Bozor iqtisodiyoti sharoitida daromadlar tengsizligi - Iqtisodiyot - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	20000UZS
Hajmi	95.0KB
Xaridlar	7
Yuklab olingan sana	23 Aprel 2024
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Iqtisodiyot

Sotuvchi

Kamron Zaripov

Ro'yxatga olish sanasi 30 Noyabr 2023

241 Sotish

Bozor iqtisodiyoti sharoitida daromadlar tengsizligi

Sotib olish

О ‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY TA’LIM , FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI

TOSHKENT T О ‘QIMACHILIK VA YENGIL SANOAT INSTITUTI

“KORPORATIV BOSHQARUV” KAFEDRASI
«IQTISODIYOT NAZARIYASI»
FANIDAN

K U R S I SH I

Mavzu: Bozor iqtisodiyoti sharoitida daromadlar tengsizligi.
Bajardi: 14-23 guruh talabasi
Sultonov Bunyodjon
Qabul qildi: Qodirova X

Hay’at tarkibi: ________________
________________
________________
Toshkent-2023
ТО PSHIRIQ

1. Kurs ishi mavzusi_________________________________________________

2. Boshlang’ich ma’lumotlar___________________________________________

__________________________________________________________________

3. Qo’llanmalar: “Iqtisodiyot nazariyasi” fanidan kurs ishiga uslubiy qo’llanma

4. Tushuntirish xatning tuzilishi: Reja. Kirish. Nazariy qism, Asosiy qism:
(Mavzuning xususiyatidan kelib chiqib rejalar tuziladi), Xulosa va takliflar,
Adabiyotlar ro’yxati, Mundarija.

5. Kurs ishini topshirish davri: Reja________2023y. Amalda ______2023y.

Bo‘limlar
Himoya
1 2 3 4

Bajaruvchi:_________________________

Rahbar:____________________________

Maslahatchi:________________________

MUNDARIJA:
Kirish………………………………………………………………………….…..3

1-Bob Aholi daromadlari ………………………………………………………6
1.1 Aholi daromadlari va uning tarkibi. ……………………………………..…6
1.2 Aholi turmush darajasi va uning ko’rsatkichlari ……………….………… . 13
2-Bob. Daromadlar tengsizligi …………………………………….…………..16
2.1 Davlatning ijtimoiy siyosati ……………………………………….…………16
2.2 Daromadlar tengsizligi va uning darajasini aniqlash… ………………………21
Xulosa …………………………………………………………………………….28
Foydalangan adabiyotlar ……………………………………….….……………31

3KIRISH:
Adolat va samaradorlik, iqtisodiy xavfsizlik va iqtisodiy o'sish, boylik va
qashshoqlik muammolari azaldan insoniyatni tashvishga solib keladi. Va bu tasodif
emas, chunki dunyodagi eng boy mamlakatlarda ham daromadlarni taqsimlashda
tengsizlik, qashshoqlik va qashshoqlik mavjud. Ko'pgina olimlar daromadlarni
taqsimlash masalalari va ularni differentsiallashtirish muammolarini o'rgandilar,
daromadlar tengsizligining ob'ektiv sabablarini va uning iqtisodiy o'sish va aholi
farovonligiga ta'sirini o'rgandilar. Aholi daromadlarini oshirish muammosi bir-
biriga bog'liq bo'lgan ikkita holat tufayli makroiqtisodiy siyosatning dolzarb
vazifasi bo'lib ko'rinadi: aholini investor sifatida jalb qilish zarurati; ularning
mehnat unumdorligining o'sishidan manfaatdor bo'lgan ishchilarni kengaytirilgan
takror ishlab chiqarishni ta'minlash. Iqtisodiyot fani ma'lum darajada jamiyatda
ne'matlarni taqsimlash tamoyillarini tushuntirib berdi: mehnatga ko'ra, ishlab
chiqarish omillariga ko'ra va insonning tabiiy yashash huquqiga ko'ra. Amalda bu
tamoyillarning barchasi nomukammal bo'lib chiqdi. Daromadlarni adolatli
taqsimlash hali ta'minlanmagan, bu esa mehnat xarajatlaridagi tengsizlik darajasini
va aholining ayrim guruhlari iste'molining tegishli etarliligini aniq aks ettiradi.
Mehnatkashlar o‘rtasida to‘g‘ri rag‘batlantirish yo‘qligi sababli daromad
taqsimotining adolatliligi va mehnat samaradorligi ta’minlanmayotgani natijasida
jamiyat taraqqiyotining asosiy sharti – barqarorlikka erishilmayapti. Bundan
tashqari, bozor iqtisodiyoti sharoitida moddiy boyliklar va daromadlarning o‘ta
notekis taqsimlanishi ko‘pincha uning samarali faoliyat ko‘rsatishiga to‘sqinlik
qilib, salbiy ijtimoiy oqibatlarni keltirib chiqaradi. "Tenglik" va "qashshoqlik"
tushunchalari ijtimoiy yo'naltirilgan iqtisodiyotda asosiy hisoblanadi. Ularning
asosida ijtimoiy ta'minot quriladi, uning roli har qanday davlatda qashshoqlikni
kamaytirish va tenglikni oshirishga kamayadi. Biroq, bu ikkala tushuncha ham bir
xil emas. Tengsizlik darajasi yuqori bo'lgan jamiyatda qashshoqlik darajasi juda
past bo'lishi mumkin va aksincha. Qashshoqlik jamiyatning ayrim a'zolari uchun
qabul qilingan minimal standartlarga javob bermaydigan turmush sharoitlarining

4mavjudligi bilan belgilanadi. Iqtisodchilar va siyosatchilarning bir ovozdan
fikricha , qashshoqlik shartsiz yovuzlikdir va shuning uchun unga qarshi kurashish
kerak. Tenglik haqida bunday konsensus yo'q. Avvalo, “tenglik” ta’rifi ancha
noaniq bo‘lib, uni keng talqin qilish imkonini beradi va jamiyatdagi tengsizlik
darajasini aniq aniqlashni qiyinlashtiradi. N.Barr tenglikni jamiyatning barcha
a’zolari uchun teng imkoniyatlarni ta’minlash deb ta’riflaydi1. Shu munosabat
bilan tenglikni oshirishga qaratilgan ijtimoiy siyosatni tanlash borasida turlicha
fikrlar mavjud. Tengsizlikni tor ma'noda - mulkiy tengsizlik deb talqin qiluvchi
sotsialistlar buni qashshoqlik bilan bir xil salbiy hodisa deb hisoblaydilar, chunki.
ijtimoiy keskinlikka olib keladi va kambag'allarga mansub shaxslarning
qobiliyatlarini rivojlantirishga to'sqinlik qiladi. Shuning uchun davlat tengsizlikni
kamaytirish uchun katta kuch sarflashi va resurslarni sarflashi kerak. Ushbu
siyosatning natijasi - progressiv daromad solig'i, yuqori meros soliqlari va
kambag'allar uchun mo'ljallangan keng ko'lamli ijtimoiy dasturlar. O'z navbatida,
tenglikni kengroq ma'noda tushunadigan liberallar agentlarning iqtisodiy
faoliyatiga davlat aralashuvi tenglik tamoyilini buzish ekanligini ta'kidlaydilar,
chunki bunda davlat jamiyatning ko'proq tadbirkor a'zolaridan daromadning bir
qismini tortib oladi va shu bilan xususiy tashabbusning namoyon bo'lishini
bostiradi. Liberallarning fikriga ko'ra, bunday amaliyot iqtisodiy o'sishning
sekinlashishiga olib kelishi mumkin, buning natijasida hamma yutqazadi: boy ham,
kambag'al ham. Shuning uchun liberallar faqat qashshoqlikni kamaytirishga
qaratilgan mo'tadil ijtimoiy dasturlarni yoqlaydilar. Shunday qilib, tengsizlik
muammosini chuqur tahlil qilish ushbu hodisani sub'ektiv idrok etishning ikkita
xususiyati bilan ob'ektiv ravishda to'sqinlik qiladi. Birinchidan, tengsizlikning o'zi
adolatsiz ekanligiga amin bo'lgan olimlarning aksariyati qanday tengsizlik
adolatsiz deb hisoblanishi mumkin va nima uchun degan savolga e'tibor
bermaydilar. Ikkinchidan, moddiy tengsizlik haqida gapirganda , ijtimoiy olimlar
qashshoqlikni uning eng yaqqol ko'rinishi deb hisoblaydilar va shuning uchun
tengsizlikka qarshi kurash ko'pincha qashshoqlikka qarshi kurashga qisqartiriladi.

5Umuman olganda, boylikning notekis taqsimlanishi muammosi iqtisodiy va
sotsiologik adabiyotlarda juda kam ko'rib chiqiladi; 19-asrgacha bunday
adolatsizlikning sababi kuchga asoslangan majburlashda ko rilgan. 19-asrdaʻ
dastlab Anri Sen-Simon, keyin esa Karl Marks tadbirkorlar (yangi o sib
ʻ
borayotgan sinf) ijtimoiy mahsulotning muhim qismiga da vo qilishga
ʼ real
huquqqa ega ekanligini, kapitalistik ishlab chiqarish ekvivalent tamoyiliga
asoslanishini ko rsatdi. ayirboshlash, bu avvalgi davrlar uchun odatiy bo'lmagan.
ʻ
Shunday qilib, o'sha paytda ular daromadlarni farqlash ijtimoiy rivojlanishning
ob'ektiv qonuniyatlariga asoslanganligini tan olishni boshladilar. Darhaqiqat ,
daromadlar differentsiatsiyasini iqtisodiy , demografik va ijtimoiy omillarning
murakkab o ' zaro ta ' siri natijasi bo ' lgan turli ijtimoiy - iqtisodiy guruhlar va aholi
qatlamlari daromadlaridagi ob ' ektiv belgilangan nisbat sifatida ko ' rib chiqish
maqsadga muvofiqdir. Shu bilan birga, daromadlarning farqlanishi nafaqat
samaradorlik va mehnat unumdorligidagi tengsizlikning natijasidir. Shuningdek,
ishlab chiqarish vositalariga egalik huquqining teng taqsimlanmaganligi natijasidir.
Ko'pgina tadqiqotchilarning fikriga ko'ra, differentsiatsiya bir ijtimoiy guruhning
jamiyatda ijtimoiy boylikning katta qismini o'z foydasiga qayta taqsimlash
imkonini beradigan maxsus pozitsiyalarni egallashi bilan belgilanadi. Bunday
imkoniyat u yoki bu jamiyatning eng nodir resursi, eng nodir ishlab chiqarish omili
ustidan nazoratni ochib beradi. Ijtimoiy taraqqiyotning dastlabki bosqichlarida eng
muhim manba bo'lgan harbiy kuch, undagi monopoliya jamiyatning hukmron
sinfini belgilab berdi. Keyingi davrda to g ridan-to g ri majburlash ba zi iqtisodiy
ʻ ʻ ʻ ʻ ʼ
unsurlar bilan to ldirilib, qishloq xo jaligi ishlab chiqarishining er va boshqa
ʻ ʻ
sharoitlari eng muhim resursga aylandi, yer egaligi hukmron feodallar tabaqasiga
mansubligi belgilandi. Boshqa usullar bilan boylik yaratish va to‘plash imkoniyati
vujudga kelganligi sababli yerning asosiy ishlab chiqarish omili sifatidagi roli
pasayib ketdi.

61-Bob Aholi daromadlari
1.1 Aholi daromadlari va uning tarkibi
Aholi daromadlari — barcha aholiga tegishli pul va natural (mahsulot
shaklida) tushumlar hamda ko rsatilgan bepul xizmatlar summasi; aholining milliyʻ
daromaddagi hissasi. Aholining jami turdagi daromadlari manbai — ish haqi,
pensiya, stipendiya, nafaqalar, mu-kofot, foyda, dividend, zayom va lotereya
yutug i, bank to lagan foiz puli, ko chmas mulkdan kelgan renta to lovi va ija-ra
ʻ ʻ ʻ ʻ
puli, sug urta qoplamalari va boshqalardan iborat. Bozor sharoitida Aholi
ʻ
daromadlarining eng katta qismi pul shakliga ega. Qishloq aholisi o zining
ʻ
tomorqa xo jaligidan ham mahsulot olib daromad ko radi va u natural daromadga
ʻ ʻ
kiradi. Shuningdek, aholining yordamga muhtoj qatlamlariga bepul mahsulot
beriladi va xizmatlar ko rsatiladi (bepul ovqatlanish, kiyim-kechak, doridarmon,
ʻ
transport va kom-munal xizmati va hokazo); bular natural daromadlar hisoblanadi.
Aholi daromadlari nominal va real daromadlarga bo linadi. Nominal daromad
ʻ
aholi muayyan pul summasi shaklida olgan daromad bo lib, inflyatsiya ta sirida
ʻ ʼ
uning xarid qobiliyati pasay-ishi mumkin. Real daromad — pul shaklidagi
daromadga amalda qanday miqdorda iste mol buyumlari va xizmatlar xarid etish
ʼ
mumkinligini ko rsatadi. Aholi jon boshiga hisoblangan real daromad aholi
ʻ
turmush darajasining umumlashgan va yaxlit ko rsatkichi hisoblanadi.
ʻ
Iqtisodiyotda aholi yalpi pul daro-madlaridan barcha majburiy va ixtiyoriy
to lovlar (soliqlar, qarz puli, badallar) chegirib tashlangandan so ng uning qo liga
ʻ ʻ ʻ
tegadigan daromad ham muhim ahamiyatga ega. Aholi qo liga tegadigan daromad
ʻ
miqdoriga soliqlar kuchli ta sir etadi. Rivojlangan mamlakatlarda ish haqi
ʼ
daromadning 2/3 qismini tashkil etadi. Agar mamlakatda xususiy mulk ustivor,
renta, aholi pul jamg armasi ko p bo lsa, bank to laydigan foiz puli salmoqli
ʻ ʻ ʻ ʻ
bo ladi. Bozor iqtisodiyoti sharoitida Aholi daromadlari tarkib jihatidan
ʻ
mehnatdan, tadbirkorliqdan, mulkdan olingan daromadlar va transfert (nochorlarga
byudjetdan beriladigan nafaqa va yordam puli) kabi daromadlardan shakllanadi.
Transfertlar nobozor daromadi, qolganlari bozor daromadi hisoblanadi. Bozor

7iqtisodiyotiga o tish sharoitida O zbekistondagi Aholi daromadlarida bozorʻ ʻ
tizimiga xos yangi daromad turlari (tadbirkorlik, mulk daromadi kabilar)ning
ko payib bo-rishi kuzatiladi.
ʻ
Aholi umumiy daromadlari tarkibida ishlab chiqarishdan kelgan tushumlar
ulushi 71,5 foizni, shundan 69,3 foizi mehnat faoliyatidan olingan, 2,1 foizi
shaxsiy iste'mol uchun ishlab chiqarilgan shaxsiy xizmatlardan olingan
daromadlarni tashkil etgan.
Raqamlarga murojaat qiladigan bo’lsak, dastlabki ma’lumotlarga ko’ra,
2018 yilning yanvar-dekabr holatiga aholi umumiy daromadlari 286,3 trln. so’mni,
bir kishiga o’rtacha hisoblaganda 8,7 mln. so`mni tashkil etdi. Real daromadlar
nominal daromadlarni chakana narxlar va tariflar o’zgarishini hisobga olgan holda
nominal daromadlarning real xarid qilish qobiliyatini ifodalaydi. Iste`mol
narxlarining o`zgarishi sababli o’tgan yilning mos davriga nisbatan aholining
umumiy daromadlarining real o`sish sur`ati 110,3 % ni, aholi jon boshiga umumiy
daromadlarining real o`sish sur`ati 108,4 % ni tashkil etdi.
Aholi jon boshiga o`rtacha umumiy daromadlari bo`yicha Toshkent shahrida
(16 262,4 ming so’m) hamda Navoiy (13579,0 ming so’m), Buxoro (10825,1 ming
so’m), Xorazm (9146,0 ming so’m) va Toshkent (9076,3 ming so’m) viloyatlarida
o`rtacha respublika darajasidan yuqori ko’rsatkichlar qayd etilganligi kuzatildi.
Aholi jon boshiga daromadlarning eng quyi ko’rsatkichlari esa Qoraqalpog'iston
Respublikasi (6311,1 ming so'm) va Namangan viloyatida (6801,4 ming so’m)
qayd etildi.
Aholi farovonligini ifodalashda jami aholining, oilalarning, alohida
shaxslarning umumiy daromadlari muhim ahamiyatga ega. Dastlabki ma’lumotlar
bo‘yicha, 2022- yilning yanvar-iyun holatiga ko‘ra, aholining umumiy daromadlari
282,6 trln. so‘mni tashkil etdi. Aholi daromadlari bo‘yicha real o‘sish sur’atlarini
hisoblashda narx omillari ta’sirini chiqarib tashlash maqsadida, inflyatsiya
ko‘rsatkichlarining asosiy turlaridan biri – iste’mol narxlari indeksidan (INI)

8foydalaniladi. Iste’mol narxlarining o‘zgarishi sababli o‘tgan yilning mos davriga
nisbatan aholi umumiy daromadlarining real o‘sish sur’ati 110,8 % ni tashkil etdi.
Aholi turmush darajasi ko`rsatkichlari o`rganish UmarovaM.A.Toshkent
davlat iqtisodiyot universiteti Statistikakafedrasi dosenti i.f.dSufiyeva Xusniya
SoxibjonovnaToshkent davlat iqtisodiyot universiteti magistranti А nnotatsiya:
Maqolada etakchi olimlarning fikrlari, BMT tomonidan
o`rganilgantadqiqotlarmateriallari asosida aholi turmush tarsi ko`rsatkichlarining
asosiy bo`limlari va yo`nalishlarihaqida fikrlar bayon qilingan va mazkur masala
bo`yicha hamkor mamlakatlardagi holatlartahliletilib O`zbekiston amaliyoti uchun
turmush darajasini belgilab beruvchi asosiyko`rsatkichlartasnifi tavsiya etilgan.
Tayanch iboralar: Aholi daromadlari, nominal daromad, real daromad, Lorens egri
chizig‘i,kambag‘allik chegarasi, aholining pul daromadlari va xarajatlari balansi,
aholiningmoddiyne’matlar iste’moli, aholining ma’naviy – ma’rifiy darajasi,
“iste’mol savati”, kambag‘allikchegarasi, kambag‘allik koeffitsienti. Aholining
turmush darajasi insonlarning moddiy, manaviy ma’rifiyehtiyojlariniqondirish
jarayonlarini ifodalovchi ko‘p qirrali, murakkab ijtimoiy-iqtisodiy kategoriyadir.
Turmush darajasi aholi daromadlari, xarajatlari, iste’mol darajasi va uning tarkibi,
uy-joybilan ta’minlanganligi va shu kabilarni qamrab oladi. Shuning uchun
hamiqtisodiyadabiyotlardaaholi turmush darajasini turli ko‘rsatkichlar tizimi bilan
ifodalab, ularni turli belgilar bo‘yichaguruhlarga ajratganlar. Bu tizim quyidagi
asosiy bo‘limlarni o‘z ichiga oladi: -umumlashtiruvchi sintetik ko‘rsatkichlar; -
aholining moddiy ehtiyojlarini qondirish darajasini tavsiflovchi ko‘rsatkichlar; -
aholining ma’rifiy - ma’naviy darajasini tavsiflovchi ko‘rsatkichlar; -aholining
sotsial sharoitini tavsiflovchi ko‘rsatkichlar 1 . Iqtisodchi olim K.Xaqberdiyev
“Aholi turmushi tushuncha sifatida kengmanodagi4yo‘nalishdagi ko‘rsatkichlarni
qamrab oladi: aholining sifat ko‘rsatkichlarni, aholiningturmushdarajasi, ijtimoiy
xavfsizlik, atrof-muxitning sifati” deb ko‘rsatib, birinchi
yo‘nalishko‘rsatkichlariga: demografiya, aholini takror ishlab chiqarish
ko‘rsatkichlari, oilalarnishakllantirish qobiliyatlari, ta’lim va kasbiy ma horat

9darajalarini kiritadi2 . Рус олими G.S.Sherstneva o‘zining “Sotsialnaya statistika”
kitobida Rossiya Federatsiyasi hukumati vabutunRossiya birlashgan kasaba
uyushmalari 2004-yil 29-dekabrda kelishib tuzilganshartnomadaaholi turmush
darajasini ifodalash uchun 35 ta ko‘rsatkich olinganligini алоҳида
таъкидлаган .Bu ko‘rsatkichlar ichida mamlakatning iqtisodiyotini ifodalovchi
yalpi ichki mahsulot, asosiykapitalga investitsiya, budjetning ijtimoiy sohaga
xarajatlari, doimiy aholi soni kabiko‘rsatkichlar bilan bir vaqtda, aholi jon boshiga
to‘g‘ri keladigan juda ko‘p o‘rtachaiqtisodiyko‘rsatkichlar ham keltirilgan. Albatta
bu ko‘rsatkichlar aholining turli qatlamlarini turmush darajasini
to‘liqroqifodalaydi. Lekin bu ko‘rsatkichlarning ayrimlari mohiyati jihatidan bir-
biriga judayaqinyokiular bir-biriga qarama-qarshidir. Shuning uchun ham bunday
ko‘rsatkichlarning birini aniqlasaikkinchi ko‘rsatkichni aniqlash qiyin bo‘lmaydi.
BMT turli mamlakatlarda qo‘llanilayotgan turmush darajasi ko‘rsatkichlarini
o‘rganib,uning darajasini ifodalovchi quyidagi asosiy ko‘rsatkichlarni tavsiya
etgan:
 Tug’ulish, vafot etish va boshqa aholini harakterlaydigan ko‘rsatkichlar;
 turmushning sanitariya-gigiyena sharoitlari;
 oziq-ovqat mahsulotlarini iste’mol qilish;
Aholining oziq-ovqat mahsulotlari iste’molini statistik o‘rganish,
shundaymahsulotlarning Respublikada ishlab chiqarish miqdorining o‘zgarishi
bilan birgalikdaolibboriladi. Ma’lumki, hukumatimizning aholini non va non
mahsulotlari bilan mustaqil ta’minlashmaqsadida qilayotgan harakatlari natijasida
(ekiladigan yer maydonini ko‘paytirish, navlariniyaxshilash bilan hosildorlikni va
sifatni oshirish) bug‘doy yetishtirish ko‘paymoqda. Aholidaromadlari ko‘paygan
sari sifatli va qimmatliroq oziq-ovqat mahsulotlarini xarid
qilaboshlaydi.O'zbekiston aholi soni 1991-2017 yillarda 56,0 %ga ko‘payib, hozir
33 millionkishigayetibqoldi, lekin aholi soniga nisbatan aholi daromadlari yuqori
sur’atlar bilan ko‘payganligi sababli,ularning go‘sht va go‘sht mahsulotlari, sut
mahsulotlari, mevalar iste’moliga qilganxarajatlariko‘payib bormoqda.

10Mamlakatimizda qishloq xo‘jaligiga katta e’tibor berilib
fermerlikfaoliyatinirivojlantirish uchun davlat tomonidan katta imtiyozlar berildi.
Fermer xo‘jaliklarigayermaydonlari 50 yil muddatga ijaraga berildi. Ular yangi
texnika va texnologiyalarbilanta’minlash uchun banklardan imtiyozli kreditlar
berish va lizing yo‘lga qo‘yildi. G‘allamaydonlari kengaytirildi. Yerlarning
melirativ holatini yaxshilash ularning unumdorliginioshirish bo‘yicha budjetdan
mablag‘lar ajratildi. Qishloq xo‘jalik mahsulotlarningyangitezpishar, hosildor
navlari yaratildi. Natijada qishloq xo‘jalik mahsulotlarni
yetishtirishko‘paydi.Qishloq xo‘jalik mahsulotlarini yetishtirish barcha turlari
bo‘yicha kamida 2barobardanko`proq ko‘paygan. Ayniqsa don ekin maydonning
ko‘payishi va hosildorliginingortishinatijasida don mahsulotlari yetishtirish 2016 –
yilda 1990 yilga nisbatan 4 barobargako‘paygan.Shuningdek, ushbu davrda
kartoshka yetishtirish 8,5 barobarga, meva va sabzavot yetishtirish4,0 barobardan
ko‘proqga, tuxum tayyorlash 5,0 barobarga, go‘sht va sut
tayyorlashesaqariyib2barobarga ko‘paygan. 2016 yilda qishloq xo‘jalik
mahsulotlaridan yuqori hosil olinganbo‘lib,8million 261 ming tonna g‘alla, 3
million tonnaga yaqin kartoshka, 131 million tonnadanortiqsabzavot va poliz
mahsulotlari tayyorlangan. Aholining oziq-ovqat mahsulotlari iste’moli bilanbir
vaqtda, nooziq-ovqat mahsulotlari iste’moli ham o‘rganiladi. Ayniqsa,
bundaaholiningmadaniy – maishiy ehtiyojini qondiradigan tovarlar miqdori
ko‘payib borsa, turmushtarziningyaxshilanib borayotganligini bildiradi. Shuning
uchun har bir oilaga yoki 1000 kishi hisobigato‘g‘ri keladigan televizorlar,
muzlatkichlar, yengil mashinalar, kir yuvush mashinalari kabitovarlarning to‘g‘ri
kelishi aniqlanadi. Bu ko‘rsatkichning o‘zgarishi aholining turmush darajasini
ifodalaydi. Shuni alohidata’kidlash lozimki, mustaqillikning dastlabki yillarida
O‘zbekiston iqtisodiyoti bir tomonlama,faqat paxta xom ashyosini qisman qayta
ishlashga mo‘ljallangan bo‘lib, xalq ehtiyoji uchuntayyor mahsulotlarning ko‘p
qismi chetdan keltirilar edi. O‘sha davrda O‘zbekistondaiste’molqilinayotgan

11kiyim – kechaklarning 25 % , trikotaj buyumlari va ip gazlamaning 30% dan
ko‘prog‘i, poyafzalning deyarli 50 % chetdan keltirilar edi.
Shuning uchun ham hukumatimizo‘z faoliyati boshidanoq
respublikamizning xalq iste’moli mollari jihatidan bundayqaramliginitugatish
uchun sharoitlarni yaratishga katta e’tibor qaratdi. Natijada
O‘zbekistonmustaqillikyillarida ( 1990-2016 yillar ) yengil sanoat mahsulotlari
ishlab chiqarish 4,6 martako‘paydi.Hozirgi paytda to‘qimachilik sanoati
korxonalari soni 2200 tadan ko‘proq bo‘lib, ular zamonaviyjihozlar bilan
jihozlangan. O‘zbekiston sanoati mustaqillik yillarida mutlaqo yangi
mahsulotlarishlab chiqarishni o‘zlashtirdi.. Shu bilan bir vaqtda aholi
daromadlarining oshib borishi ularning 187 uzoq muddat ishlatiladigan madaniy –
maishiy tovarlarni ko‘proq ҳ arid qilishida namoyon bo‘lmoqda.

121.2 Aholi turmush darajasi va uning ko’rsatkichlari
Mamlakatda daromadlar tengsizligi darajasini ifodalashda eng ko‘p
qo‘llanuvchi ko‘rsatkich (yoki koeffitsiyent) — jini (Gini) koeffitsiyenti
hisoblanadi. Jini koeffitsiyenti ( Gini index, Gini coefficient ) aholi orasida
daromadlar taqsimotini o‘lchash uchun qo‘llaniladi va 0 (mutlaq tenglik)dan 1
(mutlaq tengsizlik)gacha oraliqdagi son bilan ifodalanadi.
Rasmiy statistikaga ko‘ra, O‘zbekistonda 2017 yildan boshlab qaytadan
rasmiy ravishda e’lon qilina boshlagan jini koeffitsenti 2020 yilgacha hech qanday
o‘zgarishga uchramagan va 0,26 darajada saqlanib qolgan (1 ga yaqin ko‘rsatkich
tengsizlikning yuqori darajasi, 0 ga yaqin shakllangani esa tengsizlikning past
darajasini anglatadi). 2020 yilgi pandemiya tengsizlik darajasining oshishiga olib
kelgan. Biroq, 2021 yildan keyingi davrda jini koeffitsenti pasayib bormoqda.
Biroq, ayrim sabablarga ko‘ra, mazkur
tendensiya O‘zbekistonda daromadlar taqsimoti bilan hammasi joyida ekanligini
anglatmaydi. Daromadlar tengsizligiga bag‘ishlangan maqolaning birinchi
qismida daromadlar shakllanishi bo‘yicha hududlararo farqlarni tahlil qilish
asnosida bunga bevosita guvoh bo‘ldik.
Tengsizlikning darajasi uy xo'jaliklari o'rtasida daromadlarni taqsimlashga
chuqurroq nazar tashlaganimizda aniq bo'ladi. Buning uchun tartiblash usuli
qo'llaniladi: oilalar daromadning o'sishi tartibida taqsimlanadi va keyin guruhlarga
bo'linadi. Shu bilan birga , quyidagilar mavjud: a) uy xo'jaliklari beshta kichik
guruhlarga bo'lingan kvintil guruhlari, ularning har biri barcha oilalarning 20
foizini o'z ichiga oladi (birinchi kvintil guruhi eng past daromadli oilalarning 20
foizini, beshinchisi - eng yuqori daromadli 20 foizni tashkil etadi); b) shunga
o'xshash tarzda shakllantirilgan va uy xo'jaliklarini 10 ta bir xil kichik guruhlarga
(har biri 10%) ajratadigan dekil guruhlari.Sotsial tabaqalanish darajasi bir qator
koeffitsientlarni hisoblash orqali aniqlanadi. Daromadlar tengsizligi: sabablari va
ko'rsatkichlar Daromadlarni taqsimlashdagi tengsizlik sabablari
Daromadlar tengsizligi "oqilona" ishbilarmon va g'ayratli odamlarni

13rag'batlantiradi va daromadlarning oshishi asosida jamiyatning ijtimoiy himoyaga
muhtoj qatlamlarini qo'llab-quvvatlaydi. Daromadlarni taqsimlashdagi
tengsizlikning sabablari nimada?
1. Odamlarning qobiliyatlari va iste'dodlaridagi farqlar.
2. Daromadlar tengsizligining asosiy sabablaridan biri bu daromadga
nisbatan teng taqsimlanmagan boylikka egalikdagi tengsizlik. S. Fisherning
so'zlariga ko'ra, Qo'shma Shtatlardagi oilalar o'rtasidagi boylikdagi farq juda katta
nisbatlarga etadi. Amerika oilalarining 0,05 foizi shaxsiy mulk qiymatining 35
foiziga egalik qiladi, "pastki" mulk 90 foiz: uy xo'jaliklari uning umumiy
qiymatining atigi 30 foizini tashkil qiladi. Agar 1963 yilda. oilalarning eng yuqori
1 foizi milliy boylikning 32 foiziga egalik qilishgan bo'lsa, 1983 yilda ular 42
foizga egalik qilishgan. Buyuk Britaniyada milliy boylikning taqsimlanishi
AQShdagi holatga qaraganda teng emas.
Aholining daromadlari jamiyatdagi ijtimoiy holatni aniqlaydi , har bir
kishining daromad darajasi u yashayotgan mamlakat iqtisodiyotiga bog'liq.
Shunday qilib, daromadlarni samarali qayta taqsimlashni amalga oshirish, birinchi
navbatda , fuqarolarning daromadlarini tartibga solish, adolatli soliq solish va
fuqarolarni ijtimoiy himoya qilish tizimini takomillashtirish bo'yicha aniq chora-
tadbirlarni nazarda tutadigan davlat dasturlarini ishlab chiqish orqali amalga
oshirilishi kerak. Umuman olganda , Rossiya Federatsiyasining o'ziga xos
xususiyatlariga muvofiq iqtisodiy samaradorlik va ijtimoiy adolat
kombinatsiyasiga asoslangan daromad siyosatini olib borish tavsiya etiladi.
Hududlarda, ayniqsa, qishloqlarda aholining aksariyat qismi yetarli daromad
manbaiga ega emasligi sir emas. Har qanday mamlakatda bo‘lgani kabi bizda ham
kam ta’minlangan aholi qatlamlari mavjud. Turli hisob-kitoblarga ko‘ra, ular
taxminan 12-15 foizni tashkil etadi. Bu o‘rinda gap kichkina raqamlar emas, balki
aholimizning 4-5 millionlik vakillari haqida bormoqda.
Ba’zi odamlar ijtimoiy nafaqa va moddiy yordam pulini to‘lash yoki ularning
miqdorini oshirish orqali ushbu muammoni hal etish mumkin , deb o‘ylaydi. Bu –

14bir tomonlama yondashuv bo‘lib, muammoni to‘la yechish imkonini bermaydi.
Kambag‘allikni kamaytirish – bu aholida tadbirkorlik ruhini uyg‘otish, insonning
ichki kuch-quvvati va salohiyatini to‘liq ro‘yobga chiqarish, yangi ish o‘rinlari
yaratish bo‘yicha kompleks iqtisodiy va ijtimoiy siyosatni amalga oshirish ,
demakdir.
Shuning uchun Jahon banki, Birlashgan Millatlar Tashkilotining Taraqqiyot
dasturi va boshqa xalqaro tashkilotlar bilan birga Kambag‘allikni kamaytirish
dasturini ishlab chiqishni taklif etaman. Bu borada xalqaro me’yorlar asosida
chuqur o‘rganishlar o‘tkazib, kambag‘allik tushunchasi , uni aniqlash mezonlari va
baholash usullarini qamrab olgan yangi metodologiyani yaratish lozim.
Shuningdek, Farg‘ona vodiysining 22 ta qishloq tumanida aholi o‘rtasida
zamonaviy ishbilarmonlik va biznes ko‘nikmalarini shakllantirish bo‘yicha
boshlangan ijobiy tajribani barcha hududlarda bosqichma-bosqich joriy etishimiz
kerak. Joylardagi ijtimoiy muammolarni hal etishga oid tadbirkorlik
tashabbuslarini, ayniqsa, yoshlar va ayollar tadbirkorligini qo‘llab-quvvatlashga
ustuvor ahamiyat berish zarur. Shu maqsadda aholi va tadbirkorlarga , mikromoliya
xizmatlari va moliyaviy resurslarga, davlat xaridlariga keng yo‘l ochib beriladi.
Bunday choralar orqali odamlarimizda tadbirkor bo‘lishga ishtiyoq va ishonch
ortadi , ular ko‘proq daromad olishga intiladigan bo‘ladi.
O’zbekiston Respublikasi prezidenti Shavkat Mirziyoev 2021-yil uchun
murojatnomasidaham bu mavzuga alohida toxtab ótgan
Hamma ham tadbirkor bo‘la olmaydi. Shu sababli bunday odamlar bilan tizimli ish
olib borib, ularni kasbga qayta tayyorlash orqali ularni munosib ish joyi bilan
ta’minlash lozim. Ushbu maqsadlar uchun 700 million dollar jalb qilinadi.

152-Bob. Daromadlar tengsizligi
2.1 Davlatning ijtimoiy siyosati
Inson huquq va erkinliklarini ta’minlash, so‘z va diniy e’tiqod erkinligi,
gender tenglik bo‘yicha erishayotgan yutuqlarimiz nufuzli xalqaro tashkilotlar
bilan hamkorlikda izchil mustahkamlanib bormoqda. O‘zbekiston XDPning
ijtimoiy adolat va ijtimoiy himoyaga muhtoj kishilar manfaatlarini himoya qilishga
bel bog‘lagani uning mamlakat siyosiy kuchlari so‘l qanoti bo‘lishini belgilaydi.
Ijtimoiy sohani rivojlantirish bo‘yicha kompleks tadbirlar, birinchi navbatda,
fuqarolarni ijtimoiy himoya qilish va sog‘lig‘ini saqlashni kuchaytirish, aholini
arzon va sifatli dori vositalari bilan ta’minlash, fuqarolarning bandligi va real
daromadlarini oshirish, arzon ijtimoiy uy-joylar qurilishini kengaytirish,
nogironligi bo‘lgan shaxslarni har tomonlama qo‘llab-quvvatlashga qaratilmoqda.
O‘zbekiston Xalq demokratik partiyasi O‘zbekistonning mustaqilligini
asrash va mustahkamlash, vatanimizning gullab-yashnashini ta’minlash,
mamlakatda fuqarolik va millatlararo totuvlik, ijtimoiy barqarorlik, har bir oila va
butun xalq farovonligiga erishish kabi umummilliy manfaatlarni o‘z mafkurasi va
siyosiy faoliyatining poydevori, deb biladi.
Ijtimoiy siyosat mamlakatimizda davlat siyosatining eng muhim ustuvor
yo‘nalishlaridan biri bo‘lib qolmoqda. Ijtimoiy qo‘llab-quvvatlashning aniq
manzilli xususiyatga ega ekani har bir muhtoj insonga uning real ehtiyojini hisobga
olgan holda yordam ko‘rsatish imkonini bermoqda. Bunda ushbu toifaga mansub
hech bir inson e’tibordan chetda qolmasligiga alohida ahamiyat qaratilmoqda. Shu
asosda jamiyatimizning ijtimoiy manzarasi butunlay o‘zgarmoqda, samarali
boshqaruvning natijadorligi oshmoqda, eng muhimi, odamlarning hayotga,
mehnatga, o‘zining taqdiri va ertangi kunga ishonchi ortmoqda. Yurtimizda
ijtimoiy muammolarni hal etishning mutlaqo yangi va o‘ziga xos tizimi yaratildi.
Keyingi paytda “temir daftar”, “ayollar daftari”, “yoshlar daftari”, “mahallabay” va
“xonadonbay” ishlash usullari aynan shu maqsadda joriy etilmoqda. Shu asosda
muammoga oid mavhum ko‘rsatkichlar emas, balki yordam va ko‘makka muhtoj

16har bir oila va fuqaroning, xotin-qizlar, yoshlarning muammolari o‘z joyida aniq
o‘rganilmoqda, ular vaqtida va samarali hal etilmoqda. Bugungi kunda xalq
farovonligini, odamlarning hayot darajasini har tomonlama oshirish, buning uchun
yangi ish o‘rinlari, daromad manbalarini yaratish, kambag‘allikni qisqartirish,
qishloq va shaharlarimizni obod qilish iqtisodiy strategiyamizning eng muhim
yo‘nalishlaridan biri bo‘lib qolmoqda. Keksalar, nogironlar, og‘ir ahvolga tushib
qolgan insonlarni qo‘llab-quvvatlash, ularga mehr va muruvvat ko‘rsatish kabi
ezgu an’analar bugungi kunda yangicha ma’no-mazmun, amaliy harakatlar bilan
boyib, takomillashib bormoqda. Bu borada, ayniqsa, “Obod qishloq”, “Obod
mahalla”, “Besh muhim tashabbus”, “Har bir oila – tadbirkor”, “Yoshlar –
kelajagimiz” kabi dasturlar o‘z ijobiy natijasini bermoqda. Birgina “Obod qishloq”
va “Obod mahalla” dasturlari doirasida 2021 yilda barcha shahar va tumanlardagi
jami 8 mingga yaqin qishloq va mahallada qurilish, ta’mirlash va obodonlashtirish
ishlari amalga oshirilmoqda.
Ta’kidlash kerakki, milliy tariximizda qishloq va mahallalarimizni
obodonlashtirishga hech qachon bunchalik katta mablag‘ ajratilmagan, eng
muhimi, ularning rivojiga bu qadar jiddiy e’tibor berilmagan. Muhtoj fuqarolarni
to‘g‘ridan-to‘g‘ri, aniq maqsad bilan moddiy qo‘llab-quvvatlashga qaratilgan
tizimli chora-tadbirlarni amalga oshirishda asosiy e’tibor aholining kam
ta’minlangan qatlamlariga dotatsiya berish emas, balki ularga daromad topish
uchun zarur sharoit va imkoniyatlar tug‘dirishga qaratilmoqda. Keyingi besh yilda
oliy ta’limga qabul kvotasi 3 barobar oshirilib, joriy yilda 182 ming nafar yoshlar
uchun talaba bo‘lish imkoniyati yaratildi. Bu – umumiy qamrov 28 foizga yetdi.
Bizga ma’lumki, bundan 4 yil avval bu raqam atigi 9 foizni tashkil etardi. Bu
borada davlat grantlari 21 mingtadan 47 mingtaga ko‘paytirildi ehtiyojmand
oilalarga mansub 2 ming nafar qizlarga hamda nogironligi bo‘lgan shaxslarning
ham 2 ming nafariga bu yil oliygohlarga kirish uchun alohida grantlar ajratildi.
2030 yilga qadar bitiruvchilarni oliy ta’lim bilan qamrab olish darajasini 50 foizga
yetkazish reja qilinmoqda. Mamlakatimizda uzluksiz milliy ta’lim-tarbiya

17tizimining barcha bosqichlarini uyg‘un va mutanosib rivojlantirishga alohida
e’tibor berilmoqda. Oxirgi 5 yilda bolalarimizni maktabgacha ta’lim bilan qamrab
olish darajasi ilgarigi 27,7 foizdan 2 barobar ortib, 60 foizga yetgan, bog‘chalar
soni esa 3 marta ko‘payib, 14 mingdan oshdi. Qishloqlarda ishsiz yoshlarni
bandligini ta’minlash maqsadida ularga 10 sotixdan 1 gektargacha yer maydonlari
ajratish boshlandi. Yoshlar o‘rtasida kambag‘allikni kamaytirish, ularni o‘zini o‘zi
band qilishga rag‘batlantirishda “Yoshlar daftari”, yoshlar dasturlari doirasida
amalga oshirilmoqda. Jumladan, “Temir daftar”dagi oilalar farzandlari bo‘lgan 2
mingdan ziyod talabaning kontrakt pullari to‘lab berildi. Yurtimizda ota-onasidan
ajragan, mehrga muhtoj bolalarni qo‘llab-quvvatlash, ularning ta’lim-tarbiya olishi,
ish joyi va uyiga ega bo‘lishi, jamiyatda munosib o‘rin topishi, “Mehribonlik
uylari”, maxsus maktab-internatlar va “Bolalar shaharchasi”ning moddiy-texnik
bazasi, kadrlar salohiyatini mustahkamlashga jiddiy e’tibor berilmoqda.
“Mehribonlik uylari” va maxsus maktab-internatlarda ta’lim-tarbiya
samaradorligini oshirish bo‘yicha yangi tizim joriy etildi. Ana shunday o‘quv-
tarbiya muassasalari tarbiyalanuvchilarining muammolarini o‘rganish hamda hal
etish, ularning orzu-istaklarini ro‘yobga chiqarish bo‘yicha yangi tizim – “Mehr
daftari” joriy etildi. Shuningdek, yetim va ota-ona qaramog‘idan mahrum bo‘lgan
bolalarni uy-joy bilan ta’minlash tartibi belgilandi. Unga ko‘ra, o‘ziga biriktirilgan
uy-joyga ega bo‘lmagan va turar joyga muhtoj sifatida hisobda turgan ana shunday
bolalarga ular 18 yoshga to‘lgan yili umumiy maydoni 25 kvadrat metrdan kam
bo‘lmagan 1 xonali, voyaga yetgan bolalar o‘rtasida nikoh tuzilgan holatlarda esa
50 kvadrat metrdan kam bo‘lmagan 2 xonali kvartiralar ajratiladi.
Mamlakatimizda ehtiyojmandlarga ijtimoiy yordam ko‘rsatishning keng
qamrovli mexanizmi yo‘lga qo‘yilmoqda. Prezident farmoniga muvofiq, ijtimoiy
yordamning barcha turlarini bir xil mezon va bir xil hujjatga muvofiq taqdim etish
imkonini beradigan “Yagona ijtimoiy reyestr” yaratilmoqda. Yil oxiriga qadar
tizim barcha hududlarda bosqichma-bosqich joriy etiladi. Bu tizim orqali
ma’lumotlarni tizimlashtirish har bir ijtimoiy yordam oluvchining ehtiyoj

18darajasini hisobga olgan holda amalga oshiriladi. U oila a’zolarining daromadlari,
mol-mulki, bank hisoblari, olingan kreditlar va avtomobillar to‘g‘risidagi turli
idoralarning tegishli bazalarida mavjud bo‘lgan ma’lumotlar asosida aniqlanadi.
Istiqbolda “Yagona ijtimoiy reyestr” dasturining to‘liq ishga tushirilishi
inson omilini sezilarli darajada minimallashtiradi va natijada ijtimoiy yordamni
taqsimlashdagi korrupsiya holatlarini imkon qadar bartaraf etadi. Shuni ham
ta’kidlash kerakki, aholining eng kambag‘al qatlamlarini ijtimoiy himoya qilish va
qo‘llab-quvvatlash siyosati ehtiyojmand oilalarga beriladigan yordam pullari bilan
cheklanib qolmasdan maqsad — aholining iqtisodiy farovonligi darajasini oshirish
uchun sharoit yaratishdir. Odatda kambag‘allikka tushib qolishdan ko‘ra, undan
chiqish anchayin mushkul hisoblanadi. Shu bois davlat tomonidan ijtimoiy qo‘llab-
quvvatlash odamlarni bosqichma bosqich kambag‘allikdan chiqarish hisoblanadi
— boshqacha aytganda, odamlarni ana shu holatda tutib turishdan ko‘ra,
kambag‘allar toifasidan chiqarish vositasi sifatida ko‘proq o‘zini ko‘rsatishi uchun
tegishli sharoitlarni yaratish davlat ijtimoiy siyosatining ustuvor vazifasi etib
belgilangan.
Ijtimoiy soha ham ana shunday zarbani qabul qilib oldi va bunda ko plabʻ
yechilmagan tizimli muammolar yuzaga qalqib chiqdi. Dunyo bo ylab millionlab
ʻ
odamlar himoyasiz qoldi. Shu bilan birga, inqiroz iqtisodiy rivojlangan va
rivojlanayotgan mamlakatlarni ham qamrab oldi.
BMT ekspertlari koronavirus infeksiyasining keng tarqalishi kambag allikni
ʻ
qisqartirish uchun so nggi yillarda erishilgan barcha yutuqlarga tahdid
ʻ
solayotganiga ishora qilib, bong urmoqda. Global kambag allik darajasi 1998-
ʻ
yildan beri birinchi marta ko tarilib ketdi, deya bayonot berdi.
ʻ
XMT prognoziga ko ra, iqtisodiyot va mehnat bozoridagi inqiroz global
ʻ
ishsizlikning qariyb 25 million kishiga ko payishiga olib kelishi mumkin. Bundan
ʻ
tashqari, rivojlangan mamlakatlarda ishsizlik, hatto, buyuk depressiya davridan
ham oshib ketishi kutilmoqda.

19Ish bilan bandlikning pasayishi, tabiiyki, odamlar daromadining sezilarli
yo qotilishiga ham olib keladi. XMTning baholashicha, 2020-yilning oxiriga kelib,ʻ
ular 860 mlrd. dan 3,4 trln. dollargachani tashkil etadi.
Koronavirus pandemiyasi oqibatlari Markaziy Osiyo uchun oldindan
kutilganidan ancha jiddiy bo ldi. Jahon banki yil oxiriga qadar mintaqada yalpi
ʻ
ichki mahsulotning 1,7 foizga kamayishini istisno etmayapti. Qirg izistonda
ʻ
YAIMning eng katta pasayishi kutilmoqda — minus 4 foiz. Qozog istonda
ʻ
pasayish minus 3 foizdan biroz kamroq bo ladi. Tojikis
ʻ tonda — minus 2 foiz.
Bu yil mintaqada iqtisodiyoti o sishi mumkin bo lgan yagona mamlakat —
ʻ ʻ
O zbekis
ʻ ton bo lib, iqtisodiy o sish sur atlari 1,5 foizni tashkil etishini prognoz ʻ ʻ ʼ
qilmoqda.
Karantin Markaziy Osiyo davlatlaridan kelgan yuz minglab mehnat
muhojirlarini ham daromadsiz qoldirdi. Pandemiya tufayli butun dunyo bo ylab
ʻ
pul o tkazmalari 20 foiz ga qisqarsa, Markaziy Osiyoda deyarli 28 foizga pasayadi.
ʻ
Shu asnoda Jahon banki 2,6 millionga yaqin Markaziy osiyoliklar
kambag allik chizig idan pastga tushib ketishi mumkinligi haqida
ʻ ʻ
ogohlantirmoqda.
Bunday muhim sharoitlarda hukumatlarning asosiy vazifasi nafaqat
kasallikning tarqalishini jilovlash, balki aholining zaif qatlamlarini hamda ish va
daromad manbaisiz qolganlarni qanday qo llab-quvvatlashdan ham iboratdir.
ʻ

202.2 Daromadlar tengsizligi va uning darajasini aniqlash.
Dunyodagi barcha mamlakatlar aholi jon boshiga to’g`ri keladigan o’rtacha
daromadlar darajasi bilan bir-biridan keskin farqlanadi. Bu turli mamlakatlar
aholisining daromadlari darajasi o’rtasida tengsizlik mavjudligini bildiradi. Shu
bilan birga alohida olingan mamlakatlar aholisining turli qatlam va guruhlari
o’rtacha daromadlari darajasida ham farq mavjud bo’ladi. Mamlakatning iqtisodiy
rivojlanishi darajasi ham daromadlaridagi farqlarni bartaraf qilmaydi.
O’z-o’zidan aniqki, iqtisodiy o’sish daromadlarning ko’payishiga olib
keladi. Bunda butun aholi daromadlari mutloq miqdorda asta-sekin o’sib boradi.
Daromadlarning mutloq miqdori ko’payib borsa-da, har doim ham daromadlar
tengsizligi darajasiga ta`sir ko’rsatmasligi mumkin.
Daromadlar tengsizligi darajasini miqdoriy aniqlash uchun jahon
amaliyotida Lorents egri chizig`idan foydalaniladi (1-chizma). Chizmaning yotiq
chizig`ida aholi guruhlarining foizdagi ulushi, tik chizig`ida esa bu guruhlar
tomonidan olinadigan daromadning foizdagi ulushi joylashtirilgan. Nazariy
jihatdan daromadlarning mutloq teng taqsimlanishi imkoniyati (burchakni teng
ikkiga bo’luvchi) 0E chiziqda ifodalangan bo’lib, u oilalarning har qanday tegishli
foizi daromadlarning mos keluvchi foizini olishini ko’rsatadi. Ya`ni aholining 20%
barcha daromadlarning 20%ni, aholining 40% daromadlarning 40%ni, aholining
60% daromadlarning 60%ni olishini bildiradi va h.k. Demak, 0E chizig`i
daromadlarning taqsimlanishidagi mutloq tenglikni ifodalaydi.
Shuningdek, nazariy jihatdan mutloq tengsizlikni ham ajratib ko’rsatish
mumkin. Bunda aholining ma`lum guruhlari (20%, 40 yoki 60% va h.k.) hech
qanday daromadga ega bo’lmay, faqat bir foizi barcha 100% daromadga ega
bo’ladi. Chizmadagi 0FE siniq chizig`i mutloq tengsizlikni ifodalaydi.
Real hayotda mutloq tenglik va mutloq tengsizlik holatlari mavjud
bo’lmaydi. Balki aholining ma`lum guruhlari o’rtasida daromadlarning
taqsimlanishi notekis ravishda boradi. Bunday taqsimlanishini Lorents egri chizig`i

21deb nomlanuvchi 0E egri chizig`i orqali kuzatish mumkin. Aholi guruhlari ulushi
va daromad ulushini birlashtiruvchi egri chiziqdan ko’rinadiki, aholining dastlabki
20%ga daromadlarning juda oz (taxminan 3-4%gacha) qismi to’g`ri keladi.
Keyingi guruhlarga to’g`ri keluvchi daromad ulushi ortib boradi. Daromadning eng
katta qismi (deyarli 60%) aholining so’nggi 20%ga to’g`ri keladi. Bu guruh
chegarasi ichida ham daromadlar notekis taqsimlangan, ya`ni dastlabki 10%
taxminan 20% daromadga ega bo’lsa, keyingi 10%ga daromadning deyarli 40%
to’g`ri keladi va h.k.
Mutloq tenglikni ifodalovchi chiziq va Lorents egri chizig`i o’rtasidagi
tafovut daromadlar tengsizligi darajasini aks ettiradi. Bu farq qanchalik katta
bo’lsa, ya`ni Lorents egri chizig`i 0E chizig`idan qanchalik uzoqda joylashsa,
daromadlar tengsizligi darajasi ham shunchalik katta bo’ladi. Agar daromadlarning
haqiqiy taqsimlanishi mutloq teng bo’lsa, bunda Lorents egri chizig`i va bissektrisa
o’qi bir-biriga mos kelib, farq yo’qoladi.

Daromad, %
100 E

80

60

40
20
F
0
20 40 60 80 100 Aholi, %
1-chizma. Lorents egri chizig`i.
Daromadlar tabaqalanishini aniqlashning ko’proq qo’llaniladigan
ko’rsatkichlaridan bir ditsel koeffitsienti hisoblanadi. Bu ko’rsatkich 10% eng
yuqori ta`minlangan aholi o’rtacha daromadlari va 10% eng kam ta`minlanganlar

22o’rtacha daromadi o’rtasidagi nisbatni ifodalaydi. Masalan, AQSh va Buyuk
Britaniyada bu nisbat 13:1ga, Shvetsiyada esa 5,5:1ga teng.
Yalpi daromadning aholi guruhlari o’rtasida taqsimlanishini tavsiflash uchun
aholi daromadlari tengsizligi indeksi (Djini koeffitsienti) ko’rsatkichi qo’llaniladi.
Djini koeffitsienti chizmadagi Lorents egri chizig`i bilan mutloq tenglik chizig`i
o’rtasidagi yuzaning 0FE uchburchak yuzasiga nisbati orqali aniqlanadi. Bu
ko’rsatkich qanchalik katta bo’lsa, (ya`ni 1,0 ga yaqinlashsa) tengsizlik shuncha
kuchli bo’ladi. Jamiyat a`zolari daromadlari tenglashib borganda bu ko’rsatkich 0
(nol`)ga intiladi. Masalan, keyingi yarim asr davomida Djini indeksi Buyuk
Britaniyada 0,39 dan 0,35 ga qadar, AQShda esa 0,38 dan 0,34 ga qadar pasaygan.
Bozor iqtisodiyotiga o’tish davrida iqtisodiy beqarorlik tufayli qarab
chiqilgan bu ko’rsatkich o’sish tamoyiliga ega bo’ladi. Umumiy daromadning
tabaqalanishi alohida tarmoqlar va faoliyat sohalarida ish haqi darajasidagi
farqlarning ortishi bilan birga boradi. Milliy iqtisodiyotda o’rtacha ish haqining
tarmoqlar, korxonalar va ishlovchilar toifalari bo’yicha yuqori tengsizligi tarkib
topadi.
Daromadlar tengsizligida katta farqlari mavjud bo’lishining asosiy sababi
bozor tizimiga asoslangan iqtisodiyotning o’z xususiyatlaridan kelib chiqadi.
Bizning respublikada ham bozor iqtisodiyotiga o’tish daromadlar tengsizligi
muammosini keskinlashtiradi. Bu erda asosiy rolni mol-mulk (uy-joy, ko’chmas
mulk, aktsiya va boshqalar)ga ega bo’lish omili o’ynay boshlaydi. Daromadlarning
tabaqalanish jarayoni etarli darajada tez boradi, minimal darajadan bir necha o’n
baravar yuqori daromadga ega bo’lgan ijtimoiy qatlam shakllanadi.
Daromadlarning tabaqalanishi mulkiy tabaqalanishni keltirib chiqaradi. Vaqt
o’tishi bilan oilalarning to’plagan mol-mulki meros qoldirishi sababli daromadlar
tabaqalanishining kuchayishi ro’y beradi. Har xil oilalar uchun turlicha iste`mol
muhit yaratiladi. Ijtimoiy tenglik va daromadlar taqsimotida adolatlikni ta`minlab
berishning muhim muammolari kelib chiqadi.

23Bozor iqtisodiyoti sharoitida daromadlar tengsizligini keltirib chiqaruvchi
umumiy omillar ham mavjud bo’ladi. Bularning asosiylari quyidagilar:
kishilarning umumiy (jismoniy, aqliy va estetik) layoqatidagi farqlar;
ta`lim darajasi va malakaviy tayyorgarlik darajasidagi farqlar;
tadbirkorlik mahorati va tahlikaga tayyorgarlik darajasidagi farqlar;
ishlab chiqaruvchilarning bozorda narxlarni o’rnatishga layoqatliligi
(bozordagi hukmronlik darajasidan kelib chiqib) darajasidagi farqlar.
Bunday sharoitda davlatning daromadlarni qayta taqsimlash vazifasi
daromadlar tengsizligidagi farqlarni kamaytirish va jamiyat barcha a`zolari uchun
ancha qulay moddiy hayot sharoitini ta`minlashga qaratiladi.
Daromadlar tengsizligi kamayishining taxminan 80 foizini asosan transfert
to’lovlari taqozo qiladi. Aniqroq aytganda davlat transfert to’lovlari eng past
daromad oluvchi kishilar guruhi daromadining asosiy qismi (70-75%)ni tashkil
qiladi va qashshoqlikni yumshatishning eng muhim vositasi hisoblanadi.
O‘zbekiston bugun o‘zining uzoqni ko‘zlagan siyosati bilan mintaqamiz va
jahondagi siyosiy jarayonlarning faol ishtirokchisiga aylandi.
Inson huquq va erkinliklarini ta’minlash, so‘z va diniy e’tiqod erkinligi,
gender tenglik bo‘yicha erishayotgan yutuqlarimiz nufuzli xalqaro tashkilotlar
bilan hamkorlikda izchil mustahkamlanib bormoqda. O‘zbekiston XDPning
ijtimoiy adolat va ijtimoiy himoyaga muhtoj kishilar manfaatlarini himoya qilishga
bel bog‘lagani uning mamlakat siyosiy kuchlari so‘l qanoti bo‘lishini belgilaydi.
Ijtimoiy sohani rivojlantirish bo‘yicha kompleks tadbirlar, birinchi navbatda,
fuqarolarni ijtimoiy himoya qilish va sog‘lig‘ini saqlashni kuchaytirish, aholini
arzon va sifatli dori vositalari bilan ta’minlash, fuqarolarning bandligi va real
daromadlarini oshirish, arzon ijtimoiy uy-joylar qurilishini kengaytirish,
nogironligi bo‘lgan shaxslarni har tomonlama qo‘llab-quvvatlashga qaratilmoqda.
O‘zbekiston Xalq demokratik partiyasi O‘zbekistonning mustaqilligini
asrash va mustahkamlash, vatanimizning gullab-yashnashini ta’minlash,
mamlakatda fuqarolik va millatlararo totuvlik, ijtimoiy barqarorlik, har bir oila va

24butun xalq farovonligiga erishish kabi umummilliy manfaatlarni o‘z mafkurasi va
siyosiy faoliyatining poydevori, deb biladi.
Ijtimoiy siyosat mamlakatimizda davlat siyosatining eng muhim ustuvor
yo‘nalishlaridan biri bo‘lib qolmoqda. Ijtimoiy qo‘llab-quvvatlashning aniq
manzilli xususiyatga ega ekani har bir muhtoj insonga uning real ehtiyojini hisobga
olgan holda yordam ko‘rsatish imkonini bermoqda. Bunda ushbu toifaga mansub
hech bir inson e’tibordan chetda qolmasligiga alohida ahamiyat qaratilmoqda. Shu
asosda jamiyatimizning ijtimoiy manzarasi butunlay o‘zgarmoqda, samarali
boshqaruvning natijadorligi oshmoqda, eng muhimi, odamlarning hayotga,
mehnatga, o‘zining taqdiri va ertangi kunga ishonchi ortmoqda. Yurtimizda
ijtimoiy muammolarni hal etishning mutlaqo yangi va o‘ziga xos tizimi yaratildi.
Keyingi paytda “temir daftar”, “ayollar daftari”, “yoshlar daftari”, “mahallabay” va
“xonadonbay” ishlash usullari aynan shu maqsadda joriy etilmoqda. Shu asosda
muammoga oid mavhum ko‘rsatkichlar emas, balki yordam va ko‘makka muhtoj
har bir oila va fuqaroning, xotin-qizlar, yoshlarning muammolari o‘z joyida aniq
o‘rganilmoqda, ular vaqtida va samarali hal etilmoqda. Bugungi kunda xalq
farovonligini, odamlarning hayot darajasini har tomonlama oshirish, buning uchun
yangi ish o‘rinlari, daromad manbalarini yaratish, kambag‘allikni qisqartirish,
qishloq va shaharlarimizni obod qilish iqtisodiy strategiyamizning eng muhim
yo‘nalishlaridan biri bo‘lib qolmoqda. Keksalar, nogironlar, og‘ir ahvolga tushib
qolgan insonlarni qo‘llab-quvvatlash, ularga mehr va muruvvat ko‘rsatish kabi
ezgu an’analar bugungi kunda yangicha ma’no-mazmun, amaliy harakatlar bilan
boyib, takomillashib bormoqda. Bu borada, ayniqsa, “Obod qishloq”, “Obod
mahalla”, “Besh muhim tashabbus”, “Har bir oila – tadbirkor”, “Yoshlar –
kelajagimiz” kabi dasturlar o‘z ijobiy natijasini bermoqda. Birgina “Obod qishloq”
va “Obod mahalla” dasturlari doirasida 2021 yilda barcha shahar va tumanlardagi
jami 8 mingga yaqin qishloq va mahallada qurilish, ta’mirlash va obodonlashtirish
ishlari amalga oshirilmoqda.

25Ta’kidlash kerakki, milliy tariximizda qishloq va mahallalarimizni
obodonlashtirishga hech qachon bunchalik katta mablag‘ ajratilmagan, eng
muhimi, ularning rivojiga bu qadar jiddiy e’tibor berilmagan. Muhtoj fuqarolarni
to‘g‘ridan-to‘g‘ri, aniq maqsad bilan moddiy qo‘llab-quvvatlashga qaratilgan
tizimli chora-tadbirlarni amalga oshirishda asosiy e’tibor aholining kam
ta’minlangan qatlamlariga dotatsiya berish emas, balki ularga daromad topish
uchun zarur sharoit va imkoniyatlar tug‘dirishga qaratilmoqda. Keyingi besh yilda
oliy ta’limga qabul kvotasi 3 barobar oshirilib, joriy yilda 182 ming nafar yoshlar
uchun talaba bo‘lish imkoniyati yaratildi. Bu – umumiy qamrov 28 foizga yetdi.
Bizga ma’lumki, bundan 4 yil avval bu raqam atigi 9 foizni tashkil etardi. Bu
borada davlat grantlari 21 mingtadan 47 mingtaga ko‘paytirildi ehtiyojmand
oilalarga mansub 2 ming nafar qizlarga hamda nogironligi bo‘lgan shaxslarning
ham 2 ming nafariga bu yil oliygohlarga kirish uchun alohida grantlar ajratildi.
2030 yilga qadar bitiruvchilarni oliy ta’lim bilan qamrab olish darajasini 50 foizga
yetkazish reja qilinmoqda. Mamlakatimizda uzluksiz milliy ta’lim-tarbiya
tizimining barcha bosqichlarini uyg‘un va mutanosib rivojlantirishga alohida
e’tibor berilmoqda. Oxirgi 5 yilda bolalarimizni maktabgacha ta’lim bilan qamrab
olish darajasi ilgarigi 27,7 foizdan 2 barobar ortib, 60 foizga yetgan, bog‘chalar
soni esa 3 marta ko‘payib, 14 mingdan oshdi. Qishloqlarda ishsiz yoshlarni
bandligini ta’minlash maqsadida ularga 10 sotixdan 1 gektargacha yer maydonlari
ajratish boshlandi. Yoshlar o‘rtasida kambag‘allikni kamaytirish, ularni o‘zini o‘zi
band qilishga rag‘batlantirishda “Yoshlar daftari”, yoshlar dasturlari doirasida
amalga oshirilmoqda. Jumladan, “Temir daftar”dagi oilalar farzandlari bo‘lgan 2
mingdan ziyod talabaning kontrakt pullari to‘lab berildi. Yurtimizda ota-onasidan
ajragan, mehrga muhtoj bolalarni qo‘llab-quvvatlash, ularning ta’lim-tarbiya olishi,
ish joyi va uyiga ega bo‘lishi, jamiyatda munosib o‘rin topishi, “Mehribonlik
uylari”, maxsus maktab-internatlar va “Bolalar shaharchasi”ning moddiy-texnik
bazasi, kadrlar salohiyatini mustahkamlashga jiddiy e’tibor berilmoqda.

26“Mehribonlik uylari” va maxsus maktab-internatlarda ta’lim-tarbiya
samaradorligini oshirish bo‘yicha yangi tizim joriy etildi. Ana shunday o‘quv-
tarbiya muassasalari tarbiyalanuvchilarining muammolarini o‘rganish hamda hal
etish, ularning orzu-istaklarini ro‘yobga chiqarish bo‘yicha yangi tizim – “Mehr
daftari” joriy etildi. Shuningdek, yetim va ota-ona qaramog‘idan mahrum bo‘lgan
bolalarni uy-joy bilan ta’minlash tartibi belgilandi. Unga ko‘ra, o‘ziga biriktirilgan
uy-joyga ega bo‘lmagan va turar joyga muhtoj sifatida hisobda turgan ana shunday
bolalarga ular 18 yoshga to‘lgan yili umumiy maydoni 25 kvadrat metrdan kam
bo‘lmagan 1 xonali, voyaga yetgan bolalar o‘rtasida nikoh tuzilgan holatlarda esa
50 kvadrat metrdan kam bo‘lmagan 2 xonali kvartiralar ajratiladi.
Mamlakatimizda ehtiyojmandlarga ijtimoiy yordam ko‘rsatishning keng
qamrovli mexanizmi yo‘lga qo‘yilmoqda. Prezident farmoniga muvofiq, ijtimoiy
yordamning barcha turlarini bir xil mezon va bir xil hujjatga muvofiq taqdim etish
imkonini beradigan “Yagona ijtimoiy reyestr” yaratilmoqda. Yil oxiriga qadar
tizim barcha hududlarda bosqichma-bosqich joriy etiladi. Bu tizim orqali
ma’lumotlarni tizimlashtirish har bir ijtimoiy yordam oluvchining ehtiyoj
darajasini hisobga olgan holda amalga oshiriladi. U oila a’zolarining daromadlari,
mol-mulki, bank hisoblari, olingan kreditlar va avtomobillar to‘g‘risidagi turli
idoralarning tegishli bazalarida mavjud bo‘lgan ma’lumotlar asosida aniqlanadi.
Istiqbolda “Yagona ijtimoiy reyestr” dasturining to‘liq ishga tushirilishi
inson omilini sezilarli darajada minimallashtiradi va natijada ijtimoiy yordamni
taqsimlashdagi korrupsiya holatlarini imkon qadar bartaraf etadi. Shuni ham
ta’kidlash kerakki, aholining eng kambag‘al qatlamlarini ijtimoiy himoya qilish va
qo‘llab-quvvatlash siyosati ehtiyojmand oilalarga beriladigan yordam pullari bilan
cheklanib qolmasdan maqsad — aholining iqtisodiy farovonligi darajasini oshirish
uchun sharoit yaratishdir. Odatda kambag‘allikka tushib qolishdan ko‘ra, undan
chiqish anchayin mushkul hisoblanadi. Shu bois davlat tomonidan ijtimoiy qo‘llab-
quvvatlash odamlarni bosqichma bosqich kambag‘allikdan chiqarish hisoblanadi
— boshqacha aytganda, odamlarni ana shu holatda tutib turishdan ko‘ra,

27kambag‘allar toifasidan chiqarish vositasi sifatida ko‘proq o‘zini ko‘rsatishi uchun
tegishli sharoitlarni yaratish davlat ijtimoiy siyosatining ustuvor vazifasi etib
belgilangan.
Xulosa
Aholi pul daromadlari ish haqi, tadbirkorlik faoliyatidan olinadigan
daromad, nafaqa, pensiya, stipendiya shaklidagi barcha pul tushumlarini, mulkdan
foiz, dividend, renta shaklda olinadigan daromadlarni, qimmatli qog`ozlar,
ko’chmas mulk, qishloq xo’jalik mahsulotlari, hunarmandchilik buyumlarini
sotishdan va har xil xizmatlar ko’rsatishidan kelib tushadigan daromadlarni o’z
ichiga oladi. Natural daromad mehnat haqi hisobiga olinadigan va uy
xo’jaliklarining o’z iste`mollari uchun ishlab chiqargan mahsulotlaridan iborat
bo’ladi. Aholi turmush darajasi tushunchasini ularning hayot kechirishi uchun
zarur bo’lgan moddiy va ma`naviy ne`matlar bilan ta`minlanishi hamda kishilar
ehtiyojining bu ne`matlar bilan qondirilishi darajasi sifatida aniqlash mumkin.
Farovonlikning eng quyi chegarasini oila daromadining shunday chegarasi
bilan belgilash mumkinki, daromadning bundan past darajasida ishchi kuchini
takror hosil qilishni ta`minlab bo’lmaydi. Bu daraja moddiy ta`minlanganlik
minimumi yoki kun kechirish darajasi (qashshoqlikning boshlanishi) sifatida
chiqadi. Dunyodagi barcha mamlakatlar aholi jon boshiga to’g`ri keladigan
o’rtacha daromadlar darajasi bilan bir-biridan keskin farqlanadi. Bu turli
mamlakatlar aholisining daromadlari darajasi o’rtasida tengsizlik mavjudligini
bildiradi.
Davlatning ijtimoiy siyosati tegishli markazlashgan daromadlarni
tabaqalashgan soliq solish yo’li bilan shakllantirish va uni byudjet orqali aholi turli
guruhlari o’rtasida qayta taqsimlashdan iborat. Aholini ijtimoiy himoyalash chora-
tadbirlari tizimidagi eng asosiy yo’nalish – bu narxlar erkinlashtirilishi va pulning
qadrsizlanish darajasi ortib borishi munosabati bilan daromadlarning eng kam va
o’rtacha darajasini muntazam oshirib borish hisoblanadi.

28Avvalo, shuni ta’kidlash kerakki, biz mamlakatimiz yangilanish davriga
qadam qo‘ygan birinchi kunlardan boshlab ochiq, pragmatik va amaliy tashqi
siyosat yuritish, dunyodagi barcha taraqqiyparvar mamlakatlar, ayniqsa, qo‘shni
davlatlar bilan yaqin do‘stlik va hamkorlik munosabatlarini mustahkamlashga
ustuvor ahamiyat qaratmoqdamiz.
O‘zbekiston bugun o‘zining uzoqni ko‘zlagan siyosati bilan mintaqamiz va
jahondagi siyosiy jarayonlarning faol ishtirokchisiga aylandi.

29Asosiy tayanch tushunchalar:
Aholi daromadlari – aholining ma‘lum vaqt davomida pul va natural
shaklda olgan daromadlar miqlori.
Nominal daromad - aholi tomonidan pul shaklida olingan daromadlari
summasi.
Ixtiyorida bo’lgan daromad - barcha soliqlar to’langandan keyin qolgan
daromad, ya‘ni shaxsiy iste‘mol va jamg’arma maqsadlarida foydalanish
mumikn bo’lgan daromad.
Real daromad - narx darajasi o’zgarishini hisobga olib aholi ixtiyoridagi
daromadning zarur bo’lgan moddiy va ma‘naviy ne‘matlarni sotib olishga
yetadigan quvvatidir. Qisqa qilib aytganda aholi daromadining xarid qo’vvatidir.
Lorents egri chizig’i – daromadlar tengsizligi darajasini miqoriy
aniqlashni xarakterlaydi.
Ijtimoiy to’lovlar - kam ta‘minlanganlarga pul yoki natural shaklda yordam
ko’rsatishga qaratilgan turli xil to’lovlar.
Ijtimoiy siyosat - bu davlatning daromadlar taqsimotidagi tengsizlikni
iqtisodiyot qatnashchilari o’rtasidagi ziddiyatlarni bartaraf qilishga
yo’naltirilgan siyosatdir.
Ijtimoiy siyosat – O‘zbekistonda davlat siyosatining muhim ustuvor
yo‘nalishi
Keyingi besh yil davomida mamlakatimizda keng miqyosdagi demokratik
o‘zgarishlar amalga oshirilmoqda. “Yangi O‘zbekiston” degan tushuncha real
voqelikka aylanmoqda.
Avvalo, shuni ta’kidlash kerakki, biz mamlakatimiz yangilanish davriga
qadam qo‘ygan birinchi kunlardan boshlab ochiq, pragmatik va amaliy tashqi
siyosat yuritish, dunyodagi barcha taraqqiyparvar mamlakatlar, ayniqsa, qo‘shni

30davlatlar bilan yaqin do‘stlik va hamkorlik munosabatlarini mustahkamlashga
ustuvor ahamiyat qaratmoqdamiz.
Foydalanilgan adabiyotlar
1. Sh.Mirziyoyev 2022 — 2026-YILLARGA MO‘LJALLANGAN YANGI
O‘ZBEKISTONNING TARAQQIYOT STRATEGIYASINI “INSONGA
E’TIBOR VA SIFATLI TA’LIM YILI”DA AMALGA OSHIRISHGA OID
DAVLAT DASTURI TO‘G‘RISIDA
2. Mirziyoyev Sh. Erkin va farovon, demokratik O‘zbekiston davlatini
birgalikda barpo etamiz.- Toshkent: O’zbekiston, 2022. II. Me'yoriy-huquqiy
manbalar
3. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2023-yil 28-fevraldagi PF-27-
son Farmoni lex.uz
4. O’zbekston Respublikasining Konstitusiyasi. – Toshkent: O’zbekiston,
2023.
5. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining «O‘zbekiston Respublikasini
yanada rivojlantirish bo‘yicha harakatlar strategiyasi to‘g‘risida» gi farmoni// Xalq
so‘zi, 2017 yil 7 fevral
6. O‘zbekiston Respublikasining “Fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish
organlari to‘g‘risida”gi qonuni lex.uz
7. Iqtisodiyot nazariyasi, Darslik Manba muallifi: B.Y. XODIYEV, SH.SH.
SHODMONOV TDIU Nashr yili: 2017

31Internet saytlari.
8. www.stat.uz - O'zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo'mitasining
rasmiy sayti.
9. https://cyberleninka.ru/article/n/ijtimoiy-siyosat-va-uning-yoshlar-ongida-ta-
siri
10. www.uza.uz - O'zbekiston Respublikasi Milliy Axborot Agentligi rasmiy
sayti.
11. https://uz.wikipedia.org
12. https://stat.uz
13. https://kun.uz/ 2023 yilgi soliq o'zgarishlari
14. https://www.imv.uz/news/category/yangiliklar/post-1124
15. www.ceep.uz - O'zbekiston Respublikasi Iqtisodiyot vazirligi
16. www.ziyonet.uz
17. http://fayllar.org
18. https://lex.uz/
19. https://www.unicef.org/uzbekl.azistan

Sotib olish