Boshlang‘ich sinflarda ta’limni tashkil qilish texnologiyalari

Boshlang‘ich sinflarda ta’limni tashkil qilish texnologiyalari   
1 MUNDARIJA:
KIRISH.....................................................................................................................3
I   BOB.   BOSHLANG‘ICH   TA’LIM   TIZIMIGA   RAQAMLI
TEXNOLOGIYALARNI   TATBIQ   ETISHNING   ILMIY-METODIK
ASOSLARI ………………......................................................................................6
1.1. Boshlang’ich sinflarda texnologiyalarni tatbiq etish ………………………...…
6
1.2.   Boshlang’ich   sinflarga   raqamli   texnologiyalarni   tatbiq
etish …………............13
1.3   Boshlang‘ich   sinfda   o‘qitishning   zamonaviy   texnologiyalaridan   foydalanish
usullari ……………………………………………………………………………. 16
II   BOB.   BOSHLANG‘ICH   SINFLARDA   O‘QUV   JARAYONINI
ZAMONAVIY,   INNOVATSION   TEXNOLOGIYALAR  ASOSIDA  TASHKIL
ETISH …………………………………………………………………………….20
2.1.   Boshlang‘ich   sinflarda   darslarni   hosil   qilishda   hoz i rgi   zamon
muammolari ……………………………………………………………………….20
2.2.   Boshlang‘ich   sinflarda   darslarni   Zamonaviy,   innovatsion   texnologiyalar
asosida   tashkil   etish
……………………………………………………………………….22
2.3.Boshlang’ich   sinf   o’qituvchilarni   tayyorlashda   tabaqalashtirilgan   ta’lim
texnologiyasidan   foydalanish   imkoniyatlarini   oshirish
texnologiyasi…………….25
III-BOB   BОSHLANG‘ICH   TA’LIMDA   TA’LIM
TЕХNОLОGIYALARIDAN  FOYDALANISHNING SAMARALI
JIHATLARI...........................................................................................................27
3.1.  Boshlang'ich  ta'limda qo'llaniladigan texnologiyalar
2 3.1.  Pedagogik  tizimni   muvofiqlashtirishning  nazariy  va   amaliy  yo'nalishlari……
31
3.2. Boshlang'ich   sinflarda   dars   jarayonida   zamonaviy   texnologiyalardan
foydalanish………………………………………………………………….…….
34
XULOSA................................................................................................................38
FOYDALANILGAN
ADABIYOTLAR...............................................................40
3 Kirish.
Mavzuning dolzarbligi.  Hozirgi kunda jamiyatimizning har bir sohasida eng
ko’p   qo’llanilayotgan   atama   bu   –   integratsiyadir.   Shu   qatorida   ta’limni
integratsiylashga   oid   ko’plab   ishlar   amalga   oshirildi   va   oshirilmoqda.   Bu
tushunchani   boshlang’ich   ta’limga   kiritilishi   endigina   jamiyatni   tushunishga   va
uning   haqiqiy,   jonkuyar   a’zosi   bo’lib   yetishishga   xizmat   qiladigan   murg’ak   qalb
sohiblariga   atrof   muhit   haqidagi   bilimlarni   to’liq   va   aniq   qilib   berishga   sharoit
yaratadi.   Integratsiya   jarayoni   orqali   kichik   maktab   o’quvchilari   olamni   bir
butunligicha   qabul   qilish   bilan   xarakterlanadi.   Ularning   aqliy   salohiyati,
dunyoqarashini   boshlang’ich   ta’limdanoq   kelajakka   raqobatbardosh,   o’tkir   zehnli
qilib   tarbiyalash   integratsiyaning   asosiy   funksiyasi   hisoblanadi.   Yurtimizda
yoshlarning   bilim   olishlariga   keng   imkoniyatlar   yaratilgan   va   bular   qonuniy
asoslarga ega. Muhtaram Prezidentimizning 2018-yil 5- sentyabrdagi “Xalq ta’limi
tizimiga   boshqaruvning   yangi   tamoyillarini   joriy   etish   chora-tadbirlari
to’g’risida”gi   PQ-3931   sonli   qarori   intelektual,   yuksak   ma’naviyatli   barkamol
avlodni tarbiyalashga qaratilgan.
Boshlang’ich   ta’limda   integratsiyalashgan   darslarning   asosi   keng   qamrovli
tushunchalarni   o’quvchilarga   o’rgatilishidir.   Tushunchalarning   turli   jabhalarda
qo’llanilishi   o’quvchilarning   qiziqishini   ortiradi.   Qiziqish   bu-   olingan   bilimlarni
xotirada uzoq muddatga saqlanilishini kafolatlaydi. Qiziqish-shaxsning o zi uchunʻ
qimmatli   va   yoqimli   bo lgan   muayyan   narsa   va   hodisaga   munosabati.   Bunda	
ʻ
insonning   o ziga   xos   xususiyati   bevosita   mujassamlashadi.   Qiziqish   bilimlarni	
ʻ
ongli,   puxta,   barqaror,   anglagan   holda   o zlashtirishda,   ko nikma   va   malakalarni	
ʻ ʻ
shakllantirishda   qo l   keladi,   shaxs   qobiliyati,   zehni,   uquvchanligini	
ʻ
rivojlantirishga,   olamni   mukammalroq   tushunishiga   yordam   beradi.   Qiziqish
insonda intilish, faollik, ichki turtki, ehtiyojni ro yobga chiqarish manbai vazifasini	
ʻ
4 bajaradi.   Qiziqish   shaxsning   borliqqa   tanlab   munosabatda   bo lishida,   o ziga   xosʻ ʻ
qaror qabul qilishida, o zini o zi nazorat eta bilishida, maqsadga intiluvchanligida,	
ʻ ʻ
yuzaga   kelgan   to siqlarni   yengishida   ifodalanadi.  	
ʻ Qiziqishlar   shaxsiy   va   ijtimoiy,
bevosita   va   bilvosita,   keng   va   tor,   beqaror   va   barqaror   bo ladi.   Qiziqish	
ʻ
sinchkovlik,   qiziquvchanlik,   bilishni   o z   ichiga   oladi.   Odamlarni   shaxsiy	
ʻ
qiziqishini   idora   qilishga   o rgatish,   bu   yo nalishda   mashqlantirish,   treninglar,	
ʻ ʻ
testlardan   foydalanish   intiluvchan,   to’liqmas   xislatlarni   shakllantirishga   yordam
beradi.   Shaxsning   individual   xususiyati   bo’lgan   qiziqish-havaslar   uning   hamma
psixik   jarayonlariga   ta’sir   ko’rsatadi.   Kishining   qobiliyatlarining   o’sishi   ham
ma’lum   darajada   undagi   qiziqishlar   bilan   belgilanadi.   Bizdagi   idrok   etish,   esda
qoldirish,   esga   tushurish,   xayol,   tafakkur   va   iroda   jarayonlari   qiziqish   orqali
faollashadi. Qiziqish kishi diqqatining kuchli va barqaror bo’lishiga yordam qiladi,
bizning tuyg’u-hissiyotlarimizning, shuningdek, qiziqishlarimizning ham kuchli va
barqaror   bo’lishiga   yordam   beradi.   Integratsiyalashgan   darslarda   o’quvchilarning
psixik   jarayonlari   haqida   ko’plab   olimlar   izlanishgan.   Maktab   ta’limini
integratsiyalash   jarayonining   psixologik   asosi   sifatida   olim   Y.A.   Samarinning
assotsiativ tafakkur to’g’risidagi fikrlari olinishi mumkin. Bu fikrlarning mazmuni
shundaki,   har   qanday   bilim   bu   o’xshatish,   bilimlar   tizimi   esa   o’xshatishlar
tizimidir.
Y.A. Samarin o’xshatishlarning quyidagi turlarini ajratadi: 	

 lokal (mahalliy, ma’lum bir joy, narsa bilan chegaralangan);  	

 biror tizimga tegishli bo’lgan;  tizim ichidagi;  	
 
 tizimlar orasidagi;  	

 aqliy faoliyat darajalarini o’xshatishlarining mos keladigan darajasiga
birlashtirish xususiyatiga qarab tasniflaydi. 
5 Y.A.Samarin   g’oyalariga   ko’ra   bu   punktlar   asosida   darslar   olib   borilsa,
o’quvchilar   ma’lumotlarni   xotirada   tezroq   va   uzoq   muddatga   saqlab   qolishini
takidlagan.   Ya’niki,   berilayotgan   integratsion   bilimlar   bolaning   atrofidagi   tabiat
muhit   bilan   bog’liq   bo’lgan,   murakkablikni   o’z   ichiga   olmagan   va   bola   har   kuni
duch kelayotgan tushunchalar majmui mahalliy tasavvuridir.
Kurs   ishning   maqsadi.   Birinchi   navbatda,   fanlararo   aloqadorlikni   yo’lga
qo’yish   uchun   qaysi   darslarning   bir   biriga   mos   kelishini   aniqlash   lozim.
Tushunchalarning,   ma’lumotlarning   mazmuni   o’zaro   yaqinligi   va   mantiqiy
aloqalariga   qarab   integratsiyalash   jarayoni   amalga   oshiriladi.   Integratsiyalash
jarayonida   dars   va   darsliklar   orasida   vertikal   va   gorizontal   yo’nalishlarda   mos
tushushini   aniqlash   juda   muhim   hisoblanadi.   Aloqaga   kirishayotgan   tushunchalar
bir-biriga   mos   bo’lishi,   birbirini   to’ldirishi   ahamiyatlidir.   Darsliklar   asosida
integratsiyalashning   vertikal   uslubi   o’quvchi   bir   tushuncha   o’rganib   bo’ldi,
keyinroq   boshqa   fanda   shu   tushunchaga   mos   bo’lgan   atamaga   duch   kelsa,
ma’lumot sifatida oldin o’rganilgan tushuncha yodga olinadi va bu tushuncha bilan
birlashtiriladi.
Kurs ishning vazifalari:
– Boshlang ich sinflarda darslarni tashkil etishning pedagogik shart sharoitlariʼ
haqida ma’lumotlar yig‘ish;
– Boshlang ich sinflarda darslarni tashkil etishning pedagogik shart sharoitlari
ʼ
bilan tanishish;
–   Boshlang ich   sinflarda   darslarni   tashkil   etishning   pedagogik   shart
ʼ
sharoitlarini  o ‘rganishdagi samaradorligini  o ‘rganish.
Kurs   ishining   ob’ekti:   Boshlang ich   sinflarda   darslarni   tashkil   etishning	
ʼ
pedagogik   shart   sharoitlari haqida   umumiy   tushuncha   va   bilim   hosil   qilish
hisoblanadi.
6 Kurs ishning predmedi:
–   Boshlang ich sinflarda darslarni tashkil etishning pedagogik shart sharoitlariʼ
haqida maqolalar mavjud bo‘lgan  ta’lim jurnallari va maqolalari;
–Maktabgacha ta'lim adabiyotlari;
–Ta’limiy o‘quv saytlar;
–Ishga oid ilmiy ishlar va dissertatsiyalar.
7 I BOB. BOSHLANG‘ICH TA’LIM TIZIMIGA RAQAMLI
TEXNOLOGIYALARNI TATBIQ ETISHNING ILMIY-METODIK
ASOSLARI
1.1. Boshlang’ich sinflarda texnologiyalarni tatbiq etish
Zamonaviy   raqamli   texnologiyalar   butun   dunyo   bo'ylab   barcha   ta'lim
muassasalarini   rivojlantirish   uchun   yangi   vositalarni   taqdim   etadi   yani
zamonavilashga   asos   bo`ladi   .   Raqamlashtirish,   o'rganilgan   saboq   va   bilimlarni
almashish   uchun   imkoniyatlar   yaratib,   odamlarga   ko'proq   ma'lumot   olish   va
kundalik hayotlarida yaxshi qarorlar qabul qilish imkoniyatini beradi.
  Xususan,   O`zbekiston   Respublikasi   Prezidentining   2017   yil   20-   apreldagi
“Oliy   ta’lim   tizimida   yanada   rivojlanish   chora-tadbirlari   to`g`risida“gi   PQ-2909-
son qarori, 2017 yil 27-iyuldagi “Oliy ma’lumotli mutaxassislar tayyorlash sifatini
yanada kengaytirish choratadbirlarlari to`g`risida”gi PQ-3151-son qarori, 2017 yil
9   avgustdagi   “Oliy   ta’lim   muassasalarida   ta’lim   sifatini   oshirish   va   ularning
mamlakatda   amalga   oshirilayotgan   keng   qamrovli   islohotlarda   faol   ishtirokini
ta’minlash bo`yicha qo`shimcha chora-tadbirlar to`g`risida 1
“gi PQ-3775-son qarori
qabul qilindi 2
.
Davlatimiz   rahbari   bolalar   tarbiyasi   jarayonida   o`z   ishini   puxta   biladigan,
malakali   va   har   bir   bolaga   individual   yondasha   oladigan   pedagog-kadrlarni   jalb
qilgan holda, ularni go`daklardan fikr va tafakkurni to`g`ri shakllantirib bormasak,
kelajakda   yuksak   saviya,   bilim   va   ma’naviyatga   ega   bo`lgan   barkamol   avlodni
tarbiyalash,   yosh   avlodni   tarbiyalashning   asosiy   bo`g`ini   bo`lgan   boshlang`ich
ta’lim tizimini rivojlantirishga alohida e’tibor qaratiliщi lozimligini ta’kidlaganlar.
1
  Boshlang ' ich sinflarning takomillashtirilgan davlat ta'lim standarti. Boshlang'ich ta'lim. 2005-yil, 5- son. 
2
  ZiyoNet.uz   8.   Saloydinov,   S.   Q.   (2021).   Paxta   tozalash   zavodlarida   energiya   sarfini   kamaytirishning
texnik-iqtisodiy   mexanizmini   yaratish.   “Academic   research   in   educational   sciences”,   2(9),   886-889.
https://doi.org/10.24412/2181-1385-2021-9- 886-889 
8 Zamonaviy   boshlang`ich   sinf   o`qituvchilari   ushbu   vazifalarni   hal   etish   uchun
tashkiliy jihatdan ham, mazmuniy jihatdan ham boshlang`ich ta’limning integrativ
xarakterini,   o`zining   bo`lajak   kasbiy   faoliyatining   integrativ   yo`nalganligini   aniq
his   qila   olishi   zarur.   Bo`lajak   boshlang`ich   sinf   o`qituvchilarining   kasbiy
tayyorgarligida integratsiyalash zarurati unda kasbiy kompetentlikni shakllantirish
samaradorligini   belgilab   beruvchi   asosiy   shartlardan   biri   hisoblanadi.   Boshqacha
aytganda,   integrativ   yondashuv   nuqtai   nazaridan   ko`rib   chiqilgandagina   bo`lajak
boshlang`ich sinf o`qituvchilarining metodik tayyorgarligi samarali bo`ladi. 
I.G.Pestalossi   katta   didaktik   material   asosida   o`quv   fanlarining   turli
yo`nalishdagi  o`zaro bog`liqliklarini yoritib berdi. Bunda u quyidagi tamoyillarga
amal qildi: shaxsning o`z qadrqimmatini anglashi; bolani tabiat ato etgan qobiliyat
va imkoniyat asosida tarbiyalash; bolani har tomonlama tarbiya etishga qaratilgan
ko`rgazmalilik.  U  bir   fanning  ikkinchi  fandan  ajratib  olinishidagi  alohida  noo`rin
jihatlarini   ham   asoslab   berdi.   O`z   davrida   Y.A.Komenskiy,   K.D.Ushinskiy   kabi
mashhur G`arb ilg`or pedagoglari ma’lum muddat ta’lim tizimida ustuvor o`ringa
ega bo`lgan suhbatga asoslangan metodlarni keskin qoraladilar va bu metodlarning
mutlaqligini inkor etdilar. Ular o`z qarashlari hamda tajribalari bilan bu metodlarni
amaliy   va   ko`rgazmali   metodlar   bilan   to`ldirish   shartligini   isbotlashga   harakat
qildilar 3
.
  Bugungi   kunga   kelib,   an’anaviy   o`qitish   o`rnini   shaxsga   yo`naltirilgan
yondashuvlar   egallamoqda.   Shu   nuqtai   nazardan   qayd   etish   lozimki,   XX   asrning
yakuni texnokratik taraqqiyotga nuqta qo`yib, gumanitar madaniyatning ibtidosiga
yo`l   ochdi.   Kuch   va   qo`rquv   mantig`ining   ong   va   muhabbat   falsafasiga
almashingani XXI asrning o`ziga xos strategiyasidir. Demak, ta’lim-tarbiyada ham
amalga   oshiriluvchi   islohotlar   mana   shu   mantiqqa   mos   tarzda,   jamiyatga   xizmat
3
  K. Qosimova, S. Matchonov, X. G ' ulomova, SH. Yo ' ldosheva, Sh. Sariyev. Ona tili o ' qitish metodikasi.
-T.: Noshir ,2009. 
9 ko`rsatishi   lozim.   Bu   o`rinda   noan’anaviy   o`qitish   shakli   –   integratsiyaning
ahamiyati   yanada   oshib   boradi.   Negaki,   integratsiyaning   darajasiga   qarab,   uning
qo`llanilish   texnikasiga   ko`ra,   amalga   oshirilgan   texnologiyaning   istiqbolini
belgilash mumkin bo`ladi. 
Zero,   integratsiya   yetarlicha   namoyon   bo`la   olgan,   turli   xarakterli
mazmunning   singdirilishi   natijasida   yangi   sifatiy   holatga   o`tishda   asosiy   omil
bo`lib   yuzaga   chiqa   oluvchi   faktor   hisoblanadi.   Integratsiya   chuqur,   noan’anaviy
ta’lim bilan tavsiflana oluvchi, turfa xarakterdagi katta hajmli o`quv materialining
uyg`unlashuvini o`zida namoyon etadi. Integrativ ta’limni yo`lga qo`yishdan oldin,
uning   tasnifi   –   integrativ   ta’limning   sinflarga   bo`linishi   (klassifikatsiya)   borasida
ma’lum tushuncha hosil qilish lozim bo`ladi. Pedagogika fanlari doktori, professor
R.A.Mavlonovada  bu tasnif  quyidagicha  ifoda etiladi:  chegaradosh  fanlar  asosida
tuzilgan   kurslar;   –   asosiy   fanlar   asosida   tuzilgan   kurslar;   –   umumiy   ilmiy
tushunchalar, qonuniyatlar, nazariyalar asosidagi  kurslar;  – fan evolyusiyasi  bilan
bog`liq muammolarni, tabiatni ilmiy nuqtai nazardan o`rganish uslublari, olamning
ilmiy ko`rinishini o`rganish asosidagi kurslar; – kompleks ob’ektlar asosida; – turli
muammolar asosida; – faoliyat asosida.
  Binobarin,   mazkur   tadqiqotda   urg`u   berib   qaralayotgan   boshlang`ich
ta’limdagi   integratsiya   o`z   atrofida:   o`qish,   matematika,   tabiatshunoslik,   rasm,
mehnat   singari   o`quv   fanlari   hamda   ingliz   tilini   jamlaydi.   O`z   darsini
integratsiyalashgan   usulda   tashkil   etayotgan   o`qituvchi   boshlang`ich   sinf
o`quvchisining   yoshi,   aqliy   rivojlanish   darajasi   va   albatta   qiziqishlari   doirasiga
mos   tarzda   vosita   va   usullar   tanlaydi.   Integratsion   dars   loyihasining   tematikasi
o`quv   dasturining   qaysidir   masalasiga   tegishli   bo`lishi   mumkin,   bunda   alohida
qaralgan   iqtidorli   o`quvchilar   va   umuman,   sinf   o`quvchilaridagi   mazkur   mavzu
yuzasidan   o`zlashtirish   darajasini   belgilovchi   bilimni   chuqurlashtirish,   o`rganish
10 jarayonini   differensiallashtirish   maqsad   qilib   olinadi.   Integratsiya   tushunchasi
quyidagi ikki xil jarayon sifatida talqin etiladi: 
 birinchidan,   tizim,   organizmning   alohida   tabaqalashtirilgan   qism   va
vazifalarning bog`liqlik holatini bildiruvchi tushuncha va shu holatga olib boruvchi
jarayon; 
 ikkinchidan,   tabaqalashtirish   jarayonlari   bilan   birga   amalga
oshirilayotgan fanlarni yaqinlashtirish jarayoni. 
Genetik   jihatdan   integratsiya-uzviylik,   predmetlararo   aloqadorlik,   o`zaro
aloqadorlik   va   nihoyat   o`zaro   bir-birini   to`ldiruvchi,   kengaytiruvchi   hamda
chuqurlashtiruvchi,   o`quv   predmetlari   mazmunini   eng   kamida   ta’lim   standartlari
darajasida   sintezlab,   mantiqan   tugallangan   mazmun   shakli   va   oliy   darajasidir.
Chunki   predmetlararo   aloqadorlikning   har   qaysi   quyi   darajasi,   o`rganilayotgan
o`quv   predmetlari   doirasida   ma’lum   didaktik   birliklar   orasida   o`rnatilib,   ularni
o`rganish   mazmunini   va   muddatlarini   muvofiqlashtirishni   ko`zda   tutadi,   bundan
farqli   o`laroq   integrativ   aloqadorlik   asosida   tashkil   etilgan   o`quv   predmeti   yoki
integratsiyalab   o`rganilayotgan   predmet,   hodisa   yoki   jarayonlarni   yaxlit   tizim
shaklida   har   tomonlama   aloqadorlik   va   munosabatlar   nuqtai   nazaridan   talqin
etishni talab etadi. Bu o`z navbatida hozirgi va istiqbol talablariga javob beradigan,
mustaqil   fikr   yurituvchi   va   ijodiy   faoliyat   ko`rsatuvchi,   etuk   shaxsni
shakllantirishga imkon beradi. Zero u tahsil oluvchilardan faqatgina tahlil qilish va
sintezlash   operatsiyalarini   talab   qilish   bilan   chegaralanib   qolmasdan,   balki
mavhumlashtirish,   algoritmlashtirish,   turkumlash,   shartli   belgilar   yordamida
ifodalash,   sabab   oqibatli   aloqadorlikni   aniqlash,   tahlil   etish,   sintezlash,
tizimlashtirish,   modellashtirish   kabi   yuksak   darajali   tafakkurlash   operatsiyalarini
talab etadi. 
11 Bu   operatsiyalar   o`rganilayotgan   ob’ektni   barcha   muhim   jihat   va
xususiyatlarini   ajratib   olib   (tabaqalashtirib),   mohiyati   va   mazmunini   anglab   etish
va   ularni   umumlashtirish   orqali   amalga   oshiriladi.   Demak,   integratsiya   har   doim
ham   uning   ikkinchi   tomoni   bo`lgan   tabaqalashtirish   (differensiatsiya)ga   tayangan
holda   rivojlanib   boradi   yoki   aksincha.   Boshlang`ich   sinf   o`quvchilarida   fikrlash
qobiliyatining   har   xil   turlarini   shakllantirish   integratsiyaning   negizi   hisoblanadi.
Asosiy fanlarni o`zlashtirish va olamdagi bor narsalar qonuniyatlarini tushunishda
predmetlar   ichidag   va   predmetlararo   aloqalarini   o`rnatish   ta’limni
integratsiyalashga   yondashuvning   metodik   asosidir.   Bunda   turli   darslar
tushunchalariga ko`p marta qaytish, ularni chuqurlashtirish va boyitish, shu yoshga
tushunarli   bo`lgan   muhim   belgilarni   aniqlash   orqali   erishish   mumkin.   Shunday
qilib,   tarkibiga   shu   o`quv   predmetiga   tegishli   bo`lgan   tushunchalar   guruhi
kiritilgan har qanday dars integratsiyaga asos qilib olinishi mumkin. 
  Demak, darslarni integratsion shaklda tashkil etish nafaqat darsning maroqli
va   sermazmun   o`tishini,   balki   o`quvchilar   dunyoqarashining   har   tomonlama
rivojlanishini   kafolatlaydi.   Fanlararo   bog`liqlik,   fanlararo   falsafiy   masalalarni
shaxsan   his   etmay   turib,   o`quvchiga   integratsion   mashg`ulotni   taqdim   etmaslik
to`g`ri bo`ladi, zero, anglanmagan integratsiya o`quvchi ongidagi bilish jarayonini
mavhum holatga, u orqali chalkash xulosalarga taqab qo`yadi. [7. 120-128-betlar]
Inson   va   butun   jamiyatning   shakllanish,   rivojlanish   sharti   doimo   ta’lim
bo‘lgan   va   shunday   bo‘lib   qoladi.   Bugungi   kunda   21-asr   ta’lim   tizimi   ancha
murakkablashgan   va   texnologiyalar   rivojlangan   asri   desak   mubolag‘a   bo‘lmaydi.
Ayni   damda   istalgan   sohamizda   yangilik,   imkoniyat,   qulayliklarni   ko‘rishimiz
mumkin.   Shuningdek   O‘zbekistonda   ham   ta’lim   sohasida   islohat,   innovatsiyalar
amalga   oshirilmoqda   va   qonun   bilan   jinsi,   irqi,   millati,   tili,   dini,   ijtimoiy   kelib
12 chiqishi,   e tiqodi,   shaxsiy   va   ijtimoiy   mavqeidan   qat iy   nazar,   har   kimga   ta limʼ ʼ ʼ
olish uchun teng huquqlar kafolatlanadi.
  2021-2022   -o‘quv   yilida   ishlab   chiqilgan   milliy   dasturda   joriy   etilgan
qo‘llanma pedagok xodimlar uchun bir qancha qulayliklar yaratdi. Unga ko‘ra, 1-
va 2- sinflarda o‘qish savodxonligi va ona tili fanlarining birlashtirilishi fikrimizga
dalil bo‘la oladi. Fanlarni o‘zaro integratsiyalashdan asosiy maqsad o‘quvchilarga
berilayotgan   bilimlar   takrorlanishining   oldini   olish,   bir   xillikka   barham   berishdir.
Ta’lim   integratsiyasi   chuqur   ildizi   klassik   pedagogikaga   borib   taqaladi   va   o‘zaro
fanlararo   bog‘liqlik,   umumiylikni   g‘oyasini   ilgari   suradi,   o‘quv   materiali
mazmunini   tahlil   qilish,   shuningdek   tabiat   bilan   uzviy   bog‘liq   holda   yaxlit
o‘rganish tushunilanadi. 
Integratsiya   darslari   bugungi   o‘quvchilar   uchun   ayni   muddao   bo‘lib,   ularni
zamon   bilan   birgalikda   darslar   orqali   rivojlanishiga   olib   keladi.   Ya’ni
integratsiyaga   oid,   milliy   dasturimiz   asosida   tuzilgan   qo‘llanma   kitoblardagi   har
bitta  mashqlar,   rasmlar,  turli   qizaqarli   savollar   o‘quvchilarni   har   tomonloma   chet
mamlakatlar   yoshlari   bilan   ayni   boshlang‘ich   sinfdan   boshlab
raqobatlashaoladigan darajaga olib keladigan darsliklar tuzilgan. Yondosh fanlarni
uyg‘unlashtirish   asosida   tuzilgan   kurslar   yangi   tabiiy   fanlar   va   ilmiy   yo‘nalishlar
hosil bo‘lishiga olib keldi. 
Yuqoridagi   fikrlarga   tayanib,   integratsiyani   o‘qituvchilarning   turli   fanlar
bo‘yicha kuzatishlari va xulosalarini tasdiqlab yoki chuqurlashtirib beruvchi yangi
dalillarni   topib   berish   manbai   deb   baholash   mumkin.   Integratsiya   fanlarning
mexanik   birlashishi   bo‘lmay,   balki   fanlararo   sintez   bo‘lib,   alohida   tizimlarning
yaqinlashishi, bog‘lanishi va yagona bir yangi narsaning yaratilishidir. Integratsiya
ta’lim maqsadi sifatida olam tizimining alohida qismlari bog‘liqligini ko‘rsatuvchi
bilimlarni   berish   emas,   bolani   barcha   elementlari   bir-biriga   bog‘lik   yaxlit   olamni
13 tasavvur qilishga birinchi qadamlarida o‘rgatish kerak. Bu maqsadni boshlang‘ich
maktab   amalga   oshirishi   kerak.   Integratsiya-predmetli   bilimlar   chegarasida   yangi
tasavvurlarni qabul qilish vositasi. Birinchi navbatda tabaqalashni bilimlar orasida
bilmagan joylarni to‘ldirish, ular orasidagi aloqalarni o‘rganish lozim. 
Integratsiya - “butun” degan ma’noni bildiradi, demak, u tafakkurning o‘sish
jarayonlari   turli   qism   va   elementlarini   bitta   butunga   birlashtirish,   alohida
tizimlarning   yaqinlashishi   bog‘lanishi   va   yagona   narsaning   yaratilishilidir.
Maktabda   o‘qitiladigan   barcha   fanlarda   integratsiyalashning   ma’lum   bir
imkoniyatlari   aks   etib,   darsni   integratsiyalashgan   holda   tashkil   etish   bir   qator
shartlarga   bog‘liq.   Shuning   uchun   pedagog   va   metodistlar   yangi   dasturni
yaratishdan avval, ana shu holatlarning barchasini e’tiborga olishlari lozim. Buning
uchun   eng   avvalo   o‘qituvchi   sinfning   tayyorgarlik   darajasini,   o‘quvchilarning
psixologik xususiyatlarini, qiziqishlarini hisobga olishi zarur. Jahon ta’lim tizimini
o‘rgangan   holda,   O‘zbekistonda   integratsiyalashgan   ta’lim   2022-   yildan
boshlang‘ich   sinflarga   joriy   etildi.   Bu   jarayon   boshlang‘ich   sinf   o‘quvchilarida
ijobiy natijalar ko‘rsatdi. 
Boshlang‘ich   sinflarda   tasavvur   olamlari   kengaya   boshladi,   ko‘proq
ma’lumotlar   va   bilim   ola   boshlashdi.   Boshlang‘ich   sinflarda   integratsiyalashgan
ta’lim   berishning   zamonaviy   metodlarining   o‘rni   va   ulardan   foydalanishda
quyidagi tavsiyalarni beramiz: 
1. Vaqtdan unumli foydalanish kerak; 
2. Fanlarning o‘zaro bir -biri bilan bog‘ligiga ahamiyat berish zarur; 
3. Integratsiya darslari  aynan o‘quvchilarda o‘z natijasini  ko‘rsatyotganligini
tahlil qilish lozim; 
4. O‘qituvchining o‘z ustida ishlashi(rivojlanishi); 
5. O‘quvchilarning psixologik xususiyatlarini inobatga olish zarurligi; 
14 6. Yosh hususiyatlariga alohida e’tibor berishi lozim; 
7. O‘quvchilarning qiziqishlariga o‘qituvchi ahamiyat berishi kerak; 
8.   O‘qituvchi   fikrlash   qobilyatini   rivojlantirishi,   yangilik   yaratishga   moyil
bo‘lishi kerak; 
9. Har bir dars muayyan yo‘naltirilgan maqsadga ega bo‘lishi lozim; 
10.O‘qituvchi darsga bir kun oldindan tayyorgarlik ko‘rishi kerak; 
11.O‘qituvchi integratsiya darslarida metodlardan foydalanishni bilishi shart; 
12.Darsni qiziqarli qilib tashkillashtirish zarur; 
13.Sinfdagi  o‘quvchilar  faolligini  oshirish uchun har  bitta o‘quvchining dars
jarayoniga qatnashishini inobatga olish kerak; 
O‘qituvchilar   integratsiyalashgan   darslarni   o‘tishda   yuqoridagi   takliflarni
inobatga olsa, shuningdek dars o‘tish jarayoni va o‘quvchilarning darsni tushunishi
murakkab bo‘lmaydi, hamda darsning samaradorlik darajasi ko‘tariladi 4
.
4
  T. G ' afforova, E. Shodmonov , X. G ' ulomova, Ona tili, 1-sinf uchun.-T.: 2019-yil
15 1.2. Boshlang’ich sinflarga raqamli texnologiyalarni tatbiq etish
Elektron ta'lim tizimi yangi imkoniyatlar va yangi vazifalarni yaratmoqda.
Asosiy imkoniyatlar qatoriga ta'limga oid muammolarni hal qilish, ta'lim shaklini
tanlashni kengaytirish, bilimlarni uzatish vositalarini ko'paytirish kiradi. Raqamli
texnologiyalarning   zamonaviy   ta'limdagi   o'rni   va   rolini   anglash   zarurati
maktabgacha   va   boshlang'ich   ta'lim   metodikasi   va   didaktikasi   sohalaridagi
zamonaviy tadqiqotlarda o'z aksini topishi kerak. Hozirgi kunda maktabgacha va
boshlang'ich ta'lim integratsiyasida raqamli texnologiylarni qo'llash muammolari
kelgusida   rivojlanish   strategiyasini   va   unga   yo'naltirilgan   yo'nalishni   tanlash
bilan   bog'liq   izlanishlarga   sabab   bo'ladi.   Kelajakda   raqobatdosh   ta'lim   va
tadqiqot modeliga o'tish uchun raqamli transformatsiya dasturi allaqachon ishlab
chiqilishi kerakligi aniq
 Lekin kuzatishlar shuni ko'rsatadiki, o'quv rejasida o'quv predmetlarning soni
ortib   ketgan.   Chunonchi,   1992-yilga   qadar   o'quv   rejasida   fanlarning   soni   21   tani
tashkil   etgan   bo'lsa,   bugungi   kunda   esa   o'quv   rejasida   27   ta   o'quv   fani   mavjud.
O'quv fanlari miqdorini ko'paytirishi o'quvchining bilim darajasini oshirishga asos
bo'la olmaydi. Chunki: 
 o ' quv   fanlari   ko ' paygan   sari   o ' quvchilarga   taqdim   etiladigan   bilimlar
maydalashib bormoqda; 
 o'quv   darsliklarda   takror   materi-allarning   miqdori   ortmoqda;
o'quvchining   ijtimoiy   tajribasiga   kirmay   qolayotgan   bilim   va   tushunchalar
ko'paymoqda; 
 DTSlari   bilan   o'quv   dasturlari   orasida   nomuvofiqlik   vujudga
kelmoqda. 
Hukumat   tomonidan   qabul   qilingan   boshlang'ich   ta'lim   Davlat   ta'lim
standartida 4 ta ta'lim sohasi, ya'ni “Ona tili” , "Matematika”, “Tabiat” , «Inson va
16 jamiyat   ta'tim   sohalari   berilgan   holda   bugungi   kunda   o'quv   rejasida   10   ta   o'quv
predmeti mavjud. 
Bu   sohada   jahon   tajribasiga   nazar   tashlaydigan   bo'lsak,   Singapur   ta'lim
tizimida boshlang'ich sinflar uchun boryog'i 4 ta o'quv predmeti mavjud ekan. Ular
"Ona   tili”,   “Matematika”   ,   "Estetika   hamda   dismoniy   tarbiya.   Ma'lumki,
ta'limjarayonida muayyan o'quv fani “Ona tili”, ”Tarix”, ”Adabiyot” kabilarga oid
bilimlar bilan bir qatorda xalqning ijtimoiy tajribasi, til boyligi, ma'naviy, madaniy
qadriyatlari, axloqiy me'yorlari bilim va tushunchalar shaklida o'rgatilishi lozim. 
Amaldagi ta'lim jarayonini tahlil qilish natijalari shuni ko'rsatadiki, u yoki bu
o'quv   fani   mazmunida   o'quvchining   ijtimoiy   tajribasiga   kirmay   qolgan   bilim   va
tushunchalar   mavjud.   Buning   asosiy   sababi   o'quv   fanining   mazmunini   o'ta
murakkab   yoki   haddan   tashqari   sodda   ekanligidadir.   Agar   o'quv   materiali   o'ta
murakkab bo'lsa, o'quvchi uni to'iq o'zlashtirishga qiynaladi. Agar sodda va takror
holda   ifodalangan   bo ' lsa,   bunday   o ' quv   materialini   o ' zlashtirishga   ehtiyoj
sezmaydi, undan bezadi. 
  Bugungi   kunga   kelib,   jahondagi   mamlakatlarning   70   foizi   ta   'lim   tizimida
integrativ xarakterdagi o'quv dasturlari va darsliklardan foydalanib kelmoqda. Har
bir   mamlakat   ayni   shu   davlatning   ta'lim   tizimiga   qo'yilgan   buyurt-maning
tabiatidan kelib chiqqan holda integratsiyaning turli darajalarini ishlab chiqqan va
joriy qilib kelmoqda 5
. 
Masalan,   Buyuk   Britaniya   ta'lim   tizimida   asosan   integrativ   fanlar   joriy
qilingan   bo'lsa,   Koreya   va   Shveysariyada   integratsiyalashgan   fanlar   yoki   alohida
o'quv predmetlari, Avstraliyada integratsiyalashtirilgan fanlar, Yaponiya, Shimoliy
Irlandiya,   Uels,   Gong-Kong   va   Germaniyada   ham   alohida   fanlar,   Vengriyada
madaniyat   yo'nalishidagi   o'quv   predmetlari,   inson   va   tabiat,   integrativ   fanlar,
5
  K. Qosimova, S.Fuzailov, A.Ne matova, Ona tili, 2-sinf uchun. -T,:2018 5‟
17 Niderlandiyada   alohida   o'quv   predmetlari,   lrlandiyada   fan   va   texnika   kabi
bloklarda barcha o'quv fanlari mujassamlashtirilgan holda o'qitiladi. O'zbekistonda
bu sohada dastlabki qadamlar qo'yilmoqda. 
Jumladan, boshlang'ich ta'lim Davlat ta'hm standartlarida “Ona tili”, "O'qish”,
“Matematika”, “Tabiat” hamda “Inson vajamiyat” ta'lim sohalari belgilab berilgan.
"Inson   va   jamiyat   “ta'lim   sohasi   o ' zida   bir   qator   o ' quv   predmetlariga   oid
tushunchalarini  mujassamlashtirgan.  Axloq, nafosat  tarbiyasi,  iqtisodiy bilimlarga
oid   tushunchalar,   jismoniy   tarbiya,   badiiy   ta'lim,   huquqiy   bilimlar   va   h.k.   Ta'lim
jarayonini integrativ dasturlar va darsliklar asosida  tashkil etish orqali o'quvbilish
jarayoni   natijasida   sama-radorlikka   erishish   nazarda   tutilar   ekan,   bunda
integratsiyaning turli darajalaridan foydalanish maqsadga muvofiqdir. Masalan: 
Mavzularni   ketma-ket   taqdim   etish   asosidagi   integratsiya,   bunda   o'quv
materiallarini   bayon   qilishda   konsentrizm   prinsipiga   amal   qilinadi,   ya'ni   oldingi
o'quv  materiali   keyingisini   to'ldiradi.  Lekin  hech  qachon bir-birini  takrorlamaydi.
Bunday integrativ natijasida o'quvchilaming bilim, ko'nikma va malakalari hamda
ijodiy faoliyatlari  muntazam  ravishda rivojlanib, boyib boradi. O'quv dasturlarida
o'zaro uyg'unlashgan nuqtalarni vujudga keltirishga asoslangan integratsiya, bunda
ham   takror   tarzda   beriladigan   taftalogiya   asosidagi   o'quv   materiallarining   oldini
olish   uchun   dasturlarda   mavzulararo   uyg'unlikni   ta'minlash   muhim   ahamiyatga
ega. 
Masalan,  1-sinfda oqish fasli  haqida (“Atrofimizdagi  olam” , "O'qish” , Ona
tli   darsliklarida   turli   xildagi,   ammo   mohiyati   va   ma'lumot   berish   darajasi   bir   xiI
bo'lgan   matnlar   o'niga   faqat   “O'qish   kitobi”ning   o'zida   qishning   barcha
xususiyatlarini   ochib   bera   oladigan   badiiy   matn   va   rasmlami   berish   maqsadga
muvofiqdir.   Buning   afzalligi   shundaki,   o'quvchining   vaqti   va   kuchi   tejaladi,
darsliklaming   hajmi   ixchamlashadi   va   tannarxi   arzonlashadi.   Modullashgan
18 integratsiya,   bunday   integratsiya   doirasida   turdosh   o ' quv   fanlariga   oid   bilim   va
tushunchalar bir tizimga solingan holda, uzviy tarzda o ' quvchilarga taqdim etiladi. 
Chunonchi,   aniq   fanlar   blokida   "Matematika”,   "Algebra”,   "Geometriya”   va
"Chizmachilik”ka oid bilim va tushunchalar muayyan bir tizimga solinadi va ayni
bir mavzu mazkur tizim doirasida o'quvchiga bir marta, ammo uzviy tarzda taqdim
etiladi. Integrativ dasturlar, ushbu turdagi dasturlar bir necha o'quv predmeti yoki
o'quv fanlariga oid mavzulami uyg'unlashgan holda taqdim etishni nazarda tutadi.
Bugungi   kunga   kelib,   o'quv   rejasida   o'quv   predmetlarining   soni   maksimum
ko'payib ketganligini hisobga oladigan bo'lsak, bunday turdagi dasturlar yaratishga
kuchli ehtiyoj sezilmoqda. 
Dastur   va   darsliklami   o'rganish,   tahlil   qilish   natijalari   shuni   ko'rsatadiki,
boshlang'ich sinflardagi yo'l harakati qoidalari, odobnoma, konstitut-siya saboqlari,
salomatlik   darsliklariga   oid   tushunchalami   yagona   holda   “Ona   tili”,   “O'qish”
dasturlariga   uyg'unlashtirish   lozim.   Bunday   tadbirni   amalga   oshirish   ayni   bir
vaqtning   o'zida   ham   pedagogik,   ham   iqtisodiy   nuqtayi   nazaridan   samaralidir.
Mavzulararo   integratsiya,   bunda   ayni   bir   kurs   doirasida   beriladigan   o'quv
materiallari boshqa bir kurs doirasidagi mohiyatan yaqin bo'lgan o'quv materiallari
bilan uyg'unlashtiriladi. 
1.3  Boshlang‘ich sinfda o‘qitishning zamonaviy texnologiyalaridan
foydalanish usullari
Masalan,   matematik   muloqot   madaniyatini   shakllantirishga   oid   mashqlarni
“Ona   tili”   darsliklarida   iqtisodiy   bilim   va   ko'nikmalarini   rivojlan-tirishga
yo'naltirilgan   masalalar,   mashqlar   va   matnlami   “Matematika”   va   “Ona   tili”,
“O'qish”   darsliklarida  berish   mumkin.    Xulosa  sifatida  aytish   mumkinki,  ta'limda
integratsiyani amalga oshirish ham iqtisodiy jihatdan, ham pedagogik, gigiyenik va
fiziologik jihatdan muhim ahamiyatga ega. Masalan, “Atrofimizdagi olam” hamda
19 “Odobnoma”   kabi   o'quv   pred-metlarini   “O'qish”   va   “Ona   tili”   mazmuni   bilan
uyg'unlashtirish natijasida faqatgina 1-sinfda 63 soat iqtisod qilinadi. Shuningdek,
o'quvchini vaqti va kuchi tejaladi, ortiqcha zo'riqishning oldi olinadi. O'quv-bilish
jarayonining   samaradorlik   darajasi   ortadi.   Dasturda   o'quv   fani   mazmunining
maksimum darajasi hamda sinfma-sinf belgilab berilgan DTS asosida o'quvchining
bilim   hamda   tayyorgarlik   darajasiga   qo'yiladigan   minimum   talablar   o'z   ifodasini
topmog'i lozim
Qiziqishlar shaxsiy va ijtimoiy, bevosita va bilvosita, keng va tor, beqaror va
barqaror   bo ladi.   Qiziqish   sinchkovlik,   qiziquvchanlik,   bilishni   o z   ichiga   oladi.ʻ ʻ
Odamlarni   shaxsiy   qiziqishini   idora   qilishga   o rgatish,   bu   yo nalishda	
ʻ ʻ
mashqlantirish, treninglar, testlardan foydalanish intiluvchan, to’liqmas xislatlarni
shakllantirishga yordam beradi. Shaxsning individual  xususiyati  bo’lgan qiziqish-
havaslar   uning   hamma   psixik   jarayonlariga   ta’sir   ko’rsatadi.   Kishining
qobiliyatlarining o’sishi ham ma’lum darajada undagi qiziqishlar bilan belgilanadi.
Bizdagi   idrok   etish,   esda   qoldirish,   esga   tushurish,   xayol,   tafakkur   va   iroda
jarayonlari   qiziqish   orqali   faollashadi.   Qiziqish   kishi   diqqatining   kuchli   va
barqaror bo’lishiga yordam qiladi, bizning tuyg’u-hissiyotlarimizning, shuningdek,
qiziqishlarimizning ham kuchli va barqaror bo’lishiga yordam beradi. 
Integratsiyalashgan   darslarda   o’quvchilarning   psixik   jarayonlari   haqida
ko’plab   olimlar   izlanishgan.   Maktab   ta’limini   integratsiyalash   jarayonining
psixologik   asosi   sifatida   olim   Y.A.   Samarinning   assotsiativ   tafakkur   to’g’risidagi
fikrlari   olinishi   mumkin.   Bu   fikrlarning   mazmuni   shundaki,   har   qanday   bilim   bu
o’xshatish,   bilimlar   tizimi   esa   o’xshatishlar   tizimidir.   Y.A.   Samarin
o’xshatishlarning quyidagi turlarini ajratadi:  lokal (mahalliy, ma’lum bir joy, narsa	

bilan   chegaralangan);     biror   tizimga   tegishli   bo’lgan;     tizim   ichidagi;     tizimlar	
  
20 orasidagi;     aqliy   faoliyat   darajalarini   o’xshatishlarining   mos   keladigan   darajasiga
birlashtirish xususiyatiga qarab tasniflaydi. 
Y.A.Samarin   g’oyalariga   ko’ra   bu   punktlar   asosida   darslar   olib   borilsa,
o’quvchilar   ma’lumotlarni   xotirada   tezroq   va   uzoq   muddatga   saqlab   qolishini
takidlagan.   Ya’niki,   berilayotgan   integratsion   bilimlar   bolaning   atrofidagi   tabiat
muhit   bilan   bog’liq   bo’lgan,   murakkablikni   o’z   ichiga   olmagan   va   bola   har   kuni
duch   kelayotgan   tushunchalar   majmui   mahalliy   tasavvuridir.   Bu   mahalliy
tasavvurlarni bola anglagani sayin, ularni biror tizimga taqsimlab boradi, bu orqali
u   tushunchalarni   tez   yodda   saqlash   va   tez   yodga   tushirishni   amalga   oshiradi.
Xotirada saqlangan bilimlarni endi tizim ichida va tizimlar orasida farqlarga ajrata
boshlaydi.   Ma’lumotlarni   tahlil   qiladi   va   umumlashtiradi.   Buning   natijasida
olingan   bilimlar   aqliy   faoliyat   darajalarini   o’xshatishlarining   mos   keladigan
darajasiga   birlashtirish   xususiyatiga   qarab   integratsiyalash   jarayonini   ongda
amalga   oshiradi.   Bu   ilmiy   asoslangan   manbalar   asosida   kichik   maktab   yoshidagi
o’quvchilarga   integratsiyalashgan   bilimlarni   berishga,   ta’lim   sifatini   yaxshilashga
yordam beradi. 
Birinchi   navbatda,   fanlararo   aloqadorlikni   yo’lga   qo’yish   uchun   qaysi
darslarning   bir   biriga   mos   kelishini   aniqlash   lozim.   Tushunchalarning,
ma’lumotlarning   mazmuni   o’zaro   yaqinligi   va   mantiqiy   aloqalariga   qarab
integratsiyalash   jarayoni   amalga   oshiriladi.   Integratsiyalash   jarayonida   dars   va
darsliklar   orasida   vertikal   va   gorizontal   yo’nalishlarda   mos   tushushini   aniqlash
juda   muhim   hisoblanadi.   Aloqaga   kirishayotgan   tushunchalar   bir-biriga   mos
bo’lishi,   birbirini   to’ldirishi   ahamiyatlidir.   Darsliklar   asosida   integratsiyalashning
vertikal uslubi o’quvchi bir tushuncha o’rganib bo’ldi, keyinroq boshqa fanda shu
tushunchaga mos bo’lgan atamaga duch kelsa, ma’lumot sifatida oldin o’rganilgan
tushuncha   yodga   olinadi   va   bu   tushuncha   bilan   birlashtiriladi.   Natijada,
21 ma’lumotlar   bazasi   kengayadi,   o’quvchilar   bilimlarni   aniqroq   va   puxtaroq
egallaydi.   Gorizontal   yo’nalishda   integratsiyalash   ma’lum   bir   kichik   davr
oralig’ida bir tushunchaning ko’plab variantlari bilan ishlash jarayoni tushuniladi.
Vertikal bog’lanishda oldinroq olingan bilim to’liq holda yodda saqlanmay qolishi
mumkin,   gorizontal   yo’nalishda   bir   vaqtning   o’zida   bir   necha   ma’lumotlar   bilan
ishlanadi. 
Bugungi   kunda   ta’limning   rivojlanayotganini   o’quvchilarning   intelektidan
bilish   qiyin   emas.   Endilikda   sodda,   odatdagidek   darslar   o’quvchilarni
qoniqtirmaydi.   Ta’lim   ham   zamon   bilan   hamnafaslikda   o’sib   bormoqda,   o’quv
jarayonini   mukammal   va   sifatli   bo’lishi   uchun   kerakli   barcha   jihozlar   bor.
Faqatgina   metodist   ulardan   to’gri   foydalanib,   mavzuga   mos   bo’lgan   metodlarni
tanlab, bilim berish jarayonida to’g’ri qo’llay olsa bo’lgani. 
Ta’lim   berish   jarayonida   integratsiyalashgan   bilimlardan   foydalanish,
odatdagidan   ko’proq   ma’lumotlar   olish   mumkinligi   hammaga   ayon.
Integratsiyalashgan   darsda   o’quvchi   o’rganayotgan   tushunchasini   bir   tomondan
emas,   balki   boshqa   sohalarda   ham   shu   tushunchani   qo’llanilishini   va   olayotgan
bilimlari   to’liq   va   asosli   bo’lishini   ta’minlaydi.   Integratsiyalashgan   darslar
o’quvchilarning   hayotida   barcha   narsalar   uzviyligini   tabiatan   tushunib   yetishga
o’rgatadi.   Kichik   maktab   yoshidagilar   uchun   fanlararo   aloqadorlik   kam   ishlab
chiqilgan.   Integratsiyalash   asosida   o’rganilayotgan   obyektning   butunligi   tartibga
solinadi   va   o’quv   fanlari   mazmunini   tizimli   yondashish   asosida   soddalashtiriladi
va aniqlashtiriladi. 
Zamonaviy   metodikada   o’quvchilarning   bilimlarni   o’zlashtirishga
ko’maklashuvchi  eng sodda va eng samarador yo’li tanlab olinadi. Ma’lumotlarni
integratsiyash zamonaviy metodikaning asosiy bo’g’ini hisoblanadi. 
22 O’qituvchi darslarni integratsiyalash orqali turli fanlarni kuzatishlari mumkin
va   olingan   xulosalar   asosida   ma’lumotlarni   kengaytirib,   tasdiqlab   olish
imkoniyatiga ega. Ammo ma’lumotlar bazasini o’quvchilarning yosh xususiyatiga
moslab   jamlagan   ma’qul.   Negaki,   haddan   tashqari   ko’p   ma’lumotlar   va   bolaning
yoshiga   mos   bo’lmagan   tushunchalarning   dars   davomida   qo’llanilishi   o’quv
faoliyatining inqiroziga olib kelishi aniq. 
Bu   jarayonda   o’quvchiga   mavzu   qiziq   tuyilmaydi.   Haddan   tashqari   ko’p
ma’lumotlar uni charchatadi, zeriktiradi, asabiylashtiradi. Eng asosiysi, bola asosiy
negizidagi   sodda   tushunchani   farqlamaydi   va   o’zlashtira   olmaydi.   Buning   oldini
olish uchun o’qituvchi yuqorida keltirilgan ilmiy asoslangan manbalar va berilgan
takliflarni   inobatga   olishi   kerak.   Bayon   qilingan   pedagogik   va   psixologik   dalillar
ta’limning   barcha   bosqichlarida   integratsiyalashning   mazmunini   yoritib   bera
olishga xizmat qiladi 6
.  
6
  R. Ikromova, X. Gulomova, Sh. Yo ' ldosheva, D. Shodmonqulova, Ona tili, 4-sinf uchun, T.,2020 
23 II BOB.  .  BOSHLANG‘ICH SINFLARDA O‘QUV JARAYONINI
ZAMONAVIY, INNOVATSION TEXNOLOGIYALAR ASOSIDA
TASHKIL ETISH
2.1. Boshlang‘ich sinflarda integratsiyalashgan darslarni hosil qilishda hozirgi
zamon muammolari
Maktablarda   b о shlang’ich   ta’lim   p е dag о g-o‘qituvchilaridan   p е dag о gik
t ех n о l о giyalar   va   a х b о r о t   t ех n о l о giyalarining   qo‘llanishi   masalasi   d о lzarb
ahamiyatga   ega,   chunki   ta’lim   muassasasining   ishiga   p е dag о gik
t ех n о l о giyalarning j о riy etilishi – maktab ta’lim-tarbiya tizimini tak о millashtirish
va   isl о h   etishning   eng   muhim   shartidir.   M е t о d   tushunch а sining   p е d а g о gik
m а ’n о si   bilim,   ko’nikm а ,   m а l а k а l а r   bil а n   qur о ll а ntirish   v а   ul а rni   а m а liyotd а
qo’ll а sh d е m а kdir.
T а ’lim m е t о dl а rini quyid а gi turl а rg а  bo’lib o’rg а nishni t а vsiya  э t а di:
1. O’qituvchi f ао liyati bil а i b о g’liq m е t о dl а r;
2. O’quvchi f ао liyati bil а n b о g’liq m е t о dl а r.
Umumta’lim tizimida b о shlang’ich maktabning r о liga  о rtiqcha bah о
b е rish   qiyin.   Uning   as о siy   vazifalari   –   o‘quvchilarda   o‘qish,   yozish,   sanash
ko‘nikmalarini h о sil qilish bilan bir qat о rda – o‘quvchilarni o‘rganishga o‘rgatish,
mul о q о t   qilishga   o‘rgatish,   tizimli   ravishda   m е hnat   qilish   о datini   singdirish,
egallangan t ех n о l о gik bilim el е m е ntlari as о sida dastlabki qadriyatli yo‘nalishlarni
ko‘rsatish va b.
Ma’lumki,   ta’lim   jarayoni   ta’lim   t ех n о l о giyasining   as о sini,   yadr о sini
tashkil   etadi   hamda   ta’lim   maqsadi,   ta’lim   mazmuni,   o‘quvchi,   ta’lim   shakli,
m е t о d,   v о sitalari   va   ta’lim   b е ruvchi   kabi   unsurlardan   ib о rat   tizim   sifatida
nam о yon   bo‘ladi.   Tarkibiy   unsurlar   o‘zar о   birlik   va   al о qad о rlikda   ta’lim
jarayonining umumiy m о hiyatini yoritishga  х izmat qiladi.
24 “Ta’limni t ех n о l о giyalashtirish bilan b о g’liq  о millar rus  о limi 
S.G.Shal о val е nk о  t о m о nidan quyidagicha b е lgilanadi:
-   t ех nikani bilish va mukammal egallash;
-   audi о vizual f о nd bilan tanish bo‘lish;
-   t ех nika v о sitalaridan f о ydalanish m е t о dikasini egallash”[3].
Ta’lim jarayoni bir n е chta shartlarga muv о fiq tashkil etiladi.
Ular quyidagilardir:
1) ta’lim  о lish, muayyan nazariy hamda amaliy bilimlarni o‘zlashtirishga
bo‘lgan ijtim о iy (yoki sha х siy) ehtiyojlarning yuzaga k е lishi;
2) ta’lim  о lish, muayyan nazariy hamda amaliy bilimlarni o‘zlashtirishga
nisbatan rag’batning uyg’ о nishi;
3) o‘quvchining o‘quv-bilish fa о liyati mazmunini b е lgilash;
4) o‘quvchining o‘quv-bilish fa о liyatini b о shqarishni yo‘lga qo‘yish 
о millarining mavjudligi.
Ta’lim t ех n о l о giyasining funk ц i о nal tuzilmasi b е v о sita ta’lim jarayonining
m о hiyatini to‘laq о nli yoritishga   х izmat qiladi. Ya’ni, ushbu tuzilma o‘zida ta’lim
jarayonining umumiy ko‘rinishi (tashkiliy shakli va ichki m о hiyati),  о brazini if о da
etadi.   Ta’lim   t ех n о l о giyasining   funk ц i о nal   tuzilmasini   tasvir   о rqali   quyidagicha
aks   ettirishga   harakat   qildik.  Ijtim о iy  raq о bat   mavjud   bo‘lgan   shar о itda  mo‘tadil
fa о liyat yurtish, raq о batga nisbatan ishchanlik immunit е tini h о sil qilish manfaatlar
to‘qnashuvida   « о m о n»   q о lish,   yuq о ri   mavq е iga   ega   bo‘lish   uchun   imk о niyat
yaratadi.   Shu   b о is   o‘quvchilarda   ta’lim   о lish,   nazariy   va   amaliy   bilimlarni
o‘zlashtirishga   nisbatan   о ngli   yondashuv   hissi   qar о r   t о pm о qda.   Bu   esa   ularda
ta’lim   о lishga bo‘lgan rag’batni  h о sil  qilm о qda. Endilikda ta’lim   о lish, muayyan
kasb-hunar   yoki   muta х assislik   ma’lum о tlarini   egallash,   bu   b о rada   ma’lum
ko‘nikma   va   malakalarni   shakllantirish   hayotiy   ehtiyojga   aylanm о qda.   Ta’lim
25 о lishga bo‘lgan rag’bat va uning mazmuni ta’lim jarayonining muvaffaqiyatining
gar о vi, kaf о lati bo‘la  о ladi.
Endilikda o‘quvchi o‘qituvchi t о m о nidan uzatilayotgan a х b о r о t (bilim)larni
qabul   qilmaydi.   Balki   ta’lim   b е ruvchining   yo‘llanmasi,   ko‘rsatmasiga   muv о fiq
tavsiya   etilgan   o‘quv   manbalari   bilan   mustaqil   ravishda   tanishish   о rqali   nazariy
bilimlarni   o‘zlashtiradi,   o‘qituvchining   naz о rati   о stida   amaliy   ko‘nikma   va
malakalarni   h о sil   qiladi.   O‘quvchi   mustaqil   fa о liyat   yuritish,   nazariy   bilimlarni
o‘zlashtirish as о sida o‘zida fikrni ilgari surish, dalillar k е ltirish, o‘z fikrini him о ya
qilish   layoqatini   tarbiyalay   о lishi,   o‘z-o‘zini   tanqid   qilish,   o‘z-o‘zini   bah о lash
sifatlarini   qar о r   t о ptira   о lishi   talab   etiladi.   Davr   talabi   o‘quvchini   ta’lim
jarayonining  sust  tingl о vchisi   bo‘lishdan  fa о l  ishtir о kchisiga  aylantirishni  taq о z о
etm о qda.   O‘quvchining   fa о liyat   mazmunini   to‘laq о nli   yoritilishida   ta’lim   shakli,
m е t о d   va   v о sitalarining   ahamiyati   katta.   B о shlang’ich   ta’lim   o‘qituvchining
samarali   fa о liyat   ko‘rsatishga   und о vchi   darsning   m е t о dik   ishlanmasini   pu х ta
ishlab   chiqishdan   farqli   o‘lar о q,   ta’lim   t ех n о l о giyasi   tingl о vchilar   fa о liyatiga
nisbatan yo‘naltirilgan bo‘lib, u tingl о vchilarning sha х siy hamda o‘qituvchi bilan
birgalikdagi   fa о liyatlarini   in о batga   о lgan   h о lda,   o‘quv   mat е riallarini   mustaqil
o‘zlashtirishlari uchun zarur shart-shar о itlarni yaratishga  х izmat qiladi.
 2.2. Boshlang‘ich sinflarda  darslarni  Zamonaviy, innovatsion texnologiyalar
asosida tashkil etish
Boshlang’ich   sinflarda   integratsiyalangan   ta`limni   amalga   oshirish   metodikasi
Integratsiya,integratsiyalash   jarayonlari   zamonaviy   maktabga   kirib   kelib,faqat
uning   mazmunini   emas,balki   kichik   maktab   o‘quvchilarini   ekologik   ta`limining
tashkiliy   shakl   va   uslublariga   ham   faol   kirib   boryapti.   O‘qituvchi   bilim   olish
jarayonini   shunday   tashkil   etish   kerakki,   unda   öquvchilar   köproq   mustaqil
26 izlanishlari,   o‘z   harakat   va   faoliyatlarining   oqibatlarini   oldindan   bilishga
örganishlari,   bahsmunozaralarda   ishtirok   etishlari,   tabiiy   va   ijtimoiy   muhitni
yakunlashlari   kerak.Shuning   uchun   öqish   vaqtining   yarmini   öquvchilar   tabiat   va
ijtimoiy   muhitda   ötkazishlari,   amaliy-ijodiy   va   tekshirish   ishlari   olib   borishlari
kerak. Bu vazifani ta`limning turli shakllarida bajarish mumkin:kuzatishlar, tajriba
va   sinovlar   ötkazish,san`at   asarlarini   qayta   tiklash,modellashtirish,   ijtimoiy
muhitdagi   öz   harakat   va   faoliyatlarini   natijasini   köra   bilish,   kitob   bilan   ishlash.
O‘qituvchi   dars   samaradorligini   oshiruvchi,   matematika,   rus   tili,öqish,
tabiatshunoslik   fanlarini   öqitishning   turli-tuman   shakllariga   ega   har   bir   dars
o‘quvchiga   ilmiy   bilim,   tasavvur   va   tushunchalarning   ma’lum   bir   yig’indisini
berishi, hamda tarbiyalash va rivojlantirishi kerak. Dasturdagi materialni ular dars
davomida   o‘zlashtirishlari   kerak.   Bu   o‘quvchilarning   o‘quv   mashg’ulotlari   bilan
ortiqcha yuklanmasligining muhim shartidir, chunki yaxshi o‘zlashtirilgan dars uy
vazifasini   bajarish   uchun   ketadigan   vaqtni   ancha   qisqartiradi.   Bu   holatda   asosiy
prinsip : kichik maktab o‘quvchilarining eng muhim vazifasi – o‘qish, mustahkam
bilim   olish,   darsdagi   vazifa   esa   o‘qituvchi   boshchiligidagi   mehnat.   Darsga
tayyorlanar   ekan,o‘qituvchi   birinchi   navbatda   uning   maqsadini   anglaydi   va   shu
asosida darsning mazmuni tanlanadi, asosiy savollar belgilanadi. Bunda o‘qituvchi
faqat   darslik   matnini   gapirib   berish   bilan   cheklanmasligi   kerak.   O‘quvchilarni
qo‘shimcha   material   bilan   ko‘mib   tashlamagan   holda,   ularga   kitobda   yo‘q
misollarni   ham   berib   borishi   kerak:   turli   she’rlar,   badiiy   asarlardan   parchalar,
maqollar,   topishmoqlar   va   boshqa   materiallar   o‘quvchilarda   jonli   qiziqish
uyg’otadi   va   ta’sirlantiradi.Har   bir   dars   mazmuni   belgilanayotganda   predmet
ichidagi   va   predmetlararo   aloqalar   hisobga   olinadi.   Darsning   mazmuni
belgilangach   o‘qituvchi   qanday   tasavvur   va   tushunchalar   unda   o‘z   rivojini
topishini,   o‘quvchi   qanday   bilim   va   ko‘nikmalarga   ega   bo‘lishini   aniqlaydi.
27 Darsning   maqsadi   va   mazmuniga   mos   ravishda   o‘qituvchi   ta’lim   metodlarini
tanlaydi. Darsda o‘qituvchi va o‘quvchining faoliyatlari bir-biri bilan uzviy bog’liq
bo‘lganligi   sababli,   bu   faoliyatlarning   aniq   bosqichlarini   belgilab   olish   kerak.
Butun   dars   davomida   sinfning   faol   ishlashi   uchun   usul   va   vositalarning   to‘g’ri
almashinuvini   aniqlab   olish   kerak.   Boshlang’ich   sinflarda   integratsiyalashgan
darslarni   amaliyotda   qo‘llash.   3-sinfda   integratsiyalashgan
dars(   matematika+tabiatshunoslik)   fragmenti   Darsning   mavzusi:   Harakatga   doir
masala.   O‘qituvchi:-   keling,ko‘phadli   sonlarni   eslaylik.   Daftaringizga   quyidagi
sonlarni   yozing:   40204506,326925,150000000,32482.   Sonlarni   ortib   borish
tartibida   o‘qing.   Eng   katta   sonni   o‘qing.Bunday   katta   son   nimani   bildirish
mumkin(bolalar   o‘z   taxminlarini   aytadilar).   O‘qituvchi:-   bu   son   yerdan-
quyoshgacha   bo‘lgan   masofani   bildiradi.Bu   juda   katta   km   lar   soni,uni   tasavvur
qilish   qiyin.   Agar   biz   quyoshga   aravada   boradigan   bo‘lsak,bizga   500   yil   kerak
bo‘lar   edi.   Bu   necha   asrga   teng?   Bolalar:-   5   asrga.   O‘qituvchi:   -   odamlar
avtomabilni   ixtiro   qildilar.   Endi   bu   yo‘lni   bosib   o‘tish   uchun   5   marta   kam   vaqt
kerak bo‘ladi. Bu qancha? B: 100 yil. O‘: - samolyotda esa 10 yil uchishi kerak.Bu
necha oy? B:-120 oy. O‘- raketa esa, bu yo‘ni 1 yilda bosib o‘tadi.Agar yilni kun
hisobida   o‘lchasak,   bu   necha   kun?   B:-   366   kun   Og’zaki   ish.Yer   yaqinidagi
orbitaga   chiqish   uchun   bir   kosmik   tezlikda   harakat   qilish   kerak.U   8km/s   ga
teng.Hisoblab ko‘ringchi,bu bir  minutdan keyin bizning kemamiz Yerdan qanday
masofada bo‘ladi? B: - 60*8=480 km O‘: - biz hayot sharoitlari bo‘yicha Marsga
Yerdagi   hayot   sharoitlariga   yaqinligi   haqida   gapirgan   edik.Kemamiz   Marsga
yetishi  uchun  kema   ikkinchi   tezlikda  harakat   qilishi   lozim.Ikkinchi  kosmik   tezlik
birinchisiga   qaraganda   3km/s   ga   ko‘p.Raketa   3   minut   ichida   qancha   masofani
bosib o‘tadi? B: - 3 min.180sek,demak masofa 1980km ga teng. O‘: - biz Yerdan
Marsgacha   bo‘lgan   masofaning   qanchaligini,kema   qanday   tezlik   bilan   harakat
28 qilishini   bilamiz.Marsga   yetib   borish   uchun   qancha   vaqt   talab   etilishini   uyda
mustaqil   ravishda   hisoblab   chiqishga   urinib   ko‘ring.   Bugungi   zamonaviy
darsliklarimizda   ham   turli   xil   fanlar   integratsiyasini   ko‘rishimiz   mumkin.   Bu
darsliklarimiz   o‘quvchilarni   har   tomonlama   yetuk,dunyoqarashi   keng   inson   qilib
tarbiyalashga yordam beradi. [12. 5-7-betlar]
Integratsiya  bir  o'quv  predmetida chegaradosh   fanlarni, yirik. g'oyalar,  omillar,
xulosalarni   cheklab   birlashtirishdir.   Masalan,   tarix   kursining   mtegrativligi
arxeologiya, etnografiya, san'atshunoslikka tegishli dalil va nazariy xulosalarni okz
ichiga   oladi.   Umumiy   o'rta   ta’lim   mazmunini   shakilantirish   barcha   maktab
predmetlarini   o'qitishni   insoniylashtirish,   ijtimoiyiqtisodiy   jihatlarini
kuchaytirishni   ta’mmlashga   qaratilgan.   Jamiyatshunoslik,   tarix,   o‘qish,   sinfdan
tashqari   o'qish,   musiqa,   tasviriy   san’at   jamiyatimizning   chuqur   insonparvarlik
tabiatini   yorqin   aks   ettirishga   qaratilgan.   O'quvchilarni   insonparvarlik   ruhida
tarbiyalashda   tabiiy-matematik   fanlar   sikli   muhim   rol   oVnaydL   Umumiy   taiim
mazmuni   o'quvchilarni   har   tomonlama   ruhiy   rivojlanishga.   ularda   turli   xil
tafakkurni rivojlantirishga qaratilgan. Har bir o’quv predmetini o'rganish bolaning
mavzuni   anglash   jarayonini,   uni   eslab   qolishni,   ta’sirchanlikni   faollashtiruvchi
tafakkurni,   nutq   va   tasavvurni   rivojlantiruvchi   ruhiy   diqqatni   yaratishga   imkon
beradi. Ayniqsa.  bilish  jarayonida bir-biri  bilan  uzviv  bogiiq  boigan tafakkurning
turlarini   rivojlantirish   juda   muhimdir.   Tajribaga   asoslangan   tafakkur
umumlashtirish va xulosalar uchun tirik mushohada. dastlabki maiumotlarni yigish
vazifasini   bajaradi.   U   bolalarni   real   voqealarni,   hodisalarni   o'qishga,   ularni   qavd
qilish   va   yigishga   oi'gatadi.   Abstrakt   tafakkur   ajratib   olingan   voqea.   hodisalarda
ularning   mohiyatini   koura   bilishga.   aniqlashga   imkon   beradi.   O‘quv   predmeti
mazmunini.   tuzish   pedagog   amaliyoti   shu   fanning   asosiy   kategoriya.
tushunehalarming rivojlanish mantiqini hisobga oladi. 
29 2.3.Boshlang’ich sinf o’qituvchilarni tayyorlashda tabaqalashtirilgan ta’lim
texnologiyasidan foydalanish imkoniyatlarini oshirish texnologiyasi
Boshlang'ich   sinf   bolalarning   yoshi   va   shaxsiyati   rivojlanishidagi   muhim
bosqich   bo'lib,   u   yuqori   darajadagi   ta'limni   kafolatlashi   shart.   Maktab
rivojlanishning   turli   darajalariga   ega   bolalarni   o'qitadi   va   asosiy   maktab   har   bir
o'quvchiga individual o'quv dasturini taklif qila olmasligi sababli o'qituvchilarimiz
individual   psixologik   va   intellektual   qobiliyatlarni   hisobga   olgan   holda   shaxsiy
rivojlanishni ta'minlaydigan o'quv modellarini izlaydilar.
Ta'limda   qo'llaniladigan   texnologiyalarning   aksariyati   har   bir   o'quvchining
individual psixologik rivojlanishining o'ziga xos xususiyatlarini  hisobga olmagan
holda   bir   xil   talablarga,   vaqt   sarfiga,   o'rganilgan   material   hajmiga   qarab
o'qitishning guruhiy uslubiga qaratilgan bo'lib, bu o'rganishda sezilarli natijalarga
olib   kelmaydi.   .   Natijada   nafaqat   "dangasa"   bolalar,   balki   juda   mehnatsevar
bolalar ham maktabni yoqtirmaydilar.
Differentsiallashtirilgan   o'quv   kontseptsiyasi   lotin   tilidan   tarjima   qilingan
"har   xil"   -bu   butunlikni   turli   qismlarga,   shakllarga,   bosqichlarga   bo'linish,
parchalanish   degan   ma'noni   anglatadi.   O'qitish   qanchalik   yaxshi   bo'lmasin,
sinfdagi   barcha   o'quvchilar   uchun   bir   tekis   o'sishni   ta'minlay   olmaydi.
O'quvchilarning   aqliy   faoliyat   texnikasini   o'zlashtirish   samaradorligi   nafaqat
sifatiga, balki bolalarning individual psixologik xususiyatlariga, ularning o'rganish
qobiliyatiga   ham   bog'liqdir.   O'qituvchi   har   bir   sinfdagi   o'quvchilarimning
individual xususiyatlarini  juda yaxshi bilishi zarur. Shuning uchun muammolarni
hal   qilish   qobiliyatining   shakllanish   darajasiga   qarab   sinfni   guruhlarga   ajratish
kerak.   Ko'pincha   o’qituvchilar   sinf   o'quvchilarining   uchta   guruhini   ajratib
mashg’ulot olib boradilar.
Birinchi guruh talabalari dastur materialini bilishda bo'shliqlarga ega, ularni
30 muammolarni   yechishda   qo'llashda   teoremalarning   mazmunini   buzadi,   mustaqil
ravishda   bir   yoki   ikki   bosqichda   masalalarni   yechishi   mumkin,   yechim   izlashni
bilmaydi. Ushbu umumiy xususiyat birinchi guruh talabalarining har xil individual
xususiyatlarini  istisno  etmaydi. Kasallik  sababli  tez-tez  darsga  kelmaslik sababli,
darslarga sust tizimli tayyorgarlik bilan bog'liqligi sababli, bilim yetishmovchiligi
va   rivojlanishida   sustkashlikka   ega   talabalar   bo'lishi   mumkin.   Shu   bilan   birga,
ushbu guruh turli xil ta'lim darajalariga tegishli talabalardan iborat. O'qish darajasi
yuqori   bo'lganlar,   bilimdagi   bo'shliqlarni   to'ldirgandan   so'ng   va   tegishli
tayyorgarlikdan so'ng, odatda tezda rivojlanishning yuqori darajasiga o'tadilar.
Ikkinchi   guruh   o’quvchilari   dastur   materiallari   haqida   yetarli   ma'lumotga
ega, ularni standart masalalarni yechishda qo'llashlari mumkin. Ular yangi turdagi
yechimga   o'tishga   qiynalishadi,   ammo   ularni   hal   qilish   usullarini   o'zlashtirib,
shunga o'xshash masalalarni hal qilishda yengishadi. Ushbu o’quvchilarda evristik
fikrlash usullari ishlab chiqilmagan.
Zamonaviy   boshlang'ich   maktabda   o'qitishning   differentsial   va   individual
yondashuvlarini amalga oshirishning nazariy modeli ta'lim sub'ektlarini nomlaydi,
boshlang'ich maktabda differentsial va individual yondashuvlarni amalga oshirish
tamoyillari,   maqsadlari,   pedagogik   sharoitlar,   mezonlarni   o'z   ichiga   oladi.   ularni
amalga   oshirish   samaradorligi,   texnologiya   bosqichlari   boshlang'ich   sinf
o'quvchilarining   yetakchi   hissiy   modalligini   hisobga   olgan   holda   o'qitishga
differentsial va individual yondashuvlar.
31 III BOB BОSHLANG‘ICH TA’LIMDA TA’LIM
TЕХNОLОGIYALARIDAN  FOYDALANISHNING SAMARALI
JIHATLARI
3.1.  Bоshlang‘ich   ta'limda qo'llaniladigan texnologiyalar
Bugungi   kunda   uzluksiz   ta’lim   tizimini   mazmunan   modernizatsiyalash   va
ta’lim-tarbiya   samaradorligini   yangi   sifat   bosqichiga   ko’tarishdan   asosiy   maqsad
yoshlarimizning   zamonaviy   bilim   va   kasbga   ega   bo’lishiga   qaratilgan.   O’ta
murakkab  va  tahlikali  zamonda  mavjud  bo’lgan  har  qanday  xatarga, zararli  ta’sir
va   oqimlarga   nisbatan   ogoh,   sezgir   va   hushyor   bo’lib   yashashini   va   jamiyatimiz
hayotida munosib o’rin egallashini ta’minlashdan iborat hisoblanadi.
O’quv   jarayonida   o’zaro   hamkorlikka   asoslangan   do’stona   muhitni   vujudga
keltirish   shaxsga   yo’naltirilgan   ta’lim   jarayonini   tashkil   etish   nuqtai   nazaridan
muhim   ahamiyatga   ega.   Kasb-hunar   ta’limidagi   o’quv-biluv   jarayoni
o’quvchining   huquqlari   va   erkinliklarini   himoya   qilish   asosida   tashkil   qilinishi
lozim.   O’qituvchi   bilan   o’quvchi   orasida   o’zaro   hamkorlik   muhiti
yaratilayotganda   barcha   o’quvchilarning   imkoniyatlari   va   ehtiyojlari   hisobga
olinishi   juda   muhimdir.   Bu   jarayonda   o’zaro   tenglik   muhiti   hukmron   bo’ladi,
o’quv   jarayonida   o’quvchilarning   aksariyat   muammolarini   echishga
ko’maklashadigan   ta’lim-tarbiya   jarayoni   tashkil   etiladi.   Ta’lim-tarbiya   maktab,
ota-onalar,   mahalla   va   o’quvchilar   jamoasi   hamkorligida,   demokratiya   va
tolerantlik tamoyillari  asosida  amalga oshiriladi. Bu  jarayonda  o’quvchilar  oddiy
ta’lim   oluvchilar   emas,   ta’lim-tarbiya   jarayonining   teng   huquqli,   hamkorlik
asosida jipslashgan ishtirokchilari bo’lishlariga erishiladi.
  Shuni   alohida   ta’kidlash   lozimki,   o’qituvchi   o’quv-biluv   jarayonini   tashkil
etar   ekan,   har   bir   o’quvchining   betakror   ekanligi,   uning   ta’lim-tarbiyasi   oilaviy
muhitga,   sinfdagi   mavqeiga,   o’stozlarining   munosabatiga,   ruhiy   kechinmalari   va
32 kayfiyatiga   ko’p   jihatdan   bog’liq   bo’lishini   unutmasligi   lozim.   Umumiy   o’rta
ta’lim   muassasasidagi   har   bir   pedagog   o’quvchining   qalbidan   chuqur   joy   ola
bilishi,   ularning   hurmat-ehtiromiga   sazovor   bo’la   olishga   erishishi,   o’quvchining
eng   yaqin   kishilaridan   biriga   aylanishi,   quvonchi   va   tashvishiga   sherik   bo’lishi,
muammoli   vaziyatlarda   to’g’ri   yo’l   ko’rsata   olishi   zarurki,   shundagina   ta’lim-
tarbiya oldiga qo’yilgan maqsadga erishiladi.
O’quvchilar orasidagi o’zaro hamkorlik muhitini shakllantirish uchun, avvalo,
quyidagilarni amalga oshirish kerak:
− o’quv jarayonida ijodkorlik muhitini vujudga keltirish;
− o’quvchilar faoliyatini muayyan tartib asosida tashkil etish;
− o’quvchilar jamoasi orasida o’zaro do’stona muhitni vujudga keltirish
kabilar. 
    O’zaro   hamkorlik   va   do’stona   muhitni   vujudga   keltirish   uchun
muayyan
maqsadga   yo’naltirilgan   pedagogik   jarayonni   shunday   tashkil   etish   lozimki,
buning   uchun   o’quv-tarbiya   jarayonining   ochiq   xarakter   kasb   etishi   va   o’zaro
axborotlar almashinuvi uchun qulay bo’lishini ta’minlash muhimdir.
    Ta’lim  jarayonida  o’zaro  hamkorlikni   yo’lga  qo’yish  uchun  o’quvchilarda
ongli   faoliyat   ko’rsatish   ko’nikmasini   tarkib   toptirish,   ularni   mustaqil,   ijodiy
fikrlashga   o’rgatish   alohida   ahamiyatga   ega.   Chunki     umumiy   o’rta   ta’lim
o’quvchilari   murakkab,   ruhiy   inqirozlar   vujudga   keladigan,   yuqori   quvvatga   ega
bo’lgan,   shijoatli,   yangilikka   chanqoq,   olamni   o’zlashtirishga   intiluvchan,
mustaqillik   va   moslashuvchanlikka   moyil,   xulq-atvorida   ijtimoiy   me’yorlarning
shakllanishi   jadal   sur’at   bilan   kechadigan   yoshda   bo’ladilar.   Shunga   ko’ra
quyidagilarning muhimligi kuzatilmoqda:
- o’qituvchi  bilan o’quvchilar  hamkorligini  boshlang’ich sinflardayoq  yo’lga
33 qo’yishning zarurligi;
-   o’qituvchi   bilan   o’quvchilar   hamkorligini   ta’minlashga   xizmat   qiladigan
metodlarni qo’llashning muhimligi;
-   o’quvchilarga   taqdim   etiladigan   axborotlar   hajmining   kengligi   va   ularni
o’zlashtirish o’zaro hamkorlik va fikr almashinish muhitini taqozo qilishi;
-   o’qituvchi   bilan   o’quvchilar   orasida   do’stona   hamkorlikka   asoslangan
muhitning   vujudga   kelishi   o’qituvchi   pedagogik   faoliyatining   tarkibiy   qismiga
aylanishi zarurligi;
-   o’quvchilar   va   o’qituvchilar   munosabatlarida   an’anaviy   pedagogik
yondashuvlarning   saqlanib   qolayotganligi   va   uni   bartaraf   etish   ehtiyojining
kuchayayotganligi;
-   ta’lim   jarayoni   samaradorligini   ta’minlashda   o’qituvchi   bilan   o’quvchilar
hamkorligining muhimligi;
-   o’qituvchining   muomala   odobi,   nazokati,   shaxslararo   muomala   maromi,
o’quvchilar   bilan   do’stona   munosabatni   o’rnatuvchi   muhim   omil   ekanligi   va
boshqalar.
Ta’lim jarayonida o’quvchilarning hamkorlikka asoslangan ijodiy faoliyatini
tashkil   etish   uchun   axborotli   mahsullarni   tayyorlash   va   ulardan   foydalanish
muhim   ahamiyatga   ega.   Mazkur   jarayonda   sun’iy   intellekt   yoki   mantiqiy-
lingvistik modeldan unumli foydalanish  mumkin. Bilimlarni  modellashtirish turli
ilmiy   yo’nalishlarda   turli   maqsadlarda   amalga   oshiriladi.   Ekspert   tizimlar
nazariyasida   bu   metoddan   intellektual   vazifalarni   kompyuter   vositasida   echishda
foydalaniladi.   O’quv   muhitida   o’qituvchi   ham   jismoniy,   ham   virtual   ekspert
model sifatida namoyon bo’ladi. Pedagogika fani uchun umumlashgan quvvatlarni
qo’lga   kiritish   o’ta   muhim   ahamiyatga   ega.   Chunki   u   yangi   bilimlarni
o’zlashtirishni   ta’minlaydi.   Umumlashgan   quvvatlarni   sarflash   o’quv   jarayonida
34 juda zarur hisoblanadi. Jumladan,
1)   o’quvchilarni   aniq   ilmiy,   amaliy   muammolarni   echishga   jalb   etish,   bu
jarayonda ularda muayyan qiziqishlarni hosil qilish;
2)   o’quvchilarning   o’quv   ishlarini   shunday   tashkillashtiriladiki,   mantiqiy-
lingvistik   modeldan   topshiriqlarni   echish   vositasi   va   ularning   echimlarini
tekshirish usuli sifatida foydalanish imkoniyati vujudga kelishi;
3)   qo’lga   kiritilgan   natijalar   aksariyat   hollarda   elektron   ko’rinishlarda
ifodalanishi
lozim.
Buning   natijasida   o’quvchilarda   kompyuterdan   foydalanishga   oid   dastlabki
ko’nikmalar   tarkib   topadi   va   har   bir   o’quvchida   o’zlari   uchun   zarur   bo’lgan
axborotlar bazasini yaratishga bo’lgan intilish vujudga keladi. Bu jarayonda guruh
a’zolari birgalikda harakat qila boshlaydilar, har bir o’quvchi o’z bilim zahirasini
guruhdoshlari egallagan bilimlar yordamida boyitish imkoniyatini qo’lga kiritadi.
Bunda ularga yangi bilimlar bilan boyitilgan o’quv materiallari yaqindan yordam
beradi,   shuningdek,   o’qituvchi   intellektual   xarakterdagi   o’quv   topshiriqlaridan
kengroq   foydalangan   holda   hamkorlikka   asoslangan   o’quv   muhitini   vujudga
keltirishi lozim. Ta’lim-tarbiya tizimiga bunday yodashuvni tatbiq qilish natijasida
maktab ta’limida yangi yo’nalish vujudga keladi.
Pedagogik hamkorlik o’zida quyidagilarni mujassamlashtiradi:
1)   o’quvchilarning   quvvatlarini   mujassamlashtirish   asosida
umumlashgan natijani
qo’lga kiritishga asoslangan jamoa mehnatini tashkil etish texnologiyasi;
2)   intellektual   texnologiyalarga   asoslangan   axborotlarga   ishlov   berish
usullari.
Bunday   yondashuv   natijasida   intellektual   madaniyatning   yuqori   darajasiga
35 erishishi ta’minlanadi.
Pedagogik   hamkorlik   va   hamjihatlikka   asoslangan   bilimlar   to’rt   ko’rinishda
namoyon bo’ladi. Hamkorlik nazariyasi –
1)   fundamental   ilmiy   nazariyalarning   vujudga   kelishiga   asos   bo’ladigan,
umumiy   ilmiy   nazariyalar,   dunyoqarashlar,   g’oyalar,   tamoyillar,   timsollar,
tasavvurlar tizimidan iborat paradigma;
2)  nomuntazamlik, ochiqlik, o’tish xarakteridagi jarayonlarning tengsizligiga
asoslangan g’oya atrofida birlashadigan muayyan xususiy ilmiy qarashlar;
3)  tizimlarning  o’z-o’zini   tashkil  etish   yoki   o’tish  jarayonlariga  oid  umumiy
ilmiy yondashuvlar;
4)   ilmda   mavjud   bo’lgan   hukmron   tafakkurga   barham   berish,   o’zgarmas
tushunchalar va barqaror tafakkur, o’tish xarakteridagi daliliy shakllar va obrazlar,
yangicha dunyoqarash − asosini tashkil qiladi.
Ta’lim   jarayonida   o’quvchilar   faoliyatini,   dunyoqarashini   har   tomonlama
o’zgartirish   tamoman   yangi   ilmiy-pedagogik   asoslarga   tayanishni   taqozo
qilmoqda.   Umumiy   o’rta   ta’lim   oldiga   qo’yilgan   maqsad,   vazifa   va   tamoyillarni
amalga   oshirish   nafaqat   ta’lim   mazmunini   o’zgartirishni   talab   qilmoqda,   balki
uning   shakllari,   metodlari,   o’qituvchi   faoliyatini   ham   takomillashtirishga   bo’lgan
ehtiyoj kuchaymoqda
3.2 Pedagogik tizimni muvofiqlashtirishning nazariy va amaliy yo'nalishlari
Avvalo,   qaysi   darslarni   integrasiyalash   uchun   mos   kelishini   aniqlab   olish
kerak.   Bunday   darslarning   asosi   turli   fanlar   asosiy   mavzulari   esa   mazmunining
yaqinligi va mantiqiy alokalari bilan bog'liq.
Savod o'rgatish darslari (o'qish va yozishga o'rgatish).
Integrasiyalangan darslar boshdan integrasiyalangan kurs bu sinfdan tashqari
o'qish. Bu erda yaxlit jarayon kechadi: 
36 A)   kitob   o'qish   asbobi   sifatida   o'qish   darslarida   olgan   ko'nikmalarini
takomillashtirish;
B) matn ustida ishlash;
V) suhbatdoshlar doirasini tanlash, kitoblarni tanlash kabi.
Matematika ham integrasiyalangan   kurs- arifmetik materialni o'zlashtirishga
imkon   beruvchi   arifmetika,   algebra   va   geometriya   elementlari   va   shu   bilan   birga
algebra va geometriya, mehnat ta'limi asoslarini o'rgatishga tayyorgarlik. Boshdan
integrasiyalangan   kurs   tabiatshunoslik   (tabiatshunoslik   asoslari,   geografiya).
Boshda   integrasiyalangan   yuqoridagi   kurslardan   tashkari   quyidagi   fanlar   o'zaro
birikishi mumkin: o'qish – rus tili, o'qish – tabiatshunoslik, o'qish – tasviriy san'at,
o'qish   musiqa,   tabiatshunoslik   –   matematika,   tabiatshunoslik   –   mehnat   ta'limi,
matematika – mehnat ta'limi, matematika - jismoniy tarbiya. 
Didaktik   tizimda   predmetlararo   asoslashda   integrasiyalash   o'qituvchi   (ta'lim
berish) va o'quvchi (ta'lim olish) harakatlarining mos kelishini ko'zda tutadi. Ikkala
faoliyat   ham   umumiy   tuzilishga   ega:   maqsadlar,   sabablar,   mazmun,   vositalar,
natijalar,   nazorat.   Biroq   o'qituvchi   va   o'quvchi   faoliyatlarining   mazmunida   farq
bor. 
1.   Maqsadli   bosqichda   o'qituvchi   umumiy   maqsadni   qo'yadi.   O'quvchilar,
o'qituvchi   boshchiligida   predmetlararo   bog'liqliklarini   tushunib   etishlari,   turli
predmetlardan   kerakli   bilimlarni   tanlab   olishlari   kerak,   bunda   ular   o'z   e'tibor
fikrlarini   faqat   umumiy   bilimlarini   o'zlashtirishga   emas,   balki,   ko'chirish,   tahlil
qilish, shaxsning belgilari, qobiliyat va qiziqishlarining rivojlantirishga qaratishlari
kerak. 
2.  Isbotlash  bosqichida  o'qituvchi  o'quvchilarning  dunyoqarashini  o'stiruvchi
bilimlarga   turli   predmetlar   tushunchalarini   umumlashtirishga   rag'batlantiradi.
37 O'quvchilar   o'z   irodalarini,   dunyoqarashini   kengaytiruvchi   bilimlarga   qiziqishi
yo'naltiriladi. 
3.   Faoliyatning   mazmun   bosqichida   o'qituvchi   yangi   o'quv   materialini
kiritadi,   shu   bilan   birga     integrasion   dalillar,   tushunchalar,   muammolar   majmui
darajasidagi   boshqa   predmetlardan   olingan   tayanch   bilimlarni   jalb   qiladi.
O'quvchilar umumpredmetli tushuncha, muammolarni umumiy bilimlar darajasida
o'zlashtiradilar. 
4.   Vositalar   tanlash   bosqichida   o'qituvchi   turli   predmetlar   bilimlarini
umulashtirishga   yordam   beruvchi   ko'rgazmali   vositalarni   darsliklar,   tablisalar,
sxemalar,  savolnomalar,   amaliy  vazifalar.  O'quvchilar  ko'chirish,   umumlashtirish,
biriktirish  xarakterlarini  integrasion  masalalarni   hal   qilishda  ko'rgazmali  vositalar
yordamida bajaradilar. 
5. Keyingi bosqis – natija. O'qituvchi ta'lim berish, rivojlantirish, tarbiyalash,
maqsadida   integrasiyani   amalga   oshirish   uchun   pedagogik   bilimlarni   qo'llaydi.
O'quvchi bilimlar tizimida umumlashtirib, ularni amalda qo'llaydi. 
6.       Nazorat     qilish       bosqichida       o'qituvchi       bir-   biri       bilan       bog'langan
predmetlarga     o'quvchilarnnng       tayyorgarligini       baholaydi,       nazorat       qiladi,
o'zlashtirish     sifatida     baholaydi.   O'quvchilar   o'z     bilimlarini   baholashni,   turli
predmetlar   bo'yicha   o'z-o'zini   ham,   ularni   birlashtirish   ko'nikmalarini   nazorat
qiladilar.
Tekshiruvlar   ko'rsatishicha   integral   yondashuvni   amalga   oshirishga   yordam
beruvchi usul va vositalarga:
1.   Evristik suxbatlar;
2.  Umumiy suxbatlar;
3.  Ekskursiyalar;
38 4.     Ona     tili,       tabiatshunoslik     darslarida       kuzatishlar,       badiiy       asarlar
matteriallari asosida nutq o'stirish uchun yozilgan ijodiy ishlar;
5.  Ta'limning ko'rgazmali bo'lishi, metodlari;
6.  Mustaqil ishlar;
7.  O'qish,  matematika darslarida og'zaki rasm chizish;
8.  Imo ishoralarni ko'rinishlar (pantomimolar);
9.  Tabiatshunoslik darslarida tabiat tasvirlarini ifodali o'qish;
10.   Ona   tili   darslarida   tabiatshunoslikka   oid   diktantlar,     matnlar   yozish   (shu
sinfga tsgishli orfogrammalarni takrorlagan holda);
11.     O'lkashunoslik   asosida     matematik     masalalarni   hal   qilish,   schish     va
boshqalar.
Ta’limni   tabaqalashtirishda   rad   etmaydigan,   uni   to'ldiradigan   integrasiya
tizimini   kiritish   yaxlit   dunyokarashga,   o'zidagi   bor   bilimlarini   mustaqil   tartibga
solish va turli muammolarni hal qilishga noan'anaviy yondoshish qobiliyatiga ega
bo'lgan   bilimdon   yoshlarni   tarbiyalashga   an'anaviy   prsdmstlarga   bo'lib   o'qitishga
nisbatan ko'prok yordam beradi.
Ta'limni    integrasiya   qilish       mohiyati       nimadan      iborat?     Ta'limga   bog'liq
«Integrasiya» tushunchasi 2 ta ma'noga ega:
1. O'quvchida atrof-olam to'g'risidagida yaxshi tasavvur  hosil qilish (bu erda
integrasiya ta'lim maqsadi sifatida ko'riladi).
2.     Predmetli     bilimlarnn     yaqinlashtirish     uchun     umumiy     platformani
topish (bu erda integrasiya - ta'lim vositasi).
Integrasiya   ta'lim   maqsadi   sifatida   olam   tizimining   alohida   qismlari
bog'liqligini   ko'rsatuvchi   bilimlarni   berish   emas,   bolani   barcha   elsmentlari   bir-
biriga bog'lik yaxlit olamni tasavvur qilishga birinchi qadamlarida o'rgatish kerak.
Bu maqsadni boshlang'ich maktab amalga oshirishi kerak.
39 Integrasiya   -   predmetli   bilimlar   chegarasida   yangi   tasavvurlarni   qabul   qilish
vositasi.   Birinchi   navbatda   tabaqalashni   bilimlar   orasida   bilmagan   joylarni
to'ldirish, ular orasidagi aloqalarni o'rganish lozim.
U   ta'lim   oluvchining   bilimini   oshirishga,   ta'limdagi   tor   ixtisoslashtirishni
yangilashga   yo'naltirilgan.   Shu   bilan   birga   integrasiya   ta'liminnng   klassik   o'quv
predmetlari  o'rnini   egallashi   kerak  emas,  u  faqat  olinayotgan  bilimlarni  yaxlit  bir
tizimga   birlashtirishi   kerak,   xolos,   Muammoning   qiyin   tomoni   integrasiyaning
ta'lim   boshidan   oxirigacha   dinamik   rivojlantirishdadir.   Agar   boshida   «hamma
narsa   to'g'risida   ozgina   bilish»   lozim   bo'lgan   bo'lsa,   keyinchalik   tarqoq   bilim   na
ko'nikmalarni   birlashtirish   kerak   bo'ladi   va   oxiriga   kelib   «ozgina   narsa   to'g'isida
hammasini   bilish»   kerak   bo'ladi,   ya'ni   bu   yangi   integrasiya   darajasidagi
ixtisoslashtirishdir
3.3  Boshlang'ich sinflarda dars jarayonida zamonaviy texnologiyalardan
foydalanish
Pedagogika   tizimini   muvofiqlashtirish   asosiy   metodologik   talablar
quyidagilardan iborat:
Muvofiqlashtirishni boshqarish  tartibi butun tizimni birdek qamrab   olishi.
Optimal    muqobilni tanlab   olishda   o'quv   -   tarbiya     jarayoni
qonuniyatilarning hamma   tizimiga tayanish.
Tizim   tashkil   etuvchilarning   hammasini   muvofiqlashtirish   imkoniyatlarini
muntazam qayd etib borish.
Muvofiqlashtirishni   yanada   yuqoriroq   masalalar   va   ularni   echishda   yanada
takomillashgan texnologigani qo'llab boruvchi doimiy harakatlanuvchi innovasion
jarayon sifatida qaraladi.
Shunga   e'tibor   berish   kerakki,   bir   tomondan   muvofiqlashtirish   padagogik
jarayonning   mavjud   sharoitga   moslashuvini   nazarda   tutsa,   boshqa   tomondan   o'zi
40 yangi sharoit yaratib, unga pedagogik jarayon moslashishini talab qiladi. Bu yerda
hech qanday qarama - qarshilik yo'q, chunki bu ikki jarayon bir biri bilan bog'liq
holda   davom   etadi.   Agar   siz   bugun   sharoitga   moslashsak   bu   bizga     bog'liq
bo'lmagan  vaziyat  bilan bog'liqdir.
Lekin   pedagog   har   doim   ham   ularni   muvaffaqatli   borishi   uchun
muvofiqlashtirishga   intiladi.   Amalda   muvofiqlashtirish   sinf   va   umuman   maktab
o'quvchilarini erishgan bilimlarini shuningdek tarbiyasini rivojlanganlik darajasini
belgilangan   ko'rsatgichlar   bilan   bog'olashda   boshlanadi.   Odatda,   uni   aniq
belgilangan   ko'rsatgich   bilan   baholash   darajasiga   pastroq   bo'ladi.   Biroz   vaqtdan
keyin   natijalarni   o'sishining   mumkinlik   darajasiga   loyihalashtiriladi.   So'ngra
"ko'zlangan   o'zgarishni   ta'minlashga   qaratilgan   o'quv-tarbiya   choralari   tizimi
qo'llaniladi. Bu ishlar yakunida erishilgan natijalar av jarayonlar optimal mumkin
bo'lganlari   bilan   solishtiriladi,   o'quvchi   va   o'qituvchi   uy   vazifasi   va   sinfdan
tashqari ish olib borishga ketkazgan kuchlari normativdagisi bilan solishtiriladi va
muvofiqlashtrish darajasi   haqida  hulosa  chiqariladi.
Muvoflqlashtrish  o'quv   -  tarbiya  jarayoni   qonuniyatlari  va  asoslaridan  tabiiy
kelib chiqibchi   uslublr   tizimi    orqali   amalga oshiriladi.
Maktab, pedagog      va o'quvchilar faoliyatining   quyidagi             darajalari
ma'lum yetarli   emas, jiddiy (og'ir, mushkul)  yomon ahvol,  tushunarli.
Oxirgisini ta'minlash  uchun  o'quv- tarbiya  jarayonini   muvofiqlashtirish.
Umumiy talaba sifatida kompleks   yondashish, rejalashtirish, amaliy faoliyat
choralarini tadbiq  etadi:
Pedagogika   tizim   hususiyatlami   hisobga   olgan   holda   masalalami   aniqlab
olish.
41 Predmetlararo yo'nalishlarni   bir-   biriga   muvofiqlashtirishda   asosiylarini
aniqlash yordamida o'quv - ta'lim jarayoni   mazmunining   optimal
variantini tanlash, rasional mazmun tuzilishini ko'rish.
Qo'yilgan masalalami  o'z vaqtida muvaqaqqiyatli  bajarish imkonini beruvchi
o'quv - tarbiya jarayoni  uslub va shakllani   tanlash.
b.   O'quv   tarbiya   faoliyatida   boshqarish   va   o'zining   boshqarishning   rasional
birga olib borilishi, uning borishini to'g'rilash va tuzatish. Asta sekinlik bilan ta'lim
bershga tarbiya esa o'zini 93% tarbiyalashga  yo'nltirish  kerak.
O'quv - tarbiya jarayoni natijalari va ularga o'matilgan optimal ko'rsatgichlar
bo'yicha   erishish   uchun   vaqt   va   mahsulot   uchun   sarflangan   harakatlar   bo'yicha
nisbati   tahlil   qilinadi.   Agar   o'quv   -tarbiya   rjarayonini   optimalashtirish   bo'yicha
asosiy   pedagogik   harakatlami   qisqacha   yakun   qilib   olsak,   unda   quyidagilar   ega
bo'lamiz :
Masalalami aniqlash va umumlashtirish;
Generalizasiya;
Predmetlar  yo'nalishlararo muvofiqlik;
Ulami solishtirib, baholash  asosida muqobillarni  tanlab olish,
Gumanizasiya (insonparvarlashtirish )
Muhim   sharoitlar yaratish;
Boshqarish   va   o'zini - o'zi    boshqarishning   birgalikda olib borish.
Jarayonni   o'z  vaqtida   tuzatib,    tartibda   solib   borish;
Uning natijarini  belgilangan  tartibda    solib   turish;
-   Innovasional   jarayonning   muntazamligi   va   asta   -   sekinligi.   Qadimligik
atamasiga   vayangilik,   yoki   aniqrog'i   eskilik   qatlami   vayangilik   qatlamidan   iborat
yangilik bu birlashib ilgargi bilishni to'ldiradi va ravshanlantiradi.
42 Har qanday vositaning   yangiligi   shaxsiy   kabi vatq    tushunchasida nisbiy
turadi.   Biror   o'qituvchi       uchun   yangi       yangi   bo'lgan   narsa   ikkinchi   o'qituvchi
uchun yangi bo'lmaydi. Yangilik har doim aniq    tarixiy ifodaga ega bo'ladi. Aniq
vaqtda yaratilib, aniq tarixiy bosqichda   masalalarni  yechib,  yangilik qisqa   vaqt
ichida     ko'pchilik     mulki, odatiy     tusga     kiradi. Masalan, Ya. A Kaminsiyning
sinf bo'lib dars o'tish ta'lim   tizimi   Ibn   Sinoning provoskov tartib nazariyasi,   A
Avloniy Munavvar Qori va boshqalaming o'z   davrining buyuk    g'oyalari    bo'lib
qoladi,   ularni     o'sha         vaqtni     hisobga     olmay     qarab   chiqish     vahatto   baholash
mumkin emas. Hususiy      yangilik - nisbatan yagilikning   turlaridan biri.   Hususiy
yangilik        mahsulot        elementlaridan           biri      kundalik   zamanoviylashtirilishi
tartibida   yangidan   ishni   anglatadi.   Jism   qandaydir   bir   jihatdan   yangilanadi.
Hususiy   yangiliklar   to'planib   borishi   uning   to'la   o'zgarishga   absoyut   yangilik   va
radikal yangilik kiritishsiz olib kelishi mumkin.
Shartli   yangilik   ilgari   bo'lgan   elementlarning   g'ayri   oddiy   birlashuvi   va
natjasida   hosil   bo'ladi.   Bu   o'z   -   o'zidan   yangilik   emas,   lekin   bu   qo'llanishida
murakkab   va   ilg'or   va   qayta   tuzilishiga   olib   keladi.   Bundan   tashqari,   sub'ektiv
yangilik   ko'rsatiladi,   bunda   ushbu   sub'ek   uchun   ob'ekt   yangi   bo'ladi   predmet   va
hodisalar   biro   dam   uchun   umuman   yangi   bo'lishi,   ushbu   jamiyat   uchun   yangi
ko'rsatgich va boshqa jamiyat uchun  yangi   bo'lamasligi   mumkin.
Yangilikning     muhim     tamoni,           u     ushbu     ob'ektning ilgarisidan nimasi
bilan   farq       qilishini       ko'rsatilib   beradi.   Masalala,   taklif     etilayotgan       o'qitish
metodikasi       ilgarigi       ma'lumotlariga   ko'ra     quyidagi   qismlar   ajratiladi:   Ma'lum
bo'lganini   boshqa ko'rinishdagi   ko'rish   (keltirish) yangi   amalda yangilik     yo'q
bo'lib - rasman  yangilik.
Ilgari   ma'lim       bo'lganga   aniqlik     kiritish.   Ilgari   ma'lum     bo'lganini   muhim
elementlar bilan     to'ldirish. Sifali   yango ob'ekt yaratish.
43 Yangilik   -   bu   ayni   vosita,   innovasiya   bu   esa   ma'lum   bosqichlar   bo'yicha
rivojlanadi.   Innovatikada   bu   yangiliklar   kiritishning   hayot   sikli   tushunchasida
aksini   topadi.
Birinchi   blok   (to'plam)   -   pedagogikada   yangilik   yaratish   bloki   shu   yerda
pedagogikada   yangi   pedagodik   yangiliklarni   klassofikasiyalash,   yangilik
yaratishga   shartlari,   yangilik   mezoni   yangilikning   uning   o'zlashtirish   va
foydalanishga   tayyorlash   o'lchovi,   odatlar   va   navotirlik   pedagogik   bosqichlari
yangilik ijodkorlari kabi kategoreyalar ko'rib chiqiladi. Shu bilan birga pedagogika
yangilik   kategoreyasi   chegarasi   nazariyasini   ishlab   chiqish   katta   ahamiyatga   ega.
Bu tushunchalalrni pedagogik neologiya o'rganadi.
Ikkinchi    blok - yangilik   baholash   o'zgartirish va tushunish bloki:
Yangilikni   o'zlashtirish jarayoni     turlari     va     baholash,   pedagogik
hamkorlik   pedagogika   kosenvator   va   innovasion   muhit   pedagogik
birlashmaning   yangilkka  baholash  va qabul qilishga   tayyorlash.
Bu     tushunchalarni   pedagogik     aksialogiya   o'rganadi.   Uchunchi         blok   -
yangilikdan    foydalanish    va    qo'llash    bloki.     Ushbu blokda ,     tadbiq etish,
yangilikni       qo'llash         va             foydalanish   turlari   va   qonuniyatlari
o'rganiladi.Butushunchalar   bloki   peagogikapraksianalogiyadeb         nomlanuvchi
tadbiq    o'rgatish    bilan    bog'liq.
44 XULOSA
Xulosa qilib shuni aytish lozimki, O’qituvchi darslarni integratsiyalash orqali
turli   fanlarni   kuzatishlari   mumkin   va   olingan   xulosalar   asosida   ma’lumotlarni
kengaytirib,   tasdiqlab   olish   imkoniyatiga   ega.   Ammo   ma’lumotlar   bazasini
o’quvchilarning   yosh   xususiyatiga   moslab   jamlagan   ma’qul.   Negaki,   haddan
tashqari   ko’p   ma’lumotlar   va   bolaning   yoshiga   mos   bo’lmagan   tushunchalarning
dars   davomida   qo’llanilishi   o’quv   faoliyatining   inqiroziga   olib   kelishi   aniq.   Bu
jarayonda o’quvchiga mavzu qiziq tuyilmaydi. 
Haddan   tashqari   ko’p   ma’lumotlar   uni   charchatadi,   zeriktiradi,
asabiylashtiradi.   Eng   asosiysi,   bola   asosiy   negizidagi   sodda   tushunchani
farqlamaydi va o’zlashtira olmaydi. Buning oldini olish uchun o’qituvchi yuqorida
keltirilgan ilmiy asoslangan manbalar va berilgan takliflarni inobatga olishi kerak.
Bayon   qilingan   pedagogik   va   psixologik   dalillar   ta’limning   barcha   bosqichlarida
integratsiyalashning mazmunini yoritib bera olishga xizmat qiladi .
Demak,   darslarni   integratsion   shaklda   tashkil   etish   nafaqat   darsning   maroqli
va   sermazmun   o`tishini,   balki   o`quvchilar   dunyoqarashining   har   tomonlama
rivojlanishini   kafolatlaydi.   Fanlararo   bog`liqlik,   fanlararo   falsafiy   masalalarni
shaxsan   his   etmay   turib,   o`quvchiga   integratsion   mashg`ulotni   taqdim   etmaslik
to`g`ri bo`ladi, zero, anglanmagan integratsiya o`quvchi ongidagi bilish jarayonini
mavhum holatga, u orqali chalkash xulosalarga taqab qo`yadi.
Boshlang‘ich   ta’limda   integratsiyani   amalga   oshiruvchi   bo‘g‘in   vazifasini
o‘qituvchining   o‘zi   amalga   oshiradi.   U   bolalarning   arifmetikaga,   yozishga,   tabiat
va   ko‘pgina   boshlang‘ich   tushunchalarga   o‘rgatadi.   O‘z   kuch   va   imkoniyatlari
darajasida bu ishni amalga oshiradi. Boshlang‘ich ta’limda integratsiyani bir-biriga
nisbatan yaqin fanlarni birlashtirish asosida ko‘rish maqsadga muvofiq. Ta`limning
keyingi   pog‘onalarida   u   asosiy   fanlarning   chegaralarini   birlashtirishga   harakat
45 qiladi.   Boshlang‘ich   ta`lim-tarbiyani   integratsiyalashda   ijobiy   va   salbiy   omillar
mavjudligini   hisobga   olish   kerak.   Bu   omillar   integratsiyaning   usullarini   belgilab
beradi. Y.M.Kolegin va O.L.Aleksenko integratsiyaning salbiy omillarini ko‘rsatib
beradilar: o‘quv predmetlarining chegaralangan soni - olinayotgan katta hajmdagi
bilimlarning   mazmuni   olamning   haqiqiy   ko‘rinishini,   qismlarining   o‘zaro
bog‘liqligini   aks   ettirish   bilan   to‘ldirish   mumkin.   Juda   muhim   bo‘lgan   o‘qish,
yozish va sanoq ko‘nikmalarini shakllantirish zarurati. Bu narsalar xuddi fanlarga
bo‘linib   o‘qitishni   talab   qiladiganga   o‘xshaydi.   Lekin   o‘qish   va   matematikani
o‘qitishning an`anaviy tajribasi ham keng integratsion imkoniyatlar haqida dalolat
beradi.   Bunda   o‘qish   fan   sifatida   o‘z   ichiga   faqat   badiiy   matnlarni   emas,   tarix,
tabiatshunoslik bo‘yicha materiallarni oladi. Matematika, arifmetika, algebraik va
geometrik materiallarni  o‘z ichiga oladi. Bunday integratsiya muhim ko‘nikmalar
hosil   qilishga   halaqit   bermaslik,   aksincha,   ularni   shakllantirishga   kafolat   beradi.
Ta’limni integratsiyalashning asosiy maqsadi boshlang‘ich maktabdayoq tabiat va
jamiyat   haqidagi   yaxshi   tasavvur   asoslarini   qo‘yishi   va   ularning   rivojlanishi
qonunlariga   o‘z   munosabatlarini   shakllantirishdir.Mana   shuning   uchun   kichik
maktab   o‘quvchisi   predmet   yoki   voqelik   hodisalarining   bir   necha   tomondan
ko‘rish   muhimdir:mantiqiy   va   ematsional   tomondan,badiiy   asarda   va   ilmiy
ommabop   maqolada,biolog,so‘z   ustasi,   rassom,   musiqachi   nuqtai   nazaridan   va
boshqalar   Asosiy   fanlarni   o‘zlashtirish   va   olamdagi   bor   narsalarning
qonuniyatlarini   tushinishda   predmetlar   ichidagi   va   predmetlararo   aloqalarni
o‘rnatish   ta’limga   integratsiyalashga   yondashuvning   metodik   asosidir.Bunga   turli
darslarga   tushunchalarga   ko‘p   marotaba   qaytishi,ularni   chuqurlashtirish   va
boyitish,shu   yoshga   tushunarli   bo‘lgan   muhim   belgilarni   aniqlash   orqali   erishish
mumkin.Shunday   qilib,yaxshi   shakllangan   tuzilish   va   o‘tkazish   tartibiga   ega
bo‘lgan,tarkibiga   shu   o‘quv   predmetiga   tegishli   bo‘lgan   tushunchalar   guruhi
46 kiritilgan   har   qanday   dars   integratsiyasiga   asos   qilib   olinishi   mumkin.Lekin
integratsiyalashgan   darsga   boshqa   fanlar,boshqa   o‘quv   predmetlari   bilan   bog‘liq
tushunchalar   tahlil   qilishning   natijalari   kiritiladi.   Masalan,   “qish”,   “sovuq”,
“bo‘ron” kabi tushunchalar o‘qish, rus tili, tabiatshunoslik, musiqa, tasviriy san’at
darslarida ko‘rib chiqiladi. Tushunchalarning tahlil qilish boshqa o‘quv darslarida
o‘zlashtirilgan   bilimlarga   murojaat   qilinadigan   darslar   integratsiyalashgan
hisoblanadi.   Dars   ijodiy,   erkin   bo‘lishi   bilan   birga,yaxlit,mantiqan   ketma-ket,
o‘ziga xos o‘tishi metodikasiga ega bo‘ladi.
47 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YHATI:
1. Boshlang ' ich   sinflarning   takomillashtirilgan   davlat   ta'lim   standarti.
Boshlang ' ich ta'lim. 2005-yil, 5- son. 
2. K. Qosimova, S. Matchonov, X. G ' ulomova, SH. Yo ' ldosheva, Sh. Sariyev.
Ona tili o ' qitish metodikasi. -T.: Noshir ,2009. 
3.   T.   G ' afforova,   E.   Shodmonov   ,   X.   G ' ulomova,   Ona   tili,   1-sinf   uchun.-T.:
2019-yil 
4.  K. Qosimova, S.Fuzailov, A.Ne matova, Ona tili, 2-sinf uchun. -T,:2018 5‟
5. S. Fuzailov, M. Xudoyberganova, Sh. Yo ' ldosheva, Ona tili,3-sinf.- T.:2019 
6.  R. Ikromova, X. Gulomova, Sh. Yo ' ldosheva, D. Shodmonqulova, Ona tili,
4-sinf uchun, T.,2020 
7. J.   G ' .   Yo ' ldoshev,   S.   A.   Usmonov.   Pedagogik   texnologiya   asoslari.   —
Т.:2010 
8. R.Mavlyanova,   N.Raxmankulova.   "Boshlang'ich   ta'lim   pedagogikasi,
innovatsiya va integratsiyasi, Toshkent "Voris nashriyot", 2013.
9.   R.A.Mavlonova,   N.H.Rahmonqulova.   "Boshlang'ich   ta'limning
integratsiyalashgan pedagogikasi", Toshkent "Ilm ziyo", 2009.
10. T.G'afforova, E.Shodmonov, G.Eshturdiyeva. 1-sinf "O'qish kitobi", "Sharq"
Nashriyot-matbaa aksiyadorlik kompaniyasi bosh tahririyati, Toshkent-2018. 
11. T.G'afforova,   E.Shodmonov,   X.G'ulomova.   1-sinf   "Ona   tili",   "Sharq"
Nashriyot-matbaa aksiyadorlik kompaniyasi bosh tahririyati, Toshkent-2018. 
12. ZiyoNet.uz 8. Saloydinov, S. Q. (2021). Paxta tozalash zavodlarida energiya
sarfini kamaytirishning texnik-iqtisodiy mexanizmini yaratish. “Academic research
in educational sciences”, 2(9), 886-889. https://doi.org/10.24412/2181-1385-2021-
9- 886-889 
48 13.   Saloydinov,   S.   Q.   (2021).   Creation   of   feasibility   studies   to   reduce   energy
costs in ginneries. "Экономика и социум", 9(88), 147-149. 
14. Caлойдинов,   C.   К.   (2021).   Образовательные   кредиты   в   Узбекистане.
"Экономика и социум", 12(91), 470-472. 
15.   Caлойдинов,   C.   К.   (2021).   Спрос   на   рынке   дифференцированных
продуктов. "Экономика и социум", 12(91), 473-476. 
16. Салойдинов,   С.   К.   (2022).   С   паровой   турбиной   471   МВт   на
Талимарджанской   ТЭЦ   расчет   электрических   режимов   при   максимальной
зимней   нагрузке.   “Central   Asian   Research   Journal   for   Interdisciplinary   Studies
(CARJIS)”, Special issue, 116-121. 
17. Сaрдoржoн   Кoдиржoн   Yгли   Сaлoйдинoв.   (2022).   Иннoвaциoннoе
решение   для   пoлyчения   биoгaзa.   “Central   Asian   Research   Journal   for
Interdisciplinary Studies (CARJIS)”, 2(3), 280-285. https://doi.org/10.24412/2181-
2454-2022-3-280-285
Qo‘shimcha adabiyotlar:
18. R.A.Mavlonova,   D.Abdurahimova   “Pedagogik   mahorat”   O‘quv   qo‘llanma.
T. Fan va texnologiya. 2012 yil 
19. R.A.Mavlonova,   D.Abdurahimova.   Pedagogik   mahorat.   O‘quv   qo‘llanma
T:. Fan va texnologiya 2012- yil
20. R.A.Mavlonova,   N.H.Vohidova,   Ijtimoiy   pedagogika.   O‘quv   qoilanma.
Т.:Noshir 2009-yil 
21. R.A.Mavlonova, N.H.Vohidova, N.H.Raxmonqulova. Pedagogika nazariyasi
va tarixi. Darslik T:. Fan va texnologiyalar. 2010-yil
22. R.A.Mavlonova, O.To‘rayeva, K.M.Xoliqberdiyev. Pedagogika. Darslik. T:.
O‘qituvchi 2008-yil
23. Xalq pedagogikasi. O‘quv qo‘llanma. M.Mutalipova. –Toshkent, 2015
49 24.  Z. K. Ismailova. Pedagogikadan amaliy mashg‘ulotlar. — T.: “Fan”, 2001. 
25.   www.ziyouz.com  
26. www.tdpu.uz    . 
27. www.pedagog.uz    . 
28. www.Ziyonet.uz    . 
29. www.arxiv.uz     
30. www.zamin.uz     
50

Boshlang‘ich sinflarda ta’limni tashkil qilish texnologiyalari  
 

MUNDARIJA:

KIRISH.....................................................................................................................3

I BOB. BOSHLANG‘ICH TA’LIM TIZIMIGA RAQAMLI TEXNOLOGIYALARNI TATBIQ ETISHNING ILMIY-METODIK ASOSLARI ………………......................................................................................6

1.1. Boshlang’ich sinflarda texnologiyalarni tatbiq etish………………………...…6

1.2. Boshlang’ich sinflarga raqamli texnologiyalarni tatbiq etish…………............13

1.3 Boshlang‘ich sinfda o‘qitishning zamonaviy texnologiyalaridan foydalanish usullari…………………………………………………………………………….16

II BOB. BOSHLANG‘ICH SINFLARDA O‘QUV JARAYONINI ZAMONAVIY, INNOVATSION TEXNOLOGIYALAR ASOSIDA TASHKIL ETISH…………………………………………………………………………….20

2.1. Boshlang‘ich sinflarda darslarni hosil qilishda hozirgi zamon muammolari……………………………………………………………………….20

2.2. Boshlang‘ich sinflarda darslarni Zamonaviy, innovatsion texnologiyalar asosida tashkil etish ……………………………………………………………………….22

2.3.Boshlang’ich sinf o’qituvchilarni tayyorlashda tabaqalashtirilgan ta’lim texnologiyasidan foydalanish imkoniyatlarini oshirish texnologiyasi…………….25

III-BOB BОSHLANG‘ICH TA’LIMDA TA’LIM TЕХNОLОGIYALARIDAN  FOYDALANISHNING SAMARALI

JIHATLARI...........................................................................................................27

3.1. Boshlang'ich ta'limda qo'llaniladigan texnologiyalar

3.1. Pedagogik tizimni muvofiqlashtirishning nazariy va amaliy yo'nalishlari……31

3.2.Boshlang'ich sinflarda dars jarayonida zamonaviy texnologiyalardan foydalanish………………………………………………………………….……. 34

XULOSA................................................................................................................38

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR...............................................................40

 


 


 

Kirish.

Mavzuning dolzarbligi. Hozirgi kunda jamiyatimizning har bir sohasida eng ko’p qo’llanilayotgan atama bu – integratsiyadir. Shu qatorida ta’limni integratsiylashga oid ko’plab ishlar amalga oshirildi va oshirilmoqda. Bu tushunchani boshlang’ich ta’limga kiritilishi endigina jamiyatni tushunishga va uning haqiqiy, jonkuyar a’zosi bo’lib yetishishga xizmat qiladigan murg’ak qalb sohiblariga atrof muhit haqidagi bilimlarni to’liq va aniq qilib berishga sharoit yaratadi. Integratsiya jarayoni orqali kichik maktab o’quvchilari olamni bir butunligicha qabul qilish bilan xarakterlanadi. Ularning aqliy salohiyati, dunyoqarashini boshlang’ich ta’limdanoq kelajakka raqobatbardosh, o’tkir zehnli qilib tarbiyalash integratsiyaning asosiy funksiyasi hisoblanadi. Yurtimizda yoshlarning bilim olishlariga keng imkoniyatlar yaratilgan va bular qonuniy asoslarga ega. Muhtaram Prezidentimizning 2018-yil 5- sentyabrdagi “Xalq ta’limi tizimiga boshqaruvning yangi tamoyillarini joriy etish chora-tadbirlari to’g’risida”gi PQ-3931 sonli qarori intelektual, yuksak ma’naviyatli barkamol avlodni tarbiyalashga qaratilgan.

Boshlang’ich ta’limda integratsiyalashgan darslarning asosi keng qamrovli tushunchalarni o’quvchilarga o’rgatilishidir. Tushunchalarning turli jabhalarda qo’llanilishi o’quvchilarning qiziqishini ortiradi. Qiziqish bu- olingan bilimlarni xotirada uzoq muddatga saqlanilishini kafolatlaydi. Qiziqish-shaxsning oʻzi uchun qimmatli va yoqimli boʻlgan muayyan narsa va hodisaga munosabati. Bunda insonning oʻziga xos xususiyati bevosita mujassamlashadi. Qiziqish bilimlarni ongli, puxta, barqaror, anglagan holda oʻzlashtirishda, koʻnikma va malakalarni shakllantirishda qoʻl keladi, shaxs qobiliyati, zehni, uquvchanligini rivojlantirishga, olamni mukammalroq tushunishiga yordam beradi. Qiziqish insonda intilish, faollik, ichki turtki, ehtiyojni roʻyobga chiqarish manbai vazifasini bajaradi. Qiziqish shaxsning borliqqa tanlab munosabatda boʻlishida, oʻziga xos qaror qabul qilishida, oʻzini oʻzi nazorat eta bilishida, maqsadga intiluvchanligida, yuzaga kelgan toʻsiqlarni yengishida ifodalanadi. Qiziqishlar shaxsiy va ijtimoiy, bevosita va bilvosita, keng va tor, beqaror va barqaror boʻladi. Qiziqish sinchkovlik, qiziquvchanlik, bilishni oʻz ichiga oladi. Odamlarni shaxsiy qiziqishini idora qilishga oʻrgatish, bu yoʻnalishda mashqlantirish, treninglar, testlardan foydalanish intiluvchan, to’liqmas xislatlarni shakllantirishga yordam beradi. Shaxsning individual xususiyati bo’lgan qiziqish-havaslar uning hamma psixik jarayonlariga ta’sir ko’rsatadi. Kishining qobiliyatlarining o’sishi ham ma’lum darajada undagi qiziqishlar bilan belgilanadi. Bizdagi idrok etish, esda qoldirish, esga tushurish, xayol, tafakkur va iroda jarayonlari qiziqish orqali faollashadi. Qiziqish kishi diqqatining kuchli va barqaror bo’lishiga yordam qiladi, bizning tuyg’u-hissiyotlarimizning, shuningdek, qiziqishlarimizning ham kuchli va barqaror bo’lishiga yordam beradi. Integratsiyalashgan darslarda o’quvchilarning psixik jarayonlari haqida ko’plab olimlar izlanishgan. Maktab ta’limini integratsiyalash jarayonining psixologik asosi sifatida olim Y.A. Samarinning assotsiativ tafakkur to’g’risidagi fikrlari olinishi mumkin. Bu fikrlarning mazmuni shundaki, har qanday bilim bu o’xshatish, bilimlar tizimi esa o’xshatishlar tizimidir.

Y.A. Samarin o’xshatishlarning quyidagi turlarini ajratadi: 

  • lokal (mahalliy, ma’lum bir joy, narsa bilan chegaralangan);  
  • biror tizimga tegishli bo’lgan;  tizim ichidagi;  
  • tizimlar orasidagi;  
  • aqliy faoliyat darajalarini o’xshatishlarining mos keladigan darajasiga birlashtirish xususiyatiga qarab tasniflaydi. 

Y.A.Samarin g’oyalariga ko’ra bu punktlar asosida darslar olib borilsa, o’quvchilar ma’lumotlarni xotirada tezroq va uzoq muddatga saqlab qolishini takidlagan. Ya’niki, berilayotgan integratsion bilimlar bolaning atrofidagi tabiat muhit bilan bog’liq bo’lgan, murakkablikni o’z ichiga olmagan va bola har kuni duch kelayotgan tushunchalar majmui mahalliy tasavvuridir.

Kurs ishning maqsadi. Birinchi navbatda, fanlararo aloqadorlikni yo’lga qo’yish uchun qaysi darslarning bir biriga mos kelishini aniqlash lozim. Tushunchalarning, ma’lumotlarning mazmuni o’zaro yaqinligi va mantiqiy aloqalariga qarab integratsiyalash jarayoni amalga oshiriladi. Integratsiyalash jarayonida dars va darsliklar orasida vertikal va gorizontal yo’nalishlarda mos tushushini aniqlash juda muhim hisoblanadi. Aloqaga kirishayotgan tushunchalar bir-biriga mos bo’lishi, birbirini to’ldirishi ahamiyatlidir. Darsliklar asosida integratsiyalashning vertikal uslubi o’quvchi bir tushuncha o’rganib bo’ldi, keyinroq boshqa fanda shu tushunchaga mos bo’lgan atamaga duch kelsa, ma’lumot sifatida oldin o’rganilgan tushuncha yodga olinadi va bu tushuncha bilan birlashtiriladi.

Kurs ishning vazifalari: