-tez o tkaziladi, chunki rasm bolalar nutqiy
ʻ
ijodini, tasavvurini boyitishga xizmat qiladi. Rasm bolalar sezgisiga ta`sir etadi,
hayotning bola tajribasida hali uchramagan tomonlarini ochadi. Rasm o quvchilarga
ʻ
tanish bo lgan hodisalarni chuqur anglashga ham yordam beradi.
ʻ
Rasmasosidagiinshoninguchasosiyturibor:
1) rasmlar seriyasi yoki rasmli reja asosida yoziladigan hikoya tarzidagi insho ;
19

«loyihasi»dir. Qishi o z nutqi haqida o ylab, asosiy gaplarini belgilab oladi.ʻ ʻ
Insho uchun reja tuzish shuning uchun ham zarur. 1-sinfda reja rolini o qituvchi
ʻ
savollari, yaoni so roq gaplar tarzidagi reja bajaradi; 2-sinfda reja o qituvchi
ʻ ʻ
rahbarligida jamoaviy tarzda tuziladi ; 3-4-sinflarda esa mustaqil tuziladi.
Boshlang ich sinflarda 3 - 5 talik oddiy reja tavsiya qilinadi.
ʻ
Bolalar avval o qigan hikoyalariga reja tuzadilar va uni reja asosida qayta
ʻ
hikoya qiladilar, keyin bayon rejasini tuzadilar, so ng bir mavzuga oid bir necha
ʻ
rasm (rasmlar seriyasi) asosidagi insho rejasini, yaoni rasmli reja tuzadilar ,
inshoga sarlavha topadilar. SHundan so ng tasvirlangan voqea-harakatlar aniq
ʻ
ajratilgan, reja tuzishga qulay bo lgan rasm yoki kuzatishlar asosida yoziladigan
ʻ
insho rejasini tuzishga o tiladi.
ʻ
Reja tuzishga o rgatishda oldin nima haqida to xtalish, keyin uni qanday davom
ʻ ʻ
ettirish, undan so ng nima haqda aytish, nihoyat, hikoyani qanday tugatish
ʻ
kerakligini o quvchilarga tushuntirish foydali usul hisoblanadi. Reja avval
ʻ
so roq
ʻ gap tarzida , keyin darak gap, oxiri nominativ gap tarzida tuziladi.
Reja ko pincha insho yozishdan oldin unga tayyorlanish jarayonida (rasm
ʻ
asosida yoziladigan insho rejasi kabi) tuziladi. Baozan rejani ekskursiya,
kuzatishdan oldin, unga tayyorgarlik jarayonida tuzish maqsadga
muvofiq. Ekskursiya , kuzatish, ijtimoiy foydali mehnat rejasi shu ishlar
bajarilishidan oldin yoki ular yuzasidan material to plash, insho uchun material
ʻ
tanlash va uni tartibga solish jarayonida tuziladi. Bunday reja insho yozishdan
oldin ko rib chiqilib, unga ayrim aniqliklar kiritiladi.
ʻ
26

intilishlari va harakatlariga, mehnatga va mehnat mahsuliga muhabbatni tarbiyalaydi,
kishilar xatti-harakatidagi ch iroyli jihatlarni egallashga, hozirgi zamon axloqiy
talablarini anglashda o'quvchilarga yordam beradi. Inshoning tarbiyaviy ahamiyatini
oshirish uchun quyidagUarga rioya qilish talab etiladi: 1. Osondan qiyinga tamoyiliga
rioya qilgan holda og'zaki va yozma inshoni muntazam o ‘tkazib borish bilan o
‘quvchilarda mustaqillikni tarbiyalash. Mustaqil insho o'quvchilar faolligini o'stiradi. 2.
Inshoni hayot bilan bog4ash. Bunda kuzatishlar asosidagi insho, kundalik yuritish,
qilingan ishlar yuzasidan „hisobot" tarzidagi insho, xat, maqola, o'qilgan kitob haqida
taqriz kabilarning tarbiyaviy ahamiyati juda katta. .3 Insho uchun maktab va
o'qituvchining tarbiyaviy vazifalariga mos bo'lgan mavzu tanlash. Bunday mavzularga
mehnat haqidagi, kishi laming maqtovga loyiq ishlari haqidagi, axloqiy muammolar,
Vatan haqidagi mavzular kiradi. Mavzuni o'qituvchi maktab sharoiti va o ‘z sinfi
o'quvchilarining xususiyatlarini hisobga olgan holda tanlaydi. 4. Insho ustida ishlashda
ishning hissiy darajasini — ta ’sirini oshirish. Bunda tabiat obrazli va em otsional,
qahramonlik yoki foydali harakatlar qiziqarli, ta’sirchan qilib tasvirlanadi. ,,Vatan“
so'zini aytish bilan kishining bolalikda o ‘sib-ulg‘aygan joyi tasviri ko‘z oldida paydo
boMadi. Ishlab chiqarishga ekskursiya materiali asosida mehnat haqidagi insho yangi
tarbiyaviy imkoniyatlarni ochib beradi: unda bolalar ishlab chiqarishdagi muvaffaqiyat
va qiyinchiliklar, ilg'or kishilar haqidagi, kasb va mutaxassislik haqidagi, texnika
haqidagi m a’lumotlardan foydalanadilar. Ishlab chiqarishga ekskursiya va mehnatni
tasvirlash bilan bog'liq holda kasb haqida suhbatlashishga to‘g ‘ri keladi va bu inshoda o
‘z aksini topadi. Mehnat haqidagi insho gazetaga maqola shaklida yozilishi mumkin.
Mehnat yoki ishlab chiqarish haqidagi insho mavzulariga „Bizning qishloq”, „Karam
uzish“ ,,Bog‘da“, „Bizning jamoa xo‘jaIigimiz“, ,,Pochtada“, „Do‘konda“,
„Paxtakorlarga yordamimiz“, „Bizning hashar“ , „M aktab yer uchastkasida", „Daraxt o
‘tqazish“ kabilar kiradi. „Men nimalarni bilaman?“ mavzusidagi tanlovga bolalar juda
qiziqadilar. Tanlov bolalam ing mehnat ko'nikmalarini aniqlabgina qolmay, ulam i
uyda, polizda, bog‘da ishlashga rag'batlantiradi. Maqsad kishilarga foyda keltiruvchi
mehnatga hurmatni tarbiyalashdir. Qishloq maktab o'quvchilari ota-onalariga
sabzavotlar ekish, hosilni yig‘ish, o'tin tayyorlash kabi ishlarda qanday
16

rivojlantirish usullari
Boshlang ich sinflar adabiy ta’limi jarayonida har xil sujetli rasmlar mazmuniʻ
asosida og zaki hikoya tuzish,insho yozish bilan bog liq ishlar o quvchilarning
ʻ ʻ ʻ
og zaki va yozma nutqini o stirish maqsadida tashkil etiladi,albatta.Bo ajak
ʻ ʻ ʻ
boshlang ich sinf o qituvchilariga oliy maktabda bu haqida tasviriy san’at darslarini
ʻ ʻ
tashkil etish maqsadida ma’lum bilimlar qisqacha bo lsada beriladi.
ʻ
O quvchilarni insho yozishga o rgatish davomida insho haqida,yozma nutqning
ʻ ʻ
qonun-qoidalari haqida ma’lumot berib borish zarur.Og zaki nutq bilan yozma nutq
ʻ
o rtasidagi farq haqida har bir o quvchi tasavvur hosil qilishi kerak.Og zaki nutqda
ʻ ʻ ʻ
so zlovchi o z mulohazalarini aytish davomida qo l harakatlari bilan fikrining
ʻ ʻ ʻ
osonroq tushunilishiga erishadi.U nutqning mazmuniga ko ra ohang tanlay olish
ʻ
imkoniyatiga ega.
Insho haqida a’lumot berganda “insho” so zining ma’nosini sharqlash yaxshi
ʻ
natija beradi. “Insho”arabcha so z bo lib, uning ma’nosi “yaratish”, “bino qilish” ,
ʻ ʻ
“qurish”, “boshlash” demakdir. Tilimizda bu so zning ma’nosi ancha torayib,asosan ,
ʻ
o quvchi va talabalar tomonidan yoziladigan ijodiy yozma ish ma’nosida qo llanadi.
ʻ ʻ
Insho o quvchining malum bir mavzuni mustaqil ravishda ochib bera olish, o z
ʻ ʻ
fikirlarini yozma shaklda to g ri, ravon, savodli bayon qila olish ko nikma va
ʻ ʻ ʻ
malakalarini, shu mavzu bo yicha bilimlarini namoish etuvchi ijodiy matn – kichik bir
ʻ
asardir. Yozuvchi va shoir, olim va muxbir o zi yozadigan asar, ilmiy ish, maqolaga
ʻ
katta ma’suliyat bilan qaragani kabi o quvchi ham insho yozishdan oldin unga har
ʻ
tomonlama tayyorlanishi lozim. Zero insho o quvchi ma’naviyati va marifati
ʻ
ko zgusidir. Unda o quvchining bilimlari, his-tuyg ulari,fikrlarini bayon etish ko nikma
ʻ ʻ ʻ ʻ
va malakalari o z aksini topadi.
ʻ
Insho asosan 3 turlidir
6

turlaridan foydalanishga o rgatish orqali amalga oshiriladi.O quvchilar nutqiningʻ ʻ
rivojlanganligini tekshirish mezonlari faol leksika,terminologiya,tasviriy ifodalarga
egalik,nutqni mazmunli,ma’lumotlarga boy qilish,chiqishlarni mantiqiy aniqlik va
xulosalarning mustaqilligi bilan boyitish va hokazolar bilan belgilanadi.Kichik
o quvchilarning yozma va og zaki nutqi darajasi bugungi kunda nafaqat metodik yoki
ʻ ʻ
pedagogic,balki jamiyat miqyosidagi ijtimoiy muammolardan biri bo lib
ʻ
turibdi.Kommunikativ muloqot ishtirokchilarining ko pchigi o z fikrini aniq va ravon
ʻ ʻ
ifodalashga,fikrlarini ma’lum bir tizimda bayon etish qobiliyatiga,balki ta’lim
tizimining barcha bosqichlarida,barcha o quv fanlari tizimida kuzatish mumkin.Ta’lim
ʻ
amaliyotida,asosan,adabiy ta’limda fikr ifodalashning nozik tomonlari,uning rang-
barangligi va emotsionalligiga erishishga e’tibor qaratiladi.Nutq ifodalalshda bunday
ko nikmalarni egallash va og zaki nutqni takomillashtirish suhbat,muhokama,qayta
ʻ ʻ
hikoyalash,dialoglar,ma’ruzalar asnosida amalga oshiriladi.Maktabdagi barcha o quv
ʻ
fanlarini o zlashtirishda,xususan,boshlang ich adabiy ta’limda ham o z maqsadidan
ʻ ʻ ʻ
kelib chiqqan holda birinchi sinfdan boshlab tasviriy san’at asarlariga murojaat
qilinadi.Chunki Xalq ta’limi vazirligining 2018-2019 o quv yiliga mo ljallangan
ʻ ʻ
tayanch o quv rejasida tasviriy san’at darslariga boshlang ich ta’limning 1-sinfidan
ʻ ʻ
boshlab haftasiga bir soatdan vaqt ajratilgan.Demak,o quvchilar ta’limning dastlabki
ʻ
sinfidan boshlab mo yqalam san’at namunalarini o rganadilar.Boshlang ich adabiy
ʻ ʻ ʻ
ta’lim amaliyotida adabiy-badiiy asarlar qanday o qib tahlilga tortilsa,mo yqalam
ʻ ʻ
mahsuli bo lgansuratlarni ham huddi shunday o qish va tushunish,tahlil qilish maqsadga
ʻ ʻ
muvofiqdir.Chunki badiiy matnda ham,mo yqalam asarida ham mavzu
ʻ
sujet,g oya,badiiy uslub,obrazlar,timsollar bo lib,har ikki yo nalishdagi asarlarda
ʻ ʻ ʻ
tasvirlangan voqeaning davri,qahramonlari o z ifodasini topgan bo ladi.
ʻ ʻ
Ammo,shuni afsus bilan tan olish kerakki,birorta o qituvchi,nafaqat boshlang ich
ʻ ʻ
sinflar,balki yuqori sinf muallimlari ham,san’at asarlarining yaratilishi,undagi
mavzu,sujet,g oya,badiiylik haqida jo yali ma’lumot bera olmaydi.Chunki milliy oliy
ʻ ʻ
pedagogik ta’limda bo lajak o qituvchilar bunga-tasviriy san’at namunalarini
ʻ ʻ
o qishga o rgatmaydi.Shu boisdan tasviriy san’at namunalaridan nechta darsda,qaysi
ʻ ʻ
sinfda foygalanishidan qat’i nazar,mohiyatiga kirilmay,tahlilga tortilmay qoldirilib
4

FOYDALANILDAN ADABIYOTLAR:
1.K.Qosimova,S. Matjonov , X. G ulomova , Sh.Yo ldosheva ,Sh. Sariyev . “Ona tili ʻ ʻ
o qitish metodikasi”-Toshkent, “Nosir” nashriyoti, 2009
ʻ
2.Q.Husanboyeva,M.Hazratqulov,Sh.Jamoldinova. “Boshlang ich sinflarda adabiyot
ʻ
o qitish metodikasi” Toshkent.”Innovatsiya-Ziyo”- 2020
ʻ
3.O.Roziqov,M.Mahmudov va boshqalar. “Ona tili didaktikasi”-Toshkent; “Yangi asr
avlodi”,2005
4.N.Karimova. “Boshlang ish sinflarda insho yozishga o rgatish usullari”-maqola.
ʻ ʻ
5.Internet ma’lumotlari:
hozir.org
arxiv.uz
baxtiyor.uz
fayllar.org
29

qismlarning o zaro bog lanishini, fikrini asoslashini, xulosa chiqarishini ko rishʻ ʻ ʻ
mumkin. Bunda eng muhim ish rasm va uning qismlariga tuzilgan rejaning
asoslanganligida. Bu o quvchilarni o z fikrlarini dalillashga o rgatadi.
ʻ ʻ ʻ
O quvchilarning nutqiy ko nikmalarini yozma ifodalashlarida,
ʻ ʻ birinchi navbatda , to g ri ʻ ʻ
yozish ko nikmalari shakllantirilishi kerak. To g ri yozuv avtomatilashadigan hodisa.
ʻ ʻ ʻ
To g ri yozuvga doir bilim sistematik mashqlar davomida ko nikmaga, so ng malakaga
ʻ ʻ ʻ ʻ
aylanadi. Bu o quvchilar uchun qiyin jarayon. Malaka til hodisalarini ongli egallash
ʻ
asosida anglanadi, o quvchilarning mantiqiy tafakkurini ishga solish uchun tafakkuri
ʻ
aktivlashtiriladi va rivojlantiriladi.
Ona tilidan bilim, ko nikma va malakalarni egallashlari uchun o quvchilarning ma’lum
ʻ ʻ
darajada aqliy zo riqishlarini, muayyan aqliy mehnat usullarini talab etadi.
ʻ
O quvchilardagi rivojlanish o qituvchining darsdagi noto g ri rahbarligi va o qitish
ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ
usullaridan to g ri foydalanmasligi oqibatida to xtab qoladi. O qituvchining to g ri va
ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ
sistematik rahbarligi, fanning o quvchilarning mantiqiy tafakkurini rivojlantirishdagi
ʻ
rolini tushunib harakat qilishi aqliy rivojlanishni ta’minlaydi.
Boshlang ich sinflarda insho ta`limiy xarakterda bo ladi, 3-sinfdagina tekshiruv insho
ʻ ʻ
o tkazish mumkin. Rag batlantirish maqsadida ta`limiy
ʻ ʻ insholar ham baholanadi , lekin
salbiy baho qo yish tavsiya etilmaydi.
ʻ
Boshlang ich sinflarda yozma inshoga nisbatan og zaki insho ko p o tkaziladi. Og zaki
ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ
hikoya tuzish bola maktabga kelgan birinchi kunlardanoq boshlanadi, yozma insho esa
1-sinf oxiri va 2-sinfdan boshlab o tkaziladi.
ʻ

22

2) syujetli, o quvchilarni o ylashga, faraz qilishga undaydigan bir rasm asosidaʻ ʻ
yoziladigan hikoya tarzidagi insho;
3) rasmni tasvirlash (tasviriy insho).
O quvchilar avval rasmlar seriyasi asosida, so ng bir rasm asosida, undan so ng tasviriy
ʻ ʻ ʻ
insho yozish (rasmni tasvirlash)ga o rgatiladi.
ʻ
Dasturga ko ra, 1-sinf o quvchilari o yinlari, mehnatlari, voqea-hodisalar haqidagi
ʻ ʻ ʻ
taassurotlari asosida o qituvchi rahbarligida hikoya tuzishlari va uni ma`lum
ʻ
tayyorgarlikdan so ng
ʻ yozishlari , 2 - sinfda rasmlar seriyasi asosida kichik hikoya tuzish
va uni jamoa tarzda tuzilgan reja asosida yozish, tabiatni kuzatish va mehnat jarayoni
haqida, bolalarning o yinlari, ishlari, sayillari haqida, avval o qituvchi
ʻ ʻ rahbarligida ,
keyin mustaqil ravishda kichik hikoya tuzish va uni yozish, shaxsiy ishlari haqida xat
yoza olishlari, 3 - sinfda rasmlar (bir mavzuga oid bir necha rasm, syujetli bir rasm ,
rasmni tasvirlash) asosida hayotiy tajribalari, kuzatishlari, ekskursiyalardan olgan
taassurotlari asosida rejani, avval jamoaviy ravishda , keyin mustaqil tuzib hikoya qilish
va uni yozishlari talab etiladi.
Boshlang ich sinflarda o quvchilarning hayotiy tajribalari kam bo lgani uchun
ʻ ʻ ʻ
ko pincha rasmlardan, ekskursiyalardan foydalanish tavsiya etiladi. O quvchilar rasmlar
ʻ ʻ
asosida fikrini quyidagi tartibda izchil ifoda etishga o rgatiladi:
ʻ
20

Komissiya a’zosi _____________________ ____________________
(FISH) (imzo)
32

KOMISSIYA XULOSASI
Talaba tomonidan mavzuning og zaki bayoni (yoritib berishi, tushunchasi, ʻ
savollarga to liq javob bera olishi, tahlillar keltirishi, xulosalar chiqara olishi)
ʻ
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
__________________________________________

Kurs ishining og zaki bayoni bo yicha komissiya tomonidan baholanishi (kurs
ʻ ʻ
ishiga ajratilgan balldan 25% gacha baholanadi):
Ball __________
Jami ball_______________________
Komissiya raisi _____________________ ____________________
(FISH) (imzo)
Komissiya a’zosi ____________________ ____________________
(FISH) (imzo)
31

o qilgan kitob haqida taqriz kabilarning tarbiyaviy ahamiyati juda katta.ʻ
3. Insho uchun maktab va o qituvchining tarbiyaviy vazifalariga mos bo lgan
ʻ ʻ
mavzu tanlash. Bunday mavzularga mehnat haqidagi, kishilarning maqtovga
loyiq ishlari haqidagi, axloqiy muammolar , Vatan haqidagi mavzular kiradi.
Mavzuni o qituvchi maktab sharoiti va o z sinfi o quvchilarining xususiyatlarini
ʻ ʻ ʻ
hisobga olgan holda tanlaydi. 4. Insho ustida ishlashda ishning hissiy darajasini
− ta`sirini oshirish. Bunda tabiat obrazli va emotsional , qahramonlik
yoki foydali harakatlar qiziqarli , ta`sirchan qilib tasvirlanadi.
“Vatan” so zini aytish bilan kishining bolalikda o sib-ulg aygan joyi tasviri ko z
ʻ ʻ ʻ ʻ
oldida paydo bo ladi. Ishlab chiqarishga ekskursiya materiali asosida mehnat
ʻ
haqidagi insho yangi tarbiyaviy imkoniyatlarni ochib beradi: unda bolalar ishlab
chiqarishdagi muvaffaqiyat va qiyinchiliklar , ilg or
ʻ kishilar haqidagi , kasb va
mutaxassislik haqidagi , texnika haqidagi ma`lumotlardan foydalanadilar. Ishlab
chiqarishga ekskursiya va mehnatni tasvirlash bilan bog liq holda kasb haqida
ʻ
suhbatlashishga to g ri keladi va bu inshoda o z aksini topadi. Mehnat haqidagi
ʻ ʻ ʻ
insho gazetaga maqola shaklida yozilishi mumkin. Mehnat yoki ishlab chiqarish
haqidagi insho mavzulariga «Bizning qishloq», «Karam uzish», «Bog da»,
ʻ
«Bizning jamoa xo jaligimiz», «Pochtada», «Do konda», «Paxtakorlarga
ʻ ʻ
yordamimiz», «Bizning hashar», «Maktab yer uchastkasida», «Daraxt
o tqazish» kabilar kiradi.
ʻ
«Men nimalarni bilaman?» mavzusidagi tanlovga bolalar juda qiziqadilar.
Tanlov bolalarning mehnat ko nikmalarini
ʻ aniqlabgina qolmay , ularni uyda ,
polizda, bog da ishlashga rag batlantiradi. Maqsad kishilarga foyda keltiruvchi
ʻ ʻ
mehnatga hurmatni tarbiyalashdir. Qishloq maktab o quvchilari ota-
ʻ
onalariga sabzavotlar ekish , hosilni yig ish, o tin tayyorlash kabi ishlarda
ʻ ʻ
qanday yordamlashganliklari haqida yozadilar. Sinfda mehnat haqidagi insho
muhokama qilinadi. Bolalar foydali , zaruriy ijtimoiy faoliyat sifatida
mehnatning mohiyatini tushuntiradilar. Ular har qanday mehnat eozozlanishini
aytadilar.
Kelajak haqida «Kim bo lishni xohlayman?»
ʻ mavzusida tayyorgarliksiz hikoya
24

jiddiy rejali aqliy ishga aylanadi. Insho shaxsni shakllantirishda foydali vosita b o iib ,
his-hayajon uyg'otadi, aqliy mustaqillikka, fikrlashga, ko'rgan-kechirganlari va
o'zlashtirganlarini baholashga, kuzatuvchanlikka, voqea-hodisalar o'rtasidagi sabab-
natija bog'lanishni topishga, ularni qiyoslashga, xulosa chiqarishga o'rgatadi. Insho
fikrni tartibga soladi, o'quvchilarda o'ziga, o'z kuchi va imkoniyatiga ishonch tug'diradi.
Insho — ijodiy ish bo'lib, u o'quvchidan faollik, qiziqish, fikr biidirishni talab qiladi.
Material tayyorlash, uni tartibga solish, insho kompozitsiyasi va rejasi haqida o'ylash,
mantiqiy bog'lanishni belgilash, so'z, so'z birikmasini tanlash, gap tuzish va uni o'zaro
bog'lash, imloni tekshirish kabi barcha murakkab ishlar o'quvchidan aqliy kuchini to'la
ishga solish bilan birga, o'z m a’naviy faoliyatini boshqarish ko'nikm asini ham talab
etadi. Inshoda til nazariyasi nutq tajribasi bilan qo'shiladi. O'quvchi inshoni mustaqil,
ijodiy xarakterda bo'lgani uchun, ,,o'ziniki“ ni yozgani uchun ham sevadi. Maktab
rivojining barcha bosqichlarida bolalam ing mustaqil tuzgan hikoyasi — inshoga
alohida ahamiyat berilgan. Maktablar o'quvchilar nutqini o'stirish, aqliy, ijodiy o'sishiga
m oijallangan yangi dasturga o'tishi munosabati bilan uning ahamiyati yanada
oshdi.Og'zaki va yozm a inshoga o'rgatish jarayonida o'quvchilarda mavzuni tushunish
va yoritish, o'z inshosini aniq fikrga bo'ysundirish, material to'plash, uni tartibga solish
va joylashtirish, reja tuzish va reja asosida yozish, mazmunga va nutq vaziyatiga m os
ravishda til vositalaridan foydalanish, yozgan inshosini takomillashtirish ko'nikmalari
hosil qilinadi. Bulardan tashqari, „texnik" vazifalar ham amalga oshiriladi, ya’ni matnni
yozishda im lo qoidalari va husnixatga e ’tibor berish, matnni xatboshidan yozish,
hoshiyaga rioya qilish kabi talablarga ham amal qilinadi. Og'zaki va yozm a insho
material manbaiga, mustaqillik darajasiga, tayyorlash usuli, janri va til xususiyatiga
qarab tasnif qilinadi. Insho material manbaiga ko‘ra uchga bo'linadi: 1 ) o'quvchining
o'zi ko'rgan-bilganlari, eshitganlari haqidagi, kuzatishlar, ekskursiyalar, o'yinlar, o'z
tajribasi va boshqa jonli m ateriallar asosidagi insho; 2 ) kitob materiali, rasmlar, film,
spektakl, o'qituvchi hikoyasi va boshqa manbalar asosidagi insho; 3) turli manbalar
materialidan foydalaniladigan insho. Mustaqillik darajasiga, tayyorgarlik ko‘rish
metodiga ko‘ra insho ikki turli boiadi: 1 ) sinf o'quvchilari uchun um um iy bir mavzu
asosida jamoaviy tayyorgarlikdan so'ng yoziladigan insho;. 2 ) alohida mavzu asosida
11

5.Rasm asosidagi insho turlari
1. Rasmni diqqat bilan kuzating.
2. Rasmdagi muhim voqealarni tartib bilan hikoyalang.
3. Voqea qachon va qaerda yuz berganini ayting.
4. Rasmga sarlavha qo ying.ʻ
5. Hikoyaga xulosa o ylang.
ʻ
6. Reja tuzing.
7. Rasmdagi voqeani og zaki hikoya qiling va insho yozing.
ʻ
O qituvchining savollari asosida o quvchilar hikoyaning asosiy qismining mazmunini
ʻ ʻ
aniqlashtiradi. Masalan: 4-sinf “Ona tili” darsligidagi 415-mashqda rasm asosida ertakni
davom ettirish topshirig i berilgan. O qituvchi rasmlar seriyasi yuzasidan quyidagi kabi
ʻ ʻ
topshiriqlarning berilishi maqsadga muvofiq bo ladi:
ʻ
-1-rasmda qanday voqea yuz berganini hikoya qiling.
-2-rasmda qanday voqea yuz berganini hikoya qiling.
-3-rasmda qanday voqea yuz berganini hikoya qiling.
-Laylak cholga oxirida nima uchun urto qmoqni berdi?
ʻ
-Odamlar qanday ishlari uchun jazolanadilar?
-O ylang, ertakka qanday sarlavha qo yish mumkin? Nima uchun?
ʻ ʻ
-Ertakni to liq hikoyalab bering.
ʻ
-SHu ertak asosida ijodiy insho yozing. Unga o zingiz voqealar qo shishingiz mumkin.
ʻ ʻ
-O rtog ingizning hikoyasida qaysi so zlarni ishlatishini xohlar edingiz? Nima uchun?
ʻ ʻ ʻ
O quvchilar berilgan tavsiyalar ustida ishlashadi. Mazkur ish faoliyatida
ʻ
o quvchilarning mantiqiy tafakkurining rivojlantirilganini, ya’ni rasmni analiz
ʻ
qilishi, savollar tuzish , sarlavha topish orqali rasm mazmunini umumlashtirganligini,
21

3. Reja tuzish yoki avvaltuzilgan rejaga aniqlik kiritish.
4. Matnn inutqiy tayyorlash, ya’ni zarur so zlarni yozish, so z birikmasi, gap yoki ʻ ʻ
bog lanishli
ʻ matnning ayrim qismini tuzish , imlosi qiyin so zlarning yozilishini ʻ
tushuntirish va boshqalar.
5.Darsning asosiy qismi bo lgan inshoni yozish. Bu jarayonda o quvchilar inshoni
ʻ ʻ
yozayotganlarida, o qituvchi ular ishini kuzatadi, ayrim o quvchilarga (boshqalarga
ʻ ʻ
xalaqit bermay, ular e’tiborini chalg itmay) individual yordam beradi.
ʻ
6. O quvchilar yozgan insholarini tekshiradilar, kamchiliklarini to ldirib, xatolarini
ʻ ʻ
to g irlaydilar. O‘quvchilar inshoni oqqa ko chirmaydilar, kerakli tuzatishlarni
ʻ ʻ ʻ
ehtiyotlik bilan kiritadilar, bunday tuzatishlar uchun insho bahosi pasaytirilmaydi,
aksincha, matnni yaxshi to g irlagan o quvchi rag batlantiriladi.
ʻ ʻ ʻ ʻ
7. O quvchilar inshoni o qituvchiga tekshirish uchun topshiradilar, o qituvchi ikki kun
ʻ ʻ ʻ
ichida tekshiradi.
Masalan, rasmlar seriyasi asosida birinchi marta yozdiriladigan insho uchun quyidagi
vazifalar belgilab olinadi:
1.O quvchilarni inshoning yangi turi bo lgan rasmlar seriyasi asosidagi insho bilan
ʻ ʻ
tanishtirish
2. Rasmli reja asosida matn rejasini tuzish.
3. Reja qismlariga mos ravishda matnni xat boshilarga bo lish va har birini xat boshidan
ʻ
yozish.
4. Insho matnini mustaqil tekshirish.
O quvchilarning dunyoqarashi o sib borganisayin, inshoga talab ham orta boradi.
ʻ ʻ
2-sinfda o quvchilar mazmunli rasmlarga qarab gaplar tuza olish, o qituvchi
ʻ ʻ
rahbarligida bolalarning o yinlari, taassurotlari asosida hikoya (insho) tuzish ko nikma
ʻ ʻ
13

ketilaveriladi.Sababi,o qituvchilar o zlari bilmagan narsani o quvchilariga o rgataʻ ʻ ʻ ʻ
olmaydilar.
1.Boshlang ich sinf o quvchilarining og zaki va yozma nutqini
ʻ ʻ ʻ
5

bo lib shakllanishida yordam beradi.Diqqat bilan rasmni kuzatganda o sha rasmningʻ ʻ
barcha sir-asrorlarini o rganishga imkon beradi va rasmning qaysidir jihatlarini yoritib
ʻ
beradi.Ona tili darslarida o quvchilarning savodxonligini oshirish maqsadida tashkil
ʻ
etiladigan insholar qancha ko p yozdirilsa,adabiyot va o qish darslarida uyushtiriladigan
ʻ ʻ
insholarda fikr izchilligi,uslub ravonligi,xulosalarning mustaqilligi va asosliligi,shaxsiy
munosabatning mavjudligi,ishining o qishliligini ta’minlashda shuncha muvaffaqiyatga
ʻ
erishish mumkin.Bu kabi insholarni baholashda talablarning mavjudlik darajasidan
kelib chiqib ish tutiladi.Ularning deyarli barchasi aks etgan ishlarga “5”; nisbatan
kamroq talablar amalga oshirilgan ishlarga “4”; deyarli qamrab olinmagan insholarga
esa “3”; baho qo yiladi.Lekin zinhor-bazinhor yomon baho qo yilmaydi-baholash
ʻ ʻ
masalasi ochiq qoldiriladi.
Shunday qilib,insho yozish zamonaviy maktabning dolzarb muammolaridan biridir
va bu ko nikma o quvchi kelajakda qaysi soha-xoh fan,xoh texnika yoki san’at
ʻ ʻ
bo lsin,madaniyatli shaxs,ma’naviyati sog lom mutaxassis sifatida shakllanishi
ʻ ʻ
garovidir.
28

MUNDARIJA:
KIRISH………………………………………………………………………….3
1.Boshlang ich sinf o quvchilarining og zaki va yozma nutqini ʻ ʻ ʻ
rivojlantirish usullari……………………………………………………………6
2.Boshlang ich sinflarda og zaki va yozma insho………………………………...9
ʻ ʻ
3. Rasm asosoida insho yozish yo llari………………………………………..…10
ʻ
4.O quvchilar tarbiyasida inshoning ahamiyati……………………………..……15
ʻ
5.Rasm asosidagi insho turlari…………………………………………………....21
XULOSA………………………………………………………………………....27
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR………………………………………...29

KIRISH
2

rahbarligida jamoaviy tarzda tuziladi; 3—4-sinflarda esa mustaqil tuziladi. Boshlang'ich
sinflarda 3—5 talik oddiy reja tavsiya qilinadi. Bolalar aw al o'qigan hikoyalariga reja
tuzadilar va uni reja asosida qayta hikoya qiladilar, keyin bayon rejasini tuzadilar, so'ng
bir mavzuga oid bir necha rasm (rasmlar seriyasi) asosidagi insho rejasini, ya’ni rasmli
reja tuzadilar, inshoga sarlavha topadilar. Shundan so'ng tasvirlangan voqea-harakatlar
aniq ajratilgan, reja tuzishga qulay b o'lgan rasm yoki kuzatishlar asosida yoziladigan
insho rejasini tuzishga o'tiladi. Reja tuzishga o'rgatishda oldin nima haqida to'xtalish,
keyin uni qanday davom ettirish, undan so'ng nima haqda aytish, nihoyat, hikoyani
qanday tugatish kerakligini o'quvchilarga tushuntirish foydali usul hisoblanadi. Reja aw
al so'roq gap tarzida, keyin darak gap, oxiri nom inativ gap tarzida tuziladi. Reja
ko‘pincha insho yozishdan oldin unga tayyorlanish jarayonida (rasm asosida
yoziladigan insho rejasi kabi) tuziladi. Ba’zan rejani ekskursiya, kuzatishdan oldin,
unga tayyorgarlik jarayonida tuzish maqsadga muvofiq. Ekskursiya, kuzatish, ijtimoiy
foydali mehnat rejasi shu ishlar bajarilishidan oldin yoki ular yuzasidan material
to'plash, insho uchun material tanlash va uni tartibga solish jarayonida tuziladi. Bunday
reja insho yozishdan oldin ko‘rib chiqilib, unga ayrim aniqliklar kiritiladi.
Inshoni yozishga tayyorlash. Og'zaki yoki yozm a inshoning turi va vazifasiga qarab
unga tayyorgarlik ko‘riladi. Inshoga tayyorgarlikni 0 ‘qituvchi boshqaradi, bunga
o'quvchilarni ishtirok ettiradi, ularning o ‘ta faolligi va mustaqilligiga erishadi.
Tayyorgarlik deganda, birinchidan, o'quvchilarda nimanidir tasvirlashga, hikoya
qilishga talab uyg'otadigan vaziyat yaratish; ikkinchidan, insho uchun yetarli bo'lgan
zarur material yig'ish; uchinchidan, mavzuga oid, uni yoritishga mos bo'lgan til
vositalarini tanlash tushuniladi. Inshoga tayyorgarlik inshoni yozishdan bir necha kun
ilgari boshlanadi, darsdan tashqari vaqtlarda va boshqa darslar jarayonida ham olib
boriladi. Og'zaki yoki yozm a insho ustida ishlash quyidagi uch bosqichga bo'linadi: 1)
material yig'ish, ya’ni kuzatish, ekskursiya, mehnat jarayoni, rasmni ko'rib chiqish,
kinofilm, spektaklni ko'rish, badiiy va boshqa adabiyotlarni o'qish; 2 ) mavzuga va uni
yoritishga mos material tanlash, uni tartibga solish, joylashtirish, ya’ni suhbat,
muhokama qilish, zarur materialni ajratish, reja tuzish, lug'at ustida ishlash, imlo va
leksik tom ondan tayyorlash va hokazo; 3) inshoni nutqiy shakllantirish, ya’ni insho
18

Mamlakatimiz taraqqiyoti va kelajagi ko p jihatdan ta`lim tarbiya sohasidagi sifatʻ
o zgarishlari ,yuqori samaradorlikka erishish ularning jahon ta`limi talablari bilan
ʻ
moslig iamaliy faoliyatdag io rnini qay darajada topoyotganigi bilan uzviy bog`liqdir.
ʻ
Bugungi kunda Respublikamizda uzluksiz talim-tizimining hayotimizda o z o rnini va
ʻ ʻ
amaliy ahamiyatin itopishda diqqatga sazovar ishlar amalga oshirilmoqda. Ayniqsa
”Talimto g`risidagi” Qonun va “Kadrlar tayorlash milliy dasturi” ning qabul qilinish
ʻ
ita`limga, xususan uzluksiz ta`lim ttizimining asosini tashkil etuvchi boshlang`ich
ta`limga ,xususan,uzluksiz talim tizimining asosini tashkil etuvchi boshlang`ich talimga
bo lgan talabning ijobiy tomonga o zgarishiga olib keldi .Boshlang`ich ta`lim asosan
ʻ ʻ
o quvchining ongiga savodxonlik asoslarini elementlarini singdirish davridan
ʻ
iboratdir.Demak bu davrdagi savodxonlik uzluksiz ta`lim tizimining keying
bo g`inlarini intektual salohiyoti bo lishligiga mustahkam zamin yaratadi.
ʻ ʻ
Muhtaram Prezdentimiz tadbiri bilanaytganda “Agar poydevor mustahkam bilim va
tarbiya berilsagina qaysi fan bo lishidan qat`iy nazar yuqori sinflarda o quvchining
ʻ ʻ
o zlashtirishi oson kechadi”
ʻ
Boshlang`ich ta`limning asosiy maqsadlaridan biri ham umumiy o rta ta`lim uchun
ʻ
zarur bo lgan savodxonlik davrida shakllantirishga qaratilgandir.Shu sababli bo lajak
ʻ ʻ
o qituvchilarni tayyorlashda ta`lim mazmuniga qo yilgan talablarga jiddiy
ʻ ʻ
yondashmoq lozim bo ladi. Birinchi va ikkinchi sinflarda bolalar maktab hayotida
ʻ
faoliyat ko rsatishga tayyorlanadi. O quv fanlaridan umumiy tushunchalar beriladi
ʻ ʻ
o qish, yozish, hisoblash, kuzatish va mehnat malakalari hosil qilishga savodxonlik
ʻ
to liq egallanishiga asosiy etibor qaratishdi.Uchinchi, to rtinchi sinflarda esa bilim,
ʻ ʻ
ko nikma va malakalar yanada mustahkamlanadi ,dastlabki nazariy tushunchalar hamda
ʻ
tasavurlar hosil qilinadi. Ma’lumki,odam hamisha o zining og zaki va yozma nutqi
ʻ ʻ
takomili bilan qiziqib kelgan.Aynan nutqiy imkoniyatlari orqali inson o z ichki
ʻ
olamini,tuyg ularini to liq namoyon etadi.Boshlang ich sinflar o qituvchisi adabiy
ʻ ʻ ʻ ʻ
ta’lim amaliyotidao quvchilarning ijodiy nutqiy faoliyatini tizimga solish uchun har xil
ʻ
metod va usullardan foydalanishi mumkin.O qish darslarida nutq o stirishning asosiy
ʻ ʻ
yo nalishlaridan biri matnning o uv tahlili bo lib,u har xil nutqiy vaziyatlarni hosil
ʻ ʻ ʻ
qilish,dialogik muloqot uchun vaziyat yaratish,adabiy mavzularda monologik nutq
3

qilish tarzidagi insho ham katta tarbiyaviy kuchga ega.
Juda yaxshi yozilgan inshoni sinfda ifodali o qib berish va tahlil qilish bolalarniʻ
tarbiyalaydi. Baozi maktablarda bolalar inshosi va hatto bolalar she’rlari
to plami
ʻ tuziladi , yaxshi yozilgan hikoya uchun tanlov eolon qilinadi.
Insho mavzusi va uni yoritish
Mavzu insho predmeti bo lib, uning mazmunini tashkil etadi. Mavzuga qarab
ʻ
inshoda aks ettiriladigan materiallar, dalillar, hodisalar tanlanadi. Inshoning
to g ri va to liq bo lishi o qituvchi mavzuni qanday shakllantirishi, o quvchilar
ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ
uni qanday tushunishlariga bog liq.
ʻ
Insho ustida ishlashda mavzu tanlash , uni rejalashtirishda esa og zaki va yozma
ʻ
insho mavzusini belgilab olish muhim rol ь o ynaydi.
ʻ
O quvchilar mavzuni yoritishga 1-sinfdan boshlab o rganadilar. Ular mavzuga
ʻ ʻ
oid gap tuzadilar. Masalan, bahor havosi haqida, ona qishlog i (shahri) haqida,
ʻ
qo rqoq quyon, ayyor tulki haqida gap tuzadilar. Keyin savollar asosida bir
ʻ
mavzuga oid bir necha gap tuzib, uni yozadilar. Insho uchun iloji boricha tor −
aniq chegaralash mumkin bo lgan mavzuni tavsiya qilish foydali. «Kuz»
ʻ
mavzusi o quvchilar uchun juda keng mavzu bo lib, bunda o quvchi umuman
ʻ ʻ ʻ
kuz haqida, kuzda qilinadigan ishlar haqida yozishi mumkin , u yozadi −
gaplarining aniq chegarasini bilmaydi. O quvchilarga kuzga oid
ʻ «Paxta terimiga
yordam», «Kuz kunlarining birida», «Bog da olma terdik», «Pomidor terishga
ʻ
yordamlashdik», «Kech kuzda bog manzarasi»
ʻ kabi mavzularni tavsiya qilish
mumkin.
Og zaki va yozma insho ustida ishlashda mavzu berib, uni yoritishni talab
ʻ
qilishdan tashqari, avval material to plash va shu yig ilgan materiallar asosida
ʻ ʻ
mavzuni shakllantirishni tavsiya qilish ham mumkin. Masalan, kech kuzda
tabiatni kuzatish va material yig ish
ʻ tavsiya qilinadi , kuzatishlar «Kech kuzda»
mavzusida insho yozish bilan yakunlanadi. Bunda o quvchilar mavzuni to liq
ʻ ʻ
yoritadilar.
Insho rejasini tuzish
Reja har qanday og zaki yoki yozma hikoya qilishning zaruriy pog onasi, uning
ʻ ʻ
25

XULOSA
Insho – ijodiy ish: o‘quvchidan faollik, qiziqish, fikr bildirishni talab qiladi. Material
tayyorlash, uni tartibga solish, insho kompozitsiyasi va rejasi haqida o‘ylash, logik
bog‘lanishni belgilash, so‘z, so‘z birikmasini tanlash, gap tuzish va uni o‘zaro bog‘lash,
imloni tekshirish kabi barcha murakkab ishlar o‘quvchidan aqliy kuchini to‘la ishga
solish bilan birga o‘z ma’naviy faoliyatini boshqarish ko‘nikmasini ham talab etadi. Bu
murakkab jarayonlarni amalga oshirish uchun o‘quvchilarda insho yozish malakalarini
takomillashtirish lozim bo‘ladi. Biz bu borada birinchi bobda insho mavzusining ilmiy-
metodologik adabiyotlarda yoritilishi hamda DTS da yozma nutqqa qo‘yiladigan
talablarni o‘rgandik. Shu talablar asosida o‘quvchilarning hozirgi kundagi insho yozish
bilim, ko‘nikma va malakalarining holatini aniqlash , o‘qituvchilar orqali
o quvchilarning insho bo yicha bilimi qanday ekanligini bilib olish mumkin vaʻ ʻ
o‘quvchilarning insho yozish malakalarining hozirgi holati o‘rta darajada ekanligi
aniqlandi. O‘quvchilarning yozma nutqini shakllantirish, buning uchun o‘quvchilarning
so‘z boyligini oshirish, bog‘lanishli nutq tuzish, shu orqali o‘quvchilarni og‘zaki va
yozma insho yozishga tayyorlash ko‘zda tutildi. Bu ikki jarayon bosqichma-bosqich
tarzda amalga oshiriladi.Inshoning turlari ham har xil.O quvchilarga tabiat manzaralari
ʻ
orqali,rasmlar orqali ham insho yozdirsa bo ladi.Hikoyaning matnini o qib berib yoki
ʻ ʻ
ularga shu hikoyani o zini berib emas,balki o sha hikoyaning rasmlari orqali ham
ʻ ʻ
bolalarda tasavvur uyg otish mumkin.Rang-barang rasmlar orqali bolada qiziqishni
ʻ
uyg otish,uni fikrlashga undash,dunyoqarashini kengaytirish mumkin.Hr bir o quvchi
ʻ ʻ
o z xayollari,tasavvurlari orqali rasmda nima tasvirlanganiga e’tibor qaratadi.Ulardan
ʻ
og zaki rasmga qarab hikoyacha tuzishni hamso rash mumkin va savollar orqali shu
ʻ ʻ
hikoyani bir butun qilib jamlanadi.Rasmlar bilan ishlashda o quvchilarda diqqatni
ʻ
jamlash qobiliyati,xotira rivojlanadi.Odob-axloq mavzusidagi rasmlar ongli,aqlli,odobli
27

boshqalar.Kelasi safargacha o quvchilar ob-havoni kuzatib borishga odatlanadilar vaʻ
kecha qanday edi,bugun qanaqa ekanligini aytib beradilar.O quchilar bir-birini
ʻ
to ldirib,alohida-alohida aytilgan gaplarni o qituvchi yordamida o zaro
ʻ ʻ ʻ
bog lab,mantiqiy izchillikda hikoya tuzadilar.Bu hikoyalar hech qanday
ʻ
munosabatsiz,aniq vaziyat yoki holat tasviridan iborat bo ladi.
ʻ
Insho 1-sinfda kichik og zaki axborot yoki oddiy hikoyadan boshlanib,sinflar yuqori
ʻ
borgan sari o quvchini o z fikrini ifodalashga o rgatadigan,o quvchi shaxsini
ʻ ʻ ʻ ʻ
shakllantirshga xizmat qiladigan,aqlini peshlab dunyoqarashini
kengaytiradigan,tafakkurini tiniqlashtiradigan,nazarini ziyratlashtiradigan ta’lim-
tarbiyaviy ahamiyatga ega bo lgan ish turiga aylanib boradi.Insho bola shaxsini
ʻ
shakllantirishda g oyat samarali vosita bo lib,his-hayajon uyg otadi,aqliy
ʻ ʻ ʻ
mustaqillikka,fikrlashga,ko rgan-kechirganlari va o zlashtirganlarini baholashga,voqea-
ʻ ʻ
hodisalar o rtasidagi sabab-natija bog lanishini topishga,ularni qiyoslashga,xulosa
ʻ ʻ
chiqarishga o rgatadi.Insho o quvchini o z fikrini tartibga solishga yo naltiradi.Insho
ʻ ʻ ʻ ʻ
yozish va og zaki hikoya qilish darsda ilgari bajarilgan ishlarning yakunidir.Inshoning
ʻ
darsdagi umumlashtiruvchilik roli bog lanishli nutq sohasidagi ko nikmalarni egallash
ʻ ʻ
me’yoriga qarab ortib boradi.Insho yozish uchun 2-sinfda,odatda,bir dars,ammo zarur
bo lib qolsa,ikkinchi darsdan 15-20 daqiqa,3-4 sinflarda bir yoki bir yarim dars,ayrim
ʻ
vaqtlarda 2 darsgacha ajratiladi.
3. Rasm asosoida insho yozish yo llari
ʻ
O quvchilarni insho yozishga yo naltirish bugungi kunda ham umumta’lim
ʻ ʻ
maktablari o qituvchilari oldida turgan asosiy vazifalardan hisoblanadi.Boshlang ich
ʻ ʻ
sinflarda yozdiriladigan insholarning muhim turlaridan biri kichik yoshdagi
o quvchilarning hayotiy tajribasiga asoslangan insholardir.
ʻ
Insho ijodiy ishning eng yuqori shakli bo'lib, maktabda alohida o'rin tutadi; barcha
nutqqa oid mashqlar m a’lum mazmunda inshoga bo'ysunadi. Insho 1-sinfda kichik
og'zaki axborot va ehtirosli hikoyadan boshlanib, o'z fikrini ifodalashga, o'quvchi
shaxsining tashkil topishiga xizmat qiladigan, ta’lim-tarbiyaviy ahamiyatga ega bo'lgan
10

va malakasiga ega bo lishlari, seriyali rasmlar va mazmunli bir rasm yuzasidan berilganʻ
savollarga to liq javob berishlari va ularni yozishlari talab etiladi.O qituvchi har bir
ʻ ʻ
insho turi uchun o quv vazifasini belgilab oladi. . Bu ish quyidagi izchillikda amalga
ʻ
oshiriladi: o quvchi rasm yuzasidan og zaki hikoya tuzishga o rganadilar, so ngra
ʻ ʻ ʻ ʻ
fikrlarini yozma bayon qilishga kirishadilar. 2-sinf o quvchilariga insho yozishni
ʻ
o rgatish juda mas’uliyatli ish hisoblanadi. O qituvchi inshoni yozish tartibini yaxshi
ʻ ʻ
o rgatishi – sarlavhani to g ri qo yish, berilgan savollarga javobni husnixat qoidalariga
ʻ ʻ ʻ ʻ
rioya qilgan holda imlo xatolarsiz yozishga ko‘niktirishi lozim.
Tabiatni kuzatish asosida yoziladigan insholar o quvchilar tasavvurini,xayolot
ʻ
dunyosini boyitadi,nazarini ziyraklashtiradi.O quvchilar tabiatda qanday o zgarishlar
ʻ ʻ
sodir bo lishini va nimalarning guvohi bo lganligini o zlaricha bayon qiladilar.Bunday
ʻ ʻ ʻ
inshoning tarbiyaviy ahamiyati tanlanadigan mavzuga,shuningdek,insho ustida
o quvchilar qanchalik mustaqil ishlashi va qiziqishiga,inshoda ilgari surish ko zda
ʻ ʻ
tutilgan yetakchi fikrga ham bog liq.Insho bolalarning voqea-hodisalarni chuqur his
ʻ
etishiga yordam beradi,izchil fikrlashga o rgatadi,tilga va adabit ijodga qiziqishlarini
ʻ
oshiradi.Bolalar eng qiziqarli va o zlariga yaqin voqea-hodisalar haqida hikoyalar
ʻ
tuzadilar hamda yozadilar,bu kabi ishlar ularning mustaqil ishlash malakasini
o stiradi,faolligini oshiradi.Kuzda bolalar bilan bog ,hiyobon,dalalarga sayohatlar
ʻ ʻ
uyushtiriladi va barglarning to kilishi (xazonrezgi) hodisasi kuzatiladi.Bu sayohatdan
ʻ
olingan turfa ranglardagi burglar, qaysi daraxtning bargi qanday rangda
bo lishi,qarag ay,chinor daraxtlarining g uddalari va boshqa taassurotlar asosida dars
ʻ ʻ ʻ
o tiladi.O quvchilar o qituvchining savollariga ko ra sayohat chog ida ko rganlari
ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ
haqida so zlab beradilar.O qituvchi o quvchilarning javobini diqqat bilan
ʻ ʻ ʻ
kuzatib,so zlarning ma’nosiga mos holda to g ri qo llanilishi,gaplarning qurilishiga
ʻ ʻ ʻ ʻ
e’tibor qaratadi va bolalar nutqiga zaruriy tuzatishlar hamda to ldirishlar kiritib
ʻ
boradi.Boshlang ich sinflar o quvchilariga insho yozishni o rgatishda eng samarali
ʻ ʻ ʻ
vosita bolalarga tanish voqelik aks etgan rasmlar sanaladi.Bunday rasmlar hamisha
bolalar diqqatini tortadi,ularga yoqadi.Bitta rasm yoki ikki-uch qismdan iborat rasm
asosida hikoya tuzishda bolalar rasmni mustaqil tomosha qilishib,uning mazmunini
14

O quvchilar tarbiyasidaʻ inshoning ahamiyati
Inshoning tarbiyaviy ahamiyati tanlanadigan mavzuga, shuningdek, insho ustida
o quvchilar qanchalik mustaqil
ʻ ishlashi va qiziqishiga , insho g oyasiga ham ʻ
bog liq.
ʻ
Insho bolalarning voqea-hodisalarni chuqur his etishiga yordam beradi, izchil
fikrlashga o rgatadi, tilga va adabiy ijodga qiziqishlarini o stiradi. Bolalar eng
ʻ ʻ
qiziqarli va o zlariga yaqin voqea-hodisalar haqida hikoya qiladilar va yozadilar,
ʻ
ularning inshosi mustaqil ishlash malakasini o stiradi, ommaviy faollikni
ʻ
oshiradi.
Tanlangan mavzuning g oyaviy yo nalishini ochish tarbiyaviy vazifani hal
ʻ ʻ
qilishga imkon beradi. Bu jihatdan mehnat , mehnat qahramonlari haqidagi,
bolalarning hayoti, maktab, tug ilib o sgan qishlog i
ʻ ʻ ʻ yoki shahri haqidagi , urush
qahramonlari haqidagi mavzular ayniqsa qulay. Bu mavzulardagi insholar
mehnat kishilariga, qahramonlarga chuqur hurmatni tarbiyalaydi.
Insho jamiyat hayotini tushunishga o rgatadi. Tabiatga,
ʻ kishilarga , ularning
yaxshilikka intilishlari va harakatlariga, mehnatga va mehnat mahsuliga
muhabbatni tarbiyalaydi, kishilar xatti-harakatidagi chiroyli jihatlarni
egallashga , hozirgi zamon axloqiy talablarini anglashda o quvchilarga yordam
ʻ
beradi.
Inshoning tarbiyaviy ahamiyatini oshirish uchun quyidagilarga rioya qilish talab
etiladi:
1. Osondan qiyinga tamoyiliga rioya qilgan holda og zaki va yozma inshoni
ʻ
muntazam o tkazib borish bilan o quvchilarda mustaqillikni
ʻ ʻ
tarbiyalash. Mustaqil insho o quvchilar faolligini o stiradi.
ʻ ʻ
2. Inshoni hayot bilan bog lash.
ʻ Bunda kuzatishlar asosidagi insho, kundalik
yuritish, qilingan ishlar yuzasidan «hisobot» tarzidagi insho , xat, maqola,
23

1. Adabiy insho;
2. Adabiy-ijodiy insho
3. Erkin insho
Bizga birinchi sinfdan tanish bo lgan oddiy yozma tasvirlar, rasm asosidagi hikoyaʻ
turli xil maktublar ham inshoga o xshaydi.Lekin ularni tom ma’noda insho deb
ʻ
bo lmaydi. Chunki bunday yozma ishlarda o quvchining mustaqilligi va ijodiyligi
ʻ ʻ
chegaralangan bo ladi.
ʻ
1.Adabiy mavzudagi insholarga o qituvchi tomonidan dars mashg ulotlarida
ʻ ʻ
tushuntirilgan va adabiyot darslarida qayd qilingan mavzular kiradi.
2.Adabiy-ijodiy mavzudagi insholarni yozishda esa,bir tomondan,darsda alohida mavzu
sifatida olingan ma’lumotlar,ikkinchi tomondan,sinfdan tashqari o quvchi
ʻ
o zlashtirilgan materiallar haqida fikr yuritish talab qilinadi.Birinchi turdagi insholarni
ʻ
yozishda o quvchining mustaqil fikrlashi nisbatan chegaralangan bo ladi.Ammo bu
ʻ ʻ
mulohaza ularda mustaqil fikrlash talab qilinmas ekan,degan xulosaga olib kelmasligi
lozim.Ikkinchi turdagi insholarda o quvchining mustaqilligi yorqinroq seziladi.Chunki
ʻ
ularni yozishda o quvchining mavzuga munosabati yetakchi ahamiyat kasb etadi.
ʻ
3.Erkin insholar bevosita adabiyot darslarida qayd etilmagan mavzularda
yoziladi.O quchilar o zlari yoqtirgan mavzularda erkin tanlagan holda yozishi
ʻ ʻ
mumkin.Masalan:Orzular,kasb tanlash,Vatan haqida va yana boshqa mavzular yoritib
berilishi mumkin.
O quvchilar insho yozish malakasini hosil qilishlari davomida
ʻ
mavzu,plan,epigraf,tezis,dalil kabi terminlarning ma’nosini ham o zlashtirib olishlari
ʻ
kerak.
MAVZU
Mavzu inshoning nima haqida yozilishini belgilaydi.Mavzu o quvchiga tushunarli
ʻ
tarzda tushunilishi lozim.Odatda,insho mavzusi sodda va atov gaplardan tuziladi.Uning
aniq va izchil tarzda tuzilishi inshoning ijobiy natijasini ta’minlaydi.Mavzu bilan
7

Shu terminlar bilan insho yozilsa,insho yaxshi yoritib beriladi.Boshlang ich sinfʻ
o quvchilarining og zaki nutqi bilan bog liq holda ularning yozma nutqini rivojlantirish
ʻ ʻ ʻ
ham muhim ahamiyat kasb etadi.Ma’lumki,yozma nutqning o ziga xos xususiyatlari
ʻ
mavjud.U kommunikativ jarayonda bevosita ishtirok etmaydi.Agar o zaki nutqda jumla
ʻ
yoki so zlarning to liq ifodalanmasligi,ayrim qo shimchalarning tushirib
ʻ ʻ ʻ
qoldirilishi,almashinishi singari holatlar yuz berishi mumkin bo lsa,yozma nutqda fikr
ʻ
ifodalashda mantiqiy izchillik,so z va iboralarning tizimliligi taqozo etiladi.O quvchi
ʻ ʻ
yozma nutqini takomillashtirishning keng tarqalgan usuli turfa janrlarda va har xil
adabiy mavzularda insholar,esselar,bayonlar yozdirishga undashdir.O quvchilarning
ʻ
boshqa turdagi mustaqil ishlari,yozma shaklda bajariladigan uy vazifalari ham yozma
nuttqining rivojlanishiga ko maklashadi.
ʻ
Umumiy o rta ta’lim maktablari boshlang ich sinflarida insholar erkin mavzular
ʻ ʻ
(asosiy materialning olinajak manbasi,janri,hajmi,bajarish yo li va usuliga,qo shimcha
ʻ ʻ
topshiriqlari mavjudliliga ko ra) da,maqsadiga ko ra ta’limiy hamda nazorat shaklida
ʻ ʻ
tashkil etiladi.Dastlabki-alifbegacha va alifbe (taxminan,12-13 hafta),hali bolalar
o qishni ham,yozishni ham to la bilmaydigan davrda,ularga o z kuzatishlari,hayotidagi
ʻ ʻ ʻ
har xil voqea hodisalar (mashg ulotlar,o yinlar,qiziqishlar,mavsumiy mehnat) bo yicha
ʻ ʻ ʻ
og zaki insho,rasmlar asosida hikoya tuzish bo yicha amaliy mashqlarni bajartirish
ʻ ʻ
samarali natijalar beradi.O quvchilar tomonidan tuzilgan bu hikoyalar ularning birinchi
ʻ
insholari sanaladi.
O quv yilining ilk kunlaridan o qituvchilar bolalarni tabiatni kuzatish va shu asosda
ʻ ʻ
tabiat taqvimini yuritishni o rgatadilar.Bu kuzatishlarning o zi ham quyidagi savollarga
ʻ ʻ
javob beruvchi hikoya-o zaki insho uchun mavzu bo lishi mumkin.”Bugun ob-havo
ʻ ʻ
qanday? Osmon qanday ko rinishda? Havo bulut bo lganda osmon qanday ko rinishda
ʻ ʻ ʻ
bo ladi? Nega shunday bo lishini bilasizmi? Quyoshning qizdirishi nimalarga va nimasi
ʻ ʻ
bilan foydali, deb o ylaysiz? Oy nurining sabzavot va mevalarga foydali jihati bormi?
ʻ
Agar bor bo lsa,buni nimalarda ko rish mumkin? Shamol foydali hodisami yoki
ʻ ʻ
zararlimi? Kuchli shamol yaxshimi,yomonmi? Shamol nimasi bilan yaxshi-yu,nimasi
bilan yomon,sizningcha? Yomg ir yog yaptimi? Kun issiqmi yo sovuq? va
ʻ ʻ
9

Boshlang'ich sinflarda rasmga qarab insho yozish yo'llari

Купить