Davlatning ijtimoiy siyosatining maqsadi tarkibi va vositalari - Iqtisodiyot - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	45000UZS
Hajmi	46.5KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	31 Iyul 2024
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Iqtisodiyot

Sotuvchi

Arabov Amirbek

Ro'yxatga olish sanasi 31 Iyul 2024

9 Sotish

Davlatning ijtimoiy siyosatining maqsadi tarkibi va vositalari

Sotib olish

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM, FAN VA
INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
MIRZO ULUG BEK NOMIDAGI O ZBEKISTON MILLIYʻ ʻ
UNIVERSITETINING JIZZ А X FILI А LI
“SIRTQI” F А KULTETI
“IQTISODIYOT” YO N
ʻ А LISHI
2-BOSQICH 551-22-GURUH TALABASI
ZIYATOV SHERALINING
“Iqtisodiyotni davlat tomonidan tartibga solish” F А NID А N
KURS ISHI
Mavzu: Davlatning ijtimoiy siyosatining maqsadi, tarkibi
va vositalari.
Bajardi: Ziyatov Sh
Ilmiy rahbar: Nizamitdinov A
Jizzax-2024
1

MUNDARIJA
Kirish ..........................................................................................................................3
I BOB. IJTIMOIY SIYOSATNING NAZARIY ASOSLARI ..............................6
1.1 Ijtimoiy siyosat mazmun mohiyati, maqsadlari, nazariyasi...................................6
1.2 Ijtimoiy mehnat faoliyati-ijtimoiy siyosat asosi sifatida, uning tarkibiy qismlari va
elementlari.....................................................................................................................9
II BOB. O’ZBEKISTONDA IJTIMOIY SIYOSATNING ASOSIY
YO’NALISHLARI .....................................................................................................12
2.1 O’zbekistonda ijtimoiy siyosatning o’ziga xos xususiyatlari................................12
2.2O’zbekistonda ijtimoiy siyosatning asosiy yo’nalishlari bo’yicha qilinayotgan
ishlari............................................................................................................................15
Xulosa .........................................................................................................................25
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati .........................................................................28
2

KIRISH
Kurs ishining dolzarbligi. Ijtimoiy muammolar, jamoat muammolari - shaxsga
bevosita yoki bilvosita ta'sir ko'rsatadigan va jamiyat a'zolarining barchasi yoki
muhim qismi nuqtai nazaridan, ularni bartaraf etish uchun jamoaviy sa'y-harakatlarni
talab qiladigan etarlicha jiddiy muammolar va vaziyatlar.
Ijtimoiy muammolarning o'ziga xos ro'yxati turli davrlarda va turli jamiyatlarda
farqlanadi va ularning tasavvurlari va g'oyalari vaqt o'tishi bilan o'zgaradi.
19- asr boshlarida paydo bo‘lgan va dastlab o‘ziga xos bir muammo –
boylikning notekis taqsimlanishiga ishora qilish uchun ishlatilgan.
Ijtimoiy muammolar, eng avvalo, jamiyatda o‘z o‘rnini topadigan, turli
shakllarda bo‘ladigan, ko‘pincha ijtimoiy muammolar ijtimoiy ziddiyatlarga aylanib
ketadi, to‘g‘rirog‘i, tez-tez emas, balki har doim, agar bu muammolar o‘z vaqtida hal
etilmasa.
Ijtimoiy muammolar insoniyat taraqqiyotining barcha bosqichlarida, ibtidoiy
jamiyatdan to hozirgi taraqqiyot bosqichiga, ya’ni XXI asrgacha bo‘lgan davrda sodir
bo‘lgan. Bu muammolarning farqi shundaki, ular har bir bosqichda turlicha namoyon
bo'lgan, ibtidoiy jamoada ular ibtidoiy jamiyatning shakllanishi shaklida namoyon
bo'lgan. Ibtidoiy jamiyatda huquqiy ortiqchalik degan narsa bor edi, bu ijtimoiy
munosabatlarning barcha jabhalarini tartibga solishni, haddan tashqari ko'tarilishni
(hayvonlarni qanday qilib to'g'ri pishirishni, teskari yoki pastga) borishni anglatardi
va agar kimdir bu tartibni buzsa, unga nisbatan qo'llanilgan. ommaviy tanbeh yoki
hatto ba'zi sanksiyalar, masalan, qabiladoshini kechki ovqatdan mahrum qilishda
ifodalangan. O'rta asrlarda ijtimoiy to'qnashuvlar va muammolar, masalan,
vatandoshlar o'rtasidagi noto'g'ri kiyimda aks etishi mumkin edi, tashqi ko'rinishi
boshqalarning tashqi ko'rinishidan biroz farq qiladigan odamlar allaqachon tashqarida
bo'lgan va unga nisbatan salbiy munosabatda bo'lgan. nizo yoki muammoga sabab
bo'ldi.
3

Ijtimoiy muammolar tarmoqlar bo‘yicha tasniflanadi: ijtimoiy-iqtisodiy,
ijtimoiy-siyosiy va boshqalar.
Hozirgi vaqtda eng keskin ijtimoiy muammolar qatoriga quyidagilar kiradi:
qashshoqlik, ishsizlik, bolalarning uysizligi, nogironlik, giyohvandlik, bola
huquqlarining buzilishi, qochqinlar va ko'chirilganlarning ahvoli, nogironlarning
ahvoli va boshqalar.
Ijtimoiy muammolarni hal qilish zamonaviy davlat faoliyatining eng muhim
qismidir. Ijtimoiy siyosat jamiyat taraqqiyotining turi va darajasi, aholining hukmron
mentaliteti, jamiyat ijtimoiy taraqqiyotida o‘z oldiga qo‘ygan maqsad va vazifalari
bilan chambarchas bog‘liqdir.
Siyosatning markaziy subyekti davlatdir. Davlatning ajralmas atributi -
hokimiyat, qonun va zo'ravonlik orqali odamlarning hayotiga, jamiyatdagi xatti-
harakatlariga hal qiluvchi ta'sir ko'rsatish va ta'sir qilish imkoniyati va qobiliyatini
ta'minlaydigan hokimiyat.
Har qanday ijtimoiy muammo, agar uning yechimi katta ijtimoiy guruhlar
manfaatlariga daxldor bo'lsa va davlat hokimiyatidan foydalanish bilan bog'liq bo'lsa,
siyosiy xususiyatga ega bo'ladi yoki ega bo'lishi mumkin.
Aholining asosiy ijtimoiy guruhlari manfaatlari va manfaatlari yo'li bilan
tartibga soladi.
Ijtimoiy sohada jamiyatning xo'jalik va xo'jalik faoliyati natijalari namoyon
bo'ladi va baholanadi, uning samaradorligi va odamlarning manfaatlari va
ehtiyojlarini qondirish qobiliyati tekshiriladi. Ijtimoiy sohada davlat siyosatining
insonparvarlik darajasi o‘z ifodasini topadi va namoyon bo‘ladi, u qanchalik kuchli
bo‘lsa, jamiyat taraqqiyoti yo‘nalishining insonparvarlik mohiyati, insonparvarlik
mazmuni shunchalik ravshan bo‘ladi.
Ijtimoiy siyosat uning mazmuni, ishlab chiqish va amalga oshirish shakllari va
usullariga qo'yiladigan talablarning mohiyatini ifodalovchi tamoyillar tizimiga
asoslanadi:
4

insonparvarlik, ijtimoiy adolat;
izchillik, uzluksizlik, ketma-ketlik;
ijtimoiy siyosatni amalga oshirish uchun maqsadlar va imkoniyatlarning
mutanosibligi (vaqt va zarur resurslar nuqtai nazaridan);
oshkoralik (ijtimoiy siyosat masalalari bo'yicha jamiyatning barcha guruh va
qatlamlari fikrini erkin ifodalash - boshqaruv organlarining omma bilan
"mulohazalari"ning mavjudligi);
ijtimoiy siyosatni ishlab chiqish va amalga oshirishda demokratizm (yirik
ijtimoiy-siyosiy qarorlar loyihalarini ochiq muhokama qilish, ijtimoiy
o‘zgarishlarning asosiy masalalari bo‘yicha jamoatchilik fikrini har tomonlama
aniqlash);
ijtimoiy siyosatni amalga oshirish ustidan jamiyatning samarali nazorati;
aholini ijtimoiy himoya qilish chora-tadbirlarini maqsadli yo‘naltirish,
aholining ijtimoiy himoyaga muhtoj va kam ta’minlangan qatlamlariga ijtimoiy
yordam ko‘rsatishni kuchaytirish. Ijtimoiy siyosatning mazmuni, uning maqsad va
vazifalari funksiyalar tizimida - nisbatan mustaqil, lekin bir-biri bilan chambarchas
bog'liq bo'lgan siyosiy faoliyat turlarida ochib beriladi. Ulardan eng muhimlari:
jamiyatning ijtimoiy guruhlari va qatlamlari, uning alohida a’zolari
manfaatlarini ifodalash, himoya qilish, muvofiqlashtirish ;
ijtimoiy sohadagi ijtimoiy qarama-qarshiliklarni maqbul hal etish, fuqarolar va
davlat o‘rtasidagi “muloqot”ni amalga oshirish;
aholining turli qatlamlarini birlashtirish, ularning manfaatlarini uyg'unlashtirish,
yaxlit ijtimoiy tizimni, barqarorlik va tartibni ta'minlash;
prognostik;
aholini ijtimoiy himoya qilish va boshqalar.
Funktsiyalar yordamida ijtimoiy siyosatning asosiy vazifasi - ijtimoiy
munosabatlarni uyg'unlashtirish, jamiyatning ijtimoiy rivojlanishini boshqarish
amalga oshiriladi.
5

Ijtimoiy siyosat sohalariga kelsak, bu erda, qoida tariqasida, ikkita nisbatan
mustaqil blokni ajratish odatiy holdir:
A) keng ma'noda jamiyat a'zolari hayotining barcha sohalariga taalluqli qarorlar
va faoliyatni, shu jumladan ularni tovarlar, uy-joy va ijtimoiy infratuzilma xizmatlari,
ish o'rinlari, maqbul pul daromadlari bilan ta'minlash, jamiyatni kengaytirish va
mustahkamlashni o'z ichiga olgan ijtimoiy siyosat. moddiy-texnik bazasini, aholi
salomatligini, uning ta'limi va madaniyatini muhofaza qilish va mustahkamlash,
fuqarolar hayoti uchun kafolatlangan ijtimoiy sharoitlar tizimini yaratish;
B) haqiqiy ijtimoiy siyosat (uning elementlari ijtimoiy himoya sohasidagi
siyosat va uning o'ziga xos turlari: oila siyosati, yoshlar siyosati, keksalar va
nogironlarni ijtimoiy himoya qilish siyosati).
Shuningdek, ayrim olimlarning fikricha, zamonaviy davlatlar faoliyatini tahlil
qilish asosida ijtimoiy siyosatning quyidagi tuzilmani tashkil etuvchi elementlarini
ajratish mumkin: ijtimoiy ta’minot, ijtimoiy yordam, ijtimoiy himoya, ijtimoiy ish.
Kurs ishining predmeti: Ijtimoiy , migrantlar , jamiyat , ijtimoiy-iqtisodiy,
ijtimoiy-siyosiy.
Kurs ishining maqsadi: Jamiyatning har bir fuqarosiga qo yadigan u yoki buʼ
iqtisodiy siyosiy huquqiy talabi odilligini, o zining xizmat qilaetgan ishining
ʼ
xaqligiga komil ishonch ma naviy ruxni oshiradi, shaxsni uluglaydi, aktiv hayotiy
ʼ
pozitsiyani vujudga keltiradi.
Kurs ishining vazifasi: menejment, siyosiy va tijoriy reklama va miya
yuvilgan qurbonlarni reabilitatsiya qilishni o‘rganadi.
Kurs ishining tuzilishi: kurs ishi 2 bob, 4 bo‘lim, xulosa va foydalanilgan
adabiyotlardan iborat.
6

I BOB. IJTIMOIY SIYOSATNING NAZARIY ASOSLARI
1.1 Ijtimoiy siyosat mazmun mohiyati, maqsadlari, nazariyasi
Ijtimoiy muammolar, jamoat muammolari - shaxsga bevosita yoki bilvosita
ta'sir ko'rsatadigan va jamiyat a'zolarining barchasi yoki muhim qismi nuqtai
nazaridan, ularni bartaraf etish uchun jamoaviy sa'y-harakatlarni talab qiladigan
etarlicha jiddiy muammolar va vaziyatlar.
Ijtimoiy muammolarning o'ziga xos ro'yxati turli davrlarda va turli jamiyatlarda
farqlanadi va ularning tasavvurlari va g'oyalari vaqt o'tishi bilan o'zgaradi.
19- asr boshlarida paydo bo‘lgan va dastlab o‘ziga xos bir muammo –
boylikning notekis taqsimlanishiga ishora qilish uchun ishlatilgan.
Ijtimoiy muammolar, eng avvalo, jamiyatda o‘z o‘rnini topadigan, turli
shakllarda bo‘ladigan, ko‘pincha ijtimoiy muammolar ijtimoiy ziddiyatlarga aylanib
ketadi, to‘g‘rirog‘i, tez-tez emas, balki har doim, agar bu muammolar o‘z vaqtida hal
etilmasa.
Ijtimoiy muammolar insoniyat taraqqiyotining barcha bosqichlarida, ibtidoiy
jamiyatdan to hozirgi taraqqiyot bosqichiga, ya’ni XXI asrgacha bo‘lgan davrda sodir
bo‘lgan. Bu muammolarning farqi shundaki, ular har bir bosqichda turlicha namoyon
bo'lgan, ibtidoiy jamoada ular ibtidoiy jamiyatning shakllanishi shaklida namoyon
bo'lgan. Ibtidoiy jamiyatda huquqiy ortiqchalik degan narsa bor edi, bu ijtimoiy
munosabatlarning barcha jabhalarini tartibga solishni, haddan tashqari ko'tarilishni
(hayvonlarni qanday qilib to'g'ri pishirishni, teskari yoki pastga) borishni anglatardi
va agar kimdir bu tartibni buzsa, unga nisbatan qo'llanilgan. ommaviy tanbeh yoki
hatto ba'zi sanksiyalar, masalan, qabiladoshini kechki ovqatdan mahrum qilishda
ifodalangan. O'rta asrlarda ijtimoiy to'qnashuvlar va muammolar, masalan,
vatandoshlar o'rtasidagi noto'g'ri kiyimda aks etishi mumkin edi, tashqi ko'rinishi
boshqalarning tashqi ko'rinishidan biroz farq qiladigan odamlar allaqachon tashqarida
bo'lgan va unga nisbatan salbiy munosabatda bo'lgan. nizo yoki muammoga sabab
bo'ldi.
7

Ijtimoiy muammolar tarmoqlar bo‘yicha tasniflanadi: ijtimoiy-iqtisodiy,
ijtimoiy-siyosiy va boshqalar.
Hozirgi vaqtda eng keskin ijtimoiy muammolar qatoriga quyidagilar kiradi:
qashshoqlik, ishsizlik, bolalarning uysizligi, nogironlik, giyohvandlik, bola
huquqlarining buzilishi, qochqinlar va ko'chirilganlarning ahvoli, nogironlarning
ahvoli va boshqalar.
Ijtimoiy muammolarni hal qilish zamonaviy davlat faoliyatining eng muhim
qismidir. Ijtimoiy siyosat jamiyat taraqqiyotining turi va darajasi, aholining hukmron
mentaliteti, jamiyat ijtimoiy taraqqiyotida o‘z oldiga qo‘ygan maqsad va vazifalari
bilan chambarchas bog‘liqdir.
Siyosatning markaziy subyekti davlatdir. Davlatning ajralmas atributi -
hokimiyat, qonun va zo'ravonlik orqali odamlarning hayotiga, jamiyatdagi xatti-
harakatlariga hal qiluvchi ta'sir ko'rsatish va ta'sir qilish imkoniyati va qobiliyatini
ta'minlaydigan hokimiyat. 1
Har qanday ijtimoiy muammo, agar uning yechimi katta ijtimoiy guruhlar
manfaatlariga daxldor bo'lsa va davlat hokimiyatidan foydalanish bilan bog'liq bo'lsa,
siyosiy xususiyatga ega bo'ladi yoki ega bo'lishi mumkin.
aholining asosiy ijtimoiy guruhlari manfaatlari va manfaatlari yo'li bilan
tartibga soladi.
Ijtimoiy sohada jamiyatning xo'jalik va xo'jalik faoliyati natijalari namoyon
bo'ladi va baholanadi, uning samaradorligi va odamlarning manfaatlari va
ehtiyojlarini qondirish qobiliyati tekshiriladi. Ijtimoiy sohada davlat siyosatining
insonparvarlik darajasi o‘z ifodasini topadi va namoyon bo‘ladi, u qanchalik kuchli
bo‘lsa, jamiyat taraqqiyoti yo‘nalishining insonparvarlik mohiyati, insonparvarlik
mazmuni shunchalik ravshan bo‘ladi.
Ijtimoiy siyosat uning mazmuni, ishlab chiqish va amalga oshirish shakllari va
usullariga qo'yiladigan talablarning mohiyatini ifodalovchi tamoyillar tizimiga
asoslanadi:
8

insonparvarlik, ijtimoiy adolat;
izchillik, uzluksizlik, ketma-ketlik;
ijtimoiy siyosatni amalga oshirish uchun maqsadlar va imkoniyatlarning
mutanosibligi (vaqt va zarur resurslar nuqtai nazaridan);
oshkoralik (ijtimoiy siyosat masalalari bo'yicha jamiyatning barcha guruh va
qatlamlari fikrini erkin ifodalash - boshqaruv organlarining omma bilan
"mulohazalari"ning mavjudligi);
ijtimoiy siyosatni ishlab chiqish va amalga oshirishda demokratizm (yirik
ijtimoiy-siyosiy qarorlar loyihalarini ochiq muhokama qilish, ijtimoiy
o‘zgarishlarning asosiy masalalari bo‘yicha jamoatchilik fikrini har tomonlama
aniqlash);
ijtimoiy siyosatni amalga oshirish ustidan jamiyatning samarali nazorati;
aholini ijtimoiy himoya qilish chora-tadbirlarini maqsadli yo‘naltirish,
aholining ijtimoiy himoyaga muhtoj va kam ta’minlangan qatlamlariga ijtimoiy
yordam ko‘rsatishni kuchaytirish. Ijtimoiy siyosatning mazmuni, uning maqsad va
vazifalari funksiyalar tizimida - nisbatan mustaqil, lekin bir-biri bilan chambarchas
bog'liq bo'lgan siyosiy faoliyat turlarida ochib beriladi. Ulardan eng muhimlari:
jamiyatning ijtimoiy guruhlari va qatlamlari, uning alohida a’zolari
manfaatlarini ifodalash, himoya qilish, muvofiqlashtirish ;
ijtimoiy sohadagi ijtimoiy qarama-qarshiliklarni maqbul hal etish, fuqarolar va
davlat o‘rtasidagi “muloqot”ni amalga oshirish;
aholining turli qatlamlarini birlashtirish, ularning manfaatlarini uyg'unlashtirish,
yaxlit ijtimoiy tizimni, barqarorlik va tartibni ta'minlash;
prognostik;
aholini ijtimoiy himoya qilish va boshqalar.
Funktsiyalar yordamida ijtimoiy siyosatning asosiy vazifasi - ijtimoiy
munosabatlarni uyg'unlashtirish, jamiyatning ijtimoiy rivojlanishini boshqarish
amalga oshiriladi.
9

Ijtimoiy siyosat sohalariga kelsak, bu erda, qoida tariqasida, ikkita nisbatan
mustaqil blokni ajratish odatiy holdir:
A) keng ma'noda jamiyat a'zolari hayotining barcha sohalariga taalluqli qarorlar
va faoliyatni, shu jumladan ularni tovarlar, uy-joy va ijtimoiy infratuzilma xizmatlari,
ish o'rinlari, maqbul pul daromadlari bilan ta'minlash, jamiyatni kengaytirish va
mustahkamlashni o'z ichiga olgan ijtimoiy siyosat. moddiy-texnik bazasini, aholi
salomatligini, uning ta'limi va madaniyatini muhofaza qilish va mustahkamlash,
fuqarolar hayoti uchun kafolatlangan ijtimoiy sharoitlar tizimini yaratish;
B) haqiqiy ijtimoiy siyosat (uning elementlari ijtimoiy himoya sohasidagi
siyosat va uning o'ziga xos turlari: oila siyosati, yoshlar siyosati, keksalar va
nogironlarni ijtimoiy himoya qilish siyosati).
Shuningdek, ayrim olimlarning fikricha, zamonaviy davlatlar faoliyatini tahlil
qilish asosida ijtimoiy siyosatning quyidagi tuzilmani tashkil etuvchi elementlarini
ajratish mumkin: ijtimoiy ta’minot, ijtimoiy yordam, ijtimoiy himoya, ijtimoiy ish. 2
Boshqalar, uning asosiy yo'nalishlari qatoriga quyidagilar kiradi: 1) sog'liqni saqlash
va majburiy tibbiy sug'urta; 2) oilani qo'llab-quvvatlash, onalik, bolalik va otalik; 3)
uy-joy siyosati, kommunal, aholiga maishiy xizmatlar; 4) qariyalar va nogironlarni
qo'llab-quvvatlash;
) aholi uchun ijtimoiy xizmatlar; 6) tabiiy muhitni muhofaza qilish; 7)
migrantlar, ayniqsa qochqinlar va ichki ko'chirilganlar uchun federal va mahalliy
(shahar) turar-joylari.
Ijtimoiy muammolarni davlat tomonidan hal etishning ma'nosi ham ijtimoiy
guruhlar o'rtasidagi, ham ular ichidagi munosabatlarni saqlash, jamiyat a'zolarining
farovonligi va turmush darajasini oshirish uchun shart-sharoitlarni ta'minlash,
iqtisodiy rag'batlantirishni shakllantirishda ijtimoiy kafolatlar yaratishdir. ijtimoiy
ishlab chiqarishdagi ishtiroki uchun. Shu bilan birga shuni ta’kidlash joizki,
davlatning butun ijtimoiy ishlab chiqarish sharoitlarini tartibga solish maqsadida
amalga oshirayotgan chora-tadbirlarining ajralmas qismi sifatida faoliyat yurituvchi
10

davlatning ijtimoiy siyosati umumiy iqtisodiy siyosat bilan chambarchas bog‘liqdir.
mamlakatdagi vaziyat.
Shunday qilib, ijtimoiy muammolarni davlat tomonidan hal etish haqida
gapirganda, biz, birinchi navbatda, jamiyatning turli a'zolari va guruhlari
daromadlarini taqsimlash va qayta taqsimlashga qaratilgan hukumatning harakatlarini
nazarda tutamiz. So'zning tor ma'nosida ijtimoiy siyosatni shunday ta'riflash mumkin.
Keng ma’noda ijtimoiy siyosat jamiyatning ijtimoiy barqarorligini ta’minlash va
mamlakatning barcha fuqarolari uchun imkon qadar bir xil “boshlang‘ich sharoitlarni”
yaratishga qaratilgan makroiqtisodiy tartibga solish sohalaridan biridir.
Ehtiyojmandlarni qo'llab-quvvatlashning eng dastlabki shakli, ehtimol, ona
tomonidan bolaga g'amxo'rlik qilishdir. Kattalar tomonidan bir-biriga ko'rsatiladigan
o'zaro yordam eski kunlarda muhtojlarga (oila a'zolari, bir qabila a'zolari) yordam
berishning yana bir misolidir. Rasmiy muassasalar keng tarqalgachgina "begona
(begona)ga yordam berish" kabi tushuncha paydo bo'lishi mumkin edi. Chet elliklarga
yordam berishning eng qadimgi shakllaridan biri diniy guruhlar tomonidan taqdim
etilgan.
Yordam va o'zaro yordam haqidagi ilk g'oyalarning kelib chiqishi qabila
jamiyatida o'zaro munosabatlar mexanizmlari shakllangan qabila jamiyati bosqichida
sodir bo'ladi. va qayta taqsimlash. Ulardan birinchisi sovg'alar almashinuvi, maishiy
va iqtisodiy sohalarda yordam ko'rsatish bilan bog'liq. Ikkinchisi - ortiqcha
mahsulotlarni taqsimlash bilan. Allaqachon bu bosqichda qabila makonining
sub'ektlari o'rtasida yordam, mafkuraviy sub'ektlar, shuningdek sovg'a almashish va
qo'llab-quvvatlash munosabatlarini tartibga soluvchi tamoyillarning shakllanishi sodir
bo'ladi. Biroq, bu hodisani belgilash va inson hayotining ko'plab sohalaridan ajratish
birinchi marta Qadimgi Yunonistonda sodir bo'lgan. Buning sababi shundaki,
insoniyat o'z mavjudligining boshqa sohalari qatorida ma'lum bir ma'naviy tajribani
to'plagan holda, uning do'stona tuyg'ulari, ta'sirlari, axloqiy aloqalari va munosabatlari
namoyon bo'ladigan maxsus sohani ajratib ko'rsatishni boshladi. Shunday qilib,
11

"xayriya" tushunchasi paydo bo'ldi. Yunon tilida bu odamlarga muhabbat degan
ma'noni anglatadi. Dastlab, miloddan avvalgi 5- asrda bu so'zning semantik ma'nosi
ilohiy marhamat g'oyalari bilan bog'liq edi, ammo miloddan avvalgi IV asrda. boshqa
ma'no bu tushuncha bilan bog'liq: bir shaxsning boshqasiga har qanday xayrixoh
munosabati. Gomer eposida filos oila va mehmondo'stlik instituti bilan bog'liq bo'lib,
bu erda so'z, birinchi navbatda, ijtimoiy yo'naltirilgan xususiyatga ega. Aflotun va
Aristotel xayriya deb hisoblashgan jamoat manfaati nuqtai nazaridan, bu faoliyat
alohida xususiy vazirlik emas, balki davlatning vakolati ekanligiga ishongan holda.
Aflotun “Tanriflar”da jamiyatda “ixtiyoriy xayrixohlik” bo‘lishi kerak, deb
hisoblaydi.
Xayriya nazariyasi va amaliyotining keyingi rivojlanishi Rim-katolik
cherkovining to'g'ridan-to'g'ri rahbarligida, G'arbiy Evropadagi reformatsiyagacha
davom etadi. 17- asrga kelib , cherkov yagona xayr-ehson qiluvchi mavqeini yo'qotdi,
G'arbiy Evropa dunyosi Platon va Aristotel g'oyalariga qaytdi. Fuqarolik jamiyati
barcha muhtojlarga yordam berish mas'uliyatini o'z zimmasiga oladi, xristian rahm-
shafqati mafkurasi ijtimoiy muhandislik g'oyalari bilan almashtirildi, garchi cherkov
xristian xayriya tashkiloti qo'llab-quvvatlash instituti sifatida o'z faoliyatini davom
ettirmoqda.
XVI asr davomida sanoat inqilobi natijasida krepostnoylar yerlardan quvib
chiqarildi, kambag'allarning yangi aholisi shaharlarga ish izlash uchun ketdi. 1601
yilda Angliyada birinchi mustamlakachilar tomonidan Amerikaga olib borilgan
mashhur Kambag'allar qonuni qabul qilindi. Uning tamoyillari va kontseptsiyalari hali
ham Qo'shma Shtatlardagi kambag'allarning farovonligiga va zamonaviy qonunlarga
ta'sir qiladi. 1662 yilda qaror qabul qilish to'g'risidagi qonun qabul qilindi
kambag'allar ustidan nazoratni kuchaytirdi, chunki u har bir kishidan ma'lum bir
okrugda mahalliy aholi sifatida ro'yxatga olinishini talab qildi. Turli mamlakatlar
qonunchiligida jamiyat nafaqat xayriyaga muhtoj, balki mehnatga layoqatli ishsizlar
uchun ham javobgar ekanligidan dalolat beradi. Bu davrda Angliyada kambag'allik
12

uchun nafaqa joriy etildi va 1834 yilda kambag'allarga yordam ko'rsatishni qat'iy
tartibga soluvchi maxsus qonunchilik paydo bo'ldi.
18- asr o rtalarida Shvetsiyada kambag allar uchun xayriya ko rinishlarida ikkiʻ ʻ ʻ
yo nalish farqlana boshladi: kasallarga xayriya va kambag allarga yordam berish.
ʻ ʻ
1862 yildan beri cherkov qonuni Shvetsiyadagi har bir cherkov cherkovidan
kambag'allar uchun kasalxonalar va uylar qurishni talab qiladi. 1847 yilda
Shvetsiyada kambag'allarga g'amxo'rlik qilish shakllari va usullari to'g'risida yangi
nizom qabul qilindi. 1862 yilgi shahar islohotlari kambag'allarning xizmatini
cherkovdan ozod qildi va shu vaqtdan boshlab u shahar inshootiga aylandi. 1
Kambag'allar uchun davlat xayriya tizimi bilan bir qatorda, birinchi navbatda,
mijozlarga individual yordam ko'rsatishga qaratilgan xayriya muassasalari tizimi
shakllantirildi.
Shunday qilib, 1866 yilda Stokgolmda "ochiq xayriya" tashkiloti - Patronaj
jamoat birlashmasi tashkil etildi. 1869-yilda Londonda ko‘rsatilayotgan yordamni
muvofiqlashtirish uchun xayrixohlar jamiyati tashkil etildi (yordam so‘rab murojaat
etuvchilarning markaziy katalogi tuzildi; yordam so‘rab murojaat qilganlar ularga
yordam bera oladigan tashkilotlar bilan bog‘langan).
Bunday tashkilotlar dunyoning boshqa mamlakatlarida ham yaratilmoqda.
Kambag'allarga g'amxo'rlik qilish to'g'risidagi 1871 yilgi farmon kambag'allarga
cheklangan yordam, yordam ko'rsatishning asosi o'z mablag'larining etishmasligi,
shuningdek, boshqa shaxslar tomonidan ta'minlanishi mumkin emas edi. Bu davrda
kambag‘allarning ro‘zg‘or tebratish qobiliyati va ishtiyoqi o‘rtasida aniq chegara
chizilgan.
Faqat tirikchilik qilish istagini hujjatlashtirganlar jamiyat tomonidan qo'llab-
quvvatlandi. XIX asr oxirida ko'plab Evropa mamlakatlarida:
mahkumlarga va ozodlikdan mahrum qilish joylaridan ozod qilinganlarga
yordam berishning maxsus davlat shakllari;
bemorlar uchun maxsus parvarishlash tizimlari;
13

ko'r va karlarga maxsus yordam;
aholining majburiy davlat-munitsipal ta'limi;
xususiy va kommunal ishga vositachilik qilish;
kasallar, ishsizlar uchun kasaba uyushma fondi va boshqalar.
19- asrning oxiriga kelib , ko pgina mamlakatlarda kambag allarga yordamʻ ʻ
ko rsatish bo yicha jamoat tashkilotlari, alohida shaxslar va tashkilotlar tomonidan
ʻ ʻ
xayriyaning turli shakllari, shuningdek, cherkovning xayriya faoliyati mavjud edi.
Bugungi kunda turli mamlakatlar ijtimoiy muammolarni hal qilishning turli
tizimini ishlab chiqdilar. Agar, masalan, AQSH va Yaponiyada asosiy e’tibor xususiy
sektor, xayriya, jamoat tashkilotlariga qaratilayotgan bo‘lsa, Yevropaning aksariyat
davlatlarida bu muammolarni hal qilishda davlat asosiy rol o‘ynaydi. Masalan,
Germaniya va Daniya davlat tomonidan ijtimoiy sohani keng qamrab olishi bilan
ajralib turadi.
Hozirgi kunda eng rivojlangan ijtimoiy siyosat tizimi Daniya davlatining
ijtimoiy siyosat tizimi hisoblanadi.
Shunday qilib, soliqlar, yig'imlar va turli xil pul to'lovlarining ma'lum bir
mexanizmi, shuningdek ularni qayta taqsimlash orqali davlatda kambag'al aholi
mavjud bo'lmaganda va ijtimoiy qarama-qarshiliklar darajasi kamaytirilganda bunday
ijtimoiy siyosatni amalga oshirishga imkon beradi. shunday darajadaki, turli xil
ijtimoiy nizolarning paydo bo'lishi amalda mumkin emas. Shuning uchun Daniya
“farovonlik davlati” deb ataladi.
Xorijiy tajriba ko‘rsatganidek, ijtimoiy muammolarni hal etishning eng
istiqbolli yo‘nalishlaridan biri bu yordamning pul va nopul turlarining muvozanatli
uyg‘unlashuvidir.
Xulosa qilib aytadigan bo'lsak, bugungi kunda aksariyat mamlakatlarda
fuqarolarning ahvoli hali ham ko'p narsani orzu qilmasa ham, davlat ijtimoiy siyosat
doirasida amalga oshirilayotgan turli tadbirlar orqali bu vaziyatni o'zgartirishga
harakat qilayotganini inkor etib bo'lmaydi. Ikkinchisining asosiy vazifasi ijtimoiy
14

munosabatlarni tartibga solishning tashkiliy, iqtisodiy, ilmiy-texnikaviy, axloqiy va
huquqiy chora-tadbirlarini ishlab chiqish va amalga oshirish orqali ijtimoiy
munosabatlarni uyg'unlashtirishdir.
1.2. Ijtimoiy mehnat faoliyati-ijtimoiy siyosat asosi sifatida, uning tarkibiy
qismlari va elementlari
Ijtimoiy mehnat taqsimoti — ijtimoiy mehnatning mustaqil vazifalarni
bajaruvchi mehnat turlariga ajralishi, ya ni mehnat faoliyati turlariningʼ
alohidalashuvi. Umuman jamiyatda mehnat taqsimoti asosida faoliyatni ayirboshlash
yotadi va har bir mehnat turi aniq bir mahsulotni yoki uning bir qismini yaratishga ix-
tisoslashadi. Faoliyat turlari bo yicha mehnat taqsimotining umumiy, xususiy va
ʻ
yakka ko rinishlari bor. Umumiy mehnat taqsimoti — jamiyat miqyosida yirik
ʻ
mehnat turlarining bir-biridan ajralib, mustaqil yirik sohalarga bo linishi (sanoat, q.
ʻ
x., transport va aloqa, qurilish, xizmat ko rsatish va h.k.). Xususiy mehnat taqsimoti
ʻ
— xalq xo jaligining yirik sohalari ichida tarmoqlarning (qarang x. da dehqonchilik,
ʻ
chorvachilik, bog dorchilik, sanoatda esa undirma va ishlov berish, og ir va yengil
ʻ ʻ
sanoat, mashinasozlikda esa avtomobilsozlik, traktorsozlik, samolyotsozlik,
stanoksozlik kabi tarmoqpar) vujudga kelishi. Yakka mehnat taqsimoti — kouxona,
birlamchi xo jalik sub yekti doirasida bo ladigan mehnat taqsimoti bo lib, bunda
ʻ ʼ ʻ ʻ
alohida bir mahsulot, mahsulotning tarkibiy butlovchi qismlarini i.ch. bo yicha
ʻ
ixtisoslashgan mehnat turlari ajralib, alohidalashadi.
Jamiyat taraqqiyoti tarixida birinchi yirik I.m.t. mehnat unumdorligining
o sishi bilan bog liq bo lib, uning natijasida jamiyatda faqat aqliy yoki jismoniy
ʻ ʻ ʻ
mehnat bilan shug ullanadigan kattakatta guruhlar, sinflar (mas, qullar va quldorlar)
ʻ
ga bo linish vujudga keldi. Ishlab chiqaruvchi kuchlarning o sishi asosida ikkinchi
ʻ ʻ
yirik I.m.t. yuz berdi — hunarmandchilik dehqonchilikdan ajrab chiqdi va bu bilan
shaharning qishloqdan ajralib chiqishi boshlandi. Hunarmandchilikning deh-
qonchilikdan alohidalashuvi natijasida tovar i.ch. yuzaga keldi. Ayirboshlashning
kuchayishi bilan uchinchi yirik I.m.t. — savdoning sanoatdan ajralishi yuz berdi.
Mashinalashgan industriyaning paydo bo lishi va rivojlanishi bilan I.m.t. da
ʻ
sanoatning mavqei o sib va yanada chuqurlashib bordi. Kapitalizmning rivojlanishi
ʻ
xalqlarning xo jalik yuritishdagi yaqinlashuviga, xalqaro mehnat taqsimotining paydo
ʻ
bo lishiga sharoitlar yaratdi. Jahon hamjamiyati mamlakatlari o rtasida xalqaro
ʻ ʻ
mehnat taqsimoti I.m.t. ning hozirgi davrdagi eng takomillashgan va barcha
15

mamlakatlarni qamraydigan shaklidir. Xalqaro iqtisodiy integratsiya I.m.t. asosida
vujudga kelib, iqtisodiy qoloklikni va xo jalik taraqqiyotidagi biryoqlamalikniʻ
bartaraf etish va farovonlikni ko tarishga xizmat qiladi (qarang
ʻ Mehnat taqsimoti ).
I.m.t. iqtisodiy qonun bo lib, unga binoan mehnat turlari uzluksiz ravishda bir-
ʻ
biridan ajralib, yangilari vujudga kelib, ixtisoslashuv yuz beradi va uning unumdorligi
ortib boradi. Mehnat taqsimoti va uning asosida ixtisoslashuv natijasida mahsulot
ayirboshlash yuz beradi, uning rivojlanishi esa bozor munosabatlarining shakllanib,
rivojlanishiga olib keladi.
Mehnat faoliyat i dega n da insonni biror m e hnat turi bilan band bo‘l i sh i tu shiniladi .
Mehnat faoliyati insonning hal qilinadigan vazifalar va bajariladigan ishlari yig‘indisidan
tashkil topadi.
Mehnat faoliyatining mohiyatini umumlashgan, hamda konkret shaklda olib
qaraladigan bo‘lsa, bir-biri bilan bog‘liq ikki muhim vazifani hal qilishning ob’ektiv
zarurati bilan belgilanadi. Bu vazifalardan biri — insonlarning moddiy mehnat elementlari
bilan o‘zaro harakatga kirishuvini aniklashdan iborat bo‘lsa, ikkinchisi — birgalikda yoki
o‘zaro bog‘langai faoliyat qatnashchilari o‘rtasida munosabatlari shakllanishidan iboratdir.
Xuddi mana shu narsa mehnat faoliyatini tashkil etish predmeti hisoblanadi. Buning
mohiyati mehnat faoliyatini tashkil etish vazifasiga (keng ma’noda olganda) mehnat
sub’ektini (ayrim xodim yoki mehnat jamoasi) aniqlash, uni zarur mehnat predmetlari va
vositalari bilan ta’minlash, qulay mehnat sharoitlarini yaratib berish, mehnat (ishlarini
bajarish) jarayonlarini tashkil etish, mehnatga haq to‘lash kabi masalalarini o‘rganish bilan
bog‘liqdir.
«Tashkil etish» tushunchasi frantsuzcha organisation, lotincha organizo -«tartibga
keltiraman» so‘zidan kelib chiqqan. Mazkur tushuncha yaxlit bir butunlik ichida o‘zaro
aloqalarning yuzaga kelishi hamda takomillashishiga olib keladigan jarayon yoki
harakatlar jamlamasini anglatadi. Tashkil etish deganda birgalikda amalga oshiruvchi
muayyan qoida va tamoyillar asosida, biror aniq maqsad sari harakat qiluvchi kishilarning
birlashgan faoliyati tushuniladi. Shunga ko‘ra , funktsional nuqtai nazardan, tashkil
etish ichki tartiblarni o‘rnatish va takomillashtirish jarayoni demakdir . Binobarin,
mehnatni tashkil etish atamasi kishilar faoliyatini tartibga solish va muayyan tizimga
keltirish ni anglatadi . Biroq, bunday ta’rif haddan tashqari umumiy bo‘lganligi uchun uni
mukammal deb bo‘lmaydi.
«Mehnatni tashkil qilish» tushunchasining paydo bo‘lish tarixiga to‘xtal gandi ,
albatta, ushbu masalaning asoschisi sifatida F. Teylorning (1856-1915) nomi tilga ol inadi .
F. Teylor mehnatni «ilmiy boshqarish» muammosini amaliy jihatdan asoslab bergan
bo‘lib, u iqtisodiyotda muhim o‘rin tutadi. Ammo, F. Teylor ko‘zda tutgan fan sohasini
16

iqtisodiyotda haddan tashqari toraytirib qo‘ygan. «Oqilonalashtirish» atamasi mazkur
fanni to‘g‘ri nomlash muammosini murakkablashtirdi, bu atama dastlab Germaniyada
qo‘llanilgan bo‘lib, keyinchalik u muayyan darajada boshqa mamlakatlar g a ham yoyildi.
Mazkur atama shu qadar noaniq va umumiy tusdagi mazmunga egaki, uni har qanday
yaxshilanishga nisbatan qo‘llash mumkin. Shuni ham aytish kerakki, rivojlangan xorijiy
mamlakatlarda hozirgi vaqtda «mehnatni ilmiy tashkil et ish» yoki «mehnatni tashkil et ish»
atamalari deyarli qo‘llanilmayapti.
Bu muammo juda ko‘pgina MD H mamlakatlari, jumladan, O‘zbekistonda ham
mavjuddir. Undan turli darajalarda o‘rin tutadigan xilma-xil hodisalarni nomlash uchun
foydalaniladi. «Tashkil etish» atamasi ayrim korxona, muassasa, firma va umuman
jamiyatga nisbatan qo‘llaniladi. Shu bilan birga, gap turli ob’ektlar: mehnat, ishlab
chiqarish, boshqarish to‘g‘risida borishi mumkin.
Jamiyatning ijtimoiy - iqtisodiy tuzilishi, ayni kishilarni mehnatga jalb etish,
mehnatning ijtimoiy taqsimoti, ijtimoiy mahsulotni taqsimlash usuli va ishchi kuchini
tiklash xususiyatlari ko‘rib chiqilayotganda «mehnatni ijtimoiy tashkil et ish»
tushunchasidan foydalaniladi.
1. Mehnat taqsimoti va kooperatsiyasi. Korxona miqyosida mehnat taqsimoti
amalga oshirilib, uning kooperatsiyasi puxta o‘ylab ko‘rilgandan keyin korxona ichida
mehnatni chuqur taqsimlash va kooperatsiyalashni amalga oshirish – alohida uchastkalar,
xodimlar o‘rtasida mehnatni taqsimlash, xodimlarni joy-joyiga qo‘yish, ular faoliyatining
o‘zaro bog‘lanishi va sinxronizatsiyasini ta’minlash imkonini beradi.
2. Mehnat jarayonlarini tashkil etish. Mehnat faoliyatini tashkiliy jihatdan
ta’minlash mehnat jarayonlarini tashkil etish, ya’ni aniq ish turini bajarishda
qo‘llaniladigan usullarni belgilab olishni nazarda tutadi. Mehnat jarayonlarini o‘rganib
chiqish va uni amalga oshirishga qancha ish vaqti sarflanishi zarurligini aniqlash eng
yaxshi ish usullarini tanlash, ish joylarini oqilona taqsimlash imkonini beradi.
3. Mehnatni me’yorlash. Mehnat me’yorini belgilamasdan turib, xodimlar
faoliyatini tashkiliy jihatdan ta’minlab bo‘lmaydi. Mehnatni me’yor lash xodimlar
faoliyatini tashkiliy jihatdan ta’minlashning turli variantlarini baholash vositasi bo‘lib
xizmat qiladi. Har qanday tashkiliy o‘zgarish ish vaqti sarflariga ma’lum darajada ta’sir
etishi tufayli mehnatni me’yorlash ushbu o‘zgarishlarni miqdoran baholab, eng oqilona
variantni tanlash imkonini beradi.
4. Ish joylarini tashkil etish. Mehnat jarayoni ma’lum vaqt va makonda amalga
oshiriladi. Ish joyi mehnatni makoniy qo‘llash ob’ekti bo‘ladi. Ish joyi ishlab chiqarish
jarayonining birlamchi bo‘g‘ini va tashkiliy-texnikaviy negizidir. Aynan unda ushbu
17

jarayon uch asosiy elementining birlashishi ro‘y beradi va uning bosh maqsadi – mehnat
buyumining moddiy jihatdan o‘zgartirilishiga erishiladi. Shu sababli ishlab chiqarish
topshiriqlarini o‘z vaqtida va sifatli bajarish uchun har bir ish joyi aniq ishning tabiatiga
ko‘ra muayyan tarzda tashkil qilingan bo‘lishi.
5. Mehnat sharoitlari. Mehnat sharoitlarini yaratish xodimlar faoliyatini ma’naviy
va moddiy jihatdan ta’minlashning ajralmas qismi bo‘ladi. Mehnat sharoitlari insonning
salomatligi va ish qobiliyatiga katta ta’sir ko‘rsatadigan muhim omildir. Mehnat
sharoitlarini yaxshilash, ishning qiziqarliligini oshirib, mehnatga ijodiy munosabatda
bo‘lishiga ko‘maklashib, katta ijtimoiy vazifani ham bajaradi.
6. Mehnat va dam olish tartiblari. Bir qator mualliflar mehnat va dam olish
tartiblarini takomillashtirish masalalarini mehnat sharoitlarini oqilonalashtirishning yagona
muammosi doirasida ko‘rib chiqadilar. Biz bunday yondashuvga e’tiroz qilmaymiz, lekin
ushbu masalalar ma’lum xususiyatlarga ega ekanligi va nisbatan mustaqil l igi tufayli ularni
xodimlarning faoliyatini tashkiliy jihatdan ta’minlashning alohida elementi deb qarash
maqsadga muvofiq dir .
7. Xodimlarni tanlash, tayyorlash va malakasini oshirish. Tashkiliy vazifalarni hal
qilishda xodimlarni tayyorlash va ularning faolli k darajasini oshirish katta ahamiyatga ega.
Bozor munosabatlarini rivojlantirish xodimlarni tayyorlash va malakasini oshirishga
yondashishni tubdan o‘zgartiradi. Yangi sharoitlarda xodimlar bilan ishlash sohasida
vaziyatga moslashuvchanlik zarur, ya’ni kasbiy tuzilma ishlab chiqarishning texnikaviy
negizi o‘zgarib borishiga muvofiq ravishda o‘zgaruvchan bo‘lishi lozim.
8. Mehnatni rag‘batlantirish. Mehnatni moddiy va ma’naviy rag‘batlantirish
tizimini yaratish ish haqi, lavozim maoshi turlari va tizimlaridan foydalanish, mukofotlash
tizimlarini ishlab chiqish kabilarni nazarda tutadi. Mehnatni rag‘batlantirishni tashkil etish
mehnat faoliyatida yuksak ko‘rsatkichlarga erishish maqsadida ish vaqtidan oqilona
foydalanish, ilg‘or ish usullarini o‘zlashtirish, ish joylarini yaxshiroq tashkil etish, ishda
zaruriy aniqlik va uyushqoqlikni ta’minlashga qaratilishi lozim.
9. Ijtimoiy-mehnat munosabatlari. Hozirgi vaqtda «ijtimoiy-mehnat
munosabatlari» atamasi ilmiy iste’molga kirib qoldi va faol ravishda ishlatilmoqda. U
nomlayotgan realliklarni tarkibiy element sifatida xodimlarning mehnat faoliyatini
tashkiliy jihatdan ta’minlashga kiritish o‘rinlidir.
10. Mehnat intizomi. Korxona xodimlarining umumiy mehnat natijalari har bir
xodimning shaxsiy mehnat natijalariga bog‘liqdir. Shu sababli ularning birgalikda faoliyat
olib borishlari uchun muayyan tartibni saqlab borish, ishning boshlanishi va tugallanishi,
tanaffuslar va hokazolarga rioya etish lozim. Bundan tashqari esa mehnat intizomini saqlab
borishning aniq mexanizmi ham zarur.
18

Mehnat taqsimoti - mehnat faoliyatining ayrim turlarini ajratish, o'zgartirish,
birlashtirishning tarixiy ravishda shakllangan jarayoni bo'lib, u tabaqalashtirish va
mehnat faoliyatining har xil turlarini amalga oshirishda uchraydi.
Farqlang:
Ijtimoiy ishlab chiqarish tarmoqlari bo'yicha umumiy mehnat taqsimoti;
Tarmoqlar ichidagi shaxsiy mehnat taqsimoti;
Texnologik, malaka va funktsional xususiyatlarga ko'ra tashkilotlar ichidagi
yagona mehnat taqsimoti.
Mutaxassislarning uyushgan guruhining umumiy mehnat unumdorligini
oshirishning sababi (sinergistik effekt):
 Oddiy takrorlanadigan operatsiyalar uchun qobiliyat va avtomatizmni
rivojlantirish
 Turli xil operatsiyalarni almashtirishga sarflanadigan vaqtni qisqartiring
 Mehnat taqsimoti kontseptsiyasi Adam Smit tomonidan "Millatlar
farovonligining tabiati va sabablarini o'rganish" besh jildlik risolasining dastlabki
uchta bobida to'liq tasvirlangan.
 Ajratish ijtimoiy mehnat taqsimoti jamiyatda ijtimoiy funktsiyalarni
odamlar va xalqaro mehnat taqsimoti o'rtasida taqsimlash.
 Ijtimoiy mehnat taqsimoti - bu mehnatni birinchi navbatda ishlab
chiqarish va boshqaruvchi mehnatga bo'lish. (F. Engels, Ant-Dyring, Op. 20-jild, 293-
bet)
 Zamonaviy dunyoda mehnat taqsimoti turli xil kasb va sohalarning
xilma-xil bo'lishiga olib keldi. Ilgari (qadimgi davrlarda) odamlar deyarli o'zlarini
zarur narsalar bilan to'liq ta'minlashga majbur bo'lishgan, bu juda samarasiz bo'lib, bu
hayotning oddiy uslubiga va qulaylikka olib keldi. Evolyutsiya, ilmiy va texnik
taraqqiyotning deyarli barcha yutuqlari mehnat taqsimotining doimiy ravishda amalga
oshirilishi bilan izohlanishi mumkin. Mehnat natijalari almashinuvi, ya'ni savdo
orqali, mehnat taqsimoti jamiyatda mumkin bo'ladi.
Biznes injiniringi nuqtai nazaridan, mehnat taqsimoti biznes jarayonlarining
funktsional parchalanishidir. Ko'pincha funktsiyalarning shunday qismini
avtomatlashtirishga yoki mashinaga ishonib topshirish mumkin bo'lgan alohida
shaklga bo'lish mumkin. Shunday qilib, mehnat taqsimoti bugungi kunda ham davom
etmoqda va masalan, avtomatlashtirish jarayonlari bilan chambarchas bog'liqdir.
Intellektual mehnat sohasida uning bo'linishi ham mumkin va juda foydali.
19

Mehnat taqsimoti butun mehnatni tashkil etish tizimidagi birinchi bo'g'in
hisoblanadi. Mehnat taqsimoti - bu mehnat faoliyatining har xil turlarini ajratish va
mehnat jarayonini qismlarga ajratish, ularning har birini umumiy funktsional, kasbiy
yoki malaka xususiyatlari birlashtirgan ma'lum bir ishchilar guruhi bajaradi.
Masalan, buxgalteriya hisobida ishning asosiy usuli bu mutaxassislarning
mehnat taqsimoti. Biz xodimlarning ishlarini buxgalteriya sohalarida etakchi
mutaxassislar va auditorlar rahbarligi ostida taqsimlaymiz, bu ularning ishlarining
maksimal samaradorligiga erishishimizga imkon beradi. Shunday qilib, biz
buxgalteriya hisobini avtomatlashtirish sohasidagi ilg'or tajribalarni va buxgalteriya
xizmatlarini boshqarish sohasidagi tajribani dinamik ravishda birlashtiramiz.
20

II BOB. O’ZBEKISTONDA IJTIMOIY SIYOSATNING ASOSIY
YO’NALISHLARI
2.1 O’zbekistonda ijtimoiy siyosatning o’ziga xos xususiyatlari
Muxtasar aytganda, bugun yurtimiz dunyoni o‘ziga chorlayapti, yopiqlikdan
ochiq pragmatik siyosat sari yuzlanmoqda. Bunday tutum, shubhasiz, bugungacha
mavjud bo‘lgan tartib-qoidalarni isloh qilish va ularni dunyo andozalariga
uyg‘unlashtirishni taqozo etadi. Kasaba uyushmalari Federatsiyasining hamkor
tashkilotlar ishtirokida“Harakatlar strategiyasi va kuchli ijtimoiy siyosat: xalqaro
amaliyot va O‘zbekiston tajribasi” mavzusidagi xalqaro konferensiyani o‘tkazish
tashabbusi mohiyatida ham aynan shu muddao mujassam topgan.
Biz nimalarni maqsad qilmoqdamiz? Eng avvalo, Harakatlar strategiyasi
doirasida mamlakatimizda hayotga tatbiq etilayotgan mutlaqo yangicha ijtimoiy
siyosatning mazmun va mohiyatini dunyo jamoatchiligiga yetkazish, qolaversa, davlat
organlari, kasaba uyushmalari, Savdo-sanoat palatasi va fuqarolik jamiyati boshqa
institutlarining aholini ijtimoiy himoya qilish borasidagi o‘zaro hamjihatligi va
sherikligi istiqbollarini belgilab olishni rejalashtirmoqdamiz.
Maqsadga ko‘ra, mazkur anjuman ijtimoiy-mehnat masalalarini hal
etishda bevosita qatnashayotgan ishtirokchilarning taklif va mulohazalari hamda
tajribalarini konstruktiv muhokama qilish, o‘zaro fikr almashishlari uchun xalqaro
platforma vazifasini o‘taydi. Bu format shak-shubhasiz,O‘zbekistonning ochiqligini,
faol, amaliy hamkorlikka, xalqaro va chet el tajribalarini o‘rganish asosida aholini
ijtimoiy himoya qilish bo‘yicha vazifalarni hal etishga tayyorligini ham namoyish
etadi.
Shuni alohida aytish kerakki, mazkur g‘oya Xalqaro Mehnat tashkiloti
(XMT), Xalqaro kasaba uyushmalari konfederatsiyasi (XKK), Umumevropa kasaba
uyushmalari mintaqaviy kengashi (UYEKUHK), Xalqaro ish beruvchilar tashkiloti
kabi nufuzli xalqaro tashkilotlar tomonidan qo‘llab-quvvatlandi. Va uning ishida
mazkur tashkilotlar mutasaddilari, shuningdek, ijtimoiy taraqqiyot, iqtisodiyot va
21

huquq sohasidagi milliy va chet ellik ekspertlar qatnashishi kutilayotir.
Forum o‘z dasturida mamlakatimizdagi ijtimoiy-iqtisodiy ahvol, sog‘liqni
saqlash sohasidagi ishlar, ta’lim, ijtimoiy infratuzilma, arzon uy-joylar, ish joylaridagi
mehnat sharoitlari, davlat organlari, kasaba uyushmalari va ish beruvchi hamkorligi
borasida aniq tasavvurga ega bo‘lishlari uchun ishtirokchilarning bevosita joylarga
safar uyushtirilishini ham ko‘zda tutgan. Qolaversa, anjumanda yalpi majlislardan
tashqari, aholining real daromadlari va bandligini izchil oshirish orqali faol ijtimoiy
himoya, aholini ijtimoiy himoyalash va sog‘lig‘ini muhofaza qilish yo‘nalishidagi
davlat tizimini takomillashtirish, xotin-qizlarning ijtimoiy-siyosiy faolligini oshirish,
aholining yashash sharoitlari yaxshilanishini ta’minlovchi arzon uy-joylar qurilishi,
yo‘l-transport, muhandislik-kommunikatsiya va ijtimoiy infratuzilmani rivojlantirish
hamda modernizatsiya qilish bo‘yicha maqsadli dasturlarni amalga oshirish, ta’lim va
fan sohasini rivojlantirish istiqbollari, yoshlarga oid davlat siyosatini takomillashtirish
kabi yo‘nalishlar bo‘yicha munozaralari ham rejalashtirilgan.
Dasturda, shuningdek, Xalqaro mehnat tashkilotining mehnatkashlar
faoliyati Byurosi (ACTRAV) shafeligida Markaziy Osiyo davlatlari kasaba
uyushmalari yetakchilari uchrashuvi ham o‘tkaziladi.
Keling, shu o‘rinda uchinchi ming yillikka kelib global dunyoda kasaba
uyushmalarining oddiy insonlar hayotidagi o‘rni, uning maqsad hamda vazifalari
aynan nimalarda ustuvor darajada namoyon bo‘layotganiga e’tibor qarataylik.
Eng avvalo, bu — to‘liq va mahsuldor bandlikni ta’minlash, mehnatga
munosib haq to‘lanishiga, ijtimoiy himoya va muloqotga erishish, qashshoqlikni
yo‘qotish, inson huquqlari va kasaba uyushmalari erkinligini kafolatlash, mehnat
munosabatlaridagi har qanday kamsitishlarni bartaraf etish, ayollar va erkaklar
tengligini ta’minlash, bolalar mehnati va majburiy mehnatga butunlay chek qo‘yishga
erishish hamda atrof-muhitni himoya lash kabi vazifalardan iboratdir.
Afsuski, bugun global mehnat bozori bu maqsadlarga erishish yo‘lida
22

yangidan-yangi to‘siqlarga uchramoqda va ta’bir joiz bo‘lsa, ular ijtimoiy-mehnat
sohasining zamonaviy qurilmasi poydevorini nuratmoqda.
Eng asosiy muammolar nimalarda ko‘rinadi? Birinchi muammo norasmiy
bandlikning o‘sishi, norasmiy sektorning rivojlanishi va kengayishi bo‘lib, u soliq
to‘lovlaridan tushadigan daromadlarning kamayishiga, rasmiy sektordagi
raqobatbardoshlikning pasayishiga, eng yomoni, ijtimoiy dasturlarning qisqartirilishi
va yetarlicha moliyalashtirilmasligiga olib kelmoqda.
Ikkinchi muammo masofaviy va ijara tariqasidagi mehnat, autsorsing va
autstaffing kabi mehnat mohiyatini tubdan yangilovchi formatning paydo bo‘lishi
bilan bog‘liqdir. Bu esa, o‘z-o‘zidan, mehnat munosabatlari sohasining shakl-
shamoyilini keskin o‘zgartirib, ijtimoiy himoyani juda past darajaga olib keluvchi
nostandart bandlik shakllarida namoyon bo‘lmoqda.
Uchinchi global muammo raqamli texnologiyalarning ijtimoiy hayotda
tobora faol qo‘llanilayotganiga borib taqaladi.E’tibor bering, axborot-
kommunikatsiya texnologiyalarining tezkor rivojlanishi hisobiga yaqin 25 yilda
sayyoramiz miqyosida ish joylarining 47 foizga qisqarishi taxmin qilinmoqda.
Tahlilchilarning hisob-kitoblariga ko‘ra, yaqin 15 yildan so‘ng, deylik, buxgalteriya,
sog‘liqni saqlash, advokatura, oliy ta’lim va xalq ta’limi sohalaridagi mavjud
mansabdor xizmatchilar o‘rinlariga deyarli ehtiyoj qolmaydi… Demakki, bugungi
dolg‘ali zamon bizning oldimizga asosi bundan 100 yil avval yaratilgan ijtimoiy
himoyaning klassik tizimlarini qayta shakllantirishni taqozo etayotir.
Xalqaro miqyosda ijtimoiy himoya eng kam darajasining tan olingan 9
turi mavjud bo‘lib, bular tibbiy xizmat, ishsizlik bo‘yicha nafaqa, baxtsiz hodisa yoki
kasb kasalligi bo‘yicha yetkazilgan zararni qoplash bo‘yicha nafaqa, homiladorlik va
tug‘ish nafaqasi, boquvchisini yo‘qotishi munosabati bo‘yicha nafaqa, kasallik
bo‘yicha nafaqa, qarilik bo‘yicha pensiya, oilaviy nafaqa, nogironlik bo‘yicha
nafaqalarni o‘z ichiga oladi. E’tiborli jihati, ushbu xizmatlarning 5 turi to‘liq, 2 turi
23

esa qisman ijtimoiy sug‘urta tizimi bilan qamrab olingan xodimning hissasiga to‘g‘ri
keladi. Biroq afsuski, bugunga kelib ijtimoiy sug‘urtalangan xodimlar soni borgan
sari kamayib ketayapti.
XMT ma’lumotlariga ko‘ra, ayni paytda dunyo aholisining 55 foizi ijtimoiy
himoyadan mahrum bo‘lsa, atigi 29 foizi kompleks ijtimoiy ta’minotdan foydalanish
imkoniyatiga ega. Pensiya yoshidagi keksalarning 68 foizi qarilik pensiyasini
olishadi. Bu esa ko‘plab mamlakatlarda ham jamg‘arib boriladigan, ham sug‘urtali
pensiya ta’minotining yetarlicha rivojlanmaganligini ko‘rsatadi. Yana bir og‘ir
muammo — taraqqiy topgan yigirma birinchi asrda ham, afsuski, insonlarning
sog‘liqni saqlashga bo‘lgan huquqi dunyoning ko‘pgina mintaqalarida hali real
haqiqatga aylanmadi. Bu, ayniqsa, aholining 56 foizi mazkur imtiyozdan mahrum
bo‘lgan qishloq joylariga taalluqlidir.
Demak, bu borada muhokama qilinishi lozim bo‘lgan mavzular yetarli.
Yaqinda XMT jahon hamjamiyatiga bugungacha amaliyotda bo‘lmagan
— xususiy beg‘araz yordamni eng kam darajadagi ijtimoiy himoyani ta’minlash
uchun yo‘naltirish haqidagi chaqiriq bilan murojaat qildi. Va bu bilan u o‘z tajribasida
jismoniy shaxs korxona va jamg‘armalarining beg‘araz yordamlaridan ijtimoiy
himoya maqsadida foydalanish mumkinligini e’tirof etdi.
24

2.2 O’zbekistonda ijtimoiy siyosatning asosiy yo’nalishlari bo’yicha
qilinayotgan ishlari
Ushbu vazifalarni amalga oshirish jarayonida kam ta’minlangan oilalar, ko‘p
bolali oilalar, pensionerlar, urush va mehnat faxriylarini jamoa shartnomalari va
kelishuvlari orqali moddiy qo‘llab-quvvatlash chora-tadbirlari qabul qilinadi.
Chunonchi, 2017-yilning o‘zida kasaba uyushmalari tomonidan 3073
nafar mehnat faxriysi va keksaning respublikamizdagi tarixiy shaharlar hamda
diqqatga sazovor joylari bo‘ylab ekskursiyasi tashkil etilgan bo‘lsa, 592 nafar yolg‘iz
keksa va nogironning kommunal to‘lovlari qoplab berildi. Davlat bayramlari
munosabati bilan “Muruvvat” va “Saxovat” uylarida madaniy-ma’rifiy tadbirlar
uyushtirilib, u yerdagilarga 136,4 million so‘mlik maishiy texnika, kiyim-kechaklar,
gigiyenik vositalar berildi.
Ayni chog‘da jamoa shartnomalari va kelishuvlari orqali 110 ming nafar
keksa avlod vakili ish beruvchilar va kasaba uyushmalari mablag‘lari hisobidan 41,9
milliard so‘m miqdorida moddiy qo‘llab-quvvatlandi.
Kasaba uyushmalari tizimidagi sanatoriylarda 2366 nafar urush va
mehnat fronti faxriysi davlat byudjeti mablag‘lari hisobidan sog‘lomlashtirildi, 7385
nafar ishlovchi pensioner va kasaba uyushma a’zosining ota-onalari esa imtiyozli
asosda, shuning dek, 344 nafar ishlovchi pensionerga bepul sog‘liqlarini tiklash uchun
imkoniyat yaratib berildi.
Xalq bilan muloqot va inson manfaatlari yili deb nomlangan 2017-yilda
kasaba uyushmalari mutasaddilari barcha nodavlat va notijorat tashkilotlar vakillari
bilan birga Qoraqalpog‘is ton Respublikasi, Buxoro, Jizzax, Navoiy, Samarqand,
Sirdaryo va Xorazm viloyatlari bo‘ylab 2 million 160 ming xonadonga tashrif
buyurib, oddiy odamlar hayotini o‘rganishdi. Ularda aholini qiynayotgan qariyb 650
25

mingta muammo aniqlanib, 556,5 mingta muammoni hal etish bo‘yicha chora-
tadbirlar ishlab chiqildi hamda yil mobaynida ularning ijrosi nazoratga olindi.
Kasaba uyushmalari Federatsiyasi tomonidan kam ta’minlangan va
ehtiyojmand oilalarni qo‘llab-quvvatlashga qaratilgan xayriya aksiyasi doirasida shu
yilning aprel-may oylarida 3280 bolaning sunnat to‘ylari va 616 yosh oilaning nikoh
to‘ylari o‘tkazildi.
Kasaba uyushmalari Federatsiyasi 2017-2018-yillarda aholining kam
ta’minlangan qatlamlarini ijtimoiy qo‘llab-quvvatlashga qaratilgan bir qator manzilli
dasturlar ijrosini ham muvofiqlashtirmoqda.Xususan, kasaba uyushmalari Ishchi
guruhlari tomonidan shakllantirilgan ro‘yxatlar asosida hunarmandchilik, tadbirkorlik
yo‘nalishlarini ochish, shaxsiy tomorqa uchastkasini, shuningdek, chorva mollari yoki
parranda xarid qilish,yo‘nalishlari bo‘yicha o‘z oilasining iqtisodini tiklash istagini
bildirgan minglab kam ta’minlangan oilalarga imtiyozli kreditlar olib berildi.Yuzlab
nochor oilalarning uy-joyi ta’mirlandi, minglab xonadonlarga maishiy texnika olib
berildi. Shunday oilalarning a’zolari bo‘lgan yuzlab og‘ir xasta bo‘lgan bemorlarga
moddiy ko‘mak berildi. Joriy yilda ham bu yo‘nalishdagi ishlar izchil davom
ettirilmoqda.
Kasaba uyushmalari Federatsiyasi aholini dori-darmon vositalari bilan
ta’minlashdek o‘ta mas’uliyatli va jiddiy vazifani ham muvofiqlashtirmoqda.
Bugungacha mamlakatning chekka tuman va qishloqlarida 2000 dan ortiq ijtimoiy
apteka ishga tushirilib, olis hududlarda yashovchi minglab insonlarning og‘irini
yengil, uzog‘ini yaqin qilishga bosh bo‘lindi.
Ko‘rinib turibdiki, Federatsiya faoliyati bugun birgina ish beruvchi va
ishchining munosabatlari bilangina cheklanib qolayotgani yo‘q. Aytish joiz bo‘lsa,
inson manfaatlari, uning yashash, mehnat qilish borasidagi huquqlarini
ta’minlashning ko‘p qirrali jihatlarida kasaba uyushmalari bevosita ishtirokchi, o‘z
so‘zi va o‘rniga ega tashkilotga aylanib ulgurdi. Shu ma’noda, to‘la ishonch bilan
aytish mumkinki, O‘zbekiston o‘zi to‘plagan va xalqqa, keng jamoatchilikka manzur
26

va ma’qul bo‘layotgan tajribasini dunyo jamoatchiligi e’tiboriga yetkazishi, bu
boradagi jahon hamjamiyati e’tibori va diqqat markazidagi muammolarni muhokama
qilish, ularning yechimi bo‘yicha tajribalarni o‘rtoqlashishga tayyor.
Binobarin, bo‘lib o‘tilishi kutilayotgan anjumanning biz uchun alohida
ahamiyat kasb etishi shubhasiz. Biz unda ishtirokchilar e’tiboriga quyidagi taklif va
mulohazalar bilan ham murojaat qilmoqchimiz:
mehnat va ijtimoiy munosabatlarni alohida-alohida tartibga solishga
yo‘naltirilgan mehnat qonunchiligini yanada takomillashtirish;
mehnat sohasidagi asossoluvchi tamoyillar va huquqlarni 40 soatlik ish haftasi,
yillik haq to‘lanadigan ta’til, onalikni muhofaza qilish va migrant mehnatkashlarning
asosiy huquqlarini himoyalashni kiritish bilan kengaytirish;
transmilliy korporatsiyalar xodimlariga bir xil qiymatga ega bo‘lgan mehnat
uchun teng haq to‘lash tamoyiliga rioya qilish;
mehnatni ilmiy asoslangan me’yorlashtirishni qayta tiklash;
XMT vakolatini inobatga olib, mehnat sohasini boshqarishda boshqa
xalqaro institutlar rolini qayta ko‘rib chiqish, XMT doirasida nazorat mexanizmi va
texnik hamkorlik imkoniyatlaridan yanada samarali foydalanish;
barcha uchun butun umri mobaynida (“bir umrlik ta’lim”) kasb ta’limiga ega
bo‘lishni soddalashtirish;
mehnat sohasini boshqarishda davlat organlari, kasaba uyushmalari va uch
tomonlama institutlar harakat sohasini aniq chegaralash;
mehnatga haq to‘lashning eng kam miqdori standartlari, ish vaqti va dam olish
vaqti me’yorlarini qat’iy nazorat qilish;
mehnat shartnomalarini digitalizatsiya qilishni joriy etish;
ijtimoiy himoyani noan’anaviy bandlikning barcha shakllariga keng yoyish;
kasaba uyushmalari va ish beruvchilar uyushmalarining uch tomonlama
tuzilmalardagi qonuniy vakilligi muammosini hal etish maqsadida mehnat sohasini
27

boshqarish borasida ijtimoiy sherik larning roli va o‘rnini qayta ko‘rib chiqish.
28

Xulosa
Bajarilgan ish natijalariga ko'ra, uning maqsadi, ya'ni, degan xulosaga kelish
mumkin. ijtimoiy muammolarni hal etishda xorijiy mamlakatlar tajribasini
o‘rganishga erishildi. Shu munosabat bilan quyidagi xulosalar chiqarish mumkin.
Ijtimoiy muammolarni davlat tomonidan hal etish har qanday rivojlangan
jamiyatning majburiy va ajralmas qismidir. Ijtimoiy muammolarni davlat tomonidan
hal etishning maqsadi - mamlakat ijtimoiy rivojlanishining barqarorligi.
19-20 - asrlar boshlarida Yevropa mamlakatlarida hal etila boshlandi .
Inqilobdan oldingi Rossiyada bu sohada alohida tashabbuslar mavjud edi.
G'arbiy Evropa mamlakatlari odamlarning ijtimoiy xavfsizligini rivojlantirish
bo'yicha eng ilg'or davlatlar qatoriga kiradi. Bir qator farqlarga qaramay, bu
mamlakatlardagi ijtimoiy muammolarni hal qilish tizimi juda ko'p umumiy
xususiyatlarga ega.
Germaniya tajribasida o'z fuqarolarini davlat tomonidan ijtimoiy himoya
qilishning rivojlangan tizimi mavjud bo'lib, uning tabiati milliy xususiyatlarga bog'liq
va ma'lum bir mamlakat uchun eng mos keladi.
Skandinaviya mamlakatlaridagi ijtimoiy muammolarni hal etish tajribasi shuni
isbotlaydiki, ijtimoiy loyihalarga haddan tashqari ishtiyoq iqtisodiy rivojlanishning
pasayishiga olib keladi, bu jamiyat va davlatning barcha sohalariga, jumladan, davlat
ijtimoiy sug‘urtasiga ham salbiy ta’sir ko‘rsatishi mumkin, bu esa zudlik bilan
islohotlarni talab qilishi mumkin.
Xorijiy davlatlar haligacha hal etilmagan muammolarga duch kelishmoqda. Bu
muammolar juda ziddiyatli va ko'p qirrali. Mavjud vaziyat uni o'zgartirishga
qaratilgan maxsus chora-tadbirlarni zudlik bilan qabul qilishni talab qiladi. Ammo
shunday bo'ldiki, odamlarning o'zi, har biri alohida-alohida, bu vaziyatga ta'sir qila
olmaydi, "inson - jamiyat - davlat" tizimi juda chalkash va undagi hamma shunchaki
kichik vint.
Shu bois, hozirgi vaqtda mavjud vaziyatni yaxshilash bo'yicha barcha zarur
29

choralarni "yuqoridan" (ya'ni, davlat qarorlari orqali) ko'rish va ijtimoiy
muammolarni hal qilishning murakkab tizimiga muammosiz kiritish kerak.
Davlatning bu sohadagi harakatlari odatda ijtimoiy siyosat deb ataladi. Ikkinchisi, o'z
navbatida, shaxs va jamiyat manfaatlarini uyg'unlashtirishga hissa qo'shishi, inson
manfaatlarini, uning huquq va erkinliklarini himoya qilishni kafolatlashi kerak.
Hozirgi bosqichda ijtimoiy siyosatning asosiy vazifalaridan biri aholini salbiy
oqibatlar ta'siridan ijtimoiy himoya qilishdir. Bu aholining pul daromadlari va tovar
resurslari o'rtasidagi muvozanatni saqlashni nazarda tutadi; fuqarolarning turmush
sharoitini yaxshilash uchun imkoniyatlar yaratish; aholiga xizmat ko‘rsatish sohasini
rivojlantirish, uning tovar va xizmatlar sifatiga bo‘lgan talabini qondirish; aholi
salomatligini mustahkamlash, uning maorif va madaniyatini yuksaltirish uchun
moddiy bazani kengaytirish. Shuningdek, jamiyatda ijtimoiy adolatni ta’minlash
davlat siyosatida muhim o‘rin tutadi.
Ushbu kurs ishini yozib, men xorijiy mamlakatlardagi ijtimoiy muammolar va
ularning yechimlari kabi murakkab hodisani tushunishga harakat qildim.
Ish jarayonida men uning asosiy maqsadiga erishdim, ya'ni. Xorijiy
mamlakatlardagi ijtimoiy muammolarning nazariy asoslari va ularni amaliyotga tatbiq
etishning asosiy mexanizmlarini o‘rgandim.
Shunday qilib, men aniqladimki, ijtimoiy siyosat tor ma'noda, birinchi
navbatda, jamiyatning turli a'zolari va guruhlari daromadlarini taqsimlash va qayta
taqsimlashga qaratilgan davlat harakatlarini nazarda tutadi va keng ma'noda
makroiqtisodiy tartibga solish sohalaridan biridir. jamiyatning ijtimoiy barqarorligini
ta'minlash va mamlakatning barcha fuqarolari uchun imkon qadar bir xil
"boshlang'ich sharoitlarni" yaratish uchun mo'ljallangan. Ijtimoiy siyosatning
mohiyati shundan iboratki, u davlat ichki siyosatining ajralmas qismi bo‘lib, uning
ijtimoiy dasturlari va amaliyotida o‘z ifodasini topadi, jamiyatdagi munosabatlarni
uning asosiy ijtimoiy guruhlari manfaatlari va manfaatlari orqali tartibga soladi.
Ijtimoiy siyosat sohalariga kelsak, ular odatda ikkitadir: keng ma'noda jamiyat a'zolari
30

hayotining barcha sohalariga ta'sir qiluvchi qarorlar va faoliyatni qamrab oladigan
ijtimoiy siyosat va ijtimoiy siyosatning o'zi (ijtimoiy himoya sohasidagi siyosat). .
Xorijiy davlatlarning bu boradagi tajribasini o‘rganar ekanman, bugun
davlatimiz oldida ijtimoiy siyosatda taraqqiyotning qaysi yo‘lidan borishni tanlash
masalasi turganini angladim. Bu muammoni to‘g‘ri hal etish uchun esa nafaqat
o‘zimizning, balki xorijiy davlatlarning bu boradagi tajribasini ham hisobga olish
zarur.
Ijtimoiy muammolarni hal etishni amalga oshirish mexanizmlaridan biri bu turli
xil ijtimoiy dasturlarni ishlab chiqish va amalga oshirishdir.
Shunday qilib, ijtimoiy muammolarni hal qilish har qanday jamiyat hayotining
eng muhim tarkibiy qismlaridan biri hisoblanadi, lekin uning rivojlanish darajasi
bevosita ushbu jamiyatning rivojlanish darajasiga bog'liq. Bu erda asosiy narsa
shundaki, bu yo'nalishdagi sa'y-harakatlar nafaqat "yuqoridan", balki "pastdan" ham
bo'lishi kerak, shunda har birimiz bu dunyodagi o'z ahamiyatini tushunamiz. Xulosa
o‘rnida shuni aytish kerakki, mehnatkashlar huquqlarini himoya qilish, ularga
munosib turmush sharoitlari yaratish bugungi zamonaviy dunyoning eng insonparvar
qadriyatlaridan biriga aylandi. Oddiy odamlar orzu-istaklari, dard-u tashvishlarini
o‘zida jamlagan bu ezgu qadriyat yangilanayotgan mamlakatimiz siyosati bilan
hamohang ekanligi har birimizni quvontiradi, albatta.
chet ellik aholini ijtimoiy himoya qilish
31

Adabiyotlar ro'yxati
1. Baturin L.A., Butov V.I. Bozor iqtisodiyoti sharoitida ijtimoiy soha. - Minsk: Slovo
nashriyoti, 1997. - 342 p.
2. Jukov V.I. Inson salohiyati: ijtimoiy rivojlanish indeksi // Rossiyada oila. - No 3,
1996. - b. 34 - 40.
3. Ignatov V.G. Ijtimoiy soha iqtisodiyoti: Darslik. - M.: "Mart" nashriyot markazi,
2005. - 528 b.
4. Kozlov A.A. Chet elda ijtimoiy ish: tendentsiya holati, istiqbollar / A.A. Kozlov. -
M .: Moskva psixologik va ijtimoiy instituti: Flint, 1998. - 224 p.
5. Lukyanenko V.I. Ijtimoiy ish nazariyasi va metodikasi: Darslik. - M.: "Soyuz"
nashriyoti, 1994. - 339 b.
6. Peshixonov Yu.V., Vodopyanov S.V. Ijtimoiy sohani moliyalashtirishning
zamonaviy muammolari // Moliya. - No3, 2001. - b. 20 - 39.
7. Pavlenok P.D. Ijtimoiy ish asoslari: Darslik. - M.: INFRA-M, 2001. - 395 b.
8. Chet elda ijtimoiy ish: Darslik / Komp. E.S. Novak, E.G. Lozovskaya, M.A.
Kuznetsova; Jami ostida ed. E.S. Novak. Volgograd: VolGU nashriyoti, 2001. - 172
p.
9. Ijtimoiy ish: nazariya va amaliyot: Proc. Nafaqa / Rep. ed. d.h.s., prof. E.I.
Xolostova, tarix fanlari doktori A.S. Sorvin. - M.: INFRA-M, 2004. - 427 b.
10. Teterskiy I.O. Ijtimoiy ishga kirish: Darslik. - 4-nashr. - M .: Akademik loyiha,
2004. - 496 b.
11. Tishin E.A. Ijtimoiy rivojlanishning dolzarb muammolari // Iqtisodchi. - No 4,
1997. - b. 15 - 19.
12. Xolostova E.I. Ijtimoiy ish: darslik. - M.: "Dashkov va K" nashriyot-savdo
korporatsiyasi, 2004. - 692 b.
13. Xolostova E.I. Ijtimoiy ish nazariyasi: Darslik. - M.: Yurist, 1998. - 334 b.
14. Sharonov A., Ilyin I. Davlat minimal ijtimoiy standartlari tizimini shakllantirish //
The Economist. - № 1, 1999.-b. 48-55.
32

15. Sharonov A. Ijtimoiy soha va ijtimoiy siyosat, mo''tadil liberalizatsiya // Rossiya
ijtimoiy-siyosiy xabarnomasi. - No 1, 1998. - b. 19 - 26.
33

Davlatning ijtimoiy siyosatining maqsadi tarkibi va vositalari

Sotib olish