Buxoroning yetti piri va ularning ilmiy merosi - Tarix - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	12000UZS
Hajmi	48.6KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	07 Mart 2024
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Tarix

Buxoroning yetti piri va ularning ilmiy merosi

Sotib olish

O`zbekiston Respublikasi
Oliy ta`lim, fan va innovatsiya vazirligi
Andijon davlat universiteti
Tarix fakulteti
Tarix Mamlakatlar va Yo'nalishlar ta`lim yo`nalishi
II- bosqich 203 - guruh talabasi
Tarixiy o’lkashunoslik fanidan
KURS ISHI
Mavzu: Buxoroning yetti piri va ularning ilmiy merosi
Kurs ishi rahbari: ________________
Andijon

Mundarija
Kirish……………………………………………………………………….…..… 3
I Bob: Buxoro shahri haqida umumiy ma’lumot………….………….….….. 4-8
1.1 Buxoro Shahrining tarixi………………………………………………..…….. 5
1.2 Yetakchi ilm-fan odamlar va ularning ilmiy merosi haqida ta’rif………….…. 7
II Bob: Buxoroning yetti pir haqida ta’rif……………………………..…… 9-22
2.1 Naqshbandiya tariqati haqida umumiy ta’rif……………………….…....……. 9
2.2 Buxoroning yeti pirlari haqida umumiy ma’lumot……………………...…… 12
III Bob: Yetakchi bilimdonlar va Buxoro ilmiy merosi…………......…… 23-27
3.1 Buxoro ilmiy merosi bilan bog’liq o’zaro munosabatlar………………….… 25
3.2 Buxoro ilmiy merosining buxoro tarixi va madaniyatiga ta’siri………….…. 26
Xulosa…………………………………………………………………………… 28
Foydalanilgan adabiyotlar……………………………………………………... 30
2

Kirish
Buxoro – jahonning eng qadimiy va tarixiy-me'moriy obidalarga boy go’zal
shaharlaridan biri. 1997 yil shaharning 2500 yillik yubileyi xalqaro miqyosda
nishonlandi.
Buxoro nomi dastlab IX asrda tarixchi Narshaxiy tomonidan zikr etilgan.
Ko’plab tarixchilar, tilshunoslarning fikriga ko’ra, Buxoro so’zi sanskritcha
“vixara” so’zidan kelib chiqqan bo’lib, “qal'a” degan ma'noni anglatar ekan.
Qadimda shahar Numijkat va Faxira, deb ham atalgan. Buxoro ilk o’rta asrlardan
hunarmandchilik va savdo markazlaridan biri bo’lgan, bu yerda tayyorlangan
mahsulotlar Osiyo va Yevropa mamlakatlariga chiqarilgan. Arablar Buxoroni
“Madinat ut-Tujjor” (“Savdogarlar shahri”) yoki Madinat as-Sufriya (“Mis
shahar”) deb atagan.
1996 yil YuNESKO Buxoroni jahon madaniy merosi hisoblanuvchi shaharlar
safiga qo’shganligi va muhofazaga olganligini e'lon qildi.
Ko’hna Buxoroni tarixchilar, sayohatchilar “she'riyat va afsonalar shahri” deb
atagan. Bu qo’hna shaharning har bir ko’chayu xiyoboni, bog’iyu maydoni, xullasi
kalom har bir go’shasida olis o’tmishning aks-sadosi, qoldirgan izi bor. Ko’kka
bo’y cho’zgan minoralar, obidayu qadamjolar, osoru antiqalar inson aql-zakovatini
namoyish qiladi. Buxoro Sharqu G’arbda “ochiq osmon ostidagi muzey, shavkatli
tarixning jilvakor ko’zgusi” degan faxrli nomni ham olgan ekan.
3

I Bob: Buxoro shahri haqida umumiy ma’lumot.
Buxoro — O zbekiston Respublikasining qadimiy shaharlaridan biri, Buxoroʻ
viloyatining ma muriy, iqtisodiy va madaniy markazi. O'zbekistonning ilk
ʼ
poytaxti. Buyuk ipаk yo lida yirik tijorat markazlaridan bo lgan. O zbekistonning
ʻ ʻ ʻ
janubiy-g arbida, Zarafshon daryosi quyi oqimida joylashgan. Toshkentdan 616
ʻ
km. Buxoro 2 ta shahar rayoni (Fayzulla Xo jayev va To qimachilik)ga bo lingan.
ʻ ʻ ʻ
Aholisi 290000 (2019). Aholisining katta qismini o'zbeklar tashkil etadi. Oliy
ta’lim muassasalari: "Buxoro davlat universiteti", " Buxoro muhandislik-
texnologiya instituti". 1
Buxoro shahri qadim zamonlarda qanday nomlangani — noma lum. Milodiy
ʼ
V asrga oid xitoy manbalarida Buxoro shahri Nyumi tarzida tilga olinib o tilgan.
ʻ
Binobarin, shaharda shu nomdagi mulk hukmdorining qarorgohi ham bo lgan.
ʻ Tan
imperiyasining VII asrga oid solnomalarida Buxoro shahri An (Ango), Ansi, Buxo
(Buxe, Fuxo) shakllarida qayd etib o tilgan. Keyinchalik shahar har xil nomlana
ʻ
boshladi. Arab qadimiy manbalarda u Bumiskat, Madinat us-sufriya (Mis
shahar), Numijkat (so g dcha
ʻ ʻ numij yoki namich degani mashhur degan ma noni ʼ
anglatgan) tarzida keltirilgan. Qadimiy zamonlarda yashagan mahalliy
mualliflarning fikricha, shaharning nomi Buxor , ya ni
ʼ "Sanamlar turgan
ibodatxona" ma nosini anglatuvchi bir so zdan kelib chiqqan.
ʼ ʻ
Ayrim tadqiqotchilarning faraz qilishlaricha, Buxoro nomi mintaqaning eng
asosiy buddaviylik ibodatxonasi vixara yoki ana shu
vixaraning sug'diy transkripsiyasi bo lmish
ʻ buxoro (ibodatxona) so zidan kelib ʻ
chiqqan. Ammo buddaviylik va moniylik diniy ta limotlariga oid osori atiqalar
ʼ
shahar hududida ham, umuman, Buxoro vohasida ham topilgan emas.
Buxoro (Buxara) toponimi ilk bor So g d yozuvlari bilan Buxoroda zarb
ʻ ʻ
qilingan mis tangalarida tilga olingan (milodiy IV-V asrlar).
1.1 Buxoro Shahrining tarixi
1
Sadriddin Salim Buxoriy ,,Bahouddin Naqshband yoki yeti pir” Toshkent 2003
4

Buxoro, O zbekiston Respublikasi hududida joylashgan shaharlardan biridir.ʻ
Uning tarixi juda eski davrlarga, B.C. 5-ming yillariga qadar kelib chiqadi. Buxoro
shahri ilk paytda bir necha nomlar bilan atalib, ularga "Vihara", "Bhukara",
"Bukhara" deb atalib kelindi. 2
Buxoro shahri madaniy hayotning o ziga xos ahamiyatga ega bo lgan
ʻ ʻ
joylardan biri hisoblanadi. Uning asosiy o rnaklari, ob-havo, va asbob-uskunalari
ʻ
o zaro almashinuvi, ijodiy mahsulotlar va madaniyat tarmog i bo lib kelgan.
ʻ ʻ ʻ
Shaharning tarixi boyicha xalqaro atrofda ham e'tibor qozonib turib, turistlar va
tarixiy o zgartirishchilar tomonidan muqaddas saylanib kelmoqda.
ʻ
Buxoro shahri O rta Osiyo bo ylab o tgan karavan yo llari va tijorat marosimi
ʻ ʻ ʻ ʻ
tufayli, madaniy, iqtisodiy va diniy rivojlanishlar bilan tanishib olingan. Uning
tarixida Buxoro Emirliklari davri, Samanidlar, Qarakhanlar, Qo shoya Qurbonlar
ʻ
davri, Timuridlar davri, Shayboniyxonlar davri, Sheybaniyxonlar davri, mangitlar
davri, Ashtarkhanidlar davri va Qo qon xonligi davri kabi bir nechta muhim
ʻ
davrlar bo lgan.
ʻ
Buxoro shahri Timur tomonidan qurilgan ark, Lyabi-Hauz maydoni, Poi-
Kalyan kompleksi (Ichon-Qol, Mir-i-Arab madrasasi, Kalyan minaralari), Ark
qal asi, Chor Minor, Ulug bek Observatoriyasi kabi turli tarixiy ob ektlari bilan
ʼ ʻ ʻ
mashhurdir. Ular shaharning yillik mazkur festival va tadbirlarida ham ko rinib
ʻ
turib, turistlar va obro lar tomonidan keng qo llanilmoqda.
ʻ ʻ
Buxoro shahri G arb va Sharq madaniyatining o zaro aloqasini namoyon
ʻ ʻ
etuvchi, tarixiy va turistik joylardan biridir. Unga sayohat qilishda, shaharning
tarixi va madaniy asarlarini ko rish imkoniyati mavjud bo lib, bu erda turistlarga
ʻ ʻ
sayohat qilish uchun bir nechta obro lar, restoranlar va mehmonxonalar ham
ʻ
mavjuddir.
Buxoro shaharining madaniyati. Buxoro shahri madaniy hayoti bo yicha
ʻ
o ziga xos bog liqliklarga ega bo lgan qadimgi shaharlardan biridir. Uning
ʻ ʻ ʻ
2
Sadriddin Salim Buxoriy ,,Bahouddin Naqshband yoki yeti pir” Toshkent 2003
5

madaniyat tarmogi, ijodiy mahsulotlari, tarixiy ob ektlari va madaniy merosi orqaliʻ
namoyon bo ladi.
ʻ
1. Ijodiy Mahsulotlar: Buxoro shahri binobarin ko proq ustoqlar, suzannalar,
ʻ
keramalar, oqta to qimalari, namakdan joylashgan derazorlar va boshqa
ʻ
qimmatbaho mahsulotlar ustida mashhurdir. U shuningdek, Buxoro ipak sotuvchi
bozorida o ziga xos xilma-xil ipak mahsulotlari ham mavjud. Bu ijodiy
ʻ
mahsulotlar shaharning tajribali ustalar tomonidan qo llanib, bugungi kunda ham
ʻ
ko p o ziga xos uslublar bilan ishlab chiqilmoqda.
ʻ ʻ
2. Tarixiy Ob ektlar: Buxoro shahri tarixiy ob ektlar bakidagi boylik bilan
ʻ ʻ
mashhurdir. Uning asosiy tarixiy merosi ichida Timur tomonidan qurilgan Buxoro
Arxi, Lyabi-Hauz maydoni, Poi-Kalyan kompleksi (Ichon-Qol, Mir-i-Arab
madrasasi, Kalyan minaralari), Ark qal asi, Chor Minor, Ulug bek Observatoriyasi
ʼ ʻ
kabi ob ektlar joylashgan. Bu ob ektlar turistlar va obro lar tomonidan keng
ʻ ʻ ʻ
tarqalgan va o ziga xos tarixiy va madaniyat tajribasini namoyon etadilar.
ʻ
3. Madaniy Meros: Buxoro shahri madaniy meros bakidagi turli san atning
ʼ
o zini ko rsatadigan joy hisoblanadi. Uning adabiyot merosi, musiqa, ustoqlar,
ʻ ʻ
beshik ustoqlari va adras ipak to qimalar ustida ishlovchi tarixiy vaqtlardan buyon
ʻ
doimiyligi mavjud. Buxoro shahrining adabiyoti ko p o ziga xos xalq qo limi,
ʻ ʻ ʻ
folklori va tarixiy qo rg onlari bilan ajralib turib, turistlarga o ziga xos madaniy
ʻ ʻ ʻ
atmosfer tajribasini ta minlaydi.
ʼ
4. Festival va Tadbirlar: Buxoro shahri yillik ravishda bir nechta festival va
tadbirlarga xizmat qiladi. Ular ichida "Buxoro Tadbirlari Festivali" kabi ko plab
ʻ
milliy va madaniy tadbirlar jamiyat tomonidan ta şkil qilingan. Bu tadbirlar
ʼ
Buxoro shahrining adabiyoti, musiqasi, ustoqlari va madaniy merosiga e'tibor
qaratadilar va shahar aholisi va turistlar uchun madaniy mavzu va ko rinishlarda
ʻ
bo lib o tadi.
ʻ ʻ
Buxoro shahri madaniyati uning tarixiy va turistik bog liqligi bilan keng
ʻ
qamrovli va erkakdir. U madaniyat turi va ob ektlari orqali turistlarga, o ziga xos
ʻ ʻ
mahsulotlar orqali to lovchi bozorlarga va o ziga xos madaniy meroslar orqali
ʻ ʻ
joylashgan festival va tadbirlarga ko rish imkoniyatini ta minlaydi.
ʻ ʼ
6

1.2 Yetakchi ilm-fan odamlar va ularning ilmiy merosi haqida ta’rif
Yetakchi ilm-fan odamlar, bir sohada o'zinga xos bilim va tajribaga ega
bo'lgan, o'z sohasida muvaffaqiyatli, tanqidiy, nazariy va amaliy ishlarni amalga
oshirgan olimlardir. Ular, ilmiy tadqiqotlarni olib borish, yangi bilimlar va
tushunchalar yaratish, mavzuni tahlil qilish va ilmiyning amaliyotga o'tkazishda
katta ahamiyatga ega bo'lgan shaxslardir.
Yetakchi ilm-fan odamlar, ilmiy merosi orqali o'z sohalarida muvaffaqiyat
qozonishlari va ilm-fan jamiyati va jamoatiga katta qo'shni yaratishlari bilan ajralib
turadilar. Ularning ilmiy merosi, ilmning rivojlanishiga, yangi tushunchalar va
metodologiyalarni o'rganishga, ilmiy diskussiyalarga qo'shilishga, boshqalar bilan
fikr almashishga, yangi ilmiy koncepsiyalarni tarqatishga, o'z sohalarida murakkab
va halqaro muammolarni hal qilishga qaratilgan natijalarni o'z ichiga oladi.
Yetakchi ilm-fan odamlarning ilmiy merosi, ulardagi ilmiy qo'shnilarni,
bilimlar sohasidagi yuqori malakani va ilm-fan sohasidagi muvaffaqiyatlarini
ifodalaydi. Ular o'z sohalari bo'yicha ko'p qator ilmiy eserlarni yaratish, ilmiy
maktablarda o'qitish, konferentsiyalarda va ilmiy majlislarida so'zlashish, ilmiy
jurnal va nashrlarda maqola yozish, ilmiy hamjamiyatlar bilan hamkorlik qilish,
ilmiy o'quv markazlarini tashkil etish va boshqalar bilan birgalikda tadqiqotlar olib
borish kabi faoliyatlar bilan tanishadi.
Yetakchi ilm-fan odamlar o'zining ilmiy merosiga qarab, ulardagi bilim va
tajribalar jamiyatlarga, o'quv markazlarga, akademik institutlarga, universitetlarga,
ilmiy jurnallarga, nashrlarga, o'quv kitoblariga va ilmiy konferentsiyalarga ta'sir
qiladi. Ularning merosi, yangi ilmiy yonalishlarni rivojlantirishda, ilm-fan
sohasidagi innovatsiyalarni o'rgatishda va ilmiy jamiyatni o'sishda katta
ahamiyatga ega bo'ladi.
Bundan tashqari, yetakchi ilm-fan odamlar o'z sohalarida yirik tarbiyachilar,
ilmiy yutuqlar, ilm-fan mustaqilligi va uning o'rni, jamiyatning intellektual
rivojlanishi va o'zaro hamkorlikni yanada kuchaytirishda muhim rol o'ynaydilar.
7

Ularning ilmiy merosi, kelajak pokizalarga ilm-fan sevgisini o'rnatish, ularni ilmiy
ishlarda qatnashishga va bilim olg'usini tarbiyalashga rag'batlantiradi.
Yetakchi ilm-fan odamlar o'z sohalaridagi yuqori malakalari va ilmiy
merosiga asoslangan holda, bilim va tajribalari orqali ilmiy jamiyatni
rivojlantirishda, yangi bilimlar yaratishda va ilm-fan sohasining amalga
oshirilishida katta ahamiyatga ega bo'ladi.
8

II Bob: Buxoro viloyatida joylashgan qadimiy yetti pir haqida ta’rif.
Buxoro — tabarruk zamin. Azal-azaldan turli savdo yo’llari, madaniyat va
sivilizatsiyalar chorrahasida joylashgan bu ko’hna go’shaning ohanrabosi, ko’rku
tarovati insonni doimo o’ziga chorlab turadi. 3
Buxoroga yiliga dunyoning turli nuqtalaridan minglab sayyohlar keladi. Ular
bu sharif zaminda tarix bilan yuzlashadilar. Insoniyatning asrlar osha yashab
kelayotgan ezgu tutumlari, madaniyati va qadriyatlariga guvoh bo’lib, ularning
mohiyatida yotgan umumbashariylik, boqiylik sirlarini anglashga urinadilar. Islom
dini peshvolari, allomalari, aziz-avliyolari bosgan tuproqni, qo’llarining qaynoq
tafti qolgan masjidu minoralarni, ruhlari kezib yurgan manzillarni ziyorat qilishga
oshiqadilar...
Buxoro – Naqshbandiya tariqati yettita buyuk so’fiylarining vatanidir.
Tasavvufning buyuk vakillari bu yerda yashab, diniy va ijtimoiy faoliyat olib
borib, muborak Buxoro ning vujudga kelishi va gullab-yashnashi, ma naviy tarbiyaʼ
va hissiy ruhni yuksaltirishga o’z hissalarini qo’shganlar. Bu yerda muqaddas
so’fiylarning dafn etilgan joylari – pirlar , islomiy ziyoratgoh lar saqlanib qolgan.
2.1 Naqshbandiya tariqati haqida umumiy ta’rif
Naqshbandiya(Naqshbandiylik) tasavvuf tariqatlaridan biri. Bahouddin
Naqshband asos solgan. 4
Naqshbandiya xojagon tariqati negizida paydo bo lib,
ʻ Yusuf
Hamadoniy , Abduxoliq G ijduvoniy
ʻ , Ahmad Yassaviy qarashlarini omuxta etdi,
ularga yangi ruh berib rivojlantirdi. XV—XVIII asrlarda savdo va
hunarmandchilik bilan shug ullanadigan shahar aholisi hamda ko chmanchi
ʻ ʻ
3
Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Ма h камасининг 1992 йил 3 ноябрдаги “ Ба h овуддин
На q шбанд таваллудининг 675 йиллигини нишонлашга тайёргарлик ва уни ўтказиштў g‘ рисида ” ги
q арори .
4
Sadriddin Salim Buxoriy ,,Bahouddin Naqshband yoki yeti pir” Toshkent 2003
9

chorvador aholi orasiga keng yoyildi. Naqshbandiya ta limotining asosida "ko ngilʼ ʻ
xudoda bo lsin-u, qo l ish bilan band bo lsin" ("dil ba yoru, dast ba kor") shiori
ʻ ʻ ʻ
yotadi. Naqshbandiyada pir-u muridlik qoidalari hiyla osonlashtirilgan, sirtdan
turib e tiqod qo yish, imon mustahkamligi, Haqtaologa sidqidildan itoat etish, ixlos
ʼ ʻ
va ma naviy kamolot asosiy o rin egallaydi.
ʼ ʻ Rasm-rusumlar, odatlarni ko r- ʻ
ko rona ado etish, riyo, soxta dindorlik qoralanadi. Axloqiy poklik, qanoatli, sabrli
ʻ
bo lish, ixtiyoriy faqirlik bilan
ʻ Allohga intilish yuksak fazilat hisoblanadi.
Naqshbandiyada odamning qadri mansabi, boyligi bilan emas, ma naviy komilligi
ʼ
bilan o lchanadi. Naqshbandiyada hunar, kasb egallab, o z mehnati bilan halol
ʻ ʻ
luqma yeb yashash talab qilinadi, tilanchilik, darbadarlik bilan kun kechirish sufiy
uchun isnod sanaladi. Qul, xizmatkor saqlash, o zganing mehnatidan foydalanish
ʻ
ham man etiladi. Naqshbandiyaning yuqoridagi shiori tarkidunyochilikka,
tekinxo rlikka qarshi qaratilgan. Naqshbandiyada manmanlik, sufiy, shayxman deb
ʻ
kerilish, shovqin-suron ko tarib zikru samo bilan odamlar diqqatini o ziga qaratish
ʻ ʼ ʻ
qoralanadi. Naqshbandiyada asosiy talab — qalbni dunyo g uborlaridan tozalash,
ʻ
o z nafsi bilan kurashib ruhda charog onlik topish, qalbda Alloh nomlarini
ʻ ʻ
naqshlab borish usullari ishlab chiqilgan. Zikri xufiya (yashirin zikr tushish)
shunga xizmat qilgan. "Tashqaridan xalq bilan, ichkaridan Haq bilan bo lish", har
ʻ
bir nafasni Xudo yodi bilan chiqarish, qadamni savob ishlar, ezgu amallar sari
qo yish, yurt kezib, aziz-avliyolar qabrini ziyorat qilish, g ofillarni hushyor etish,
ʻ ʻ
har qanday holatda qalb ogoxligiga erishish — Naqshbandiyaning asosiy ma naviy
ʼ
tarbiya usuli hisoblangan.
Naqshbandiyada pir va murid orasidagi ma naviy orifona suhbatga katta
ʼ
e tibor qilingan. Naqshbandiyaga ko ra, suhbat — anjuman ichra bo lish,
ʼ ʻ ʻ
bilmaganni bilib olish, yuksalish, karomatlar sir-u asrori, ilohiyot olami nurlaridan
baxramandlik bo lsa, buning aksi — xilvat esa kishini bilimdan, ma rifatdan
ʻ ʼ
mahrum qiladi. Naqshbandiyada o zini o zi nazorat qilib borish, olgan bilimlarini
ʻ ʻ
dilda mustahkamlash, umrning har bir damini savob ishga, har bir nafsni ma naviy
ʼ
kamolot uchun sarflash lozim deyiladi. "Vuqifi zamoniy" (muayyan vaqtda to xtab
ʻ
o zini tekshirish), "vuqufi adadiy" (ishlarini sarhisob qilib tekshirish), "vuqufi
ʻ
10

qalbiy" (qalb amallari qanday bo layotganligini to xtab, tekshirib borish) kabiʻ ʻ
shiorlar ("qudsiy so zlar") ham ana shu nazorat usuliga kiradi. Naqshbandiya, shu
ʻ
tariqa, tasavvufni islom shariati va payg ambar sunnati bilan yanada
ʻ
mustahkamroq bog ladi. "Urvatul vusqo", ya ni barcha ishda payg ambar so zlari
ʻ ʼ ʻ ʻ
va ishlariga suyanish Naqshbandiya shiorlaridan biriga aylandi. Naqshbandiyada
sufiylik iste dodiga ham e tibor berilgan, ya ni ba zi kishilarning men falon
ʼ ʼ ʼ ʼ
silsiladanman, naslnasabim falon-falonchilarga borib taqaladi, degan gaplariga
qarshi Bahouddin Naqshband "ran silsilada emas", ran Allohning jazbasida" deb
aytadi. Jazba bo lmasa, sufiylikda maqomatlarga ko tarilish qiyin.
ʻ ʻ
Naqshbandiya Bahouddin Naqshband hayotligidayoq keng shuhrat qozondi.
Naqshbandiyani nazariy jihatdan ishlab chiqishda Muhammad Porso , Alouddin
Attor xizmatlari katta bo ldi. Bu tariqatga faqatgina oddiy xalq emas,
ʻ
balki Buxoro va Samarqand ulamolari, Amir Temur avlodidan bo lgan shoh va
ʻ
shahzodalar kira boshladilar. XV asrdayoq
Naqshbandiya Eron , Afg oniston
ʻ , Misr , Hijoz , Shimoliy Kavkaz , Turkiyaga tarqala
boshladi. Ayniqsa, "hazrati Eshon" unvoniga musharraf bo lgan
ʻ Xoja Axror
valiy — Nosiriddin Ubaydulloh faoliyati tufayli Naqshbandiyaning obro -e tibori
ʻ ʼ
yana ham oshdi. Bahouddin Naqshband zamonida mansabdor shaxslar, shox-u
amirlardan uzoq turish lozim deyilgan bo lsa, Xoja Ahror valiy davrida
ʻ
Naqshbandiya siyosiy doiralarga kirib bordi. Naqshbandiya XVI
asrda Hindistonga tarqaldi. Bunda Bobo valiy , Xoja Boqibilloh (1563—
1603), Axmad Sirhindiy (1564—1624) faoliyati yaxshi samara bergan. Ayniqsa,
Ahmad Sirhindiy u yerda sunniylik yo nalishini mustahkamlash uchun
ʻ
Naqshbandiyadan unumli foydalangan. Naqshbandiyani Turkiyada
yoyilishida Mulla Abdulloh Simaviy (1490-yilda vafot etgan), Ahmad Buxoriy va
boshqa shaxslarning xizmati bor. Naqshbandiya XVI—XVII asrlarda Misr va
Hijozga (Arabistonga) kirib boradi. Eronning Nishopur , Isfahon , Yazd shaharlariga
tarqalib, shular orqali Falastin , Iroq , Iordaniyada ko plab tarafdorlarga ega bo lgan.
ʻ ʻ
Hindiston orqali u Indoneziya , Malayziya , Seylonga tarqaldi. Keyingi
asrlarda Rossiya , Bosniya va boshqa Yevropa mamlakatlariga yoyilgan.
11

Hozirda AQSH , Kanada , Avstriyada Naqshbandiya markazlari, xonaqolari,
jamg armalari bor.ʻ 5
2.2 Buxoroning yeti pirlari haqida umumiy ma’lumot.
Xo’ja Abduxoliq G’ijduvoniy
Xoja Abdulxolih 1103 yil G’ijduvonda tug’ilib, 1179 (ayrim manbalarda
1220) yil marhum bulganlar. Qabrlari G’ijduvon shahrida. Bu zoti sharif avliyopar
sultoni, qutbi zamon, olimi Rabboniy, buyuk tarbiyachi bo’lib, xojagon tariqatining
asoschisi xisoblanadilar. Hazrati Abdulholih Xizr Alayhissolom, Yusuf
Hamadonik, Imom Sadriddin, Niyoz Xorazmiy (Boboyi Laqlaqogi)lardan ta’lim
olgan. Abdulholiqning otalari Imom Abduljamil asli rumlik (yani turkiyalik)
bo’lib, Imom Molik (713-795) avlodidan, Abdulholiqning onalari esa podshoh qizi
bo'lganlar. Hazrat Abdulholih “Risolai saxobiya”, “Maxsad as solikin”, “Maslakal
orifii”, “Maqomoti Yusuf Xamadoniy”, “Tariqat odobi” nomli asarlar, taqsim,
ruboiy va hityalar yozgan. Abdulxolih G'ijduvoniy haxparida Xoja Orif ar
Revgariy, Jomiy, Navoiy, Api Safiy, Nosiriddin Tura, Maxdumi A’zam,
Muxammad Bohir va boshqa alloma, avliyolar o’z kitoblarida ma’lumot berganlar.
A. Navoiy yozadilar: “Alarning (yani Abdulxolihinning) Ravishi tariqatda
huzhzhatdur. Barcha foruh (haqni botildan ajratuvchilar) ning mahbulidurlar. (A.
Navoiy, “Mukammal asarlar tuplami”, 17-jild. T. – 2001 yil, 253-bet). Hazrati
Xoja Jahonga Olloh shundayi ulug’ bir darajani berdiki, "Har vaqt Namozda
Kabaga borar erdilar". (o’sha kitob, 254-bet). Xazratning juda ko’p murid, muhib,
shogirdlari bulgan, eng yetuklari: Xoja Ahmad Siddih, Xoja Avliyoi Kabir, Xoja
Sulaymon Karmoniy, Xoja Orif ar Revgariylardur.
Xo’ja Abdulholiqning ruhlari Bahouddin Naqqshbandni tarbiya qilgan. Xazrat
Abdulholiq ,,Tariqat odobi’’ kitoblarida yozadilar: ,,Ey fazraznd! Ilm bilan odobni
ham o’rgan. Zero, odobsiz odam alloh Lutfidan mahrumdir. Xakq bilan aslo nizo-
janjal etma. Yaxshi xulq, odob ila umrguzarolik ayla. Sunnati saniyani mahkam
5
Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Ма h камасининг 1992 йил 3 ноябрдаги “ Ба h овуддин
На q шбанд таваллудининг 675 йиллигини нишонлашга тайёргарлик ва уни ўтказиштў g‘ рисида ” ги
q арори .
12

tut, salafi solihi, taqvoli imomlar yo’llarga ergash. Bid’at ahlidan yiroq bo’l, zero,
har qanday bid’at gunohdir’’.
2003 yil Xazrat Xojai Jahonning 900 yillik yubileylari jahon miqyosida
yurtimizda nishonlab kelinmoqda. Xazrat majmualarida XXI asr obidasi qad
ko’targan. Abdulxoliq asarlari nashq etilmoqda. 6
Buxoroga ziyoratga kelganlarning ko’pchiligi o’z
safarlarini Naqshbandiya ta limotiga asos solgan ma naviy ustozʼ ʼ Xo’ja Abduxoliq
G’ijduvoniy maqbarasini ziyorat qilishdan boshlaydilar. Abduxoliq
G’ijduvoniy payg’ambarning o’ninchi avlodi bilan ma nan
ʼ
bog’liq. Maqbara ayvonining o’nta ustun va tayanchi o’ninchi avlodga
ishora. Xo’ja Abdulxoliq G’ijduvoniy davrida maqbara chillaxona vazifasini
o’tagan bo’lib, u yerda qirq kunlik jazirama issiq davrda odamlar ibodat qilish
uchun kelgan. Vaqt o’tishi bilan muqaddas ibodat joyi
ardoqli ziyoratgohga aylanadi.Yaqin o’tmishda maqbara tashlandiqqa aylangan
edi. Maqbara bugungi namunaviy shaklga ega bo’lishi uchun bir necha zamonadan
omon o’tib kelishi kerak bo’ldi. Hozirda Abduxoliq
G’ijdunoniy maqbarasi qadimgi Sharqning bir qismi, er va osmon orasidagi rishta
hisoblanadi.U Buxoro viloyatining G'ijduvon tumanida dafn etilgan
6
Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Ма h камасининг 2002 йил 4 декабрдаги “ Абдулхоли q
G‘ иждувоний таваллудининг 900 йиллигини нишонлаш тў g‘ рисида ” ги q арори .
13

Xo’ja Muhammad Orife ar-Revgariy
Xo’ja Muhammad Orif ar-Revgari maqbarasi murshid Xo’ja Orif
Revgariy ning dafn etilgan joyidir. U XII asrning o’rtalarida Revgar qishlog’ida
tug’ilib, buyuk murshid Abduxoliq G’ijduvoniy ning murid i bo’lgan. Buyuk
ustozning vafotidan so’ng, u qolganlarga ruhiy murabbiy bo’lish uchun ruxsat
olgan. Umrining oxirigacha faol diniy faoliyat bilan shug’ullangan. Baland
ovozda zikr qilishni xush ko’rgan. Xo’ja Orif 150 yil umr ko’rganligi
haqida afsonalar mavjud. U Buxoro viloyatining Shofirkon tumanida dafn etilgan.
Xo'ja Muhammad Orif ar-Revgariy, O'zbekistonning Buxoro Viloyati,
Vobkent tumani, Orifon qishlog'ida joylashgan diniy va adabiyotiy shaxsiyati
bo'lgan mashhur sufiy, olim va shoir. Uning tanilgan ismi bilan ham Orifoniy, Orif
Vobkenti sifatida ham ataladi.
Xo'ja Muhammad Orif ar-Revgariy 1177 yilda Vobkent tumani hududida
tug'ilgan. U Buxoro Viloyati hududida turmushga chiqgan va Orifoniy madrasasida
ilm o'qitgan. Xo'ja Muhammad Orif ar-Revgariyning o'zining oshxonasi va
hayotining kengligi tarixiy manbalar bilan ko'rsatilgan.
Orifoniyning asosiy ilmiy yutuqlari tasavvuf, diniy maslahatlar, adabiyot va
mantiqiy masalalar bo'lgan. Uning sufiylikda katta maqomi va ulkan izohlariga
e'tibor qaratilgan. U tasavvufiy hayoti va ma'naviyatga oid nazm va manzum
asarlarni yaratgan.
Xo'ja Muhammad Orif ar-Revgariyning mashhur asarlari orasida "Orifoniy"
va "Muhabbatnoma" kabi asarlar ko'p etkazib berilgan. "Orifoniy" asari
Orifoniyning o'z hayotini, tasavvufiy ma'naviyatini, erk, sabr, muhabbat va ulkan
ruhiy rivojini yoritgan. "Muhabbatnoma" esa muhabbat va ilm-fanni dolzarb
mavzularni muhokama qilgan asardir.
Xo'ja Muhammad Orif ar-Revgariyning adabiy yutuqlari bilan birga, uning
ma'naviyat va mantiqiy fikrlari, so'z san'ati va shoiriyatining kuchli taraqqiyoti
ham e'tibor qaratilgan. U sufiylikda erkin fikrlarni va muhabbatni o'rnatgan,
ayniqsa O'zbek adabiyoti va islom tarixida katta o'rni bo'lgan.
14

Xo'ja Muhammad Orif ar-Revgariyning hayoti, ishlari va asarlari O'zbekiston
adabiyoti va madaniyatiga muhim hissa qo'shgan va bugun ham u O'zbek
adabiyotida noyob shaxsiyatlar orasida e'tibor qilinadi. 7
Xo’ja Maxmud Anjir Fag’naviy
Xo’ja Maxmud Anjir Fag’naviy maqbara si – eng buyuk so’fiy , murshid ning
dafn etilgan joyi. Vobkent shahri yaqinida tug’ilgan. Hayot yo’lining
boshlanishida hunarmand va duradgor bo’lgan. Ilm olishning mashaqqatli yo’lini
bosib o’tib, murshidlikka erishdi. Mahmud Anjir Fag’naviy “g’aflatda uxlab
yotganlar uyg’onishi kerak” deb birinchilardan bo’lib zikrni baland ovozda
o’qigan. U o’z ona qishlog’i Anjirbog’da dafn qilingan.
Xo'ja Maxmud Anjir Fag'naviy, O'zbekistonning Buxoro Viloyati, Fag'ona
(Fag'navo) shahrida turmushga chiqgan diniy va adabiyotiy shaxsiyati bo'lgan
mashhur olim, sufiy va shoir. Uning tanilgan nomi bilan ham Maxmud Fag'naviy
sifatida ham ataladi.
Xo'ja Maxmud Anjir Fag'naviy 1048 yilda Fag'ona shahrida tug'ilgan. Uning
hayoti haqida to'liq ma'lumotlar kam, ammo uning O'zbek adabiyoti va islom
tarixiga katta ta'siri bor. Xo'ja Maxmud Anjir Fag'naviyning Fag'naviy mahallasi
bo'ylab tarbiyalanib, ilmiy bilimlarni o'rganganligi bilan mashhur.
Maxmud Fag'naviyning asosiy ilmiy yutuqlari tasavvuf, adabiyot va diniy
maslahatlar bo'lgan. U sufiylikda yuqori darajali maqom va ulkan ilm-fann
muhitiga ega bo'lgan. Xo'ja Maxmud Fag'naviyning tasavvufiy madhiyalarida
O'zbek adabiyoti va madaniyatining o'ziga xos bo'lgan hayratlanarli ramziy va
estetik tadbirlar ko'rsatilgan.
Uning mashhur asarlaridan biri "Divan" nomi bilan tanilgan. Bu asarida
Fag'naviyning gazallar, ruboilar va o'zbek adabiyoti uchun asosiy kizil kitob
sifatida e'tibor qaratilgan. Uning shoiriyatida O'zbek adabiyotining badiiy va
nazariy muammolari yoritilgan, shoir o'zining sevgi, xudo, tabobat, insonga oid
xususiyatlarni ramziy va gazallar orqali bayon qilgan.
7
Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Ма h камасининг 2002 йил 4 декабрдаги “ Абдулхоли q G‘ иждувоний
таваллудининг 900 йиллигини нишонлаш тў g‘ рисида ” ги q арори .
15

Xo'ja Maxmud Anjir Fag'naviyning adabiy va ilmiy yutuqlari, o'zining erkin
fikrlari va o'zbek adabiyoti tarixida o'rnatgan o'ziga xos o'rni bilan e'tibor
qaratilgan. U O'zbek adabiyoti va islom tarixida eng muhim shaxsiyatlardan biri
hisoblanadi va asarlari bugun ham O'zbek adabiyoti va madaniyatining muhim
merosi sifatida o'z vazifasini o'zida saqlab turadi.
Xo’ja Ali Romitaniy
Xojai Azizon nomi bilan mashxur. Bu sharif Rometanning Qo’rg’on
qishlog’ida tug’ulganlar. Maqomatlari g’oyat oliy, karomatlari bisyor, kasblari
to’quvchi bo’lgan. ,,Rashaxot’’da yozilishicha, 1310 yil, ,,Maqomati Shohi
Naqshband’’da ta’kidlanishicha, 1321 yil vafot etganlar. 130 yil umr ko’rganlar.
Qabrlari Ko’hna Urganchda obod ziyoratgohidir.
Xoja Alining Xoja Muhammad va Xoja Ibrohim ismli o’g’illari bo’lgan.
Xo’ja Alining Rometandagi Qo'rg’on qishlog’ida tabarruk qadamjo ziyoratgohlari
bor. U yer qilinmoda. Xoja Alining to’rtta mashhur halifalari bulgan: Xoja
Muhammad Qulohduz, Xoja Muhammad Halloj, Xoja Muhammad Bovardi, Xoja
Muhammad Boboyi Samosiy.
Xo’ja Ali Romitaniy ning yodgorlik majmui – so’fiy lik tariqat ining
xo’jagoniy yo’nalishi taniqli murshidi dafn etilgan joydir. So ’ fiy ga xalq orasida
« Azizxon » – aziz shayx nomi berilgan . XII asrning oxirida Romitan shahrida
tug ’ ilgan . Butun hayoti davomida to ’ quvchilik bilan shug ’ ullangan . Ali
Romitaniy amalga oshirish imkoni bo ’ lmagan ishni – mo ’ g ’ ullarni islom dini ni
qabul qilishiga erishdi . Mo’g’ullar istilosidan keyin yaroqsiz yerlarni tiklashga
yordam bergan, tabiblik bilan shug’ullangan. Afsonaga ko’ra, so’fiy odamlarning
fikrlarini o’qish qobiliyatiga ega bo’lib, unga savolga berishlaridan oldin javob
qaytargan. Uzoq va taqvoli hayoti davomida uning ko’plab shogirdlari bo’lgan,
ularning orasida o’g’illari ham bor edi. Kichik o’g’li Xo’ja Ibrohimga o’z
ta limotini davom ettirishni vasiyat qilgan.ʼ
Xo’ja Muhammad Bobo Samosiy
16

Xoja Muhammad Bobo Samosiy yodgorlik majmui – Xo’ja Ali
Romitaniy ning shogirdi mashhur so’fiy ning dafn qilingan joyidir. Xo’ja
Samosiy so’fiy lik rivojiga bebaho hissa qo’shgan, buyuk inson – Muhammad
Bahouddin Naqshband ning dunyoga kelishini bashorat qilgan. Afsonada
aytilishicha, kunlarning birida, Bahouddin ning ona qishlog’i Qasri
Hiduvon yonidan o’tayotib so’fiy da kashf yuz bergan. U mazkur joyda so’fiy lik
va ma rifatning buyuk farzandi dunyoga keladi, bu yerning nomi esa oriflarʼ
qishlog’i bo’ladi deb aytgan.Murshid 1354-yilda 95 yoshida vafot etgan.
Muqaddas maqbara Romitan tumanining Simas qishlog’ida joylashgan. Ushbu
yerda ajoyib insonning o’z ta limotlariga monand
ʼ
ravishda maqbara , masjid, quduq va go’zal bog’ barpo etilgan.
Romitan tumanining Samos qishlog’i tomon yursangiz, yana bir tarixiy
majmua qarshingizdan chiqadi. Bu yerda ma’naviy komillik timsoliga aylangan
yana bir mo’tabar zot — Muhammad Boboyi Samosiy qabri va maqbarasi bor.
Xalq ushbu avliyoni kelajakni oldindan ko’ra olgan, deb biladi. Xususan, u
zot bir guruh muridlari bilan Buxoro yaqinidagi qishloqdan o’tib ketayotganda “Bu
tuproqdan bir er isi kelmoqda”, deb Bahouddin Naqshbandning dunyoga kelishini
bashorat qilgani rivoyatga aylangan.
Xo’ja Sayid Amir Kulol Buxoriy
Sayyid AMIR KULOL k.s. - Asli Ismlari Sayyid Amir Kalon bo’lib, Buxoro
yaqinidagi Suxor qishlog’ida tug’ilganlar. Bu zot tahminan 1287 yilda dunyog
kelgan.
Kulolchilik bilan shugullanganliklari tufayli Mir Kulol nomi bilan mashhur
bo’lgan. Mir Kulolning bir yuz o'n to’rtta avliyo bo’lgan halifalari bor edi, eng
yetuklari Bahouddin Naxshband, Mavlono Orif Deggaroniy, Shayx Yodgor Valiy,
Shayx Jamoliddin Dehai Osiyoi, Shayx Shamsiddin Kulol, Xoja Darzuniylardir.
17

Mir Kulolning Sayyid Amir Burxon, Sayyid Amir Hamza, Sayyid Amir Shoh,
Sayyid Amir Umar ismli farzandlari bulgan. “Mahomoti Amir Kulol”da naql
qilinishicha, Hazrat Mir Kulol mujarrad (buydoqlik) davrlarida Rometan
tumandagi bog'larning birida o'z tengqurlari bilan ittifoq bo'lib, choponlarini
yuvibtilar va birodarlariga aytibtiki, ey yoronlar, choponlarni paxsa devor ustiga
yoymayllik, chunki u yerdagi tikanlarga ozor berilur. Zinhor daraxtlari shohiga
osmaylik, shohlar egilib, jabr bulur. Zaminga ham tashlamaylik, ut-o'lanlar harob
bulur. “Bu gaplarni eshitib, ne qilarini bilmay qolgan birodarlar surabtiki:
“Amir,siz cho’poningizni qanday qilib qurutasiz?” Xazrat debdilar: “Men
cho’ponimni ustimga tashlab, oftobda o’tiraman va shunday qilib qurutaman. Ey
yoronlar, agar maxsa devordan bir parcha uzilib yerga qulasa yo daraxt shoxi sinsa,
yo chorva yeydigan o’tlarga zarar yetsa, Xudoga ne uzr bildirurmiz?! Zinhor
nomashru(shariatga zid) ishlar, kichik bo’lsa ham qilmang. Chunki kichik gunoh
takrorlanaversa, duzaxga olib borur. Paygambar s.a.v., istig’for (kechirim so'rash)
bilan katta gunohlar ham kechiriladi, muttasil qilinaverilsa, kichik gunohlar ham
kattaga aylanadi, deganlar”.
Hazrat Amir Kulol deydilarki, to tahvo (parhez) ni ro’zg’oringiz shiori
etmasangiz, Olloh taolo sizga to’g’ri yo’l eshigini ochmaydi.
Hazrat Amir Kulol deydilarki, siz bir serdaraxt bohha kirdingiz, har bir
daraxtning behisob shoxlari, har bir shoxning behisob barglari bor va har bitta
bargda bittadan sush ho’nib, yangroq va faseh ovoz bilan «Assalomu alaykum,ey
valiyulloh!» — deyishsa, bu qanchalik yoqimli bo’lmasin, siz zinhor bundan
g’ururlanmang, shu zahotiyoq ham zohir,ham botiningizdan Olloh taolodan
qo’rquv joy olsin. Goho banda Olloh taolodan shu qadar qo’rqsinki, do’zax faqat
men uchun bino qilingan, degan fikr uning qalbida bo’lsin. Va go’o Ollohning
ra^matidan umidvor bo’lib, shodlansin, zero Xudoning nazdida butun olam
gunohini mag’firat qilish dushvor emas.
Sayid Amir Kulol diniy ulamo bo’lib, yuzdan ortiq izdoshlarga ega edi, ular
orasida Bahouddin Muhammad Naqshbandiy ham bor edi.
18

U Naqshbandiy ni so’fiy lik asoslari, zikrni to’g’ri o’qish va xo’jagoniy tariqatining
an analari bilan tanishtirdi. O’sha paytlarda eng qadrli va aziz ruhiy o’g’liniʼ
ishonib topshirayotganligini anglab yetgan shayx Xo’jai Samosiy ustozni Buyuk
murid bilan tanishtirgan, degan fikr ham bor. Sayid Amir Kulol 1370-yilda
o’zining tug’ilib o’sgan Suxar qishlog’ida dafn etilgan.
19

Bahouddin Naqshbandiy
Bahouddin Naqshband, Bahouddin Naqshband nomi bilan ham tanilgan, O rtaʻ
Osiyolik so fiylar ustozi va naqshbandiya tasavvufining asoschisi. U milodiy 1318
ʻ
yilda Buxoro yaqinidagi Qasr-i Orifon qishlog’ida tug’ilgan, hozir O’zbekiston
tarkibiga kiradi. Bahouddin Naqshbandiy islom tasavvuf tarixidagi eng nufuzli
so’fiy ustalaridan biri sanaladi.
Bahouddin Naqshband (Muhammad binni Muhammad Bahouddin an-
Naqshband al-Buxoriy) 1318-yil, Chig atoy ulusi
ʻ , Buxoro yaqinidagi Qasri
Hinduvon qishlog ida
ʻ tug iladi. Bahouddin Naqshband ʻ Muhammad
payg ambar
ʻ avlodlariga mansub sayyidzodalardan ekanligi qayd etilgan va ota
tomondan 11-imom Imom Xasan al-Askariyning ikkinchi o g li Sayyid Ali
ʻ ʻ
Akbarni avlodi hisoblanadi. Otasi Muhammad Buxoriy to quvchi hamda o yma
ʻ ʻ
naqsh soluvchi (naqshband) bo lgan va o g li ham bu hunarni egallaydi.Bahouddin
ʻ ʻ ʻ
Naqshbandning birinchi piri — ustozi Xoja Muhammad Boboyi Samosiy edi.
Keksa shayx yosh Bahouddin Naqshbandni tarbiyalashni o rinbosarlaridan
ʻ
bo lmish
ʻ Amir Sayyid Kulolga topshirdi. U tariqat bobida bilganlarini o rgatib ʻ
bo lgandan keyin shog irdiga ijozat beradi. Bahouddin Naqshband ilm
ʻ ʻ
istab, yassaviya tariqati shayxlarining mashhur vakillaridan bo lmish Qusam shayx
ʻ
oldiga, Naxshab (hozirgi Qarshi ) shahriga boradi. Taxminan 1389-yil Buxoro
yaqinidagi Qasri Orifon qishlog ida
ʻ vafot etgan.
Uning nomi bilan atalgan naqshbandiya tariqati islom olamidagi yirik
so’fiylik tariqatlaridan biriga aylandi. Bu ichki ma'naviy rivojlanish va islom
qonunlariga rioya qilishning uyg'unligini ta'kidlaydi. Bu buyruq zikr deb
nomlanuvchi jim meditatsiya amaliyotiga va ruhiy rahbar yoki ustoz bilan shaxsiy
aloqaning muhimligiga alohida e'tibor beradi.
Bahouddin Naqshbandiyning ta’limoti va amaliyoti so’fiylik rivojiga katta
ta’sir ko’rsatdi va ko’plab musulmonlarning ma’naviy hayotiga ta’sir ko’rsatishda
davom etmoqda. Uning Buxorodagi qabri Bahouddin Naqshband maqbarasi nomi
bilan mashhur bo lib, so fiylar va naqshbandiya tariqatining boshqa tarafdorlari
ʻ ʻ
uchun mo ljallangan ziyoratgoh hisoblanadi.
ʻ
20

Xazrad Baxouddin kabilari ustidagi daxma va ushbu ziyoratgohdagi
honaqohni Abdulazizxon ibn Ubaydulloh 1544 yilda qurirgan. Maqbara atrofida
masjid, xovuz, quduq, minora, darvozaxona bor.
Hukumatimizning sa’y-harakati bilan 2003 yil Hazrat Bahoudsin
ziyoratgohlari yanada obod, fayzli etildi. Buxoro shahridan to ushbu
ziyoratgohgacha boradigan yo’l jahon andozasiga mos hilib bino etilgani tahsinga
loyih. Hazrat Bahouddin ziyoratgohlarida ulkan majmu’a had rostladi. Bunday
keng ko’lamdagi obodonchilik ishlari biror asru ayyomda hilingan emas. Qadimgi
darvozalar— Xoja Dilovar, Bobus Salom asl holiga keltirildi. Ziyoratgohning
janubida ulkan gumbazli darvozaxona hurildi. Hazratning habrlari sharhi va
janubida ulkan va go’zal ayvon tiklandi. Bu yangi ayvon hadimgi ayvonga g’oyat
mutanosibdir. Xonahoh, masjidlar, madrasa binolari sidhidildan ta’mirlandi.
Hazrat Bahouddin Nahshband ziyoratgohlari bilan onalari — Orifabibi
ziyoratgohlari bir majmuaga aylantirilgan. Orada bog’, gulzor barpo bo’lgan.
Hazrat Bahouddin muzeylaridagi eksponatlar ham yangilanib, bu yerga kirgan
kishi tasavvuf, Yetti Pir hahlarida yaxlit bir tushunchaga ega bo’ladi. Toshkent,
Samarhand, Xorazm, Qo’hon va boshha viloyatlardan kelgan ho’li gul ustalar ixlos
bilan, e’tihod bilan ushbu majmuada xizmat hildilar. Bir so’z bilan aytganda, XVI
asr obidasi harama-harshisida, unga uyg’un holda XXI asr obidasi qad rostladi.
Mashoyixlar: «Ming eshitgandan bir ko’rgan afzal» deganlar. Ushbu
majmuani ta’rif-tavsiflashga halam ojiz. Kelgan odam ko’radi va hoyil bo’ladi.
Hazrat Bahouddinning ulug’ nomlariga munosib ziyoratgoh barpo etilgandir.
Darhaqihat, «Har qanday obodlik ko’ngildan boshlanadi» (I.A.Karimov), to
ko’ngil obod bo’lmasa, bunday hashamatli, bunday ko’rkam, bunday salobatli,
bunday fayzli majmuani bino qilib bo’lmaydi.
Hazrat Bahoudsin majmualarini ziyorat hilayotganingizda o’tgan
ulug’larimizning quyidagi qalb so’zlari hulog’ingizga eshitilsa, aslo ajablanmang:
Bizni yodga olganni — Olloh yodga olgaydur,
Alarning yuragiga Olloh tavfiq solgaydur.
Bizni e’zozlaganni Olloh e’zozlar beshak,
21

Azizlarning yodida alar nomi qolgaydur.
Bizni yodga olganning zamoni obod bo’lgay,
Makoni obod bo’lgay, jaqoni obod bo’lgay.
Ne zksa o’rib olgay o’shani odam, beshak,
Bizni yodga olganning xirmoni obod bo’lgay!
* * *
Kim seni yor ztdi, yor bo’ldi oqibat,
Kim seni zor etdi, zor bo’ldi oqibat!
Ey Buxoro! Bu ne ^ikmatdur, ajab —
Kim seni xor etdi, xor bo’ldi osibat!
Ulug’ pirlarimiz ziyoratgohlarini obod etayotganlarni Olloh taolo ikki
dunyoda saodatmand etsin, Omin!
22

III Bob: Yetakchi bilimdonlar va Buxoro ilmiy merosi
Yetakchi bilimdonlar Buxoro ilmiy merosining asosiy muassasachilaridir.
Ularning ilmiy faoliyati, yaratgan asarlar va o'zlarining ulug'vorligi Buxoro ilmiy
merosiga ahamiyatli hisoblanadi. Ulardan kelib chiqqan ilmiy meroslar shahar va
dunyo ilmiy hayotiga ta'sir qo'zg'atgan.
Buxoro shahrida yetakchi bilimdonlarning o'rniga keltirilishi mumkin:
1. Al-Buxoriy (Al-Bukhari):
Al-Buxoriy, Buxoro shahri asliy manbalardan biridir. Uning "Al-Jomi' as-
Sahih" asari hadis ilmidagi muhim maqomga ega bo'lgan va islomiy hadislar
to'plamidir. Uning hadislar to'plami, ushbu sohada yoqimli manba sifatida
hisoblanadi. Al-Buxoriyning o'zining ulug'vorligi va faoliyati ilmiy meroda aham
ahamiyatga ega.
2. Avliyo al-Buxoriy:
Avliyo al-Buxoriy, Buxoro shahri asarlaridagi ahamiyatli shaxslardan biridir.
Uning "Kitobu Ziji" nomli asari astrologiya va astronomiya sohalarida keng
tarqalgan asarlardan biridir. Uning ilmiy faoliyati va o'zining ilm-fan merosi
Buxoro ilmiy merosiga ahamiyatli hisoblanadi.
3. Al-Farg'oniy (Al-Farabi):
Al-Farg'oniy, Buxoro shahri bilan bog'liq bo'lgan falsafa, musiqa, siyosat va
madaniyat sohalaridagi bilimdonlardan biridir. Uning asarlari va fikrlari falsafa
sohasida keng tanqidiy o'qishlar yuzaga keltirgan. Al-Farg'oniyning ilmiy faoliyati
Buxoro ilmiy merosiga ahamiyatli hisoblanadi.
4. Al-Khwarizmiy:
Al-Khwarizmiy, Buxoro shahri bilan bog'liq bo'lgan matematika va
astronomiya sohasidagi ulug'vor ilm-fan odamlardan biridir. Uning "Hisob kitobi"
nomli asari matematika sohasidagi muhim asarlardan biri hisoblanadi. Al-
Khwarizmiyning o'zining ilm-fan merosi va ulug'vorligi Buxoro ilmiy merosiga
ahamiyat keltiradi.
5. Ibni Sino (Avicenna):
23

Ibni Sino, Buxoro shahri bilan bog'liq bo'lgan tibbiyot, falsafa, kimyo va
boshqa sohalardagi ulug'vor ilm-fan odamlardan biridir. Uning "Kanoning kitobi"
va "Qonun kitobi" asarlari tibbiyot sohasidagi muhim asarlardan hisoblanadi. Ibni
Sinoning o'zining ilm-fan merosi va ulug'vorligi Buxoro ilmiy merosiga ahamiyatli
ta'sir qilgan.
Ushbu yetakchi bilimdonlar Buxoro ilmiy merosiga o'zining yaratgan asarlari,
fikrlari va ulug'vorligi bilan ahamiyatli hisoblanadilar. Ular Buxoro shahri va
uning ilmiy hayotiga katta ta'sir qo'zg'atganlar.
24

3.1 Buxoro ilmiy merosi bilan bog’liq o’zaro munosabatlar
Buxoro ilmiy merosi, Buxoro shahri va uning aholisi bilan o'zaro
qatnashishlar, o'zaro munosabatlar o'rnatgan. Bu munosabatlar tarixdan boshlab
keng ahamiyatga ega bo'lgan va shaharning intellektual hayoti va madaniyatiga
ta'sir qo'zg'atgan.
Buxoro ilmiy merosi bilan bog'liq o'zaro munosabatlar quyidagilardan iborat
bo'lishi mumkin:
1. Ilm-fan markazlar va o'quv muassasalari:
Buxoro shahri ilm-fan markazlarining markaziy joylashuvi bo'lib, bu
markazlar ilmiy tadqiqotlar, o'qitish faoliyatlari, konferensiyalar va seminallar
orqali ilm-fan sohasidagi bilimlarni rivojlantirishga xizmat qilishadi. Buxoro davlat
universiteti, ilmiy tadqiqot instituti va boshqa o'quv muassasalar bu bilim
markazlarining muhim vakillaridir.
2. Birlashgan ilm-fan jamoalari:
Buxoro shahri ilm-fan sohasidagi birlashgan ilm-fan jamoalari va
assotsiatsiyalar orqali ilm-fan hamjamiyatini yaxshilashga intilishga erishgan. Bu
jamoalar ilmiy konferensiyalar, seminarlar, ilmiy jurnallarni chop etish va ilmiy
ijodiy faoliyatni oshirish bilan shug'ullanadilar. Ulardan biri hamda dunyo
miqyosida tanqidiy shartnomalar bilan hamkorlik qilgan "Al-Buxoriy" nomli
assotsiatsiya shuninglardan biridir.
3. O'zbek klassik adabiyoti:
Buxoro shahri, O'zbekiston adabiyot tarixidagi eng aham shaharlardan
biridir. Buxoro ilmiy merosi bilan adabiyot o'rtasidagi munosabatlar o'zbek klassik
adabiyoti tufayli katta ahamiyatga ega bo'lgan. Yetakchi ilm-fan odamlar Buxoro
shahrida yashagan, ulardan foydalanish orqali asarlarni yaratgan va shaharning
madaniyatini zenginlashtirgan.
4. Tarixiy meroslar va turizm:
Buxoro shahri tarixiy meroslar bilan boyitilgan bo'lib, bu meroslar ilmiy
tarixiy tadqiqotlar uchun xavfsiz joylar sifatida e'tibor qo'shgan. Ularga turistlar va
ilm-fan tadqiqotchilar kelib, tarixiy asarlar va joylar orqali Buxoro shahri tarixi va
25

madaniyatini o'rganish, tadqiq etish imkoniyatiga ega bo'lishadi. Shuningdek,
Buxoro shahri turizm va madaniyatni birlashtirish uchun ilmiy tadbirlarga ham
xizmat qilgan.
Buxoro ilmiy merosi bilan bog'liq o'zaro munosabatlar shaharning intellektual
hayotini rivojlantirishda va tarixiy meroslarini saqlab qolishda muhim ahamiyatga
ega bo'lgan. Bu munosabatlar o'quv muassasalari, ilm-fan markazlari, ilm-fan
jamoalari, adabiyot, tarixiy meroslar va turizm sohasidagi faoliyatlar orqali amalga
oshiriladi.
3.2 Buxoro ilmiy merosining buxoro tarixi va madaniyatiga ta’siri
Buxoro ilmiy merosi, Buxoro shahri tarixi va madaniyatiga katta ta'sir
qo'zg'atgan. Bu meros, shaharning zengin tarixiy yodgorliklari, ilmiy faoliyatlar va
yaratilgan asarlar orqali shahar va uning aholisi uchun ahamiyatli muhimlikka ega
bo'lgan. 8
Buxoro ilmiy merosi Buxoro tarixi bilan bog'liq ravishda quyidagi ta'sirlarni
ko'rsatadi:
1. Tarixiy ma'lumotlar saqlash:
Buxoro ilmiy merosi tarixiy ma'lumotlar saqlash va ularni izchil tarzda
taqdim etish orqali Buxoro shahri va uning tarixi haqida xalqqa kengroq
ma'lumotlarni taqdim etadi. Bu meros, tarixiy asarlarni, qadimiy yozmalar va
hujjatlarni saqlab turadi, ular orqali shaharning tarixiy jarayonlarini o'rganish
imkoniyatini beradi.
2. Tarixiy tadqiqotlar:
Buxoro ilmiy merosi tarixiy tadqiqotlar olib boradi va bu tadqiqotlar
shaharning tarixi haqida yangi ma'lumotlar olish va tarixiy yodgorliklarni tahlil
qilishga imkon beradi. Ularning ilmiy tadqiqotlari, tarixiy voqealarni yaxshi
tushunish va ulardan o'rganish imkoniyatini yaratadi.
3. Ilmiy o'qishlar va ta'lim:
8
Sadriddin Salim Buxoriy ,,Bahouddin Naqshband yoki yeti pir” Toshkent 2003
26

Buxoro ilmiy merosi, ilmiy o'qishlar va ta'lim sohasida ham katta ta'sir
qo'zg'atadi. Uning asarlari, ilmiy kitoblar va maqolalar orqali o'qishlar o'tkaziladi
va ilmiy ta'lim muassasalarida Buxoro tarixi va madaniyatini o'rganish imkoniyati
yaratiladi.
4. Madaniyatning rivojlanishi:
Buxoro ilmiy merosi, shahar va uning aholisini tarixiy va madaniy asoslarga
asoslangan xalqaro hamjamiyat bilan bog'lashga yordam beradi. Uning yaratgan
asarlar va ilmiy faoliyatlar orqali Buxoro madaniyatining rivojlanishida katta
ahamiyatga ega bo'ladi.
Buxoro ilmiy merosi tarixiy, adabiyotiy, falsafa, ilm-fan va boshqa
sohalardagi ulug'vor shaxslarning faoliyati va yaratgan asarlari bilan Buxoro shahri
tarixi va madaniyatiga katta ta'sir qo'zg'atgan. Ushbu meros, Buxoro shahri va
uning aholisi uchun qimmatli bir hazina hisoblanadi va shahar tarixining muhim
qismidir.
27

Xulosa
Xulosa qilib shuni aytish mumkinki, Naqshbandiya tariqati yettita buyuk
so’fiylarining vatanidir. Tasavvufning buyuk vakillari bu yerda yashab, diniy va
ijtimoiy faoliyat olib borib, muborak Buxoro ning vujudga kelishi va gullab-
yashnashi, ma naviy tarbiya va hissiy ruhni yuksaltirishga o’z hissalariniʼ
qo’shganlar. Bu yerda muqaddas so’fiylarning dafn etilgan joylari
– pirlar , islomiy ziyoratgoh lar saqlanib qolgan.
Buxoroning mashhur allomalari va ularning nomi bilan atalgan
ziyoratgohlarga misol keltiradigan bo’lsa. Xo’ja abduxoliq G’ijduvoniy-, Xo’ja
Muhammad Orif ar-Revgariy, Xo’ja Maxmud Anjir Fag’naviy, Xo’ja Ali
Romitanniy, Xo’ja Muhammad Bobo Samosiy, Xo’ja Sayid Amir Kulol Buxoriy,
Bahouddin Naqshbandiy.
Ushbu ziyoratgohlar Buxoro viloyatida joylashgan mashhur allomalardan
ba'zilaridir. Ularni quyidagi tartibda ko'rsatayman:
Xo'ja Abduholiq G'ijduvoni (Abu Abdullah Muhammad ibn Abdurahmon
G'ijduvoni) - G'ijduvoniy ziyoratgohi Buxoro shahrida joylashgan. U shuhratli
islom alimi bo'lib, G'ijduvoniy madrasasini, kuksiyonini va ko'plab ilmiy asarlarni
yaratgan.
Xo'ja Muhammad Orif ar-Revgariy - Revgariy ziyoratgohi G'ijduvoniyning
talabalari tomonidan inobatga olingan. U ham Buxoro shahrida joylashgan va
o'qituvchi sifatida faollik ko'rsatgan.
Xo'ja Maxmud Anjir Fag'naviy - Fag'naviy ziyoratgohi Buxoro viloyatining
Fag'navo tumani bo'ylab mashhur. U "Anjir" nomi bilan ham mashhur. Uning
hayoti va tarixiy xizmatlari haqidagi malumotlar cheklangan bo'lsa-da, u Sufiyo
Anjiriy nomi bilan tanilgan.
Xo'ja Ali Romitanni - Romitonnii ziyoratgohi Romitan tumani Buxoro
viloyatida joylashgan. Uning haqiqiy ismi bilan xilob bo'lganligi uchun "Ali
Romitanni" deb ataladi.
Xo'ja Muhammad Bobo Samosi - Samosi ziyoratgohi Buxoro shahrida
joylashgan. U aslida Buxoro viloyatining Payariq tumanida joylashgan.
28

Muhammad Bobo Samosi, islomiy ma'naviyatni o'qitish, ilm fanlarini o'rgatish va
tarixiy asarlarni yaratish bilan mashhur bo'lgan.
Xo'ja Sayid Amir Kulol Buxoriy - Kulol Buxoriy ziyoratgohi Buxoro
shahrida joylashgan. U haqida juda kam malumotlar mavjud, lekin u Sufiyo Amir
Kulol deb ham taniladi.
Bahouddin Naqshbandiy - Naqshbandiy ziyoratgohi Buxoro viloyatining
Qasri Orifon tumani bo'ylab mashhur. U Buxoro viloyati tashqi ko'rinishi
bo'lmagan xuddi Buxoro shahrida joylashgan. Bahouddin Naqshbandiy, mashhur
Sufiyo va tarixiy shaxslardan biridir.
Ushbu ziyoratgohlar, islomiyyat, tarixiy islam fanlari, sufiyo tasavvufiyoti va
insoniyat tarixidagi ahamiyatli shaxslar bo'lib, sayyohlar va o'qituvchilar uchun
katta ma'naviyat va ilmiy manba sifatida xizmat qilmoqda.
29

Foydalanilgan adabiyotlar
1. Каримов И.А. Тарихий хотирасиз келажак йўq. - Т.: Шарq,1998.
2. Каримов И.А. Биз келажагимизни ўз qўлимиз билан qурамиз. –Т.:
Ўзбекистон,1999.
3. Mirziyoev Sh. Erkin va farovon , demokratik O ’ zbekistondavlatini birgalikda
barpo etamiz ( uzbek va rus tillarida ). – T .: O’zbekiston , 2016.
4. Mirziyoev Sh . Buyuk kelajagimizni mard va olijanob xalqimizbilan birga
quramiz . – T .: O ’ zbekiston , 2017.
5. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Ма h камасининг 1992йил 3 ноябрдаги
“Ба h овуддин На q шбанд таваллудининг 675йиллигини нишонлашга
тайёргарлик ва уни ўтказиштў g ’рисида” ги q арори.
6. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Ма h камасининг 2002йил 4
декабрдаги “Абдулхоли q G ’иждувоний таваллудининг 900йиллигини
нишонлаш тў g ’рисида” ги q арори.
30

Buxoroning yetti piri va ularning ilmiy merosi

Sotib olish