Davlat byudjeti xarajatlari tizimi

Dokument ma'lumotlari

Narxi	12000UZS
Hajmi	48.7KB
Xaridlar	17
Yuklab olingan sana	14 Fevral 2024
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Iqtisodiyot

Sotuvchi

Kenjayev Kenja

Ro'yxatga olish sanasi 27 Yanvar 2024

780 Sotish

Davlat byudjeti xarajatlari tizimi

Sotib olish

Kirish
Mavzuning dolzarbligi: Ko‘rib chiqilayotgan ishning dolzarbligi,
respublikamizdagi byudjet tashkilotlarining buxgalteriya hisobi, tahlili va audit
tizimini xalqaro buxgalteriya hisobi va audit standartlari bilan taqqoslash
muammolari, ularning nazariy jihatdan etarli darajada ishlab chiqilmaganligi
hamda hozirgi sharoitda alohida amaliy ahamiyatga ega ekanligi kurs ishining
mavzusi, maqsadi va vazifasini hamda tadqiqot natijalarining yo‘nalishini
tanlashni belgilab berdi.
Kurs ishining maqsadi: . Jahon moliyaviy - iqtisodiy inqirozi
sharoitida O‘zbekistonning o‘ziga xos hususiyatlarini aks ettirgan holda byudjet
tashkilotlari rivojlanishiga ijobiy tasir etish imkoniyatini beruvchi va ayni
paytda tashkilot daromadlarining barqaror, mustahkam manbaini
shakllantirishga qaratilgan hisob siyosatini ishlab chiqish, va amaliyotini
uyg‘unlikda kompleks tadqiq qilishga yo‘naltirilgan maxsus ilmiy-tadqiqot
ishlari amalga oshirilmagan.
Mana shu holat O‘zbekiston iqtisodiyotidagi byudjet jarayonni nazariy
jihatdan tadqiq qilish hamda byudjet tashkilotlarida xarajatlar smetasi va
shtatlar jadvalining buxgalteriya hisobi xususiyatlarini bozor munosabatlari
talablari va mezonlari darajasida tashkil qilish va takomillashtirish, uslubiy
jihatdan asoslab berish, byudjet tashkilotlari tomonidan amalga oshiriladigan
xarajatlar smetasi va shtatlar jadvalining hozirgi davr shart-sharoitlariga mos
keladigan qoidalarini ishlab chiqish zaruratini talab etmoqda.
Kurs ishining vazifasi: Kurs ishining maqsadi byudjet tashkilotlarida
xarajatlar smetasi va shtatlar jadvalining buxgalteriya hisobi xususiyatlarini
tashkil etish va uni takomillashtirishni nazariy asoslash hamda aniq tavsiyalarni
ishlab chiqishdan iboratdir.
Yuqoridagi maqsadlarga erishish uchun quyidagi vazifalar belgilandi:
- tasdiqlangan byudjet parametrlari xarajatlar smetalari va shtatlar jadvali
doirasida birinchi va ikkinchi guruhlarga kiritilgan to‘lovlarni birinchi
navbatda belgilangan vaqtda to‘liq moliyalashtirishni aniqlash;
2

- uchinchi guruh bo‘yicha kapital qo‘yilmalar xarajatlarini investitsiya
dasturiga kiritilgan ob’ektlarning manzilli ro‘yxatlari bo‘yicha o‘rnatilagn
moliyalashtirish rejalari doirasida amalga oshirish;
-xarajatlarning to‘rtinchi guruhiga kiritilgan ustuvor to‘lovlar, oziq -
ovqat va dori-darmonlar sotib olish xarajatlarini birinchi va ikkinchi guruh
to‘lovlari to‘liq amalga oshirilgandan keyingina belgilab berish;
-boshqa moddalar bo‘yicha xarajatlarni (kapital qo‘yilmalar, safar va
o‘quv xarajatlari, kommunal xizmatlar, xo‘jalik xarajatlari, yumshoq va boshqa
jihozlar sotib olish, kapital ta’mirlash va boshqa xarajatlar) yuqoridagi
to‘lovlar to‘liq amalga oshirilgandan so‘ng daromadlar tushumiga qarab
tartibini aniqlash;
-xizmat kursatuvchi tijorat banklari tomonidan xarajatlarni naqd pul bilan
ta’minlashning belgilangan muddatlari buzilgan taqdirda, uch kun ichida
tijorat banklariga nisbatan xo‘jalik sudlariga byudjetga keltirilgan zararni
qoplash uchun belgilangan tartibi yuzasidan takliflar berish;
-huquqiy shaxs maqomi berilgan byudjet tashkilotlarining faoliyatlarini
mustaqil ravishda amalga oshirishlari uchun buxgalteriya hisobi
xususiyatlarini hisobga olish tartibini aniqlash.
Kurs ishining ob’ekti . faoliyatlari byudjet jarayon bilan bog‘liq bo‘lgan
O‘zbekiston Respublikasi hududidagi tashkilotlarlar hisoblanadi. Ishda
O‘zbekiston Respublikasi Davlat byudjetidan mablag‘ bilan ta’minlanadigan
tashkilotlarida buxgalteriya hisobini yuritilishi haqida, byudjet tashkiloti
buxgaltkeriyasi ma’lumotlaridan foydalanildi.
Kurs ishining predmeti: . Tadqiqotning nazariy asosini xorij va
mamlakatimizdagi iqtisodchi olimlar hamda etakchi mutaxassislarni byudjet
tashkilotlarida smetalarni hamda shtatlar jadvalini tuzish va uni ijrosi hisobiga
oid qabul qilinayotgan me’yoriy xuquqiy xujjatlar, Respublikamiz Prezidenti
I.Karimovning byudjet tashkilotlari barqarorligini mustaxkamlashga oid
asarlarida ilgari surilgan ilmiy g‘oyalar va fikrlari ilmiy izlanishni nazariy va
uslubiy asosi sifatida qo‘llanildi.
3

1. Byudjet tashkilotlarida xarajatlar smetasi va shtatlar jadvalini
tuzishning hususiyati, maqsadi va ahamiyati
O‘zbekiston Respublikasi Davlat byudjetida turuvchi tashkilotlarning
byudjetdan ajratilgan mablag‘lar bo‘yicha xarajatlar smetasini va byudjetdan
tashqari mablag‘lar bo‘yicha daromadlar va xarajatlar smetalarini tuzish, ko‘rib
chiqish, tasdiqlash va ro‘yxatdan o‘tkazish, shuningdek shtatlar jadvalini tuzish
va ro‘yxatdan o‘tkazish tartibi bilan belgilangan.
Mazkur Nizomda quyidagi asosiy tushunchalardan foydalaniladi:
xarajatlar smetasi — tashkilotlar tomonidan joriy moliya yili uchun
tuziladigan va tasdiqlanadigan hujjat bo‘lib, unda tashkilotlar uchun xarajatlar
moddalari bo‘yicha ko‘zda tutilgan byudjetdan ajratilgan mablag‘lar (xarajatlar
rejasi) aks ettiriladi;
byudjetdan tashqari mablag‘lar bo‘yicha smeta — tashkilotlar
tomonidan joriy moliya yili uchun tuziladigan va tasdiqlanadigan hujjat bo‘lib,
unda tashkil bo‘lish manbalari va ushbu mablag‘larning qonunchilikka muvofiq
foydalanish yo‘nalishlari ko‘rsatilgan holda byudjetdan tashqari daromadlar
tushumlarining prognoz hajmlari aks ettiriladi;
xarajatlar moddasi — byudjet tasnifining qismi bo‘lib, Davlat byudjeti
xarajatlarining iqtisodiy tayinlanishi va to‘lovlarni aniq turlarini ifodalaydi;
vaqtinchalik xarajatlar smetasi — tashkilotlarning xarajatlar smetasi
tasdiqlangunga va ro‘yxatdan o‘tkazilgunga qadar amal qiluvchi hujjat bo‘lib,
unda byudjet tashkilotlari uchun ko‘zda tutilgan, qonunchilikka o‘zgartirishlarni
hisobga olgan holda, har oyda avvalgi moliya yilining oxirgi choragidagi
byudjetdan ajratiladigan mablag‘larning uchdan bir qismidan ortiq bo‘lmagan
miqdorlardagi byudjetdan ajratilgan mablag‘lar (xarajatlar rejasi) aks ettiriladi;
byudjet tashkilotlarining byudjetdan tashqari mablag‘lari —
qonunchilikda nazarda tutilgan byudjetdan tashqari manbalar hisobidan
tashkilotlar ixtiyoriga kelib tushadigan mablag‘lar. Shtatlar jadvalini
tasdiqlangan tashkiliy tuzilma, shtat birliklari, namunaviy shtatlar va byudjetdan
moliyalashtirish me’yorlariga muvofiq ishlab chiqadilar va tasdiqlaydilar.
4

Byudjet ijrosi jarayonida yuzaga keladigan barcha qo‘shimcha xarajatlarga
tashkilotlarning xarajatlar smetalariga qonunchilikda belgilangan tartibda
tegishli o‘zgartirishlar kiritib boriladi
Bir vaktning o‘zida o‘zlariga karashli tashkilotlarga ijtimoiy
rivojlanishning iktisodiy ko‘rsatkichlari asosida (sinflar, o‘kuvchilar, bolalar,
shifoxonalarda joy - kunlar, bola-kunlar soni va x.k.) kelgusi yil uchun ishlab
chikarish ko‘rsatkichlarini yozma ravishda xabar kiladilar. Xarajat smetalari
bo‘yicha xarajatlarni xisoblab chikish mablaglarga bo‘lgan extiyojga muvofik
iktisodiy va ijtimoiy rivojlanish ko‘rsatkichlarini va iqtisod qilishning qat’iy
tartibini amalga oshirishni xisobga olgan xolda amalga oshiriladi.
Xarajatlarni xisoblab chiqishda quyidagilarga amal qilishi maqsadga
muvofiqdir:
- O‘zbekiston Respublikasi qonunlari, O‘zbekiston Respublikasi Oliy
Majlisining boshqa qarorlari, Prezident farmonlari, O‘zbekiston Respublikasi
Vazirlar Maxkamasining qarorlari va farmoyishlari, O‘zbekiston Respublikasi
Moliya vazirligining idoraviy normativ xujjatlariga;
- byudjet tashkilotlari xarajatlarini rejalashtirishning normativ uslubiga;
- tovar va xizmatlarini davlat tomonidan tartibga solinadigan baholari va
tariflariga, shuningdek nodavlat korxonalari va tashkilotlarining ayrim tovarlari
va xizmatlari baholariga;
- O‘zbekiston Respublikasi va Qoraqalpog’iston Respublikasi vazirliklari,
idoralarining rahbarlari, tegishli xokimiyatlarning boshqarmalari va bo‘limlari
raxbarlarining o‘ziga qarashli tashkilotlarning kelgusi yil uchun xarajatlar
smetalarini tuzish masalalari bo‘yicha ko‘rsatmalari va takliflariga, agarda ular
qonun xujjatlariga zid bo‘lmasa.
Jumladan:
- Xarajatlar smetasiga ish qaki uchun mablaglar byudjet to‘grisidagi
maoshlari va ish xaqqi stavkalari va ularga qo‘shimcha to‘lovlardan, amaldagi
namunaviy shtatlar va normativlarga rioya qilishdan kelib chiqib amalga
oshiriladi. Xo‘jalik usuli bilan bajariladigan ishlar uchun ish haqqi smetalarga
5

byudjet yili xarajatlar smetasida ko‘zda tutilgan ish hajmlaridan kelib chiqib
kiritiladi;
- pedagoglar ish xaqi uchun mablaglarni ajratishda, qonun xujjatlarida
belgilangan ish xaqi stavkalaridan xamda o‘quv xajmiga muvofik tuzilgan
o‘quv rejasi, tasdiqlangan tarifikatsiyaga muvofiq daftar tekshirish va sinf
raxbarligi uchun ko‘shimcha xaq to‘lash me’yorlaridan va x.k. dan kelib
chiqilib amalga oshirilshi darkor;
- xodimlarning ayrim guruhlariga uy joylarni va kommunal xizmatlarni
bepul berish uchun ketadigan xarajatlar amaldagi qonun hujjatlariga muvofiq
belgilanadi;
- oliy va o‘rta maxsus o‘quv yurtlari, kasb - hunar texnika bilim yurtlari,
kurslar o‘quvchilari va talabalari, aspirantlar va doktorantlar stipendiyalariga
ketadigan xarajatlar stipendiyalar miqdori va amaldagi stipendiya ta’minoti
tartibidan kelib chiqqan xolda xisoblanadi;
- davolash, bolalar va boshqa ijtimoiy-madaniy tashkilotlarda
ovqatlanishga ketadigan xarajatlar qonun hujjatlari bilan tasdiqlangan
tashkilotlarning ayrim turlari uchun belgilangan ovqatlanish me’yorlari
ovqatlanish qunining sonidan kelib chiqib hisoblanadi;
- dori-darmonlarga ketadigan xarajatlar qonun hujjatlari bilan belgilangan
pul xarajatlari me’yoriga qarab: statsionarlarda - har bir joy-kunga,
shifoxonalarda - shifokorga xar bir kirishga belgilanadi, agar qonun xujjatlarida
boshqasi ko‘rsatilmagan bo‘lsa;
- ijtimoiy-madaniy tashkilotlarni ayrim guruhi uchun kiyim-kechak,
poyafzal, choyshab, yotish anjomlari va boshqa yumshoq buyumlar sotib
olishga ketadigan xarajatlar, moddiy ta’minotning amaldagi me’yorlar
normalari asosida, lekin ajratilgan mablaglar doirasida, hisob ishlari amalga
oshiriladi;
Yuridik shaxs maqomiga ega bo‘lgan va xarajatlarning byudjet
mablaglaridan tashkari qoplashning boshqa manbalariga ega bo‘lgan
6

tashkilotlarlar xam ko‘shimcha daromadlar va ulardan kelib chiqadigan
xarajatlarga smetalar tuzadilar.
Bu xarajat smetalari bo‘yicha daromadlar tushumi qonun hujjatlarida
belgilangan mikdorlarga qarab aniqlanadi.
Tuman, shaxar, shaxar bo‘ysunuvidagi tumanlar byudjetlarida turuvchi va
markazlashgan buxgalteriyalar orqali xizmat ko‘rsatiladigan tashkilotlar
bo‘yicha ayrim xollarda umumiy xarajatlar smetalari tuzilishi mumkin:
- bir turdagi kichik tashkilotlar bo‘yicha - veterenariya uchastka va
punktlari, kishloq klublari, kutubxonalar, feldsher-akusherlik punktlari va
boshqa kichik tashkilotlar bo‘yicha;
- bir turdagi yirik tashkilotlar bo‘yicha, qachonki ularga xo‘jalik
xizmatlarini ko‘rsatish markazlashgan holda xo‘jalik xizmatlarini ko‘rsatishning
maxsus guruxlari orqali amalga oshirilsa;
- tegishli hokimiyatlarning apparatini va ularning bo‘limlarini saqlashga;
Umumiy xarajatlar smetasi bir turdagi tashkilotlar guruhini saqlash
xarajatlariga byudjetdan ajratiladigan mablaglarning xajmini maqsadli
yo‘nalishini va choraklar bo‘yicha taqsimotini belgilovchi hujjat bo‘lib
xisoblanadi. Tumanlar, shaxarlar xokimiyatlarining tegishli boshqarma va
bo‘limlari raxbarlari umumiy xarajatlar smetalarida ko‘rsatilgan mablag’larni
taqsimot qiluvchilar bo‘lib xisoblanadilar.
Umumiy xarajat smetalari, xizmat ko‘rsatiladigan tashkilotlarning
raxbarlaridan olingan buyurtmalar markazlashgan buxgalteriyada mavjud
bo‘lgan iqtisodiy va ijtimoiy rivojlanish ko‘rsatkichlariga muvofiq q abul
qilingan xisob-kitob va xisobot ma’lumotlari asosida markazlashgan
buxgalteriya tomonidan tuziladi.
Umumiy smetalar tuzish uchun buyurtmalar hokimiyatlarning tegishli
boshqarma va bo‘limlari tomonidan belgilangan shakllar yoki ko‘rsatkichlar
ro‘yxati bo‘yicha xarajatlarning guruxlari bo‘yicha va xarajat smetalariga
qilingan xisoblarni ilova qilgan xolda tashkilotlar tomonidan taqdim kilinadi.
Buyurtmalarda quyidagi ma’lumotlar ko‘rsatiladi:
7

- o‘qituvchilar, tibbiyot va boshqa xodimlarining uylarini isitish, yoritish
va suv bilan ta’minlash uchun yoqilgi, elektroenergiya miqdorini ajratish uchun,
shuningdek amaldagi qonun xujjatlariga muvofiq o‘qituvchilarga bepul
kommunal xizmatlar ko‘rsatish va bepul ta’minlash xarajatlarini xisoblab
chikarish uchun natural ko‘rsatkichlar;
- sotib olinishga mo‘ljallangan asbob-uskunalar va jixozlar ro‘yxati;
- kapital ta’mirlash bo‘yicha asosiy ishlarning ro‘yxati;
- bepul va imtiyozli ovqat beriladigan o‘quvchilarning soni;
- bepul maktab anjomlarini oladigan birinchi sinf o‘quvchilarining soni,
shuningdek kam ta’minlangan oilalar bolalaridan qishki kiyim va poyafzal
oladigan boshlang’ich sinf o‘quvchilarining soni;
- kommunal xizmatlari bo‘yicha imtiyozlar oladigan o‘qituvchilar, tibbiyot
xodimlari va boshqa xodimlarning soni.
Tashkilotlar tomonidan berilgan buyurtmalar markazlashgan
buxgalteriyalar tomonidan tegishli tashkilotlarning vakillari ishtirokida oldindan
ko‘rib chikiladi va umumiy smetalarni tuzishda hisobga oladi.
Ish xaqi bo‘yicha umumiy smetaga belgilangan tartibda tasdiqlangan
shtatlar jadvali va tarifikatsiya ro‘yxatlari ilova kilinadi.
Markazlashgan buxgalteriya tomonidan tuzilgan umumiy smetalarning
loyihalari tuman, shahar xokimiyatlarining tegishli bo‘limlari rahbarlari
tomonidan tegishli tashkilotlarning rahbarlari ishtirokida ko‘rib chiqiladi va
tasdiqlanadi.
Tashkilotlarning xarajatlari smetalari uch nusxada tuziladi va
tashkilotlarning rahbarlari, xamda hisob xodimlari tomonidan imzolanadi,
smetaning birinchi nusxasi tashkilotda, ikkinchi nusxasi tegishli maxalliy
moliya organida qoladi va uchinchi nusxasi yukori tashkilotga takdim etiladi.
Tegishli moliya organlari smetalarni chuqurrok o‘rganish maksadida
vazirliklardan, idoralardan, tegishli hokimiyatlarning boshqarma va
bo‘limlaridan tashkilotlar smetalarini tuzish va ijro etish jarayonning istalgan
bosqichida ilovalar va xisob-kitoblarni qaytarib berish sharti bilan talab kilish
8

xuquqiga ega, byudjetdan mablag’ oluvchilar esa bu xisob-kitoblarni moliya
organiga birinchi talab qilinishi bilanoq taqdim qilishi maqsadga muvofiqdir.
Markazlashgan buxgalteriyalar tomonidan xizmat ko‘rsatiladigan
tashkilotlarining xarajatlar smetasi markazlashgan buxgalteriyalar bosh
buxgalteri yoki iqtisodchisi ishtirokida tuziladi.
O‘zbekiston Respublikasi va Qoraqlpog’iston Respublikasi vazirliklari,
idoralari va xokimiyatlar boshqarmalari va bo‘limlari tomonidan o‘tkaziladigan
byudjetdan moliyalashtiriladigan markazlashgan tadbirlarning xarajatlar smetasi
tegishincha vazirliklar, idoralar, xokimiyatlar boshqarma va bo‘limlari
tomonidan xar bir tadbir bo‘yicha aloxida tuziladi.
Inventarlar, asbob-uskuna va tashkilotlarning o‘quv ko‘llanmalarini sotib
olish uchun mablaglar tegishli tashkilotlarning smetalarida ko‘zda tutilishi
lozim.
Byudjet tashkilotlarida ularni markazlashgan holda inventarlar,
asbobuskunalar va o‘kuv ko‘llanmalari bilan ta’minlash zarurati yuzaga
kelganda, bu maqsadlar uchun mablag’lar markazlashgan tartibda sotib olishni
amalga oshiruvchi tashkilotlar tomonidan tashkilotlarning xarajatlar smetalarida
belgilangan mablag‘lar doirasida moliya organlari bilan kelishib, belgilagan
miqdorlarda va muddatlarda o‘tkaziladi.
Shu tartibda O‘zbekiston Respublikasi va Qoraqalpogiston Respublikasi
tegishli vazirliklari va idoralariga, viloyatlar va Toshkent shaxar, shuningdek
tegishli tuman, shaxar xokimiyatlari boshkarmalari va bo‘limlariga
markazlashgan ta’minot uchun mablag’larni byudjet tashkilotlari tomonidan
O‘zbekiston Respublikasi va Qoraqalpogiston Respublikasi moliya vazirliklari
yoki viloyatlar moliya boshqarmalari bilan kelishilgan xolda tartib amalga
oshiriladi.
Choraklar va yil oxirida byudjet tashkilotlaridan ishlatilmay qolgan
mablag’larning qoldigi olib qo‘yilmaydi, balki byudjet tashkilotlarining
rivojlantirish jamgarmasiga o‘tkaziladi 1
va byudjet tashkilotlari tegishli moliya
1 O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1999 yil 3 sentyabrdagi 414-sonli
Byudjet tashkilotlarini mablag bilan ta’minlash tartibini takomillashtirish to‘grisidagi Karori
9

organlarini O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi tomonidan byudjet
tashkilotlari uchun belgilangan xisobotlar tartibi bo‘yicha yozma ravishda
xabardor kiladilar.
Kelgusi yilga ochilishi kerak bo‘lgan tashkilotlarni tashkil etish, saqlash
bo‘yicha xarajatlar smetasi tegishli xokimiyatlarning boshqarma, bo‘limlari
tomonidan xar bir tashkilotga aloxida xolda, ish xaqining o‘rtacha stavkasi va
faoliyat ko‘rsatayotgan tegishli tashkilotlarda mavjud bo‘lgan xarajatlarining
o‘rtacha me’yorlaridan kelib chiqqan xolda tuziladi.
Bunda yangi tashkilotlarni saqlash uchun ketadigan xarajatlar ushbu
tashkilotlar ochilishi belgilangan muddatlardan kelib chiqib, ushbu muddat
to‘gri keladigan yilning qismiga hisoblanadi.
Kelgusi yilda shaxar va qishlok maktablarining o‘qituvchilari uchun ish
xaki bo‘yicha umumiy smetalarni tuzishda smetaga ilova va o‘qituvchi, xamda
maktabning boshqa xodimlari uchun tuman xalq ta’limi bo‘limi smetasi
bo‘yicha nazarda tutilgan ish xaqi fondining xisob-kitobi to‘ldiriladi.
Yilning birinchi qismi uchun (yanvar-avgust) oylik ish xaqi fondi yil
boshiga tuman xalq ta’limi bo‘limi tomonidan tasdiqlangan o‘qituvchilarning
tarifikatsiya ro‘yxatiga to‘g‘ri kelgan mikdorda qabul kilinadi.
Yilning qolgan (sentyabr-dekabr) qismiga o‘qituvchilarning oylik ish xaqi
fondi rejalashtirilgan sinflar soni va shu davrga pedagoglar ish xaqi stavkasi,
tuman (shaxar) xalk ta’limi bo‘limlari tomonidan o‘quv yil boshiga
o‘qituvchilarning tasdiqlangan tarifikatsiya ro‘yxati bo‘yicha belgilangan (1-4,
5-9, 10-12) sinflarning guruxlari bo‘yicha ish xakining o‘rtacha stavkasi
doirasida xisoblanadi.
Jami xarajatlar smetasiga tuman xalq ta’limi bo‘limi mudiri tomonidan
tasdiqlangan tarifikatsiya ro‘yxatining umumlashtirilgan axborotnomasi ilova
qilinishi maqsadga muvofiqdir.

ilovasining 22-23 bandlariga muvofik belgilangan tartibda xarajat kilinadi.

10

2. Byudjet tashkilotlarida xarajatlar smetasini va shtatlar jadvalini tuzish
ko‘rib chiqish va tasdiqlash tartibi huquqiy asoslari
Shtatlar jadvali rejalashtirilayotgan yilning 1 yanvar holatiga har bir
tashkilot bo‘yicha alohida holda, ularning tuzilmaviy bo‘linmalari kesimida
mazkur tashkilot uchun o‘rnatilgan mehnatga haq to‘lash shartlariga muvofiq
ravishda tuziladi.
Shtatlar jadvaliga kiritiladigan lavozimlar nomlari va
ma’muriyboshqaruv, o‘quv-yordamchi va yordamchi (xizmat ko‘rsatuvchi va
texnik) xodimlarining soni, xodimlar va mehnatga haq to‘lash bo‘yicha ularning
razryadlari (bazaviy stavkalari) quyidagilarga muvofiq bo‘lishi shart:
belgilangan tartibda tasdiqlangan namunaviy shtatlar jadvalida va
mehnatga haq to‘lash bo‘yicha razryadlarda (bazaviy stavkalarda) nazarda
tutilgan lavozimlarga;
xodimlarning umumiy birliklari doirasiga va boshqaruv
xizmatchilarining xodimlar birliklariga;
davlat boshqaruv organlarida xodimlar toifalarining me’yoriy
nisbatlarini Davlat va xo‘jalik boshqaruvi organlarining boshqaruv, xizmat
ko‘rsatuvchi va texnik xodimlari lavozimlarining nomenklaturasi 2
bilan
tarifikatsiya ro‘yxatiga muvofiq mehnatga haq to‘lanishi hisob-kitob qilinadigan
lavozimlar shtatlar jadvaliga stavkalar soni, lavozimlarning har bir guruhi
bo‘yicha (o‘qituvchilar), to‘lovlarning turlari bo‘yicha oylik mehnatga haq
to‘lash jamg‘armasini ko‘rsatgan holda va tarifikatsiya ro‘yxatini shtatlar
jadvaliga ilova qilgan holda kiritiladi.
Shtatlar jadvalida, shuningdek, yakun bo‘yicha alohida qatorda
mehnatga haq to‘lash shartlarida nazarda tutilgan mehnatga haq to‘lash
jamg‘armasi va yil bo‘yicha hisob-kitoblar natijasida ustamalar to‘lashga,
qo‘shimchalar va xodimlarni moddiy rag‘batlantirishga yo‘naltiriladigan
mablag‘lar ko‘rsatiladi. masalan, mehnatga haq to‘lash jamg‘armasiga nisbatan
15 foiz miqdorda shakllanadigan Byudjet tashkilotlari va muassasalarini
2 O‘zbekiston Respublikasi vazirliklari, davlat qo‘mitalari va idoralarining me’yoriy hujjatlari
axborotnomasi, 2003 y., 23-son. ro‘yxat raqami 1288, 2003 yil 9 dekabr.
11

moddiy rag‘batlantirish maxsus jamg‘armasi; uzoq yillik mehnati uchun bir
martalik rag‘batlantirishni to‘lash, moddiy yordam ko‘rsatish, mukofotlash
uchun mehnatga haq to‘lash jamg‘armasi va boshqalar.
O‘zbekiston Respublikasi va Qoraqalpog‘iston Respublikasining respublika
byudjetlarida hamda mahalliy byudjetlarda turuvchi har bir maktabni
moliyalashtirish uchun tasdiqdangan xarajatlar smetalari bo‘ladi va shu asosda
byudjetdan moliyalashtirish amalga oshiriladi. Xarajatlar smetasi maktabni
saqlashga hamda xo‘jalik va madaniy qurilish bo‘yicha markazlashtirilgan
tadbirlarni amalga oshirishga byudjetdan moliyalashtirishning hajmini,
maqsadli yo‘nalishini va choraklar bo‘yicha taksimotini belgilovchi asosiy reja
hujjati bo‘lib hisoblanadi.
Maktablar O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Maxkamasining 1999 yil 3
sentyabrdagi 414-sonli «Byudjet tashkilotlarini mablag‘ bilan ta’minlash
tartibini takomillashtirish to‘g‘risida»gi qaroriga va O‘zbekiston Respublikasi
Moliya vazirligi tomonidan tasdiqlangan byudjetdan moliyalashtirish
normativlariga asoslangan holda, tasdiqlangan namunaviy shtatlar asosida
xarajatlar smetalari, shuningdek, shtat jadvallarini mustaqil ishlab chiqadi.
Xarajatlar smetalariga faqat Oliy Majlis qarorlari, Prezident farmonlari,
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi qarorlari va farmoyishlari, shu
bilan birga belgilangan xarajatlar, shuningdek, Qoraqalpog‘iston Respublikasi
Vazirlar Kengashi va tegishli hokimiyatlar tomonidan, ularga berilgan huquqlar
doirasida nazarda tutilgan xarajatlar kiritiladi.
Doimiy faoliyat ko‘rsatuvchi maktab bo‘yicha xarajatlar smetalari 1
yanvardan 31 dekabrgacha bo‘lgan muddatga tuziladi va amal qiladi. Joriy yilda
ishga tushiriladigan maktablar bo‘yicha esa ularning byudjet yilida ishlagan
muddatiga tuziladi va amal qiladi.
Xarajatlar smetalari maktablar tomonidan O‘zbekiston Respublikasi Davlat
byudjeti xarajatlarining amaldagi iqtisodiy tasnifiga muvofiq xarajatlar guruhi
bo‘yicha, boshqa xarajatlar va ularning hisob-kitobini o‘z ichiga olgan to‘liq
yoyilmasi, shuningdek, O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi tomonidan
12

tasdiqlangan shakllari asosida tuziladi. Maktablarning xarajatlar smetalari
tegishli yuqori halq ta’limi organlari rahbarlari tomonidan tasdiqlanadi.
Xarajatlar smetasini tuzish bo‘yicha ishlarni tashkil etish davomida avval
sanab o‘tilgan maktablarning tegishli yuqori xalq ta’limi organlari o‘zlarining
tasarrufidagi maktablarga xalq deputatlari Kengashi sessiyasining qarorlaridan
va moliya organlarining ushbu masala bo‘yicha ko‘rsatmalaridan kelib chiqib,
kelgusi yil xarajatlar smetalarini tuzish tartibi va muddatlari haqida ko‘rsatmalar
beradilar. Bir vaqtning o‘zida ularga ijtimoiiy rivojlanishning iqtisodiy
ko‘rsatkichlari asosida (sinflar soni, o‘quvchilar soni va h.k.) kelgusi yil uchun
ishlab chiqarish ko‘rsatkichlarini yozma ravishda xabar qiladilar.
Maktablar o‘zlarining xarajatlarini hisoblab chiqishda quyidagilarga amal
qilinadi:
1) O‘zbekiston Respublikasi qonunlari, O‘zbekiston Respublikasi
Oliy
Majlisining boshqa qarorlari, Prezident farmonlari, O‘zbekiston Respublikasi
Vazirlar Mahkamasining qarorlari va farmoyishlari, O‘zbekiston Respublikasi
Moliya vazirligining normativ hujjatlariga;
2) byudjet tashkilotlari xarajatlarini rejalashtirishning normativ
uslubiga;
3) tovar va xizmatlarning davlat tomonidan tartibga solinadigan
baholari va tariflariga, shuningdek nodavlat korxonalar va tashkilotlarning
ayrim tovarlari va xizmatlari baholariga;
4) O‘zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi vazirligi, Qoraqalporiston
Respublikasi Xalq ta’limi vazirligi, tegishli hokimiyatlarning xalq ta’limi
boshqarmalari va bo‘limlari raxbarlarining o‘zlari tasarrufidagi maktablarning
kelgusi yil uchun xarajatlar smetalarini tuzish masalalari bo‘yicha ko‘rsatmalari
va takliflariga, agarda ular qonun xujjatlariga zid bo‘lmasa, jumladan;
- xarajatlar smetasiga ish haqi uchun mablag‘lar o‘rnatilgan ish haqi
tizimi, ish haqi stavkalari va ularga qo‘shimcha to‘lovlardan, amaldagi
namunaviy shtatlar va normativlarga rioya qilishdan kelib chiqib, foydalaniladi;
13

- o‘qituvchilarning ish haqi uchun kerakli mablag‘lar summalarini
aniqlashda, qonun xujjatlarida belgilangan ish haqi stavkalaridan hamda o‘quv
yuklamalariga muvofiq tuzilgan o‘quv rejasi, tasdiqlangan tarifikatsiyaga
muvofiq daftar tekshirish va sinf rahbarligi uchun qo‘shimcha haq to‘lash
me’yorlaridan kelib chiqiladi;
- xodimlarning ish haqi summasiga nisbatan davlat ijtimoiy sug‘urtasiga
o‘tkaziladigan summalar hajmi, O‘zbekistan Respublikasi Vazirlar Mahkamasi
tomonidan belgilangan barcha ish haqi summasiga nisbatan hisoblanadigan,
qonun hujjatlariga muvofiq davlat ijtimoiy sug‘urta badallari hisoblanadigan
sug‘urta to‘lovlari tariflariga asosan xarajatlar smetasiga kiritiladi;
- kommunal xizmatlar uchun xo‘jalik xarajatlari kommunal xizmatlar
uchun amaldagi baho va tariflar asosida hisoblanadi;
- bolalar va boshqa ijtimoiy-madaniy tashkilotlarda ovqatlanishga
ketadigan xarajatlar summasi qonun hujjatlari bilan tasdiqlangan
tashkilotlarning ayrim turlari uchun belgilangan ovqatlanish me’yorlari
ovqatlanish kunining sonidan kelib chiqib hisoblanadi;
- dori-darmonlarga ketadigan xarajatlar summasi qonun xujjatlari bilan
belgilangan pul xarajatlari me’yoriga qarab hisoblab chiqiladi;
- ijtimoiy-madaniy tashkilotlarni ayrim guruhi uchun kiyim-kechak
poyafzal, choyshab, yotish anjomlari va boshqa yumshoq buyumlar sotib
olishga ketadigan xarajatlar, moddiy ta’minotning amaldagi me’yorlari asosida,
lekin ajratilgan mablag‘lar doirasida, hisoblanadi.
Yuridik shaxs maqomiga ega bo‘lgan va xarajatlarning byudjet
mablag‘laridan tashqari qoplashning boshqa manbalariga ega bo‘lgan maktablar
ham qo‘shimcha daromadlar va ulardan kelib chiqadigan xarajatlar uchun
xarajatlar smetasini tuzadilar. Bu xarajat smetalari bo‘yicha daromadlar qonun
hujjatlarida belgilangan miqdorlarga qarab aniqlanadi.
Maktabning xarajatlar smetasi uch nusxada tuziladi va maktabning
direktori hamda bosh buxgalteri tomonidan imzolanadi, smetaning birinchi
14

nusxasi maktabda, ikkinchi nusxasi tegishli mahalliy moliya organida qoladi va
uchinchi nusxasi yuqori xalq ta’limi organiga taqdim etiladi.
Kelgusi yilga ochilishi kerak bo‘lgan maktablarni tashkil etish, saqlash
bo‘yicha xarajatlar smetasi xokimiyatlarning tegishli xalq ta’lim organlari
tomonidan har bir yangi tashkil etilayotgan maktabga alohida holda, ish
haqining o‘rtacha stavkasi va faoliyat ko‘rsatayotgan tegishli maktablarda
mavjud bo‘lgan xarajatlarning o‘rtacha me’yorlaridan kelib chiqdan holda
tuziladi. Bunda yangi maktablarni saqlash uchun ketadigan xarajatlar ushbu
maktablar ochilishi belgilangan muddatlardan kelib chiqib, ushbu muddat
to‘g‘ri keladigan yilning qismiga hisoblanadi. Kelgusi yilda maktablarning
o‘qituvchilari uchun ish haqi bo‘yicha umumiy xarajatlar smetalarini tuzishda
smetaga ilova va o‘qituvchi hamda maktablarning boshqa xodimlari uchun
tegishli xalq ta’limi organi smetasi bo‘yicha nazarda tutilgan ish haqi fondining
hisob-kitobi to‘ldiriladi.
Yilning birinchi qismi uchun (yanvar-avgust) oylik ish haqi fondi yil
boshiga tegishli xalq ta’limi organi tomonidan tasdiqlangan o‘qituvchilarning
tarifikatsiya ro‘yxatiga to‘g‘ri kelgan miqdorda qabul qilinadi. Yilning qolgan
(sentyabr-dekabr) qismiga o‘qituvchilarning oylik ish haqi fondi rejalashtirilgan
sinflar soni va shu davrga o‘qituvchilar ish haqi stavkasi, tegishli xalq ta’limi
organlari tomonidan o‘quv yil boshiga o‘qituvchilarning tasdiqlangan
tarifikatsiya ro‘yxati bo‘yicha belgilangan (1—4, 5—9,) sinflarning guruhlari
bo‘yicha ish haqining o‘rtacha stavkasi doirasida hisoblanadi.
Maktablar O‘zbekiston Respublikasi respublika byudjetida turuvchi
maktablarga, Qoraqalpog‘iston Respublikasi respublika byudjetida turuvchi
maktablarga, viloyatlar byudjetida turuvchi maktablarga, shaharlar byudjetida
turuvchi maktablarga va tumanlar byudjetida turuvchi maktablarga bo‘linishi
sababli ularni xarajatlar smetalarini ham muayyan maktab qaysi byudjetda
tursa, shu byudjetni ijrosi bilan shug‘ullanuvchi tegishli moliya organi ko‘rib
chiqishga qabul qiladi.
Maktablar uchun tegishli moliya organi bo‘lib:
15

O‘zbekiston Respublikasi respublika byudjetida turuvchi maktablar uchun
- O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi;
Qoraqalpog‘iston Respublikasi respublika byudjetida turuvchi maktablar
uchun - Qoraqalpog‘iston Respublikasi Moliya vazirligi;
Viloyatlar byudjetida turuvchi maktablar uchun - tegishli viloyat moliya
boshqarmasi ;
Shaharlar byudjetida turuvchi maktablar uchun - tegishli shahar moliya
bo‘limi ;
Tumanlar byudjetida turuvchi maktablar uchun - tegishli tuman moliya
bo‘limi hisoblanadi.
Maktablar o‘zlarining xarajatlar smetasini odatda to‘g‘ridan-to‘g‘ri
tegishli moliya organiga emas, balki o‘zining yuqori xalq ta’limi organiga
taqdim etadi.
Tegishli xalq ta’limi organlari o‘z tasarrufida bo‘lgan maktablardan kelib
tushgan umumiy va alohida xarajatlar smetalarini quyidagi tartibda ko‘rib
chiqadi:
- O‘zbekiston Respublikasi va Qoraqalpog‘iston Respublikasi, viloyat,
shahar, tuman byudjeti loyihasi tegishli idoralarda ko‘rib chiqilishi bilan tegishli
moliya organlariga O‘zbekiston Respublikasining tegishli vazirlik va idoralar
bo‘yicha xarajatlarini qoplashga belgilangan mablag‘larning summasini,
Qoraqalpog‘iston Respublikasi, viloyat, shahar, tuman bo‘yicha esa jami
tarmoqlar bo‘yicha, byudjetni tasdiqlashda qabul qilingan summalarni, ish xaqi,
ish haqiga ajratma, kapital qo‘yilmalar va O‘zbekiston Respublikasi Xukumati
tomonidan byudjetni tasdiqlash paytida eng ko‘p miqdorlari belgilanadigan
boshqa xarajatlar haqida zudlik bilan xabar qiladilar;
- xalq ta’limi organlari tegishli moliya organlari tomonidan xabar qilingan
tegishli tarmoqlar bo‘yicha mablag‘lar doirasida, maktablarning bo‘ysunuvidan
va xarajat me’yorlaridan kelib chiqib, o‘z tasarrufidagi tashkilotlarga tegishli
byudjetlar bo‘yicha (respublika, viloyat (Toshkent shahar) byudjeti va viloyat
16

bo‘ysunuvidagi tuman va shahar, shuningdek shahar bo‘ysunuvidagi tumanlar
byudjetlari bo‘yicha) mablag‘larining hajmini alohida etkazadi.
- xalq ta’limi organlarining rahbarlari o‘zlari tasarrufidagi maktabning
xarajatlar smetasi loyihalarini ko‘rib chiqadilar va xarajatlarni tashkilotlar
smetalari bo‘yicha tegishli byudjetlarda turganlar uchun belgilangan mablag‘lar
doirasida kabul qiladilar.
Bir vaqtning o‘zida xarajatlar smetasi ishlab chiqarish ko‘rsatkichlari
hisoblanadi hamda ularni iqtisodiy va ijtimoiy rivojlantirish ko‘rsatkichlariga
mosligi tekshiriladi. Tegishli xalq ta’limi organlari belgilangan yillik
byudjetning choraklar bo‘yicha taksimotiga amal qilgan holda, xajmlari byudjet
bilan har bir chorakka alohida belgilangan xarajatlar smetalarining umumiy
summasi, shchuningdek ish haki, ish haqiga ajratmalar, kapital qo‘yilmalar va
boshqa turdagi xarajatlar summasini byudjetning tasdiqlangan choraklar
bo‘yicha taksimotiga to‘g‘ri kelishini ta’minlaydi. Shunga muvofiq, xarajatlar
smetasi blankasining «Tasdiqlangan» grafasida «I, II, III va IV choraklar»
satrlari to‘ldiriladi.
Maktabning xarajatlar smetasida tasdiqdangan xarajatlarning yillik va
choraklik summalari maktab tomonidan taqdim etilgan smetaning ikkinchi
nusxasiiga o‘tkaziladi.
Maktabning xarajatlar smetasini tegishli xalq ta’limi organlari tomonidan
tasdiqlash O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining, qarori yoki
tegishli viloyat, shahar, tuman xalq deputatlari Kengashlari sessiyalarining
tegishli byudjetda turuvchi tashkilotlar uchun xarajatlar tasnifi moddalari
bo‘yicha bo‘lingan byudjet haqida qaror kabul qilgan kundan boshlab ikki hafta
ichida (ro‘yxatdan o‘tkazish esa 40 kun muddat ichida) amalga oshiriladi va
maktabning xarajatlar smetalarini tasdiqlagan yuqori xalq ta’limi organi rahbari
(yoki o‘rinbosari) imzosi bilan, tasdiqdangan kuni ko‘rsatilgan holda hamda bu
yuqori xalq ta’limi organining muhri xarajatlar smetasining barcha nusxalariga
bosilib, bir paytning o‘zida smeta xarajatlari bo‘yicha umumiy summasi yuqori
17

o‘ng burchagida ko‘rsatilgan shtatdagi va shtatdan tashqari xodimlarning ish
haqi fondining umumiy summasi ajratib ko‘rsatilgan holda rasmiylashtiriladi
Shu bilan bir vaqtda, tarmoqlar, kontingentlar va shtatlar bo‘yicha
umumlashtirilgan ko‘rsatkichlar ham taqdim etiladi.
Umumiy xarajat smetalari tasdiqlanganidan so‘ng tegishli xalq ta’limi
organi (yoki markazlashtirilgan buxgalteriya) bu xarajatlar smetalari bo‘yicha
moliyalashtiriladigan maktablarga quyidagilarni xabar qiladilar:
1) shtatlar va maktab xodimlari ish xaqi stavkalari haqidagi
ma’lumotni;
2) ishlab chiqarish ko‘rsatkichlari (o‘quvchilar, sinflar, bolalar, joylar,
joy-kun, bola-kun va h.k.), bepul yoki imtiyozli ovqat oluvchi o‘quvchilarning
soni, birinchi sinf o‘quvchilarining soni, aholining kam ta’minlangan qismidan
bepul qishqi kiyim va poyafzal ajratiladigan boshlang’ich sinf o‘quvchilarining
soni va boshqa tarmoq ko‘rsatkichlarini;
3) ovqatlanishga, dori-darmonlarga ketadigan xarajatlarning
me’yorini;
4) maktabni xo‘jalik va davolash maqsadlari uchun
rejalashtirilayotgan yilga ajratiladigan tegishli natural ko‘rsatkichlarini;
5) byudjet mablag‘lari doirasida sotib olishga muljallangan
inventarlar va asbob-uskunalar ro‘yxatini;
6) kapital ta’mirlash bo‘yicha asosiy ishlar ro‘yxatini;
7) tegishli moliya organlari tomonidan, yuqori moliya organlari bilan
kelishilgan holda, belgilangan maktablarga xabar beriladigan ko‘rsatkichlar va
shakllar ro‘yxatini.
Maktablarning belgilangan tartibda tasdiqdangan xarajatlar smetasi va
shtat jadvallari, shuningdek amaldagi smetalarga va shtat jadvallariga
kiritiladigan o‘gartirishlar moliya organlarida ro‘yxatdan o‘tkazilgandan so‘ng
amalga kiritiladi.
Yuqorida aytilanidek, maktabning shtat jadvallari va xarajatlar smetalarini
ro‘yxatdan o‘tkazish qonun hujjatlarida belgilangan tartibda tegishli moliya
18

organlari tomonidan amalga oshiriladi. Tegishli bank muassasalari
maktablarning ish haqiga va xarajatlariga mablag‘lar berishni, ularning
xarajatlar smetasini tegishli moliya organlarida ro‘yxatdan o‘tkazilgandan so‘ng
amalga oshiradilar.
Maktab xarajatlar smetasining ijrosi bevosita ushbu maktabning direktori
tomonidan amalga oshiriladi.
Maktabda o‘qituvchilarni tarifikatsiyalash.
«Umumta’lim muassasalari o‘qituvchilarini tarifikatsiyalash va ish haqini
hisoblash tartibi bo‘yicha metodik ko‘rsatmalar»iga ko‘ra o‘qituvchilar
tarifikatsiyasi har yili 1 sentyabr holatida sinflar, guruhlar to‘ldirilgan hamda
o‘quv yuklamasi taqsimlangandan so‘ng amalga oshiriladi 3
. Tarifikatsiya
bo‘yicha ishlar maktab direktori buyrug‘i bilan tashkil etiladigan tarifikatsiya
komissiyalari tomonidan amalga oshiriladi. Bu ishlarni o‘tkazishda umumta’lim
muassasasi direktori, direktorning o‘quv va ma’naviy-ma’rifiy ishlar bo‘yicha
o‘rinbosarlari hamda ushbu muassasa kasaba uyushmasi raisi ishtirok etadi.
Tarifikatsiya komissiyasi o‘quv rejasi asosida maktabdagi
o‘qituvchilarning sonini, ularning o‘qitadigan fani bo‘yicha mutaxassisligini,
shuningdek, pedagogik tajribasini va toifasini hisobga olgan holda har bir
o‘qituvchiga o‘quv va pedagogik yuklamalarini taqsimlashni amalga oshiradi.
O‘qituvchining umumiy yuklamasi o‘quv va pedagogik yuklamadan iborat
bo‘lib, u bir yilda 1548 soatni tashkil etadi. Pedagogik yuklama belgilangan
o‘quv yuklamasidan proportsional ravishda boshlang‘ich sinflarda 1,0 va yuqori
sinflarda 0,8 koeffitsientlarni qo‘llash orqali belgilanadi. Reja bo‘yicha
o‘qituvchining umumiy bir oylik yuklamasi 154,8 soatni tashkil qiladi. Xaftalar
soni bir oyda 4,3 hafta deb qabul qilingan. O‘qituvchining 1,0 stavkasi uchun
haftalik umumiy yuklamasi 36 soatni ( boshlang‘ich sinf o‘qituvchisining o‘quv
yuklamasi 18 soat va pedagogik yuklamasi 18 soat; yuqori sinf
3 O‘zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi vazirligi hamda Mehnat va aholini ijtimoiy muhofaza
qilish vazirligining 2006 yil 5 yanvardagi 03 - 01/23-sonli qo‘shma buyrug‘i bilan
tasdiqlangan, Tarifikatsiya.
19

o‘qituvchisining o‘quv yuklamasi 20 va pedagogik yuklamasi 16 soat) tashkil
qiladi.
Lavozimlar qo‘shib olib borilganda yoki xodim asosiy vazifasi bilan bir vaqtda
vaqtincha ish joyida bo‘lmagan o‘qituvchining vazifalarini bajarganda uning
oylik, chorak va yillik yuklamalari bajarilgan ishlari hisobiga oshadi. Vaqtincha
ishda bo‘lmagan o‘qituvchining vazifalarini o‘rindoshlik asosida bajarganda u
pedagogik yuklamani barcha komponentlar bo‘yicha to‘liq hajmda bajarishi
shart.
Boshqa maktablardan o‘rindoshlik asosida jalb etilgan pedagog va
mutaxassislar mehnatiga hamda maktabning rahbar xodimlariga asosiy
lavozimini haftasiga 10 soatgacha o‘qituvchilik lavozimi bilan qo‘shib olib
borib o‘quv yuklamasini bajarishi mumkin va ularga soatbay ish haqi
hisoblanadi. O‘rindoshlik asosida o‘qituvchilik lavozimida ishlovchi
xodimlarga to‘lanadigan soatbay haq bazaviy tarif stavkasini o‘quv
komponentidagi soatlarga 0,8 koeffitsientni qo‘llab aniqlanadi.
O‘rindoshlik asosida ishlovchi o‘qituvchi o‘ziga yuklatilgan pedagogik
yuklamalarini ayrim komponentlarini bajarishdan ozod qilinishi mumkin.
Bajarilishi majburiy bo‘lmagan yillik yuklamaning ayrim komponentlari
mehnat shartnomasida aniq belgilangan bo‘ladi. Tarifikatsiya ro‘yxatlari
ma’lumot va malaka toifalarini berish haqidagi hujjatlarning tasdiqlangan
nusxasi, qonunchilikda ko‘zda tutilgan ustama va qo‘shimcha to‘lovlar joriy
etilishi haqidagi buyruq nusxasi bilan birga muayyan maktab bo‘ysunuvchi
tegishli yuqori halq ta’limi organiga taqdim etiladi.
Maktablar o‘qituvchilarining tarifikatsiya ro‘yxati:
- tuman (shahar) byudjetida turuvchi maktablar bo‘yicha - tegishli tuman
(shahar) xalq ta’limi bo‘limi mudiri tomonidan;
- viloyat byudjetida turuvchi maktablar bo‘yicha - tegishli viloyat xalq
ta’limi boshqarmasi boshlig‘i tomonidan;
- Qoraqalpog‘iston Respublikasi respublika byudjetida turuvchi maktablar
bo‘yicha - Qoraqalpog‘iston Respublikasi Xalq ta’lim vazirligi tomonidan;
20

- O‘zbekiston Respulikasi respublika byudjetida turuvchi maktablar
bo‘yicha - O‘zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi vaziri tomonidan tasdiqlanadi .
Maktab direktorining o‘quv ishlari bo‘yicha o‘rinbosari har bir
o‘qituvchining ishlagan vaqti haqidagi ma’lumotni o‘z ichiga oluvchi tabelni
to‘ldiradi, bunda umumiy ishlagan vaqt, shuningdek, o‘quv jarayoni va boshqa
pedagogik jarayonga sarf etilgan vaqt aks ettiriladi. Amaldagi qonunchilikka
muvofiq rasmiylashtirilgan o‘qituvchining individual ish rejasiga ko‘ra
bajarilmagan ish soatlari tabelga kiritilmaydi hamda ushbu soatlar uchun haq
to‘lanmaydi. Maktab direktorining o‘quv ishlari bo‘yicha o‘rinbosari imzolagan
ish vaqtini hisoblash tabellari maktab direktori tomonidan tasdiqlanadi va ish
haqini o‘z vaqtida hisoblash va to‘lashni ta’minlash uchun maktab
buxgalteriyasiga taqdim etiladi. Ish vaqtini hisoblash tabellarini maktab
buxgalteriyasiga taqdim etishning aniq muddatlari direktor buyrug‘i bilan
belgilanadi.
Maktab o‘qituvchilariga ish haqi maktab buxgalteriyasiga taqdim
etiladigan tarifikatsiya ro‘yxatlari, maktab xodimlarini ishga qabul qilish
haqidagi buyruqdan ko‘chirma yoki buyruq nusxasi, ish vaqtini hisoblash
tabellari, vaqtincha mehnatga qobiliyatsizlik varaqalari va boshqa boshlang‘ich
hujjatlar asosida hisoblanadi:
Umumta’lim muassasalari o‘qituvchilarining bazaviy tarif stavkalaridagi
o‘zgartirishlar ilgari taqdim etilgan tarifikatsiya ro‘yxatlariga nisbatan
hukumatning ish haqini oshirish haqidagi qarori chiqqanda, shuningdek,
attestatsiya natijalari bo‘yicha malaka toifasi o‘zgarganda amalga oshiriladi.
Bunday hollarda tarifikatsiya ro‘yxatlari qaytadan tuziladi va maktab
buxgalteriyasiga yoki markazlashtirilgan buxgalteriyaga qayta taqdim etiladi.
3.Byudjet tashkilotlaridan mablag’ oluvchilarning xarajatlar smetalarni
g’aznachilik bo’limlariga taqdim etish
Byudjetdan mabla ј oluvchilar byudjet xarajatlarini amalga oshirish
uchun g’aznachilik bo‘linmalariga quyidagilarni: byudjet mabla ј lari
bo‘yicha:
21

doimiy xarajatlar smetalari moliya organlarida ro‘yxatga olinguniga qadar
- birinchi chorak uchun oylar kesimida moliya bo‘limlarida ro‘yxatga olingan
vaqtinchalik xarajatlar smetalari nusxalarini;
doimiy xarajatlar smetalari moliya organlarida ro‘yxatga olingandan so‘ng
- moliya organlarida ro‘yxatga olingan, oylar kesimida doimiy xarajatlar
smetalarini; byudjetdan tash є ari mabla ј lar bo‘yicha
moliya organlarida ro‘yxatga olingan, byudjetdan tashqari mabla ј larning
kelib tushishi va ishlatilishining cheklanishi oylar kesimida ko‘rsatilgan
vaqtinchalik va aniqlangan xarajatlar smetalari nusxalarini taqdim etadilar
Byudjetdan mablag’ oluvchilar byudjet mablag’lari bo‘yicha xarajatlar
smetalari nusxalarini va ularga ilovalarni hamda O‘zbekiston Respublikasi
Vazirlar Ma і kamasi Zaxira jamg’armasi, Qoraqalpog’iston Respublikasi
Vazirlar Kengashi zaxira jamg’armasi, viloyatlar hamda Toshkent shahar
hokimligi zaxira jamg’armalari mablag’lari hisobiga va byudjetdan tashqari
mablag’lar bo‘yicha smetalarni, ular moliya organlarida o‘rnatilgan tartibda
ro‘yxatga olinganidan so‘ng, g’aznachilik bo‘linmalariga taqdim qiladilar.
Kapital qurilish ob’ektlari bo‘yicha kapital qurilish buyurtmachilari
g’aznachilik bo‘linmalariga tegishli moliya organlari bilan kelishilgan,
tasdiqlangan qurilishlarning manzilli ro‘yxati va qurilishlarning titul ro‘yxati
asosida tuzilgan xarajatlarning oylar kesimidagi yoyilmasini taqdim etadilar.
Kapital qurilish ob’ektlari bo‘yicha xarajatlarning oylar kesimidagi yoyilmasiga
aniqliklar qurilishlarning manzilli va titul ro‘yxatlarining aniqlanishi asosida
kiritiladi.
G’aznachilik bo‘linmalari byudjetdan mablag’ oluvchilarning byudjet
tasnifining tegishli bo‘lim, bob va paragraflari bo‘yicha xarajatlarini quyidagi
hollarda to‘xtatish quyidagiga ega:
Byudjetdan mablag’ oluvchilarning tegishli moliya organlariga
O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi tomonidan belgilangan hisobotlarni
taqdim etmagan hollarda (moliya organlari tomonidan g’aznachilik
bo‘linmalarini byudjetdan mablag’ oluvchilarning hisobot topshirmaganligi
22

to‘ ј risidagi yozma bildirishnomasi bo‘yicha), tegishli byudjetdan mablag’
oluvchilarning rahbarlarini xabardor qilgan holda;
Tegishli moliya organlari tomonidan tegishli byudjetlarning vaqtinchalik
va doimiy daromadlar va xarajatlar yoyilmalari belgilangan muddatlarda taqdim
etilmaganda - ular taqdim etilgunga qadar muddatga; moliya organlari
tomonidan ajratilgan byudjet mablag’larini o‘zgartirishga taqdimnoma kelishish
uchun taqdim qilinganda - ular tomonidan taqdimnomalar asosida tayyorlangan
smetalarga tegishli barcha o‘zgartirishlarni va ularning o‘zaro muvaffaqiyatli
solishtirishlari yoki tegishli moliya organining kiritilayotgan o‘zgartirishlarni
rad etganligi to‘g’risidagi yozma xabarnomasi taqdim etilgunga qadar
muddatga;
Tegishli byudjetlar daromadlari va xarajatlarining yoyilmasiga,
byudjetdan mablag’ oluvchilarning xarajatlar smetalariga, qurilishlarning
manzilli va titul ro‘yxatlarga o‘zgartirishlarning kiritilishi moliya organlari
tomonidan byudjetdan mablag’ oluvchilar va buyurtmachilar bilan birgalikda,
ushbu o‘zgartirishlar uchun so‘rovnomalar va taqdimnomalar tegishli
g’aznachilik bo‘linmalari bilan kelishilgandan so‘ng amalga oshiriladi.
Ajratilgan byudjet mablag’lari qoldiqlari summalarining qabul qilingan
yuridik va moliyaviy majburiyatlar, shuningdek amalga oshirilgan kassa
xarajatlarining ajratilgan byudjet mabla ј lari qoldiqlari summalaridan oshishiga
olib keladigan miqdorlarda byudjet mablaqlarining kamaytirilishiga yo‘l
qo‘yilmaydi.
Tegishli byudjet mablag’larining taqsimlovchilari (oluvchilari)
tashabbusi bilan byudjet mablag’lari bo‘yicha xarajatlar smetalariga o‘zgartirish
kiritilgan hollarda, ular tomonidan o‘rnatilgan tartibda rasmiylashtirilgan
so‘rovnomalar imzolash uchun g’aznachilik bo‘linmalariga taqdim etiladi.
So‘rovnomada ko‘rsatilgan xarajatlar turlari bo‘yicha ajratilgan byudjet
mablag’lariga taklif qilinayotgan o‘zgartirishlar kiritishning imkoni mavjud
bo‘lganda, g’aznachilik bo‘linmalari G’aznachilik dasturiy majmuida ushbu
byudjet mablag’larini taqsimlovchilar (oluvchilar)ning shaxsiy g’azna
23

hisobvaraqlaridagi tegishli xarajatlar moddalari bo‘yicha keyingi yuridik va
moliyaviy majburiyatlarni ro‘yxatga olish va kassa xarajatlarini amalga
oshirishni to‘xtatib qo‘yadi.
G’aznachilik dasturiy majmuida keyingi yuridik va moliyaviy
majburiyatlarni ro‘yxatga olish va kassa xarajatlarini amalga oshirish to‘xtatib
qo‘yilgandan so‘ng, byudjetdan mablag’ oluvchilarning so‘rovnomasi tegishli
g’aznachilik bo‘linmalarining vakolatli xodimlari tomonidan imzolanadi va
muh і ri bilan tasdiqlanadi.
Imzolangan va muh і r bilan tasdiqlangan xarajatlar smetasiga o‘zgartirish
kiritish to‘g’risidagi so‘rovnoma, uni g’aznachilik bo‘linmasiga taqdim qilingan
kunning keyingi ish kunidan kechikmagan muddatda, byudjet mablag’ining
taqsimlovchiga keyinchalik uni tegishli moliya organlariga taqdim etish uchun
qaytariladi.
Yuridik va moliyaviy majburiyatlar bilan band bo‘lmagan byudjet
mablag’lari mavjud bo‘lmaganda va byudjet mablag’lariga so‘rovnomada
ko‘rsatilgan xarajat turlari bo‘yicha taklif qilinayotgan o‘zgartirishlar
kiritishning imkoni mavjud bo‘lmagan hollarda, g’aznachilik bo‘linmalari
so‘rovnomani qaytarish sabablarini ko‘rsatgan holda byudjetdan mablag’
oluvchilarga qaytaradilar.
Byudjet mablag’lari bo‘yicha xarajatlar smetalariga tegishli moliya
organlari tashabbusi bilan o‘zgartirishlar kiritilgan hollarda, ular tomonidan
o‘rnatilgan tartibda rasmiylashtirilgan taqdimnoma yoki ma’lumotnoma-
bildirishnoma loyihalari g’aznachilik bo‘linmalariga imzolash uchun taqdim
etiladi.
G’aznachilik bo‘linmalari taqdimnomada taklif qilinayotgan
o‘zgartirishlarni amalga oshirish imkonini, taklif qilinayotgan o‘zgartirishlar
summasini tegishli byudjet mablag’larining taqsimlovchilari bo‘yicha yuridik
va moliyaviy majburiyatlar, shuningdek kassa xarajatlari bilan band qilinmagan
ajratilgan byudjet mablag’lari qoldiqlari bilan solishtirish orqali amalga
oshiradi.
24

G’aznachilik dasturiy majmuida keyingi yuridik va moliyaviy
majburiyatlarni ro‘yxatga olish va kassa xarajatlarini amalga oshirish to‘xtatib
qo‘yilgandan so‘ng, moliya organining taqdimnomasi tegishli g’aznachilik
bo‘linmasining vakolatli xodimlari tomonidan imzolanadi va uning muh і ri bilan
tasdiqlanadi.
Imzolangan va muh і r bilan tasdiqlangan xarajatlar smetasiga o‘zgartirishlar
kiritish to‘g’risidagi tasdiqnoma, u g’aznachilik bo‘linmasiga taqdim qilingan
kunning keyingi ish kunidan kechikmagan muddatda, tegishli moliya organiga
qaytariladi.
Moliya organlari tomonidan qonun hujjatlari asosida byudjet mablag’lari
bo‘yicha xarajatlar smetalariga o‘zgartirishlar kiritilgan hollarda, g’aznachilik
bo‘linmalariga 11-sonli shaklda ma’lumotnoma-bildirishnoma loyihalari taqdim
qilinadi (respublika byudjeti bo‘yicha - Moliya vazirligining tarmoq
boshqarmalari O‘zbekiston Respublikasi moliya vazirligi G’aznachiligiga
17sonli shaklda ma’lumotnoma-bildirishnoma loyihasini taqdim etadi).
G’aznachilik bo‘linmalari taklif qilinayotgan o‘zgartirishlarni amalga
oshirish imkonini tekshirishni, taklif qilinayotgan o‘zgartirishlar summasini
yuridik va moliyaviy majburiyatlar, shuningdek tegishli byudjetda turuvchi,
barcha byudjet mablag’larini taqsimlovchilar (oluvchilar)ning tegishli bo‘lim,
bob, paragraf va xarajatlar moddalari bo‘yicha kassa xarajatlari bilan band
qilinmagan ajratilgan byudjet mablag’lari qoldiqlari bilan solishtirish orqali
amalga oshiradilar.
Ma’lumotnoma-bildirishnomada ko‘rsatilgan ajratilgan byudjet
mablag’lari limitlariga taklif qilinayotgan o‘zgartirishlarni kiritish imkoni
mavjud bo‘lganda, g’aznachilik bo‘linmalari:
G’aznachilik dasturiy majmuida tegishli byudjet
mabla ј larini taqsimlovchilar (oluvchilar)ning tegishli bo‘lim, bob,
paragraf va xarajatlar moddalari bo‘yicha keyingi yuridik va moliyaviy
majburiyatlar olishni va kassa xarajatlarini amalga oshirishni to‘xtatib qo‘yadi;
ma’lumotnoma-bildirishnoma loyihasi taqdim qilingan kunning keyingi ish
25

kunidan kechikmagan muddatda ijobiy xulosa tuzadi va uni tegishli moliya
organlariga taqdim etadi.
Yuridik va moliyaviy majburiyatlar bilan band bo‘lmagan ajratilgan
byudjet mablag’lari mavjud bo‘lmagan hollarda va so‘rovnomada ko‘rsatilgan
xarajat turlari bo‘yicha ajratilgan byudjet mablag’lari limitlariga taklif
qilinayotgan o‘zgartirishlar kiritishning imkoni mavjud bo‘lmaganda,
g’aznachilik bo‘linmalari, ma’lumotnoma-bildirishnoma loyihasi taqdim
qilingan kunning keyingi ish kunidan kechikmagan muddatda, unga
o‘zgartirishlar kiritish imkoni yo‘qligi sabablari ko‘rsatilgan holda xulosa
tuzadi.
Ma’lumotnoma-bildirishnomaga salbiy xulosa olingandan so‘ng, tegishli
moliya organlari ularni o‘zgartirish yoki bekor qilish bo‘yicha choralarni
ko‘radilar.
Yuridik va moliyaviy majburiyatlarni qabul qilish va kassa xarajatlarini
amalga oshirishni to‘xtatib qo‘yishni yechish, g’aznachilik bo‘linmalari
tomonidan moliya organlari tegishli ma’lumotnoma-bildirishnomalar va ularni
o‘zaro solishtirish asosida tayyorlangan byudjet mablag’lari
taqsimlovchilarning xarajatlar smetalariga o‘zgartirishlar ro‘yxatining barcha
nusxalarini taqdim qilganidan keyin amalga oshiriladi.
26

Xulosa
Biz O‘zbekiston Respublikasi byudjet tashkilotlarida xarajatlar smetasi
hamda shtatlar jadvalini tuzish va uning ijrosi hisobini tashkil etishning muhim
tarkibiy qismi hisoblangan byudjet nazoratining nazariy va huquqiy asoslariga,
uning zarurligi va mohiyati, turlari va usullariga tayangan holda ushbu mavzuni
yoritishga harakat qildik. O‘zbekiston Respublikasi mustaqillikka erishganidan
so‘ng bozor talabalariga javob bera oladigan milliy byudjet tizimi shakllana
boshladi. Avvalambor, byudjet tizimining huquqiy asosi bo‘lgan Konstitutsiya
qabul qilindi, byudjet siyosatining institutsional asoslari bo‘lgan davlat
hokimiyati idoralarining huquqiy maqomi, moliya-byudjet siyosati sohasidagi
vakolatlari va vazifalari belgilab berildi. Konstitutsiyada mustahkamlangan
mahalliy hokimiyatlarining mustaqilligi, moliya sohasida qat’iy
o‘zgartirishlarni va davlat byudjeti ijrosining g‘aznachilik tizimini bosqichma-
bosqich joriy etish yo‘nalishlarini tadqiq etishni talab qildi.
Iqtisodiyot taraqqiyotining hozirgi sharoitidan kelib chiqqan holda shtatlar
jadvali, xarajatlar smetasi va byudjet nazoratini takomillashtirishning muhim
xususiyatli tomonlarini quyidagicha ifodalash mumkin:
 Birinchidan, ijtimoiy soha xarajatlarini o‘z vaqtida va kerakli miqdorda
moliyalashtirish uchun byudjet tashkilotlarida shtatlar jadvali va xarajatlar
smetasini puxta ishlab chiqish maqsadga muvofiqdir;
 Ikkinchidan, aholining birinchi navbatdagi ehtiyojlarini qondirish bilan
bevosita bog‘liq bo‘lgan iqtisodiy sohalarni zarur darajada rivojlantirishni
yanada jonlantirish lozim;
 Uchinchidan, ishbilarmonlar xo‘jalik faoliyatini rag‘batlantirish uchun
yanada qulay shart-sharoit yaratib berish zarurdir;
 Davlat byudjeti ijrosining g‘aznachilik tizimi joriy etilishi bilan
moliyaviy nazoratning dastlabki va joriy shakllarini yuritish bo‘yicha, byudjet
tashkilotining bosh buxgalterlari bilan seminarlar tashqil qilish zarur;
 Byudjet mablag‘larini oluvchilarning mahsulot etkazib beruvchilar (ish
bajaruvchi, xizmat ko‘rsatuvchilar) bilan tuzilayotgan shartnomalari xarajatlar
27

$smetasida nazarda tutilgan mablag‘lar doirasida tuzilishi, ta’minlanishi, shuningdek, to‘lovlarning faqat g‘aznachilik tomonidan ro‘yxatga olingan shartnomalar bo‘yicha xarajatlar smetasida ko‘zda tutilgan mablag‘lar qoldig‘idan kelib chiqib to‘lanishi byudjet mablag‘ini oluvchilar kreditorlik qarzlarini minimallashtirishga xizmat qiladi deb o‘ylaymiz;  Yuqoridagilardan kelib chiqib, byudjet tashkilotlarida shtatlar jadvali va xarajatlar smetasini tuzishda bo‘sh o‘rinlarning bo‘lmaslagiga va iqtisod qilingan, tejalgan, ishlatilmay qolgan mablag‘larni mavjud bo‘lishiga yo‘l qo‘ygan tuzuvchilarga ma’suliyatini oshirish maqsadga muvofiqdir. Yuqori tashkilot moliya organiga xarajatlar guruhlari bo’yicha xarajatlar yig’ma smetasini, xarajatlarning to’liq yoyilmasini va xarajatlar smetasiga hisob-kitoblarni ilova qilgan holda, shunungdek qaramog’idagi barcha tashkilotlar bo’yicha esa ro’yhatdan o’tkazish uchun hamma talablarga va m\ belgilangan muddattta malga oshirilishi kerak. Tashkilotlarning xarajatlar smetasi va shtatlar jadvalini ro’yhatdan o’tkazish paytida molya organalari o’z vakolatlri doirasida ortiqcha shtatlarni yo’qotishlari lozim. Aniqlangan kamchiliklar bartaraf etilganidan keyingina ro’yhatdan o’tkazishni amalga oshirish kerak. Tashkilotlardagi xarajatlar smetasini tuzishda kompyuter texnikasi mavjud bo’lishi va har bitta jurnallar avtomatlashtirilgan tarzda yuritilishi va programmalshtirilgan bo’lishi kerak. O’tkan yilda qolgan summani yuqori byudjetga qaytarmasdan u uchun ham alohida smeta tuzilishi va favqulotta vaziyatlar bo’p qolganda o’sha summani ishlatilish kerak. Bu byudjet tashkilotlarini har qandan noqulay vaziyatlardan olib chiqishi mumkin. 28$

Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati:
1. O‘zbekiston Respublikasining 2019 yil 26 avgustdagi «Davlat byudjetining
g‘azna ijrosi to‘g‘risida»gi Qonuni, № 664-II sonli.
O‘zbekiston Respublikasining 2020 yil 14 dekabrdagi «Byudjet tizimi
to‘g‘risida»gi Qonuni, № 158- II sonli
2. O‘zbekiston Respublikasi buxgalteriya hisobining 19-sonli
«Inventarizatsiyani o‘tkazish va tashkil etish» milliy standarti (O‘zbekiston
Respublikasi Adliya vazirligida 2019 yil 2 noyabrda 833-son bilan ro‘yxatga
olingan).
3. “Inventarizatsiya jarayonida aniqlangan mol-mulk kamomadi va
ortiqchasining buxgalteriya hisobi va soliqqa tortish tartibi to‘g‘risida”gi Nizom,
O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi, O‘zbekiston Respublikasi Davlat
Soliq qo‘mitasi va
O‘zbekiston Respublikasi Mehnat va aholini ijtimoiy muhofaza qilish
vazirligining 2021 yil 10 martdagi 37,2004-26,20/1-sonli qo‘shma qarori.
4. “O‘zbekiston Respublikasi davlat byudjetini tuzish va ijro etish qoidalari”
O‘zR
AV. tomonidan 2022 yil 14 martda № 1111- son bilan ro‘yxatdan o‘tgan;
5. Byudjet tashkilotlari tomonidan yagona ijtimoiy to‘lovni hisoblash, o‘tkazib
berish va to‘lashni buxgalteriya hisobi va hisobotida qayd etishning vaqtincha
tartibi (O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligining 2023 yil 22 apreldagi
dk/03-04-04/181-sonli xati).
6. Asosiy vositalarni balans hisobidan chiqarish tartibi to‘g‘risidagi Nizom
(O‘zbekiston Respublikasi Adliya vazirligida 2021 yil 29 avgustda 1401-son
bilan ro‘yxatga olingan).
7. “Yuridik tashkilotlar tomonidan kassa operatsiyalarini yuritish qoidalari”.
swO‘z.R AV. tomonidan 2018 yil 17 dekabrda № 565-son bilan ro‘yxatdan
o‘tgan;
29

DAVLAT BYUDJETI XARAJATLARI TIZIMI

Sotib olish

Dokument ma'lumotlari

Sotuvchi

Davlat byudjeti xarajatlari tizimi

O'xshash dokumentlar