Davlat ichki qarzi - Iqtisodiyot - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	15000UZS
Hajmi	470.5KB
Xaridlar	2
Yuklab olingan sana	16 Mart 2025
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Iqtisodiyot

Sotuvchi

Diyorbek

Ro'yxatga olish sanasi 14 Oktyabr 2024

18 Sotish

Davlat ichki qarzi

Sotib olish

REJA
Kirish ……………………………………………………………………….…2-3
I bob. Davlat ichki qarzi tushunchasi va uning mohiyati……………..…..4-11
1.1. Davlat qarzi turlari: ichki va tashqi qarzlar farqi.
1.2. Ichki qarzning davlat iqtisodiyotidagi roli.
1.3. Ichki qarzning iqtisodiy, ijtimoiy va siyosiy ko‘rinishlari.
II bob. Davlat ichki qarzining shakllanishiga olib keluvchi sabablar…….12-16
2.1. Davlat ichki qarzining byudjet taqchilligi
2.2. Davlatning ortiqcha ijtimoiy majburiyatlari
2.3. Moliya bozori va bank tizimidagi noqulayliklar
III bob. Davlat ichki qarzining iqtisodiyotga ta’siri va oqibatlari ……..17-24
3.1. Ijobiy va salbiy iqtisodiy oqibatlar.
3.2. Ichki qarz shakllanishini kamaytirish va boshqarish bo‘yicha chora-tadbirlar
3.3. Davlat qarzlarining moliyaviy mustaqilligiga ta’siri.
Xulosa …………………………………………………………………….…25
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati…………………………………….……26
1

Kirish
Kurs ishi mavzusining dolzarbligi Davlat ichki qarzlari bugungi kunda har
bir mamlakat iqtisodiy siyosatining muhim qismi hisoblanadi.
Byudjet defitsitining global tendensiyasi ko‘plab davlatlar o‘z xarajatlarini
qoplash uchun ichki qarz olishga majbur bo‘lishmoqda. Bu jarayon iqtisodiyotda
davlat rolining ortishiga olib kelmoqda. Byudjet defitsiti masalasi davlatlar uchun
dolzarb muammo bo‘lib, ichki qarzlarni to‘plashni tahlil qilish zaruriyatini keltirib
chiqaradi. Ijtimoiy majburiyatlarning oshishi zamonaviy jamiyatda davlat
zimmasidagi ijtimoiy majburiyatlar, jumladan, pensiyalar, nafaqalar, sog‘liqni
saqlash va ta’limga ajratiladigan xarajatlar ortib bormoqda. Ushbu majburiyatlarni
bajarish uchun davlat ichki qarzlarni jalb qiladi, bu esa mazkur mavzuni
o‘rganishni dolzarb qiladi.Infratuzilma rivojlanishiga bo‘lgan talab mamlakat
infratuzilmasini rivojlantirish uchun davlat ko‘pincha ichki qarz olishni tanlaydi.
Yo‘llar, ko‘priklar, energetika infratuzilmasi va boshqa loyihalarni
moliyalashtirishda ichki qarzlar muhim manba hisoblanadi. Ushbu masalaning
tahlili iqtisodiy siyosatni yanada samarali rejalashtirishga yordam beradi.Iqtisodiy
barqarorlikka bo‘lgan ta’siri davlat ichki qarzlarining to‘g‘ri boshqarilishi iqtisodiy
o‘sish va barqarorlikni ta’minlaydi. Lekin noto‘g‘ri boshqaruv iqtisodiy
qiyinchiliklarga olib kelishi mumkin. Bu mavzuning dolzarbligi iqtisodiyot uchun
qarzlar qanday oqibatlarga olib kelishini tushunish zarurati bilan izohlanadi.Global
pandemiya va iqtisodiy inqirozlar ta’siri so‘nggi yillardagi pandemiya va global
iqtisodiy inqiroz davlat ichki qarzlarining keskin ortishiga sabab bo‘ldi. Bu holat
ichki qarzlarni boshqarishning yangi yondashuvlarini ishlab chiqishni talab
qilmoqda. Shu sababli, mavzu dolzarb bo‘lib, u real muammolarni hal qilishga
qaratilgan ilmiy tadqiqotlar uchun muhim ahamiyatga ega.
Qarzlarni to‘plashning iqtisodiyotga ta’siri ichki qarzlar iqtisodiyotda ijobiy
va salbiy oqibatlarni keltirib chiqarishi mumkin. Ularning davlat xarajatlariga, foiz
stavkalariga va milliy valyutaga ta’siri chuqur tahlilni talab qiladi.
Davlat siyosatini optimallashtirish uchun muhim omil ichki qarzlar masalasi
davlat moliyasini boshqarish, fiskal siyosatni rejalashtirish va samaradorlikni
2

oshirish uchun muhim ilmiy va amaliy ahamiyatga ega.
Davlat ichki qarzlarining paydo bo‘lish sabablari mavzusining dolzarbligi
davlat moliyasini boshqarish, iqtisodiy siyosatni optimallashtirish va iqtisodiy
barqarorlikni ta’minlash bilan uzviy bog‘liq. Ushbu mavzu bo‘yicha tadqiqotlar
davlat siyosati uchun amaliy tavsiyalar ishlab chiqishga xizmat qiladi.
Kurs ishining predmeti. Davlat ichki qarzlarining iqtisodiy va moliyaviy
tizimdagi o‘rni, ularning shakllanish omillari, paydo bo‘lish sabablari, davlat
moliyasiga va milliy iqtisodiyotga ta’sirini tahlil qilish bilan bog‘liq jarayonlar va
munosabatlardir.
Kurs ishning asosiy maqsadi. Davlat ichki qarzlarining paydo bo‘lish
sabablarini o‘rganish, ularning iqtisodiyotga ta’sirini tahlil qilish hamda qarzlarni
samarali boshqarish bo‘yicha ilmiy va amaliy tavsiyalar ishlab chiqishdir.
Kurs ishining vazifalari:
-Nazariy asoslarni o‘rganish;
- Ichki qarzlarning paydo bo‘lish sabablarini tahlil qilish;
- Ichki qarzlarning iqtisodiyotga ta’sirini o‘rganish;
-Ichki qarzlarni boshqarish usullari va strategiyalarini tahlil qilish;
-Statistik ma’lumotlarni tahlil qilish;
Kurs ishi tarkibining qisqacha tavsifi. Ushbu kurs ishi kirish, 3 ta reja ,
xulosa , foydalanilgan adabiyotlar ro’yxatidan iborat bo’lib uzviy ketma-ketlikda
ifodalangan. Kurs ishining hajmi __ bet, __ ta rasmdan iborat.
3

1 -BOB. DAVLAT ICHKI QARZI TUSHUNCHASI VA UNING MOHIYATI
1.1. Davlat qarzi turlari: ichki va tashqi qarzlar farqi.
Davlat qarzi — davlatning aholi, firma, tashkilot, banklar, xorijiy moliya-
kredit muassasalari oldidagi qarz majburiyatlari. Davlat o’z daromadlari bilan
harajatlarini qoplay olmay qolganda byudjet taqchilligi paydo bo’ladi va u qarz
ko’tarish yo’li bilan qoplanadi. Davlat qarzini turli qimmatli qog’ozlar,
obligatsiyalar, zayomlar chiqarib sotish, moliya muassasasi (bank)dan ssuda olish
va boshqa usullar bilan oladi.
Davlat qarzi ning to’lov davriga ko’ra:
a) qisqa muddatli
b) uzoq muddatli,
tarkibiga ko’ra:
a) ichki qarz (davlat mamlakatning o’zidagi iqtisodiy subyektlardan qarzdor
bo’ladi)
b) tashqi qarz (xorijiy davlatlar, xalqaro tashkilotlar va boshqalardan
qarzdorlik) kabi turlari bor.
Ichki qarz va uning foizlari milliy pulda, tashki qarz va uning foizlari esa
erkin almashtiriladigan valyutada to’lanadi. Davlat qarzi ning darajasi, ya’ni qarz
yuki qarz va uning foiz summasi yig’indisini davlat byudjeti summasiga nisbati
bilan o’lchanadi, ya’ni
D.Q.D.=(D.Q + S(%))/D.B.S.
bunda: D.Q.B- davlat qarz darajasi, D.Q-davlat qarzi, S(%)-foiz summasi,
D.B.S-davlat budjeti summasi.
To’lov majburiyati byudjetning qancha qismiga teng ekanligi bilan
belgilanadi. Davlat qarzi ning haddan tashqari ortib ketishi iqtisodiyotni izdan
chiqaradi, xalq turmush darajasini pasaytiradi (chunki qarzni to’lash uchun zarur
pul byudjetda soliklarni oshirish orqali to’planadi), mamlakatdagi iqtisodiy
faollikni susaytiradi. Tashqi qarzning ko’payib ketishi milliy mustaqillikka tahdid
soladi, undan qutulishi uchun milliy iqtisodiyotni yuksaltirishga ketadigan
4

investitsiyalarni qisqartirish va hatto milliy boylikning bir qismini xorijga sotishga
ham to’g’ri keladi. Vaqtida to’lanmagan tashqi qarzga qo’shimcha foiz to’lanadi,
undiriladigan foiz qarzga qo’shilib, uning mikdori yanada oshadi.
Davlat qarzi ning bo’lishi uni boshqarishni taqozo etadi, ya’ni qarzni olish va
to’lash bilan bog’liq muayyan chora tadbirlarni amalga oshirish lozim bo’ladi.
Qarz va uning foizlarini to’lash uchun byudjetdan pul ajratish Davlat qarzi ga
xizmat qilish deyiladi. Davlat qarzi ni to’lashdagi shartsharoitlarning o’zgarishi
Davlat qarzi ning restrukturizatsiyasi deyiladi. Restrukturizatsiya yuz berganda qarz
haqining o’zgarishi konversiya deyiladi. Qarz to’lash muddati cho’zilganda Davlat
qarzi prolongatsiyasi yuz beradi. Qarzning bir turi boshqasiga aylanganda, qisqa
muddatli qarz uzoq muddatli qarzga aylanadi va Davlat qarzi ning konsolidatsiyasi
yuz beradi. Davlat qarzi ga o’rin bo’lmasligi uchun davlat harajatlari davlat
daromadlari darajasida bo’lishi lozim. Bunda taqchillikka yo’l berilmaydi yoki
minimal darajaga keltiriladi.
1.2. Ichki qarzning davlat iqtisodiyotidagi roli.
Davlat ichki qarzi - bu davlatning mamlakat ichida zayomlar va boshqa
qimmatli qog‘ozlarini chiqarish, turli nobyudjet fondlari (sug‘urta fondi, ishsizlik
bo‘yicha sug‘urtalash fondi, pensiya fondi)dan qarz olish ko‘rinishidagi qarzlari.
Byudjet taqchilligini moliyalashtirish (qoplash)ning muhim ko‘rinishlaridan biri
davlat krediti hisoblanadi. Davlat krediti - davlat qarz oluvchi yoki kreditor sifatida
maydonga tushadigan barcha moliyaviy-iqtisodiy munosabatlar yig‘indisi.
Moliyaviy resurslami davlat tomonidan qarzga olishning asosiy shakli - bu davlat
qarz majburiyatlari (zayomlari)ni chiqarish hisoblanadi. Ulami joylashtirish
jarayonida davlat aholi, banklar, savdo va sanoat kompaniyalarining vaqtincha
bo‘sh turgan pul mablag‘larini jalb qiladi. Davlat o‘z majburiyatlarini nafaqat
xususiy sektorda joylashtirishi, balki ularni Markaziy bankda hisobga olishi ham
mumkin. Bunda bank muomalaga pulning tovar hajmining ko‘payishi bilan bog‘liq
bo‘lmagan qo‘shimcha miqdorini chiqaradi. Mazkur holda, davlat byudjetini
moliyalashtirish pul muomalasiga to‘g‘ridan-to‘g‘ri inflyatsion ta’sir ko‘rsatadi.
5

Pul massasining o‘sishi jamiyat haqiqiy boyligining ko‘payishi bilan birga
bormaydi. Davlat qarzlarining to‘xtovsiz ko‘payib borishi, milliy daromadni foiz
to‘lovlari shaklida tobora ko‘proq qayta taqsimlanishga olib keladi. Katta byudjet
taqchilligi va davlat majburiyatlari bo‘yicha foiz to‘lovlari o‘sish sharoitida davlat
qarzlarini to‘lash vaqtiniimkon darajada cho‘zishga harakat qiladi. Buning uchun
turli xil usullardan foydalanish mumkin. Jumladan davlat o‘zining qisqa muddatli
majburiyatlarini o‘rta va uzoq muddatli zayomlarga almashtiradi. U o‘zining qisqa
muddatli majburiyatlarini ancha yuqori foiz bo‘yicha yangi, uzoq muddatli
zayomlar chiqarish hisobiga ham sotib olishi mumkin. Bunday turdagi tadbirlar
qisqa davrli samara berishi va vaqtincha davlatning moliyaviy ahvolini
yengillashtirishi mumkin, chunki u odatda kelgusida foiz stavkasining oshishi va
qarzlar umumiy miqdorining o‘sishi bilan bog‘liq. Xo‘jalik hayoti
baynalminallashuv jarayonlarining tez o‘sishi, xalqaro kreditning jadal rivojlanishi
natijasida davlat o‘ziga zarur bo‘lgan moliyaviy resurslami jalb qilish uchun bo‘sh
pul mablag‘larining milliy chegaradan tashqaridagi manbalaridan faol foydalanadi.
Buning natijasida tashqi qarz vujudga keladi. O‘zbekistonda davlat qarzi va tashqi
qarz bilan bog‘liq holatni muntazam nazorat qilish, uning xavfsiz chegarasini
belgilash hamda bu boradagi xavf-xatarlarning oldini olish kabi masalalar doimiy
e’tiborda. Xususan, Prezidentimiz yaqinda Toshkentning Sergeli va Yangihayot
tumanlariga tashrifi doirasida faollar bilan bo‘lib o‘tgan uchrashuvda ushbu
masalaga ahamiyat qaratib, tashqi qarz xalqimizning farovonligiga xizmat
qilayotganligi, uning miqdori boshqa davlatlar bilan solishtirganda ancha past
ekanligini xalqimizga oddiy va sodda qilib tushuntirib berdi. Davlatimiz rahbari
tashqi qarz hammaga ham berilavermasligini, buning uchun mamlakatning tashqi
dunyodagi nufuzi va unga nisbatan ishonch bo‘lishi kerakligini alohida ta’kidlaydi.
Bir qarashda oddiygina ifodalangan bu so‘zlar mazmun-mohiyatiga ko‘ra,
davlat qarzi va davlat tashqi qarziga oid tushuncha hamda fikrlarimizni ancha
teranlashtirishimizni talab etadi.
Darhaqiqat, har qanday mamlakatda iqtisodiy holatga qarab qarz olishga
bo‘lgan ehtiyoj tug‘ilishi tabiiy. Unga talab nafaqat iqtisodiy inqiroz yoki tur -
6

g‘unlik holati, balki ayrim strategik ahamiyatga ega loyihalar yoki dasturlarni
amalga oshirish uchun ham bo‘ladi. Masalan, mamlakat infrastrukturasini ravnaq
toptirish, kambag‘allikni qisqartirish, kichik va o‘rta biznesni rivoj lantirish,
mudofaa qobiliyatini ku chaytirish va hokazo. Davlat budjeti bunday yukni ko‘tara
olsa yaxshi, aks holda ko‘zda tutilgan muhim vazifalardan voz kechish kerak
bo‘ladi yoki Davlat budjetining yuzaga kelgan taqchilligini qarz hisobiga yopish
zarurati tug‘iladi. Taqchillikni yopishning ham ikkita manbasi bor: birinchisi —
soliqlarni oshirish, ikkinchisi — qarz jalb qilish.
Dunyoda birorta mamlakat yo‘qki, davlat qarzi muammosiga duch kelmagan
bo‘lsa. Ichki va tashqi manbalar hisobiga jalb qilingan qarz mablag‘lari, agar u
samarali boshqarilmasa, har qanday mamlakatning moliyaviy barqarorligi va
investitsiyaviy muhiti uchun jiddiy muammolar keltirib chiqarishi ta yin. Bu haqda
ko‘p yozilgan bo‘lsa ham aytish joizki, 2008-2009-yillarda dunyo iqtisodiyotida
yuzaga kelgan iqtisodiy bo‘hronning asosiy sabablaridan biri sifatida qarz bilan
bog‘liq tahlika hamda tahdidlarni hisobga olmaslik va davlat qarzini boshqarishda
ushbu tahdidlarni tez ilg‘ab, unga qarshi choralar ko‘ra oladigan tizimning yo‘qligi
tan olingan.
Chetdan olingan qarz bir qancha xatarlarni keltirib chiqaradi. Chet el
valyutasida katta miqdorda olingan qarz valyuta kursining keskin o‘zgarishiga
hamda moliyaviy bosim ortishiga olib kelishi mumkin. Shuning uchun ham bu
muammo, ayniqsa, rivojla nayotgan va iqtisodiyoti o‘tish davrida bo‘lgan
mamlakatlarni xavotirga soladi. Lekin, shunga qaramasdan, dunyo iqtisodiyotida
qarzga bo‘lgan talab borgan sari oshib bormoqda. Va bunday holat bir qancha
savollarni keltirib chiqarishi tabiiy.
1.3. Ichki qarzning iqtisodiy, ijtimoiy va siyosiy ko‘rinishlari.
Davlat ichki qarzi – bu hukumatning milliy manbalardan qarz olish orqali
iqtisodiy faoliyatni moliyalashtirish uchun foydalanadigan moliyaviy
instrumentidir. Bu qarz turi hukumat tomonidan ichki moliyaviy institutlar,
banklar, jismoniy shaxslar va tashkilotlardan jalb qilinadi.
7

1-rasm. Davlat ichki qarzlari foizlarda
Moliyaviy barqarorlikni ta'minlash: Davlat ichki qarzlari byudjet defitsitini
qoplash va davlat dasturlarini moliyalashtirish uchun ishlatiladi.
Iqtisodiy rivojlanishga xizmat qilish: Yirik infratuzilma va ijtimoiy
loyihalarni amalga oshirishda qo‘llaniladi.
Mamlakat ichidagi moliyaviy manbalarni faollashtirish: Ichki obligatsiyalar
va boshqa moliyaviy vositalar orqali mahalliy iqtisodiyotning moliyaviy tizimini
rivojlantirishga yordam beradi.
1-jadval.
Davlat ichki qarzining asosiy mohiyati
Mohiyat Tavsif
Byudjet defitsitini qoplash Daromad va xarajatlar o’rtasidagi
farqni qoplashda qo’llaniladi.
Ijtimoiy dasturlarni qo’llab-quvvatlash Pensiya, ta’lim va sog’liqni saqlash
dasturlarini moliyalashtirishga yordam
beradi
Moliya bozorni rivojlantirish Davlat obligatsiyalarining chiqarilishi
orqali moliya tizimini kuchaytiradi.
8

Davlat ichki qarzlarining turlari:
Muddat bo‘yicha tasnif
1. Qisqa muddatli qarzlar (1 yilgacha):
G‘aznachilik veksellari va qisqa muddatli obligatsiyalar orqali jalb qilinadi.
Asosan davlatning qisqa muddatli likvidlik ehtiyojlarini qoplash uchun ishlatiladi.
2. O‘rta muddatli qarzlar (1-5 yil):
Hukumatning o‘rta muddatli investitsiya dasturlarini moliyalashtirish uchun
olinadi.
Masalan, o‘rta muddatli obligatsiyalar chiqariladi.
3. Uzoq muddatli qarzlar (5 yildan ortiq):
Asosan infratuzilma loyihalari va yirik ijtimoiy dasturlarni moliyalashtirish uchun
ishlatiladi.
Uzoq muddatli davlat obligatsiyalari orqali amalga oshiriladi.
Manba bo‘yicha tasnif
1. Bank tizimidan olingan qarzlar:
Markaziy bank yoki tijorat banklari orqali jalb qilinadi.
Qarz foizlari pastroq bo‘lishi mumkin.
2. No-bank moliya institutlaridan olingan qarzlar:
Sug‘urta kompaniyalari va pensiya jamg‘armalari orqali moliyalashtiriladi.
Uzluksiz investitsiyalarni ta’minlaydi.
3. Jismoniy va yuridik shaxslardan jalb qilingan qarzlar:
Davlat obligatsiyalari yoki obligatsion qarzlar orqali amalga oshiriladi.
9

2-Jadval
Davlat ichki qarzlarining manbalar.
Manbalar tavsif
Bank tizimi Markaziy bank va tijorat banklari
orqali qarz olish.
No-bank moliya institutlari Sug’urta kompaniyalari, pensiya
jamg’armalari.
Jismoniy va yuridik shaxslar Mahalliy aholi va tashkilotlardan
obligatsiyalar orqali jalb qilinadigan
qarzlar.
Moliyaviy instrumentlar bo‘yicha tasnif
1. Davlat obligatsiyalari:
Uzoq muddatli moliyalashtirish vositasi.
Mamlakat ichida davlatning kredit majburiyatlarini amalga oshirish uchun
ishlatiladi.
2. G‘aznachilik vekseli:
Qisqa muddatli moliyaviy instrument.
Asosan likvidlikni ta’minlash uchun ishlatiladi.
3. Kreditlar:
Bank tizimi va moliya institutlaridan olinadigan qarzlar.
Davlat ichki qarzlari mamlakat iqtisodiy siyosatida muhim o‘rin egallaydi.
Ularni to‘g‘ri boshqarish davlatning moliyaviy barqarorligini ta’minlash va
iqtisodiy rivojlanishga xizmat qiladi. Shu bilan birga, ichki qarzlarning turlari va
manbalarini samarali boshqarish hukumat uchun muhim ahamiyatga ega.
10

II BOB. DAVLAT ICHKI QARZINING SHAKLLANISHIGA OLIB
KELUVCHI SABABLAR.
2.1. Davlat qarzining byudjet taqchilligi
Davlat ichki qarzlarining paydo bo‘lish sabablari quyidagilar bo‘lishi
mumkin:
1. Byudjet defitsiti: Davlatning daromadlari cheklangan bo‘lib, byudjet
xarajatlari yuqori bo‘lsa, davlat qo‘shimcha mablag‘ olish uchun ichki qarzlarni
olishga majbur bo‘ladi.
2. Inflyatsiya va monetar siyosat: Ba'zi holatlarda, davlat ichki qarzlarni
bosib chiqarilayotgan pullarni qisqa muddatda qaytarish uchun oladi, bu esa
inflyatsiya va qiymatni kamaytiradi.
3. Investitsiyalar uchun mablag‘ topish: Rivojlanish yoki infratuzilmani
ta'minlash uchun kerakli mablag‘ni yig‘ish maqsadida davlat ichki qarzlarni
chiqaradi.
4. Tashqi qarzga nisbatan xavfni kamaytirish: Davlat tashqi qarzlarini
kamaytirish uchun ichki qarzlar olishga qaror qilishi mumkin, bu esa
mamlakatning tashqi qarziga bo‘lgan bog‘liqligini kamaytiradi.
5. Xalqaro bozorlar sharoitlari: Xalqaro bozorlarning beqarorligi va tashqi
qarzlarning yuqori foiz stavkalari ichki qarzlarni olishni rag'batlantiradi.
6. Davlatning iqtisodiy siyosati: Ba'zi davlatlar ichki qarzlarni iqtisodiy
o‘sishni rag'batlantirish yoki tartibga solish maqsadida muhimroq iqtisodiy
siyosatni amalga oshirishadi.
7. Buxgalteriya siyosati: Davlatning buxgalteriya siyosatiga kiritilgan
qarorlar ham ichki qarzlar miqdorini belgilashga ta'sir qilishi mumkin, ayniqsa
agar davlatda muammolar mavjud bo‘lsa.
1 iyul holatiga, O‘zbekistonning davlat qarzi ilk marta 37 milliard dollardan
oshgan. 2017-2023 yillarda bu miqdor 3 barobarga ko‘paygan.
2024 yilning 1 iyul holatiga, O‘zbekistonning davlat qarzi ilk marta 37 mlrd
dollardan oshdi. Tegishli ma’lumot Iqtisodiyot va moliya vazirligi rasmiy saytiga
11

joylangan.
Davlat qarzining 30,9 mlrd dollari – tashqi qarz, 6,1 mlrd dollari esa – ichki
qarzni tashkil etadi .
Davlat qarzi 2024 yil 1-choragiga nisbatan 1 mlrd 679 mln dollarga
ko‘paygan. YaIMga nisbatan ulushi ham 1,5 foizga oshib, 31,7 foizdan 33,2 foizga
yetgan.
Taqqoslash uchun, 2023 yilning 1 iyul holatiga davlat qarzi 31 mlrd 628 mln
dollarni tashkil etgan. Bir yil ichida ushbu ko‘rsatkich 5,4 mlrd dollarga yoki 17
foizga oshgan.
2-rasm. O’zbekiston Respublikasining davlat qarzi.
3-rasm. Davlat qarzining yalpi ichki mahsulot nisbati.
Birinchi yarim yillik yakuniga ko‘ra, jami davlat tashqi qarzining 42 foizi
(13 mlrd dollar) budjetni qo‘llab-quvvatlashga, 19 foizi (5,7 mlrd dollar) yoqilg‘i-
energetika sohasiga, 9 foizi (2,7 mlrd dollar) transport va transport
infratuzilmasiga, 9 foizi qishloq va suv xo‘jaligiga (2,7 mlrd dollar) yo‘naltirilgan.
12

2.2. Davlatning ortiqcha ijtimoiy majburiyatlari
Davlatning ortiqcha ijtimoiy majburiyatlari deganda, hukumat tomonidan
aholining ijtimoiy ehtiyojlarini qondirish uchun ko‘riladigan, ammo iqtisodiy
resurslardan ortiqcha mablag‘ talab qiladigan harakatlar tushuniladi. Bu
majburiyatlar davlatning iqtisodiy barqarorligi va moliyaviy imkoniyatlari bilan
bog‘liq ravishda muvozanatdan chiqishi mumkin.
Asosiy sabablari:
Yuqori ijtimoiy dasturlar: Ta’lim, sog‘liqni saqlash, pensiya tizimi va
subsidiyalarni haddan tashqari moliyalashtirish.
Byudjet imkoniyatlarining cheklanganligi: Davlatning daromadlari
xarajatlarni qoplashga yetarli bo‘lmasligi.
Iqtisodiy qiyinchiliklar: Islohotlarning sekin amalga oshirilishi yoki
iqtisodiy inqiroz sharoitida aholiga yordam berish zarurati.
Ortiqcha ijtimoiy majburiyatlarning salbiy ta’siri
Iqtisodiyotga ta’siri:
Byudjet defitsiti: Davlat ortiqcha majburiyatlarni bajarish uchun ichki va
tashqi qarzlarni jalb qiladi.
Inflyatsiya xavfi: Davlat xarajatlarining ko‘payishi pul massasining ortishiga
olib kelishi mumkin.
Investitsiyalarning kamayishi: Xususiy sektor davlatning yuqori xarajatlari
tufayli investitsiyaga kamroq imkoniyatga ega bo‘ladi.
Moliyaviy tizimga ta’siri:
Davlat qarzining oshishi: Ortiqcha ijtimoiy majburiyatlar davlat ichki va
tashqi qarzlarining o‘sishiga olib keladi.
Foiz xarajatlarining oshishi: Qarzlarni qoplash uchun davlatning foiz
to‘lovlari ko‘payadi, bu boshqa sohalarga sarflanadigan mablag‘larni cheklaydi.
Muammoni hal etish yo‘llari
Davlatning ortiqcha ijtimoiy majburiyatlarini kamaytirish uchun quyidagi
chora-tadbirlarni amalga oshirish zarur:
Davlat xarajatlarini optimallashtirish:
13

Ijtimoiy dasturlarni samarali boshqarish.
Mablag‘larni asosan muhim sohalarga yo‘naltirish.
Soliq tizimini isloh qilish:
Soliq yig‘imini oshirish orqali daromadlarni ko‘paytirish.
Soliq tizimini xususiy sektor uchun qulaylashtirish.
Xususiy sektorni rivojlantirish:
Xususiy sektorni qo‘llab-quvvatlash orqali davlatga yuk bo‘ladigan
majburiyatlarni kamaytirish.
Davlat-xususiy sheriklikni rivojlantirish.
O‘zbekiston Respublikasining ichki qarzlarining paydo bo‘lish sabablari va
omillari quyidagicha:
Byudjet defitsiti: O‘zbekistonning moliyaviy ehtiyojlarini ta'minlash,
ijtimoiy va infratuzilma loyihalarini amalga oshirish uchun ba'zan davlatning
byudjeti daromadlardan yuqori bo‘ladi. Natijada, davlat qo‘shimcha mablag‘ olish
uchun ichki qarzlarni chiqaradi.
Tashqi qarzlarni kamaytirish: O‘zbekiston tashqi qarzlarini kamaytirish va
valyuta risklarini boshqarish maqsadida ichki qarzlar olishga o‘tdi. Bunda ichki
qarzlarni olish, tashqi qarzlarga nisbatan xavfni kamaytirish va iqtisodiy
mustaqillikni ta'minlashga xizmat qiladi.
Sanoat va infratuzilma rivojlanishi: O‘zbekiston iqtisodiyoti va sanoatining
rivojlanishi uchun katta mablag‘ talab etiladi. Ushbu mablag‘ni davlat ichki qarzlar
orqali ta'minlashni maqsad qiladi, bu esa iqtisodiy o‘sishga ko‘mak beradi.
Kredit resurslariga bo‘lgan ehtiyoj: O‘zbekiston hukumati qishloq xo‘jaligi,
transport, energetika kabi sohalarda yuqori investitsiyalarni amalga oshirish
zarurati tufayli ichki qarzlarni olishga majbur bo‘ladi. Ushbu resurslar, ayniqsa
davlat tomonidan mustaqil banklar orqali kiritilgan mablag‘lar orqali ta'minlanadi.
Inflatsion bosimlar: Davlat ichki qarzlarni naqd pul bozorlarida chiqarish
orqali iqtisodiy tahlil va inflyatsiyaning boshqarilishiga yordam beradi. Tashqi
omillar, ayniqsa energiya va oziq-ovqat narxlarining oshishi inflyatsion bosimni
kuchaytirishi mumkin.
14

Soliq tizimining zaiflashuvi: Soliq daromadlarining o‘sishining
sekinlashuvi, xususan soliq yig‘imlaridagi pasayish, byudjet muammolarini keltirib
chiqarishi mumkin, bu holat ichki qarzlar olishni majbur qiladi.
Markaziy bankning pul-kredit siyosati: O‘zbekistonda Markaziy bankning
pul-kredit siyosati va foiz stavkalarini boshqarishning o‘zgarishi ichki qarzlarning
paydo bo‘lishiga sabab bo‘lishi mumkin. Foiz stavkalarining o‘zgartirilishi
davlatning qarz olish jarayonini sezilarli darajada ta'sir qilishi mumkin.
Iqtisodiy barqarorlikni ta'minlash: Davlat iqtisodiy barqarorlikni ta'minlash,
jamiyatning ehtiyojlarini qondirish va kelajakdagi iqtisodiy shoklardan
himoyalanish maqsadida ichki qarz olishga qaror qiladi. Bu, xususan qisqa
muddatli iqtisodiy qiyinchiliklarni yengib o‘tish uchun zarur.
O‘zbekiston ichki qarzlarining paydo bo‘lishi asosan makroiqtisodiy
holatlarga, davlat moliyasining zaifligiga, va investitsiyalarga bo‘lgan ehtiyojlarga
bog‘liq bo‘ladi. Bu holatlar davomida, ichki qarzlar o‘sishiga olib kelishi mumkin.
15

3-BOB. DAVLAT ICHKI QARZINING IQTISODIYOTGA TA’SIRI VA
OQIBATLARI
3.1. Ijobiy va salbiy iqtisodiy oqibatlar.
Davlat ichki qarzi, davlatning ichki bozorlar orqali olib borgan qarzlarini
anglatadi. Bu qarzlar davlatning ichki kredit tashkilotlari yoki yuridik shaxslaridan
olingan mablag‘larni o‘z ichiga oladi. Davlat ichki qarzining oqibatlari turli
omillarga bog‘liq bo‘lishi mumkin, ammo ba'zi asosiy ijobiy va salbiy ta'sirlarni
quyidagicha ajratish mumkin:
1. Ijobiy oqibatlar:
Moliya tizimini rag‘batlantirish: Ichki qarz, davlatning iqtisodiy faolligini
rag‘batlantirishi mumkin, chunki bu mablag‘lar davlat byudjeti uchun qo‘shimcha
resurslarni taqdim etadi. Bu resurslar infratuzilma, sog‘liqni saqlash, ta'lim va
boshqa muhim sohalarga yo‘naltirilishi mumkin.
Ichki bozorni rivojlantirish: Davlatning ichki qarz olish orqali moliya bozori
va bank tizimi rivojlanishi mumkin. Banklar va boshqa moliyaviy institutlar uchun
yangi investitsiya vositalari va imkoniyatlari ochiladi.
Soliq yukining kamayishi: Ba'zi hollarda, davlat ichki qarzlarni chetlab
o‘tib, soliq yig‘imini kamaytirishi mumkin, chunki qarz olish orqali davlat o‘zining
byudjet balansini yaxshilashi mumkin.
2. Salbiy oqibatlar:
Ichki qarzning o‘sishi va foiz to‘lovlari: Agar davlatning ichki qarzi oshib
ketsa, foiz to‘lovlari ham ortadi. Bu esa davlatning moliyaviy resurslarini
qisqartirishi, boshqa muhim sohalarga ajratiladigan mablag‘ni kamaytirishi
mumkin.
Inflatsiya va likvidlik muammolari: Ichki qarzlar ko‘payganida, pulni
chiqarish bosimi oshadi, bu esa inflatsiyaga olib kelishi mumkin. Davlatning
qarzlarini to‘lash uchun mablag‘ chiqarilishi iqtisodiy resurslarning likvidligi va
qiymatiga salbiy ta'sir ko‘rsatishi mumkin.
16

Xususiy sektorga salbiy ta'sir: Davlatning qarz olishga asoslangan iqtisodiy
siyosati, ba'zan xususiy sektorning kredit olish imkoniyatlarini kamaytirishi yoki
qarz olish shartlarini og‘irlashtirishi mumkin. Banklar va moliya institutlari qarz
berishda ko‘proq ehtiyotkorlikni talab qilishi mumkin.
Siyosiy barqarorlikka ta'sir: Agar davlat qarzlarini to‘lashni qiyinlashtirsa
yoki boshqa muammolar yuzaga kelsa, bu iqtisodiy va siyosiy barqarorlikni xavf
ostiga qo‘yishi mumkin.
3. Uzoq muddatli ta'sirlar:
Iqtisodiy o‘sishning to‘xtashi: Davlatning qarzlarining ko‘payishi va ularni
to‘lashning qiyinlashuvi uzoq muddatda iqtisodiy o‘sishning pasayishiga olib
kelishi mumkin.
Xalqaro kreditorlarga bog‘lanish: Ba'zida ichki qarzning ortishi davlatni
xalqaro bozorga bog‘lashiga olib kelishi mumkin, bu esa davlatning iqtisodiy
siyosatini muayyan darajada cheklashi mumkin.
Shu bilan birga, ichki qarzning ta'siri ko‘p jihatdan davlatning moliyaviy
boshqaruvi, iqtisodiy siyosatining barqarorligi va qarzlarni boshqarish
yondashuviga bog‘liq bo‘ladi.
3.2.Ichki qarz shakllanishini kamaytirish va boshqarish bo‘yicha chora-
tadbirlar
O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining palatalari davlat qarzini
boshqarish sohasida:
davlat qarzi bo‘yicha cheklangan miqdorlarni va davlat-xususiy sheriklik
to‘g‘risidagi kelishuv doirasida xususiy sherikka beriladigan kafolatlar bo‘yicha
yillik limitlarni belgilaydi;
davlat qarzini boshqarish strategiyasining amalga oshirilishi to‘g‘risidagi
hisobotlarni ko‘rib chiqadi;
davlat qarzining holati va o‘zgarishi to‘g‘risidagi, shuningdek davlat
tomonidan jalb qilingan mablag‘lardan maqsadli va samarali foydalanilishi
haqidagi, shu jumladan davlat tomonidan mablag‘ jalb qilish hisobidan amalga
17

oshiriladigan loyihalarning bajarilishi jarayoni hamda natijadorligi to‘g‘risidagi
hisobotlarni ko‘rib chiqadi;
davlat qarzining miqdori yalpi ichki mahsulotga nisbatan ellik foizga
yetganda ushbu Qonun 35-moddasining uchinchi qismida nazarda tutilgan chora-
tadbirlarni muhokama qiladi.
O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining palatalari qonunga muvofiq
boshqa vakolatlarni ham amalga oshirishi mumkin.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining davlat qarzini boshqarish
sohasidagi vakolatlari
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti:
davlat qarzi bo‘yicha cheklangan miqdorlar doirasida O‘zbekiston
Respublikasi nomidan mablag‘ jalb qilishga va davlat kafolatini berishga doir
tegishli normativ-huquqiy hujjatlarni qabul qiladi;
O‘zbekiston Respublikasi nomidan davlat qarziga oid shartnomalarni va
ularga doir qo‘shimcha kelishuvlarni tuzadi yoki ularni O‘zbekiston Respublikasi
nomidan tuzish uchun boshqa organga vakolat beradi;
davlat tomonidan xorijdan mablag‘ jalb qilish tartibini tasdiqlaydi.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti qonunga muvofiq boshqa vakolatlarni
ham amalga oshirishi mumkin.
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi:
davlat tomonidan mablag‘ jalb qilish uchun ustuvor yo‘nalishlarni
belgilaydi;
davlat qarzini boshqarish strategiyasini tasdiqlaydi va uning amalga
oshirilishini nazorat qiladi;
O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi palatalariga davlat qarzi bo‘yicha
cheklangan miqdorlarni va davlat-xususiy sheriklik to‘g‘risidagi kelishuv doirasida
xususiy sherikka beriladigan kafolatlar bo‘yicha yillik limitlarni belgilash
yuzasidan takliflar kiritadi;
18

davlat qarzi bo‘yicha cheklangan miqdorlar doirasida O‘zbekiston
Respublikasi nomidan mablag‘ jalb qilishga va davlat kafolatini berishga doir
tegishli normativ-huquqiy hujjatlarni qabul qiladi;
O‘zbekiston Respublikasi nomidan davlat qarziga oid shartnomalarni va
ularga doir qo‘shimcha kelishuvlarni tuzadi yoki ularni O‘zbekiston Respublikasi
nomidan tuzish uchun boshqa organga vakolat beradi;
davlat g‘aznachilik obligatsiyalarining chiqarilishi, joylashtirilishi,
muomalada bo‘lishi va muomaladan chiqarilishi tartibini belgilaydi;
davlat kafolatini berish tartibini belgilaydi.
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi qonunchilikka muvofiq
boshqa vakolatlarni ham amalga oshirishi mumkin.
Davlat ichki qarzlarini boshqarish davlatning iqtisodiy siyosatida muhim
ahamiyatga ega, chunki bu jarayon davlat moliyasining barqarorligini ta'minlashga
yordam beradi va ichki bozorda qarz olishning ko'lami va shart-sharoitlarini
samarali boshqarishga imkon beradi. Davlat ichki qarzlarini boshqarishning asosiy
yo'nalishlari quyidagilardan iborat:
1. Qarzning tuzilmasi
Ichki qarzlar odatda davlatning ichki qarz obligatsiyalari, hakki yillik
daromadlar yoki boshqa davlatning vositalaridan iborat bo'lishi mumkin. Davlat
ularning tuzilmasini nazorat qiladi, buni boshqarish uchun vaqtincha va uzoq
muddatli qarzlarni uyg'unlashtiradi.
2. Qarzni taqsimlash
Qarzni to'lash jarayonini rejalashtirish, qarz olishning ko'lami va foiz
stavkalarini boshqarish orqali davlatning moliyaviy barqarorligini saqlab qolish
kerak. Bu jarayonlar kredit resurslariga talabni kamaytirishga yordam beradi.
3. Boshqarish tizimi va nazorat
Qarzni qaytarish vaqtida boshqa masalalarni, jumladan, foiz to'lovlarini va
asosiy qarzni to'lash muddatini hisobga olish lozim. Faqat qarz miqdorini emas,
balki uning to'lanish vaqtini va turini ham boshqarish kerak.
4. Foiz stavkalari va qarz qobiliyati
19

Foiz stavkalarini boshqarish, kredit olishning optimal shart-sharoitlarini
aniqlash davlatning qarzlarni boshqarish siyosatida asosiy elementdir. Foiz
to'lovlari ham davlatning umumiy xarajatlarini hisobga olgan holda qo'shimcha
risklar yaratmasligini ta'minlash muhim.
5. Muddatli rejalashtirish va qarzni qaytarish
Qarzni qaytarish uchun strategiyalar ishlab chiqish: qarz miqdorining
kamayishi va ularning muddatidan kelib chiqib, qaytarish rejalarini rejalashtirish.
6. Risklarni kamaytirish
Qarzdorlik xavfini kamaytirish uchun davlatni turli davlat siyosatlari orqali
kamaytirish. Bunga, misol uchun, valutaga va foiz stavkalariga ta'sir ko'rsatishni
kiritish mumkin.
Davlat ichki qarzlarini boshqarishning muvaffaqiyati iqtisodiyotning
umumiy holatiga, nafaqat qarz miqdori va muddati, balki jamg'arma resurslarining
etarliligi, ya'ni davlatning iqtisodiy salohiyatiga ham bog'liqdir.
O'zbekiston Respublikasi davlat ichki qarzlarini boshqarishning bir qator
yo‘llarini amalda qo‘llamoqda. Ularning asosiylari quyidagilardan iborat:
1. Ichki qarzlarni chiqarish va mahsulotlar yaratish
Davlat qarzlarini boshqarishda, ayniqsa, davlat byudjeti defitsitini
qisqartirish va investitsiyalarni jalb qilish uchun davlat obligatsiyalarini chiqarish
keng tarqalgan amaliyot hisoblanadi. O‘zbekiston Markaziy banki tomonidan
chiqarilgan va xususiy sektorga sotilgan davlat obligatsiyalari (govt bonds)
iqtisodiyotni moliyalashtirishda foydalanilmoqda. Bu davlat ichki qarzlarni
boshqarishning asosiy usullaridan biridir.
2. Davlat qarzining tuzilmasini diversifikatsiya qilish
O‘zbekiston, o‘z ichki qarzlarini uzoq muddatli va qisqa muddatli qarzlarga
taqsimlashga e'tibor qaratmoqda. Muddatli davlat obligatsiyalari chiqarish orqali
davlat o‘z qarzlarini strukturalashni amalga oshirmoqda. Bu orqali qarzning
to‘lanish muddati uzaytiriladi va davlatning iqtisodiy xavfsizligini oshiradi.
3. Tovarlar va xizmatlar bo‘yicha tashqi va ichki qarzlar bo‘linishi
20

Davlatning ichki qarzlarini boshqarishda samarali moliya siyosatini
yuritishda tizimli yangilanishlar amalga oshirilgan. Ushbu qarzlar odatda ichki
investitsiya va inflyatsiya darajasining nazorat qilinishiga asoslanadi, bu esa
iqtisodiyotni qayta tiklash va rivojlantirish uchun qulay muhit yaratadi.
4. Qarzni qaytarish va foiz to'lovlarini rejalashtirish
O‘zbekiston ichki qarzlarning qaytarilishini yaxshilashga harakat qilmoqda.
Davlat, qarzni qaytarish uchun ichki bozorni rivojlantirish orqali foiz to‘lovlari va
qarzni to‘lashni qulaylashtirmoqda. Hamma qarz to‘lovlari rejalashtirilgan
muddatlarda amalga oshiriladi, bu esa qarzlikni boshqarish jarayonini
engillashtiradi.
5. Moliyaviy hisobot va shaffoflikni oshirish
Davlat qarzlarini boshqarishda moliyaviy shaffoflikni oshirish,
jamoatchilikka qarz ma’lumotlarini ochiq va aniq tarzda taqdim etish juda muhim.
Bu davlat qarzlarining qayerga yo‘naltirilganini, ularning samaradorligini va
to‘lovlarni kuzatishni ta'minlaydi.
6. Ichki bozorda likvidlikni ta'minlash
O‘zbekiston Markaziy banki tomonidan amalga oshirilayotgan pul-kredit
siyosatlari orqali ichki bozorni rivojlantirish va likvidlikni ta'minlash, qarzning
samarali boshqarilishi uchun muhim omil hisoblanadi.
7. Ko‘p tarmoqli strategiyalarni ishlab chiqish
Davlat qarzini boshqarishdagi boshqa yo‘llardan biri turli kredit tashkilotlari
va investitsiyaviy kompaniyalar bilan hamkorlik o‘rnatish orqali ilg‘or modellarni
yaratishdir. Bu davlatning ichki qarzlarini diversifikatsiya qilish va turli
manbalarni jalb qilish imkonini beradi.
8. Iqtisodiy islohotlar va integratsiya
O‘zbekiston iqtisodiy integratsiya jarayonida, jumladan, Euronext va boshqa
xalqaro moliya bozorlari bilan integratsiya orqali davlat qarzlarini boshqarishda
ko‘proq imkoniyat yaratishni rejalashtirmoqda.
21

O‘zbekiston ichki qarzlarni samarali boshqarib, davlatning moliyaviy
holatini va iqtisodiy barqarorligini saqlab qolishni Ushbu usullar orqali maqsad
qilgan.
O'zbekiston Respublikasining davlat ichki qarzining tarmoqlar bo'yicha
taqsimlanishi 2024-yil 1-iyul holatiga ko'ra quyidagicha bo'ldi:
3-jadval
Qarzlarning tarmoqlar bo‘yicha taqsimlanishi
Tarmoqlar Million AQSH $ Foiz
Davlat budjeetining qo’llab-quvvatlash uchun 13024 42 %
Yoqilg’i-energetika sanoati 5741 19 %
Neft va gaz 1910 6 %
Elektr energetikasi sanoati 3487 11 %
Ko’mir sanoati 344 1 %
Transport va transport infratuzilmasi 2725 9 %
Temir yo’llar 1181 4 %
Magistiral yo’llar 1129 4 %
Havo transporti 416 1 %
Qishloq va suv xo’jaligi 2750 9 %
Qishloq xo’jaligi 1964 6 %
Suv xo’jaligi 786 3 %
Uy-joy kommunal xo’jaligi 2712 9 %
Uy-joy qurilishi 1348 4 %
Ichimlik suvi ta’minoti va kanalizatsiya 865 3 %
Shaxar va qishloqlarda infratuzilmani
yaxshilash 351 1 %
Maishiy chiqindilarni qayta ishlash 89 0 %
22

3.3. Davlat qarzlarining moliyaviy mustaqilligiga ta’siri.
Davlatning moliyaviy mustaqilligi uning iqtisodiy rivojlanishida muhim
o‘rin tutadi. Bu borada quyidagi omillar asosiy ahamiyatga ega: davlat byudjeti,
soliq tushumlari, tashqi qarz darajasi, eksport va import balansi.
4-jadval
Davlat byudjeti tarkibi va taqsimodi
Kategoriya Foiz
Ta’lim 20%
Sog’liqni saqlash 15%
Mudofa 25%
Transprot infratuzilmasi 10%
Ijtimoiy himoya 30%
Byudjet resurslarining samarali taqsimlanishi davlatning moliyaviy
mustaqilligini mustahkamlashga yordam beradi. Ijtimoiy himoyaga yuqori mablag‘
ajratilishi ichki iqtisodiy barqarorlikni ta'minlaydi .
23

Xulosa
O‘zbekiston Respublikasi davlat ichki qarzi mamlakatning iqtisodiy
taraqqiyoti va moliyaviy barqarorligini ta’minlashda muhim moliyaviy
vositalardan biri hisoblanadi. Davlat ichki qarzi aholi farovonligi va infratuzilma
rivojlanishiga qaratilgan ijtimoiy hamda iqtisodiy loyihalarni amalga oshirishda
foydalaniladi. Shu bilan birga, davlat ichki qarzining barqaror boshqaruvi
moliyaviy mustaqillikni saqlash va inflyatsiya darajasini nazorat qilish uchun
muhim omildi Hozirgi vaqtda O‘zbekiston Respublikasi davlat ichki qarzi hajmi
tarkibiy tuzilma va o‘sish dinamikasi bo‘yicha tahlil qilinganida, uni maqbul
darajada ushlab turish uchun qisqa muddatli va uzoq muddatli strategiyalar ishlab
chiqish zarurligi ko‘zga tashlanadi. Moliyaviy mablag‘lardan samarali foydalanish,
davlat qarzi tushgan mablag‘larni investitsion va ijtimoiy loyihalarga yo‘naltirish
davlat ichki qarzining ortiqcha ta’sirini kamaytirishda asosiy o‘rin tutadi.
Shuningdek, davlat ichki qarzini boshqarishda shaffoflik va hisobdorlikni
ta'minlash, mahalliy bozor ishtirokchilari orasida qarz vositalarini ommalashtirish
va ularning investitsion muhitga integratsiyasini oshirish davlat moliyaviy
barqarorligini mustahkamlashga xizmat qiladi. Shu sababli, davlat ichki qarzi
darajasini iqtisodiy rivojlanishga mos ravishda belgilash va samarali boshqarish
iqtisodiy barqarorlikning asosi hisoblanadi.
Mazkur qarz siyosatini muvaffaqiyatli amalga oshirish O‘zbekiston
iqtisodiyotini diversifikatsiya qilish, milliy daromadni oshirish va xalqaro iqtisodiy
raqobatbardoshlikni mustahkamlash imkonini beradi. Shu munosabat bilan, davlat
ichki qarzi moliyaviy asoslarga tayanib boshqarilishi zarur va kelajakda
mamlakatning iqtisodiy rivojlanishi uchun mustahkam poydevor yaratilishini
ta'minlaydi
24

Foydalanilgan adabiyotlar ro'yxati
1. "O‘zbekiston Respublikasining 2024-yil uchun Davlat byudjeti
to‘g‘risida" Qonuni – https:// l ex.uz
2. "O‘zbekiston davlat byudjeti taqchilligi va uning sabablari" –
https://k apital. uz
3. "Byudjet sohasidagi islohotlar va ularning natijalari" – https:// r eview.uz .
4. G‘ulomov S.S. "Moliyaviy boshqaruv asoslari" – Toshkent: "Iqtisodiyot"
nashriyoti, 2020.
5. Qodirov S.Q. "Davlat moliyasi" – Toshkent: "Fan va texnologiya", 2019.
6. Aminov N.A., G‘aniyev A. "O‘zbekiston Respublikasining soliq tizimi"
– Toshkent, 2022.
7. 6 . Abdukarimov I.T. "Iqtisodiy o‘sish va davlat moliyasi" – Toshkent:
Universitet nashriyoti, 2021.
8. Islomov B.R. "Davlat byudjetining ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishdagi roli"
– Iqtisodiyot va innovatsiyalar ilmiy jurnali, 2023.
9. Karimova D. "Davlat byudjeti va uning shakllanishi: O‘zbekiston
tajribasi" – Moliyaviy tahlil va boshqaruv jurnali, 2022.
10. Tursunov O. "Hududiy byudjetlarning muammolari va ularni hal qilish
yo‘llari" – Toshkent iqtisodiyot universiteti ilmiy axborotlari, 2021.
11. O‘zbekiston Respublikasi Moliya Vazirligi rasmiy sayti – www.mf.uz .
25

Sotib olish