Dokument ma'lumotlari

Narxi 19900UZS
Hajmi 6.8MB
Xaridlar 0
Yuklab olingan sana 09 Dekabr 2024
Kengaytma docx
Bo'lim Kurs ishlari
Fan Tasviriy san'at

Sotuvchi

Bahrom

Ro'yxatga olish sanasi 05 Dekabr 2024

265 Sotish

Chizmachilikdan loyihalash va modellashtirish

Sotib olish
O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O‘RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI AJINIYOZ NOMIDAGI NUKUS DAVLAT PEDAGOGIKA INSTITUTI “TASVIRIY SAN'AT VA TEXNOLOGIK TALIM” FAKULTETI “TASVIRIY SANAT VA MUHANDISLIK GRAFIKASI” KAFEDRASI Tasviriy sanat va muxandislik grafikasi ta’lim yo’nalishi Chizmachilik fanini o’qitsh metodikasi fanidan. Chizmachilikdan loyihalash va modellashtirish mavzusida KURS ISHI Bajardi: Nurimbetov.M Qabul qildi: Abdreymov.D NUKUS - 202 5 MUNDARIJA I. KIRISH………………………………………………………………...........3 I BOB. Chizmachilikdan loyihalash va modellashtirish I.1. Loyihalash elementlari, loyihalash ishlarining tuzilishi . ………...…….5 I.2. Oddiy va murakkab detallarning yoyilmasi va modelini yasash… ..…...9 I.3. Model yasash yo’li bilan chizmalarni o’qish ………..……..…..……..16 II. XULOSA………………………………………………………………….. 24 III. FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI…………………... 25 KIRISH Hozirgi zamon chizmalarini chizmachilik qoidalarini bilgan va chizmalarni bajarishda qabul qilgan shrtliklardan xabardor bo`lgan kishilargina to`la tushinishlari mumkin. Jaxonda ishlab chiqariladigan barcha sanoat mahsulotlari, shuningdek O`zbekiston poytaxtida yani Toshkentdagi aviyasozlik zavodida ishlab chiqarilayotgan IL-86 rusumli samolyotlar, Toshkent traktor zavodidan chiqayotgan paxta terish mashinalari, Asakadagi avtomabil zavodidan chiqarilayotgan ―Damas, ―Nexsiya, ―Matiz, va boshqa rusumli hozirgi zamon avtomabillari faqat chizmalar asosida yaratiladi. O’zb е kiston R е spublikasi Pr е zid е nti Islom Karimov shaxsning ma’naviy sifatlariga, ularni tarbiyalash ijtimoiy va insonparvarlik ahamiyatiga alohida e’tibor b е rib: “Biron–bir jamiyat ma„naviy imkoniyatlarini, odamlar ongida ma„naviy va axloqiy qadriyatlarni rivojlantirmay hamda mustahkamlamay turib o„z istiqbolini tasavvur eta olmaydi”1 – d е b alohida ta’kidlaydi. Hozirgi kunda har qanday sohada ayniqsa mashinasozlik, texnikada yoki bo’lmasa kundalik hayotda ishlatadigan barcha buyumlarimiz chizmalar asosida yaraladi. Jahonda ishlab chiqariladigan barcha texnika va mashina faqat chizmalar asosida yaraladi.Chizma bu muxandisning g’oya va fikrlarini ifodalovchi hujjat hisoblanadi. Chizma chizish murakkab jarayon hisoblanadi, chizuvchidan sabr toqat va qunt bilan ishlashni talab qiladi. Chizmaning sifati chizuvchining qo‘l sezgisiga bog‘liq bo‘!adi. Chizmalarni toza va chiroyli qilib chizishda, asosan, qo‘l sezgisi kata ahamiyatga ega. Chiziladigan bir hil turdagi chiziqlar bir hil yo‘g‘onlikda, bir tekis qilib chizilishi lozim. Insonda qo'I sezgisi yaxshi rivojlangan bo‘lsa, qo’liga olgan qalamni qog‘oz ustida mahorat bilan yurgiza oladi. Insonning qo‘l sezgisini tekshirish uchun qalam uchi ingichka qilib chiqariladi (uchlanadi) va chizg'ich yordamida bir nechta chiziq chizish mashq qilinadi. Shunda chizilgan chiziqlarning ko'pchiligi bir xil chiqsa, uning qo‘l sezgisi yaxshi rivojlangan hisoblanadi. Ba'zi odamlarning qo‘l sezgisi nisbatan 3 rivojlanmagan bo‘ladi. Ular qalamning uchi ingichka yoki yo‘g ‘onroq uchlangandan qat'iy nazar, qalamni bir xilda bosib chizishadi. Shunda ingichka uchli qalam uchi sinib ketadi, bu yerda, ingichka uchli qalamni ohistalik bilan bosib chizish lozimligiga ahamiyat berilmaydi. Muntazam ravishda ingichka uchli qalam bilan chizishni mashq qilib turish orqali qo‘l harakati sezgisini me'yorlash mumkin. Turli jismoniy mehnat jarayonidan keyin qo‘l sezgisi pasayib ketadi. Bunda chizmalarni chizish bir muncha qiyinlashishini ham hisobga olish tavsiya etiladi. Hayotimizda chizmaning o‘rni juda kattadir. Hozirgi ishlab chiqarishni chizmalarsiz tasawur etib boMmaydi. Narsalarni texnikada qabul qilingan tasvirlash usullari ko‘p asrlar davomida yaratilgan. Ishlab chgiqarishda biror buyumni, masalan, mashina va mexanizmlarning detallarini yasash hamda ularni yig‘ish, shuningdek, bino hamda inshootlar nqurish uchun ularning chizmalari boiishi zarur. Chunki chizmalarsiz buyumlarni yasab bo’lmaydi. Buyumning shaklini va o‘lchamlarini tekislikda aniq ko‘rsatadigan tasvir ko‘mpleks chizma yoki qisqacha qilib chizma deyiladi. 4 Loyihalash elementlari. Loyihalash ishlarining tuzilishi. Ilmiy-texnika taraqqiyotining hozirgi zamon talablariga mos keladigan shaxsni kamol toptirish, ularda ≪ grafik savodxonlik ≫ ni va ijodkorlikni tarbiyalash hamda yaxshilash bugungi va ertangi kunning dolzarb muammolaridan biri b lib qoldi. Loyihalash bilan bog'Iiq b'lgan har qanday moslama ijodiy fikrlash ya'ni yangilik yaratish Bilan bog'liq b ladi. Ijod deganda ma'lum vaqtda va vaziyatda zarur va foydali yangilik yaratish tushuniladi. Umuman olganda ma'lum narsani ijod mahsuli deyish mumkin, o'z navbatida yangilik deyilganda, ilgari shunday shaklda b'lmagan, ayni vaqtda tarkibida ilgari ma'lum b'lmagan element kiritilgan texnik fikrlash mahsuloti tushuniladi. Yangilik ob'ektiv va su'bektiv bo'lishi mumkin. Ob'ektiv yangilik shu paytgacha o ’ziga o'xshashi mavjud b'lmagan yangilikdir. Sub'ektiv yangilik - bu aslida mavjud, lekin ayni vaqtda u yaratuvchi uchungina yangilik hisoblangan yangilikdir. Loyihalash masalalari deyilganda u yoki bu detaining, moslamaning, mashina hamda inshooatlaming shaklan va mazmunan o‘zgarishi nazarda tutiladi. Bu o‘zgarishda detallar, mexanizmlar, moslama va mashinalar tarkibiga YAngi konstruktiv elementlar kiritish; qismlarini rekonstruktsiyalash, oldingisidan unumli, arzon va qulaylikka egaligini ta'minlaydigan turini barpo qilish talab qilinadi. Moslamani qayta loyihalash uehun nazarda tutilgan asosiy masala nimada ekanligini, uning natijasi oldingisidan yaxshiroq, unumli ekanligi Bilan takomillashtiriladi. Yangi g‘oya shu moslamaning ish funktsiyasiga asoslanadi. Ishlash printsipi yutuq va kamchiliklarga muvofiq moslamaning yangi g ‘oya Bilan takomillashgan varianti o‘ylab topilpdi. Bu o‘z-o‘zidan ma'lumki, natija bir xil emas, aksincha turli xil bo‘lishi mumkin. Loyihalash amalda grafik savodxonlik, texnologik bilimlar, konstruktsiyalash 5 malakalariga tayanadi. Yangi loyiha dastlab fikran yaratilib, uning chizmasi konstruktorning g'oyasini ifodalovchi vosita bo‘lib hizmat qiladi. Yangi buyumning obrazini fikran miyada yaratib, uni ong orqali grafik tasvirlash usuli bilan bera olishdir. Loyihalash jarayonidagi loyihachilik faoliyatining muvaffaqiyatli tomoni ham anna shundadir. Insonning yaratuvyailik faoliyatida grafik tasvir o ‘zaro bog'langan ikki vazifani bajaradi. Birinchidan, chizma fikrlashning o ‘ziga xos quroli, ikkinchidan fikr(g‘oya)ni beruvchi vositadir. Shuning uchun ham loyihachilik faoliyatida asosan grafik jihatlarni ajratib o ‘rganamiz. Bu jarayonni amalga oshirishda mashina detallarining shakli, og‘irligi va o’lchamlarining o‘zgarishi tabiiy. Loyihalash jarayoni quyidagi bosqichlardan iborat: • Birinchi boqich - tayyorgarlik bosqichi bo‘lib, unda texnik ehtiyojlar aniqlanadi; • Ikkinchi fikrlash bosaichida - shu sohadagi ilmiy axborotlar tahlil qilinib masalani echish bosqichlarida echish vositalari va variantlari tanlanadi; • Uchinchi. izlanish bosaichida - tug'ilgan g ‘oyalar solishtirilib chiqiladi, hamda ulardan eng maqbuli tanlab olinadi; • To‘rtinchi. amalga oshirish bosaichida - loyiha axborotlarning grafik vosita bilan rasmiylashtiriladi, hamda echim tekshirilib chiqiladi; Yangi konstruktsiyani joriy qilish yoki amaldagisi modernizatsiyalanganda turli texnik ishlab chiqarish, texnologik, iqtisodiy va shunga o ‘xshash talablar bajariladi. Bu talablar quyidagicha: • amaldagi konstruktsiyani soddalashtirish; • materiallarning mustaxkamlik xususiyatlaridan to 'liq foydalanish; • buyumga ishlov berishda chiqindilarni kamaytirish maqsadida detaining shaklini to 'g'ri tanlash hamda chiqindisi: texnologiyani ishlab chiqish; • pardozlash ishlarida qol mehnatini kamaytirish; • materialni tejash; 6 • detallarni xizmat muddatini oshirish; Loyihalashga oid masalalarni echishning boshqalardan farq qiladigan asosiy xususiyati shundan iboratki, ularning echimi ko‘p variantli bo'iishiga qaramay, masalaning sharti bo'yicha muayyan texnik-texnologik, iqtisodiy talablarning bajarilishi bilan xarakterlanadi. Detaining fazoviy holatini o ‘zgartirib chizish. Detal tarkibidagi kontsruktiv qismlarini surish va burish orqali uzgartirish. Detal А , В , С bo'laklardan tashkil topgan bo'lib, uning В bo'lagi asosi A ning o'rtasiga, С bo'laklari В ning ikkala tomoniga tayanch vazifasini o'taydigan vaziyatga fikran surilsin va ko'rinishlari chizilsin (2.10.1-chizma, a). Detal asosi A chizib olinadi va uning o'rtasiga В bo'lak chiziladi. Keyin С bo'laklari В ning ikkala tomoniga chizib chiqiladi (2.10.1-chizma,6). Detal bir butun deb qaraladi va bo'laklari orasidagi chiziqlar o'chirib tashlanadi. Detaining В bo'lagini A ga nisbatan ko'ndalang qo'ymasdan 90° burchakka burib joylashtirsa ham bo'ladi. U vaqtda detal 2.10.1-shakl, с dagidek ko'rinishga ega bo'ladi. Uyib olish orqali detal xosil qilish. Shartga binoan uyish orqali detal xosil qilish. Detal shakliga o'zgartirish kiritish deganda, uning undagi bo'rtib turgan 7 qismlarini xuddi o'shanday shakldagi chuqurchaga almashtirish va detal qismlarini ma'lum burchakka burish kabilar tushuniladi. Misol. Detal xomaki tanasidagi belgilangan chiziqlar bo'yicha ortiqcha qismlari olib tashlansin va uning ko'rinishlari chizilsin (2.10.2-chizma). Detaining xomaki tanasi uchta ko‘rinishda chizib olinadi va uning belgilangan chiziqlar ko‘rsatilgan joylari fikran qirqib olinadi. SHunda detaining o‘rtasida tsilindrik teshik, to‘rtta burchagi qirqib olingandan keyin esa, detaining ikki tomonida prizmatik bo‘rtmalar hosil boiadi. Misol. Detaining yarim silindrik bo‘rtmasi shu oMchamdagi yarim tsilindrik o ‘yiqqa almashtirilsin (2.10.3-chizma, a). Detaining chap qismidagi yarim silindrik bo‘rtmani uning o‘ng qismidagi yarim silindrik o ‘yiqqa almashtirsa bo‘ladi. Bu masalani ikkita variantda echsa bo'ladi. 8 1. Yarim silindr butun tsilindr qilib chiziladi va berilgan yarim silindr qismi olib tashlanadi. (2.10.3-chizma, b). 2. Yarim silindrik bo'rtma detaining o'ng tomoni chegarasigacha fikran suriladi va yarim o‘yiq silindrga almashtiriladi (2.10.3-chizma,c). Oddiy va murakkab detallarning yoyilmasi va modelini yasash. Mushandislik amaliyotida ko‘pgina hollarda yoyilmaydigan sirtlar yoki ularning bo'laklaridan ba’zi konstruksiyalarni yasashga to‘g‘ri keladi. Ammo ularning faqat taqribiy yoyilmalarini yasash mumkin. Taqribiy yoyilmalarni yasashning umumiy usuli shundan iboratki, berilgan sirt yoyiladigan sirtlardan biriga (ko‘pyoqlik, silindrik yoki konussimon) approksimasiya qilinadi. Sirtlarning yoyilmalarini taqribiy yasashning uch usuli: Yordamchi uchburchaklar usuli. Yordamchi silindrik sirtlar usuli. Yordamchi konus sirtlar usuli mavjud. Yordamchi uchburchaklar usuli. Bu usulning moshiyati qo'yidagidan iborat. Datslab yoyilmaydigan sirt uchburchaklarga bo'lib chiqiladi, yaoni berilgan sirt ko'pyoqlik sirtga approksimasiya qilinadi. Keyin ko'pyoqlik sirtning yoyilmasi yasaladi. Buning uchun uchburchak tomonlarining haqiqiy uzunliklari proeksiyalarda yasaladi. Shar bir uchbuchakning yoyilmadagi vaziyati uchala tomonining haqiqiy uzunliklari bo'yicha yasaladi. Amalda og'ma konus sirtlarning yoyilmalari umuman taqribiy usulda yasaladi. 2.1 l.l,a-rasmda Monj chizmasida og'ma konus tasvirlangan. Uning yoyilmasini yasash uchun berilgan konus sirti A1B, B12, B2C,... uchburchaklarga ajratiladi. Bu uchburchaklarning bittadan tomonlari konusning uchidan o'tadigan qilib olinadi. Uchburchaklar tomonlarining haqiqiy uzunliklari yasaladi. Ulardan biri B2 ning haqiqiy uzunligi aylantirish usulida yasalgan. Yoyilmani shosil qiluvchi uchburchaklarni ularning uchala tomonlarining haqiqiy uzunliklari bo'yicha yasash qiyin emas. Bunda yoyilmadagi uchburchaklar tomonlarining o'zaro joylashuv tartibi proeksiyadagi joylashuv 9 tartibi bilan bir xil bo'lishi kerak. l,b-rasmda og'ma konus yon sirti yoyilmasining yarmi ko'rsatilgan. 2.1 l.l,a-rasmda tasvirlangan sirt silindrik trubadan to'rtburchakli trubaga o'tish elementi bo'lib, u ikkita I ko'rinishdagi, ikkita II ko'rinishdagi tekis uchburchaklardan shamda to'rtta III ko'rinishdagi elliptik konus sirtlardan tashkil topgan. Bunday sirtning yoyilmasini yasash uchun datslab konus sirtlami piramida sirtlariga approksimasiya qilamiz (rasmda faqat bitta konus sirtining piramidaga approksimasiya qilinishi ko'rsatilgan). Buning uchun konusning asosida bir necha А , В , C, D, E nuqtalarni belgilab olib, ularni konusning uchi bilan tutashtiramiz. Hosil bo'lgan uchburchaklar tomonlarining haqiqiy uzunliklarini yasaymiz. 2.11.1-chizma, a-rasmda CE tomonning haqiqiy uzunligini yasash ko'rsatilgan. Bu sirt yoyilmasini yasash uchun tomonlaming haqiqiy uzunliklari bo'yicha uchburchaklar yasaymiz. Berilgan sirtning C2EA1 choragining yoyilmasini yasash 2,b-rasmda ko'rsatilgan. qolgan choraklarining yoyilmasi sham yuqorida bayon qilinganidek yasaladi. Yordamchi silindrik sirtlar usuli. Bu usul yoyilmaydigan aylanish sirtlarining taqribiy yoyilmalarini yasashda qulay. Uning moshiyati qo'yidagidan iborat. Berilgan sirtni meridianlari bo'yicha bir necha o'zaro teng bo'laklarga bo'lib chiqiladi. Bu bo'laklar o 'z navbatida silindrik sirtlar bilan almashtiriladn. Bunday silindrik sirtlar berilgan sirtga shar bo'lagining o'rta meridiani bo'yicha urinib o'tishi shart. 2.11.2- a, chizmada proeksiyalari bilan berilgan sferik sirt bo'lagining taqribiy yoyilmasi 2.11.2-b, chizmada tasvirlangan. 10 2.11.3,a-rasmda tasvirlangan tor halqaning taqribiy yoyilmasini yasash uchun uni 12 teng boMakka bo‘lib, bir bo’lagining yoyilmasini yasaylik (2.11.3,b- chizma). Torning bu boMagini tashqi chizilgan yordamchi silindrik sirt bilan almashtiramiz. Bunday silindrik sirt halqa bo‘lagining o‘rta meridiani yoki normal kesimi bo'yicha urinadi. Yoyilmani yasash uchun gorizontal vaziyatda O to ‘g‘ri chiziq o‘tkazamiz (2.11.3,b-chizma) va unga normal kesimning 11 uzunligini o‘lchab qo‘yamiz. Keyin bu to‘g ‘ri chiziqda 10, 20, 30,... nuqtalarni belgilab, ular orqali aO to‘g‘ri chiziqda perpendikulyar qilib yordamchi silindrning yasovchilarini o‘tkazamiz. Bularga yasovchilarning uzunliklarini o‘lchab qo‘yamiz. Hosil bo‘lgan AO, BO, CO,... nuqtalarni tekis egri chiziq bilan tutashtirib yoyilmani shosil qilamiz. Bu esa halqa 1/12 qismining yoyilmasi bo‘ladi. Yordamchi konussimon sirtlar usuli. Bu usul bilan konturi egri chiziqli aylanish sirtlarining taqribiy yoyilmasi yasaladi. Berilgan sirt aylanish o‘qiga perpendikulyar tekisliklar bilan kesiladi. Sirtning shar bir boMagi konussimon yoki silindrik sirtlarga approksimasiya qilinadi va bu sirtlarning yoyilmalari yasaladi. 2.11.4,a-chizmada Monj chizmasida berilgan aylanish sirtlari aylanish o ‘qiga perpendikulyar tekisliklar bilan bir necha bo‘laklarga boMinadi. Bu bo‘laklar konussimon (I, II, III, IV, V, VI) va silindrik (VII) sirtlarga approksimasiya qilinadi. 2.11.4,b-chizmada konussimon va silindrik sirtlarga approksimasiya qilingan sirt 12 boMaklarining yoyilmalari ko‘rsatilgan. Bu yoyilmalar to‘g‘ri doiraviy silindr va konus sirtlarining yoyilmalarini yasashga asoslanib bajarilgan. 2.11.4,b-chizmada hosil qilingan yoyilma bo‘yicha berilgan sirtning aynan o‘zini yasab bo‘imaydi. Bunda yoyilmadagi I, II, III, IV, V va VI, VII bo‘laklar orasida ochiq joylar mavjud bo'lib, ular berilgan sirtning aynan o‘zini yasash imkoniyatini bermaydi. Shuning uchun sham bunday yoyilmalar taqribiy yoyilmalar deyiladi. Oddiy va murakkab detallarning yoyilmasi hamda modelini yasash. Detalning chizmasiga muvofiq uning modelini yupqa materialdan yasash uchun uning sirtini tekislikka yoyishga to ‘g‘ri keladi. Detalni tashkil qiluvchi barcha sirtlar, ularning joylashishiga qarab, yoyilmalari alohida yoki qo'shib chiziladi. So‘ngra ularning modellari shu yoyilmalar asosida yasaladi. Oddiy geometrik sirtlami tekislikka yoyish ushbu qoilanmada tushirib qoldirildi. Bu erda texnik detallarning ko'rinishlari bo'yicha ularning yoyilmalarini chizib, ular asosida modellarini yasash bilan tanishiladi. Misol. Matritsa deb nomlangan detaining ko'rinishlari asosida uning yoyilmasi 13 va modeli bajarilsin (2.11.5 chizma, a). 1. Detaining ostki asosi chiziladi va uning to'rt tomoniga yon yoqlari hamda detaining ustki asosi qo'shib chiziladi (2.11.5 chizma, b). 2. Matritsaning piramidasimon va silindrik teshiklarining yoyilmalari chiziladi (2.11.5 chizma, c). 3. Detaining modelini yasashdan oldin yoyilmadagi asos, yon yoqlarini ajratib turadigan chiziqlarga chizg'ich qo'yib, ohista qattiqroq narsa bilan eziladi va buklab chiqiladi. Shunda detal qirralari aniq chiqadi. Kerakli joylari elimlab yopishtiriladi. 4. Detal teshiklarining modellari yasaladi va ular asosiy modelga qo'shib elimlab qo'yiladi (2.11.5 chizma, d). Nazariy chizmani o ‘qish va tuzish. Yozma tafsif asosida detaining yaqqol tasvirini qurish. Detaining umumiy shakli to‘g‘ri to‘rtburchak!i prizma bo'lib, uning balandligi 60 mm, uzunligi 100 mm, eni (kengligi) 60 mm dan iborat (2.9.1 -chizma, a). Prizmaning ikki yon tomonidan eni 20 mm, balandligi 40 mm li qilib qirqib olingan (2.9.1-chizma, b). Prizmaning o'rtasida radiusi 20 mm li yarim tsilindrik o‘yiq mavjud bo'lib, uning o'qi V ga perpendikulyar. Detaining ikki yon tokchasida detal chekkasidan eni 14 mm, uzunligi 40 mm li to'g'ri to'rtburchakli o'yiq hosil qilingan (2.9.1- chizma, c). Detaining texnik rasmi izometriya asosida chizildi. 14 Berilgan modelga tavsif yozish. Modellarning asliga qarab uning texnik rasmini izometriyada, detaining ikkita ko'rinishiga binoan uning texnik rasmi to'g'ri burchakli dimetriyada bajarilib, yozma tavsif yozish va uning texnik rasmi qiyshiq burchakli dimetriyada chizish tanlangan (2.9.2-chizma). 1. Model asosi to 'g 'ri to‘rtburchakli kirillcha ≪ П ≫ shaklidagi prizmadan iborat bo'lib, uning ustki tomonining o‘rtasida olti yoqli muntazam prizma joylashgan. Prizma o‘rtasidagi o'q bo'yicha silindrik teshik bor. Asosidagi plastinkaning ikki yon tomonida to ‘g ‘ri to ‘rtburchakli o‘yiq bor. Shu modelning texnik rasmi izometrik proeksiya asosida chizildi (2.9.2-chizma). 2. Detaining ikkita ko‘rinishi diqqat bilan o ‘rganilsa, u asosan to 'g 'ri to'rtburchakli prizmadan iborat. Uning ostki va ustki tomonlarida chuqurligi 5 mm li ariqchalar bor. Old va orqa tomonlaridan ariqcha asosiga 4 mm qolguncha qirqilgan bo'lib, shu qirqilgan tomonlarida bittadan qovurg'alari bor. Detal o'rtasida vertical tsilindrik teshik bor. Shu detaining umumiy ko'rinishi to'g'ri 15 to'rtburchakli prizma kabi to 'g 'ri burchakli dimetriyada chiziladi va ikki yon tomonidagi qirqib olingan joy ostki va ustki asosidagi ariqchalari chizib chiqiladi (2.9.2-chizma). 3. Detaining yozma tafsifiga ko'ra u asosan to'g'ri to'rtburchakli prizmadan iborat bo'lib, oldi va orqa tomonlarida tokchalari, chap va o'ng tomonlarida og'ma qilib yuqoridan pastga tomon qirqib olingan ariqchalari bor. Detal o'rtasida vertical kvadrat teshigi bo'lib, uning texnik rasmi qiyshiq burchakli dimetriyada chizildi (2.9.2-chizma). MODEL YASASH YO’LI BILAN CHIZMALARNI O’QISH Detalning berilgan korinishlariga qarab uning modelini yasashdan oldin oddiy qisqich (skrepka)dan bittasini olib (19-chizma, a ) ichidagi qismini tashqarisidagi qismi bilan to’g’ri burchak (900) hosil bo’lguncha qayriladi. (19- chizma, b ). shu vaziyatdagi olddan, ustdan va chapdan ko’rinishlarini chizib qisqich bilan solishtiriladi. Qisqichni shu holatda saqlab, tik (vertikal) vaziyatdagi qismining har bir uchi 19-chizma, c dagi kabi gorizontal holatga buklab keltiriladi. Shunda qisqichdan yana bitta ko’rinishdagi model yasalgan bo’ladi va ular o’zaro solishtirilib ko’riladi. Qisqichning ushbu ko’rinishini o’zgartirmasdan yana bitta model yasab ko’riladi (19-chizma, d ). Bu yerda qiqich uchta ko’rinishagi modelga qanday aylantirilganligi bilan tanishib chiqiladi. Simdan model yasashni soddalashtirish va osonlantirish maqsadida oldin kubning modelini yasab olish tavsiya etiladi. Kubning qirralarini yasashda ular orqali ikkinchi bor sim o„tmasligi lozim, ya’ni ikki qatorli simli qirraga yo’l qo’ymasligi kerak. Simdan yasalgan modelning ko’rinishlari bo’yicha uning yaqqol tasvirini chizishda eng oldin kubning yaqqol tasviri bajarib olinadi va ushbu yaqqol tasvirda kub yoqlarida va qirralarida sim qismlari tasvirlari izlab topiladi. Bu yerda kubning qirralarida sim qismlari ikki marta takrorlanmasligi lozim. 16 1-chizma 1-misol. Simdan yasalgan modelning ko’rinishlari berilgan (20-chizma, a ). uning chapdan kovrinishi yaqqol tasviri aniqlansin. Yechash. 1. kubning yaqqol tasviri chiziladi. 2. kubning yaqqol tasvirida simning qaysi qirralarida ekanligi belgilab chiqiladi va kontur chiziqda belgilab olinadi. 3. modelning uchinchi (chapdan) ko’rinishi yaqqol tasviri berilgan ko’rinishlari o’zaro solishtirilib aniqlanadi (20-chizma, b ). 2-chizma 17 2-misol. Simdan yasalgan modelning olddan va ustdan ko’rinishlari berilgan (21-chizma). Uning chapdan ko’rinishini aniqlash jarayonida u model qancha variantlada bo’lishi mumkinligi anilansin. 20 Yechish . Javobini kubning yaqqol tasvirida izlash orqali model bir nechta variantlada bo„lishi mumkinligi aniqlandi (21-chizma, a, b, c, d, e ). 3-chizma Mustaqil yechish uchun mashqlar. Simdan yasalgan modellarning ikkitadan ko’rinishlari berilgan (22-chizma, a, b, c, d, e, f ). Uning qanday modellar ekanligi aniqlansin. 4-chizma Chizmalarni o’qishga o’rganishning yana bir usuli “Loyihalash” hisoblanadi. Loyihalashni konstruksiyalash ham deyish mumkin. Vazifani qo’yilishi va uning yechimi imkoniyatlari yagona bo’lmaydi, ya’ni ko’p yechimli hisoblanadi. Loyihalashni o’rganish yo’lida turli ijodiy masalalarni yechish maqsad qilib olinishi lozim. Turli moslamalarni yasash yo’li bilan shug’ullanishga, qo’pol ishlangan ba’zi buyumlarni chiroyli, o’ziga jalb etadigan darajada qayta ishlash 18 uchun uning shakliga o’zgartirish kiritiladi. Detalga kiritilgan o’zgarishni chizma orqali amalga oshirish chizmani qayta ijodiy loyihalashaga kiradi. Detal shaklini fikran o’zgartirish, uning qayta ijodiy loyihalangan holatini tasavvur qilish fikrlash jarayonining qo’zg’aluvchanligini o’stiradi. Chizmani ijodiy loyihalash elementlarini kiritish yo„li bilan turli muammolarni yechish mumkin bo’ladi. 1-misol. 23-chizma, a da detalning yaqqol tasviri berilgan. Uning ko’rinishlari 23-chizma, b da ko’rsatilgan. Detalning A chiqig’i xuddi shunday o’lcham va shakldagi chuqurcha (ariqcha,paz) ga B qismining hisobiga alamshtirilsin. Javobi 23-chizma, c da ko’rsatilgan. 2-misol. 24-chizma, a da detalning olddan va ustdan ko’rinishlari tasvirlangan. Undagi silindrik chiqiq A huddi shunday o’lchamdagi silindrik chuqurchaga, B ariqcha esa xuddi o’shanday o’lcham va shakldagi chiqiqqa almashtrilib tasvirlanganligi 24-chizma, b da ko’rsatilgan. 5 -chizma 6-chizma 19 3-misol. 25-chizma, a da detalning yaqqol tasviri va ko’rinishalri berilgan. Detalning geometrik shakli belgilangan razmetka (nuqtali chiziq) bo’yicha o’zgartirilishi lozim. Uning o’zgartirilgan ko’rinishi 25-chizma, b da ko’rsatilgan. 7-chizma 4-misol. 26-chizma, a da kubning yaqqol tasviri va uchta teshik konturi berilgan. Kub shunday loyihalansinki, shu uchta olddan V , ustdan H , chapdan W teshiklardan silliq, ya’ni tig’iz (zazorsiz) o’tadigan model hosil bo’lsin. 20 a) b) c) 8-chizma Javobi. Birinchi teshikning yuqori qismida ariqchasimon o’yiq bor. Kubning yaqqol tasvirida unga mos ariqchaning razmetka chizig’I belgilanadi. Ikkinchi teshik kvadratligicha tasvirlangan bo’lib kub silliq o’tib ketadi. Uchinchi teshikning pastki qismida katetlari o’zaro teng to’g’ri burhcakli chiqig’i bor bo’lib, kubning pastki qismida unga mos tarnov razmetka chizig’i belgilab chiqiladi (26-chizma, b ). Endi, kubni ko’rsatilgan razmetka chiziqlari bo’yicha ortiqcha joylari olib tashlansa, ushbu uchta teshikdan silliq o’tadigan kub loyihalangan hisoblanadi (26-chizma, c ). 5-misol. 27-chizma, a da silindrik sterjenning boshi ko’rinishi berilgan. Undan valik quyidagi element (burtik, segment shponkali ariqcha, ya’ni paz galtel va faska) larni o’z ichiga olgan detal loyihalansin. Elementlarning o’lchamlari ixtiyoriy tanlansin. Burtikning diametri berilgan silindr diametriga teng olinsin. Misolning javobi 27- chizma, b da ko ’ rsatilgan. 9- chizma 21 6-misol. 28-chizma, a da berilgan moslama mexanizmidagi A valning uchi shunday loyihalansinki, u aylanma harakat qilganda detal B yuqorilama-qaytma harakat qilsin. Yechimi. Buning uchun A valning uchi kulachok yoki ekstsentrik shaklda oyihalanishi zarur (28-chizma, b ). Chizmalarni o’qishning yanada samarali usullarini o’qitishning zamonaviy pedagogik texnologiyalarini tatbiq qilish orqali o’quvchilar ongiga singdirish mumkin. 10- chizma 7-misol . Val aylanma harakat qilganda polzun (sudraluvchi) buyum ag’darilib ketmasligi uchun, ya’ni u mustahkam turishini ta’minlaydigan konstruktorlik moslama loyihalansin (29-chizma, a ). 22 11-chizma Yechimi. Polzun asosini 29-chizma, b dagidek moslama, ya’ni taglikka kiydirib qo’yish lozim. Mustaqil ishlash uchun mashqlar. 1. Rolik tagligida valning aylanma harakati jarayonida bir-biriga tegib turgan val va teshik sirtlarida ishqalanish jarayonida hosil bo’ladigan yemirilishni kamaytirish uchun qanday konstruktorlik o’zgartirish loyihalash lozim (30- chizma). 12- chizma 13- chizma 2. Saralash moslamaga shunday konstruktorlik moslama loyihalash lozimki , shariklar navbati bilan o ’ ng va chap quvurlardan tashqariga chiqib turishi ta ‟ minlansin (31- chizma ). 23 XULOSA Chizmachilik bo`yicha o‘zlashtirishni hisobga olish xar bir darsda izchil ravishda amalga oshirilishi lozim. O`quvchining darsga bo‘lgan qiziqishi, ularni bilimlarini mustahkamlanishi va yaxshi esda qolishi tushunishi uchun ko‘rsatmali vositalarning darsdagi o‘rni katta.Hozirgi kun fan, madaniyat va ta‘lim sohalarida ham katta o`zgarishlar amalga oshirilmoqda, islohotlarning sur‘atlari tobora jadallashmoqda. Biroq axborotlar asri talablariga muvofiq o`zgarayotgan hayotimiz ehtiyojlari jamiyat oldiga yangidan-yangi vazifalarni ko`ndalang qilib qo`ymoqda. Bu vazifalarni amalga oshirish uchun ta‘lim va tarbiya tizimining barcha bosqichlarini Kadrlar tayyorlash milliy dasturi asosida isloh qilish tadbirlari ko`rilmoqda. Bu borada qilinadigan ishlarning birinchi, ikkinchi bosqichi yakunlanib, uchinchi bosqich bo`yicha ishlar amalga oshirilmoqda. Chizmachilikka oid bilimlarni muvaffaqiyat bilan egallashning asosiy shartlaridan biri o‘qituvchilarning darslarini sifatli bo‘lishi, zamon talabida dars o‘tishi, yangi-yangi ta‘lim texnologiya va vositalarini tadbiq etishi lozim. Buning uchun o‘qituvchi zamondan ortda qolmasligi va yangidan kashf etilayotgan yutuqlar texnologiyalarni bilishi lozim va ularni o‘z darslarida qo‘llay olishi kerak. Darsning sifatini o‘quvchilarning bilimiga qarab, belgilash mumkin. O‘quvchilarni bilimli bo‘lishi albatta darslarni tushunarli, qiziqarli bo‘lishini talab etadi. O‘qituvchi buni bilgan holda darsda turli ko‘rsatmali vositallar ya‘ni modellar, plakatlar,tarqatmalar, elaktron vositalar, slaydlar, multimediyali dasturlardan foydalanishi lozim. 24 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI 1. U. Abdullayev. “chizma geometriya va chizmachilik asoslari”. 2. T. “O’zbekiston”. 1999. 3. A.Abdurahmonov. “Chizmachilikdan grafik ishlar tizimi”. 4. T. “Cho’lpon”.2005. 5. J.Mirhamidov, G.Alaviya, H.Abidov. “Perspektiva va perspektivada soyalar”. T. “O’zbekiston”.2005. 6. T.Azimov/ Chizma geometriya amaliy darslar uchun/T/2008/ 7. J.Mirhamidov va boshqalar.”Qurilish chizmachiligi”. Toshkent kitob- jurnal fabrikasi. T. 2002. J.Mirhamidov, H.Abidov. “Injenerlik grafikasi”. O’zbekiston Matbuot va Azborot agentligi. T. “O’qituvchi”. 2005. 25

Chizmachilikdan loyihalash va modellashtirish

KIRISH………………………………………………………………...........3

I BOB. Chizmachilikdan loyihalash va modellashtirish

  1. Loyihalash elementlari, loyihalash ishlarining tuzilishi .………...…….5
  2. Oddiy va murakkab detallarning yoyilmasi va modelini yasash…..…...9
  3. Model yasash yo’li bilan chizmalarni o’qish ………..……..…..……..16
  4. XULOSA…………………………………………………………………..24
Sotib olish