Dori vositalari tahlilida FEK usulining qo’llanilishi - Tibbiyot - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	15000UZS
Hajmi	369.6KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	26 Avgust 2024
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Tibbiyot

Dori vositalari tahlilida FEK usulining qo’llanilishi

Sotib olish

Dori vositalari tahlilida FEK
usulining qo’llanilishi

1
KUR
S
ISHI

Reja:
I. Kirish
1 .1. Mavzuni dolzarbligi va ahamiyati
II. Adabiyotlar sharhi
2.1. FEK usuli haqida ma’lumot
2.2 FEK usulini dori moddalar tahlilida qo’llanilishi
2.3. Fotometrik analizda optimal sharoitni tanlash
III. Tajriba qism
3.1. Streptomitsin sulfat dori vositasini DF bo’yicha to’liq tahlili
3.2. Foli kislotasining Rossiya farmakopeyasi bo’yicha to’liq tahlili
3.3. Olingan natijalarni matematik-statistik hisoblash
Xulosa
Foydalanilgan adabiyotlar
Mundarija
2

I. KIRISH
I.1. Mavzuni dolzarbligi va ahamiyati
Prezidentimiz Sh.M.Mirziyoyev rahnamoligida ishlab chiqilgan 2017-2021
yillarda O’zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo’nalishi
bo’yicha harakatlar strategiyasining 4.2- Aholini ijtimoiy himoya qilish va sog’liqni
saqlash tizimini takomillashtirish, xotin-qizlarning ijtimoiy-siyosiy faolligini oshirish
bandida farmasevtika sohasini tubdan isloh etishga qaratilgan ustuvor masalalarni
belgilab berdi. Unga ko’ra:
-aholiga tibbiy va ijtimoiy-tibbiy xizmat ko’rsatish qulayligi hamda sifatini
oshirishga, aholi o’rtasida sog’lom turmush tarzini shakllantirishga, tibbiyot
muassasalarining moddiy-texnika bazasini mustahkamlashga yo’naltirgan holda
sog’liqni saqlash sohasini, eng avvalo, uning dastlabki bo’g’inini, tez va shoshilinch
tibbiy yordam tizimini yanada isloh qilish;
-oila salomatligini mustahkamlash, onalik va bolalikni muhofaza qilish, onalar
va bolalarning sifatli tibbiy xizmatdan foydalanishni kengaytirish, ularga
ixtisoslashtirilgan va yuqori texnologiyalarga asoslangan tibbiy yordam ko’rsatish,
chaqaloqlar va bolalar o’limini kamaytirish bo’yicha kompleks chora-tadbirlarni
yanada kengroq amalga oshirish;
-farmasevtika sanoatini yanada rivojlantirish, aholi va tibbiyot
muassasalarining arzon, sifatli dori vositalari va tibbiyot buyumlari bilan
ta’minlanishini yaxshilash, dori-darmonlar narxlarining asossiz o’sishiga yo’l
qo’ymaslik bo’yicha chora-tadbirlarni amalga oshirish;
-aholi o’rtasida kasallanish ko’rsatkichlari pasayishini va umr uzayishini
ta’minlash.[1]
Bu yurtimizda aholi salomatligini muhofaza qilishga qaratilgan ezgu
islohotlarning yorqin ifodasi edi. Binobarin, respublikamizda sog‘liqni saqlash tizimi
hamda dori-darmon ta’minotini yanada yaxshilash masalasiga yuksak e’tibor
berilayotgani fikrimiz isbotidir. Dastlab mamlakatimizdagi mavjud 2 ta ishlab
3

chiqarish korxonasida, bor-yo‘g‘i, yigirma turga yaqin dori vositalari va tibbiy
buyumlar tayyorlangan, shuningdek, 2 ta ilmiy-tadqiqot instituti faoliyat yuritgan
bo‘lsa, bugungi kunga kelib ularning soni 150 tadan oshdi.[1]
4

II. ADABIYOTLAR SHARHI
II.1. FEK usuli haqida ma’lumot
Fotometrik usullarga tekshiriluvchi eritma tomonidan numing yutilishiga -
absorbsiyasiga asoslangan fotoelektrokolorimetrik va spektrofotometrik usullar
kiradi. Bu usullar elektromagnit nurlanishning tanlab yutilishiga asoslangan bo‘lib,
bunda molekuladagi yoki iondagi elektronlar holati asosiy ahamiyat kashf etadi. Har
qanday modda tebranish soni (chastotasi) ma’lum bir qiymatga ega bo‘lgan
elektromagnit nurni yutadi. Elektromagnit nurlanish to’lqin va korpuskular
xossalarga ega bo‘lib, nurlanish va yutilish jarayonlari kvantlar tarzida amalga
oshadi.[1]
Monoxromatiknurmodda(yokiuningeritmasi)gayo‘naltirilganda uning bir qismi
kyuveta devorlaridan qaytib, ikkinchi qismi yutilib, uchinchi qismi esa kyuvetadan
o‘tadi. Agar monoxromatik numing dastlabki intensivligini J0, kyuvetadan qaytgan
nur intensivligini Jh modda tomonidan yutilgan nur intensivligini J va eritmadan
o‘tgan nur intensivligini J bilan belgilasak, J0=Jk+Jyu+J bo'ladi.[2]
Nur yutilishining birlashgan qonuniga ko'ra, eritmaning optic zichligi yutilish
ko'rsatkichiga, eritma konsentratsiyasiga va qatlam qalinligiga to'g'ri proporsional.
Fotokolorimetrik va spektrofotometrik usullarning o'xshashlik va farq qiladigan
tomonlari quyidagilardan iborat:
O'xshashligi:
• Bu ikkala usul ham absorbsion, ya’ni nur yutilish usuilari qatoriga kiradi.
• Bu ikkala usul ham elektron energiyani yutib to'yingan orbitaldan to'yinmagan
orbitalga o'tishiga asoslangan.[1]
Farqi:
• Fotokolorimetrik usul rangii eritmalar tomonidan nomonoxromatik ko'zga
ko'rinadigan numing yutilishiga, spektrofotometrik usul esa rangii va rangsiz
eritmalar tomonidan ko'zga ko'rinadigan va ultrabinafsha monoxromatik numing
yutilishiga asoslangan.
Har bir usulni ishlatish uchun usulning afzalligini, kamchiligini va metrologik
xususiyatlarini bilish kerak.
5

Atom yoki molekulalarning ichki energiyasi bu uning aylanma energiyasi,
yadrolarning tebranma energiyasi va elektronlarning harakat energiyasi yig’indisidan
iborat.[2]
Ma‘lum bir energetik satxda molekulaning umumiy energiyasi:
E= Eayl + E tebr +E el
Atom yoki molekulaga tashqaridan biror energetik ta‘sir bo’lmasa,ular eng
pastki asosiy energetik holatga joylashadi.
Molekulalar ma‘lum bir nurlarni yutgandan keyin ularning energiyasi ortadi va
pastki energetik pog‗onadan ( E0) yuqori energetik pog’onaga o’tadi.[3]
E*>E0-yutilish
E*<E0 -nurlanish
2.2 FEK usulini dori moddalar tahlilida qo’llanilishi
Fotokolrimetriya usuli bo’yicha rangli moddalarni tahlil qilinadi. Prizmani
burish bilan eritma solingan kyuvetaga har xil to’lqin uzunligidagi monoxromatik
nurlarni yo’naltirish mumkin.
Eritmadagi moddaga nurni yutilishini max bilan belgilanadi.
Differensial fotometriya usuli fotometrik aniqlashlar diapozonini kengaytiradi.
Solishtirma eritmasi o’rniga erituvchi emas, ma‘lum konsentratsiyali tekshiriluvchini
eritmasidan olinadi.[1]
Masalan: Solshtirish eritmasini zichligi A0 = 1,1 (ya‘ni masalan: Suvni
qandaydir % li eritmasi olinib, A o’lchanadi).
Tahlil qilinuvchi eritma Ax=1,8 bo’lsa, differensial fotometriya usulda
o’lchanganda shu farq olinadi.
A farqi =Ax – A0 = 1,8 – 1,1 = 0,7
Differensial fotometriyada kalibrovka grafigi tuzilganda noldan boshlanmaydi.
6

Fotokolorimetriya usulida, eritmadan o’tayotgan nurlar oqimining to’lqin
uzunligi keng diapozonda (30 – 50 nm) o’zgaradi, shuning uchun bu nurlar
polixromatik nurlardir . Bu esa tahlilni aniqligini kamaytiradi.[1,3]
Optik analiz usullari kimyoviy tadqiqotlarda keng tarqalgan va amaliy jihatdan
katta ahamiyatga ega.
Hozirgi zamon optik analiz usullarida aniqlanayotgan moddani fizik yoki fizik–
kimyoviy xossalari (matematik yoki grafik bog’liqligi) o’rganiladi.
Kimyoviy analizda to’g’ri usulni tanlash analitikning malakasiga bog’liq.[1,2]
Har qanday spektral asbob tuzilishi: nur manbai(1), kerakli bo’lgan to’lqin
uzunlikdagi nurni ajratib beradigan qurilma (monoxromator yoki nurfiltr)(2),
kyuvetalar(3) joylashadigan bo‗lim detektor(4) va indikator(5) joylashgan bo’limi
bo’ladi.[3,4]
2.3 Fotometrik analizda optimal sharoitni tanlash
Fotometrik analizda aniq va bir xilda takrorlanuvchi natijalarni olishda
tanlangan ragentning selektivligi va analizni bajarish sharoitlari juda katta
ahamiyatga ega.[1,2]
Reagentni tanlash. Ma’lumki kam miqdordagi elementlarni aniqlashda shu
elementga xos bo’lgan analitik aktiv guruxi bor organik reagentlardan foydalaniladi.
Yaxshi reagent tanlash
7

1) Kompleks bilan reagentning nurni yutish to’lqin uzunliklari farqi qanchalik
katta bo’lsa, reaksiya shunchalik kontrast bo’ladi.
2) Reagent va kompleksning molyar so’ndirish koeffitsientining farqi qanchalik
katta bo’lsa, reaksiya shuncha sezgir bo’ladi. Molyar so’ndirish koeffitsienti
no‘malum bo’lsa, kompleks birikma bilan reagenteritmalari optik zichliklarining farqi
olinadi.
3) Hosil bo’lish vaqtda kompleksning rangli shakli va reagent orasidagi pN ning
farqi katta bo’lgani yaxshi.
4) Eritmaning optik zichligi rN ning qaysi qiymatlari orasida doimiy bo’lishi
ham ahamiyatlidir.[2,3]
Fotometrik aniqlashning optimal sharoitini tanlash
1. Tekshiriladigan birikmaning eritmasi qaysi to’lqin uzunligida nurni maksimal
yutishini aniqlash.
2. pH ning optimal qiymatini topish.
3. Aniqlanayotgan ionni rangli birikmaga to’la bog’lash uchun reagentning
kerakli miqdorini aniqlash.
4. Eritmaning nur yutishga harorat va vaqtning ta‘sirini aniqlash.
5. Rangning turg ’ un va q ti. [1]
Fotometr KFK-3KM Fotometr YUniko-1200
III. TAJRIBA QISM
III.1. Streptomitsin sulfat dori vositasini DF bo’yicha to’liq tahlili
8

Tasvirlanishi- Oq kristallsimon kukun bo’lib hidsiz, gigroskopik, suyuqlanish
harorati 175-179 ⁰ C
Eruvchanligi- Suvda oson eriydi. Metil va etil spirtda, efirda amalda erimaydi.
Chinligi
5 ml 0,5%li preparat 0,5 ml 0,5 Nli natriy ishqor eritmasida eritilib, 4 minut suv
hammomida qizdiriladi. Keyin 4ml 1%li temir ammoniyli achchiqtoshning 1Nli
xlorid kislotadagi eritmasi binafsha rang hosil bo’lguncha qo’shiladi.
5 ml 0,5%li eritma 1ml ishqor eritmasi va 1ml 0,5%li -naftolning 40%li spirtliɑ
eritmasi qo’shiladi. 15°C haroratda 3 ml 5%li natriy gipobromid qizil-binafsha
ranggacha qo’shiladi.
Sulfatlarga xos reaksiyadan (Ba ioni bilan oq cho’kma hosil qilish) ham
foydalanish mumkin.
Ertima tiniqligi va rangliligi 28%li preparat eritmasi inyeksion suvda eritiladi
24 soat davomida 5-10°C tiniq va rangsiz bo’lishi kerak.
Suyuqlanish temperaturasi 162-166°C
Kislota va ishqorliligi pH=4,5-7,0 (28%li suvli eritmasi)
Sulfat kuli 2 g preparatda 0,5%dan ko’p bo’lmasligi kerak.
Zaharli dozasi 1mg faol modda 0,5ml suvda 24 soat davomida ta’sir
doimiyligini saqlashi kerak.
Pirogenligini aniqlash 5mg faol moddada 1ml suvda tekshiriladi.
Sterilligini aniqlash modda stiril, hech qanday qo’shimcha bo’lmasligi kerak.
Miqdori. Biologik faol preparat Bacillus mycoides-537 mikroorganizmi agarli
muhitda diffuziya metodi yordamida yoki rangli eritma hosil qilib, FEK usulida
aniqlanadi.
20000 ТВ (0,02 g aniq tortma) streptomitsin sulfat hajmi 50 ml bo’lgan o’lchov
kolbasiga solinib, uni belgisigacha suv bilan suyultiriladi (A eritma).
9

10 ml A eritmaga 2 ml 0,2 moll/1 natriy gidroksid eritmasi qo’shib, 10 minut
davomida suv hammomida qizdirilib, sovitiladi va temir ammiakli achchiqtoshning
1% li 0,275 mol/l sulfat kislotadgi eritmasidan 8 ml quyib, aralashtiriladi. 3 minutdan
so’ng eritmaning optik zichligi 520 nm da qalinligi 10 mm bo’lgan kyuvetada
aniqlanadi. Solishtiriluvchi eritma sifatida 10 ml tozalangan suv 2 ml 0,2 mol/l natriy
gidroksid eritmasi va 8 ml 1% li temir ammiakli achchiqtoshning 0,275 mol/l sulfat
kislotadagi eritmasidan foydalaniladi.
Bir vaqtning o’zida streptomitsin sulfatning standart namunasi eritmasidan 10
ml (0,004 g streptomitsin sulfat) olinib yuqoridagi shartlarga binoan reaksiya
o’tkaziladi va eritmaning optik zichligi aniqlanadi.
Streptomitsin sulfatning grammlardagi miqdori quyidagi formula yordamida
hisoblanadi:
x = D ∙ 0.004 ∙ 50 ∙ TB
D
0 ∙ a ∙ 10
D — tekshiriluvchi eritmaning optik zichligi;
D — standart namuna eritmasining optik zichligi;
0,004 — standart namuna eritmasidagi streptomitsin sulfat miqdori;
ТВ — ta’sir birligi.
1 g modda temir ammiakli achchiqtoshga 0,00175 g setreptomitsin sulfat to’g’ri
keladi.
Qadoqlash 0,25, 0,5 va 1g dan faol streptomitsin sulfat preparati germetik
yopiq, rezina qopqoqli alumin idishlarda joylashadi.
Saqlash B ro’yxat bo’yicha, quruq, 25°Cda saqlanadi.
III.2. Foli kislotasining Rossiya farmakopeyasi bo’yicha to’liq tahlili
10

Tasvirlanishi- Hidsiz, sariq yoki sarg‘ish zangori rangli kristall kukun.
Yorug‘likda parchalanadi. Gigroskopik.
Eruvchanligi- Suvda deyarli erimaydi; suyultirilgan xlorid kislotada kam eriydi;
ishqor, ammiak va karbonat eritmalarida oson eriydi. Kislota, oksidlovchi,
qaytaruvchi, yorug‘lik ta’sirida buziladi.
Suyuqlanish harorati: Suyuqlanish harorati 360 C (parchalanish bilan)
Chinligi
10 mg foli kislotasi 10 mg suvda eritilib, 1 to’lchi natriy karbonat eritmasi, 1 ml
suyultirilgan xlorid kislota va 1 ml 1 % li KMnO4 eritmasi qo'shib 2—4 minut
davo’lida suv hammo’lida qizdirib sovitiladi va eritma rangsizlanguniga qadar
to’lchilab pergidrol eritmasi to’liziladi. Eritma ultrabinafsha nurda ko'k rangda
tovlanadi:
Uning 0,001 %li 0,1 mol/1 natriy gidroksiddagi eritmasi 256, 283 va 365 nm
to‘lqin uzunligida maksimum nur yutadi.
Ertima tiniqligi va rangliligi 2g preparat 20ml yangi qayatilgan va sovutilgan
suvda eritilsa eritma ranggi tiniq va shaffof bo’lishi zarur.
Kislota va ishqorliligi pH=4,5-7,1
11

Xloridlar : 5 ml eritmaga 10 ml suv qo’shib unda xloridlar uchun sifat reaksiya
o’tkaziladi. Bunda xloridlar miqdori 0.004 foizdan oshmasligi zarur)
Sulfatlar: 3g preparat 30ml suvda eritiladi. Sulfatlarga sinov o’tkazish uchun
bariy xlorid bilan sinab ko’riladi. Bunda sulfatlarning miqdori 0.01 foizdan
oshmasligi kerak.
Og’ir metallar : 10 ml eritma og’ir metallar uchun testga javob berishi lozim
(preparatdagi miqdori 0.0005 foizdan oshmasligi kerak)
Miqdori. 0.05g Foli kislotasining 0.001%li 0.1 M li NaOH dagi eritmasi to’lqin
uzunligi 256,283, 365 nm to’lqin uzunligida maksimum nur yutish ko’rsatkichini
berib 256 nm dagi optik zichligining 365 nm dagi optik zichligiga nisbati 2.8-3.0
oralig’ida bo’lishi zarur.D256
D365
=2.8-3.0
Qadoqlash 0,25, 0,5 va 1g dan faol streptomitsin sulfat preparati germetik
yopiq, rezina qopqoqli alumin idishlarda joylashadi.
Saqlash В ro‘yxati bo‘yicha quruq va qorong'i joylarda 5-10 °C haroratda
saqlanadi.
III.3. Olingan natijalarni matematik-statistik hisoblash
12

x = D ∙ 0.004 ∙ 50 ∙ TB
D
0 ∙ a ∙ 10d0= 0.238
x ％ = 0.582 ⋅0.004 ⋅50 ⋅20000
0.238 ⋅10 ⋅10 =97.65 ％
Optik
zichlik
d1 d2 d3 d4 d 5
Son qiymati 0.6 0.58 0.61 0.57 0.55
Davlat farmakopeyasining XI nashriga asosan tahlil natijalarii matematik
statistika usuli bilan ishlab chiqish uchun quyidagilar aniqlandi:
1) x ％ =
0.6⋅0.004 ⋅50 ⋅20000
0.238 ⋅10 ⋅10 = 100.67 ％
2) x ％ =
0.58 ⋅0.004 ⋅50 ⋅20000
0.238 ⋅10 ⋅10 =97.31 ％
3) x ％ =
0.61 ⋅0.004 ⋅50 ⋅20000
0.238 ⋅10 ⋅10 = 102.34 ％
4) x ％ =
0.57 ⋅0.004 ⋅50 ⋅20000
0.238 ⋅10 ⋅10 =95.63 ％
5) x ％ =
0.55 ⋅0.004 ⋅50 ⋅20000
0.238 ⋅10 ⋅10 = 92.28 ％
Tahlil soni 1 2 3 4 5
xi
％ 100.67 97.31 102.34 95.34 92.28
13

O’rtacha qiymat X ni hisoblash
X
=
X 1+X 2+X 3+X 4+X 5
5 =
100 .67 +97 .31 +102 .34 +95 .34 +92 .28
5 =97.588
Chetlanish qiymati va erkinlik darajasi qiymati
d 1= X 1−X
d1
=│100.67-97.588│=3.082
d2
=│97.31-97.588│=0.278
d3
=│102.34-97.588│=4.752
d4
=│95.63-97.588│=1.958
d5
=│92.28-97.588│=5.3
f = n -1
f =5-1=4
Standart chetlanishning qiymati S ning qiymatini tasodifiy xatolik deb qaraladi. Bu
kattalikning kvadrati
S
2 - dispersiya deyiladi. U quyidagicha topiladi:
S
2
= ∑ 1
5¿d 1
2
f =
3.082
2
⋅0 .278
2
¿4 .752
2
¿1.958
2
¿5.3
2
4 =16.0203
S=
√S
2 =
√16 .0203
=4.00253
S X=
S
√n
=
4.0025
√5 =1.7899
Qiymatlar oralig’i R quyidagicha topiladi:
R=(
X max −X min )=(102.34-92.28)=10.06
14

Bajarilgan tahlil soni n<10 bo’lganda qiymatlarning bir xilligi statistik
tavsifnomani hisoblamasdan ham aniqlash mumkin. Buning uchun nazorat
mezoning amaliy qiymati - Q hisoblanib, u nazorat mezonining nazariy qiymati
bilan solishtiriladi:Q 1=
|x1−x2|
R
=
|100 .67 −97 .31 |
10 .06 =0.33333
Q 2=
|x2−x3|
R
=
|97 .31 −102 .34 |
10 .06 =0.5
Q 3=
|x3−x4|
R
=
|102 .34 −95 .34 |
10 .06 =0.7
Q 4=
|x4−x5|
R
=
|95 .34 −92 .28|
10 .06 =0.3
Nazorat mezoning hisoblab chiqilgan sonlardan birortasining qiymati jadvaldagi
qiymatdan katta bo’lsa Q>Q(P,n)
x1 va x2 qiymatlar tashlab yuborilib, statistik
hisoblash boshqattan bajariladi va bir xil qiymatlardan X, S
2 va s1 , sx kattaliklarini
hisoblash uchun foydalaniladi. Nazorat mezonining nazariy qiymatini jadvaldan
Q(5.95 ％ ) topamiz.
Nazorat mezoni Q(P,n) ning son qiymati P=95
％ va n=5 bo’lganda nazorat
mezoning nazariy qiymati Q(P,n)=0.64
Q 1
; Q 2 ; Q 3 ; Q 4 < Q (P,n)
Demak varianntlarni tashlab yuborishga hojat yo’q.
Ishonchlilik oraliqlari va ular kattaliklarini baholash
Bu yerda t(P,f) Styudent mezonining jadvaldan olingan qiymati
X i
± X = X i ±t(P,f)s= X i ±t(95 ％ ,4)s= X i ±2.78×0.4219= X i ±1.172882
15

X i± ∆ X =x±
t(P,f)s
√n =97.588±
2.79⋅0.4219
√5 =97.588±0.5245
Bu oraliq har bir aniqlash uchun ishonchlilik oralig’i bo’lib hisoblanadi. Unga
ishonchlilik ehtimolligi P bilan o’zaro bog’liqlik sharti amal qiladi:
X i−ΔX ≤μ≤ X i+ΔX
X i−ΔX ≤ X i≤ X i+ΔX
Bulardan nisbiy xatolik
ɛ va o ’ rtacha nisbiy xatolik ε hisoblab topiladi .
ε= ΔX
X ×100
％ = 1.17288
97 .588 ×100 =1.201 ％
ε= ΔX
X ×100 = 0.5245
97 .588 ×100 =0.53746
％
Foli kislotasining miqdoriy tahlili
x ％ =
d 1⋅100 ⋅0.001 ⋅100
d 0⋅0.05 =
1.27⋅0.002 ⋅100 ⋅100
0.36⋅0.71 =99.8 ％
Optik
zichlik
d1 d2 d3 d4 d5
Son qiymati 1.25 1.27 1.26 1.28 1.29
Davlat farmakopeyasining XI nashriga asosan tahlil natijalarii matematik
statistika usuli bilan ishlab chiqish uchun quyidagilar aniqlandi:
X ％ =
1.25⋅0.002 ⋅100 ⋅100
0.36 ⋅0.71 =97.809 ％
16

X ％ =1.27⋅0.002 ⋅100 ⋅100
0.36⋅0.71 =99.37 ％
X ％ =
1.26⋅0.002 ⋅100 ⋅100
0.36⋅0.71 =98.59 ％
X ％ =
1.28⋅0.002 ⋅100 ⋅100
0.36 ⋅0.71 =100.15 ％
X ％ =
1.29⋅0.002 ⋅100 ⋅100
0.36⋅0.71 =100.93 ％
Tahlil soni 1 2 3 4 5
xi
％ 97.809 99.37 98.59 100.15 100.93
O’rtacha qiymat
X ni hisoblash
X
=
X 1+X 2+X 3+X 4+X 5
5 =
97 .809 +99 .37 +98 .59 +100 .15 +100 .93
5 =99.3698
Chetlanish qiymati va erkinlik darajasi qiymati
d 1= X 1−X
d1
=│97.809-99.3698│=1.5608
d2
=│99.37-99.3698│=0.0002
d3
=│98.59-99.3698│=0.7798
d4
=│100.15-99.3698│=0.78
d5
=│100.93-99.3698│=1.56
f = n -1
17

f =5-1=4
Standart chetlanishning qiymati S ning qiymatini tasodifiy xatolik deb qaraladi . Bu
kattalikning kvadrati S
2 - dispersiya deyiladi. U quyidagicha topiladi:
S
2
= ∑1
5¿d 1
2
f =
1.5608
2
⋅0 .0002
2
¿0.7798
2
¿0 .78
2
¿1.56
2
4 =1.52
S=
√S
2 =
√16 .0203
=1.23288
S X=
S
√n
=
1.23288
√5 =0.8244
Qiymatlar oralig’i R quyidagicha topiladi:
R=(
X max −X min )=(100.93-97.809)=3.121
Bajarilgan tahlil soni n<10 bo’lganda qiymatlarning bir xilligi statistik
tavsifnomani hisoblamasdan ham aniqlash mumkin. Buning uchun nazorat
mezoning amaliy qiymati - Q hisoblanib, u nazorat mezonining nazariy qiymati
bilan solishtiriladi:
Q 1=
|x1−x2|
R
=
|97 .809 −99 .37 |
3.121 =0.5
Q 2=
|x2−x3|
R
=
|99 .37 −98 .59 |
3.121 =0.25
Q 3=
|x3−x4|
R
=
|98 .59 −100 .15 |
3.121 =0.499
Q 4=
|x4−x5|
R
=
|100 .15 −100 .93 |
3.121 =0.2499
Nazorat mezoning hisoblab chiqilgan sonlardan birortasining qiymati jadvaldagi
qiymatdan katta bo’lsa Q>Q(P,n)
x1 va x2 qiymatlar tashlab yuborilib, statistik
18

hisoblash boshqattan bajariladi va bir xil qiymatlardan X, S2 va s1 , sx kattaliklarini
hisoblash uchun foydalaniladi. Nazorat mezonining nazariy qiymatini jadvaldan
Q(5.95 ％ ) topamiz.
Nazorat mezoni Q(P,n) ning son qiymati P=95
％ va n=5 bo’lganda nazorat
mezoning nazariy qiymati Q(P,n)=0.64
Q 1
; Q 2 ; Q 3 ; Q 4 < Q (P,n)
Demak varianntlarni tashlab yuborishga hojat yo’q.
Ishonchlilik oraliqlari va ular kattaliklarini baholash
Bu yerda t(P,f) Styudent mezonining jadvaldan olingan qiymati
X i
± X = X i ±t(P,f)s= X i ±t(95 ％ ,4)s= X i ±2.78×0.4219= X i ±1.172882
X i
± ∆ X =x±
t(P,f)s
√n =99.3698±
2.79⋅0.4219
√5 =99.3698±0.5245
Bu oraliq har bir aniqlash uchun ishonchlilik oralig’i bo’lib hisoblanadi. Unga
ishonchlilik ehtimolligi P bilan o’zaro bog’liqlik sharti amal qiladi:
X i−ΔX ≤μ≤ X i+ΔX
X i−ΔX ≤ X i≤ X i+ΔX
Bulardan nisbiy xatolik
ɛ va o ’ rtacha nisbiy xatolik ε hisoblab topiladi .
ε= ΔX
X ×100
％ = 1.17288
99 .3698 ×100 =1.18 ％
19

ε= ΔX
X ×100 = 0.5245
99 .3698 ×100 =0.52782％
XULOSA
Fotokolorimetrik usul rangli eritmalar tomonidan nomonoxromatik ko ' zga
ko ' rinadigan numing yutilishiga , spektrofotometrik usul esa rangli va rangsiz
eritmalar tomonidan ko ' zga ko ' rinadigan va ultrabinafsha monoxromatik numing
yutilishiga asoslangan .
Fotokolrimetriya usuli bo’yicha rangli moddalarni tahlil qilinadi. Prizmani burish
bilan eritma solingan kyuvetaga har xil to’lqin uzunligidagi monoxromatik nurlarni
yo’naltirish mumkin.
Differensial fotometriya usuli fotometrik aniqlashlar diapozonini kengaytiradi.
Solishtirma eritmasi o’rniga erituvchi emas, ma‘lum konsentratsiyali tekshiriluvchini
eritmasidan olinadi.
Fotokolorimetriya usulida, eritmadan o’tayotgan nurlar oqimining to’lqin uzunligi
keng diapozonda (30 – 50 nm) o’zgaradi, shuning uchun bu nurlar polixromatik
nurlardir . Bu esa tahlilni aniqligini kamaytiradi.
Men kurs ishini yozish davomida dori moddalar tahlilida qo’llaniluvchi fizik-
kimyoviy usullar bilan tanishdim. Ulardan fotoelektrokolorimetriya usulini
o’rgandim. Bu olgan bilimlarim kelajakda dori vositalari istiqboliga o’z hissamni
qo’shishda asqotadi degan umiddaman.
20

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1.Q. A. Ubaydullayev va boshqalar. “Farmasevtik kimyo”, “O’zbekiston
faylasuflar milliy jamiyati nashryoti”. T.,2006
2. Ibodov A.Yu. Farmatsevtik kimyo. 11. T., Abu Ali ibn Sino,1996.
3. Государственная фармакопея, XI изд, Т. 2. М., Медицина,1990.
4. Государственная фармакопея, XI изд, Т. -1. М ., Медицина ,1987.
5 .The united states pharmacopoeia, 2003
6 .European pharmacopoeia. Council of Europe, 1997. 3 rd Edition. Strasbourg,
1997
7.O’zbekiston Respublikasida Farmasevtika faoliyati (prof. A.N.Yunusxodjayev
tahriri ostida), I kitob, Toshkent, Abu Ali ibn Sino,2001
8.O’zbekiston Respublikasida Farmasevtika faoliyati (prof. A.N.Yunusxodjayev
tahriri ostida), II kitob, Toshkent, Abu Ali ibn Sino,2001
9.Farmasevtik kimyo, 1-2 qism T., “Ekstremium press”, 2011
10.Арзамасцев А.П., Печенников В.М., Радионова Г.М. и др. Анализ
лекарственнмх смесей. М., «Спутник», 2000 г.
11. Арзамасцев А.П., Яскина Д.С. Ультрофиолетовме и инфракраснме
спектри лекарствешшх вецеств, М., «Медицина», 1975.
12. Арзамасцев А.П. и др. Фармацевтическая химия. М., «Г еотар-Мед»,
2005.
21

13. Арзамацев А.П. и др. Анализ лекарственнмх смесей. М.,«Спутник»,
2000 r.
14. A . J . Xamroyev , A . G . Mahsumov . Umumiy kimyodan amaliy mashg ' u lotlar .
— Т., 2004, 152- bet
15. Narrow-leaved coneflower root , monograph 1821. Pharmeuropa 2002
Jan; 14.1 :135-6.
16. Pale coneflower root , monograph 1822. Pharmeuropa 2002 Jan; 14.1 :137-
8.
22

MUNDARIJA
I. Kirish ………………………………………………………………………..3
1 .1. Mavzuni dolzarbligi va ahamiyati………………………………………..3
II. Adabiyotlar sharhi ……………………………………………………….5
2.1. FEK usuli haqida ma’lumot………………………………………………5
2.2 FEK usulini dori moddalar tahlilida qo’llanilishi…………………………6
2.3. Fotometrik analizda optimal sharoitni tanlash…………………………..7
III. Tajriba qism…………………………………………………………………9
3.1. Streptomitsin sulfat dori vositasini DF bo’yicha to’liq tahlili …………..9
3.2. Foli kislotasining Rossiya farmakopeyasi bo’yicha to’liq tahlili………..11
3.3. Olingan natijalarni matematik-statistik hisoblash………………………..12
Xulosa…………………………………………………………………………….17
Foydalanilgan adabiyotlar…………………………………………………….18
23

Dori vositalari tahlilida FEK usulining qo’llanilishi

Sotib olish