Документ

Всего документов: 5844
Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена	20000UZS
Размер	812.9KB
Покупки	0
Дата загрузки	29 Февраль 2024
Расширение	docx
Категория	Информатика и ИТ

C++ da o’qituvchi oylik maoshini hisoblash dasturi

olmaydi va interfeys elementlari uchun “ota” bo'la olmaydi. To'g'ri to'rtburchak
bo'lmagan boshqaruv komponentalarining afzalligi - ularni nisbatan kam resurs
talab qilishida.
Vizual komponentalarning xossalari
Xossalar ilovalar yaratilishi va boshqarilishida komponentalar tashqi
ko'rinishi va amal qilishini boshqarish imkonoyatini beradi. Odatda komponenta
xossasinig qiymatlari ilovalarni yaratish vaqtida Ob'ektlar Inspektori yordamida
amalga oshiriladi. Keltiriladigan misollarda tushunarli bo'lishi uchun xossalar
qiymatlari qiymat berish operatori yordamida amalga oshiriladi. Shuni ta'kidlab
o'tish kerakki, komponentalar barcha xossaga ega bo'lmasligi mumkin. Masalan,
Edit tahriri Caption xossasiga ega emas, Label yozuvi ReadOnly xossasiga ega
emas va hakazo.
Quyida komponentalarda uchraydigan asosiy xossalarga izox beramiz.
Caption xossasi komponenta sarlavhasini yozish satrini o'z ichiga oladi.
Sarlavha satridagi ayrim belgilar tagiga chizilgan bo'lishi mumkin, ular tezkor
murojaat tugmalarining kombinatsiyasini bildiradi. Ko'rsatilgan belgini <Alt>
tugmasi bilan bir vaqtda bosilishi shu sarlavhadagi komponentaga sichqonchaning
tugmasini bosish bilan bir xil amalni yuzaga keltiradi. Tezkor murojaat belgisini,
shu belgi oldiga ‘&’ belgisini quyish orqali belgilanadi, masalan:
Label1->Caption=”Avtobus &nomerini kiriting”;
Button1->Caption=”&Tamom”;
Suni qayd etish kerakki, Caption xossasining qiymatlarini Object inspector
darchasi Properties varagidagi mos qatoridagi satr maydonida kiritish ham
mumkin.
Align xossasi komponentani u joylashgan konteyner ichidagi joylashuv
variantlarini aniqlaydi. Aksariyat hollarda konteyner sifatida Form formasi yoki
Panel paneli keladi.
Align xossasi quyidagi qiymatlarning birini qabul qilishi mumkin:

I.KIRISH
Bizning о ldimizda alg о ritmlarni EHM tushunadigan tilda yozish masalasi
turadi, buning uchun ma х sus alg о ritmik tillar mavjud. EHM payd о bo’lganidan
b е ri juda ko’plab alg о ritmik tillar yaratilgan. Ularni shartli ravishda uch tipga
ajratish mumkin:
- Quyi darajadagi pr о grammalash tillari (mashina tillari)
- O’rta darajadagi pr о grammalash tillari
- Yuq о ri b о sqichli pr о grammalash tillari
Quyi darajadagi pr о grammalash tillarida buyruqlar va amallar ma’lum
k о dlar (raqamlar) bilan if о dalangan bo’lib, ular EHM qurilmalari adr е slari bilan
b е v о sita ishlashga mo’ljallangan va mashina tili d е b ham yuritiladi.
O’rta darajadagi pr о grammalash tillarida amallar va buyruqlarni
(k о mandalar) ni if о dalash uchun о dam tushunishi uchun qulay bo’lgan har х il
qisqartma so’zlardan f о ydalaniladi. Bunda ham pr о gramma tuzuvchi EHM
qurilmalari adr е slari bilan ishlashi l о zim. Bu qiskartmalar-mn е m о k о dlar d е yiladi,
bu turdagi pr о grammalash tillari ass е mbl е rlar d е b ataladi.
Yuq о ri darajadagi pr о grammalash tillarida ko’rsatmalar ins о n tiliga yaqin
bo’lgan so’zlar va birikmalardan ib о rat bo’lib, pr о gramma tuzish uchun juda qulay
va bir о r ma х sus amallardan tashqari h о llarda adr е slar va qurilmalar bilan b е v о sita
b о g’liq ko’rsatmalarni bilish zarur emas. Yuq о ri b о sqich pr о grammalash tillariga
mis о l sifatida F О RTRAN, Alg о l, RL-1, BASIC, PASCAL, C, C  tillarini
k е ltirish mumkin.
Inf о rmatsi о n t ех n о l о giyalarining jadal suratlar bilan riv о jlanishi,
Internetning payd о bo’lishi, yangidan yangi va ma’lum maqsadlarga mo’ljallangan
pr о grammalash tillari va muhitlari yaratildi va yaratilm о qda.
Ularga mis о l sifatida dBase, KARAT, LISP, F ох Pr о , Simula, Delphi, Visual
Basic, Visual C  , HTML, Java, Java Script kabi tillar va pr о grammalash
muhitlarini k е ltirish mumkin. H о zirgi kunga k е lib о b’ е ktga yo’naltirilgan va vizual
pr о grammalash t ех n о l о giyalari k е ng tarqalm о qda.

$TShiftState Shift, int X, int Y) { } Bu yerda Sender - sichqoncha ko'rsatgichi qaysi boshqaruv elementi ustida ekanligini, X va Y sichqoncha ko'rsatgichining Sender boshqaruv elementi koordinata tizimidagi koordinatalarini ko'rsatadi. Shift parametri <Alt>, <Ctrl> va <Shift> tugmalarining holatini bildiradi. Bu parametr quyidagi qiymatlarning kombinatsiyasini olishi mumkin : SsShift - <Shift> tugmasi bosilgan; SsAlt - < Alt > tugmasi bosilgan; SsCtrl - < Ctrl > tugmasi bosilgan; SsLeft - sichqonchaning chap tugmasi bosilgan; SsMiddle - sichqonchaning o'rta tugmasi bosilgan; SsDouble - ikkilangan bosish amalga oshirilgan. Masalan. Sichqoncha ko'rsatgichining koordinatalarini chop qilish: void __fastcall TForm1::FormMouseMove(TObject *Sender, TShiftState Shift, int X, int Y) { Form1->Caption=”Sichqoncha ko'rsatgichi koordinatalari: (” + IntToStr(x) + “,“ + IntToStr(y)+”)” ) ; } Sichqoncha ko'rsatgichini forma ustida harakatlantirganda uning koordinatalari forma sarlavhasida ko'rsatiladi. OnKeyPress va OnKeyDown hodisalari klaviatura tugmasini bosganda yuzaga keladi. OnKeyUp hodisasi klaviatura tugmasini qo'yib yuborganda yuzaga keladi. Klaviatura tugmasini bosganda hodisalar quyidagi ketma - ketlikda ro'y beradi : OnKeyDown => OnKeyPress => OnKeyUp. Klaviaturani bosib turganda uzluksiz ravishda OnKeyDown hodisasi, tugma quyib yuborilgandan keyin OnKeyUp hodisasi ro'y beradi. OnKeyPress hodisasi klaviatura tugmasi bosilganda ro’y beradi va bosilgan tugmaga mos keluvchi belgining ASCII kodini qabul qiladi.$ ${ Label1->Caption=TimeToStr(Time()); } Sichqoncha bilan Button1 tugmasiga bosilganda Label1 joylashgan joyda ayni paytdagi vaqt akslanadi. OnClick xodisasi boshqaruv elementini tanlaganda ro’y beradi. Odatda bu xodisa sichqoncha tugmasi bilan kompanentaga bosganda ro'y beradi. Ilova yaratishda OnClick juda keng ishlatiladi. Misol uchun label1 yozuvini tanlagandagi hodisani ishlash. OnClick xodisasi boshqa hollarda ham yuzaga kelishi mumkin. Masalan, Button1 komponentasida kiritish fokus turgan holda “ “ (probel) yoki “Enter” tugmasi bosilsa (CheckBox komponentasi uchun probel tugmasi bosiladi) ham OnClick hodisasi ro’y beradi. OnMouseDown hodisasi sichqoncha tugmasini bosganda ro'y beradi. OnMouseUp hodisasi sichqoncha tugmasi qo'yib yuborganda ro'y beradi. Umuman olganda sichqoncha tugmasi bosib qo’yib yuborilganda qo'yidagi hodisalar ketma - ketligi ro'y beradi : OnMouseDown => OnClick (chap tugma uchun) => OnMouseUp. Agar komponenta sohasiga sichqoncha tugmasini ikkilangan bosishi amalga oshirilsa, OnDblClick hodisasi ro'y beradi. Bu holdagi hodisalar ketma - ketligi qo'yidagicha bo'ladi: OnMouseDown => OnClick => OnMouseUp => OnDblClick => OnMouseDown => OnMouseUp. C++ Builder yuqorida qayd qilingan holatlarda qo'lda yuzaga keltirishga imkon beradi. Masalan, Button2->Click() amali Button2 tugmasi bosilishini immitatsiya qiladi. OnMouseMove hodisasi vizual komponenta ustida sichqoncha ko'rsatgiko'rsatgichini harakat qilishi davomida uzluksiz ravishda yuzaga kelib turadi. Bu hodisa funksiyasi ko’rinish quyidagicha: void __fastcall TForm1::FormMouseMove(TObject *Sender,$

III BOB. AMALIY QISM
3.1 Dastur loyihasini yaratish.
Dastur loyihasini yaratishda oldimizga asosiy maqsadni to’g’ri qo’yib
olishimiz zarur bo’ladi, bu maqsad quyidagicha: dasturni qaysi muhitda tuzish, kim
uchun tuzish va qanday tuzish kerakligini aniqlab olish zarur.
Biz dasturni tuzish uchun C++ Builder 6 dasturidan foydalanamiz. Dasturni
ishga tushirgach biz uchun Form1 ochiladi va u unit 1 bilan birgalikda bo’ladi.
Biz formaga fon qo’yib olamiz buning uchun Additional bo’limidan image
komponentasini tanlaymiz va formaga joylashtiramiz so’ng shu bo’limdan
SpeedButton tugamisini joylashtiramiz quyida rasmda bu komponentalar
ko’rsatilgan:
Bu komponentalar o’rnatilgandan so’ng har birining caption xususiyatiga
Kiritish, Chiqish kabi so’zlarni yozib chiqamiz. Keying ishimiz dasturni baza
bilan bog’lash uchun komponentalar joylashtirishdan iborat bo’ladi buning uchun
ADO bo’limidan ADOconnection komponentasini joylashtiramiz.
Keyingi komponenta DataAccess bo’limadagi DataSource komponentasi bo’ladi:
Bundan uchtasini joylashtiramiz va ADO bo’limidagi Adotable dan ham uchta
joylashtiramiz.

$ADOTable1->Fields->Fields[4]->AsString=LabeledEdit5->Text; ADOTable1->Post(); LabeledEdit1->Clear(); LabeledEdit2->Clear(); LabeledEdit3->Clear(); LabeledEdit4->Clear(); LabeledEdit5->Clear(); } //--------------------------------------------------------------------------- void __fastcall TForm1::RadioGroup1Click(TObject *Sender) { switch (RadioGroup1->ItemIndex){ case -1: {Edit1->Visible=false; Edit2->Visible=false; Edit2->Clear(); Edit1->Clear(); Saralash1->Enabled=true; Saralashdanchiqish1->Enabled=false; break;} case 0: {Edit1->Visible=true; Edit2->Visible=false; Edit2->Clear(); Saralash1->Enabled=false; Saralashdanchiqish1->Enabled=true; break;} case 1: {Edit2->Visible=true; Edit1->Visible=false; Edit1->Clear(); Saralash1->Enabled=false;$

alNone - to'g'rilash amalga oshirilmaydi. Komponenta ilovani yaratish
paytida qaerga joylashtirilgan bo'lsa, shu joyda qoladi;
alTop - komponenta konteynerning yuqori qismiga ko'chiriladi, komponenta
balandligi o'zgarmaydi, eni esa konteyner eniga teng bo'ladi;
alBottom - AlTop ga o'xshash, faqat komponenta konteyner pastiga
joylashadi;
alLeft - komponenta konteynerning chap tomoniga ko'chadi, eni
o'zgarmaydi, buyi esa konteyner buyiga tenglashadi.
alRight - alLeft ga o'xshash, faqat komponenta konteynerning o'ng tomoniga
ko'chadi;
alClient - komponenta konteynerni to'la egallaydi.
Misol. Panelni formaga nisbatan tog'rilash.
Panel1->Align=AlTop;
Natijada Panel1 paneli Form1 formaning yuqori qismiga joylashadi.
Color komponenta fonining rangini aniqlaydi. Color xossasinig qiymati 4
baytli 16 sanoq sistemasidagi son bo'lib, uning katta bayti rang palitrasini aniqlaydi
(odatda $00), kichik uchta bayti qizil, yashil va ko'k ranglarning RGB
intensivligini aniqlaydi. Bu ranglarni turli nisbatdagi aralashmasidan natijaviy rang
xosil bo'ladi. Masalan, $000000 - qora, $FFFFFF - oq, $0000FF - qizil, $00FF00 -
yashil, $FF0000 - ko'k rangni beradi. Ranglar qiymatini konstantalar orqali berish
ancha qulay. Masalan, clAqua - Och ko'k ($FFFF00), clBlack – Qora ($000000) va
hakoza.
Ctr3D xossasi boolean turida bo'lib, vizual komponenta ko'rinishini
aniqlaydi. Agar Ctr3D qiymati false bo'lsa komponenta ikki o'lchamli tasvir
kurinishida, agar true bo'lsa - uch ulchamli tasvirlanadi (kelishilgan holdagi
ko'rinish).
Cursor xossasi sichqoncha ko'rsatgichining ko'rinishini aniqlab beradi. Bu
ko'rinishlar rang barang, ular ichida eng asosiylari quyidagi konstantalar bilan
beriladi :
crDefault - sichqoncha ko'rsatgichi kelishuv bo'yicha (odatda strelka) ;

Button komponentasini ustidagi Kiritish so’zini hosil
qilish uchun Object Inspector oynasining Properties
bo’limidagi Caption xususiyatiga Kiritish deb yozamiz
va font bo’limidan uni qalin va katta shriftga
o’tkazishimiz mumkin bo’ladi.
Qolgan komponentalarni ham xuddi shu tartibda yozib
chiqamiz natijada quyidagi oyna hosil bo’ladi oynada
o’zgartirish mumkin bo’lgan komponentalar joylashgan
bo’ladi bu oyna Form 1 deb nomlangan bo’ladi.
Biz formani tanlab caption xossasiga Oylik maoshni hisoblash deb yozib qo’yamiz
natija quyidagi ko’rinishni oladi:

3.2 Dasturning asosiy ko’rinishlari
Dastur oynasi bir necha qismdan tashkil topgan bo’lib unda asosan ishchi
xodimlarning oylik maoshiga tegishli bo’lgan ma’lumotlar kiritiladi.
Hozir biz oynadagi bo’limlar bilan va unga qanday ma’lumotlar kiritilishi bilan
tanishib chiqamiz. Quyida oynaning asosiy ko’rinishi joylashgan.
Yuqoridagi oynada “FIO”ga xodimning ismi familiyasi kiritiladi, Lavozimiga esa
uning lavozimi ya’ni nima ish qilishligi kiritiladi, “Belgilangan summa”ga esa
uning ish haqqi ya’ni bir oyda davlatdan qancha maosh ajratiladi usha kiritiladi,
“Bonuslar”ga mehnat faoliyati mobaynida erishilgan yutuqlari va tashkilotchilik
qobiliyatidan kelib chiqqan holda korxona tomonidan uning uchun ajratilgan
summa kiritiladi, “Soliqlar” bandiga Daromad solig’i, pensiya fondi va kollej fondi
uchun oylik maoshidan qaytarib qolingan summa kiritiladi.
Bu quyidagi tartibda hosil bo’ladi:

Mundarija
I KIRISH.............................................................................................................. 2
1.1.Masalaning qo’yilishi……………………………..……..……….……………4
II bob. Nazariy qism ...........................................................................................
2.1 C++ dasturlash tili haqida ma`lumot ............................................................... .5
2.2 C++ da dasturlashning asosiy qismi ................................................................ 6
2.3 C++ builder muhitida matematik ifodalarni hisoblash .................................... 7
2.4 Ma’lumotlar bazasi haqida ................................................................ ......... 18
III. Amaliy qism ……………………………………………………………
3.1 Dastur loyihasini yaratish ............................................................................... 21
3.2. Dasturdan foydalanish yo’riqnomasi ............................................................ 24
IV. XULOSA ..................................................................................................... 29
V. FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR .................................................... 30
VI. ILOVA........................................................................................................... 31

Vizual komponentalarning umumiy xususiyatlari
Barcha vizual komponentalar uchun TControl sinfi asos hisoblanadi va u
elementning o'lchami va joylashuvi, uning sarlavhasi, rangi va shunga uxshash
parametrlaridan iborat asosiy funksional atributlarni ta'minlaydi. TControl
sinfivizual komponentalar uchun umumiy bo'lgan xossalar, hodisalar va metodlarni
o'z ichiga oladi. Vizual komponentalarni ikkita katta guruhga ajratish mumkin:
1. To'g'ri to'rtburchakli boshqaruv elementlari;
2. To'g'ri to'rtburchakli bo'lmagan boshqaruv elementlari.
To'g'ri to'rtburchakli boshqaruv elementi o'zida ma’lum bir maqsad uchun
aniqlangan maxsus to'g'ri to'rtburchakni ifodalaydi. Bu elementlarga misol
tariqasida boshqaruv tugmalarini, tahrir maydonlari, harakatlanish yo'laklarini
ko'rsatishimiz mumkin. Ular uchun asos sinf TWinControl hisoblanadi.
To'g'ri to'rtburchak elementlari qiymar kiritish fokuslarini ilishi mumkin .
Elementni fokus olganligi ikki xil usulda kursatiladi :
1. Tahrir kursori yordamida;
2. To'g'ri to'rtburchak orqali.
Matn tahrirlari bo'lgan Edit va Memo komponentalari o'z sohasida tahrir
kursori (matn kursori) paydo bo'lishi orqali fokus (boshqaruvni) olganligini
bildiradi.
Mantlarni tahrirlash bilan bog'liq bo'lmagan komponentalarda qora punktir
chiziqli to'g'ri to'rtburchak paydo bo'lishi uning fokus olganligini anglatadi.
Masalan, Button tugmasi fokus olganda sarlavha atrofida to'g'ri to'rtburchak paydo
bo'ladi, ListBox komponentada esa ro'yxatdagi ayni paytda tanlangan satrni
ajratilgan holda (aksariyat hollarda ko'k fonda) ko'rsatishi boshqaruvni olganligini
bildiradi. Bulardan tashqari, to'g'ri to'rtburchak boshqaruv elementlari konteyner
sifatida o'z ichida boshqa boshqaruv elementlarini olishi mumkin. Bu holda
boshqaruv elementi o'z ichidagilarga ota hisoblanadi.
To'g'ri to'rtburchak bo'lmagan boshqaruv elementlari TGraphicControl
sinfining avlodlari hisoblanadi. Bu guruh elementlarii qiymat kiritish fokusini

${ if (Edit1->Text.Length()>0 ){ ADOTable1->Filtered=false; ADOTable1->Filter="FIO like '%"+Edit1->Text+"%'"; ADOTable1->Filtered=true; } } //--------------------------------------------------------------------------- void __fastcall TForm1::Edit2Change(TObject *Sender) { if (Edit2->Text.Length()>0 ){ ADOTable1->Filtered=false; ADOTable1->Filter="Lavozimi like '%"+Edit2->Text+"%'"; ADOTable1->Filtered=true; } } //--------------------------------------------------------------------------- void __fastcall TForm1::Dasturhaqida1Click(TObject *Sender) { Form2->Show(); Form1->Visible=false; } //--------------------------------------------------------------------------- void __fastcall TForm1::Dasturchihaqida1Click(TObject *Sender) { Form3->Show(); Form1->Visible=false; } //--------------------------------------------------------------------------- void __fastcall TForm1::FormCreate(TObject *Sender) {}$ $Saralashdanchiqish1->Enabled=true; break;} } } //--------------------------------------------------------------------------- void __fastcall TForm1::Button2Click(TObject *Sender) { Close(); } //--------------------------------------------------------------------------- void __fastcall TForm1::FIOboyicha1Click(TObject *Sender) { RadioGroup1->ItemIndex=0; } //--------------------------------------------------------------------------- void __fastcall TForm1::Lavozimiboyicha1Click(TObject *Sender) {RadioGroup1->ItemIndex=1; } //--------------------------------------------------------------------------- void __fastcall TForm1::Saralashdanchiqish1Click(TObject *Sender) { Saralash1->Enabled=true; Saralashdanchiqish1->Enabled=false; RadioGroup1->ItemIndex=-1; Edit1->Clear(); Edit2->Clear(); Edit1->Visible=false; Edit2->Visible=false; } //--------------------------------------------------------------------------- void __fastcall TForm1::Edit1Change(TObject *Sender)$

yordamida barcha k е rakli jadvallar, shakllar va xisobotlarga ega bo’lgan ma'lum
turdagi Ma’lumotlar ombori birdaniga yaratiladi, sungra t е gishli o’zgartirishlarni
bajarish mumkin. Bu boshlang’ich Ma’lumotlar omborini yaratishning eng sodda
usulidir.
Visual Studio dasturida ma’lumotlar bazasidan foydalanish uchun dastlab
MS Access office dasturida ma’lumotlar bazasini qurib olinadi. So’ngra Visual
Studio dasturiga kiriladi. Undan so’ng kerakli kompanentalar tanlanadi.
Bular:
 OleDbDataAdabter
 DataSet
 DataGridView
 BindingSource
 BindingNavigator
Bu komponentalar asosida MS Access bilan Visual Studioni bog’laymiz

V. FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1. C va C++ tili. Sh.A.Nazirov, R.V.Qobulov, M.R.Babajanov, Q.S.Rahmanov.
Toshkent “Voris Nashriyot”, 2013-y.
2. C++ Builder в задачах и примерах. Никита Кулътин. Borland C++ Builder -
краткий справочник.
3. Программирование в C++ Builder, А.Я.Архангельский, Москва,2010 г.
4. C++ Builder. Qudrat Abduraximov o’quv dasturi.
5. C++ da dasturlash fanidan ma’ruza matnlari, TATU Farg’ona filiali, 2014-y.
6. www.ziyonet.uz. Maruza matnlari C++ da dasturlash.
7. www.dasturchi.uz. Qudrat Abduraximov sayti. C++ Builder dasturini videolari.

$VI. ILOVA //--------------------------------------------------------------------------- #include <vcl.h> #pragma hdrstop #include "Unit1.h" #include "Unit2.h" #include "Unit3.h" //--------------------------------------------------------------------------- #pragma package(smart_init) #pragma resource "*.dfm" TForm1 *Form1; //--------------------------------------------------------------------------- __fastcall TForm1::TForm1(TComponent* Owner) : TForm(Owner) { } //--------------------------------------------------------------------------- void __fastcall TForm1::ADOTable1BeforePost(TDataSet *DataSet) { ADOTable1->Fields->Fields[5]->AsInteger=(ADOTable1->Fields->Fields[2]->AsInteger+ADOTable1- >Fields->Fields[3]->AsInteger)-ADOTable1->Fields->Fields[4]->AsInteger; } //--------------------------------------------------------------------------- void __fastcall TForm1::Button1Click(TObject *Sender) { ADOTable1->Open(); ADOTable1->Insert(); ADOTable1->Fields->Fields[0]->AsString=LabeledEdit1->Text; ADOTable1->Fields->Fields[1]->AsString=LabeledEdit2->Text; ADOTable1->Fields->Fields[2]->AsString=LabeledEdit3->Text; ADOTable1->Fields->Fields[3]->AsString=LabeledEdit4->Text;$

Navbatdagi ishimiz jadvalni bog’lashdan iborat bo’ladi: Buning uchun quyidagi
ketma-ketlikni

Yuqoridagi oynadan dastur haqidagi ma’lumotni o’qib bo’lgach Dasturga qaytishni
bosib dastur oynasiga qaytishimiz mumkin yoki Dasturdan chiqishni bosib
ilovadan chiqib ketamiz.
IV. XULOSA
Men ushbu kurs ishini bajarish davomida C++ dasturlash tili da dasturlash
hamda avtomatlashtirish to’g’risidagi bilimlarimni mustaxkamlab oldim. Dastur
tuzish davomida C++ builder da ishladim. C++ builder ko’plab komponentalarni
ishlatdim. Kurs ishini bajarish davomida dasturdagi ko’plab komponentalar
palitrasidan foydalanishni, dastur tuzishdan oldin uning algoritmini to’liq tuzib
chiqish lozimligini o’rgandim. Chunki dasturchi dasturni tuzishdan oldin uning
algoritmini ishlab chiqib dasturni qanday natija qaytarishini bilgan holdagina
dastur bexato, samarali ishlar ekan komponentalardan foydalanishni o’rgandim.
Men ushbu kurs ishini bajarish davomida juda ko’p narsalarni o’rgandim.
Hammamizga ma’lumki, XXI asr “Axborot texnologiyalari asri”
hisoblanadi. Bu asrda dasturlash sohasida misli ko‘rilmagan o‘zgarishlar bo‘ldi.
Bunda avtomatlashtirish dasturning asosini tashkil qiladi. Yuqorida yaratilgan
dastur ham foydalanuvchiga turli qulayliklar yaratib, yozuv chizuv ishlaridan ozod
qiladi. Men dastur tuzish davomida C++ Builderda keng imkoniyatlar
yaratilganligini tushundim. Ayniqsa MySQL, Access kabi dasturlar bilan
hamkorlikda ishlashi menda katta qiziqish uyg‘otdi. Men bu kurs ishini qilish
davomida C++Builder dasturi yordamida ma’lumotlar bazasini boshqarishni va
dasturda turli interfeyslarda yaratishni, formalar ustida amallar bajarishni
o‘rgandim.

crNone - ko'rsatgich ko'rinmaydi ;
crArrow - ko'rsatgich strelka ko'rinishida;
crCross - ko'rsatgich xoch ko'rinishida;
crHourGlas - ko'rsatgich qum soati ko'rinishida.
Enabled xossasi boolean turida bo'lib komponentani faolligini, ya'ni
sichqonchadan yoki klaviaturadan kelayotgan signallarga aks ta'sir bera olishini
aniqlaydi. Agar xossa true (kelishilgan holat qiymati) qiymatga ega bo'lsa,
komponenta faol hisoblanadi. Komponentaning faol bo'lmagan holatini
sarlavhaning yoki matnning oqargan rangda ekanligi bildiradi. Ayrim hollarda
qandaydir komponenta o'chirilgan (blokirovka qilingan) bo'ladi, agar u bilan
bog'liq qandaydir amalni bajarishni iloji bo'lmasa. Masalan, Save tugmasi xujjatni
saqlash amalini bajaradigan bo'lsin, agar saqlanadigan xujjatning o'zi bo'lmasa,
saqlash amalining ma'nosi yo'q. Bunday hollarda tugma faol bo'lmagan holatga
o'tkaziladi:
Save->Enabled=false;
Font xossasi vizual komponenta akslanuvchi matn shriftini aniqlaydi. O'z
navbatida TFont sinfi shrift parametrlarini boshqarishga imkon beruvchi
xossalariga ega. Bularning ichida asosiylari quyidagilar:
Name - Shrift nomini aniqlaydi;
Size - Punktlarda shrift o'lchamini beradi;
Style - Shrift Stilini beradi;
Color - Matn rangini boshqaradi.
Masalan, Label1 yozuvining rangini berish:
Label1->Font->Color=clGreen;
Label1->Color=clWhite;
Label1 sarlavhasi yashil fonddagi oq rangdagi matn ko'rinishida bo'ladi.
Height va Width xossalari komponentaning mos ravishda vertikal va
gorizontal o'lchamlarini piksillarda beradi.

$//--------------------------------------------------------------------------- #include <vcl.h> #pragma hdrstop #include "Unit3.h" #include "Unit1.h" //--------------------------------------------------------------------------- #pragma package(smart_init) #pragma resource "*.dfm" TForm3 *Form3; //--------------------------------------------------------------------------- __fastcall TForm3::TForm3(TComponent* Owner) : TForm(Owner) { } //--------------------------------------------------------------------------- void __fastcall TForm3::Button2Click(TObject *Sender) { Form1->Close(); } //--------------------------------------------------------------------------- void __fastcall TForm3::Button1Click(TObject *Sender) { Form1->Visible=true; Form3->Close(); } //---------------------------------------------------------------------------$

1.1. Masalaning qo`yilishi
Ushbu kurs ishim kollej o’qituvchilarining ish haqini hisoblash dasturini
tuzishdan iborat. Bu dasturimning vazifasi shundan iboratki, bu dasturda
beriladigan olikdan soliqlar ayriladi, o’qituvchilarga beriladigan bonuslar
qo’shiladi va oxirida o’qituvchilarga beriladigan oylik maosh kelib chiqadi.
Bundan tashqari bu dasturda o’qituvchilarning lavozimlari ham kiritiladi va bu
lavozimlar bo’yicha saralash imkoniyati ham bo’lishi kerak.
Ushbu dasturiy vositani ishlab chiqishda o’ziga hos talablar mavjud. Bu
talablar quyida sanab o’tiladi.
Dastur kompleksi quyidagi vazifalarni bajarishi talab etiladi:
 Qoladigan oylik summani chiqarish;
 Familiya va lavozim bo’yicha saralash;
 Dasturdagi menyular orqali tez va oson ma’lumotlar olish;

I BOB. NAZARIY QISM
2.1 C++ dasturlash tili haqida ma`lumot
Ma’lumki EHM berilgan algoritmlarni formal bajaruvchi avtomat
hisoblanadi. Shuning uchun, biror masalani EHM da yechish uchun unga mos
algoritmni berish zarur. Algoritmni EHM ga uzatishda esa uni maxsus «mashina
tili»ga o’girib, mashina kodida yozilgan dasturga aylantiriladi. Shu bilan bir
qatorda, turli xil EHM lar uchun turli tillar yaratilgan bo’lib, biror EHM uchun
yozilgan dastur boshqa EHM uchun tushunarsiz bo’lishi mumkin. Shunday qilib,
har bir EHM faqat o’zining «mashina tili»da yozilgan dasturlarnigina tushunishi va
bajarishi mumkin.
C++ dasturlash tili C tiliga asoslangan. C esa o'znavbatida B va BCPL
tillaridan kelibchiqqan. BCPL 1967 yilda Martin Richards tomonidan tuzilgan va
operatsion sistemalarni yozish uchun mo'ljallangan edi. Ken Thompson o'zining B
tilida BCPL ning ko'p hossalarini kiritgan va B da UNIX
operatsionsistemasiningbirinchiversiyalariniyozgan. BCPL ham, B ham tipsiz til
bo'lgan.Yani o'garuvchilarning ma'lum bir tipi bo'lmagan – har bir o'zgaruvchi
kompyuter hotirasida faqat bir bayt joy egallagan.O'zgaruvchini qanday sifatda
ishlatish esa, yani butun sonni, kasrlisonmi yoki harfdekmi, dasturchi vazifasi
bo'lgan.
C tilini Dennis Ritchie B dan keltirib chiqardi va uni 1972 yili ilk bor Bell
Laboratoriyasida, DEC PDP-11 kompyuterida qo'lladi. C o'zidan oldingi B va
BCPL tillarining juda ko'p muhim tomonlarini o'zichiga olish bilan bir qatorda
o'zgaruvchilarni tiplashtirdi va bir qator boshqa yangiliklarni kiritdi. Boshlanishda
C asosan UNIX sistemalarida keng tarqaldi.Hozirda operatsion sistemalarning
asosiy qismi C/C++ da yozilmoqda. C mashina arhitekturasiga bog'langan
tildir.Lekin yaxshi rejalashtirish orqali dasturlarni turli kompyuter platformalarida
ishlaydigan qilsa bo'ladi.
1983 yilda, C tili keng tarqalganligi sababli, unistandartlash harakati
boshlandi. Buning uchun Amerika Milliy Standartlar Komiteti (ANSI) qoshida
X3J11 texnikkomitet tuzildi.va 1989 yilda ushbu standart qabul qilindi.

Additional varag'ida komponentalar quyidagicha joylashgan:
BitBtn - Rasmli tugma;
SpeedButton - Tezkor murojaat tugmasi;
MaskEdit - Qolip buyicha berilganlarni kiritish uchun bir qatorli tahrir;
StringGrid – Satrlarning ikki o’lchamli jadvali;
DrawGrid – Rasm joylashtirish mumkin bo’lgan jadval;
Image - Grafik shakl joylshtiriladigan soha;
Shape – Standart geometrik shakllar;
Bevel – Bo’rttilgan (o’yilgan) shaffof to’rtburchak soha;
ScrollBox – Harakatlanish mumkin bo’lgan darcha;
CheckListBox – Tanlashlar (belgilashlar) ro’yxati;
Splitter – Sohani ajratuvchi chiziq;
Statictext - Statik (turg'un) satr;
ControlBar - Vositalar paneli uchun konteyner;
ApplicationEvents - Ilovaning hodisalari;
Chart – Diagrammalar, grafiklar chizishning vositasi.

Keyingi oynada dasturning menyular satri haqida ma’lumot olishimiz mumkin.
Menyular satrida quyidagi xizmatlar mavjud:
Asosiy deb nomlangan menyuda Saralashga o’tish oynasi, saralashdan chiqish
oynasi va dasturdan chiqish oynasi joylashgan. Keyingi menyu Yordam deb
nomlangan:

Left va Top xossasi komponentaning u joylashgan konteynerga (forma yoki
panelga) nisbatan koordinatalarini aniqlaydi. O'z o'rnida forma ham komponenta
va uning koordinatalari ekranning chap yuqori burchagiga nisbatan aniqlanadi.
Hint xossasi kursor komponenta sohasida va bir necha soniya harakatsiz
holatda bo'lganda ekranga yordamchi matnni chiqaradi. Yordamchi matn sariq
fondda chiqadi va komponentaning ishlatilish maqsadini qisqacha yoritadi.
Yordamchi matn ekranda paydo bo'lishi uchun boolean turidagi ShowHint
xossasining qiymatini true deb aniqlash zarur.
PopupMenu xossasi suzib chiquvchi lokal menuga ko'rsatadi. Bu menyu
sichqoncha ko'rsatgichi komponenta maydonida (sohasida) turgan holda
sichqonchaning o'ng tugmasi bosilganda paydo bo'ladi va bu holat ro'y berishi
uchun AutoPopup xossasiga (boolean turidagi) true qiymatini berish kerak.
Kelishuv buyicha uning qiymati false bo'ladi.
TabOrder xossasi konteynerdagi komponentalarning fokus olish tartibini
aniqlaydi (“Tab” tugmasi bosilganda), ya'ni komponentalar "aylanib" chiqish
ketma - ketligini aniqlaydi. Kelishuv bo'yicha bu ketma - ketlik formani
ko'rinishini yaratishda komponentalarni konteynerga joylashtirish tartibiga mos
keladi: birinchi komponentaning TabOrder xossasining qiymati 0, ikkinchisiniki -
1 va hakoza. Tartibni o'zgartirish uchun komponentaning TabOrder xossasiga zarur
qiymatni berish kerak. Har bir konteyner boshqalariga bog'liq bo'lmagan
tabulyasiya tartibiga ega bo'ladi. Ikkita komponenta bir xil tabulyatsiya tartibiga
ega bo'lishi mumkin emas .
TabStop xossasi TabOrder bilan birgalikda ishlatilib, komponentaning
fokus olishi yoki yo'qligini aniqlaydi. Agar TabStop xossasining qiymati true
bo'lsa komponenta fokus olishi mumkin, aks holda yo'q. Vizual
komponentalarning tabulasiya tartibini Edit buyruqlar menu sida joylashgan
EditTabOrder (Tabulyatsiya tartibini o'zgartirish ) dialog darchasi orqali amalga
oshirish mumkin.

Bo’limlar to’ldirilgandan so’ng “Kiritish” tugmasi bosiladi va ma’lumotlar
jadvalda namoyon bo’ladi:
Yuqoridagi oynada e’tibor beradigan asosiy joy bu “Beriladigan summa” chunki
dastur bu bandni avtomatik hisoblashlar orqali to’ldiradi. Bu band quyidagi oynada
belgilab ko’rsatilgan:
Dasturda hisobchi uchun juda kerakli bo’lgan tugmalar ikki xil ko’rinishda
keltirilgan, bu tugmalar orqali tezkor saralash uchun ishlatiladi. Agar bizga
familiyasi bo’yicha qidirish kerak bo’lsa FIO bo’yicha tugmasini faollashtiramiz
so’ngra quyidagi oyna hosil bo’ladi:

Insoniyat a х borotlashtirish sohasida haqiqiy inqilobiy o’zgarishlar davrini
boshidan kechirmoqda, buning natijasida esa umumjahon a х borotlashgan
hamjamiyati shakllanmoqda. Bu o’zgarishlar asosini a х borotlashtirish,
telekommunikatsiya va komp'yuter te х nologiyalari konvergentsiyasi negizida
a х borotni uzatish hamda iste'molchiga etkazib berishning eng zamonaviy va
samarali vositalarining dunyoga kelayotganligi tashkil etadi. Oqibatda XXI asr
a х borotlashgan jamiyat asri deb e'tirof etildi. Ya'ni, bilimlarga asoslangan yangi
iqtisodiyot asri boshlandi, insoniyatning global masshtabdagi noyob za х irasi
hisoblangan hamda inson kapitali va te х nologiyalarni o’z ichiga oladigan bilimlar,
ya'ni intellektual kapital zamonaviy takror ishlab chiqarish jarayonida asosiy omil
darajasiga ko’tarilmoqda. Bu sharoitda O’zbekiston iqtisodining bilimlarni
absorbatsiya qilish va oqilona ishlata bilish qobiliyati yaqin kelajakda millatning
iqtisodiy quvvatini va farovonligini belgilovchi asosiy faktoriga aylanadi. Hozirgi
kunda kam rivojlangan davlatlarning rivojlangan davlatlardan farqi ham birinchi 6
navbatda bilimlar va yangi te х nologiyalarning kamligi bilan belgilanmoqda,
kapitalning kamligi esa ikkinchi darajali bo’lib qolmoqda

$OnKeyPress hodisasini qayta ishlashga misol: void __fastcall TForm1::Edit1KeyPress(TObject *Sender, char &Key) { if(Key=='!') Key=0; } OnEnter hodisasi boshqaruv elementlari fokus olgansda yuz beradi (sichqoncha yoki <Tab> tugmasi yordamida). OnExit hodisasi darcha boshqaruv elementi fokusni yuqotganda yuz beradi. 2.4. Ma’lumotlar bazasi haqida. Microsoft Office k е ng tarqalgan ofis ishlarini avtomalashtiruvchi dasturlar pak е tidir. Uning tarkibiga kiruvchi Access nomli dasturlar majmuasi hozirda MOBT sifatida k е ng o`rganilmoqda va qo`llanilmoqda. MOning dastlabki oynasi sodalligi va tushunarligi bilan ajralib turardi. Undagi oltita ilova, dastur ishlaydigan oltita ob е ktni tasvirlaydi. Bular « Таблици » (jadvallar), « Запроси » (so`rovlar), « Форми » (shakllar), « Отчети »(hisobotlar),« Макроси » (makrosslar), « Модули » (modullar).Ularning har biri haqida qisqacha to`xtalib o`tamiz; 1-« Таблици » (jadvallar)-MOning asosiy ob е kti. Unda malumotlar saqlanadi. 2-« Запросы »(so`rovlar)-bu ob' е kt ma’lumotlarga ishlov b е rish, jumladan, ularni saralah, ajratish, birlashtirish, o`zgartirish kabi vazifalarni bajarishga mo`ljallangan. 3-« Формы » (shakllar)-bu ob' е kt malumotlarni tartibli ravishda oson kiritish yoki kirtilaganlarni ko`rib chiqish imkonini b е radi. Shakl tuzilishi bir qancha matnli maydonlar, tugmalardan iborat bo`lishi mumkin. 4-« Отчети »(hisobotlar)-bu ob' е kt yordamida saralangan malumotlar qulay va ko`rgazmali ravishda qog`ozga chop etiladi. 5-« Макроси »(makroslar)-makrobuyruqlardan iborat ob' е kt. Murrakab va t е z-t е z murojat qilinadigan amallarni bitta makrosga guruxlab, unga jaratilgan$

tugmacha b е lgilanadi va ana shu amallarni bajarish o`rniga ushbu tugmacha
bosiladi. Bunda amallar bajarish t е zligi oshadi.
6-« Модули » (modullar)-Microsoft Access dasturining imkoniyatini oshirish
maqsadida ichki Visual Basic tilida yozilgan dasturlarni o`x ichiga olivchi ob' е kt.
Bundan tashqari « Страници »(saxifalar) nomli alohida ob' е kt ham mavjud.
Bu ob' е kt HTMLkodida bajarilgan, WEB-sahifada joylashtiriladigan va tarmoq
orqali mijozga uzatiladigan alohida ob' е ktdir.
Biror ma`lumotlar omborini loyihalash va yaratish uchun Microsoft Access
dasturini ishga tushirish kerak.Buning uchun WINDOWS oynasining masalalar
panelidagi < Пуск >tugmachasi ustiga sichqoncha ko`rsatkichini olib borib chap
tugmachasini bosamiz va < Программи > bo`iimiga o`tib, Microsoft
Accessqismini tanlab olamiz. Dastur ishga tushgandan k е yin oyna xosil bo’ladi.
Malumotlar ombarining dastlabki oynasida yuqorida sanab o’tilgan 6 ta asosiy
ob' е ktlarning ilovalaridan tashkari, yana 3 ta buyruk tugmachalari mavjud. Bo’lar:
« Открыт » (Ochish), « Конструктор » (Tuzuvchi), « Создат » (Yaratish)
tugmachalaridir .« Открыт » (Ochish) tugmachasi tanlangan ob' е ktni ochadi.
« Конструктор » (Tuzuvchi) xam tanlangan ob' е ktni ochadi, l е kin u ob' е ktning
tuzilmasinigina ochib, uning mazmunini emas, balki tuzilishini tug’rilash imkonini
b е radi. Agar ob' е kt jadval bo’lsa, unga yangi maydonlar kiritish yoki mavjud
maydonlarning xossalarini o’zgartirish mumkin. « Создат » (Yaratish) tugmachasi
yangi ob' е ktlarni: jadvallar, so`rovlar, shakllar va xisobotlarni yaratish uchun
ishlatiladi. Biror Ma’lumotlar omborni yaratishdan oldin albatta uning loyixasini
ishlab chiqish lozim. Buning uchun Ma’lumotlar omborining tuzilmasini aniqlab
olish k е rak bo’ladi. Ma’lumotlar omborining yaxshi tuzilmasi talablarga mos
k е ladigan, samarali Ma’lumotlar omborni yaratish uchun asos bo’ladi.
MS Accessda Ma’lumotlar omborini yaratishning ikki usuli mavjud. Ulardan
biri bush bazani yaratib, so’ngra unga jadvallar, shakllar, xisobotlar va boshqa
ob' е ktlarni kiritishdan iborat. Bu usul ancha е ngil va qulay bo’lgani bilan
Ma’lumotlar omborining har bir el е m е ntini aloxida aniqlashga tugri k е ladi.
Shuning uchun ikkinchi usuldan Ko’proq foydalanishadi. Unda « Мастер » (Usta)

Bunda ikkita band joylashgan bo’lib ular dastur haqida va dasturchi haqida
qisqacha ma’lumot beradi.
Dastur haqida bandini bosganimizda quyidagi oyna hosil bo’ladi:
Yuqoridagi oynadan dastur haqidagi ma’lumotni o’qib bo’lgach Dasturga qaytishni
bosib dastur oynasiga qaytishimiz mumkin yoki Dasturdan chiqishni bosib
ilovadan chiqib ketamiz.
Dasturchi haqida F2 ni bosganimizda quyidagi oyna ochiladi:

$//--------------------------------------------------------------------------- //--------------------------------------------------------------------------- #include <vcl.h> #pragma hdrstop #include "Unit2.h" #include "Unit1.h" #include "Unit3.h" //--------------------------------------------------------------------------- #pragma package(smart_init) #pragma resource "*.dfm" TForm2 *Form2; //--------------------------------------------------------------------------- __fastcall TForm2::TForm2(TComponent* Owner) : TForm(Owner) { } //--------------------------------------------------------------------------- void __fastcall TForm2::Button1Click(TObject *Sender) { Form1->Visible=true; Form2->Close(); } //--------------------------------------------------------------------------- void __fastcall TForm2::Button2Click(TObject *Sender) { Form1->Close(); } //---------------------------------------------------------------------------$

ReadOnly xossasi boolean turida bo'lib, boshqaruv elementiga unda
joylashgan matnni kiritish yoki tahrirlash bilan bog'liq amallarga ruxsat bor yoki
yo'qligini aniqlaydi. Agar ReadOnly xossasi true qiymatga ega bo'lsa unda matnga
faqat o'qish uchun murojaat qilish mumkin, agar ReadOnly xossasi false qiymati
qabul qilsa, matnni tahrirlash mumkin bo'ladi. Masalan Edit satridan matnni faqat
o'qish rejimida bermoqchi b'olsak, quyidagi amallar ketma - ketligi bajarilishi
kerak:
Edit1->Text=”O'zgarmas matn“;
Edit1->ReadOnly=true;
Shuni ta'kidlash kerakki, ReadOnly faqat ilova ishlagan paytdagina amal
qiladi va ReadOnly xossasining qiymati true bo'lganda ham programma ishlashida
“ichkaridan” Text xossasining qiymatlarini o'zgartirishi mumkin .
Vizual komponentalar Color, Ctr3D, Font va Showhint xossalari uchun
kelishuv bo’yicha qiymatni “ota” konteynerning (asosan forma) mos xossalarining
qiymatini olishi mumkin. Ko'rsatilgan xossalarning qiymat manbaini boolean
turidagi quyidagi xossalar aniqlab beradi :
ParentColor - Fon rangi uchun;
ParentCtl3D - Komponenta o’lcham ko'rinishi;
ParentFont - Matn shrifti uchun;
ParentShowHint - Yordamchi matnni ko'rsatish uchun.
Aksariyat hollarda kelishuv buyicha bu xossalar qiymatlari true bo'ladi. Agar
programma tuzuvchi komponentadagi mos xossalarni o'zgartirsa, unga mos
keluvchi ParentXXX xossasining qiymati false o’tadi.
Parent xossasi komponenta uchun “ota” boshqaruv komponentaga
ko'rsatadi. Ota boshqaruv komponentasi sifatida konteyner keladi va o'z ichidagi
vizual komponentalarni qanday tasvirlanishiga javob beradi.
Formani loyihalashda va unga turli xil komponentalarni joylashtirishda
komponentani qaysi konteynerga joylashishiga mos ravishda Parent xossasi
avtomatik ravishda to'g'ri qiymat qabul qiladi. Komponentalarni dinamik ravishda

yaratish vaqtida komponentaning Parent xossasiga “qo'lda” qiymat berishga to'g'ri
keladi.
Owner xossasi mavjud bo'lib u komponentaning egasi bo'lgan elementga
ko'rsatadi. Odatda komponentalar egasi ular joylashgan forma bo'ladi. Agar ega
komponenta o'chirilsa, u egalik qiluvchi barcha komponentalar o'chib ketadi.
Constraints xossasi interfeys elementlari o'lchamlarini cheklash uchun
kiritilgan. Bu turdagi xossalar ichida eng muhimlari MinHeight, MaxHeight,
MinWidth va MaxWidth xossalari hisoblanadi va ular mos ravishda boshqaruv
elementining balandligi va enining maksimal va minimal qiymatlarini beradi. O'z
navbatida boshqaruv elementining bo'yi va eni piksel o'lchamida Height va Width
xossalarining qiymatlari orqali aniqlanadi. Boshqaruv elementi o'lchamlariga
cheklov qo'yish uni ichida joylashgan boshqa elementlarni ko'rinmay qolishligini
oldini olishga qaratilgan .
Vizual komponentalarning xodisalari
Vizual komponentalar katta sondagi turli ko'rinishdagi hodisalarni yuzaga
keltirish va qayta ishlashi imkoniyatiga ega . Eng umumiy hodisalar guruhlariga
quyidagi kiritish mumkin:
Boshqaruv elementini tanlash;
Sichqoncha ko'rsatgichini harakatlantirish (ko'chirish);
Hodisalar.
Vizual kompanintalar katta sondagi turli ko'rinishdagi hodisalarni yuzaga
keltirishi va qayta ishlashi imkoniyatlariga ega. Eng umumiy hodisalar guruhlariga
qo'yidagilar kiritish mumkun.
Boshqaruv elementlarini tanlash;
Sichqoncha ko'rsatkichini harakatlantirish (ko'chirish);
Klaviatura tugmasini bosish;
Boshqaruv elementi tomonidan qiymat kiritish fokusini olish va yo'qotish;
Ob'ektlarni drag - and - drop usulida ko'chirish.
void __fastcall TForm1::Button1Click(TObject *Sender)

2.2 C++ da dasturlashning asosiy qismi
C++ sistemasi asosan quyidagi qismlardan iborat. Bular dasturni yozish
redaktori, C++ tili va standart kutubhonalardir. C# dasturi ma'lum bir fazalardan
o'tadi. Birinchisi dasturni yozish va tahrirlash, ikkinchisi preprosessor amallarini
bajarish, kompilyatsiya, kutubhonalardagi ob'ekt va funksiyalarni dastur bilan
bog'lash (link), hotiraga yuklash (load) va bajarish (execute).
2.3 C++ builder muhitida matematik ifodalarni hisoblash
C++ Builder muhitida vizual komponentalardan foydalanish
Ilovalar interfeysini yaratish uchun C++Builder vizual komponentalarining
keng to'plamini taqdim qiladi. Ularning asosiylari komponentalar palitrasining
Standart,Additional va Win32 varaqlarida joylashgan.
Standart varag’idagi interfeys komponentalarining aksariyati Windows
boshlang'ich versiyalirida ishlatilgan interfeys komponentalaridan iborat:

Hosil bo’lgan oynaga kerakli familiya yozilsa jadvalda shu familiyali kishilar
ro’yxati paydo bo’ladi. Agar biz lavozimi bo’yicha qidirmoqchi bo’lsak Lavozimi
bo’yicha tugmasini bosamiz va lavozimni kiritamiz natijada quyidagi oyna hosil
bo’ladi:
Bu jarayonda faqat o’qituvchi ro’yxati hosil bo’ladi.
Eng asosiy tugmalardan biri bu chiqish tugmasi bo’lib u dasturning o’ng pastki
tarafida joylashgan:
Chiqish tugmasi bosilganda dastur oynasi yopiladi va biz kiritgan ma’lumotlar
bazada saqlanib qoladi.

Standartnidunyobo'yichakengtarqatishmaqsadida 1990 yilda ANSI va Dunyo
Standartlar Tashkiloti (ISO) hamkorlikda C ning ANSI/ISO 9899:1990 standartini
qabul qilishdi. Shu sababli C da yozilgan dasturlar kammiqdordagi o'zgarishlar
yoki umuman o'zgarishlarsiz juda ko'p kompyuter platformalarida ishlaydi.
C++ 1980 yillar boshida Bjarne Stroustrup tomonidan C ga asoslangan
tarzda tuzildi.C++ juda ko'p qo'shimchalarni o'zichiga olgan, lekinenga sosiysi u
ob'ektlar bilan dasturlashga imkon beradi.
Dasturlarni tez va sifatli yozish hozirgi kunda katta ahamiyat kasb etmoqda.
Buni ta'minlash uchun ob'ektli dasturlash g'oyasi ilgari surildi.Huddi 70-chi yillar
boshi dastrukturalida sturlash kabi, programmalarni hayotdagi jismlarni
modellashtiruvchi ob'ektlar orqali tuzishda sturlash sohasida inqilob qildi.
C++ dan tashqari boshqa ko'p ob'ektli dasturlshga yo'naltirilgan tillar paydo
bo'ldi. Shulardan eng ko'zga tashlanadigani Xerox ning Palo Altoda joylashgan
ilmiy-qidiruv markazida (PARC) tuzilgan Smalltalk dasturlash tilidir.Smalltalk da
hamma narsa ob'ektlarga asoslangan. C++ esa gibrid tildir.Unda C ga o'xshab
strukturali dasturlash yoki yangicha, ob'ektlar bilan dasturlash mumkin. Yangicha
deyishimiz ham nisbiydir.Ob'ektli dasturlash falsafasi paydo bo'lganiga ham
yigirma yildan oshayapti.

C++ da O’qituvchi oylik maoshini hisoblash dasturi

Купить

Информация о документе

Продавец

C++ da o’qituvchi oylik maoshini hisoblash dasturi