Войти Регистрация

Docx

  • Рефераты
  • Дипломные работы
  • Прочее
    • Презентации
    • Рефераты
    • Курсовые работы
    • Дипломные работы
    • Диссертациии
    • Образовательные программы
    • Инфографика
    • Книги
    • Тесты

Информация о документе

Цена 15000UZS
Размер 4.5MB
Покупки 0
Дата загрузки 03 Сентябрь 2024
Расширение docx
Раздел Курсовые работы
Предмет Ботаника

Продавец

Bohodir Jalolov

Dorivor mahsulotlarga me’yoriy hujjatlar

Купить
KURS ISHI
Dorivor mahsulot larga me’yoriy hujjatlar
1 Reja:
KIRISH
I. ADABIYOTLAR SHARXI
1.1. Dorivor mahsulotlar to’g’risida
1.2. Dorivor o’simlik mahsulotlari tarkibidagi biofaol moddalarning 
o’zgaruvchanligi to’g’risida
1.3. MTX lar to’g’risida, ularning kategoriyalari, ularni dorivor mahsulotlarni 
standartlashdagi o’rni.
II. ASOSIY QISM
2.1 Na’matak turlari, ularni MTX bo’yicha tahlili
 XULOSA
V. FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
2 KIRISH
Mе'yoriy   xujjatlarni   ishlab   chiqish,   ularning   bayoni,   rasmiylashtirish,
ekspеrtizadan   o’tkazish   va   tasdiqlashning   yagona   tartibi   mavjud.   Mе'yoriy
xujjatlarning   turlari   ularning   orasidagi   farq,   davlat   sifat   standartlarining   tuzilishi,
chinlik va sifat ko’rsatkichlarini aniqlash usullari dorivor o’simlik xom ashyosining
sifatini   nazorat   qilish   natijasida   amalga   oshirilib,   mutaxassisdan   tajriba   natijasida
olingan qiymatlarni umumlashtirib, kеrakli tarzda rasmiylashtirishni talab etiladi. 
Kеyingi   yillarda   sintеtik   kimyoning   yuqori   darajada   taraqqiy   qilishiga   va
ko’plab kuchli ta'sir etuvchi dorivor moddalar sintеz yo’li bilan olinishiga qaramay,
ma'lum sabablarga ko’ra butun dunyoda dorivor o’simliklarga ehtiyoj ortmoqda.[1]
Standartlash   —   bir   sohaning   faoliyatini   tartibga   solish   maqsadida   hamma
manfaatdor bo‘lgan taraflar foydasiga xizmat qiladigan qonunlar (qoidalar) to‘plami
(nizomnoma)   va   bu   qonunlarni   ular   ishtirokida   qo‘llashdir.   Fan   va   texnika
taraqqiyotiga   hamda   ilg‘or   tajribalarga   asoslangan   holda   standartlash   texnika
taraqqiyotini   tezlatish,   ijtimoiy   mehnat   unumdorligini   oshirish   va   ishlab
chiqariladigan  mahsulot  sifatini yaxshilashga qaratilgan majburiy normalar, talablar
va     qoidalarni   davlat   korxonalari,   muassasalari,   tashkilot   va   idoralariga   rejali
ravishda tatbiq etish bilan xalq xo‘jaligini idora qilishga yordam beradi.  Bu majburiy
talablar,   normalar   va   qoidalar   tegishli   me’yoriy-texnik   hujjatlarda   keltiriladi.
Standartlash bo‘yicha me’yoriy-texnik hujjatlar ma’lum tartibda ishlab chiqilgan va
vakolatli   idora   tomonidan   tasdiqlangan,   ayrim   sohada   bajarilishi   majbur   bo‘lgan
norma,   talablar,   qoidalar   kompleksini   o‘rnatuvchi   hujjat.   Sog‘liqni   saqlash
vazirligida standartlash bo‘yicha ishlarni ilmiy-texnik boshqarma muvofiqlashtiradi.
Dorivor   vositalar   vadorivor   o‘simlik   mahsulotlariga   me’yoriy-texnik   hujjatlarni
tayyorlash   va   qayta   ko‘rib   chiqish   ishlarini   Sog‘liqni   saqlash   vazirligining
farmakopeya qo‘mitasi boshqaradi. [1,2]
O‘simlik tarkibidagi dorivor moddalar sinteziga, ularning to‘planishini o‘zgarib
borishiga ta’sir etuvchi tashqi muhit omillariga quyidagilar kiradi; o‘simlikni o‘sish
joyi, namlik (havo va tuproqdagi namlik miqdori), tuproqning tarkibi, harorat (havo
3 va tuproqni issiq-sovuqligi), yorug‘lik va quyosh nurini ko‘p va kam bo‘lishi, iqlim
va   boshqalar.   Har   bir   o‘simlik   o‘zini   o‘rgangan,   yashab   taraqqiy   etgan,   o‘ziga   xos
sharoit   va   iqlimda   o‘ssa,   tegishli   o‘ziga   xos   bo‘lgan   biologik   faol   moddalarni   ko‘p
sintez   qiladi.   Yuqorida   keltirilgan   o‘simliklarning   o‘sish,   taraqqiy   qilishi   va   ular
tarkibidagi   dorivor   moddalarning   sintezi   va   to‘planishiga     tashqi   muhit   (namlik,
issiqlik,   yorug‘lik,   tuproq   tarkibi,   o‘sish   joyi   va   boshqalar)   ta’sirini   bilishni   katta
ahamiyati   bor   va   bu   hollar   dorivor   o‘simliklarni   tabiiy   sharoitdan   plantatsiyalarda
o‘stirishga o‘tkazilganda hisobga olinishi zarurdir. Har   bir o‘simlik plantatsiyalarda
o‘stirilganda   unga   o‘ziga   xos   sharoit   va   iqlimni   iloji   boricha   tug‘dirish   lozim.
O‘simliklar   tarkibida   biologik   faol   moddalarning   ko‘p   to‘planish   vaqti   yana
o‘simlikning o‘sish davriga ham bog‘liqdir. [2,4]
4 I. ADABIYOTLAR SHARXI
1.1. Dorivor mahsulotlar to’g’risida
Tibbiyot   va   farmatsiyada   tarkibida   kishi   organizmiga   ta’sir   etuvchi   kimyoviy
moddasi   bo‘lgan   dorivor   o‘simlik   organlari   —   mahsulotlari   ishlatiladi.   Dorivor
mahsulotlar   sifatida  o‘simliklarning  ildizi,  bargi,  po‘stlog‘i,  guli,  mevasi   va  boshqa
qismlaridan foydalaniladi. 
Ularni  kimyoviy birikmalar  eng  ko‘p yig‘ilgan  davrda  yig‘ishtirib olish kerak.
O‘simliklarning   hamma   organlarida   kimyoviy   moddalar   bir   vaqtning   o‘zida   ko‘p
miqdorda   to‘planmaydi,   shuning   uchun   ham   ularni   turli   vaqtlarda   tayyorlash   kerak
bo‘ladi. O‘simlik organlarini quyidagi muddatlarda tayyorlashga to‘g‘ri keladi. [1]
Barglar ,  odatda, o‘simlik gullashi oldidan yoki
gullaganida   yig‘iladi.   Barglar   juda   ohistalik
bilan,   iloji   boricha   o‘simlikka   zarar
yetkazmasdan   yig‘ib   olinadi.   Ba’zan   o‘t
o‘simliklarning   bargini   tayyorlash   uchun
yerustki   qismi   o‘rib   olinadi,   so‘ngra   barglari   teriladi   yoki   yerustki   qismi   quritib
maydalanadi   va   barglari   ajratiladi,   poyasi   bilan   shoxlari   tashlab   yuboriladi.   Bunda
shox   va   gullar   aralashmasi   barglarga   qo‘shilib   ketishi   mumkin   (yalpiz,   gazanda   va
boshqa o‘simliklar). [1,2]
O‘simlikning   yerustki   qismi     (o‘t)   o‘simlik
gullaganida yig‘iladi. O‘simlikning yerustki  qismi
poyaning   tagidagi   bargoldidan   o‘rib   olinadi.
Poyaning   bargsiz   qismiga   tegilmaydi.   Bo‘yi
baland   o‘simliklarda   esa   poyaning   tepa   qismi   (10
— 20   sm   uzunlikda)   va   shoxchalari   kesib   olinadi
(achchiq shuvoq, dalachoy va boshqa o‘simliklar). 
Kurtaklar    erta  bahorda  (ochilmasdan  ilgari), o‘simlik tanasida  suyuqlik yura
boshlagan   vaqtda   yig‘iladi.   Kurtaklarni   o‘simliklardan   terib   olinadi   yoki   kurtakli
5 shoxchalarni   qirqib   olib   quritiladi,   so‘ngra   shoxchalardan   kurtaklarni   asta-sekin
qoqib to‘planadi. 
Po‘stloqlar     ham   erta   bahorda,   ya’ni
o‘simlik   tanasida   suyuqlik   yurishib,
yog‘och   qismidan   oson   ajraladigan
davrida   poya   va   yo‘g‘on   shoxlaridan
shilib   olinadi.   Po‘stloq   olishni
osonlashtirish uchun poya yoki yo‘g‘on shoxlarni bir-biridan 30 sm masofadagi ikki
yeridan   o‘tkir   pichoq   bilan   ko‘ndalangiga,   keyin   uzunasiga   kesiladi   va   po‘stloq
ajratib olinadi. [1,8]
Gullar   o‘simlik qiyg‘os gullaganda yig‘iladi. Ko‘pincha gullar alohida-alohida
kesib   olinadi.   Ba’zan   gul   to‘plamining   hammasi   (dastarbosh,
marjondaraxt   va   boshqalar)   yoki   gulning   ayrim   qismlari
(sigirquyruq   o‘simligida   faqat   gul   tojbarglari)   yig‘ib   olinadi.
Plantatsiyalarda   o‘stirilgan   yoki   yovvoyi   holda   ko‘p
uchraydigan   mayda   gulli   o‘simliklarning   guli   maxsus   asbob
bilan yig‘iladi (moychechak va boshqalar). 
Meva   va   urug‘lar     pishib   yetilgan   davrda   yig‘iladi.   Mevalar,   odatda,   ertalab
yoki   kechqurun   yig‘ib   olinadi,   kun   isiganda   yig‘ilsa,   quruq   mevalarning   urug‘i
sochilib ketishi mumkin. [1,3]
Mevalar   turiga   qarab   tayyorlanadi.   Ba’zilari   qo‘l   bilan   bitta-bitta   uzib   olinadi,
boshqalari esa tayoq bilan qoqiladi. 
Urug‘lar   ham   turli   usullar   bilan   tayyorlanadi.   Ba’zi   urug‘lar   maxsus   asbob
bilan mevadan ajratib olinadi (bodom urug‘i va boshqalar). Mayda meva va urug‘lar
esa urug‘lar yetilganidan so‘ng yoki yetilishi oldidan o‘simlikni o‘rib quritib, so‘ngra
xirmonda   yanchib   tozalanadi   (fenxel,   arpabodiyon   va   kashnich   mevalari,   xantal
urug‘i va boshqalar). [2,5]
6 Yerostki   organlari   (ildiz,   ildizpoya,   tugunak
va piyozlar)   odatda,     o‘simlik   uyquga   kirgan
vaqtida   —   erta   bahorda   yoki   kech   kuzda
tayyorlanadi.   Ba’zi   yerostki   organlarni
o‘simlik   gullab   bo‘lganidan   so‘ng   yig‘iladi.
Chunki   ularning   ba’zilarini   o‘sayotgan   yerida
baland   bo‘yli   begona   o‘simliklar   orasida   topish   qiyin   (solab   turlari   va   boshqalar),
ba’zilarini   qurib   qolganpoyalarini   esa   shamol   sindirib   uchirib   ketadi   (yetmak   va
boshqalar).   Yerostki   organlarini   belkurak,   ketmon   va   boshqa   asboblar   bilan   qazib
olinadi.   Bir   joyning   o‘zida   o‘simlik   ko‘p   hamda   yerostki   organlari   yaxshi   taraqqiy
etgan bo‘lsa, u holda traktor bilan kovlab olinadi (qizilmiya va boshqalar). Yig‘ilgan
yerostki   organlarni   loy,   tuproq,   qum,   barg   va   poyalardan   tozalab   (ba’zilarini   suvda
yuvib), quritish uchun mayda bo‘laklarga qirqiladi. [1,4]
O‘simlikning   yerustki   qismlarini,   masalan,   bargi,   guli   va   boshqa   qismlarini
shudring   ko‘tarilgandan   so‘ng,   havo   ochiq   paytda   yig‘ib   olinadi.   Yomg‘ir   yoki
ertalabki shudringdan so‘ng   yig‘ilgan o‘simliklarni quritish qiyin, ular quritilganida
ham qorayib ketadi. Yig‘ilgan dorivor mahsulotlarni savatlarga  bosib yoki bir yerga
uyib   qo‘yib   bo‘lmaydi,   chunki   namlik   va   issiqlik   (qizish   yoki   quyosh   harorati)
ta’sirida   o‘simlik   to‘qimalarida   chuqur   biokimyoviy   o‘zgarishlar   ro‘y   beradi,
organizmga   ta’sir   etuvchi   kimyoviy   birikmalar   parchalanib   ketib,   dorivor   mahsulot
o‘z qimmatini yo‘qotadi.[1,3]
1.2.Dorivor o’simlik mahsulotlari tarkibidagi biofaol moddalarning
o’zgaruvchanligi to’g’risida
Hammaga   ma’lumki,   butun   tirik   organizm   uchun   zarur   bo‘lgan   organik
birikmalarni anorganik moddalardan faqat o‘simliklargina sintez qila oladi. Ana shu
o‘simliklar   to‘qimasida   sintezlangan   organik   birikmalar   odatda   ikki   guruhga
bo‘linadi: 
7 1. Birlamchi sintezlangan moddalar — birlamchi metabolitlar. Bularga oqsillar,
uglevodlar,   liðidlar,   fermentlar   va   vitaminlar   kiradi.   Birlamchi   metabolitlar   hamma
tirik organizmlar uchun juda ham zarur birikmalar bo‘lib, ularsiz hayot bo‘lmaydi. 
2.   Ikkilamchi   sintezlangan   moddalar   —   ikkilamchi   metabolitlar.     Bularga
o‘simliklar to‘qimasida sintez bo‘ladigan birlamchi  metabolitlardan tashqari, qolgan
hamma birikmalar kiradi. Ikkilamchi metabolitlar o‘simliklar to‘qimasida birlamchi
sintezlangan   moddalardan   hamda   ular   ishtirokida   vujudga   keladi.   Asosiy   dorivor
moddalar ikkilamchi sintezlangan  birikmalarga — ikkilamchi  metabolitlarga kiradi.
O‘simliklar tarkibidagi dorivor moddalar — biologik faol (aktiv) birikmalar o‘simlik
o‘sish davrida — ontogenezda va turli omillar ta’sirida doimiy o‘zgarishda bo‘ladi.
Ular   sintezlanadi,   asta-sekin   ko‘payadi,   ma’lum   davrda   ko‘p   miqdorda   to‘planadi,
keyinchalik kamaya boradi va bir vaqt kelib, butunlay yo‘qolib ketishi mumkin. Bu
o‘zgarishlarga   faqat   o‘simlikni   o‘sish   davrigina   —   ontogenez   sababchi   bo‘lmay,
balki   tashqi   muhit   omillari   ham   katta   ta’sir   ko‘rsatadi.   Ontogenez   har   qaysi
o‘simlikni   normal   hayot   kechirish   davri   bo‘lib,   u   o‘z   ichiga   tirik   organizmni
tug‘ilishidan to tabiiy holda o‘lishigacha bo‘lgan vaqt va jarayonni oladi. [1,3]
Ko‘pchilik   o‘simliklarning   yerustki   qismi   va   barglari   tarkibida   asosiy   ta’sir
qiluvchi   biologik   faol   moddalar   ular   gullashidan   oldin   va   gullash   davrida,   gullarda
—   ularni   qiyg‘os   gullagan   vaqtida,   meva   va   urug‘larda   —   ular   to‘liq   yetilganida,
yerostki organlarda — o‘simlik vegetatsiya davri (ontogenezni) oxirida (kech kuzda)
ko‘p   miqdorda   to‘planadi.   O‘simliklarning   kimyoviy   tarkibi   juda   ham   murakkab
bo‘lib,     turli   organik   va   mineral   moddalardan   tashkil   topgan.   Ularning   hammasi
dorivor   bo‘lmaydi   va   kasalliklarni   davolashda   shifobaxsh   ta’sir   ko‘rsatmaydi.
Ayrimlari   esa   dori   turlarini   tayyorlashda   xalaqit   berib,   dorivor   mahsulotni   saqlash
vaqtida   ularning   sifati   buzilishiga   olib   keladi   yoki   asosiy   ta’sir   etuvchi   kimyoviy
birikmalarni   tez   parchalanishiga   sababchi   bo‘ladi.   Shuning   uchun   dorivor
o‘simliklar tarkibida  uchraydigan moddalar tibbiyot va farmatsiya nuqtayi nazaridan
uch guruhga bo‘linadi: 
8 1.   Dorivor   o‘simliklarning     asosiy   ta’sir   etuvchi     biologik   faol     moddalari.
Dorivor   mahsulot   tarkibida   kasalliklarni   davolovchi   terapevtik   ahamiyatga   ega
bo‘lgan   biologik   faol   moddalar     bo‘lgani   sababli   u   tibbiyotda   va   farmatsiyada
ishlatiladi.     O‘simlikning   terapevtik   ahamiyatga   ega   bo‘lgan   shifobaxsh     biologik
faol   kimyoviy birikmalari   asosiy  ta’sir   etuvchi  moddalari  deb  ataladi.  Bu  moddalar
ko‘pincha   ayrim   o‘simliklarga   xos     bo‘lgan   alkaloidlar   (belladonna,   bangidevona,
mingdevona,   skopoliya   turlariga   xos   atropin,   giossiamin,   skopolamin),     glikozidlar
(angishvonagul,   strofant,   adonis,   marvaridgul,   erizimum   o‘simliklariga   xos   yurak
glikozidlari,   ra’noguldoshlarga     xos   amigdalin,   karamdoshlarga   xos   sinigrin   va
boshqa  izotiotsianatlar), kumarinlar, efir moyfari, ftavonoidlar, vitaminlar, lignanlar,
oshlovchi va boshqa moddalar. [4,5]
2.   O‘simliklarning   ta’sir   etuvchi   moddalari   bilan   birga   uchraydigan
birikmalar . Bunday moddalarni ayni shu o‘simlikda terapevtik ahamiyati bo‘lmasa-
da, asosiy ta’sir etuvchi birikmalarni ta’sir kuchini o‘zgartirishi (kuchaytirish) hamda
organizmga   so‘rilishini,   natijada   ta’sirini   tezlatishi   mumkin.   Ba’zan   asosiy   ta’sir
etuvchi   modda   bilan   birga   uchraydigan   boshqa   birikmalar   organizmga   birgalikda
(kompleks)   ta’sir   ko‘rsatishi   ham   mumkin.   Masalan,   angishvonagul   tarkibidagi
steroid   saponinlar   shu   o‘simlikning   asosiy   ta’sir   etuvchi   birikmasi   —   yurak
glikozidlarini   organizmga   so‘rilishini   tezlatib,   mahsulotning   dorivor   preparatlarini
ta’sirini tezlatadi va kuchaytiradi. [1,3]
3. Terapevtik  ahamiyati bo‘lmagan , keraksiz,   ballast  moddalar. Bu moddalar
o‘simliklarning   asosiy   ta’sir   etuvchi   va   ular   bilan   birga   uchraydigan   birikmalar
singari   kimyoviy   tuzilishi   bo‘yicha   har   xil   moddalar   bo‘lishi   mumkin.   Uglevodlar,
smolalar, efir moylari, yog‘lar, organik kislotalar, oqsil, mineral va boshqa moddalar
shular   jumlasiga   kiradi.   Ular   ma’lum   sharoitda     terapevtik   ta’sirga   ega   bo‘lgan
birikma   hisoblansa   ham,   boshqa     o‘simlikda   ballast   (keraksiz);   modda   sifatida
uchrashi mumkin. Shuning uchun ballast moddalarni doimo bir xil, ma’lum guruhga
kiradigan birikmalar deyish xato bo‘ladi. Masalan, kanakunjut, zaytun, bodom, zig‘ir
va   boshqalarning   urug‘idan   olinadigan   moylar   asosiy   ta’sir   etuvchi   birikmalar
9 hisoblansa,   shoxkuya   zamburug‘i   hamda   strofant   urug‘ida   uchraydigan   yog‘lar   shu
o‘simliklardan   dori   turlari   tayyorlashda   va   mahsulotni   saqlashda   ballast   modda
hisoblanadi. Shuningdek, sano bargida smolalar, shoxkuya tarkibidagi  sut  kislotalar
ham   ko‘rsatilgan   mahsulotlar   uchun   ballast   moddalardir.   Dorivor   mahsulotlarni
sinflarga   bo‘lishda   turli   omillar   asos   qilib   olingan:   dorivor   mahsulotlarning
farmakologik   ta’siri,   dorivor   mahsulotlarning   morfologik   tuzilishi   (yerustki   qismi,
bargi,   guli,   mevasi,   yerostki   organlar   va   boshqalar),   dorivor   mahsulot   tarkibidagi
ayrim   birikmalarning  xossalari   (masalan,   saponinlarni     turg‘un  ko‘pik  hosil   qilishi)
va   boshqalar.   Natijada   o‘z     vaqtida   dorivor   mahsulotlarning   farmakologik,   botanik
hamda boshqa tasniflari bo‘lgan va shu asosda ular o‘rganilgan. Hozirgi kunda ham
ayrim   hollarda   dorivor   o‘simliklar   va   mahsulotlarni   o‘rganishda   farmakologik
tasnifdan   foydalaniladi.   Dorivor   mahsulotlarning   asosiy   ta’sir   qiluvchi   moddalari
ajratib   olinib,   ularning   kimyoviy   tuzilishi   aniqlangandan   so‘ng   kimyoviy   tasnifi
tuzildi.   Bu   tasnif   dorivor   o‘simliklarning   asosiy   ta’sir   qiluvchi   birikmasining
kimyoviy tuzilishiga asoslangan. [1,5]
Kimyoviy   tasnif   bo‘yicha   dorivor   o‘simliklar   va   ularning   mahsulotlari
farmakognoziya fanida quyidagi sinflarga bo‘lib o‘tiladi. 
1. Tarkibida polisaxaridlar bo‘lgan dorivor o‘simliklar va mahsulotlar. 
2. Tarkibida vitaminlar bo‘lgan dorivor o‘simliklar va mahsulotlar. 
3.   Tarkibida   liðidlar   (yog‘lar   va   yog‘simon   moddalar)   bo‘lgan   dorivor
o‘simliklar va mahsulotlar. 
4. Tarkibida terpenoidlar bo‘lgan dorivor o‘simliklar va mahsulotlar. 
5. Tarkibida alkaloidlar bo‘lgan dorivor o‘simliklar va mahsulotlar. 
6. Tarkibida glikozidlar bo‘lgan dorivor o‘simliklar va mahsulotlar: 
a)   tarkibida   monoterpen   glikozidlar   (achchiq   moddalar)   bo‘lgan   dorivor
o‘simliklar va mahsulotlar; 
10 b)   tarkibida yurak glikozidlari (steroid glikozidlar) bo‘lgan dorivor o‘simliklar
va mahsulotlar; 
d) tarkibida triterpen glikozidlari (triterpen saponinlar) hamda steroid saponinlar
bo‘lgan dorivor o‘simliklar va mahsulotlar.
 7. Tarkibida fenol hosilalari bo‘lgan dorivor o‘simliklar va mahsulotlar: 
a) tarkibida oddiy fenollar, ularning hosilalari va glikozidlari (fenolglikozidlar)
bo‘lgan dorivor o‘simliklar va mahsulotlar; 
b) tarkibida lignanlar bo‘lgan dorivor o‘simlik va mahsulotlar; 
d)   tarkibida   antratsen   hosilalari   va   ularning   glikozidlari   (antraglikozidlar)
bo‘lgan dorivor o‘simliklar va mahsulotlar; 
e) tarkibida flavonoidlar bo‘lgan dorivor o‘simliklar va mahsulotlar; 
f)   tarkibida   kumarinlar   va   xromonlar   bo‘lgan   dorivor   o‘simliklar   va
mahsulotlar; 
g) tarkibida oshlovchi moddalar bo‘lgan dorivor o‘simliklar va mahsulotlar. 
8.   Tarkibida   kam   o‘rganilgan   turli   biologik   faol   moddalar   bo‘lgan   dorivor
o‘simliklar va mahsulotlar. 
Farmakognoziya fanining oxirida hayvonlardan olinadigan dorivor mahsulotlar
o‘rganiladi.[1,2]
1.3. MTX lar to’g’risida, ularning kategoriyalari, ularni dorivor mahsulotlarni
standartlashdagi o’rni.
Dorivor   mahsulotlar   qabul   punktlariga   tayyorlov   idoralari,   jamoalar   va   ayrim
shaxslar   tomonidan   turli   ko‘rinishda,   ya’ni   standart   talabiga   javob   bermaydigan
holatda   kelishi   mumkin.   S h uning   uchun   mahsulotlarni   idishlarga   joylashtirib
(qadoqlab),   omborlarga   jo‘natishdan   oldin   ularni   ma’lum   talablarga   javob
beradigan holda keltirish zarur.
11 Dorivor mahsulotlarni standart holiga keltirish uchun quyida gi ishlar bajariladi:
1.   Aralashmalardan   tozalash    .   Tayyorlovchilarning   tajribasizli gi   yoki   shoshilib
va   pala-partish   ishlashlari   sababli   qabul   punktlariga   topshirilgan   dorivor
mahsulotlar tarkibida turli aralashmalar  bo‘lishi mumkin. Ular organik va mineral
aralashmalarga bo‘linadi. [1,3]
Organik   aralashmalarga   dorivor   o‘simlikka   o‘xshagan   yoki   uning   yonida
o‘sadigan boshqa o‘simliklar qismlari, xashak, somon, ko‘mir va boshqalar hamda
shu   dorivor   o‘simlikning   mahsulot   bo‘lmagan   qismi   kiradi.   Mineral   aralashmalar
odatda   kesak,   tosh,   tuproq,   qum   hamda   shisha,   sopol,   chinni   bo‘lakchalaridan
iborat bo‘ladi.
Mahsulotni   standart   holatga   keltirish   uchun   uni   aralashma lardan   tozalash
kerak. Buning uchun u mashinalar yordamida yoki qo‘lda elanib, aralashmalardan
tozalanadi   va   navlapga   ajratila di,   ayrim   hollarda   esa   (o‘simlikning   er   ustki
qismidan   gul   va   barglarning   aralashmasini   ajratib   olish   uchun)   mahsulot   avval
mashinalarda yanchilib, so‘ngra elanadi, poya va shoxlar ajratib tashlanadi. 
2.  Mahsulotning nuqsonli qismlarini ajratish    .  Agarda dorivor mahsulot yomg‘ir
yog‘ib   turgan   vaqtda,   yomg‘ir   yog‘ib   o‘tgan,   lekin   o‘simlik   hali   qurimagan   va
havoda   namlik   ko‘p   vaqtda,   o‘simlikdan   ertalabki   shudring   hali   ko‘tarilmaganda
tayyorlansa,   u   quritish   paytida   sarg‘ayib   yoki   qorayib   qolishi   mumkin.   Mahsulot
to‘g‘ri, havo quruq vaqtda tayyorlansa, lekin noto‘g‘ri quritilsa ham ular sarg‘ayib
yoki qorayib qolishi mumkin. Bu nuqsonlar tegishli GOST larda ma’lum miqdorda
ruhsat   etiladi.   Agar   ular   ko‘rsa tilgan   miqdordan   ortiq   bulsa,   bu   mahsulot   sifatiga
ta’sir   kiladi.   SHuning   uchun   dorivor   mahsulot   navlarga   ajratilib,   qoraygan   va
sarg‘aygan qismlardan tozalanadi. [2,6]
3.   Mahsulotni   maydalangan   qismdan   tozalash    .   Dorivor   mahsulot   tarkibida
maydalangan  qismning  miqdori  tegishli  GOST  da  chegaralangan  bo‘ladi.  CHunki
mahsulotni   tarkibida   maydalangan   qismi   me’yoridan   ortiqcha   bo‘lsa,   uning   sifati
past hisoblanadi. SHy sababli dorivor mahsulotni standart talabiga javob beradigan
qilish maqsadida uni  mayda qismidan tozalanadi. Buning uchun mahsulot  tegishli
GOST talabiga binoan kerakli teshikli elaklarda elanadi.[1]
12 4.   Mahsulotni   qayta   quritish    .   Qabul   punktlarida   qabul   qilib   olingan
mahsulotlar,   ko‘pincha,   etarli   darajada   quritilmagan   bo‘ladi.   Bundan   tashqari,   bu
mahsulotlar   (ayniqsa   gigroskopik   mahsulotlar)   saqlash   davrida   (tayyorlovchilar
zudlik   bilan   qabul   punktlariga   topshirmaganlarida)   va   qabul   punktlariga   olib
ketilayotgan   vaqtda   sharoitga   qarab   bir   oz   namlanib   qolishi   mumkin.   Xatto,
keyinchalik   ham,   bu   mahsulotlar   omborlarda   yoki   dorixona   va   laboratoriyalarda
saqlanish   davrida   mog‘orlab,   sarg‘ayib   yoki   qorayib   o‘z   sifatini   yo‘qotadi.
Mahsulotning   qimmatini   saqlab   qolish   uchun   tegishli   GOST   da   ko‘rsatilgan
namlik qolguniga qadar qayta quritiladi.[2,3]
5.   Mahsulotni   maydalash    .   Dorixonaga   ko‘pchilik   mahsulotlar   maydalangan
(mayda bo‘laklarga qirqilgan yoki kukun-poroshok) holda yuboriladi. Mahsulotlar
faqat   omborlarda   tezda   buzilib,   o‘z   sifatini   yo‘qotmasligi   uchun   butunligicha,
mayda lanmasdan saqlanadi.
Mahsulotlarni maydalash (barglarni qirqish, er ustki qismini yanchish, ildiz va
ildizpoyalarni kubsimon qilib qirqish, kukun–poroshok holiga keltirish) mashinalar
yordamida amalga oshiriladi. Har bir mahsulotni qay darajada maydalash kerakligi
tegishli  standartlar  (GOST) da ko‘rsatilgan bo‘lib, bu ishlar markazlashti rilgan va
moslangan qabul punktlarida bajariladi.
Standartlar   ta’sir   qilish   sohasi,   mazmuni   va   tasdiqlanish   darajasiga   qarab
quyidagi kategoriya va turlarga bo‘linadi. [1,3]
1.   Davlat   standartlari   –DAST   (GOST).   DAST   ko‘p   miqdorda   ishlab
chiqariladigan   hamda   xalq   xo‘jaligini   hamma   sohasida   ishlatiladigan   o‘simlik
mahsulotlari   uchun   Gosstandart   qarori   bo‘yicha   tuziladi   va   tasdiqlanadi   (kuchga
kiritiladi,   o‘zgartiriladi   yoki   bekor   qilinadi).   Tasdiqlangan   DAST   ga   tegishli   belgi
beriladi. Bu belgi DAST indeksi, ro‘yxat raqami va DAST tasdiqlangan yildan iborat
bo‘ladi. Masalan, DAST (GOST) 13.309.79. Bu belgida 13 — GOST indeksi, 309 —
shu  standart   ro‘yxat  raqami,  79 esa  DAST  tasdiqlagan   yil.  Respublika   miqyosidagi
hamma   idoralar,   korxona   va   muassasalar   Davlat   standarti   talablariga   itoat   etishlari
majburiydir. [1,7]
13 2.   Soha   standartlari   SST   (OST).   SST   (OST)   biror   sohaning   korxonalari,
muassasalari,   idoralarida   ishlatiladigan   hamda   ularga   tegishli   bo‘lgan   namunali
texnologik   jarayon,   normalar,   talablar,   qoidalar,   usullar   va   boshqalar   uchun   ishlab
chiqiladi   va   shu   soha   vazirligi   (boshqarmasi)   tomonidan   tasdiqlanadi   (kuchga
kiritiladi,   o‘zgartiriladi   yoki   bekor   qilinadi).   SST   talablariga   itoat   etish   sohaning
hamma korxonalari, idoralari hamda shu soha mahsulotini ishlatadigan boshqa soha
idoralari va korxonalari uchun majburiydir. [3]
3.  Korxona   standarti   —  KST  (STP).  KST   biror  korxona  uchun  qabul  qilingan
norma,   talablar,   qoidalar,   usullar   va   boshqalar   uchun   ishlab   chiqiladi,   korxona
boshlig‘i   tomonidan   tasdiqlanadi   (kuchga   kiritiladi,   o‘zgartiriladi   yoki   bekor
qilinadi) va uni talablariga itoat etish shu korxona uchun majburiydir. 
Dorivor   vositalar   va   dorivor   o‘simlik   mahsulotlari   uchun   me’yoriy-texnik
hujjatlar   Sog‘liqni   saqlash   vazirligi   tomonidan   tasdiqlangan   soha   standarti   —   SST
(OST)   42-1-71   „Dorivor   vositalar   va   dorivor   o‘simlik   mahsulotlariga   me’yoriy-
texnik hujjatlarni ishlab chiqish, kelishish va tasdiqlash tartiblari“ ga binoan tuziladi.
Me’yoriy-texnik   hujjatlar   dorivor   vositalarsifatini   doimiy   ravishda   yaxshilanishini
ta’minlashi   kerak   hamda     o‘z   talablarini   fan   va   texnika   yutuqlari   asosida   doimo
mukammallashtirishi   lozim.   Dorivor   vositalar   va   dorivor   o‘simlik   mahsulotlariga
ishlanadigan  me’yoriy-texnik hujjatlar  quyidagilar:  —Davlat  standartlari   — DAST,
farmakopeya   maqolasi   (FM,   FS),   vaqtincha   farmakopeya   maqolasi   VFM   va   soha
standarti SST. 
SST ilmiy-texnik atamalar, umumiy texnik hujjatlar, texnologik normalar, qabul
qilish qoidalari, belgilash — markalash, saqlash, transportlarda jo‘natish qoidalari va
boshqalarga tuziladi. 
DAST—ko‘p  miqdorda ishlab chiqariladigan hamda xalq xo‘jaligining hamma
tarmoqlarida   ishlatiladigan   o‘simlik   mahsulotlari   uchun   tuziladi   va   Gosstandart
tomonidan tasdiqlanadi. [1,7]
14 FM   Sog‘liqni   saqlash   vazirligi   tomonidan   tibbiyot   sohasida   ishlatishga   ruxsat
etilgan, ko‘plab, seriyalab ishlab chiqariladigan dorivor vositalar va dorivor o‘simlik
mahsulotlariga tuziladi. 
VFM   qisqa,   lekin   3   yildan   ziyod   bo‘lmagan   muddatga   tasdiqlanadi:   FM   va
VFM   lar   davlat   standartlariga   tenglashtirilgan.   Shuning   uchun   mamlakatimiz
hududida   dorivor   vositalar   va   dorivor     o‘simlik   mahsulotlarini   ishlab   chiqaradigan,
nazorat   qiladigan   va   ishlatadigan   hamma   korxona,   muassasalar   va   idoralar   FM     va
VFM   talablariga   itoat   etishlari   majburiydir.   Davlat   farmakopeyasi   va   farmakopeya
maqolasi   vaqtvaqtida     qaytadan   ko‘rib   chiqiladi   va   yangidan   tasdiqlanadi,   eskilari
esa   o‘z   kuchini   yo‘qotadi.   Dorivor   o‘simlik   mahsulotlariga   tuzilgan   hamma
me’yoriytexnik   hujjatlar   (FM,   VFM,   DAST   va   boshqalar)   bir   xil   tuzilishga   ega,
ularda keltirilgan ma’lumot ham bir xil tartibda bayon etilgan. Maqola sarlavhasida
dorivor   o‘simlik   mahsulotining   lotin,   rus   va   o‘zbek   tilidagi   nomi   beriladi.   Kirish
qismida   mahsulotni   qanday   o‘simlikdan   (yovvoyi   holda   o‘sadigan   yoki
o‘stiriladigan)   va   qachon   tayyorlanganligi(yig‘ish   davri   yoki   o‘simlikni   o‘sish
fazasi),   o‘simlik   va   oilasining   o‘zbekcha,   ruscha   ham   lotincha   nomlari   keltiriladi.
So‘ngra FM ni bo‘limlari boshlanadi. [1,2]
„Tashqi   belgilari“   bo‘limida   butun,   qirqilgan,   kukun   (poroshok)   holidagi
mahsulotga   xos   bo‘lgan   morfologik   belgilar   hamda   mahsulotni   hidi   va   mazasi
(zaharli bo‘lmagan mahsulotlar uchun) keltiriladi. 
„Mikroskopiya“   bo‘limida   mahsulotning   anatomik   tuzilishidagi   o‘ziga   xos
diagnostik   belgilar   keltiriladi   hamda   mikroskopik   tahlil   vaqtida   bajariladigan
mikrokimyoviy reaksiyalar beriladi. 
„Sifat   reaksiyalari“   bo‘limida   mahsulotni   biologik   faol   moddalariga   xos   va
mahsulot   chinligini   aniqlashda   ahamiyatli   reaksiyalar,   xromatografik   tahlil   hamda
ularni bajarish usullari keltiriladi. 
„Sonli   ko‘rsatkichlar“   bo‘limida   mahsulotda   bo‘lishi   kerak   bo‘lgan   biologik
faol   moddalar   va   ruxsat   etiladigan   namlik,   umumiy   kul,   10%   li   xlorid   kislotada
15 erimaydigan   kul   hamda   aralashmalar   (shu   o‘simlikni   boshqa   qismlari,   nuqsonli
mahsulot, organik hamda mineral aralashmalar va boshqalar) miqdori keltiriladi. 
„Miqdoriy aniqlash“ bo‘limida mahsulotning asosiy ta’sir etuvchi biologik faol
moddasining   miqdorini   (yoki   biologik   faolligini)   aniqlash   usullari   to‘liq   keltiriladi
yoki shu usullar Davlat Farmakopeyasining qayerida berilganligi ko‘rsatiladi.[1,2] 
„Joylash“   bo‘limida   GOST   6077-80   talablariga   binoan   qanday   idishda   (qop,
yashik, quti, xaltacha va boshqalar) mahsulotni qanchadan joylashtirilgani keltiriladi.
„Markalash“   (belgi   qo‘yish),   „Transportda   jo‘natish“   va   „Saqlash“   (bu
bo‘limlar FM da keltirilmaydi) bo‘limlarida GOST 6077-80 talablariga ko‘ra dorivor
o‘simlik   mahsulotlarining   transport   vositalarida   jo‘natish   vaqtida,   markalashda
ishlatiladigan bo‘yoqlarga hamda mahsulotni omborlarda va dorixonalarda saqlashda
bajariladigan talablar beriladi. 
„Yaroqlilik   muddati“   bo‘limida   keltirilgan   tegishli   sharoitda   saqlanganda
me’yoriy-texnik   hujjatlar   talablariga   to‘g‘ri   keladigan   va   kerakli   joyida   ishlatilish
xususiyatini   yo‘qotmaydigan   muddati   ko‘rsatiladi.   Dorivor   o‘simlik   mahsulotiga
tuzilgan   me’yoriy-texnik   hujjatlar   har   besh   yilda,   VMF   (VFS)   esa   ko‘rsatilgan
muhlat   (1—3   yil   ichida)   tamom   bo‘lganda   qayta   ko‘rib   chiqiladi   va   tasdiqlanadi.
[1,3]
16 II. ASOSIY QISM
2.1 Na’matak turlari, ularni MTX bo’yicha tahlili
Na'matak mеvasi - Fructus rosae 
O’simlikning nomi. Na'matak turlari - Rosa sp. 
Oilasi. Ra'noguldoshlar - Rosaceae. 
Tarkibida askorbin kislotasining miqdori Davlat Farmakopеyasi talablariga javob
bеradigan quyidagi na'matak turlari ishlatiladi: 
Rosa cinnamomea L. - sh, korichno`y (may na'matagi) 
Rosa acicularis - sh. iglisto`y (tikanli na'matak) 
Rosa davurica - sh. daurskiy (Dauriya na'matagi) 
Rosa Beggeriana - sh. Bеggеra (Bеggеr na'matagi) 
Rosa Fedtschenkoana - sh. Fеdchеnko (Fеdchеnko na'matagi) 
Rosa Canina - itburun na'matagi va boshqalar 
Na'matak turlari bo’yi 2 m ga еtadigan tikanli buta. Novdasi yaltiroq, qo’ng’ir -
qizil   yoki   qizil   -   jigarrang   tusli   po’stloq   bilan   qoplangan.   Po’stloqda   na'matak
turlariga  qarab  har   xil   kattalikdagi   va  soni  har   xnl   tikonlar  bo’ladi.  Bargi  toq  patli,
poyada   bandi   bilan   kеtma   -   kеt   o’rnashgan.   Bargchasi   5   -   7   ta   bo’lib   tuxumsimon
shakli,   arrasimon   qirrali,   qo’shimcha   barglari   bor.   Gullari   yirik,   yakka   yoki   2   -   3
tadan   shoxchalarga   o’rnashgan.   Guli   qizil,   pushti,   sariq   yoki   oq   rangli,   xushbo’y
hidli.   Guloldi   barglari   lantsеtsimon.   Kosachabargi   va   tojbargi   5   tadan,   otalik   va
onaliklari ko’p sonli. Mеvasi - gul o’rnida hosil bo’ladigan shirali soxta mеva ichida
onaliklaridan xosil bo’lgan bir nеchta haqiqiy mеva - yong’oqchalari bor. [1,4]
Yong’oqchalari o’tkir uchli, sеrtuk burchaksimon shaklga ega. 
May oyidan boshlab gullaydi, mеvasi avgust - sеntyabrda pishadi. 
17 Rosa Beggeriana va Rosa Fedtschenkoana lardan boshqalari Еvropa, Sibir, Uzoq
Sharqlarda   kеng   tarkalgan.   Rosa   Beggeriana   va   Rosa   Fedtschenkoana   bular   O’rta
Osiyo tog’larida uchraydi. 
Mahsulot   tayyorlash.   Mеvasi   avgust
oyi   oxiridan   boshlab   kеch   kuzgacha
yig’iladi.   Sovuq   tushganda   vitamin   S
kamayib   kеtadi.   Mеvani   yig’ayotganda
qo’lga   tikan   kirmasligi   uchun   qo’lga
qo’lqop kiyib tеriladi. 
Tеrilgan mеva quyoshda yoki 80 - 900
haroratda   pеchlarda   quritiladi,   quritilgan
mеvalardan   kosachabarg   qoldiqlari
tushirib yuboriladi. 
Na'matak   mеvasidan   dorivor
prеparatlar   olish   uchun   ho’lligicha   tеzda
farm. zavodlarga yuboriladi. [1]
Mahsulotning   tashqi   ko’rinishi.   Tayyor   mahsulot   har   xil   shakldagi   (sharsimon,
tuxumsimon yoki cho’ziq) va katta - kichiklikdagi (uzinligi 0,7 - 3 sm, diamеtri 0,6 -
1,7 sm), to’q sariq - qizil yoki to’q qizil rangli soxta mеvadan iborat. Soxta mеvaning
uchida   tеshikchalari   bor.   Mahsulotning   ustki   tomoni   yaltiroq,   burishgan,   ichi   xira.
Yong’oqchalari qattiq, sariq rangli, tuklar bilan qoplangan. Mahsulot hidsiz, nordon -
shirin, bir oz burishtiruvchi mazasi bor. 
Mahsulotning   mikroskopik   tuzilishi.   Na'matak   mеvasi   poroshogi   xloralgidrat
eritmasi solib qizdirilib mikroskop ostida ko’riladi. [2,10]
18 Na’matak mevasining poroshogi
1 - mеva epidеrmisi qalin dеvorli xujayralar. 
2 - mеva yumshoq qismida parеnxima xujayralari druzlar saqlaydi. 
3 -  mevaning yumshoq qismining hujayralaridagi karotinoidlar va druzlatr
4 -  yong’oqchaning toshsimon hujayralari
5-  2 xil tuklar bor. Yirik qalin dеvorli, yupqa dеvorli ingichka tuklar. 
5 -  o’tkazuvchi to’qima bog’lamlarining elementlari
Kimyoviy tarkibi. Mahsulot  tarkibida 4 - 6, ba'zan 18% gacha vitamin S, 203%
mg % vitamin B2, K, vitamin P, 12 - 18 mg % karotin, 18% qandlar, 4,5% oshlovchi
moddalar 2% atrofida limon va olma kislotalar, 3,7% pеktin moddalar bor. [1,3]
Ishlatilishi.   Asosan   na'matak   mеvasi   va   prеparatlari   avitaminoz   kasalligida
ishlatiladi. Na'matak urug’idan olingan yog’ kuygan tеri  kasalliklari  hamda rеntgеn
nurlari ta'sirida kuygan joylarni davolashda ishlatiladi. 
Dorivor   prеparatlari.  Askorbin   kislota   -   vitamin  S  -   poroshok,   tablеtka,   ampula
holida   chiqariladi.   Mеvadan   damlama,   ekstrakt,   sharbat   tayyorlashadi.   Mеva   -
karotolin tarkibiga kiradi. 
Tibbi y otda   na'matakni   yana   bir   turi   -   itburun   (Rosa   Canina   L.)   mеvasi   ham
ishlatiladi.   Bu   na'matak   mеvasi   kosachabarglarini   pastga   qarab   yo’nalganligi   va
19 pishgandan so’ng tushib kеtishi bilan farq qiladi. Shuning uchun itburun mеvasining
yuqori qismida tеshikchalari bo’lmaydi. 
Kimyoviy   tarkibi.   Itburun   vitamin   C   kam   saqlovchi   na'matak   turlariga   kiradi.
Mеva   tarkibida  0,2  -   2,2%  gacha   vitamin   C ,  K,   B 2,  R,  va  4  -   12  mg  %  karotin  va
boshqa moddalar bor. 
Ishlatilishi.   Xolosas   prеparati   jigar   kasalligini   davolashda   ishlatiladi.   Urug’lari
siydik haydovchi dori sifatida ishlatiladi. Urug’dan yog’ - olishda ham foydalaniladi
[2,11]
Dorivor mahsulotlar tarkibidagi vitaminlarni, asosan, xromatogarfik usul 
yordamida aniqlanadi. Bu usul bo’yicha na'matak mеvasidagi askorbin kislota 
quyidagicha aniqlanadi: 
0,5   g   na'matak   mеvasini   chinni   hovonchada
maydalanadi va ustiga 5 ml suv quyib, aralashtirib, 15
minutga   qadar   tindiriladi,   so’ngra   ajratma   filtrlanadi.
Silufol   plastinkasining   start   chizig’iga   tayyorlangan
ajratmadan   kapillyar   (shisha   qil   naycha)   yordamida
tomiziladi.   Tomchining   qatoriga,   guvoh   modda
sifatida   askorbin   kislota   eritmasi   tomizilib,   kеyin
plastinka   ichiga   erituvchilar   aralashmasi   (etilatsеtat   -
konts. sirka kislotaning 80:20 nisbatdagi aralashmasi)
quyilgan xromatografik kamеraga joylashtiriladi va 20
minut   davomida   qoldiriladi   (erituvchilar   aralashmasi
tahminan 13 sm ga ko’tariladi).[1,5]
So’ngra   plastinka   kamеradan   olinib,   havoda   quritilada   va   xromatogrammaga   2,6-
dixlorfеnolindofеnolyat   natriyning   suvdagi   0,04%   li   (yoki   0,001n)   li   eritmasi
purkaladi. Natijada guvoh sifatidagi va ajratmadagi askorbin kislotalar pushti  fonda
bir   xil   balandlikda   joylashgan   ikkita   oq   dog’lar   sifatida   ko’rinadi.   Karotin   esa
adsorbtsion xromatografiya usuli bilan aniqlanadi.
20 Mahsulot tarkibidagi askorbin kislota miqdorini aniqlash
Askorbin kislota miqdorini aniqlash, uning oksidlovchilar yordamida oksidlanish
xususiyatiga   asoslangan.   Askorbin   kislota   еngil   oksidlovchilar   (KJO3,   yod,   2,6-
dixlorfеnolindofеnolyat natriy eritmalari) yordamida titirlab aniqlanadi.[1,2]
Na'matak mеvasi tarkibidagi askorbin kislotasi miqdorini aniqlash
(XI-DF bo’yicha).
Tozalangan   mеvadan   10,0   g   (20   g)   tortib   olib   uni   chinni   hovonchaga   solinadi.
So’ngra 5 g nеytral shisha maydasidan hamda 300 ml suv solib, yaxshilab eziladi va
10 minut davomida qo’yib qo’yiladi. Kеyinchalik aralashtirib, filtrlanadi. 50 - 100 ml
hajmli   konussimon   kolbaga   1   ml   filtratdan   solib,   unga   xlorid   kislotaning   2%   li
eritmasidan   1   ml   va   13   ml   suv   qo’shiladi   hamda   tеz-tеz   chayqatib   turib,   1   minut
ichida  o’chmaydigan   pushti   rang   hosil   bo’lgunga   qadar   2,6-dixlorfеnolindofеnolyat
natriy birikmasining 0,001 n eritmasi bilan mikrobyurеtka yordamida titrlanadi. 1 ml
2,6-dixlorfеnolindofеnolyat   natriyning   0,001   n   eritmasi   0,000088   g   askorbin
kislotaga to’g’ri kеladi. [1,3]
Askorbin   kislotaning   absolyut   holigacha   quritilgan   mahsulotdagi   protsеnt
miqdori (x) quyidagi formula yordamida aniqlanadi:
X=V∗0.000088	∗V	1∗100	∗100	
m∗V	2∗(100	−W	)
  a   -   2,6-dixlorfеnolindofеnolyat   natriyning   0,001n   eritmasini   titrlash   uchun
kеtgan ml miqdori; 
F - 2,6- dixlorfеnolindofеnolyat natriyning 0,001n eritmasini to’g’rilash faktori; 
b - mahsulotdan tayyorlangan eritmaning ml miqdori; 
C - titrlash uchun olingan ajratmaning ml miqdori; 
P - taxlilga olingan mahsulotning g miqdori; 
d - mahsulotning namligi, protsеnt. 
21 XULOSA
Men   “Dorivor mahsulotni standart holatga keltirish” mavzusida kurs ishini 
bajarish davomida quyidagi xulosalarga keldim.
Standartlash   —   bir   sohaning   faoliyatini   tartibga   solish   maqsadida   hamma
manfaatdor bo‘lgan taraflar foydasiga xizmat qiladigan qonunlar (qoidalar) to‘plami
(nizomnoma)   va   bu   qonunlarni   ular   ishtirokida   qo‘llashdir.   Fan   va   texnika
taraqqiyotiga   hamda   ilg‘or   tajribalarga   asoslangan   holda   standartlash   texnika
taraqqiyotini   tezlatish,   ijtimoiy   mehnat   unumdorligini   oshirish   va   ishlab
chiqariladigan  mahsulot  sifatini yaxshilashga qaratilgan majburiy normalar, talablar
va     qoidalarni   davlat   korxonalari,   muassasalari,   tashkilot   va   idoralariga   rejali
ravishda tatbiq etish bilan xalq xo‘jaligini idora qilishga yordam beradi.  Bu majburiy
talablar,   normalar   va   qoidalar   tegishli   me’yoriy-texnik   hujjatlarda   keltiriladi.
Standartlash bo‘yicha me’yoriy-texnik hujjatlar ma’lum tartibda ishlab chiqilgan va
vakolatli   idora   tomonidan   tasdiqlangan,   ayrim   sohada   bajarilishi   majbur   bo‘lgan
norma,   talablar,   qoidalar   kompleksini   o‘rnatuvchi   hujjat.   Sog‘liqni   saqlash
vazirligida standartlash bo‘yicha ishlarni ilmiy-texnik boshqarma muvofiqlashtiradi.
Dorivor   vositalar   vadorivor   o‘simlik   mahsulotlariga   me’yoriy-texnik   hujjatlarni
tayyorlash   va   qayta   ko‘rib   chiqish   ishlarini   Sog‘liqni   saqlash   vazirligining
farmakopeya qo‘mitasi boshqaradi. 
22 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1.  Хolmatov H.X., Ahmedov O’.A. Farmakognoziya. – 1, 2 qism. - Toshkent.
Fan, 2007. 
2.    Пyлатова Т.П., Холматов Х.Х. Фармакогнозия амалиёти. – Т.: Ибн 
Сино, 2002. – 360 б
3.  Государственная фармакопея – Изд. Х I . – Вып. 2. Общие методы 
анализа. Лекарственное растительное сырье. - М.: Медицина, 1990.
4.   Mustafoev   S .  M .  Botanika .  Toshkent .  «O`zbekiston» 2002
5.  Maxmedov A. M. Botanika fanidan ma`ruzalar. F. 2003
6.  Tog`aev I. U. va boshqalar. Botanikadan amaliy mashg`ulotlar. T. 
«ToshDAU» 2002
7.  Практикум по фармакогнозии: Учеб. пособ. для студ. вузов / 
В.Н.Ковалев, Н.В.Попова, В.С.Кисличенко и др. – Х.: Изд-во НФаУ 
«Золотые страницы», 2003. 
8.  Очиқ электрон кутубхона  http    ://    orel    .   rsl    .   ru   
9. Trease and Evan’s Pharmacognosy (14th edition). – London WB Sanders 
Company Limited, 1996. 
10. Фармакогнозия: Учеб. пособ. для студ. высш. учеб. завед. / 
В.Н.Ковалев, В.С.Кисличенко, И.А.Журавель и др. – Х.: Изд-во НФаУ, 
2007. –  C .-115-126. 
11.  Ковальов О.У., Павл i й Т.У. и др. Фармакогноз i я с основами б i ох i м ii  
рослин .- Харк i в, «Прапор», Видавництво НФАУ 2000. 
12.  Машковский М.Д. Лекарственные средства: М.: Новая волна, 2002. 
–Т.
23 13. Набиев М. “Ботаника”. Атлас-луғати, Тошкент, 1969.
14. Набиев   М.   “Сабзавот,   резавор   мевалар,   зираворлар   хосияти”.
Тошкент, “Меҳнат”, 1990.
15. Internet ma’lumotlari:  www.ziyouz.com
24 MUNDARIJA
KIRISH………………………………………………………………………………5
I. ADABIYOTLAR SHARXI……………………………………………………...5
1.1. Dorivor mahsulotlar to’g’risida………………………………………………….5
1.2.Dorivor o’simlik mahsulotlari tarkibidagi biofaol moddalarning o’zgaruvchanligi
to’g’risida…………………………………………………………………………….7
1.3.   MTX   lar   to’g’risida,   ularning   kategoriyalari,   ularni   dorivor   mahsulotlarni
standartlashdagi o’rni……………………………………………………….………11
II. ASOSIY QISM………………………………………………………………….17
2.1 Na’matak turlari, ularni MTX bo’yicha tahlili………………………………….17
 XULOSA…………………………………………………………………………...22
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR…………………………………………..23
25

Dorivor mahsulotlarga me’yoriy hujjatlar

Купить
  • Похожие документы

  • Volvoksnamolar - volvocales va uning asosiy vakillari. Tuzilishi va koʻpayishi
  • Chin va soxta mevalarning tuzilishi, xilma-xilligi va klassifikatsiyasi
  • Murakkabguldoshlar oilasi vakillarining bio-ekologiyasi
  • O’rta Osiyodagi noyob va Qizil kitobga kiritilgan o’simliklar
  • Bir urug' pallali va ikki urug' pallali o'simliklar va ularning tuzilishi, farqlari

Подтвердить покупку

Да Нет

© Copyright 2019-2025. Created by Foreach.Soft

  • Инструкция по снятию с баланса
  • Контакты
  • Инструкция использования сайта
  • Инструкция загрузки документов
  • O'zbekcha