Davlat byudjetining ijrosi - omillari va ularning samaradorligini oshirish yo'llari - Iqtisodiyot - Diplom ishlar

Dokument ma'lumotlari

Narxi	15000UZS
Hajmi	89.8KB
Xaridlar	1
Yuklab olingan sana	02 Avgust 2023
Kengaytma	docx
Bo'lim	Diplom ishlar
Fan	Iqtisodiyot

Sotuvchi

Behruz Temirov

Ro'yxatga olish sanasi 11 May 2023

51 Sotish

Davlat byudjetining ijrosi - omillari va ularning samaradorligini oshirish yo'llari

Sotib olish

Davlat byudjetining ijrosi - omillari va ularning
samaradorligini oshirish yo'llari
Reja :
Kirish
Asosiy qism.
1. Davlat byudjeti.
2. Davlat byudjetining daromad va xarajatlari
3. Davlat maqsadli jamg’armalari byudjetlari daromadlarini ijro etish
tartibi.
4. Davlat maqsadli jamg’armalari byudjetlari daromadlari ijrosi hisobini
maqsadi hamda vazifalari.
Xulosa
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yhati

KIRISH .
Byudjet tizimida bosqichma-bosqich amalga oshirilgan islohotlar natijasida
Davlat byudjeti ijrosini amalga oshirishning mukammal me’yoriy huquqiy hamda
tashkiliy asosi yaratildi. Jumladan, O’zbekiston Respublikasining Byudjet kodeksi,
“Buxgalteriya hisobi to’g’risida”gi Qonun, O’zbekiston Respublikasi Vazirlar
Mahkamasining “Byudjet muassasalarini mablag’ bilan ta’minlashni
takomillashtirish to’g’risida”gi Qarori, “Byudjet tashkilotlari va byudjetdan
mablag’ oluvchilarning xarajatlar smetasi va shtatlar jadvalini tuzish, tasdiqlash va
ro’yxatdan o’tkazish tartibi to’g’risida”gi Nizom, “Byudjet tashkilotlarida
buxgalteriya hisobi to’g’risida”gi Yo’riqnoma, “O’zbekiston Respublikasi Davlat
byudjetidan mablag’ bilan ta’minlanadigan tashkilotlarning davriy moliyaviy
hisobotlarini tuzish, tasdiqlash hamda taqdim qilish bo’yicha qoidalar” va boshqa
shu kabi me’yoriy hujjatlar qabul qilindi. Davlat byudjeti ijrosining ushbu
me’yoriy hujjatlar doirasida amalga oshirilishi byudjet daromadlari va xarajatlari
o’zaro muvofiqligini ta’minlab kelmoqda.
“Samarali mehnat uchun zarur sharoitlar, munosib ish haqi, zamonaviy
uyjoylar, sifatli ta’lim va tibbiy yordam, dam olish va hordiq chiqarish uchun keng
imkoniyatlar yaratish – bularning barchasi iqtisodiy sohadagi islohotlarimiz
mohiyati va mazmunini belgilab beradigan muhim omillardir. Shu borada nafaqat
eng kam oylik ish haqini, balki byudjet tashkilotlarida ham, xo’jalik yurituvchi
subyektlarda ham o’rtacha ish haqi miqdorini, pensiya, stipendiya va ijtimoiy
nafaqalar hajmini bosqichma-bosqich ko’paytirish e’tiborimiz markazida bo’ladi” -
deydilar Prezidentimiz Sh. M. Mirziyayev o’z ma’ruzalarida.
Byudjet mablag’laridan oqilona va samarali foydalanish, byudjet
taqchilligini oldini olish dolzarb masalalardan biri sanaladi. “Albatta, Davlat
byudjeti o’lchovsiz emas, mablag’larni qattiq tejash, belgilangan maqsad uchun va
oqilona ishlatishni ta’minlash zarur. Bu – hammaga ravshan va rad etib
bo’lmaydigan haqiqat” – deydi Prezidentimiz Sh.M. Mirziyoyev o’z nutqlarida .
Byudjet tashkilotlari byudjet mablag’larining asosiy iste’molchisi
hisoblanib, Davlat byudjeti xarajatlarini tashkil etadi va xarajatlar smetasi asosida

byudjetdan moliyalashtiriladi. Shuningdek, byudjet tashkiloti qonunchilikka
muvofiq byudjetdan tashqari mablag’lar yuzasidan tashkil bo’lish manbalari va
foydalanish yo’nalishlari ko’rsatilgan holda byudjetdan tashqari mablag’lar
bo’yicha smetalar doirasida xarajatlarni amalga oshiradi. Oxirgi yillarda davlat
moliyasini isloh qilish loyihasini amalga oshirish doirasida so’nggi natijaga
yo’naltirilgan byudjetlashtirish tamoyillarining joriy qilinishi, o’rta muddatli
byudjet istiqbollarini belgilash siyosatining ilgari surilishi, davlat byudjetining
g’azna ijrosiga o’tilishi hamda byudjet siyosatidagi boshqa o’zgarishlarning
amalga oshirilishi byudjet tashkilotlarida o’z xarajatlarini aniqlash va smetalarni
ishlab chiqish, byudjetdan tashqari mablag’larni safarbar qilish tartiblarini
takomillashtirishni talab etmoqda.
Byudjetdan mablag’larni taqdim etishning metodlari byudjetdan
moliyalashtirishning muhim elementi bo’lib hisoblanadi. Ularning yordamida
moliya organlari byudjetda ko’zda tutilgan tadbirlarni pul mablag’lari bilan
ta’minlaydi, pul mablag’laridan foydalanishda yuqoriroq natijalarga erishish uchun
mablag’larni qayta o’zgartirib taqdim etishni amalga oshiradi, moliyaviy
resurslarni taqsimlashda tarkib topayotgan proportsiyalarni tartibga soladi.
Davlat tomonidan moddiy ishlab chiqarish sohasi va uy-joy-kommunal
xo’jaligiga qilinadigan xarajatlar mamlakat iqtisodiyotini moliyalashtirish
xarajatlariga kiradi. Bunda byudjet mablag’lari vazirliklar, idoralar va
korxonalarga ishlab chiqarishni kengaytirish bo’yicha xarajatlarga (kapital
quyilmalarga), oddiy takror ishlab chiqarishni ta’minlashga (subsidiyalar,
dotatsiyalar va transfertlar), operatsion xarajatlarga va boshqa xarajatlarga beriladi.
Mamlakat iqtisodiyotini moliyalashtirish xarajatlari vazirliklar, idoralar va
korxonalar bo’yicha rejalashtiriladi hamda bir vaqtning o’zida ma’lum
maqsadlarga mo’ljallanganligi bo’yicha ko’zda tutiladi. Bunda byudjet
mablag’larining asosiy qismi iqtisodiyotning ustuvor tarmoqlariga, ya’ni sanoat,
energetika, qishloq xo’jaligi va transportga yo’naltiriladi.
O’zbekiston Respublikasi Byudjet Kodeksining 4-moddasida byudjet
tashkilotlariga quyidagicha ta’rif berilgan: “Byudjet tashkiloti – davlat

funktsiyalarini amalga oshirish uchun belgilangan tartibda davlat hokimiyati
organlarining qaroriga ko’ra tashkil etilgan, davlat byudjeti mablag’lari hisobidan
saqlab turiladigan notijorat tashkilot”.
Davlat byudjeti hisobiga mablag’ bilan ta’minlanadigan tarmoqlarda
iqtisodiy islohotlarni chuqurlashtirish, byudjet tashkilotlarini mablag’ bilan
ta’minlash mexanizmini takomillashtirish, byudjet mablag’laridan samarali va aniq
foydalanish maqsadida 1999 yil 3 sentyabrda O’zbekiston Respublikasi Vazirlar
Mahkamasining 414-son Qarori qabul qilindi. Mazkur Qaror 2000 yil 1 yanvardan
boshlab byudjet tashkilotlari xarajatlarini mablag’ bilan ta’minlashning yangi
tartibini belgilab berdi.
Byudjet tashkilotlarini moliyalashtirish shartlari va ularning byudjet hisobini
yuritish tartibi byudjet to’g’risidagi qonun hujjatlari bilan belgilanadi. Davlat
byudjetidan va davlat maqsadli jamg’armalari byudjetlaridan mablag’lar oladigan
yuridik yoki jismoniy shaxs byudjet mablag’lari oluvchidir. Byudjet mablag’lari
oluvchi byudjet tashkiloti maqomiga ega bo’la olmaydi.

1, Davlat byudjeti va davlat maqsadli jamg’armalari byudjeti daromadlari
ijrosi hisobi.
Davlat byudjeti - Davlat pul mablag’larining (shu jumladan, Davlat maqsadli
jamg’armalari mablag’larining) markazlashtirilgan jamg’armasi bo’lib, unda
daromadlar manbaalari va ulardan tushumlar miqdori, shuningdek moliya yili
mobaynida aniq maqsadlar uchun ajratiladigan mablag’lar sarfi yo’nalishlari va
miqdori nazarda tutiladi. O’zbekiston Respublikasi Davlat byudjeti tuzilmasi o’z
ichiga Respublika byudjetini, Qoraqalpog’iston Respublikasi byudjeti va mahalliy
byudjetlarni o’z ichiga oladi. Byudjet ijrosi jarayonida belgilangan tartibda byudjet
daromadlari shakllantiriladi va xarajatlar byudjet tasnifi bo’yicha amalga
oshiriladi. Byudjet ijrosi jarayoni haqida axborotlar byudjet hisobini tashkil etish
va yuritish orqali shakllantiriladi.
Byudjet g`azna ijrosi hisobi - bu byudjet g`azna ijrosi jarayoni buxgalteriya
hisobi bo’lib, Davlat byudjeti, Davlat maqsadli va byudjetdan tashqari
jamg’armalari byudjeti ijrosi jarayonida hisobga olinadigan moliyaviy,
nomoliyaviy hamda moliyaviy majburiyatlar xolati bo’yicha pul o’lchovida
axborotlarni yig’ish, ro’yxatga olishning tartiblashtirilgan tizimidir.
Byudjet g`azna ijrosi hisobini yuritishdan maqsad foydalanuvchilarga
byudjet ijrosi jarayoni bo’yicha to’liq hamda aniq buxgalteriya va moliyaviy
axborotlarni shakllantirib berishdan iborat.
Byudjet g`azna ijrosi hisobining predmeti bu byudjet g`azna ijrosi jarayonida
byudjet mablag’lari va ularni manbaalari harakatiga oid iqtisodiy munosabatlar
majmuasidir.
Byudjet g`azna ijrosi hisobining obektlari bo’lib, byudjet g`azna ijrosi
jarayonida byudjet daromadlari va xarajatlari, byudjet pul mablag’lari, byudjet
ssudalari, hisoblashuv bo’yicha mablag’lar, aylanma kassa mablag’lari, byudjet
tashkilotlarining xarajatlari, moliyaviy aktivlar, majburiyatlari va moliyaviy
natijalari hisoblanadi .

Byudjet mablag’larini taqsimlovchi — o’z tasarrufida O’zbekiston
Respublikasining respublika byudjetidan mablag’ oladigan tashkilotlarga ega
bo’lgan yuridik shaxs, shuningdek O’zbekiston Respublikasining respublika
byudjetidan moliyalashtiriladigan byudjet tashkiloti yoki byudjet mablag’lari
oluvchidir.
Byudjet tashkilotlarining faoliyatini yuritishi, ularni moliyalashtirish
masalalarib shuningdek ularni byudjetdan tashqari mablag’larini shakllantirishb
rasmiylashtirish bilan bog’liq tashkiliy huquqiy asos quyidagi me’yoriy xujjatlar
bilan tartibga solinadi.
1. Kapital xarajatlarni qoplash uchun yuridik shaxslarga beriladigan
byudjet transfertlari shaklida;
2. Rezident yuridik shaxslarga va chet el davlatlariga beriladigan byudjet
ssudalari shaklida;
3. Davlat maqsadli jamg’armalariga beriladigan byudjet dotatsiyalari va
byudjet ssudalari shaklida;
4. Davlat qarzini qaytarish va unga hizmat ko’rsatish bo’yicha
to’lovlar shaklida;
5. Qonun hujjatlarida taqiqlanmagan boshqa xarajatlar shaklida.
Davlat byudjeti pul mablag’lari harakati va hisobi O’zbekiston Respublikasi
moliya vazirligi G’aznachiligi va uning hududiy bo’limlari tomonidan yuritiladi.
Byudjet ssudasi - yuqori byudjetdan quyi byudjetga yohud respublika
byudjetidan rezident yuridik shaxsga yoki chet el davlatiga qaytarish sharti bilan
ajratiladigan mablag’dir. Byudjet ssudasi byudjet ijrosi jarayonida yuzaga
keladigan daromadlar bo’yicha kassa uzilishlarini qoplash uchun yuqori
byudjetdan quyi byudjetga ajratiladi.
Davlat byudjet tasdiqlangandan so’ng davlat va mahalliy soliqlar va
daromadlar to’g’risida, ma’muriy-hududiy bo’linishdagi, korxonalar, tashkilotlar
va ho’jalik birlashmalarining bo’ysunishidagi o’zgarishlar, turli xildagi
bo’ysunishidagi qurilish ob’ektlari o’rtasida kapital qo’yilmalar limitlarini
qaytadan taqsimlanishdagi o’zgarishlar bo’yicha qabul qilingan yangi qonunlar,

O’zbekiston Respublikasi Hukumatining qarorlari qabul qilinishi natijasida alohida
olingan byudjetlarga o’zgarishlar kiritilgan hollarda byudjet ijrosi jarayonida
byudjetlar o’rtasida o’zaro hisoblashuvlar amalga oshiriladi.
Byudjet g’azna ijrosi jarayoni natijasi bo’yicha aylanma kassa mablag’lari
qoldig’i shakllantiriladi. Aylanma kassa mablag’lari bo’yicha me’yor belgilanadi.
Aylanma kassa mablag’i me’yori - moliya yilida respublika byudjeti
Qoraqalpog’iston Respublikasi byudjeti va mahalliy byudjetlar hisobvaraqlarida
turishi mumkin bo’lgan pul mablag’larining qonun hujjatlari bilan belgilanadigan
eng kam miqdoridir.
Byudjet tashkilotlari faoliyati xarajatlari byudjet mablag’lari hisobiga
moliyalanadi. Shu bilan birgalikda byudjetdan tashqari mablag’lar manbalari
bo’yicha shakllantiriladi. Byudjet tashkilotlari xarajatlari smeta doirasida xarajatlar
iqtisodiy tasnifi bo’yicha byudjet va byudjetdan tashqari mablag’lar hisobiga
amalga oshiriladi.
Byudjet tashkilotlarining moliyaviy aktivlari ya’ni pul mablag’lari
G’aznachilik va uning hududiy bo’limlarida ochilgan shaxsiy hisobvaraqlarda
byudjet va byudjetdan tashqari mablag’lar bo’yicha alohida yuritiladi.
Byudjet tashkilotlari smetalar ijrosi jarayonida belgilangan vazifani bajarish
bo’yicha jismoniy va yuridik shaxslar bilan hisoblashuvlarni amalga oshiradi va
ular bo’yicha majburiyatlar yuzaga keladi.
Byudjet tashkilotlari joriy yilga moliyaviy natijalarni mablag’larni
shakllanishi manbaalari bo’yicha shakllantiradi va yakuniy moliyaviy natijani
aniqlaydi.
Byudjet g’azna ijrosi hisobini tashkil etish moliya organlari va byudjet
tashkilotlarini rahbarlari tomonidan belgilangan tartibda amalga oshiradi.
Byudjet g’azna ijrosi hisobining uslubiy asoslarini byudjet g’azna
ijrosi buxgalteriya hisobiga oid qabul qilingan qonuniy xujjatlar tashkil etadi. (1.2-
chizma).

1. Byudjet g’azna ijrosi hisobini bevosita va bilvosita
tashkil etishini tartibga soluvchi qonunlar va qonuniy
xujjatlar (O’zbekiston Respublikasi qonunlari,
O’zbekiston Respublikasi Prezidenti farmonlari, qarorlari,
O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi qarorlari)
2. Byudjet g’azna ijrosi hisobini tashkil etishini bazaviy
tamoyillarini umumlashtiruvchi me’yoriy xujjatlar
(yo’riqnomalar, nizomlar)
3. Byudjet g’azna ijrosi xisobini alohida ob’ektlari
hisobini yuritish mexanizmi, hususiyatlarini aks
ettiruvchi hujjatlar (O’zbekiston Respublikasi Moliya
vazirligining uslubiy ko’rsatmalari, tavsiyalari)
4. Byudjet g’azna ijrosi hisobini tashkiliy, texnik va
uslubiy jihatlarini mujassamlashtirgan ishchi xujjatlar
Davlat byudjeti har yili mamlakat Oliy Majlisining sessiyasida ko’rib
chiqiladi va tasdiqlanadi. Davlat budjctida milliy daromadning katta qismi
markazlashtiriladi. U taqsimlanadi va ishlab chiqarishni kengaytirish va boshqa

ijtimoiy ehtiyojlami qondirish uchun yo’naltiriladi. Bulaming hammasi davlat
byudjeti daromadlari o ‘z vaqtida to’la kelib tushishini va byudjet mablagMarining
maqsadli sarflanishini taqozo qiladi. Buni to’g’ri tashkil qilingan davlat byudjeti
ijrosi jarayonining buxgalteriya hisobigina ta’minlashi mumkin. Byudjet hisobi
davlat byudjeti ijrosining buxgalteriya hisobidir. Byudjet hisobi davlat byudjeti
ijrosi bilan bog’liq bo’lgan hamma operatsiyalarni qamrab oladi va m azkur ijro
jarayonida byudjetning holatini tavsiflashni ta’minlaydi. Byudjet hisobi orqali xalq
x o ‘jaligi hamma tarmoqlarining davlat byudjeti bilan o’zaro aloqasi aks ettiriladi.
Buxgalteriya hisobi vositasida bank muassasalaridagi hisobvaraqlarda byudjetning
pul m ablag’lari, daromadlari va xarajatlari, hisob-kitoblardagi m ablag’lar, byudjet
ijrosi jarayonida tashkil qilinadigan fondlar va zaxiralar hamda byudjet
tashkilotlarining moddiy qiymatliklari aks ettiriladi. Byudjetning daromadlari,
xarajatlari va pul mablagMari, byudjet ijrosi jarayonida ularning harakati hamda
byudjetdan moliyalashtiriluvchi tashkilotlarning moddiy qiym atliklari byudjet
hisobining bevosita obyektlari hisoblanadi. Mahalliy byudjetlami, respublika
byudjetini va mamlakatning, umuman davlat byudjetini daromadlar va xarajatlar
bo’yicha rejasining bajarilishini o’z vaqtida, toMa va aniq qayd qilishni ta’minlash
byudjet hisobining vazifasi hisoblanadi. Byudjet ijrosi jarayoni-davlat byudjeti
ijrosi buxgalteriya hisobining predmetidir. Davlat byudjeti ijrosining buxgalteriya
hisobi yordamida mamlakat barcha mustaqil byudjetlarining ijrosi hisobi va
byudjet tashkilotlari xarajatlari smetalari ijrosining hisobi amalga oshiriladi.
Byudjet hisobining ob’yektlari.
Byudjetning daromadlari va xarajatlari byudjet hisobining asosiy obyektlari
bo’lib hisoblanadi. Shuning uchun ham ulaming byudjet ijrosi jarayonining ayrim
bosqichlaridagi hisobi muhim ahamiyatga ega. Davlat byudjeti daromadlari
iqtisodiy mazmuni bo’yicha: 1) yuridik shaxslardan tushgan mablag’lar; 2)
jismoniy shaxslardan tushgan mablagMarga boMinadi. Davlat byudjeti
daromadlari byudjetga tushish tavsifi bo’yicha: 1) soliqlar sifatidagi tushumlar; 2)
nosoliq tushumlarga bo’linadi. Davlat byudjeti daromadlari ulaming hisoblanish va
kelib tushish davrlari bo’yicha: 1) hisoblangan daromadlar; 2) kassa daromadlariga

boMinadi. Davlat byudjetining hisoblangan darom adlari. Byudjetning kassa
organiga kelib tushguniga qadar davlat soliq hamda moliya organlari tomonidan
hisoblanishi kerak boMgan daromadlar davlat b u d jetin in g hisoblangan d arom
adlari, deb ataladi. Davlat soliq va m oliya organlarida hisoblangan
daromadlarning faqat tezkor hisobi olib boriladi. Davlat byudjetining kassa
daromadlari. Byudjetning bankdagi schyotlariga haqiqatda kelib tushgan
daromadlar davlat byudjetining kassa darom adlari, deb ataladi. Kassa daromadlari
byudjetning daromad qismining bajarilish darajasini belgilaydi. Shuning uchun
ham byudjet daromadlarining tushumida faqat kassa daromadlari bo’yicha baho
beriladi. D avlat byudjetining kassa xarajatlari. Byudjetning bankdagi
schyotlaridan byudjetda ko’zda tutilgan xarajatlargagina mablag’ beriladi. Byudjet
mablag ’ ari naqd pul sifatida hamda pulsiz hisob-kitoblar yo k i bilan berilishi
mumkin. Byudjetning bankdagi schyotlaridan bank muassasalari tomonidan
berilgan summalar davlat byudjetining kassa xarajatlari, deb ataladi. Davlat
byudjetining haqiqiy x arajatlari. Byudjet mablag'lari hisobidan haqiqatda qilingan
xarajatlar summasi hamda hisoblangan yoki haqiqatda qilingan, ammo hali
to’lanmagan xarajatlar davlat byudjetining haqiqiy xarajatlari deb ataladi.
Byudjetning haqiqiy xarajatlari moliya organlarida hisobga olinmaydi. Haqiqiy
xarajatlar hisobi faqat bu xarajatlarning paydo bo’lish joylaridagina, ya’ni byudjet
tashkilotlarida va xo’jalik yurituvchi subycktlarda olib boriladi. Moliya organlari
kassa xarajatlari haqidagi ma’lumotlarni bank muassasalaridan, haqiqiy xarajatlar
haqidagi ma’lumotlarni esa byudjet tashkilotlaridan va xo'jalik yurituvchi
subyektlardan oladi. Hisoblangan va kassa daromadlar, kassa va haqiqiy xarajatlar
byudjet ijrosi jarayonining turli bosqichlarini tavsiflaydi. Moliya organlari byudjet
ijrosini kassa daromadlari va xarajatlarida qayd etadi.
Davlat byudjeti ijrosida qatnashuvchi barcha organlarda davlat byudjetining
daromadlari va xarajatlarini hisobga olish asosida byudjet tasnifi yotadi. Byudjet
tasnifi davlat byudjetini tuzish, ko’rib chiqish, qabul qilish hamda ijro etish
maqsadida byudjet ma’lumotlarini bir tizimga solish uchun foydalanish va u
byudjet ma’lumotlari xalqaro tasnif tizimlarining aynan shunday ma’lumotlari

bilan qiyoslanishini ta ’minlash maqsadida davlat byudjeti tuzilmasiga kiruvchi
byudjetlar daromadlari va xarajatlarini, shuningdek uning taqchilligini
moliyalashtirish manbalarini guruhlash hisoblanadi. Byudjet tasnifi hamma
byudjetlami bir yagona davlat byudjetiga jamlash imkoniyatini yaratadigan asosiy
tashkiliy funksiyani amalga oshirishuvchi hujjatgina bo’lib qolmay, u katta
iqtisodiy ahamiyatga ham egadir. Tasnifda davlat byudjeti daromadlari va
xarajatlari bir xil alomatlari bo’yicha guruhlanadi va ular boMinmalar deb
yuritiladi. Bo’limlar, paragraflar, boblar va moddalar byudjet tasnifi bo’linmalari
hisoblanadi. Byudjet tasnifi qonunchilikda belgilangan tartibda 0 ‘zbekiston
Respublikasi Moliya vazirligi tomonidan ishlab chiqiladi va tasdiqlanadi. Turli
darajadagi byudjetlar yagona byudjet tasnifi k o ‘rsatkichlari doirasida
shakllantiriladi va ijro etiladi, ya’ni tasnif obyektlariga berilgan guruhlashtirish
kodlari bo’yicha daromadlar va xarajatlar guruhlanadi. Byudjet tasnifi:
1) byudjet daromadlari;
2) byudjet xarajatlarining vazifa jihatidan;
3) byudjet xarajatlarining tashkiliy;
4) byudjet xarajatlarining iqtisodiy;
5) davlat byudjeti taqchilligini moliyalashtirish manbalari tasniflarini o’z
ichiga oladi.
Davlat byudjeti daromadlarining tasnifi deganda qonun hujjatlariga muvofiq
davlat byudjeti daromadlarining turlari va manbalari bo’yicha guruhlashtirish
tushuniladi. Davlat byudjeti xarajatlarining vazifa jihatidan tasnifi deganda davlat
boshqaruvi organlari, mahalliy davlat hokimiyati organlari, shuningdek, boshqa
byudjet tashkilotlari tomonidan ijro ctiladigan asosiy vazifalar bo’yicha davlat
byudjeti xarajatlarini guruhlashtirish tushuniladi. Davlat byudjeti xarajatlarining
tashkiliy tasnifi deganda budjctdan ajratiladigan m ablaglar ulami bevosita
oluvchilar o’rtasida taqsimlanishini aks ettiruvchi xo’jalik yurituvchi subyektlar va
tadbirlar turlari bo’yicha davlat byudjeti xarajatlarini guruhlashtirish tushuniladi.
Davlat byudjeti xarajatlarining iqtisodiy tasnifi deganda to ‘lovlaming iqtisodiy
vazifasi va turlari bo’yicha davlat byudjeti xarajatlarini guruhlashtirish tushuniladi.

Davlat byudjeti taqchilligini moliyalashtirish manbalari tasnifi deganda Davlat
byudjeti taqchilligini moliyalashtirish manbalarini moliyalashtirishning ichki va
tashqi manbalari bo’yicha guruhlashtirish tushuniladi. Byudjet taqchilligi deganda
muayyan davrda byudjet xarajatlarining byudjet daromadlaridan ortiq boMganligi
tushuniladi.
Davlat byudjeti ijrosining buxgalteriya hisobini olib borishda
qatnashuvchi organlar.
Davlat byudjeti ijrosining buxgalteriya hisobi mamlakatdagi mavjud bo’lgan
byudjet tuzilmasi asosida amalga oshiriladi. Mamlakatning davlat byudjeti
ijrosining buxgalteriya hisobi bevosita moliya organlari, bank muassasalari va
byudjet tashkilotlari tomonidan amalga oshiriladi. Mamlakatning davlat byudjeti
ijrosining hisobi ustidan umumiy uslubiy rahbarlik 0’zbckiston Respublikasi
Moliya vazirligiga yuklatilgan. Moliya organlarining byudjet ijrosining
buxgaltcriya hisobini olib borishdagi funksiyalari keyingi bobda yoritiladi.
Mamlakat davlat byudjetining kassa ijrosi bank muassasalariga yuklatilgan. Ular
respublika byudjetining kassa daromadlari va kassa xarajatlarini hamda mahalliy
byudjetlar mablag’larining hisobini olib boradi, respublika byudjetining kassa
ijrosi bo’yicha hisobotlami tuzadi, respublika byudjeti daromadlari va
xarajatlarining analitik hisobini olib boradi. Byudjet tashkilotlari xarajatlar
smetalari ijrosining buxgalteriya hisobini amalga oshiradi va bu smetalar ijrosi to’g
‘risida hisobotlami tuzadi. Byudjet daromadlari va xarajatlari bo’yicha rejaning
bajarilishi haqida ma’lumotlar bilan ta’minlash moliya organiari byudjet
hisobining asosiy vazifasi hisoblanadi. Bu m a’lumotlar asosida byudjet ijrosi
jarayoni ustidan nazorat qilish va tezkor rahbarlik amalga oshiriladi. Bu maqsadlar
uchun moliya organiari byudjet daromadlari va xarajatlari, bank muassasalaridagi
byudjetning pul mablag’lari, byudjet bo’yicha ochilgan kreditlar va berilgan
mablagMar, byudjetlar o’rtasidagi o’zaro hisob-kitoblar, ssudalar va boshqalar
hisobini yuritadi. Moliya organiari, shuningdek, bank muassasalari tomonidan
umumdavlat daromadlari va soliqlarining alohida olingan byudjetlar bo’yicha to’g
‘ri taqsimlanishi, byudjet bo’yicha tayinlanishiga qarab byudjet mablag’larini

tasarruf qiluvchilar tomonidan foydalanilishi ustidan nazoratni amalga oshiradi
hamda byudjet mablag’ larining butligini ta’minlaydi. Moliya organiari byudjet
ijrosi to’g ‘risidagi oylik, chorak va yillik hisobotlami tuzadi va byudjet ijrosi
natijalarini aniqlaydi. Moliya organiari o’zlari ijro etayotgan byudjetlar ijrosining
buxgalteriya hisobini bevosita amalga oshiradi. 0 ‘zbekiston Respublikasi M oliya
vazirligi respublika byudjeti ijrosining buxgalteriya hisobini amalga oshiradi.
Qoraqalpog’iston Respublikasi Moliya vazirligi Qoraqalpog’iston Respublikasi
byudjeti ijrosining buxgalteriya hisobini amalga oshiradi. Viloyatlar, shaharlar va
tumanlar moliya organlari viloyatlar, shaharlar, tumanlar byudjetlari ijrosining
buxgalteriya hisobini amalga oshiradi. Moliya organlari muayyan m a’muriy-
hududiy birlikdagi barcha boshqa byudjetlar ijrosining buxgalteriya hisobini
tashkil qiladi. Moliya organlari byudjet tashkilotlarining hisob va hisobotlarini
tekshiradi va ularga tegishli ko’rsatmalar beradi. Har bir moliya organi o’zi ijro
etayotgan byudjetning ijrosi to’g’risidagi hisobotni va muayyan ma’muriy-hududiy
birlik byudjeti ijrosi to’g’risidagi yig’ma hisobotni tuzadi. Davlat byudjeti
ijrosining buxgalteriya hisobi bo’yicha moliya organlarining vazifalariga:
1) byudjet daromadlari buxgalteriya hisobini yuritish va bank
muassasalariga kelib tushgan daromadlaming byudjetlar o’rtasida to’g’ri
taqsimlanishi ustidan nazoratni olib borish;
2) bank muassasalarida saqlanilayotgan byudjetning naqd pulían
buxgalteriya hisobini yuritish;
3) byudjet ijrosi bilan bog’liq bo’lgan turli operatsiyalar (byudjetlar
o’rtasidagi o’zaro hisob-kitoblar, byudjetlarga ssudalar berish va byudjetlardan
ssudalar olish bo’yicha operatsiyalar va boshqalar) buxgalteriya hisobini yuritish;
4) byudjetlarda tashkil qilinadigan fondlar va zaxiralar buxgalteriya hisobini
yuritish; 5) o’zlari ijro etayotgan byudjetlar ijrosi to’g’risidagi hisobotlami tuzish;
6) quyi moliya organlarida va byudjet mablag’larini tasarruf qiluvchilarda
buxgalteriya hisobining yuritilishi, hisobotning tuzilishi va uslubi ustidan nazorat
qilish;
7) buxgalteriya hisobi va hisobotini markazlashtirish va

mexanizatsiyalashtirish bo'yicha tadbirlaming amalga oshirilishi ustidan nazorat
qilish kiradi. Yuqorida ko'rsatilgan vazifalar 0’zbekiston Respublikasi Moliya
vazirligida uning davlat byudjeti bosh boshqarmasiga, boshqa moliya organlarida
esa moliya organining bosh buxgalteri boshqaradigan buxgalteriyaga yuklatilgan.
Respublika byudjeti ijrosining buxgalteriya hisobini 0’zbekiston
Respublikasi Moliya vazirligi davlat byudjeti bosh boshqarmasi Davlat byudjeti
ijrosi va hisobi bolimi yuritadi. Mahalliy byudjetlar ijrosining buxgalteriya hisobini
tegishli moliya organlarining buxgalteriya xizmatlari yuritadi. O’zbekiston
Respublikasi Moliya vazirligini davlat byudjeti ijrosining hisobi bo’yicha
funksiyalari bo’lib quyidagilar hisoblanadi:
1) mamlakatning davlat byudjeti ijrosining buxgalteriya hisobini tashkil
qilish va uning ijrosi to’g’risida hisobot tuzishga uslubiy rahbarlikni amalga
oshirish;
2) byudjet ijrosining buxgalteriya hisobi va byudjet ijrosi to’g’risida
hisobotlar tuzish bo’yicha moliya organlari, byudjet tashkilotlari va boshqalar
uchun yo’riqnomalar va uslubiy ko’rsatmalami ishlab chiqish;
3) joriy buxgalteriya hisobining schyotlar rejasini va schyotlar
korrespondensiyalarini, buxgalteriya registrlari va boshlang’ich hujjatlar
shakllarini, hujjatlar aylanishi tartibini, hisobotlaming hajmlari va shakllarini
belgilash;
4) respublika byudjeti ijrosini bevosita amalga oshirish;
5) rcspublika byudjeti ijrosi to’g’risida hisobot tuzish;
6) mamlakatning davlat byudjeti ijrosi to’g’risida hisobot tuzish.
Bundan tashqari, 0’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi davlat byudjeti
bosh boshqarmasi davlat byudjeti ijrosi va hisobi bo'limi mahalliy moliya
organlarida byudjet ijrosining buxgalteriya hisobi tashkil qilinishi ustidan bevosita
rahbarlikni amalga oshiradi. Qoraqalpog’iston Respublikasi Moliya vazirligi,
viloyatlar, shaharlar va tumanlar moliya organlarining funksiyalari quyidagilardan
iborat:
1) o’zlari ijro etayotgan byudjetlaming hisobini bevosita yuritish va bu

byudjetlar ijrosi to’g’risida hisobotlar tuzish;
2) Qoraqalpog’iston Respublikasi, viloyat, shahar, turnan byudjeti ijrosi
to’g’risida yig’ma hisobotlami tuzish.
Mahalliy moliya organlari tegishli byudjetlar daromadlarini va xarajatlarini,
ulaming pul mablag’larini, fondlarini, ssudalami, byudjetlar o’rtasidagi hisob-
kitoblami, boshqa byudjetlarga berilgan va ulardan olingan mablag’larni va
byudjet ijrosi natijalarini hisobga oladi hamda ular tomonidan
moliyalashtirilayotgan byudjet tashkilotlarida hisob va hisobotni tashkil qilinishini
tekshiradi. Mahalliy moliya organlari respublika byudjetini kassa ijrosining hisobi
bo’yicha va moliyalashtirishga doir operatsiyalami banklar tomonidan bajarilishini
nazorat qiladi. Mahalliy moliya organlari mahalliy byudjetlaming daromadlari va
xarajatlarini analitik hisobini olib boradi. Qoraqalpog’iston Respublikasi byudjeti
va mahalliy byudjetlar ijrosining buxgalteriya hisobi 0’zbekiston Respublikasi
Moliya vazirligi tomonidan ishlab chiqilgan va tasdiqlangan yo’riqnoma asosida
Qoraqalpog’iston Respublikasi Moliya vazirligi, viloyatlar va Toshkcnt shahar
moliya boshqarmalari, shaharlar va tumanlar moliya bo’limlari tomonidan olib
boriladi. Qoraqalpog’iston Respublikasi byudjeti va mahalliy byudjetlar kassa
ijrosi 0 ‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki va 0’zbekiston Respublikasi
Moliya vazirligining « 0’zbekiston Respublikasi davlat byudjeti kassa ijrosi
bo’yichayo’riqnoma»siga muvofiq amalga oshiriladi. Qoraqalpog’iston
Respublikasi respublika byudjeti, viloyatlar, shaharlar va tumanlar byudjetlari
hisobvaraqlaridagi hamda bu byudjetlardan moliyalashtirilayotgan tashkilotlaming
hisobvaraqlaridagi byudjet mablag’larining qoldig’i to’g’risidagi m a’lumotni
«0’zbekiston Respublikasi davlat byudjeti kassa ijrosi bo’yicha yo’riqnoma»da
belgilangan tartibda va muddatlarda 0’zbekiston Respublikasi bank muassasalari
tegishli moliya organlariga taqdim etadi. Qoraqalpog’iston Respublikasi byudjeti
va mahalliy byudjetlardan kapital qo’yilmalami moliyalashtirish 0’zbekiston
Respublikasi bank muassasalarida ochilgan hisobvaraqlar orqali bu masala
bo’yicha 0’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi va 0’zbekiston Respublikasi
Markaziy bankining amaldagi me’yoriy hujjatlariga muvofiq amalga oshiriladi.

0’zbekiston Respublikasi tijorat banklari va 0’zbekiston Respublikasi Markaziy
banki muassasalari belgilangan shaklda kapital qo’yilmalami moiiyalashtirish
bo’yicha davriy va yillik hisobotni belgilangan tartibda va muddatlarda tcgishli
moliya organlariga taqdim etadi.
Davlat budjeti quyidagilarni o’z ichiga oladi:
1) respublika byudjeti;
2) QoraqaIpog’iston Rcspublikasining byudjeti va mahalliy byudjetlar.
Davlat byudjeti tarkibida davlat maqsadli fondlari ham jamlanadi.
Qoraqalpog’iston Respublikasi byudjeti Qoraqalpog'iston Respublikasining
respublika byudjetini hamda respublikaga (Qoraqalpog’iston) bo’ysunuvchi
tumanlar va shaharlar byudjetlarini o’z ichiga oladi. Viloyatning byudjeti viloyat
byudjetini, viloyat tarkibiga kiruvchi tumanlar va shaharlar byudjetlarini o ‘z
ichiga oladi. Tumanlarga bolinadigan shahar byudjeti shahar byudjetini va shahar
tarkibiga kiruvchi tumanlar byudjetlarini o’z ichiga oladi. Tumanga bo’ysunadigan
shaharlari bo’lgan tumanning byudjeti tuman byudjeti va tuman tarkibiga kiruvchi
shaharlar byudjetlarini o’z ichiga oladi. Demak, O’zbekiston Respublikasi Davlat
byudjeti o’z ichiga respublika byudjeti, Qoraqalpog’iston Respublikasi byudjeti va
mahalliy byudjetlarni oladi. Bundan tashqari Davlat byudjeti tarkibida Respublika
yo’l fondi, 0’zbekiston Respublikasi Davlat mol-mulki qo’mitasining maxsus
hisobvarag’i, Ish bilan ta’minlashga ko’maklashuvchi davlat fondi hamda
0’zbekiston Respublikasi budjtdan tashqari Pensiya fondi mablaglari jamlanadi.
Davlat byudjetiga kclib tushgan mablaglarning to’g’ri va o’z vaqtida kirim
qilinishini ta’minlash maqsadida 0’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligining
23402 «Respublika byudjetining mablag'lari» hisobvarag’i Markaziy bankning
Toshkent shahar va hududiy Bosh boshqarmalarining Hisob-kitob kassa
markazlarida hamda tijorat banklarida byudjet daromadlari tasnifiga asosan
ochiladi.
Davlat byudjetining buxgalteri hisobi, byudjetga daromadlar tushumi
ustidan, har bir soliq to’lovchi tomonidan byudjetga to’lovlami o’tkazishi ustidan
tizimli nazoratni ta’minlash vazifasini bajaradi. Byudjet daromadlari asosan bank

muassasalariga tushadi. Buxgalteriya hisobi ma’lumotlaridan foydalanib, moliya
organlari bank muassasalari tomonidan daromadlar tushumlarini respublika
byudjeti va mahalliy byudjetlarga to’g’ri o’tkazayotganligini kuzatib boradi. Yil
boshiga qadar moliya organlari bank muassasalariga har bir turnan yoki shahar
bo’yicha xo’jalik yurituvchi subyektlar va tashkilotlaming ro’yxati va ulardan
undiriladigan to'lovlar ro’yxati, bu to’lovlar qaysi byudjetga va byudjet tasnifining
qaysi boMimiga to’lovlar o’tkazilishi kerakligi to’g’risida xabar beradi. Bir
vaqtning o'zida bank muassasalariga har yili umumdavlat soliqlari va
daromadlarining taqsimlanish hajmlari va bu soliq va daromadlardan mahalliy
byudjetlarga qilinadigan ajratmalar hajmlari haqida xabar beradi. Moliya
organlarida byudjet daromadlarining buxgalteriya hisobini moliya organining
buxgalteriya xizmati olib boradi, ulaming tezkor hisobini esa soliq organlari olib
boradi. Moliya organining buxgalteriya xizmati faqat mazkur byudjetning
daromadlarinigina hisobga olib boradi. Moliya organi funksiyalariga barcha
daromadlaming, qaysi byudjetga kclib tushishidan qat’iy nazar, hisoblanishi, kelib
tushishi, hisobga o’tkazilishi va qaytarilishini hisobga olish kiradi. Soliq organi
daromadlar turlari bo’yicha shaxsiy schyotlar olib boradi, byudjetga tushgan
daromadlaming tezkor ma’lumotlarini aniqlaydi. Byudjet daromadlari turli
hujjatlarga asosan byudjet tasnifi bo’yicha hisobga olinadi. To’lov hujjatlari
tushgan daromadlaming turlari va ulaming to’lovchilarini aniqlash imkonini
beradi. Mahalliy byudjet mablag'lari depozit hisobvarag'i bo’yicha bank
muassasasining ko’chimiasiga ilova qilingan to’lov hujjatlari, mazkur byudjet
daromadlarining buxgalteriya hisobi uchun asosiy hujjat bo’lib xizmat qiladi.
Mahalliy moliya organi faqat mazkur byudjetga tushgan daromadlarinigina emas,
balki respublika byudjetiga o’tkaziluvchi daromadlami ham nazorat qiladi.
Shuning uchun bank muassasasi unga qaysi byudjetga tushishidan qat’iy nazar
barcha daromadlar hisobvaraqlari bo'yicha ko’chirmalami ham mahalliy moliya
organlariga jo ‘natadi.
Mahalliy byudjet mablaglari depozit hisobvaraglardan ko’chirmani bank
muassasasi moliya organiga har kuni, rcspublika budjctining hisobvarag i ko

chirmalarini esa—har hafta yoki undan uzoqroq muddat oralig’ida va har oyning 1-
kuniga jo ‘natishga majburdir. Moliya organining budjcti bo’yicha buxgaltcriya
xizmati bank muassasasining mahalliy byudjet mablag’lari depozit
hisobvarag’idan olgan ko’chirmalarning to’g’riligini uning ma’lumotlarini unga
ilova qilingan hujjatlar ma’lumotlari bilan solishtirish yo’li orqali tckshiradi.
So’ng, daromad turlari bo’yicha hujjatlami guruhlab, mahalliy byudjet mablag’lari
depozit hisobvarag’iga tushgan daromadlar to’g’risida ma’lumotnomani tuzadi.
Ma’lumotnoma har kuni tuziladi. Daromadlar unga byudjet tasnifining har bir
bo’linmasi bo’yicha umumiy summalarda yoziladi. Ma’lumotnoma asosida
memorial-order tuziladi va sintetik hisob schyotlari bo’yicha «Boshjurnal»
kitobiga va analitik hisobning schyotiari bo'yicha «Daromadlar” kitobiga yoziladi.
Bundan so’ng to’lov hujjatlarining ikkinchi nusxalari tcgishli soliq organlariga
daromadlar va soliqlar to’lovchilar bilan hisob kitoblar hisobida qayd qilish uchun
beriladi. Respublika byudjetining shaxsiy hisobvarag’laridan ko’chirma to’lov
hujjatining ikkinchi nusxasi bilan moliya organiga kelib tushadi, so’ng
to’lovchilaning shaxsiy schyotlarida qayd qilish uchun tcgishli soliq organiga
yuboriladi. O’zbekiston Respublikasi Markaziy bankining oylik hisoboti
0’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligida respublika byudjeti daromadlarining
buxgalteriya hisobi uchun asos bo’lib xizmat qiladi.
Byudjet tashkilotining xarajatlar smetasining ijrosi bo’yicha balansi bir tom
onli yoki ikki tomonli shakldagi jadval ko’rinishida taqdim etilishi m um kin.
Jadvalning bir qism ida mablag’laming turlari yoki joylanishi va foydalanish
bo’yicha qayd qilinsa, boshqa qismida csa byudjet tashkilotining mablag’lari ulam
ing tashkil etilish manbalari bo’yicha qayd qilinadi. Buxgalteriya balansi
mablag’larining turlari, joylanishi va foydalanish bo’yicha qayd qilinadigan qismi
buxgaltcriya balansining aktivi deb ataladi. Mablaglar, ularning tashkil topish
manbalari bo’yicha qayd qilinadigan balansning boshqa qismi buxgaltcriya
balansining passivi deb ataladi. Byudjet tashkiloti balansining tuzilishi xo’jalik
yurituvchi subyektning balansi tuzilishidan jiddiy ravishda farq qiladi. Byudjet
tashkilotlari o’z faoliyatlarini amalga oshirish uchun kerakli m ablag’larni

byudjetdan oladi, shuning uchun ham ular o’zlarining aylanma mablag’lariga ega
bo’lmaydi va bankdan ssudalar ololmaydi. Byudjet tashkilotining balansida
«Nizom fondi» subschyoti yo’q. Balansning aktividagi «Asosiy vositalar»
schyotidagi ma’lumotlarga balansning passividagi «Asosiy vositalardagi fond» va
«Asosiy vositalam ing eskirishi» subschyotlaridagi ma’lumotlarga to’g’ri keladi,
balansning aktividagi «Kam baholi va tez eskiruvchi buyumlar» subschyotiga esa
balansning passividagi «Kam baholi va tez eskiruvchi buyumlardagi fond»
subschyotidagi ma’lumotlarga to’g’ri keladi. Barcha moddiy qiymatliklar, pul
mablag’lari va hisob-kitoblardagi mablag’lar balans passividagi umumiy qoida
bo’yicha byudjetdan moliyalashtirish va maxsus mablag’larning daromadlari
hamda qisman kreditorlik qarzlari bilan qoplanadi. Byudjet tashkilotining
buxgalteriya balansining xususiyatlari xo’ja lik yurituvchi subyektlarga nisbatan
shulardan iboratdir. Byudjet tashkilotining buxgalteriya balansi byudjetdan
moliyalashtiriladigan xarajatlar smetasini ijrosi, maxsus mablag’larning smetalari
ijrosi va boshqa byudjetdan tashqari mablag’lar bilan operatsiyalarni qayd qiladi.
Byudjet tashkilotining xarajatlar smetalarini ijrosi bo’yicha buxgalteriya
balansining aktivi va passivi quyidagi bo'limlardan iboratdir:
Aktiv:
I. Asosiy vositalar.
II. Material zaxiralari.
III. Kam baholi va tez cskiruvchi buyumlar.
IV. Ishlab chiqarishga va boshqa maqsadlarga qilingan xarajatlar.
V. Pul mablag’lari.
VI. Hisob-kitoblar.
VII. Xarajatlar.
VIII.Zararlar.
IX. Kapital qo’yilmalarga qilingan xarajatlar.
Passiv:
I. Moliyalashtirish.
II. Maqsadli yo’nalishlar b o ‘yicha m ablag’lar va fondlar.

III. Hisob-kitoblar.
IV. Daromadlar va sotish.
V. Kapital qurilishni moliyalashtirish.
Byudjet tashkilotining xarajatlar smetalarini ijrosi bo’yicha balansini
aktivida: byudjet tashkilotiga tegishli bo’lgan asosiy vositalar, shu jumladan,
ijaraga berilganlari ham; moddiy zaxiralar (omborga kelib tushganlari ham, yo’lda
bo’lganlari ham); byudjet tashkilotining bankdagi hisobvaraqlaridagi va kassadagi
pul mablagiari; hisobdor shaxslar va debitorlar bilan hisobkitoblar; byudjet
tashkilotini saqlashga qilingan xarajatlar; byudjet tashkiloti tarkibiga kiruvchi
nizomga ega boim agan xo’jaliklam ing ishlab chiqarish xarajatlari va zararlari va
boshqalar haqidagi ma’lumotlar keltiriladi. Byudjet tashkilotining xarajatlar
smetalarini ijrosi b o ‘yicha balansini passivida: byudjetdan moliyalashtirish;
maxsus darom adlar; asosiy vositalardagi fond; kam baholi va tez eskiruvchi
buyum lardagi fond; ish haqi bo’yicha ishchi va xizmatchilar bilan tugallanm agan
hisobkitoblar; krcditorlar bilan hisob-kitoblar; byudjet tashkiloti tarkibiga kiruvchi
nizomga ega bo’lmagan yordamchi xo’jaliklam ing daromadlari va foydalari va
boshqalar haqidagi m a’lumotlar keltiriladi. Byudjet tashkilotining xarajatlar
smetasining ijrosi bo’yicha balansi shunday tuzish kerakki, m a’lum sanaga
xarajatlar smetasining ijrosi jarayoni holati ko’rinib turadigan bo’lsin. U byudjet
tashkilotining mavjud pul mablag’larini, moddiy zaxiralarini, xarajatlarini va
hisob-kitoblarini va bu mablag’larning manbalarini, ya’ni, byudjetdan
moliyalashtirish miqdorini va boshqa manbalami, to’la qayd qiladi. Byudjet
tashkilotining operatsiyalarini joriy buxgalteriya hisobi 0 ‘zbekiston Respublikasi
M oliya vazirligi tomonidan tasdiqlangan schyotlar rejasi (ro’yxati) belgilangan
tizimi bo’yicha olib boriladi. Operatsiyalar boshlang’ich hujjatlarda qayd qilinadi,
keyin hujjatlardagi yozuvlar subschyotlar bo’yicha tarqatiladi va buxgalteriya
balansida um um lashtiriladi. Schyotlar rejasi (ro'yxati) byudjet tashkilotining
operatsiyalarini joriy buxgalteriya hisobi uchun tayinlangan va ma’lum tartibda
raqamlangan buxgalteriya hisobining birinchi tartibli va ikkinchi tartibli
schyotlarining tizimga solingan ro ‘yxatidir. Byudjet tashkilotlari uchun

subschyotlarning yagona rejasi o’rnatilgan. Mablag’lar bir turdagi schyotlar
rejasida o’xshash guruhlarga birlashtirilgan alohida-alohida olingan subschyotlarda
hisobga olinadi. Schyotlar birinchi tartibli schyotlarga (sintetik schyotlarga) va
ikkinchi tartibli schyotlarga (subschyotlarga) bo’linadi. Byudjet tashkilotlarida
operatsiyalaming sintetik hisobi ikkinchi tartibli schyotlar bo’yicha olib boriladi,
shuning uchun ham joriy hisobda odatda subschyotning uch xonali raqami
qo’llaniladi. Agar birinchi tartibli schyot ikkinchi tartibli schyotlarga
(subschyotlarga) bolinmagan bo’lsa, u holda ularning ikki xonali raqamiga nol
qo-’shib qo’llaniladi. Joriy buxgalteriya hisobida schyotlar ro’yxatida belgilangan
raqamlanishlarga va nomlariga muvofiq mazkur byudjet tashkilotiga kcrak bo’lgan
subschyotlar aniqlanadi va shu subschyotlargina ochiladi va qo’llaniladi. Byudjet
tashkilotlarining yagona schyotlar ro’yxati tartib yo ‘sin usuliga xos ravishda
raqamlangan. Buning mazmuni shuni bildiradiki, bo’limlar rim raqamlari bilan
raqamlanadi, schyotlar esa arab raqamlari bilan raqamlanadi.
O’ZBEKISTON RESPUBLIKASINING BYUDJET KODEKSI
Umumiy qism
I bo’lim.
Umumiy qoidalar
1-bob. Asosiy qoidalar
1-modda. Ushbu Kodeks bilan tartibga solinadigan munosabatlar
Ushbu Kodeks O’zbekiston Respublikasining byudjet tizimi byudjetlarini
(bundan buyon matnda byudjet tizimi byudjetlari deb yuritiladi) shakllantirish,
tuzish, ko’rib chiqish, qabul qilish, tasdiqlash, ijro etish, davlat tomonidan mablag’
jalb qilish va byudjet to’g’risidagi qonun hujjatlari ijrosini nazorat qilish
sohasidagi munosabatlarni tartibga soladi.
2-modda. Byudjet to’g’risidagi qonun hujjatlari
Byudjet to’g’risidagi qonun hujjatlari ushbu Kodeks va boshqa qonun
hujjatlaridan iboratdir.
Byudjet to’g’risidagi qonun hujjatlarining boshqa qonun hujjatlarida

ko’rsatilgan normalari ushbu Kodeksga muvofiq bo’lishi kerak.
Agar O’zbekiston Respublikasining xalqaro shartnomasida O’zbekiston
Respublikasining byudjet to’g’risidagi qonun hujjatlarida nazarda tutilganidan
boshqacha qoidalar belgilangan bo’lsa, xalqaro shartnoma qoidalari qo’llaniladi.
3-modda. Ushbu Kodeksda qo’llaniladigan asosiy tushunchalar
Ushbu Kodeksda quyidagi asosiy tushunchalar qo’llaniladi:
aylanma kassa mablag’i — moliya yilida O’zbekiston Respublikasi
respublika byudjetining, Qoraqalpog’iston Respublikasi respublika byudjetining,
viloyatlar viloyat byudjetlarining va Toshkent shahri shahar byudjetining, tumanlar
va shaharlar byudjetlarining shaxsiy g’azna hisobvaraqlarida turgan byudjet
mablag’larining yo’l qo’yiladigan eng kam miqdori;
byudjetdan ajratiladigan mablag’lar — O’zbekiston Respublikasining Davlat
byudjetidan va davlat maqsadli jamg’armalari byudjetlaridan byudjet tashkilotlari
hamda byudjet mablag’lari oluvchilar uchun nazarda tutiladigan pul mablag’lari;
Qarang: Mazkur Kodeksning 16-moddasi.
byudjet jarayoni ishtirokchilari — davlat hokimiyati va boshqaruvi
organlari, davlat moliyaviy nazorat organlari, byudjet tashkilotlari va byudjet
mablag’lari oluvchilar;
byudjet mablag’larini taqsimlovchi — o’z tasarrufida O’zbekiston
Respublikasining respublika byudjetidan mablag’ oladigan tashkilotlarga ega
bo’lgan yuridik shaxs, shuningdek O’zbekiston Respublikasining respublika
byudjetidan moliyalashtiriladigan byudjet tashkiloti yoki byudjet mablag’lari
oluvchi;
byudjet sohasidagi vakolatlar — byudjet jarayoni ishtirokchilarining byudjet
munosabatlari sohasidagi vakolatlari;
byudjet ssudasi — qaytarish sharti bilan yuqori turuvchi byudjetdan quyi
turuvchi byudjetga, shuningdek davlat maqsadli jamg’armalariga, rezident-yuridik
shaxsga ajratiladigan pul mablag’lari;
byudjet tashkilotlarining byudjetdan tashqari jamg’armalari — qonun
hujjatlarida nazarda tutilgan manbalar hisobidan byudjet tashkiloti tasarrufiga kelib

tushadigan mablag’lar;
byudjet tizimi byudjetlari — O’zbekiston Respublikasining Davlat byudjeti,
davlat maqsadli jamg’armalari byudjetlari va byudjet tashkilotlarining byudjetdan
tashqari jamg’armalari;
byudjetlararo transfertlar — O’zbekiston Respublikasining respublika
byudjetidan Qoraqalpog’iston Respublikasi byudjetiga, viloyatlar va Toshkent
shahar mahalliy byudjetlariga, davlat maqsadli jamg’armalariga hamda buning
aksicha o’tkaziladigan, shuningdek Qoraqalpog’iston Respublikasining respublika
byudjetidan, viloyatlarning viloyat byudjetlaridan va Toshkent shahrining shahar
byudjetidan tumanlar va shaharlar byudjetlariga hamda buning aksicha
o’tkaziladigan mablag’lar;
vaqtinchalik kassa uzilishi — joriy moliya yilining muayyan davrida byudjet
tizimi byudjetlarining xarajatlari daromadlaridan vaqtinchalik oshib ketishi;
vaqtinchalik xarajatlar smetasi — byudjet tashkilotining yoki byudjet
mablag’lari oluvchining xarajatlar smetasi tasdiqlanguniga va ro’yxatdan
o’tkazilguniga qadar amal qiladigan hujjat bo’lib, unda qonun hujjatlaridagi
o’zgartirishlar hisobga olingan holda uning uchun nazarda tutilgan byudjetdan
ajratiladigan mablag’lar har oy uchun aks ettiriladi;
Davlat byudjeti profitsiti — muayyan davrda O’zbekiston Respublikasining
Davlat byudjeti daromadlarining uning xarajatlaridan oshib ketishi;
Davlat byudjeti taqchilligi — muayyan davrda O’zbekiston
Respublikasining Davlat byudjeti xarajatlarining uning daromadlaridan oshib
ketishi;
davlat tomonidan mablag’ jalb qilish — aktivlarni jalb etish, bu bo’yicha
O’zbekiston Respublikasining qarz oluvchi
sifatidagi yoki qarz oluvchi-rezidentlarning kreditlarini (qarzlarini) to’lashga
kafil sifatidagi majburiyatlari yuzaga kelishi;
davlat xaridlari — byudjet tizimi byudjetlarining mablag’lari hisobidan
amalga oshiriladigan tovarlar (ishlar, xizmatlar) xaridlari;
davlat qarzi — O’zbekiston Respublikasining ichki va tashqi mablag’larni

jalb qilish natijasida vujudga kelgan majburiyatlari;
daromadlar va xarajatlar smetasi — byudjet tashkilotlari byudjetdan tashqari
jamg’armalarining tegishli yil choragi yoki moliya yili uchun kutilayotgan
tushumlari va xarajatlari aks ettiriladigan hujjat;
donorlar — O’zbekiston Respublikasiga, O’zbekiston Respublikasi
Hukumatiga, fuqarolarning o’zini o’zi boshqarish organlariga, faoliyati
O’zbekiston Respublikasining qonun hujjatlariga zid bo’lmagan yuridik va
jismoniy shaxslarga beg’araz asosda mablag’lar ajratadigan davlatlar, davlatlarning
hukumatlari, xalqaro va chet el hukumat tashkilotlari, chet el fuqarolari,
shuningdek O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan
belgilanadigan ro’yxatga kiritilgan xalqaro va chet el nohukumat tashkilotlari;
dotatsiya — byudjet tizimi byudjetlariga ularning o’z daromadlari
etishmagan taqdirda daromadlar bilan xarajatlar o’rtasidagi farqni qoplash uchun
qaytarmaslik sharti bilan ajratiladigan pul mablag’lari;
jamlanma xarajatlar smetasi — byudjet mablag’larini taqsimlovchi
tomonidan o’z tasarrufidagi byudjet tashkilotlarining va byudjet mablag’lari
oluvchilarning xarajatlar smetalari asosida tuziladigan xarajatlar smetasi;
moliya yili — birinchi yanvardan o’ttiz birinchi dekabr kuni oxirigacha
bo’lgan vaqtni o’z ichiga oluvchi davr;
moliyaviy majburiyatlar — byudjet tashkilotlarida va byudjet mablag’lari
oluvchilarda ularga pul mablag’larini o’tkazish majburiyatini yuklovchi hujjatlar,
shu jumladan ijro hujjatlari asosida yuzaga keladigan majburiyatlar;
subventsiya — muayyan maqsadlarga sarflash sharti bilan yuqori turuvchi
byudjetdan quyi turuvchi byudjetga qaytarmaslik sharti bilan ajratiladigan pul
mablag’lari;
subsidiya — tovarlar ishlab chiqarish, ishlar bajarish, xizmatlar ko’rsatish va
ularni realizatsiya qilishni moliyalashtirish yoki birgalikda moliyalashtirish yoxud
maqsadli xarajatlarning o’rnini qisman qoplash uchun byudjet tizimi byudjetlari
hisobidan yuridik va jismoniy shaxslarga beriladigan pul mablag’lari;
tartibga soluvchi daromadlar — byudjet tizimi byudjetlari o’rtasida

ajratmalar normativlari belgilanadigan umumdavlat soliqlari va boshqa majburiy
to’lovlar, shuningdek soliq bo’lmagan to’lovlar. Soliq bo’lmagan to’lovlarga
byudjet tizimi byudjetlariga kelib tushadigan soliqlar va boshqa majburiy to’lovlar
bo’lmagan to’lovlar kiradi;
xarajatlar moddasi — byudjet tizimi byudjetlari xarajatlarining iqtisodiy
yo’nalishi va to’lovlarning aniq turlari bo’yicha belgilovchi byudjet tasnifining bir
qismi;
xarajatlar smetasi — byudjet tashkiloti yoki byudjet mablag’lari oluvchi
tomonidan moliya yili uchun tuziladigan va tasdiqlanadigan, uning uchun nazarda
tutilgan byudjetdan ajratiladigan mablag’lar xarajatlar moddalari bo’yicha aks
ettiriladigan hujjat;
shtat jadvali — doimiy xodimlar lavozimlari va bo’sh o’rinlar nomlarining
soni va lavozim maoshlarining miqdorlari ko’rsatilgan ro’yxatni o’z ichiga
oladigan, byudjet tashkiloti tomonidan tuziladigan hujjat;
shaxsiy g’azna hisobvaraqlari — O’zbekiston Respublikasi Moliya
vazirligining axborot tizimida ochiladigan, byudjet tizimi byudjetlari ijrosi bilan
bog’liq operatsiyalarni aks ettirish uchun mo’ljallangan tahliliy hisob registrlari;
yuridik majburiyatlar — tuzilgan shartnomalar, shuningdek tegishli davlat
hokimiyati va boshqaruv organlarining qarorlari asosida byudjet tashkilotlarida va
byudjetdan mablag’ oluvchilarda yuzaga keladigan majburiyatlar;
o’tkazib beriladigan daromadlar — tegishli ma’muriy-hududiy birlikda
shakllanadigan va yuqori turuvchi byudjetga o’tkaziladigan, ular qaerda
shakllangan bo’lsa, keyinchalik o’sha ma’muriy-hududiy birlik byudjetiga o’tkazib
beriladigan daromadlar;
O’zbekiston Respublikasining Davlat byudjeti (Davlat byudjeti) —
davlatning davlat vazifalari va funktsiyalarini moliyaviy jihatdan ta’minlash uchun
mo’ljallangan markazlashtirilgan pul jamg’armasi;
g’aznachilik bo’linmalari — O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi
G’aznachiligi, Qoraqalpog’iston Respublikasi
viloyatlar va Toshkent shahri bo’yicha G’aznachilik boshqarmalari,

tumanlar va shaharlar bo’yicha G’aznachilik bo’linmalari;
g’aznachilik memorial orderi — mablag’larni bir shaxsiy g’azna
hisobvarag’idan boshqa shaxsiy g’azna hisobvarag’iga o’tkazish uchun
foydalaniladigan to’lov hujjati;
hududiy moliya organlari — Qoraqalpog’iston Respublikasining Moliya
vazirligi, viloyatlar va Toshkent shahar hokimliklarining moliya boshqarmalari,
tumanlar va shaharlar hokimliklarining moliya bo’limlari;
4-modda. Byudjet tashkiloti
Davlat funktsiyalarini amalga oshirish uchun belgilangan tartibda davlat
hokimiyati organlarining qaroriga ko’ra tashkil etilgan, Davlat byudjeti mablag’lari
hisobidan saqlab turiladigan notijorat tashkilot byudjet tashkilotidir.
Byudjet tashkilotlarini moliyalashtirish shartlari va ularning byudjet hisobini
yuritish tartibi byudjet to’g’risidagi qonun hujjatlari bilan belgilanadi.
5-modda. Byudjet mablag’lari oluvchi
Davlat byudjetidan va davlat maqsadli jamg’armalari byudjetlaridan
mablag’lar oladigan yuridik yoki jismoniy shaxs byudjet mablag’lari oluvchidir.
Byudjet mablag’lari oluvchi byudjet tashkiloti maqomiga ega bo’la olmaydi.
Byudjet mablag’lari oluvchini Davlat byudjeti va davlat maqsadli
jamg’armalari byudjetlari mablag’lari hisobidan moliyalashtirish shartlari byudjet
to’g’risidagi qonun hujjatlari bilan belgilanadi.
2-bob. Byudjet tizimi tushunchasi va printsiplari
6-modda. Byudjet tizimi tushunchasi
Byudjet tizimi barcha darajadagi byudjetlar, davlat maqsadli jamg’armalari
byudjetlari va byudjet tashkilotlarining byudjetdan tashqari jamg’armalari, byudjet
tizimi byudjetlarini tuzish va tashkil etish printsiplari, ular o’rtasida byudjet
jarayoni mobaynida yuzaga keladigan o’zaro munosabatlar yig’indisini o’zida
ifodalaydi. Moliya yili uchun byudjet tizimi byudjetlarini shakllantirish, tuzish,
ko’rib chiqish, qabul qilish, tasdiqlash va ijro etish O’zbekiston Respublikasining
milliy valyutasi — so’mda amalga oshiriladi.
7-modda. Byudjet tizimi printsiplari

Byudjet tizimi quyidagi printsiplarga asoslanadi:
byudjet tizimining yagonaligi;
byudjet tizimining O’zbekiston Respublikasi ma’muriy-hududiy tuzilishiga
muvofiqligi;
byudjet tizimi byudjetlarining balansliligi va o’zaro bog’liqligi;
byudjet tizimi byudjetlari daromadlarini prognoz qilish va xarajatlarini
rejalashtirish;
byudjet tizimi byudjetlari mablag’laridan foydalanishning aniq
yo’naltirilganligi va maqsadlilik xususiyati;
byudjet tizimi byudjetlarining mustaqilligi;
byudjet tizimi byudjetlari mablag’laridan foydalanishning natijadorligi;
kassaning yagonaligi;
byudjet jarayoni ishtirokchilarining javobgarligi;
ochiqlik.
8-modda. Byudjet tizimining yagonaligi printsipi
Byudjet hujjatlari va byudjet hisobotlarining shakllari, byudjet tasnifi yagona
bo’lishi hamda byudjet tizimi byudjetlarining daromadlari va xarajatlarini
shakllantirish hamda ijro etish, byudjet hisobini yuritish va byudjet hisobotini
tuzishning yagona tartibini nazarda tutishi lozim.
9-modda. Byudjet tizimining O’zbekiston Respublikasi ma’muriy-hududiy
tuzilishiga muvofiqligi printsipi
Byudjet tizimi O’zbekiston Respublikasining ma’muriy-hududiy tuzilishiga
muvofiq bo’lishi lozim.
10-modda. Byudjet tizimi byudjetlarining balansliligi va o’zaro bog’liqligi
printsipi
Byudjet tizimi byudjetlarida nazarda tutilgan xarajatlar hajmi ularning
daromadlari va taqchillikni qoplash manbalari yig’indisining hajmiga muvofiq
bo’lishi kerak.
Byudjet tizimi byudjetlarini tuzish va ijro etishda byudjetlarning mablag’lari
mazkur byudjetlarning balansliligini ta’minlash uchun ular o’rtasida qayta

taqsimlanishi mumkin.
11-modda. Byudjet tizimi byudjetlari daromadlarini prognoz qilish va
xarajatlarini rejalashtirish printsipi
Byudjet tizimi byudjetlarini tuzishda byudjet tasnifiga muvofiq, daromadlar
ularning aniq manbalari bo’yicha prognoz qilinadi, xarajatlar esa yo’nalishlar
bo’yicha rejalashtiriladi.
12-modda. Byudjet tizimi byudjetlari mablag’laridan foydalanishning aniq
yo’naltirilganligi va maqsadlilik xususiyati printsipi
Byudjet tizimi byudjetlarining mablag’lari muayyan byudjet tashkilotlari va
byudjet mablag’lari oluvchilarga ushbu mablag’lardan belgilangan maqsadlarni
moliyalashtirishda foydalanish uchun ajratiladi.
13-modda. Byudjet tizimi byudjetlarining mustaqilligi printsipi
-moddalarida nazarda tutilgan tartibda moliya yili mobaynida
Qoraqalpog’iston Respublikasi byudjeti, viloyatlar va Toshkent shahar mahalliy
byudjetlari, tumanlar va shaharlar byudjetlari parametrlariga o’zgartirishlar kiritish
to’g’risidagi takliflarni ko’rib chiqadi;
Qoraqalpog’iston Respublikasi byudjeti, viloyatlar va Toshkent shahar
mahalliy byudjetlari, tumanlar va shaharlar byudjetlarining tegishli davrdagi ijrosi
to’g’risidagi hisobotlarni Qoraqalpog’iston Respublikasi Jo’qorg’i Kengesiga, xalq
deputatlari viloyatlar va Toshkent shahar, tumanlar va shaharlar Kengashlariga
tasdiqlash uchun taqdim etadi;
Davlat byudjetiga va davlat maqsadli jamg’armalari byudjetlariga tushumlar
to’liq va o’z vaqtida tushishi ustidan nazoratni tashkil etadi;
byudjet mablag’larining maqsadli sarflanishi ustidan nazoratni tashkil etadi;
Qoraqalpog’iston Respublikasi respublika byudjetining, viloyatlar viloyat
byudjetlarining va Toshkent shahri shahar byudjetining, tumanlar va shaharlar
byudjetlarining qo’shimcha manbalaridan foydalanish to’g’risida qarorlar qabul
qiladi;
Qoraqalpog’iston Respublikasi Vazirlar Kengashi, viloyatlar va Toshkent
shahar, tumanlar va shaharlar hokimlari qonun hujjatlariga muvofiq byudjet

sohasida boshqa vakolatlarni ham amalga oshirishi mumkin.
29-modda. O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligining byudjet
sohasidagi vakolatlari
O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi:
soliqlar va boshqa majburiy to’lovlarni ularning manbalari kesimida to’liq
va o’z vaqtida tushishi ustidan monitoringni amalga oshiradi;
byudjet tizimi byudjetlarining mablag’laridan maqsadli foydalanilishi
ustidan nazoratni amalga oshiradi;
Qoraqalpog’iston Respublikasi byudjeti, viloyatlar va Toshkent shahar
mahalliy byudjetlarining ijrosi to’g’risidagi hisobotlar, shuningdek byudjet
tashkilotlari hamda byudjet mablag’lari oluvchilarning moliyaviy hisobotlari
shakllarini va ularni taqdim etish tartibini tasdiqlaydi;
O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasiga Davlat byudjeti va davlat
maqsadli jamg’armalari byudjetlarining tegishli davrdagi ijrosi to’g’risida hisobot
taqdim etadi;
byudjetdan tashqari maxsus hisobvaraqlarda zaxiralar tashkil etadi;
Davlat byudjetini ijro etish jarayonida unga tushumlarni ko’paytirish
bo’yicha qo’shimcha zaxiralarni aniqlaydi;
byudjet tashkilotlari va byudjet mablag’lari oluvchilarning xarajatlarini
maqbullashtirishni amalga oshiradi;
byudjet ssudalarini beradi;
davlat tomonidan mablag’lar jalb qilish bo’yicha O’zbekiston
Respublikasining shartnomalari va davlat kafolatlarini ro’yxatdan o’tkazadi;
davlat qarzining hisobini va monitoringini yuritadi;
byudjet tizimi byudjetlarining kassa ijrosini yuritadi;
byudjet tizimi byudjetlarining Yagona g’azna hisobvarag’idagi va boshqa
bank hisobvaraqlaridagi mablag’larini boshqaradi;
byudjet tashkilotlari va byudjet mablag’lari oluvchilarning tovarlarni
(ishlarni, xizmatlarni) etkazib beruvchilar bilan tuzilgan shartnomalarini
ro’yxatdan o’tkazadi;

Byudjet tizimi byudjetlari mustaqildir.
14-modda. Byudjet tizimi byudjetlari mablag’laridan foydalanishning
natijadorligi printsipi
Byudjet jarayoni ishtirokchilari byudjet tizimi byudjetlarini tuzish va ijro
etishda o’zlariga berilgan vakolatlar doirasida byudjet tizimi byudjetlarining
belgilangan hajmdagi mablag’laridan foydalangan holda natijaga erishish
zaruriyatidan kelib chiqadi.
15-modda. Kassaning yagonaligi printsipi
Byudjet tizimi byudjetlarining barcha daromadlari Yagona g’azna
hisobvarag’iga kiritiladi va ularning xarajatlarini to’lash ushbu hisobvaraqdan
amalga oshiriladi.
16-modda. Byudjet jarayoni ishtirokchilarining javobgarligi printsipi
Byudjet jarayoni ishtirokchilarining javobgarligi printsipi byudjet
jarayonining har bir ishtirokchisi byudjet jarayonining har bir bosqichida o’z
harakatlari uchun javobgar bo’lishidan iboratdir.
17-modda. Ochiqlik printsipi
Ochiqlik printsipi:
tasdiqlangan Davlat byudjeti va davlat maqsadli jamg’armalari byudjetlari
to’g’risidagi axborotning ommaviy axborot vositalarida va O’zbekiston
Respublikasi Moliya vazirligining rasmiy veb-saytida e’lon qilinishini (chop
etilishini);
Davlat byudjeti va davlat maqsadli jamg’armalari byudjetlari ijrosining
borishi to’g’risidagi axborot ommaviy axborot vositalarida chop etilishini,
shuningdek O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligining rasmiy veb-saytida
joylashtirilishi va yangilab borilishini anglatadi.
3-bob. Byudjet tasnifi
18-modda. Byudjet tasnifi tushunchasi
Byudjet tasnifi byudjet tizimi byudjetlarining daromadlari va xarajatlari,
shuningdek Davlat byudjeti taqchilligini qoplash manbalarini guruhlashdan iborat
bo’lib, byudjet tizimi byudjetlarini shakllantirish, tuzish va ijro etishni

tizimlashtirish uchun foydalaniladi.
Byudjet tasnifi xalqaro tasnif tizimlariga muvofiq ishlab chiqiladi va
O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi tomonidan tasdiqlanadi.
19-modda. Byudjet tasnifining tarkibi
Byudjet tasnifi:
byudjet tizimi byudjetlari daromadlarining tasnifini;
byudjet tizimi byudjetlari xarajatlarining tasnifini;
Davlat byudjeti taqchilligini qoplash manbalari tasnifini o’z ichiga oladi.
20-modda. Byudjet tasnifining asosiy printsiplari
Byudjet tasnifining asosiy printsiplari to’liqlik, yagonalik va o’zaro
muvofiqlikdan iboratdir.
Byudjet tasnifining to’liqlik printsipi byudjet jarayonining barcha
ishtirokchilari qamrab olinishini nazarda tutadi.
Byudjet tasnifining yagonalik printsipi byudjet jarayonining barcha
ishtirokchilari tomonidan yagona byudjet tasnifi qo’llanilishini anglatadi.
Byudjet tasnifining o’zaro muvofiqligi printsipi byudjet tasnifining kodlari
bir vaqtning o’zida byudjet jarayonining turli xil operatsiyalarini hisobga olish
uchun qo’llanilmasligini anglatadi.
21-modda. Byudjet tizimi byudjetlari daromadlarining tasnifi
Byudjet tizimi byudjetlari daromadlarining tasnifi daromadlarni ularning
turlari va manbalari bo’yicha kodlashdan iborat bo’ladi.
Byudjet tizimi byudjetlari daromadlarining tasnifi tuzilmasi quyidagilardan
iborat:
byudjet tizimi byudjetlari mablag’larining manbalari va darajalari tasnifi;
daromadlarning turlari;
tashkiliy tasnif;
hududiy tasnif.
Byudjet tizimi byudjetlari mablag’larining manbalari va darajalari tasnifi
kelib tushayotgan daromadlarning tegishli mablag’lar manbalariga va ushbu
byudjetlar darajalariga mansubligini aniqlash uchun qo’llaniladi.

Daromadlarning turi bo’lim, paragraf va daromad tipidan iboratdir.
Daromadlar bo’limi daromadlarni ularni olish manbalari bo’yicha
kodlashdan iborat bo’ladi.
Daromadlar paragrafi soliqlar va boshqa majburiy to’lovlarni, shuningdek
soliq bo’lmagan to’lovlarni ularni undirish bazasi bo’yicha kodlashdan iborat
bo’ladi.
Daromad tipi byudjet tizimi byudjetlari daromadining aniq turidan iborat
bo’ladi.
Tashkiliy tasnif kelib tushayotgan daromadlarning ana shu daromadlarni
ma’muriy jihatdan idora qiluvchi tegishli organga mansubligini identifikatsiyalash
maqsadida qo’llaniladi.
Hududiy tasnif kelib tushayotgan daromadlarning ushbu daromadlar
shakllantirilayotgan yoxud o’tkazib berilayotgan tegishli ma’muriy-hududiy
birlikka mansubligini identifikatsiyalash maqsadida qo’llaniladi.
22-modda. Byudjet tizimi byudjetlari xarajatlarining tasnifi
Byudjet tizimi byudjetlari xarajatlarining tasnifi byudjet tizimi byudjetlari
xarajatlarini kodl
ashdan iborat bo’ladi va ularning yo’nalishini aks ettiradi.
Byudjet tizimi byudjetlari xarajatlari tasnifining tuzilmasi quyidagilardan
iborat:
byudjet tizimi byudjetlari mablag’larining manbalari va darajalari tasnifi;
vazifa jihatidan tasnif;
tashkiliy tasnif;
iqtisodiy tasnif;
hududiy tasnif.
Byudjet tizimi byudjetlari mablag’larining manbalari va darajalari tasnifi
amalga oshirilayotgan xarajatlarning tegishli mablag’lar manbalari va byudjetlar
darajalariga mansubligini aniqlash uchun qo’llaniladi.
Xarajatlarning vazifa jihatidan tasnifi davlat funktsiyalarini bajarish uchun
mablag’lar yo’nalishini aks ettiruvchi xarajatlarni guruhlashdir.

Xarajatlarning tashkiliy tasnifi byudjet tizimi byudjetlarining mablag’larini
taqsimlovchilar bo’yicha kodlashdan iborat bo’ladi.
Xarajatlarning iqtisodiy tasnifi xarajatlarni iqtisodiy yo’nalishiga ko’ra
kodlashdan iborat bo’ladi.
Hududiy tasnif byudjet tashkilotlarining va byudjet mablag’lari
oluvchilarning tegishli ma’muriy-hududiy birlikka mansubligini aniqlash
maqsadida qo’llaniladi.
23-modda. Byudjet tizimi byudjetlarining iqtisodiy belgilar bo’yicha
xarajatlari
Byudjet tizimi byudjetlarining iqtisodiy belgilar bo’yicha xarajatlari
quyidagi xarajatlar guruhlarini o’z ichiga oladi:
birinchi guruh — ish haqi, pensiyalar, nafaqalar, stipendiyalar,
kompensatsiya to’lovlari va kam ta’minlangan oilalarga moddiy yordam;
ikkinchi guruh — ijtimoiy ehtiyojlarga ajratmalar;
to’rtinchi guruh — boshqa xarajatlar.
Xarajatlar guruhlari bo’yicha aniq moddalar byudjet tasnifiga muvofiq
belgilanadi.
24-modda. Davlat byudjeti taqchilligini qoplash manbalari tasnifi
Davlat byudjeti taqchilligini qoplash manbalari tasnifi ularni ichki va tashqi
manbalar bo’yicha guruhlashdan iborat bo’ladi.
4-bob. Byudjet sohasidagi vakolatlar
26-modda. O’zbekiston Respublikasi Hisob palatasining byudjet sohasidagi
vakolatlari
O’zbekiston Respublikasi Hisob palatasi qonun hujjatlariga muvofiq byudjet
sohasida boshqa vakolatlarni ham amalga oshirishi mumkin.
27-modda. Qoraqalpog’iston Respublikasi Jo’qorg’i Kengesining, xalq
deputatlari viloyatlar va Toshkent shahar, tumanlar va shaharlar Kengashlarining
byudjet sohasidagi vakolatlari
Qoraqalpog’iston Respublikasi Jo’qorg’i Kengesi, xalq deputatlari viloyatlar
va Toshkent shahar, tumanlar va shaharlar Kengashlari:

Qoraqalpog’iston Respublikasi byudjetini, viloyatlar va Toshkent shahar
mahalliy byudjetlarini, tumanlar va shaharlar byudjetlarini tegishincha
Qoraqalpog’iston Respublikasi Vazirlar Kengashi, viloyatlar va Toshkent shahar,
tumanlar va shaharlar hokimlarining taqdimnomasiga muvofiq ko’rib chiqadi va
qabul qiladi;
Qoraqalpog’iston Respublikasi byudjeti, viloyatlar va Toshkent shahar
mahalliy byudjetlari, tumanlar va shaharlar byudjetlarining tegishli davrdagi ijrosi
to’g’risidagi hisobotlarni tegishincha Qoraqalpog’iston Respublikasi Vazirlar
Kengashi, viloyatlar va Toshkent shahar, tumanlar va shaharlar hokimlarining
taqdimnomasiga muvofiq har chorakda ko’rib chiqadi va tasdiqlaydi;
mahalliy soliqlar va boshqa majburiy to’lovlarning stavkalarini qonun
hujjatlarida belgilangan miqdorlar doirasida belgilaydi.
Qoraqalpog’iston Respublikasi Jo’qorg’i Kengesi, xalq deputatlari viloyatlar
va Toshkent shahar, tumanlar va shaharlar Kengashlari qonun hujjatlariga muvofiq
byudjet sohasida boshqa vakolatlarni ham amalga oshirishi mumkin.
28-modda. Qoraqalpog’iston Respublikasi Vazirlar Kengashining, viloyatlar
va Toshkent shahar, tumanlar va shaharlar hokimlarining byudjet sohasidagi
vakolatlari
Qoraqalpog’iston Respublikasi Vazirlar Kengashi, viloyatlar va Toshkent
shahar, tumanlar va shaharlar hokimlari:
tegishli byudjet loyihasini ishlab chiqish va uni ijro etish jarayonini tashkil
etadi hamda muvofiqlashtirib boradi;
byudjet so’rovi olinishiga qarab tegishli byudjetlarning loyihalarini tuzish
to’g’risida qarorlar qabul qiladi, ularni tayyorlash tartibi va muddatlarini
belgilaydi;
Qoraqalpog’iston Respublikasi byudjeti loyihasini, viloyatlar va Toshkent
shahar mahalliy byudjetlari, tumanlar va shaharlar byudjetlari loyihalarini
tegishincha Qoraqalpog’iston Respublikasi Jo’qorg’i Kengesiga, xalq deputatlari
viloyatlar va Toshkent shahar, tumanlar va shaharlar Kengashlariga ko’rib chiqish
va qabul qilish uchun taqdim etadi;

O’zbekiston Respublikasida davlat byudjeti g’azna ijrosini tadbiq etish
bosqichlari
yillar Amalga oshirilgan tadbir Asos
2002 Davlat moliyasini boshqarishni isloh
qilish loyihasini amalga oshirish
boshlandi O’zR VMning “Davlat
moliyasini boshqarishni
isloh qilish loyihasini
amalga oshirishga
tayyorlanish chora-
tadbirlari to’g’risida”gi
144-son Qarori
(26.04.2002)
2004 Davlat byudjeti g’azna ijrosining
qonuniy-huquqiy asosi yaratildi O’zbekiston
Respublikasining “Davlat
byudjeti g’azna ijrosi
to’g’risida”gi 664-II sonli
Qonuni (26.08.2004)
2005 Samarqand, Toshkent viloyati va
Toshkent shahrida g’aznachilik tizimini
joriy qilish bo’yicha tajriba loyihasi
boshlandi O’zR VMning “Davlat
moliyasini boshqarishni
isloh qilish loyihasini
amalga oshirishga
tayyorlanish chora-
tadbirlari to’g’risida”gi
144-son Qarori
(26.04.2002)
2006 Qoraqalpog’iston Respublikasi, Buxoro,
Namangan, Surxondaryo, Sirdaryo,
Xorazm viloyatlari va Toshkent shahrida
davlat byudjeti g’azna ijrosi bosqichma-
bosqich joriy qilindi O’zbekiston Respublikasi
Prezidentining
"O’zbekiston
Respublikasining 2006
yilgi asosiy
makroiqtisodiy

ko’rsatkichlari prognozi
va Davlat byudjeti
parametrlari
to’g’risida"gi PQ-244-
sonli qarori (27.12.2005)
2007 Barcha hududlarda davlat byudjeti g’azna
ijrosi joriy qilindi, O’zbekiston
Respublikasi Moliya vazirligining
G’aznachiligi va uning hududiy
bo’linmalari tuzildi O’zbekiston Respublikasi
Prezidentining “Davlat
byudjeti g’azna ijrosi
tizimini yanada
rivojlantirish chora-
tadbirlari to’g’risida”gi
PQ-594 sonli Qarori
(28.02.2007)
2009 Davlat maqsadli jamg’armalari va boshqa
byudjetdan tashqari fondlarning g’azna
ijrosi joriy qilindi, byudjet
tashkilotlarining byudjetdan tashqari
mablag’lari bo’yicha daromad va
xarajatlari g’azna ijrosi yo’lga qo’yildi O’zbekiston Respublikasi
Prezidentining
"O’zbekiston
Respublikasining 2009
yilgi asosiy
makroiqtisodiy
ko’rsatkichlari prognozi
va Davlat byudjeti
parametrlari
to’g’risida"gi PQ-1024-
sonli qarori (29.12.2008)
2010 Tajriba tariqasida davlat byudjetining
bojxona orqali tushuvchi daromadlari
ijrosi g’aznachilik orqali amalga oshirila
boshladi PQ-1245-sonli qarori
(22.12.2009)
2011 Davlat xaridlari bo’yicha hukumat
komissiyasining ishchi organi O’zR MV O’zR Prezidentining
“Davlat xaridlari tizimini

G’aznachiligi deb belgilandi. muqobillashtirish va
ularga kichik biznes
sub’ektlarini jalb qilishni
kengaytirish
to’g’risida”gi PQ-1475-
sonli qarori (17.02.2011)
2012 Davlat byudjetining daromadlari va
xarajatlari G’aznachilikning Yagona
g’azna hisobvarag’idan amalga oshirila
boshlandi Tegishli normativ-
huquqiy hujjatlar asosida
1. 2002 yilda “Davlat moliyasini boshqarishni isloh qilish” loyihasi
ma’qullandi hamda uni tayyorlash va amalga oshirish bo’yicha mas’uliyat Moliya
vazirligiga yuklatildi. Mazkur loyihaning maqsadi “davlat moliyasini boshqarishni
takomillashtirish, zamonaviy kompyuterlar va axborot texnologiyalaridan
foydalangan holda byudjet mablag’larining samarali sarflanishini ta’minlash,
byudjet ijrosining yangi tizimini yaratishdan iborat” bo’ldi.
2. 2004 yilda O’zbekiston Respublikasining “Davlat byudjetining g’azna
ijrosi to’g’risida”gi Qonunini qabul qilindi. Bu Qonun byudjet xarajatlarini
boshqarish va nazorat qilish jarayonlariga keskin o’zgartirishlar kiritdi. Ushbu
Qonunning maqsadi O’zbekiston Respublikasi davlat byudjetining (shu jumladan
davlat maqsadli jamg’armalarining) va byudjet tashkilotlarining byudjetdan
tashqari mablag’larining g’azna ijrosi sohasidagi munosabatlarni tartibga solishdan
iborat. “Davlat byudjeti g’azna ijrosi to’g’risida”gi Qonunning qabul qilinishi o’z
navbatida byudjetdan mablag’ oluvchilarning tovarlarni etkazib beruvchilar
o’rtasidagi shartnomalarini ro’yxatdan o’tkazish hamda ularning xarajatlarini
to’lashga qaratilgan byudjet mablag’larining harakatini nazorat qilish tartibini
aniqlash va belgilashni taqozo etadi.
1. 2005 yilda Moliya vazirligi tarkibida davlat byudjetining g’azna ijrosini
joriy qilish uslubiyoti boshqarmasi tashkil etildi. Davlat byudjetining g’azna ijrosi

tizimini joriy etish – keng qamrovli masala bo’lib, o’zaro bog’liq bo’lgan qator
masalalarni hal qilishni talab etardi, xususan, g’aznachilik faoliyatining uslubiy
asoslarini shakllantirish, hisob va hisobot tizimini qayta tuzish, yagona g’azna
hisobvarag’ini ochish va shu kabi masalalar Uslubiyot boshqarmasi faoliyatining
diqqat markazida bo’ldi va byudjetning g’azna ijrosi metodologiyasini yaratishga
qaratildi.
2. 2007 yilda respublikaning barcha hududlarida davlat byudjetining g’azna
ijrosi elementlari joriy etildi, davlat byudjeti xarajatlarining iqtisodiy tasnifiga
ko’ra barcha guruhlari bo’yicha ijrosi g’aznachilik bilan qamrab olindi.
3. 2007 yilda Davlat byudjetining g’azna ijrosini tadbiq etish hisobiga
byudjet tizimini yanada isloh etish, zamonaviy axborot texnologiyalaridan
foydalangan holda byudjet mablag’larining maqsadli sarflanishi ustidan nazoratni
kuchaytirish, barcha darajalardagi byudjet daromadlari va xarajatlarini boshqarish
samaradorligini oshirish maqsadida Moliya vazirligi Davlat byudjetining g’azna
ijrosini tadbiq etish va uslubiyoti boshqarmasi hamda mahalliy moliya
organlarining g’aznachilik bo’linmalari negizida O’zbekiston Respublikasi Moliya
vazirligi G’aznachiligi va uning hududiy bo’linmalari tashkil etildi.
4. 2009 yilda davlat byudjeti bilan birgalikda, davlat maqsadli
jamg’armalarning ham ijrosi g’aznachilik tizimiga o’tdi. Bu maqsadda davlat
maqsadli jamg’armalari mablag’lari harakatini ta’minlovchi tegishli banklardagi
ularning hisobraqamlari yopilib, G’aznachilikda ular uchun shaxsiy hisobraqamlar
ochildi va ularning daromadlari tushumi va harajatlari to’lovi shu
hisobraqamlardan amalga oshirila boshlandi.
5. 2010 yildan boshlab tajriba tariqasida davlat byudjetining bojxona orqali
tushuvchi daromadlari ijrosi g’aznachilik orqali amalga oshirila boshladi;
6. 2011 yildan boshlab yangi byudjet tasnifiga asoslangan, davlat byudjeti
g’azna ijrosini amalga oshirishga xizmat qiluvchi G’aznachilik dasturiy majmui
ishga tushirildi.
7. 2011 yilning 7 fevralida O’zbekiston Respublikasi Prezidentining “Davlat
xaridlari tizimini muqobillashtirish va ularga kichik biznes sub’ektlarini jalb

qilishni kengaytirish to’g’risida”gi PQ-1475-sonli qarori qabul qilindi. O’zbekiston
Respublikasi Prezidentining qarorida ko’rsatilgan vazifalarning bajarilishini
ta’minlash uchun Vazirlar Mahkamasi huzurida Davlat xaridlari bo’yicha hukumat
komissiyasi tashkil qilindi va uning ishchi organi O’zbekiston Respublikasi Moliya
vazirligi G’aznachiligi deb belgilandi. G’aznachilik tashkiliy tuzilmasi tarkibida
esa “Davlat xaridlarini amalga oshirish jarayoni monitoringi axborot-tahlil
bo’limi” tarkib topdi.
8. 2012 yilning 1 yanvaridan boshlab O’zbekiston Respublikasi “Davlat
byudjetining g’azna ijrosi to’g’risida”gi qonuni talablaridan kelib chiqib, Davlat
byudjetining daromadlari va xarajatlari G’aznachilikning Yagona g’azna
hisobvarag’idan amalga oshirila boshlandi. Yuridik va jismoniy shaxslar
tomonidan davlat byudjetiga o’tkaziladigan soliqlar va majburiy to’lovlar banklar
tomonidan qabul qilinadigan va belgilangan tartibda 23402-, 23403-, 23407-,
23409-, 20207-, 20205- va 23411-sonli balans hisobvaraqlarda ochilgan shaxsiy
hisobraqamlarga (ShHR) kirim qilinadigan va ular hisobidan tegishli byudjetlar va
Davlat maqsadli jamg’armalari hisobiga belgilangan miqdorlarda ajratmalar
amalga oshiriladigan tartib joriy etildi.
O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2007 yil 1 noyabrdagi PP-721 sonli
Qaroriga muvofiq ravishda mamlakatimiz hududlarida “Davlat moliyasini
boshqarish tizimini isloh qilish” loyihasi muvaffaqiyatli amalga oshirilmoqda.
Mazkur loyiha negizida amaldagi davlat moliya tizimining faoliyatini yorituvchi
informatsion tizimni takomillashtirish ko’zda tutilgan. 2009-2012 yillar mobaynida
nomi yuqorida keltirilgan qarorga muvofiq mamlakatimizda “Davlat moliya
tizimini boshqarishning informatsion tizimi” deb nomlangan zamonaviylashtirilgan
amaliy dastur bilan ta’minlash amalga oshirildi. Mazkur dastur yordamida butun
respublikamiz hududida g’aznachilik faoliyati nuqtai nazaridan davlat byudjetining
ijrosini, shu jumladan, uning daromadlari qismini ta’minlash bilan bog’liq barcha
jarayonlarni qamrab olishga imkoniyat yaratiladi. Ayni vaqtda hozirgacha amal
qilib kelayotgan, turli darajadagi byudjetlar uchun birdek ochiq bo’lgan tranzit
tarzida harakatlanishi mumkin bo’lgan daromad (tushum)lar kirim qilinadigan

maxsus hisob-kitob raqamlari yopilib, ularning o’rniga “Davlat moliyasini isloh
qilish” majmuaviy dasturi bo’yicha davlat byudjetining daromadli qismiga kelib
tushadigan tushumlar uchun alohida shaxsiy schyotlar ochilishi joriy etildi. Moliya
vazirligi G’aznachiligi hamda uning joylardagi hududiy bo’linmalarining
funktsional faoliyatini amaliy va normativ-huquqiy jihatdan ta’minlash uchun
tegishlicha shart-sharoitlar yaratilmoqda. O’zbekiston Respublikasi Moliya
vazirligi G’aznachiligi o’z zimmasiga yuklatilgan funktsional faoliyatni amalga
oshirish davomida joriy qonunchilik talablariga, shuningdek, ayni turdagi
faoliyatga taalluqli jahon standartlariga muvofiq ish yuritilishi ta’minlanadi.
G’aznachilikning joriy paytdagi tashkiliy tuzilmalari “Davlat moliyasini isloh
qilish” majmuaviy dasturining amaliyotga bevosita tadbiq etilish vaqtiga kelib
ma’lum darajada optimallashtiriladi. Buning uchun mavjud tizim negizida moddiy-
texnik, informatsion va kadrlar bilan ta’minlanish jihatlaridan muayyan
yangilanishlar qilinadi. Davlat byudjeti daromadlari bo’yicha g’azna ijrosini
tashkil qilishni amalga oshirish borasida joylardagi g’aznachilik bo’linmalari
tomonidan quyidagi ustuvor vazifalar bajarilishi lozim:  davlat byudjetiga kelib
tushgan mablag’larni ajratib berilishi lozim bo’lgan turli darajadagi byudjetlarning
hisob-kitob raqamlariga o’tkazib berish bilan bog’liq operatsiyalarni amalga
oshirish;  davlat byudjetining daromad qismi bo’yicha g’aznachilik
funktsiyalarining bajarilishi yuzasidan tegishlicha hisobotlar tayyorlash va
buxgalterlik hisobotlari olib borish, bajarilgan barcha funktsional jarayonlarga
taalluqli ma’lumotlarni G’aznachilikning Bosh kitobida aks ettirib borish;  davlat
byudjetining daromadlari qismi, davlat maqsadli va byudjetdan tashqari
jamg’armalari bo’yicha zarur ma’lumotlarni yig’ish, o’rganib chiqib tahlil qilish va
olingan natijalarni mutasaddi davlat tashkilotlari (davlat soliq va bojxona
organlari)ga taqdim etish;  davlat byudjetining daromad qismiga soliq va boshqa
xil majburiy to’lovlarning tushirilishi, me’yoridan ortiqcha ushlanib qolingan soliq
va boshqa xil majburiy to’lovlar summasining qaytarib berilishi bilan bog’liq
ma’lumotlarni to’plash, qayta ishlash va tegishlicha ma’lumot tayyorlash;  “Bank
- G’aznachilik” dasturi orqali Yagona g’azna hisobraqamiga byudjetning kirim

qismiga tushiriladigan tushumlarni qabul qilib olish operatsiyalarini bajarish;
 Moliya masalalari bilan shug’ullanuvchi mutasaddi davlat organlariga turli
darajadagi byudjetlarning kirim qismiga tushayotgan mablag’lar haqida
ma’lumotlar berib borish;
 Joriy qonunchilik normalariga muvofiq davlat byudjetining daromadli
qismiga tushiriladigan mablag’lar bilan ishlashga doir boshqa xil operatsiyalarni
bajarish. Ma’lumki, “Davlat moliyasini isloh qilish” loyihasini amalga oshirish
yo’nalishlaridan biri sifatida byudjet tasnifi, byudjet hisobi va hisobotini
takomillashtirish belgilangan.
Byudjet tasnifi davlat byudjeti va davlat maqsadli jamg’armalari
byudjetlaridan mablag’ oluvchi tashkilotlarga qo’llaniladi hamda Davlat byudjeti
va davlat maqsadli jamg’armalari byudjetlarini tuzish, ko’rib chiqish, qabul qilish
va ijro qilish, shuningdek Davlat byudjeti va davlat maqsadli jamg’armalari
byudjetlari ijrosi to’g’risidagi hisobotlarni tayyorlash maqsadida foydalaniladi.
O’zbekiston Respublikasi Adliya vazirligida 2010 yil11 oktyabrda 2146- son
bilan ro’yxatga olingan “O’zbekiston Respublikasi byudjet tasnifini qo’llash
bo’yicha yo’riqnoma”ga muvofiq, yangi byudjet tasnifi 2011 yil 1 yanvardan
amalga kiritildi.
Ushbu yo’riqnomaga ko’ra, byudjet tasnifi O’zbekiston Respublikasi Davlat
byudjeti, davlat maqsadli jamg’armalari tuzilmasiga kiruvchi byudjetlar
daromadlari va xarajatlarini, shuningdek uning taqchilligini moliyalashtirish
manbalari guruhlanishi bo’lib, davlat byudjetini tuzish, ko’rib chiqish, qabul qilish
hamda ijro etish maqsadida byudjet ma’lumotlarini tizimga solish uchun
foydalaniladi va u byudjet ma’lumotlari xalqaro tasnif tizimlarining aynan shunday
ma’lumotlari bilan qiyoslanishini ta’minlaydi.
Davlat byudjeti daromadlarining tasnifi barcha darajadagi byudjetlar
daromadlari, davlat maqsadli jamg’armalari hamda byudjet tashkilotlarining
byudjetdan tashqari daromadlarining guruhlanishidan iborat.
21 koddan iborat bo’lgan daromadlar tasnifi tuzilmasi to’rt qismli
ko’rinishga ega:

 mablag’lar manbasi va byudjetlar darajasi tasnifi;
 daromadlar turi;
 hududiy tasnif.
Xarajatlar tasnifi. Davlat byudjeti, davlat maqsadli va boshqa byudjetdan
tashqari jamg’armalar xarajatlari tasnifi barcha byudjet darajalari xarajatlari
guruhlanishini o’zida ifodalaydi hamda davlat boshqaruvi va mahalliy o’zini o’zi
boshqarish sektori birliklari asosiy funktsiyalarini bajarishiga, ijtimoiyiqtisodiy
vazifalarni hal qilishiga byudjet mablag’larini yo’naltirilishini aks ettiradi.
Xarajatlar tasnifi quyidagilardan iborat:
 mablag’lar manbasi va byudjetlar darajasi tasnifi;
 hududiy tasnif;
 xarajatlarning vazifa jihatidan tasnifi;
 xarajatlarning iqtisodiy tasnifi;
 xarajatlarning iqtisodiy tasnifi (xarajatlar guruhi bo’yicha);
 tashkiliy tasnif;
Davlat byudjeti taqchilligini moliyalashtirish manbalari tasnifi ularni
moliyalashtirishning ichki va tashqi manbalari bo’yicha guruhlanishidan iborat.
Xulosa qilib aytganda, byudjet amaliyotida amalga oshirilayotgan tadbirlar
amaldagi byudjet tasnifini ham takomillashtirishni taqozo etadi. G’aznachilik
tizimi samarali faoliyat qilishi uchun byudjet daromadlari va xarajatlarining
mukammal ishlab chiqilgan funktsional va iqtisodiy tasnifi bo’lishi lozim.
Davlat mablag’lari bilan amalga oshiriladigan operatsiyalarning buxgalteriya
hisobini bank tizimidan G’aznachilikka o’tkazilishi bilan barcha operatsiyalar
yagona G’aznachilik tizimining Bosh kitobida aks ettiriladi. Bunda
konsolidatsiyalashgan byudjetni ijro etishda, davlat moliyasi bilan amalga
oshiriladigan barcha jarayonlarni o’z vaqtida va aniq hisobini yuritishda
G’aznachilikning hisob-kitob schyotlari byudjet daromadlari va xarajatlarining
tasniflash tizimiga mos kelishi kerak bo’ladi. Bundan tashqari, G’aznachilikning
ma’lumotlar bazasida barcha ma’lumotlar byudjet tasnifiga asosan guruhlanadi.
Davlat moliyasini isloh qilish loyihasining yana bir yo’nalishi – bu byudjet

tashkilotlarida avtomatlashtirilgan buxgalteriya hisobini joriy etish va uni
G’aznachilikning yagona axborot tizimi bilan uyg’unlashtirishdan iborat.
O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirining 2013 yil 30 apreldagi 63-sonli
“O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi tizimida hamda byudjet tashkilotlarida
zamonaviy axborot kommunikatsiya texnologiyalarini yanada takomillashtirish va
joriy etish chora-tadbirlari to’g’risida”gi buyrug’iga muvofiq, 2013 yil davomida
“O’zASBO” Kompyuter dasturini sinovdan o’tkazish va bir qator mahalliy
byudjetlardan mablag’ oluvchilarning hammasini “O’zASBO” kompyuter
dasturiga ulash ishlari olib borildi.
“O’zASBO” kompyuter dasturi davlat byudjetidan byudjet mablag’lari
oluvchilarning, shu jumladan respublikaning barcha mintaqalarida joylashgan
byudjet tashkilotlarining moliyaviy-hisob bo’limi xodimlari tomonidan
buxgalteriya hisobi bo’yicha operatsiyalarni yuritishni avtomatlashtirish jarayoni
uchun mo’ljallangan bo’lib, byudjet tashkilotlaridagi buxgalteriya hisobini
kompleks avtomatlashtirishni ta’minlaydi. “O’zASBO” KD:
 byudjet tashkilotlaridagi buxgalteriya hisobining to’liq tsiklini o’z ichiga
olgan buxgalteriya hisobi bo’yicha operatsiyalarni avtomatlashtiradi;
 “Byudjet tashkilotlarida buxgalteriya hisobi bo’yicha Yo’riqnoma”ning va
byudjet tashkilotlarida buxgalteriya hisobi va hisoboti bo’yicha boshqa me’yoriy-
huquqiy hujjatlarning talablariga to’liq muvofiqlikni ta’minlaydi;
 Moliya vazirligining ma’lumotlar markazida byudjet tashkilotlari
ma’lumotlarining markazlashtirilgan tarzda saqlanishi va yuqori ishonchliligini
ta’minlaydi;
 “G’aznachilik-4” KD va boshqa mavjud kompyuter dasturlari bilan
integratsiyalashuv uchun keng imkoniyatlar beradi;
 byudjet tashkilotlari mablag’larini jiddiy tejaydi, shu jumladan Moliya
vazirligi va moliya organlari bilan o’zaro ta’sirlashuv asosida;
 byudjet tashkilotlari xodimlariga dasturdan foydalanish huquqini beradi,
ular Moliya vazirligining Axborot-hisoblash markazidan olingan “O’zASBO”
KDga kirish uchun loginlar va parollarga muvofiq Moliya vazirligining dasturiy

maydonchasidan foydalanishlari mumkin.
“O’zASBO” KDni joriy etish bo’yicha ishlar natijasida quyidagi
maqsadlarga erishiladi:
 barcha byudjet tashkilotlari uchun yagona “O’zASBO” KD versiyasi
yaratilgan va qo’llaniladi, bu unga o’zgarishlarni markazlashtirilgan tarzda kiritish,
shuningdek ma’lumotlarni ishonchli saqlash va rezervlashni ta’minlaydi;
 barcha mintaqalarda joylashgan byudjet tashkilotlarining buxgalteriya
hisobi va hisoboti bo’yicha ma’lumotlar bazasi tuzilmasi yaratilgan;
 buxgalteriya hisobi va hisobotining yagona metodologiya bo’yicha
yuritilishini ta’minlaydigan markazlashtirilgan ma’lumotlar bazasi yaratilgan;
 tarixiy xronologiyani kuzatib borish, hisob davrlari, shu jumladan byudjet
tashkilotlarining avvalgi yillardagi faoliyati davrlari bo’yicha hisob yuritish imkoni
berilgan;
 tegishli me’yoriy-huquqiy hujjatlarda nazarda tutilgan analitik va sintetik
hisob yuritish bo’yicha registrlarni (vedomostlar, Bosh kitob va h.k.), turli joriy va
davriy hisobotlarni (1-, 2-son shakllar, balans va unga ilovalar va h.k.) yuritish va
ularni qog’ozga tushirish imkonini beradi.
Dastur umumiy markazlashtirilgan serverga, saqlash va ma’lumotlarni
ishlash bo’yicha yagona tizimga ega bo’lgan yagona integratsiyalangan
apparatdasturiy kompleksdir. Foydalanuvchilar dasturdan foydalanish uchun
WEBtexnologiyalarni qo’llagan holda Moliya vazirligining dasturiy maydoniga
kiradilar ( http://www.mdm.uz ).
“O’zASBO” KD tarkibiy tuzilmasi funktsionallikni boshqaruv darajalari
bo’yicha taqsimlashni, boshqa turdosh axborot tizimlari bilan informatsion o’zaro
ta’sirlashuvni o’z ichiga oladi.
“O’zASBO” KD amaliy dasturiy ta’minotning boshqa tizimlar bilan o’zaro
axborot ta’sirlashuvi “G’aznachilik” KD, shuningdek dasturiy komplekslar
o’rtasidagi himoyalangan aloqa kanallari orqali moliyaviy axborotning yagona
ma’lumotlar bazasi bilan axborot ta’sirlashuvidan iborat.
Byudjet tashkilotlarida buxgalteriya hisobi va hisobotini yuritish bilan

bog’liq boshqa axborot “G’aznachilik” KD dan “O’zASBO” KDga quyidagi
ma’lumotlar bilan almashiniladi:
 byudjet tashkilotlarining “G’aznachilik” KD da ochilgan tegishli shaxsiy
hisobvaraqlarida mablag’larning harakati haqida axborotni berish;
 byudjet tashkilotlarining tovarlar (ishlar, xizmatlar) etkazib beruvchilari
bilan ro’yxatga olingan (qaytarilgan) shartnomalari haqida axborot;
 byudjet tashkilotlarida buxgalteriya hisobi va hisobotini yuritish bilan
bog’liq boshqa axborot.
Dastur bir vaqtda 30000 tagacha foydalanuvchining qulay ishlashini
ta’minlay oladi. Bunda xodimlarning, dastur bilan bevosita ishlaydigan xodimning
axborot texnologiyalari sohasidagi malakasi davlat sektoridagi ofis xodimining
axborot texnologiyalari bo’yicha bilimlariga qo’yiladigan talablar bilan cheklanishi
mumkin.
Byudjet mablag’larini oluvchilarning FES xodimlari tomonidan buxgalteriya
hisobini yuritish va buxgalteriya hisobi bo’yicha hisobotlarni chiqarish bilan
bog’liq operatsiyalarning, shuningdek ma’lumotlar bazasining ma’murlanishi
Moliya vazirligi axborot-hisoblash markazi xodimi – bosh administrator
tomonidan nazorat qilinadi, bu xodim foydalanuvchilar rollarini belgilaydi, ularga
login va boshlang’ich parolni beradi, barcha zarur ma’lumotnomalarni (Moliya
vazirligining davlat byudjeti bosh boshqarmasi bilan kelishgan holda), shu
jumladan buxgalteriya hisobi registrlari va tegishli hisobotlar registrlarini
boshqaradi.
Xulosa qilib aytganda, O’zbekiston Respublikasida davlat moliyasini
boshqarish tizimidagi islohotlardan ko’zlangan maqsad va vazifalar tadrijiy
rivojlanish asosida ma’lum darajada muvaffaqiyatli bajarilmoqda. Erishilgan
natijalar esa davlat mablag’larini samarali boshqarish, mablag’larning harakati
shaffofligiga erishish, byudjet mablag’larini sezilarli tejash, ajratilayotgan
mablag’larning maqsadli ishlatilishiga erishish va pirovardida davlat byudjetining
samarali ijro etilishini ta’minlashda o’z aksini topmoqda.
G’aznachilik yagona axborot tizimining takomillashuvi

Hozirgi kunda davlat byudjeti daromadlari va xarajatlari kassa ijrosi
O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi g’aznachiligining O’zbekiston
Respublikasi Markaziy bankida ochilgan hisob-kitob raqami hamda hududiy
g’aznachilik bo’linmalari uchun ochilgan hisob-kitob raqamlari orqali amalga
oshirilmoqda. Bunday tartibda faoliyat yuritish uchun uslubiy va texnikaviy asos
vazifasini “G’aznachilik” deb nomlangan maxsus majmuaviy dastur xizmat
qilmoqda.
“Davlat moliyasini isloh qilish” majmuaviy dasturining turli modullari
orasida tegishli informatsiyalar bilan almashinuv jarayonlari modullararo
mexanizmlar yordamida amalga oshiriladi. Ushbu mexanizmlar paketning o’zak
qismida hamda modul tizimining alohida sozlash tizimlarida joylashtirilgan.
Modul paketining o’zak qismi normativ-spravochnik tipidagi informativ blokka
ham ega. Ushbu informativ blok negizida bajariladigan operatsiyalar klassifikatori,
G’aznachilik hamda bank bo’linmalari haqidagi spravochniklarda saqlab qo’yiladi.
“Daromadlarni boshqarish” moduli yordamida davlat byudjetiga kelib tushadigan
soliq to’lovlari va boshqa xil majburiy to’lovlarning turlari va qaysi bir byudjetga
tushirilishi lozimligiga qarab ro’yxatga olib borish, belgilab qo’yilgan
normativlarga muvofiq turli darajali byudjetlarga tushiriladigan mablag’larning
kundalik taqsimlanishi haqida ma’lumotlar olish, Yagona g’azna hisobraqamiga
tushayotgan mablag’lar haqidagi kundalik ma’lumotlarni jamlash, byudjetga
kundalik kelib tushgan soliq to’lovlari va ularning taqsimoti haqida ma’lumotlar
bilan tanishib borish mumkin bo’ladi. Davlat byudjet(lari)ning kirim qismiga
tushadigan mablag’lar jumlasiga amaldagi qonunchilik normalariga muvofiq joriy
etilgan soliq to’lovlari hamda boshqa xildagi majburiy to’lovlar (ular haqidagi
to’liq ma’lumot “G’aznachilik” dasturining spravochniklarida saqlanadi) kiritiladi.
Soliq to’lovchi sub’ektlar byudjetga tushiriladigan mablag’larni barcha bank
bo’linmalarida amalga oshirishi mumkin, o’z navbatida mazkur bank bo’linmalari
qabul qilingan mablag’larni O’zbekiston Respublikasi Markaziy bankining
Toshkent shahridagi Bosh boshqarmasi Hisob-kitob kassa markazi (HKM) da
ochilgan YaG’HR ga tegishli maxsus hisob-kitob raqamiga o’tkazib berishi lozim

bo’ladi. Byudjetga to’lanadigan to’lovlar naqd pul ko’rinishida yoxud pul o’tkazish
yo’llari bilan amalga oshirilishi mumkin. To’lov operatsiyalari pul o’tkazish yo’li
bilan bajarilganida zimmasidagi majburiyatlarini bajaruvchi sub’ektning zarur
rekvizitlari (daromadlar kirim qilinadigan shaxsiy hisob-kitob raqamining kodini,
soliq to’lovchining identifikatsion raqamini (INN), kirim operatsiyalarining
administratori (DSI, Bojxona organi)ning kodini, to’lovlar qachon amalga
oshirilgani haqidagi ma’lumot, YaG’HRning hisob-kitob raqami ochilgan agent-
bankning kodini) aks ettirilishi shart. O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi
G’aznachiligining bo’linmalari taklif etilayotgan modul tizimining sozlovchi
mexanizmlariga qanday ish tartibiga sozlanganiga qarab agent-bank beradigan
ma’lumotlarni avtomatik tarzda yoki mexanik tarzda bajariladigan operatsiyalar
yordamida qabul qilib olib, so’ngra olingan ma’lumotlar tegishlicha tartibda
ishlanganidan keyin turli darajali byudjetlar bo’yicha taqsimlab berishadi. Tushgan
daromadlarni turli darajali byudjetlar o’rtasida taqsimlab berish operatsiyasi
amaldagi qonunchilik normalariga muvofiq daromadlarni byudjetlar o’rtasida
taqsimlash normativlariga asoslanib tayyorlangan maxsus spravochniklarga
tayanib avtomatik tarzda bajariladi. Mazkur spravochniklarga g’aznachilik
funktsiyasi hamda byudjet operatsiyalarini bajarish bilan bog’liq jarayonlarga
taalluqli ma’lumotlarni kiritish tizim faoliyatiga “Davlat moliyasini isloh qilish”
majmuaviy dasturining tadbiq etilishi davrida amalga oshiriladi. Bunda amaldagi
qonunchilikka asosan davlat byudjetining daromadiga tushiriladigan mablag’larni
turli darajali byudjetlar orasida taqsimlab berish normativlari e’tiborga olinadi.
Davlat byudjetining kirim qismiga tushiriladigan mablag’larni turli darajali
byudjetlar orasida taqsimlab berish jarayonlari amaldagi normativlarga mos
ravishda bajarilishi, shuningdek, “Davlat moliyasini isloh qilish” majmuaviy
dasturining tegishli spravochniklari bo’yicha to’lanishi lozim bo’ladigan soliq
summalarini to’g’ri belgilab berilishi ustidan qat’iy nazorat o’rnatmoq uchun
G’aznachilikning bo’linmalarida mas’ul xodimlar tayinlanib, ular
normativspravochnik materiallariga taalluqli o’zgarishlarni muntazam ravishda
kuzatib bormog’i kerak. Davlat byudjetining kirim qismiga tushiriladigan

mablag’lar G’aznachilikning YaG’HR ga kelib tushgani haqida ma’lumot
olinganidan keyin to’plangan barcha daromadlar summasi haqidagi ma’lumotlar
generatsiyalanib (bir erga jamlanib), tahlil qilinadi va shundan keyin jamg’arilgan
mablag’lar darajasiga qarab tegishli byudjetlar orasida taqsimlanadigan summalar
miqdori aniqlanadi, buxgalteriya hisobini yuritish bo’yicha muayyan operatsiyalar
bajariladi, avtomatik tarzda G’aznachilikning YaG’HR ga kelib tushgan absolyut
summalar hamda har xil byudjetlarga ajratilgan mablag’lar haqidagi ma’lumotlar
shakllantirilib saqlab qo’yiladi. Ushbu modul G’aznachilikning YaG’HR ga kelib
tushgan mablag’larni qayd qilish va ular bilan bog’liq turli xil kassa
operatsiyalarini bajarish bo’yicha quyidagi vazifalarni bajarishga imkon beradi:
 G’aznachilikning YaG’HR ga kelib tushgan kirimlar hisobini yuritish
(jumladan, kundalik tartibda YaG’H ga kelib tushgan summalar hamda turli xil
byudjetlarga qaerdan va kimning nomidan kelgani aniqlanmagan mablag’lar
haqidagi tegishli ma’lumotlarni tahlil qilish va ishlash);
 belgilangan normadan ortiq miqdorlarda ilgariroq byudjetga o’tkazilgan
mablag’larni qaytarib berish hamda turli xil byudjetlarga qaerdan va kimning
nomidan kelgani aniqlanmay qolgan mablag’larni egasini aniqlab qaytarib berish;
 soliqning biron bir turi bo’yicha belgilangan normadan ortiq miqdorlarda
byudjetga o’tkazilgan mablag’larni boshqa turdagi soliq to’lovlari bo’yicha mavjud
qarzdorlik hisobiga o’tkazib tafovut o’rnini qoplash (amalda bo’lgan turli xil soliq
to’lovlari bo’yicha balans hosil qilishga xizmat qiladi), shuningdek, tasniflanib
ulgurilmagan kirimlarni turli xil darajadagi byudjetlarga ajratib berish;
 mamlakat miqyosida yig’iladigan soliq va boshqa xildagi majburiy to’lovlarni
turli darajadagi byudjetlarga o’tkazib berish imkonini beradi; eng muhimi shuki,
to’planadigan mablag’larni bir xilda quyi darajali byudjetdan yuqoridagisiga va
aksincha, yuqori darajadagi byudjetdan quyi darajadagi byudjetlarga o’tkazib bera
oladi;
 o’zaro hisob-kitoblarni qayd etish asosida barcha kassa operatsiyalari haqidagi
ma’lumotlarni jamlash uchun qulaylik tug’diradi, bunday imkoniyatning yaratilishi
oqibat natijada aniq maqsadga yo’naltirilgan loyihalar bo’yicha xarajatlarni amalga

oshirish vaqtida tomonlarning o’zaro hisobkitoblarini qayd etish imkonini beradi;
 dastur ish jarayonida yo’l qo’yilgan xato va kamchiliklarni aniqlab tuzatish
imkonini ham beradi;
 byudjetga kelayotgan kirimlarni hamda ularni qaytarib berish bilan bog’liq
kassa operatsiyalari bo’yicha turlicha hisobot tayyorlanadi, shuni hisobga olib turib turli
xil hisobotlarni tayyorlash mumkin bo’ladi;
 modul tizimi negizida normativ-spravochnik ma’lumotlarini o’rnatish va
sozlash imkonini beradi (ushbu modul asosidagi funktsional vazifalarning
muvaffaqiyatli bajarilishi uchun yuqorida aytib o’tilgan spravochniklar tizimga kiritib
qo’yilishi kerak);
 modul tizimi negizida memorial orderlar haqidagi (jumladan, analitik
buxgalteriya hisoblariga oid yozuvlar qayd etiladigan jamlangan (yig’ilgan, terma)
memorial orderlarning tuzilgan vaqti, qayd qilish raqami haqidagi tegishli
ma’lumotlarni) spravochnik o’rnatilishi mumkin;
 buxgalteriya hisoblar rejasining tuzilishi bilan bog’liq jarayonlar (xususan,
byudjetning kirim qismi bo’yicha hisobga olinadigan barcha kassa operatsiyalarini
bajarishga doir turli xildagi analitik materiallarning ro’yxati)ga oid rasmiy yozishma
materiallari bo’yicha spravochnik o’rnatishga imkon beradi.
Tizim bo’yicha turli xil ma’lumotlarni qabul qilib olish hamda masofaga uzatish
uchun maxsus – “Ma’lumotlarni qabul qilib ular bilan ishlash, uzatish” deb nomlangan
modul ham yaratilgan. G’aznachilikning turli bo’linmalari hamda agentlik vazifasini
bajaruvchi bank tizimi o’rtasida operativ tarzda kerakli ma’lumotlar bilan almashinuv
jarayonini yo’lga qo’yish uchun maxsus kommunikatsiya tizimlari yordamida yoxud
kurerlar vositasida ta’minlanadigan aloqa tizimi o’rnatilishi kerak. Bunday aloqa
tizimidan foydalanish vaqtida agentlik vazifasini bajaruvchi bank tomonidan yozib
beriladigan rasmiy hujjatlarning ko’chirma nusxasi G’aznachilikka elektron variantda
yuboriladi. Ayni vaqtning o’zida agentlik vazifasini bajaruvchi bank tomonidan yozib
beriladigan rasmiy hujjatlarning ko’chirma nusxalarini jamlab qo’yiladigan, harakati
nazorat qilinadigan va o’zaro aloqadorlik munosabatlarida bo’lgan har ikki tomondan
yuboriladigan rasmiy hujjatlar jumlasiga avtomatik tarzda kiritiladi. Yuqorida aytib

o’tilgan operatsiyalarning avtomatik tarzda bajarilishini “Ma’lumotlarni qabul qilib ular
bilan ishlash, uzatish” deb nomlangan modul ta’minlab beradi.
Davlat byudjetining daromad va xarajatlari moddalar bo’yicha amalga
oshirilgan kassa operatsiyalariga asoslanib “Bosh kitob” deb nomlangan modul
tomonidan G’aznachilikda yuritiladigan Bosh kitobda qayd etilishi uchun alohida
ma’lumot tayyorlanadi. Bu xildagi ma’lumotlar har kuni kun davomida muntazam
ravishda G’aznachilikka yuborib turiladi. G’aznachilik tarkibiga kiruvchi barcha
bo’linmalardan kerakli ma’lumotlarni yig’ib olganidan keyin har kun davomida bir
marotabadan jamlangan ma’lumotlar Bosh kitobga qayd etiladi va bajarilgan ishlar
asosida joylarga tasdiqlangan ma’lumotlar yuboriladi. Yaratilgan modul
kommunikatsiya tizimidagi aloqalar nisbatan yomon ishlaganida, G’aznachilikning
hududiy bo’linmalaridan yuboriladigan ma’lumotlarning kelishi nisbatan sust
kechganida ham bir maromda ishlab turishga qodir. G’aznachilikning har bir hududiy
bo’linmasidan keladigan, u н erda amalga oshirilgan kassa operatsiyalari haqidagi,
ma’lumotlarga asoslanib hisobotlarni generatsiyalovchi alohida modul yordamida har
xil hisobotlar (byudjetning daromad qismiga kelib tushgan tushumlar, daromadlarni
turli xil byudjetlar o’rtasida taqsimlanishi, byudjetning xarajat qismi bo’yicha amalga
oshirilgan operatsiyalar, byudjetdan xarajatlari amalga oshirilgan loyihalar haqida,
shuningdek, har qanday yig’ma va konsolidatsiyalangan) tayyorlasa bo’ladi. Tadbiq
etilayotgan informatsion tizim avval aytib o’tilgan asosiy funktsiyalardan tashqari
byudjetdan xarajatlari amalga oshiriladigan tashkilotlarga byudjetdan tashqari
manbalardan ajratib beriladigan mablag’larning qabul qilinishi va sarflanishi haqidagi
to’liq ma’lumotlarni avtomatik tarzda hisobga olib keyinchalik nazorat qilib borishga
imkoniyat yaratib beradi.
Davlat maqsadli jamg’armalari byudjetlari ijrosi bo’yicha davriy hisobotlarni
shakllantirish.
Moliya organlari belgilangan tartibda buxgalteriya hisobi ma’lumotlari asosida
Davlat byudjeti ijrosi to’g’risidagi hisobotlar tuziladi. Bunda O’zbekiston Respublikasi
moliya vazirligi buyrug’i bilan tasdiqlangan shakllarda va muddatlarda Davlat byudjeti
ijrosi to’g’risidagi hisobotlar tuzadi va taqdim etadi.

Belgilangan tartibda moliya organlari byudjet ijrosi bo’yicha oylik, choraklik va
yillik buxgalteriya hisobotlarini tuzadi.
Qoraqalpog’iston Respublikasi va mahalliy byudjetlar ijrosi bo’yicha oylik
hisobot shaklida byudjetning daromadlari va xarajatlari ijrosi to’g’risidagi asosiy
ko’rsatkichlar beriladi. Hisobotda byudjet xarajatlari ham byudjet tasnifi bo’yicha aks
ettirilib, unda aniqlangan reja, kassa xarajatlari, qabul qilingan yuridik majburiyatlar,
moliyaviy majburiyatlar hamda bajarilishi foizda ko’rsatiladi va farqi aks ettiriladi.
Ushbu hisobotda byudjet Davlat maqsadli jamg’armalari, boshqa byudjetdan tashqari
jamg’armalar mablag’larning hududiy g’azna schyotlaridagi, g’azna tranzit
schyotlaridagi qoldiqlari aks ettiriladi. Davlat maqsadli jamg’armalari choraklik
hisobotni tegishli shakllarda o’sib boruvchi yakun bo’yicha tuzadi. Davlat maqsadli
jamg’armalarida byudjet ijrosi to’g’risidagi choraklik hisoboti tarkibiga quyidagilar
kiradi:
1. Byudjet ijrosi to’g’risidagi balans;
2. Daromadlar;
3. Xarajatlar;
Byudjet ijrosi to’g’risidagi balans moliya organlari tomonidan Bosh-jurnal
daftari va aylanma qaydnomalar asosida tuziladi. Byudjet ijrosi to’g’risidagi balansning
aktiv qismi 5 - bo’limdan iborat bo’lib, pul mablag’lari, xarajatlar, berilgan ssudalar,
hisob- kitoblar va o’tkazilgan mablag’lar bo’limlari tashkil etadi. Byudjet ijrosi
to’g’risidagi balansning passiv qismi 5 - bo’limdan iborat bo’lib, daromadlar, olingan
ssudalar, hisob- kitoblar, olingan mablag’lar va natijalar bo’limlari tashkil etadi.
Bosh-jurnal daftaridagi sintetik schyotlar qoldig’i balansdagi ko’rsatkichlar bilan
bir xil bo’ladi.
Byudjet ijrosi to’g’risidagi choraklik hisobotning Daromadlar qismida byudjet
tasnifi bo’yicha rejalashtirilgan daromadlar summalari hamda ularni bajarilishi aks
ettiriladi.
XULOSA

Biz byudjet tashkilotlarini smeta asosida rejalashtirish va moliyalashtirish
tartiblarini o’rgandik, bu borada bugungi kunda olib borilayotgan islohotlarning
mazmunmohiyatini ochib berishga harakat qildik, byudjet tashkilotlarini
byudjetdan tashqari manbalar hisobidan mustahkamlash yo’llarini tadqiq qilib,
byudjet amaliyotida byudjetdan tashqari markazlashgan va markazlashmagan
manbalardan foydalanish imkoniyatlari va shart-sharoitlarini o’rganib chiqib,
quyidagi xulosalarni shakllantirishga muvaffaq bo’ldik.
- bizning fikrimizcha, davlat, mamlakatdagi bozor munosabatlarining qay
darajada shakllangan va rivojlangan bo’lishiga qaramay, ijtimoiy sohalarni
boshqarish, ularning faoliyatini tashkil etish va moliyalashtirishda ishtirok etishi
zarur, ularning normal darajada faoliyat qilishi uchun davlat barcha huquqiy,
tashkiliy va iqtisodiy shart-sharoitlarni yaratib berishi shart:
- byudjetdan moliyalanadigan sohalarga mablag’larni to’liq hajmda safarbar
etish imkoniyatini ta’minlash maqsadida davlat daromadlarining barqarorligini
ta’minlash va xarajatlarning aniq hisob-kitobini olib borish lozim;
- ijtimoiy sohalardagi ta’lim, sog’liqni saqlash muassasalari tomonidan
ko’rsatilayotgan xizmatlarning sifat standartlarini o’rnatish va ularga amal
qilinishini nazorat qilishni yo’lga qo’yish lozim, aks xolda xizmatlar narxining
oshib borishi bilan ularning sifati o’rtasidagi bog’liqlik uzilib bormoqda, malakali
xizmat qimmat turishi bilan birga, sifat standartiga ham javob berishi kerak, deb
hisoblaymiz;
- aholining nochor, ijtimoiy muhofazaga muhtoj qatlamlariga bepul
xizmatlar ko’rsatilishini davlat bundan keyin ham o’z zimmasiga olishi, bu
xizmatlarning to’liq moliyalashtirilishiga erishishi lozim;
- byudjet tashkilotlarining byudjetdan tashqari mablag’larni jalb qilishga
bo’lgan harakati ularning asosiy faoliyatiga, tashkilotning missiyasini bajarishga
putur etkazmasligi kerak, shuni unutmaslik lozimki, byudjet tashkiloti notijorat
asosida faoliyat yurituvchi muassasa, shuning uchun unda marketing masalalari
o’ylab, jamiyatning talab va ehtiyojlaridan kelib chiqqan holda hal etilishi kerak;
- aksariyat aholi ongida ta’lim, va ayniqsa, sog’liqni saqlash xizmatlarining

bepul taqdim etilishi kerak, degan stereotiplar mustahkam o’rnashgan, bu esa
byudjet tashkilotlarini pullik asosga o’tkazish jarayonida aholi tomonidan
noroziliklarga olib kelmoqda, lekin bozor iqtisodiyoti talablari, qolaversa, “pullik
narsa qadrli bo’ladi” degan naqldan kelib chiqib, byudjetning chegaralanganligi
sharoitida byudjet tashkilotlarining ortib borayotgan ehtiyojlarini faqat davlat
mablag’lari hisobiga qoplashning ob’ektiv tarzda imkoni yo’qligini tushunib etish
vaqti keldi;
- hozirgi kunda byudjet tashkilotlarining barcha byudjetdan tashqari
daromadlari barcha soliqlar va majburiy to’lovlardan ozod etilganligini e’tirof
etgan holda, byudjet tashkilotlarining tijorat faoliyatlarini davlat bundan keyin ham
rag’batlantirib borishi maqsadga muvofiq.
- byudjet tashkilotida shunday muhitni yaratish kerakki, byudjet tashkiloti
tomonidan ko’rsatilayotgan xizmatlar natijasidan unda ishlayotgan ko’p sonli
xodimlarning shaxsiy manfaatlari emas, tashkilot manfaatlari ustuvor bo’lishi
lozim, deb hisblaymiz.
Ushbu xulosalarimizdan kelib chiqqan holda istiqbolda byudjet
tashkilotlarini mablag’larini shakllantirish va ulardan samarali foydalanishni
tashkil etish bo’yicha quyidagi tavsiyalarni berishni lozim topdik:
Davlat byudjetini shakllantirish va uning mablag’laridan foydalanish ustidan
operativ nazoratni ta’minlash maqsadida o’z faoliyatlari bilan bog’ liq
munosabatlar doirasida byudjet tizimini boshqarish organlari doirasida
integrallashgan axborot tizimlarini yaratish lozim.
Mudofa sektoridagi harajatlar tizimini davlat byudjeti gazna ijrosi bilan
qamrab olish mehanizmini ishlab chiqish lozim. Bunda horijiy mamalakatlarda
ushbu sohaning gazna ijrosi bilan qamrab olish mehanizmini urganish orqali
erishish;
byudjetdan tashqari tushumlarning muhim manbai sifatida chet el
mamlakatlari uchun mutaxassislar tayyorlash xizmat qilishi mumkin. Lekin ta’lim
uchun to’lov masalalari ta’lim muassasasi beradigan diplomning sifati, uning
xalqaro tashkilotlar, ishbilarmonlar doirasi, jamoatchilik, ta’lim muassasalari

xalqaro akkreditatsiyasi tomonidan tan olinishi bilan bog’liq. Ana shu masala
ijobiy hal etilsa, ya’ni milliy oliy ta’lim muassasalari tomonidan beriladigan
diplomlar xalqaro miqyosda tan olinsa, ham oliy ta’lim muassasalarining nufuzi
oshardi, ham bu yo’l bilan valyuta tushumlarini ko’paytirish imkoni kengaygan
bo’lar edi;
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI
1. Me’yoriy-huquqiy hujjatlar:
1. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining “O’zbekiston Respublikasini
yanada rivojlantirish bo’yicha Harakatlar strategiyasi to’g’risida”gi 2017-yil 7-
fevraldagi PF-4947-son Farmoni, Xalq so’zi, 2017-y., 28 (6722)-son; O’zbekiston
Respublika qonun hujjatlari to’plami, 2017-y., 6-son, 70-modda.
2. O’zbekiston Respublikasi Mehnat kodeksi- T., O’zbekiston 2010-yil
(o’zgartirish va qo’shimchalar bilan).
3. “Xalq bilan muloqot va inson manfaatlari yili” Davlat dasturini ishlab
chiqish va amalga oshirishning tashkiliy chora-tadbirlari to’g’risida”gi O’zbekiston
Respublikasi Prezidentining 2016-yil 17-dekabr F-4760-son farmoyishi,
O’zbekiston Respublika qonun hujjatlari to’plami, 2017-y., 8-son, 119-modda
4. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining “Bandlik sohasida davlat
siyosatini yanada takomillashtirish va mehnat organlari faoliyati samaradorligini
tubdan oshirish chora-tadbirlari to’g’risida” gi Farmoni. 2017 yil 24 may
5. Byudjet tashkilotlarini mablag’ bilan ta’minlash tartibini
takomillashtirish to’g’risida” O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining
1999 yil 3 sentyabr 414-son Qarori (O’zbekiston Respublikasi Vazirlar

mahkamasining 16.06.2007 yil 148-son qarori bilan tasdiqlangan yangi tahriri).
2. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti asarlari va ma’ruzalari:
1. Mirziyoyev Sh.M. Buyuk kelajagimizni mard va olijanob xalqimiz bilan
birga quramiz. – Toshkent: “O’zbekiston ” NMIU, 2017. – 488 b.
2. Mirziyoyev Sh.M. Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib-intizom va shaxsiy
javobgarlik – har bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bo’lishi kerak. –
Toshkent: “O’zbekiston ” NMIU, 2017. – 104 b.
3. Mirziyoyev Sh.M. Erkin va farovon, demokratik O’zbekiston davlatini
birgalikda barpo etamiz. – Toshkent: “O’zbekiston ” NMIU, 2017. – 56 b.
4. . Mirziyoyev Sh.M. Qonun ustuvorligi va inson manfaatlarini ta’minlash –
yurt taraqqiyoti va xalq farovonligining garovi. – Toshkent: “O’zbekiston ” NMIU,
2017. – 48 b.
3. Darslik va o’quv adabiyotlari:
1. O’zbekiston Respublikasi Byudjet Kodeksi 2018 yil 1-yanvar.
2. Mehmonov S.U., Ubaydullaev D.Y. Byudjet tashkilotlarida buxgalteriya
hisobi. Darslik . “Sano- standart”, Toshkent-2013
3 . Haydarov M., Suvonqulov A., Sugirbaev B., Nurmatov B. Davlat byudjeti
ijrosining g’aznachilik tizimi. O’quv qo’llanma. T.: “IQTISOD- MOLIYA”,
2010.235b.
3. Azizova I.A. “Natijaga yo’naltirilgan byudjetlashtirish” T.: 2010 y.
“infoCOM.UZ MChJ” nashriyoti 152 bet.

4. Internet saytlari:
- www.mf.uz (O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi sayti);
- www.gov.uz (O’zbekiston Respublikasi Hukumat sayti);
- www.lex.uz (O’zbekiston Respublikasi qonunlari bazasi sayti);
- www.tfi.uz (Toshkent moliya instituti sayti);
- www.minfin.ru (Rossiya Federatsiyasi Moliya vazirligi sayti).

Davlat byudjetining ijrosi - omillari va ularning samaradorligini oshirish yo'llari

Sotib olish