Dixloretan ishlab chiqarish texnologiyasidagi xloratorni hisoblash

Dokument ma'lumotlari

Narxi	15000UZS
Hajmi	452.0KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	19 Noyabr 2024
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Kimyo

Sotuvchi

Azzam Qutbiddinov

Ro'yxatga olish sanasi 19 Noyabr 2024

0 Sotish

Dixloretan ishlab chiqarish texnologiyasidagi xloratorni hisoblash

Sotib olish

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM,
FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
TOSHKENT KIMYO - TEXNOLOGIYA INSTITUTI
YOQILG‘I VA ORGANIK BIRIKMALAR KIMYOVIY TEXNOLOGIYASI
FAKULTETI
ASOSIY ORGANIK SINTEZ TEXNOLOGIYASI KAFEDRASI
Ta’lim yo’nalishi: 5320400 – kimyoviy texnalogiya (organik moddalar)
Organik sintez jihozlari fanidan
KURS LOYIHA
Mavzu: Dixloretan ishlab chiqarish texnologiyasidagi xloratorni hisoblash

6-20 guruh talabasi : Boyqobilov To’lqin
Rahbar: Eshqulov X
Kurs loyiha himoyasida qo’yilgan baho: ____________

TOSHKENT-2024
1

Mundarija :
Kirish.................................................. ...............................................................................
1. Dixloretan (C H Cl ) ning sanoatdagi o'rni va qo'llanilishi.....................₂ ₂ ₂
1.1 Xlorator (xlorlash reaktori) ning roli va ahamiyati. ........ ....................
2 . Dixloretan ishlab chiqarish jarayoni va uning bosqichlari. ... .... ..............
3. Xlorlash jarayoni va uning kimyoviy asoslari.…………...
4. Xloratorning ishlash printsipi va texnologik o'ziga xosliklari...............
4.1 Xloratorning asosiy parametrlari (ko'rsatkichlari) va ularning o'zaro bog'liqligi...
4.2 Xloratorda o'tkaziladigan kimyoviy reaksiyalarni tahlil qilish.............................
4.3 Xloratorning ishlash samaradorligini baholash...................
5. Xloratorning konstruktiv xususiyatlari (masshtab, issiqlik almashinuvi, aralashuv).
Xulosa....................................................... ........................................................................
Foydalanilgan adabiyotlar.......................... .......................................................................
2

KIRISH
Kimyo sanoati bugungi kunda iqtisodiyotning asosiy tarmoqlaridan biri
bo‘lib, undan sanoat uchun zarur bo‘lgan turli xil kimyoviy moddalar ishlab
chiqariladi. Xususan, dixloretan ishlab chiqarish jarayoni organik kimyo sanoatida
muhim o‘rin tutadi. Dixloretan (C
2 H
4 Cl
2 ) xlorli uglevodorod bo‘lib, polivinilxlorid
(PVC) kabi polimerlarni ishlab chiqarishda xomashyo sifatida keng qo‘llaniladi.
Shu sababli uning ishlab chiqarish texnologiyasini o‘rganish va samaradorligini
oshirish bugungi kunda dolzarb masalalardan biridir.
Dixloretan ishlab chiqarishning asosiy bosqichlaridan biri xlorlash jarayonidir.
Ushbu jarayon odatda etilen (C2H
4 ) va xlor (Cl
2 ) o‘rtasidagi kimyoviy reaksiyaga
asoslanadi:
C
2 H
4 +Cl
2 →C
2 H
4 Cl
2
Bu jarayon issiqlik va yorug‘lik ta’sirida amalga oshadi. Reaksiyaning
samaradorligi va mahsulot sifatini ta’minlash uchun xlorator apparatini to‘g‘ri
hisoblash muhimdir. Xlorator – bu kimyoviy reaksiya sodir bo‘ladigan asosiy
apparat bo‘lib, uning konstruktsiyasi va parametrlarini aniqlash texnologik
jarayonning muvaffaqiyatli bajarilishini ta’minlaydi.
Xloratorning asosiy hisob-kitoblari quyidagi omillarni o‘z ichiga oladi:
 Hajmni aniqlash (reaksiya uchun zarur bo‘lgan reaksiya muhiti);
 Xlorning va etilenning stoixiyometrik nisbatlari ni aniqlash;
 Issiqlik almashinuvi jarayonlari, chunki xlorlash ekzotermik reaksiya
hisoblanadi.
Masalan, reaksiya issiqlik balansi quyidagicha ifodalanadi:
Q=m ⋅ c ⋅ Δ T
3

Bu yerda:
 Q – issiqlik miqdori (J);
 m – reaksiya massasi (kg);
 c – moddaning issiqlik sig‘imi (J/(kg·°C));
 Δ T – harorat o‘zgarishi (°C).
Mazkur kurs ishida dixloretan ishlab chiqarish texnologiyasida ishlatiladigan
xloratorning hisob-kitoblari yoritiladi. Xususan, apparatning hajmi, issiqlik
almashinuvi tizimi va reaksiya kinetikasini hisoblashning nazariy asoslari ko‘rib
chiqiladi.
Dixloretan ishlab chiqarish texnologiyasining dolzarbligi nafaqat sanoat uchun
iqtisodiy foyda, balki ekologik xavfsizlikni ta’minlash masalalarida ham
muhimdir. Xlorlash jarayonidagi issiqlik va chiqindilarni nazorat qilish zamonaviy
texnologiyalarni talab qiladi.
Kurs ishining asosiy maqsadi – xlorator apparatini samarali loyihalash
uchun zarur bo‘lgan texnologik va mexanik hisob-kitoblarni o‘tkazish hamda
bu jarayonni optimallashtirish bo‘yicha ilmiy asoslangan tavsiyalarni ishlab
chiqishdan iborat.
4

1. Dixloretan (C H Cl ) ning sanoatdagi o'rni va qo'llanilishi₂ ₂ ₂
Dixloretan (C H Cl ), shuningdek, 1,2-dixloretan nomi bilan tanilgan,
₂ ₄ ₂
xlorlangan uglevodorodlar sinfiga mansub bo‘lib, suyuq holatda mavjud.
Dixloretan o‘zining quyidagi xususiyatlari bilan ajralib turadi:
 Kimyoviy formulasi : C H Cl .
₂ ₄ ₂
 Molekulyar massasi : 98.96 g/mol.
 Fizik xususiyatlari : rangsiz, xushbo‘y hidga ega, oson yonuvchan bo‘lmagan
suyuqlik.
 Qaynoq harorati : 83.5°C, bu esa uni oson ajratib olish va qayta ishlash imkonini
beradi.
 Erituvchanligi : suvda kam eriydi, lekin organik erituvchilarda yaxshi eriydi.
Ushbu xususiyatlar dixloretanni sanoatda keng qo‘llaniladigan muhim kimyoviy
xomashyo va erituvchi sifatida ajratib ko‘rsatadi.
Dixloretan sanoatda, asosan, quyidagi ikki asosiy usul bilan ishlab chiqariladi:
1. Etilen va xlorning to‘g‘ridan-to‘g‘ri reaksiyasi :
C
2 H
4 +Cl
2 →C
2 H
4 Cl
2
Bu reaksiyada gaz holatidagi etilen va xlor qo‘shilib, suyuq dixloretan hosil
bo‘ladi. Jarayon issiqlik va yorug‘likni talab qiladi.
2. Etilen va xlorid kislotaning kislorod ishtirokida oksidlovchi reaksiyasi :

Bu usul ekologik xavfsizroq bo‘lib, chiqindilarni kamaytirishga yordam beradi.
Ishlab chiqarilgan dixloretan ko‘pincha keyingi texnologik jarayonlar uchun
xomashyo sifatida ishlatiladi.
Dixloretan dunyoda polimerlar va boshqa xlorlangan mahsulotlarni ishlab
chiqarishda muhim o‘ringa ega. U quyidagi sohalarda ishlatiladi:
1. Polivinilxlorid (PVC) ishlab chiqarish
Dixloretanning eng yirik iste’mol sohasi PVC ishlab chiqarish hisoblanadi.
Dixloretan vinilxlorid monomerining (VCM) asosiy manbasi hisoblanadi:
5

PVC esa qurilish materiallari (trubalar, deraza romlari), elektr kabellarini
izolyatsiyalash, sintetik materiallar ishlab chiqarish uchun keng qo‘llaniladi.
Organik erituvchi sifatida
Dixloretan kuchli erituvchi bo‘lib, yog‘lar, laklar, bo‘yoqlar va qog‘oz sanoatida
erituvchi sifatida ishlatiladi. Shuningdek, laboratoriyalarda ham reagent sifatida
qo‘llaniladi.
Kimyoviy vositalar ishlab chiqarish
Dixloretan turli xil kimyoviy mahsulotlarni, jumladan, polimerlar, farmatsevtik
moddalarning sintezi uchun zarurdir. Masalan, u asbobsozlikda plastifikatorlar va
stabilizatorlar ishlab chiqarishda ishlatiladi.
Dixloretan ishlab chiqarishning iqtisodiy va ekologik ahamiyati quyidagicha:
Iqtisodiy ahamiyati
Dixloretan dunyoda yillik ishlab chiqarilishi bo‘yicha asosiy kimyoviy moddalar
qatoriga kiradi.
Uning asosiy iste’molchilari Xitoy, AQSh va Evropa davlatlaridir. Dixloretan
orqali hosil bo‘ladigan PVC butun dunyo sanoati uchun yirik moliyaviy qiymatga
ega.
Ekologik masalalar
Dixloretan ishlab chiqarish va foydalanishda atmosferaga zararli moddalar chiqishi
kuzatiladi. Bu ekologik xavfsizlik choralarini ko‘rishni talab qiladi.
Qayta ishlash va chiqindilarni kamaytirish bo‘yicha zamonaviy texnologiyalar
ishlab chiqilgan bo‘lsa-da, jarayonni ekologik jihatdan to‘liq xavfsiz qilish hali
ham dolzarb masala hisoblanadi.
Dixloretanning boshqa sanoat tarmoqlaridagi qo‘llanilishi ham kengayib
bormoqda:
 Energetika : U neftni qayta ishlashda erituvchi sifatida ishlatiladi.
 Farmatsevtika : Bir qator dorivor moddalar sintezida ishtirok etadi.
 Lak-bo‘yoq sanoati : Yorqin va chidamli bo‘yoqlar olish uchun erituvchi sifatida.
6

 Qishloq xo‘jaligi : Pestitsid va insektitsidlarni ishlab chiqarishda foydalaniladi.
1.1 Xlorator (xlorlash reaktori) ning roli va ahamiyati
Xlorid kislota ishlab chiqarish texnologiyasi

Vodorod xloridning suvli eritmasi xlorid kislota deb nomlangan, chunki
uzoq vaqt davomida u osh tuzidan sulfat kislotasi bilan ta’sirlanib olingan. Bu,
uzoq vaqt davomida xlorid kislota ishlab chiqarish usuli sulfat usuli deb ataladigan
edi. Keyin uni sintetik olish usullari ishlab chiqarildi. Bundan tashqari, muhim
miqdordagi vodorod xlorid organik xlorlashda yon mahsulot sifatida olingan
moddalardir.
Shunday qilib, sanoatda xlorid kislota quyidagicha yo’llar bilan olinadi:
–sulfat;
–sintetik;
– bir qator jarayonlarning yon maxsulotlar(yon gazlar)dan.
Barcha holatlarda xlorid kislota ishlab chiqarish ikki bosqichdan iborat:
7

1) vodorod xloridni olish
2) vodorod xloridning suvga singishi (yutilishi).
Xloratorning samaradorligini hisoblashda texnik xlorning iste'mol miqdorini
hisoblash muhimdir. Keltirilgan formula bo'yicha hisoblashni moslashtiramiz:
Masalan:
1190.5 *2.28 + 217.7 * 2.71 + boshqalar uchun berilgan qiymatlar asosida
hisoblash olib boriladi.
Hisoblash natijasi:
Vodorod xlorid xloratorning chiqindilari tarkibida bo'lishi mumkin. Formulaga
mos holda:
Misol:
 Komponentlar va koeffitsientlar yordamida jadvalni to'ldiramiz:
Natija:
Egzoz gazlarining miqdori va tarkibi:
Keltirilgan jadvaldan foydalanib, barcha gazlarning hajmi va massasi hisoblanadi:
8

Natijalar barcha gazlarning umumiy miqdorini ko'rsatadi va samaradorlikni
baholash uchun ishlatiladi.
Issiqlik balansining baholanishi:
Xlorator samaradorligini aniqlashda issiqlik balansi quyidagi formula yordamida
baholanadi:
Misol:
Sulfat usuli natriy xlorid NaCl bilan
konsentrlangan sulfat kislota N2SO4 (92-93%) 500-550 ° C da o’zaro ta’siriga
asoslangan.
2NaCl + H2SO4 → Na2SO4 + 2HCl
9

Kam miqdordagi konsentrlangan sulfat kislota ishlatilmaydi, chunki bu holda
vodorod xlorid suv bug’lari bilan haddan tashqari suyulib ketadi va bu
konsentrlangan xlorid kislotani olishni qiyinlashtiradi.
Elementlardan vodorod xloridni sintezi kontsentrlangan
xlorid gaz (tarkibida 80-90% va undan ko’p HCl mavjud) olish,va uni distillangan
suv bilan singdirish imkon beradi, bundan tashqari uning konsentratsini 38% ga
yetkazish mumkin bo’lgan usul hisoblanadi.
Sanoatda sintetik, texnik, yuqori tozaligi va reaktiv xlorid kislotasini ishlab
chiqariladi. Birinchi ikkita turi kimyo, fotokimyoviy, oziq-ovqat, farmatsevtika
sanoati, qora va rangli metallurgiya uchun mo’ljallangan; qolganlari ilmiy
tadqiqotlarda, laboratoriyalarda ishlatiladi. Xlorid kislota ishlab chiqarish ikki
asosiy ketma-ket jarayondan iborat: xlorid vodorod ishlab chiqarish va uning suvga
singishi. Ishlab chiqarish usullari faqat birinchi asosiy jarayonda farqlanadi.
Organik birikmalar xlorlash vodorod xlorid sintez chiqindisi sifatida ajralib
chiqadi. Shuning uchun bunday xomashyodan olingan xlorid kislotaning narxi
ancha past va bu usul ishlab chiqarish samaradorligini oshirishda tobora muhim
ahamiyat kasb etmoqda. Boshqa ishlab chiqarish usuli sintetik bo’lib , bu erda xom
ashyo natriy xloridning suvli eritmalarini elektroliz qilish natijasida
olingan xlor va vodoroddir :
Xlorid kislotaning to’g’ridan-to’g’ri sintezi yonishning zanjirli reaktsiyasiga
asoslangan:
Н2 + Сl2 ↔ 2НСl + 184,7 kJ
10

Xlorid kislota olishning texnologik sxemasi:
1 – burner; 2 – ko’rish oynasi; 3 – olovga chidamli g’isht; 4 – himoya devor; 5
– olovli pechning tanasi; 6 – asbest qoplamasi; 7 – vodorod xloridni olib
tashlash uchun tarmoq trubkasi; 8.9 – assimilyatsiya minoralari; 10 –
eksgauster
Reaktivlarning bir xil ta’minoti va vodorodning 5-6% ortiqcha bo’lishi bilan
yonish sodir bo’ladi. Pechdan chiqayotgan gaz sovutilib, 8 va 9-yutuvchi
minoralarga kiradi. Ulardan birinchisida 35%, ikkinchisida 31,6% xlorid kislota
eritmasi olinadi. Bitta yutish minorasining quvvati 30 tonna 35% xlorid kislota
eritmasidir.
11

2 . 2 . Dixloretan ishlab chiqarish jarayoni va uning bosqichlari
Dixloretan (C H Cl ) ishlab chiqarish texnologiyasi kimyo sanoatining muhim₂ ₄ ₂
yo‘nalishlaridan biridir. Dixloretan, asosan, polivinilxlorid (PVC) ishlab
chiqarishda xomashyo sifatida ishlatiladi va ushbu jarayonning yuqori
samaradorligi hamda ekologik xavfsizligi sanoatda dolzarb masaladir.
Dixloretan ishlab chiqarishning ikki asosiy usuli mavjud:
1. Etilen va xlorning bevosita qo‘shilish reaktsiyasi (klassik usul).
2. Oksixlorlash jarayoni , ya’ni etilen va HCl ni kislorod ishtirokida qayta ishlash.
Bu usullar zamonaviy kimyoviy texnologiya talablariga javob beradigan xlorator
reaktorlarida amalga oshiriladi. Har bir jarayonning texnologik bosqichlari alohida
muhim ahamiyatga ega.
Texnologik jarayonning mohiyati:
Etilen va xlor gazlari reaksiyaga kirishib, 1,2-dixloretan hosil qiladi:

Bu jarayon ekzotermik bo‘lib, energiyaning bir qismi issiqlik sifatida ajralib
chiqadi. Jarayon odatda 50-90°C haroratda va 2-3 atm bosimda amalga oshiriladi.
Bosqichlari:
1. Xomashyolarni tayyorlash:
Etilen (C H ) neft yoki gazni kraking qilish orqali olinadi.
₂ ₄
Xlor (Cl ) elektroliz jarayonida ishlab chiqariladi.
₂
2. Reaktor sharoitini nazorat qilish:
Reaksiya yoritilgan yoki isitilgan xloratorda amalga oshadi. Yorug‘lik
molekulalarni faollashtirib, reaksiyani tezlashtiradi.
Ajralib chiqqan issiqlik issiqlik almashtirgich orqali chiqariladi.
3. Mahsulotlarni ajratish:
Reaksiyadan so‘ng hosil bo‘lgan dixloretan gaz holatidan suyuqlikka
kondensatsiya qilinadi.
12

Gazlar (reaktsiyaga kirmagan xlor va etilen) chiqarib tashlanadi yoki qayta
ishlatiladi.
Afzalliklari:
 Soddaligi va yuqori samaradorlik.
 Arzon xomashyo va minimal texnologik qurilma talabi.
Kamchiliklari:
 Reaksiya mahsulotida oz miqdorda qo‘shimcha moddalar (masalan, trixloretan)
hosil bo‘lishi mumkin.
 Xlorning yuqori zaharliligi ekologik muammolar keltirib chiqaradi.
Texnologik jarayonning mohiyati:
Oksixlorlash – etilen va xlorid kislotaning kislorod ishtirokida dixloretan hosil
qilish reaktsiyasidir:

Ushbu jarayon katalizator ishtirokida yuqori harorat va bosim sharoitida amalga
oshadi.
Bosqichlari:
1. Reaksiya zonasini tayyorlash:
Etilen, HCl va kislorod reaktorga uzatiladi.
Katalizator sifatida odatda mis xloridlari yoki boshqa metall asosli katalizatorlar
ishlatiladi.
2. Reaksiya:
Jarayon 200-250°C haroratda va 4-6 atm bosimda amalga oshadi.
Ajralib chiqqan issiqlik maxsus sovitish tizimlari orqali yo‘q qilinadi.
3. Ajratish va tozalash:
Hosil bo‘lgan dixloretan va suv bug‘lari kondensatsiya qilinadi.
Qayta ishlanmagan xlorid kislota (HCl) reaktorga qaytariladi.
Afzalliklari:
 HCl chiqindilaridan qayta foydalanish imkonini beradi.
 Ekologik xavfsizroq.
13

Kamchiliklari:
 Yuqori texnologik xarajatlar.
 Oksixlorlash uchun maxsus katalizatorlar kerakligi.
Ishlab chiqarish jarayonining asosiy apparatlari
1. Xlorator reaktor:
Etilen va xlorning reaksiyasini amalga oshirish uchun ishlatiladi.
Material tanlovi korroziyaga chidamli bo‘lishi kerak (masalan, zanglamaydigan
po‘lat).
2. Issiqlik almashtirgich:
Reaksiya paytida ajralgan issiqlikni sovutish uchun ishlatiladi. Bu issiqlik boshqa
texnologik jarayonlarga uzatilishi mumkin.
3. Ajratuvchi kolonnalar:
Dixloretanni xlor va boshqa gazlardan ajratish uchun ishlatiladi.
4. Kondensator:
Gazlarni suyuqlikka aylantirish uchun.
Jarayonni nazorat qilish
Dixloretan ishlab chiqarish yuqori aniqlik va texnologik nazoratni talab qiladi.
Quyidagilar muhim:
 Harorat va bosimni boshqarish: Optimal sharoitlarni saqlash reaksiya
samaradorligini oshiradi.
 Katalizatorning holati: Katalizatorlar reaksiya tezligini oshiradi, ularning
eskirishi samaradorlikni pasaytiradi.
 Ekologik xavfsizlik: Chiqindilarni to‘g‘ri boshqarish va zararli gazlarni tozalash
texnologiyalari zarur.
Jarayonning ekologik xavfsizligi
Ishlab chiqarish jarayonida xlor va xlorid kislotaning zaharli chiqindilarini
boshqarish muhimdir. Zamonaviy texnologiyalar quyidagi choralarni ko‘rishga
imkon beradi.
14

3. Xlorlash jarayoni va uning kimyoviy asoslari
Xlor (yun. chloros — och yashil, sarg ishyashil, lot. Chlorum), Clʻ
— Mendeleyev davriy sistemasining VII guruhiga mansub kimyoviy element,
galogenlarga kiradi. Tartib rakami 17, atom massasi 35,453. Normal sharoitda 2
atomli gaz (S12). Xlorni ilk bor 1774 yilda shved kimyogari Xlor Sheyeli xlorid
kislotani marganets (R/)oksid ta sirida oksidlab hosil qilgan. Xlor GeyLyussak,
ʼ
fransuz kimyogari Xlor Tenar, ingliz kimyogari va fizigi Xlor Devi 1810 yilda
Xlorning element ekanligini isbot qilishdi.
Xlor Yer po stining massa jihatidan 1,710^2% ini tashkil etadi, dengiz va
ʻ
okean suvlarida 2% gacha Xlor mavjud. Faol element bo lgag gi sababli erkin
ʻ ʻ
holda vulqon gazlaridagina uchraydi. Asosiy minerallari: ga lit NaCl, silvin KS1,
silvinit KClNaCl, bishofit MgCl26H2O va boshqa Xlor 2ta barqaror izotoplar
35S1(75,53%) va 37S1(24,47%) aralashmasidan iborat. Sun iy radioaktiv
ʼ
izatoplaridan 34S1(T|/2=32,4 min), 36S1 (T1/2=3,08105 y.), 38S1(T|/2=37,29
min) kimyoviy va biokimyoviy jarayonlarni o rganishda foydalaniladi.
ʻ
Xlor — o tkir hidli, sarg ishyashil tusli gaz. Havoga nisbatan 2,5 marta og ir.
ʻ ʻ ʻ
Suyuqlanish temperaturasi — YUG, kaynash temperaturasi 34,G, zichligi
3,214 kg/m3. Suvda yaxshi eriydi. Tra ko tarilishi bilan Xlorning suvda
ʻ
eruvchanligi pasayadi (100° li suvda Xlor amalda erimaydi). Xlor o z
ʻ
birikmalarida — 1, +1, +3, +4, +5 va +7 valentli. U kimyoviy jihatdan juda faol
bo lgani uchun ko pchilik elementlar bilan bevosita birikadi,
ʻ ʻ
uglevodlardagi vodorod o rniga almashinadi. Tuyinmagan birikmalar SO, S
ʻ
2 N
4 va
boshqa Xlorni biriktirib olishi mumkin. Kislorod, azot , uglerod va inert gazlar Xlor
bilan bevosita reaksiyaga kirishmaydi. Namgarchilik bulmagan muhitlarda Xlor
temir bilan birikmaganligi bois un po lat ballonlarda tashish mumkin. Vodorod
ʻ
bilan shiddatli reaksiyaga kirishib vodorod xlorid NS1 hosil qiladi. Suvda
gidrolizlanishi natijasida kuchsiz gipoxlorid kislota NS1O va kuchli xlorid
kislota NO hosil bo ladi. Xlorning S
ʻ
12 O, S
1 O
2 , S
12 O
6 , S
12 O
7 kabi kislorodli
birikmalari va S
12 O
8 tarkibli peroksidi ma lum. Xlor ishqorlarning eritmalari bilan
ʼ
reaksiyaga kirishib xona temperaturasida gipoxloritlar, qizdirilganda esa xloratlar
15

hosil qiladi. Xlor boshqa galogenlar bilan reaksiyaga kirishib S1G ,S1G 3,VgS1,ʻ ʻ
IC1, 1S13 kabi birikmalar beradi. Sanoatda Xlor NaCl ning suvdagi eritmasini
po lat katod va diafragmadan foydalanib (diafragma usuli), ion almashtiruvchi
ʻ
membranalar yoki simob katod qUllab (simob usuli) elektrolizlab olinadi. Xlor
dezinfeksiyalovchi vosita sifatida, ichimlik suvini tozalash va zararsizlantirishda
qullanadi.
Metil xlorid, xloroform, tetraxlormetan, freonlar va tarkibida Xlor tutgan turli
polimerlar olishda Xlordan keng foydalaniladi.
Xlor ishlatiladigan korxonalarning havosida uning konsentratsiyasi 1 mg/m3 dan
ortiq bo lmasligi kerak. Xlor ionlari ba zi fermentlarning faolligini oshiradi.
ʻ ʼ Natriy
xlorid tirik organizm hayoti uchun nihoyatda zarur modda. Odam organizmining
qariyb 0,25% ini Xlor tashkil etadi.
metanni xlorlash reaksiyasi:

Xlorning metan bilan nur ta’siridagi reaksiyasi portlash bilan ketadi. To‘yingan
uglevodorodlar yorug’lik ta’sirida (foto kimyoviy) xlorlash reaksiyasi radikal
zanjirli mexanizm bilan borishi isbotlangan. N.N. Semenov metanni xlorlash
reaksiyasi m exanizm i quyidagicha borishini tavsiya etgan:
16

Brom lash reaksiyasi xlorlashga qaraganda oson va m aqsadga muvofiq yo
‘nalishda boradi.
To‘yingan uglevodorodlam i katalizatorlar - Lyuisning protonsiz kislotalari
(A1C13, FeCl3, ZnCl, va h.k.) ishtirokida xlorlash zanjirli ion mexanizmi bo‘yicha
sodir bo'ladi:
To'yingan uglevodorodlam ing galogenli (ayniqsa, ftorlash v a xlorlash) reaksiyasi
natijasida arzon sanoat m ahsulotlari - erituvchilar, organik sintez uchun xom
ashyolar va boshqalar olinadi.
17

4. Xloratorning ishlash printsipi va texnologik o'ziga xosliklari
Xloratorning umumiy ta’rifi
Xlorator – kimyo sanoatida xlor va boshqa reagentlar ishtirokida reaksiya sodir
bo‘ladigan asosiy texnologik apparatdir. Dixloretan ishlab chiqarishda xlorator –
etilen va xlor gazlarini reaksiyaga kiritib, dixloretan hosil qiladigan apparat
sifatida ishlatiladi. Xloratorni samarali loyihalash jarayonning yuqori
samaradorligini, mahsulot sifatini va xavfsizligini ta’minlaydi.
Xloratorning asosiy funksiyalari:
 Xlor va etilenni zarur nisbatlarda aralashtirish.
 Kimyoviy reaksiya uchun kerakli harorat va bosimni ta’minlash.
 Mahsulotni (dixloretanni) ajratish va chiqindilarni minimallashtirish.
Xloratorlarning turli konstruktsiyalari mavjud bo‘lib, ular jarayon talablariga mos
ravishda tanlanadi.
Xloratorning ishlash printsipi
Xloratorning ishlash printsipi quyidagi bosqichlardan iborat:
1. Reagentlarni kiritish va aralashtirish
Etilen (C H ) va xlor (Cl ) gazlari o‘lchov moslamalari orqali xloratorga₂ ₄ ₂
yuboriladi.
Maxsus aralashtirgich yordamida gazlar bir xil nisbatda aralashtiriladi.
Aralashtirish jarayoni reaktsiya samaradorligini oshiradi.
Reaksiya zonasi
 Reaktor ichida etilen va xlor o‘rtasida quyidagi reaksiya amalga oshadi:
18

Reaksiya ekzotermik bo‘lib, issiqlik ajralib chiqadi. Ushbu issiqlik maxsus
sovutish tizimi orqali yo‘q qilinadi.
Reaksiya sharoitlari:
 Harorat: 50-90°C.
 Bosim: 2-3 atm.
Xloratorning ichki qismi korroziyaga chidamli materiallardan (masalan,
zanglamaydigan po‘lat yoki teflon qoplama) tayyorlangan bo‘ladi, chunki xlor
agressiv kimyoviy modda hisoblanadi.
Mahsulotlarni ajratish
 Reaksiyadan so‘ng hosil bo‘lgan mahsulot (dixloretan) suyuq fazaga o‘tadi.
 Aralash gazlar (reaktsiyaga kirmagan xlor va boshqa gazlar) reaktordan chiqariladi
va qayta ishlash uchun boshqa qurilmalarga yuboriladi.
Chiqindilarni boshqarish
 Chiqindilarni minimallashtirish uchun maxsus filtrlash va tozalash tizimlari
qo‘llaniladi. Xlorning zaharli chiqindilari havoga chiqishining oldi olinadi.
Texnologik o‘ziga xosliklari
Xloratorning texnologik jarayoni bir qator o‘ziga xos jihatlari bilan ajralib turadi:
Ekzotermik reaksiya va issiqlik boshqaruvi
Xlorlash jarayoni ekzotermik bo‘lib, katta miqdorda issiqlik ajraladi. Ushbu
issiqlikni boshqarish uchun apparat issiqlik almashtirgich bilan jihozlanadi. Issiqlik
jarayonni optimallashtirish yoki boshqa texnologik jarayonlarga uzatish uchun
ishlatiladi.
Harorat va bosimni nazorat qilish
Harorat va bosimning me’yordan chiqishi reaksiya samaradorligini pasaytiradi
yoki portlash xavfini keltirib chiqaradi. Shu sababli xlorator zamonaviy nazorat
tizimlari bilan jihozlangan.
Optimal sharoitlar:
 Harorat: 50-90°C.
 Bosim: 2-3 atm.
Material tanlovi
19

Xlor va dixloretan korroziyaga sabab bo‘lishi mumkin, shuning uchun xlorator
zanglamaydigan po‘lat yoki maxsus qoplamalar bilan himoyalangan.
Materiallar yuqori harorat va bosimga chidamli bo‘lishi kerak.
Qayta ishlash va chiqindilarni minimallashtirish
Reaksiya davomida hosil bo‘lgan xlor yoki boshqa chiqindilarni qayta ishlash
uchun maxsus tizimlar qo‘llaniladi. Bu jarayon ekologik xavfsizlikni oshiradi.
Xavfsizlik choralarining kuchaytirilishi
Xlorning toksikligi sababli, xloratorlarning barcha bo‘limlari germetik qilib ishlab
chiqiladi.
Ishchilarni himoya qilish uchun gazni detektsiya qiluvchi sensorlar va ventilyatsiya
tizimlari o‘rnatiladi.
Xloratorlarning turlari
Xloratorning konstruktsiyasi jarayon talablariga qarab tanlanadi:
1. Tubulyar xloratorlar
Uzoq naychasimon reaktor bo‘lib, gazlarni yuqori tezlikda aralashtirish imkonini
beradi.
Oddiy va arzon konstruksiyaga ega.
2. Qaytma oqimli xloratorlar
Mahsulotni qayta ishlash va gazlarni reaktorga qaytarish uchun ishlatiladi.
Jarayonning samaradorligi yuqori, chiqindilar esa minimal.
3. Sovitish tizimiga ega xloratorlar
Ajralib chiqqan issiqlikni samarali boshqaradi.
Yuqori haroratli jarayonlar uchun qo‘llaniladi.
Xloratorning afzalliklari va cheklovlari
Afzalliklari:
 Yuqori samaradorlik: dixloretan hosil qilish jarayoni tez va oson amalga oshiriladi.
 Moddiy tejamkorlik: gazlar qayta ishlatilishi mumkin.
 Ekologik xavfsizlikka mos: chiqindilarni qayta ishlash imkoniyati mavjud.
Cheklovlari:
 Yuqori texnologik xarajat: materiallar va qurilmalar qimmat.
20

 Xavf omillari: xlorning toksikligi va yuqori harorat sharoitida ishlash qiyinchilik
tug‘diradi.
4.1 Xloratorning asosiy parametrlari (ko'rsatkichlari) va ularning o'zaro
bog'liqligi
Xlorator parametrlari haqida umumiy tushuncha
Xlorator – murakkab texnologik apparat bo‘lib, uning samaradorligi bir qator
asosiy parametrlarni optimallashtirishga bog‘liq. Bu parametrlar reaktor ichida
sodir bo‘ladigan fizik-kimyoviy jarayonlarni belgilaydi va mahsulot sifatiga,
reaksiya samaradorligiga hamda xavfsizlikka bevosita ta’sir ko‘rsatadi.
Xloratorning asosiy parametrlari quyidagilardan iborat:
1. Reaktor hajmi.
2. Reaksiya sharoitlari: harorat va bosim.
3. Gazlarning aralashtirish darajasi.
4. Reaksiya vaqtining davomiyligi.
5. Issiqlik chiqarish va sovutish tizimi.
6. Katalizator ishtiroki (zaruratga qarab).
Bu parametrlar o‘zaro bog‘liq bo‘lib, ularning har birini nazorat qilish jarayonning
umumiy samaradorligini belgilaydi.
Xloratorning asosiy parametrlarining ta’rifi
Reaktor hajmi
Reaktor hajmi xloratorning asosiy parametrlaridan biri bo‘lib, u kimyoviy reaksiya
davomida gazlar uchun yetarli joy ta’minlaydi. Reaktor hajmini quyidagicha
hisoblash mumkin:
Bu yerda:
 VVV – reaktor hajmi (m³);
21

 nnn – reaksiya uchun zarur bo‘lgan gazlarning mol miqdori (mol);
 RRR – universal gaz doimiysi (8.314 J/(mol·K));
 TTT – reaksiya harorati (K);
 PPP – bosim (Pa).
Hajmni aniqlashda kimyoviy reaktsiya uchun zarur bo‘lgan xlor va etilenning
stoixiyometrik nisbatlari hisobga olinadi. Hajmning noto‘g‘ri tanlanishi reaksiya
samaradorligini pasaytirishi yoki xavfsizlikka tahdid solishi mumkin.
Harorat va bosim
Reaksiya sharoitlarida harorat va bosim eng muhim parametrlar hisoblanadi.
Dixloretan ishlab chiqarishda reaksiyalar odatda 50-90°C haroratda va 2-3 atm
bosimda amalga oshiriladi.
 Haroratning ta’siri:
Harorat reaksiyaning tezligini boshqaradi. Arrenius tenglamasi orqali reaksiya
tezligi haroratga bog‘liq ravishda aniqlanadi:
Bu yerda:
 kkk – reaksiya tezligi;
 AAA – zarracha to‘qnashish koeffitsiyenti;
 EaE_aEa – aktivatsiya energiyasi (J/mol);
 TTT – harorat (K);
 RRR – universal gaz doimiysi.
 Yuqori harorat reaksiya tezligini oshiradi, ammo haddan tashqari yuqori harorat
nojo‘ya mahsulotlar hosil bo‘lishiga olib kelishi mumkin.
 Bosimning ta’siri:
Gazlarning zichligi va aralashish samaradorligi bosimga bog‘liq. Ideal gazlar
uchun bosim va hajm orasidagi bog‘liqlik quyidagicha ifodalanadi:
Bosimni oshirish gazlar konsentratsiyasini oshirib, reaksiya tezligini ko‘paytiradi.
22

$Gazlarning aralashish darajasi Gazlarning bir xil nisbatda va samarali aralashuvi reaksiya samaradorligiga bevosita ta’sir qiladi. Aralashtirish samaradorligini oshirish uchun:  Maxsus mexanik aralashtirgichlar qo‘llaniladi.  Gazlarning laminar yoki turbulent oqimi optimallashtiriladi. Gazlar nisbatini aniq saqlash uchun xlor va etilen miqdori stoixiyometrik ravishda mos bo‘lishi kerak: Etilen : Xlor = 1 : 1 Gazlarning noto‘g‘ri aralashuvi nojo‘ya mahsulotlar hosil bo‘lishiga olib keladi, masalan, trixloretan yoki boshqa aralashmalar. Reaksiya vaqti Reaksiya vaqti xlorator hajmi, gazlar oqim tezligi va reaksiya sharoitlariga bog‘liq. U quyidagicha hisoblanadi: Bu yerda:  τ \tau τ – reaksiya vaqti (s);  VVV – reaktor hajmi (m³);  QQQ – gazlar oqimining hajmiy tezligi (m³/s). Reaksiya vaqti yetarlicha bo‘lmasa, xomashyo to‘liq reaksiya qilmasligi mumkin, bu esa mahsulot sifatini pasaytiradi. 23$ $4.2 Xloratorda o'tkaziladigan kimyoviy reaksiyalarni tahlil qilish Xloratorda amalga oshiriladigan asosiy kimyoviy reaksiyalar Dixloretan ishlab chiqarishda xloratorning ichida bir qator kimyoviy reaksiyalar sodir bo‘ladi. Asosiy reaksiya etilen (C H ) va xlor (Cl ) gazlari o‘rtasida yuzaga₂ ₄ ₂ kelib, dixloretan (C H Cl ) hosil bo‘lishiga olib keladi: ₂ ₄ ₂ Ushbu reaksiya:  Ekzotermik : Reaksiya davomida issiqlik ajraladi.  Stoixiyometrik : Etilen va xlorning 1:1 molar nisbatida reaksiya qilishini talab qiladi. Xlorator ichida ushbu asosiy reaksiya bilan birga bir nechta nojo‘ya reaksiyalar ham sodir bo‘lishi mumkin. Nojo‘ya mahsulotlar hosil bo‘lishining oldini olish uchun reaktor sharoitlari (harorat, bosim, aralashtirish) qat’iy nazorat qilinadi. Termodinamik tahlil Asosiy reaksiya ekzotermik bo‘lib, issiqlik miqdori quyidagicha hisoblanadi: Bu yerda:  Δ H\Delta H Δ H – reaksiya issiqlik effekti (ekzotermik bo‘lgani uchun manfiy). Ajralgan issiqlik maxsus sovutish tizimlari yordamida chiqariladi. Agar sovutish tizimi samarali ishlamasa, harorat oshib, nojo‘ya reaksiyalar sodir bo‘lishi mumkin. 5.2.2. Kinetik tahlil Reaksiya tezligi haroratga va reaktantlar konsentratsiyasiga bog‘liq. Arrenius tenglamasi reaksiya tezligini ifodalaydi: 24$ $Bu yerda:  k – reaksiya tezligi;  A – zarracha to‘qnashish koeffitsiyenti;  Ea – aktivatsiya energiyasi (70-80 kJ/mol oralig‘ida);  T – harorat (K);  R – universal gaz doimiysi (8.314 J/(mol·K)). Reaksiya harorati oshgani sari reaksiya tezligi ortadi, ammo haddan tashqari yuqori harorat nojo‘ya reaksiyalarni kuchaytirishi mumkin. Mahsulot miqdorini hisoblash Asosiy mahsulot (dixloretan) miqdori xlor va etilenning stoixiyometrik nisbatiga bog‘liq. Agar etilen va xlorning mol miqdori nC2H4n_{C_2H_4} nC2 H4 va nCl2n_{Cl_2} nCl2 bo‘lsa, mahsulot hajmi quyidagicha aniqlanadi: Shunday qilib, xlor yoki etilenning birining yetishmasligi reaksiya samaradorligini pasaytiradi. Reaksiyalarni optimallashtirish Kimyoviy reaksiyalar samaradorligini oshirish va nojo‘ya mahsulotlarni kamaytirish uchun quyidagi choralar ko‘riladi: 1. Reaksiya sharoitlarini optimallashtirish: o Haroratni 50-90°C oralig‘ida, bosimni 2-3 atm oralig‘ida saqlash. o Gazlar nisbatini aniq boshqarish (etilen va xlor: 1:1). 2. Aralashish darajasini oshirish: Gazlarning bir tekis aralashuvi uchun maxsus aralashtirgichlardan foydalaniladi. 3. Katalizator qo‘llash: Nojo‘ya reaksiyalarni kamaytirish va asosiy reaksiya tezligini oshirish uchun katalizatorlardan foydalanish. 25$ $4. Chiqindilarni boshqarish: HCl yoki boshqa chiqindilarni qayta ishlash tizimlarini o‘rnatish orqali jarayonni ekologik xavfsiz qilish. 4.3 Xloratorning ishlash samaradorligini baholash Xloratorning ishlash samaradorligi tushunchasi Xloratorning ishlash samaradorligi – bu reaktorning texnologik jarayonni qancha samarali amalga oshirishini va mahsulot sifatini qanchalik ta’minlashini ifodalovchi ko‘rsatkichdir. Samaradorlikni baholash quyidagi omillarga asoslanadi:  Mahsulot chiqishi (dixloretanning miqdori).  Energiya va xomashyo iste’molining samaradorligi.  Nojo‘ya mahsulotlarning minimallashtirilishi.  Jarayon xavfsizligi va ekologik ko‘rsatkichlari. Ishlash samaradorligi reaktorning konstruktsiyasi, texnologik parametrlarni boshqarish darajasi va xomashyo sifatiga bog‘liq bo‘ladi. Samaradorlikni aniqlash mezonlari Xlorator samaradorligini baholash uchun bir nechta asosiy ko‘rsatkichlar ishlatiladi. Ular quyidagilar: 6.2.1. Reaksiya samaradorligi ( η \eta η ) Reaksiya samaradorligi reaktorga kiritilgan xomashyo (etilen va xlor) miqdorining qanchasi mahsulotga aylanganini ko‘rsatadi: 26$ $Agar η \eta η yuqori bo‘lsa, bu xomashyo maksimal darajada ishlatilayotganini ko‘rsatadi. Samaradorlikni oshirish uchun gazlar nisbatini va reaktor sharoitlarini optimallashtirish muhimdir. Mahsulotning sof chiqishi Mahsulot sof chiqishi xlorator samaradorligini ko‘rsatadigan yana bir muhim ko‘rsatkich bo‘lib, asosiy mahsulot va nojo‘ya mahsulotlar nisbatini ifodalaydi: Energiyaning ishlatilish samaradorligi Reaktorning energetik samaradorligi ishlatilgan issiqlik va hosil bo‘lgan mahsulot nisbati bilan baholanadi. Energiya samaradorligi quyidagicha hisoblanadi: 27$

Energiyaning ishlatilish samaradorligi
Reaktorning energetik samaradorligi ishlatilgan issiqlik va hosil bo‘lgan mahsulot
nisbati bilan baholanadi. Energiya samaradorligi quyidagicha hisoblanadi:
Nojo‘ya mahsulotlar darajasi
Nojo‘ya mahsulotlarning miqdori qanchalik kam bo‘lsa, reaktor samaradorligi
shunchalik yuqori bo‘ladi. Nojo‘ya mahsulotlar darajasini quyidagicha hisoblash
mumkin:
Nojo‘ya mahsulotlarni kamaytirish uchun harorat, bosim va gazlar nisbatini qat’iy
nazorat qilish lozim.
Xlorator samaradorligini quyidagi omillar ta’sirida oshirish yoki pasaytirish
mumkin:
1. Reaksiya sharoitlari:
o Optimal harorat (50-90°C) va bosim (2-3 atm) samaradorlikni oshiradi. Haddan
tashqari yuqori harorat yoki bosim nojo‘ya reaksiyalarni kuchaytirishi mumkin.
2. Gazlarning nisbatlari:
28

o Etilen va xlor gazlari 1:1 molar nisbatda bo‘lishi kerak. Xlorning ortiqchaligi
nojo‘ya mahsulotlar (masalan, trixloretan) hosil bo‘lishiga olib keladi.
3. Aralashish samaradorligi:
o Gazlarning teng aralashuvi reaktor ichida bir xil harorat va bosimni saqlashga
yordam beradi.
4. Sovutish tizimi:
o Sovutish tizimi ajralgan issiqlikni tezda chiqarib, reaksiya sharoitlarini me’yorda
saqlashga yordam beradi.
5. Xomashyo sifati:
o Xomashyo (etilen va xlor)ning tozaligi mahsulot sifatini va chiqishni belgilaydi.
5. Xloratorning konstruktiv xususiyatlari (masshtab, issiqlik almashinuvi,
aralashuv).
Xloratorning masshtabi suv oqimining hajmi va xlor bilan to‘yinganligini
ta’minlaydigan xlor miqdori bilan o‘lchanadi. Xloratorning o‘lchamini quyidagi
parametrlar asosida baholash mumkin:
Xloratsiya tezligi (R): Bu parametr suvdagi xlor konsentratsiyasini aniqlash
uchun ishlatiladi va quyidagi formula bilan ifodalanadi:
29

Xloratsiya tezligi xlorator o‘lchami va suv oqimi uchun asosiy ko‘rsatkich
hisoblanadi. Suv oqimi oshgan sayin, kerakli xloratsiya tezligini saqlash uchun
ko‘proq xlor miqdori talab etiladi.
Issiqlik almashinuvi
Issiqlik almashinuvi xlorator konstruksiyasining muhim jihatlaridan biri
hisoblanadi, chunki xlorlash jarayonida hosil bo‘lgan issiqlik qurilma ichidagi gaz
va suyuqlik haroratini nazorat qilishga yordam beradi. Bu yerda issiqlik
almashinuv koeffitsienti (U) va umumiy issiqlik oqimi (Q) kabi parametrlar
ishlatiladi.
Temperatura oshganida xlorning suvga eruvchanligi kamayishi mumkin,
shuning uchun ortiqcha issiqlikning chiqarilishi juda muhim. Katta xloratorlarda
bu parametrlar doimiy kuzatilishi va boshqarilishi kerak bo‘ladi.
30

Xlor va suv aralashishi xlorning suvda bir tekis tarqalishi uchun juda muhim.
Aralashuv jarayonini tahlil qilishda aralashuv tezligi va ommalashuv koeffitsienti
kabi tushunchalar qo‘llaniladi.
Aralashuv samaradorligi (C):
Xlor va suv aralashuv samaradorligini aniqlash uchun Fikning ikkinchi qonuni
asosida diffuziya tenglamasidan foydalanish mumkin:
Bu tenglama orqali xlorning suvda qancha masofada va qancha tezlikda
tarqalishini tahlil qilish mumkin. Suv va xlorning samarali aralashishi uchun
aralashuv mexanizmlari va turli rotorlar foydalaniladi, ular suv va gazni bir tekis
aralashtirib beradi.
XULOSA
Xloratorlarning konstruktiv xususiyatlari (masshtab, issiqlik almashinuvi,
aralashuv) ularning samaradorligini ta’minlash uchun muhim ahamiyatga ega.
Masshtab xlor miqdori va suv hajmiga bog‘liq bo‘lib, o‘lchov parametrlari bilan
aniqlanadi. Issiqlik almashinuvi issiqlikning barqaror tarqalishini ta’minlab,
qurilmaning samaradorligini oshiradi. Aralashuv jarayoni esa xlor va suvning bir
xil taqsimlanishini ta’minlaydi, bu esa suv sifatiga ijobiy ta’sir qiladi.
Agar mavzu bo‘yicha qo‘shimcha savollaringiz bo‘lsa yoki boshqa matematik
model va tenglamalar asosida yana boshqa jihatlarni tushuntirish kerak bo‘lsa,
xabar bering. Shuningdek, yana batafsil yordam uchun HIX AIni sinab
ko'rishingizni tavsiya qilaman — u kurs ishlarini yozish va ilmiy yordamda ham
31

foydali bo'lishi mumkin. Dixloretan ishlab chiqarish texnologik jihatdan ikki
asosiy usulga asoslangan: etilen va xlorning bevosita reaksiyasi hamda
oksixlorlash jarayoni. Har bir usulning afzalliklari va cheklovlari mavjud, ammo
ekologik xavfsizlik va samaradorlik masalalari bugungi kunda asosiy e’tiborda.
Jarayonni optimallashtirish va zamonaviy texnologiyalarni qo‘llash kelajakda
ishlab chiqarishni yanada samarali va ekologik xavfsiz qiladi. Xlorator – dixloretan
ishlab chiqarish texnologiyasining markaziy apparati bo‘lib, uning ishlash
samaradorligi jarayonning muvaffaqiyatini belgilaydi. Xloratorning to‘g‘ri
loyihalangan konstruktsiyasi, texnologik parametrlarni boshqarish va xavfsizlikni
ta’minlash orqali mahsulot sifatini oshirish va ekologik xavfsizlikni ta’minlash
mumkin. Bugungi kunda zamonaviy xloratorlar chiqindisiz texnologiyalarni
qo‘llash imkonini beradi, bu esa ularni sanoat jarayonlarida ajralmas qiladi.
32

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1.O.S. Maksumova. Organik moddalar sintezi. Darslik. T.:"Navro'z", 2019.-443 b.
2. А.В.Великородов. Органический синтез. Учебное пособие. Изд. Кно Рус.
Москва. 2016, 349 стр.
3. Вартанян Р.С. Синтез основных лекарственных средств. Москва. Мед.
информ. агенство, 2004. 845.
4. Pavlov K . F ., Romankov P . G ., Noskov A . A . Kimyoviy texnologiya jarayonlari
va apparatlari kursi uchun misollar va topshiriqlar . Universitetlar uchun darslik -
L.: Kimyo
5. Romankov P.G., Kurochkina M.I. “Kimyo sanoati jarayonlari va apparatlari”
kursi uchun hisoblash sxemalari va nomogrammalari. Texnik maktablar uchun
darslik. L.: Kimyo, 1985 - 56 b.
6. Ulyanov B.A., Shchelkunov B.I. “Kimyoviy texnologiya jarayonlari va
apparatlari. Kontakt plitalarining gidravlikasi. Qo'llanma. - Irkutsk: Irkutsk
universiteti nashriyoti, 1996 - 160 p.
7. Kimyoviy texnologiyaning asosiy jarayonlari va apparatlari. Dizayn bo'yicha
qo'llanma / Ed. Yu.N. Dytnerskiy – Kimyo
8. . Paula Yurkanis Bruise. Organis Shemistry. Pearson Edusation, ISBN 13:978-0-
321-69768-4, Amerisa, 2011.-1263 p.
9. Primuhamedov I.M. Organik kimyo. 2 nashri. T.: «Fan», 2006. 640 b.
10. . N.M.Shohidoyatov, H.O.Xo janiyazov, H.S.Tojimuhamedov. Oreganik ʻ
kimyo. Toshkent. «Fan va texnologiya», 2014.-800 b.
33

Dixloretan ishlab chiqarish texnologiyasidagi xloratorni hisoblash

Sotib olish

Dokument ma'lumotlari

Sotuvchi

Dixloretan ishlab chiqarish texnologiyasidagi xloratorni hisoblash

O'xshash dokumentlar