Electronics Workbenche (EWB)modellashtirish dasturi. Dasturning yaratilish tarixi, xususiyatlari, bosh ishchi oynasi - Iqtisodiyot - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	12000UZS
Hajmi	965.5KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	15 Dekabr 2024
Kengaytma	doc
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Iqtisodiyot

Sotuvchi

Bahrom

Ro'yxatga olish sanasi 05 Dekabr 2024

7 Sotish

Electronics Workbenche (EWB)modellashtirish dasturi. Dasturning yaratilish tarixi, xususiyatlari, bosh ishchi oynasi

Sotib olish

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR
VAZIRLIGI
__UNIVERSITETI
Ro’yxatga olindi №__________ Ro’yxatga olindi №__________
“_____” ____________20 y. “_____” ____________20 y.
“___________________________ “ KAFEDRASI
“_____________________________ “ FANIDAN
KURS ISHI
Mavzu:________________
Bajardi:_________________________________
Tekshirdi:_______________________________
______________ - 20___
1

Mavzu: Electronics Workbenche (EWB)modellashtirish dasturi. Dasturning
yaratilish tarixi,xususiyatlari,bosh ishchi oynasi.
Mundarija
Kirish ............................................................................................................................................................ 2
I Bob. Electronics Workbenche (EWB)modellashtirish dasturi asosiy xususiyatlari ..................................... 4
1.1. Electronics Workbench dasturiy kompleksining qisqacha tavsifi va dasturning tarkibi. ....................... 4
1.2. Electronics Workbench dasturining interfeysi ...................................................................................... 5
II Bob. Electronics Workbenche (EWB)modellashtirish dasturini o’rganishning amaliy va nazariy asoslari
................................................................................................................................................................... 16
2.1. Electronics Workbench amaliy dasturiy paketini o‘rganish ................................................................ 16
2.2. Electronics Workbench dasturida sxemalar qurish ............................................................................. 20
Xulosa ........................................................................................................................................................ 27
Foydalanilgan adabiyotlar .......................................................................................................................... 28
Kirish
Mavzuning dolzarbligi: Hozirgi kunda ta'lim jarayonini
modernizatsiyalashtirish jarayonida informatsion texnologiyalarni ta'lim jarayonida
qo’llash masalasi alohida band sifatida ta'kidlanadi. Buni amalga oshirish uchun
fanlarga oid yangi dasturlarni tuzmay, balki mavjud information texnologiyalarni u
2

yoki bu fanni o'qitishda qo'llash dolzarb muammoga aylandi. Hozirgi kunda
nazariy fizika, optika va astrofizika sohalarida ham kompyuter texnologiyalaridan
keng foydalanilib, qora yuynuklar va yumronqoziq inlariga o’xshash astrofizik
obektlar modellashtirilmoqda.
Talim muassalari va ishlab chiqarishda laboratoriya amaliy mashg’ulotlari
an’anaviy laboratoriya amaliyotlari, namoyishli laboratoriya amaliyotlari,
masofaviy laboratoriya amaliyotlari hamda vertual laboratoriya amaliyotlari bilan
olib borilmoqda. Bu laboratoriya mashg’ulotlarini vertual laboratoriya amaliyotlari
bilan o’tkazish o’rganilayotgan fizik jarayonlarni matematik modellashtirish,
laboratoriya jihozlari bilan vertual bog’lanishlarni o’zida mujassamlashtiradi.
Shu bilan bir qatorda o’quv jarayonida axborot texnologiyalarini
qo’llashning maqsadga muvofiqligi, bugungi kunda o’qitishning mazmuni, formasi
va metodlari bilan bog’liqligini quyidagi maqsadlar bilan ajratish mumkin.
Texnikum, muhandislik instituti, ishlab chiqarish tashkiloti kimyoviy
texnalogik instituti va elekronika va asbobsozlik universitetlarida fizika, kimyoviy
texnalogiya, biotexnalogiya va elektronika fanlaridan Multisim, Proteus,
EdrawMax, PhET va LabVIEW kabi dasturlari orqali laboratoriyalar ishlarini
virtual sxema xolatda 2D va 3D ko’rinishda bajarilsa o’rgatuvchi kompleks
dasturlar yordamida fizik hodisa va jarayonlarda kuzatiladigan fizik qonuniyatlarni
bog’lab tushuntirish qator afzalliklarga ega bo’ladi.
Kurs ishining maqsadi: Electronics Workbenche (EWB)modellashtirish
dasturi. Dasturning yaratilish tarixi, xususiyatlari, bosh ishchi oynasi hamda bu
sohadagi muammolar va ularning yechimlari yuzasidan amaliy takliflar va
tavsiyalarni berishdan iborat.
Kurs ishining obyekti: Electronics Workbenche (EWB)modellashtirish
dasturi amaliy va nazariy masalalari
Kurs ishining predmeti: Electronics Workbench dasturida sxemalar
qurish ni amaliy misollari.
Kurs ishining nazariy va uslubiy asoslarini xorijlik yetakchi olimlarning
amaliy ishlanmalari, ilmiy maqola va konseptual nazariyalari tashkil etadi.
3

Kurs ishi tuzilishi: Bajarilgan kurs ishi kirish qismi, ikkita bob va qilingan
xulosalardan iborat. Ishda o rganilishi e’tiborga olingan ma’lumotlar tushunarliʻ
ravishda ifodalash uchun chizma jadvallar va rasmlar berildi.Ishga qo yilgan
ʻ
maqsadga erishishi uchun to plangan adabiyotlar manbalarning nomlari va
ʻ
elektron manzillari keltirildi.
I Bob. Electronics Workbenche (EWB)modellashtirish dasturi asosiy
xususiyatlari
1.1. E lectronics Workbench dasturiy kompleksining qisqacha tavsifi va
dasturning tarkibi.
Zamonaviy elektron va raqamli qurilmalarni loyihalash va ishlab chiqish
katta aniqlik va chuqur tahlilni talab qiladi. Bundan tashqari, bajariladigan
4

ishlarning katta hajmga egaligi va murakkabliligi sababli kompyuter
texnologiyalaridan foydalaniladi.
Electronics Workbench dasturiy kompleksi elektr zanjirlarni dasturiy
loyihalash va imitatsiya qilish vositalaridan biri bo’lib hisoblanadi. U elektr
zanjirlarni va elektron qurilmalarni loyihalovchi korxonalarda va oliy o’quv
yurtlarida qo’llanilishi mumkin.
Electronics Workbench bilan ishlash kompyuter texnik asi bo’yicha chuqur
bilimlarni talab qilmaydi. Dasturning interfeysini bir necha soat davomida
o’zlashtirib olish mumkin.
Modellash dasturining tarkibi.
Hozirgi vaqtda jahonda ko’plab kompyuterda modellash dasturlari q ator ida
o’quv yurtlarida eng ko’p qo’llaniladigan dasturlardan biri Interactive Image
Technologies firmasining Electronics Workbench dasturidir.
Zanjir elementlarining ma’lumotlar bazasi ko’plab elementlar - rezistorlar,
kondensatorlar, g’altaklar, diodlar, tranzistorlar, mantiqiy elementlar,
mikrosxemalar va boshqa elementar to’g’risidagi ma’lumotlarni o’z ichiga olgan.
Ma’lumotlar bazasidagi har bir element o’zining ekvivalent sxemasi va
parametrlarining tavsifiga ega.
Qurilmaning sxemasini kiritish uchun ma’lumotlar bazasidan kerakli
elementlar olinadi (chaqiriladi). Ekranda elementning shartli belgisi, nomi (turi) va
asosiy parametrlari hosil bo’ladi. Elementlar bir-biriga simlar bilan ulanadi.
Modellash dasturida sxemaning ichki tavsifi hosil qilinadi. U sxemadagi
elementlar, har bir element ulangan tugunlarning tartib raqamlari, har bir
elementning parametrlari va boshqa zarur qo’shimcha a xborot larni o’z ichiga
oladi.
Sxemaning tugunlariga tartib raqamlar avtomatik tarzda berib boriladi.
Sxemaning korpusiga, odatda, 0 tartib raqami beriladi.
1.2. Electronics Workbench dasturining interfeysi
5

Electronics Workbench (EWB) dasturi real vaqt masshtabida ishlovchi,
o’lchash asboblari bilan jihozlangan tadqiqotchining real ish joyi-radioelektron
laboratoriyani imitatsiya qiladi. Dastur yordamida har qanday murakkablikdagi
analog va raqamli radioelektron qurilmalarni tuzish, modellash va tadqiq qilish
mumkin. 1
Foydalanuvchining interfeysi menyu, asboblar paneli va ishchi sohadan
iborat ( 1 . 1 -rasm).
Menyu quyidagi komponentlarga ega: fayllar bilan ishlash menyusi (File),
tahrirlash menyusi (Edit), zanjirlar bilan ishlash menyusi (Circut), sxemalarni tahlil
qilish menyusi (Analysis), oynalar bilan ishlash menyusi (Window), yordam
fayllari bilan ishlash menyusi (Help).
Asboblar panelida radioelektron sxemalar elementlarining tasvirlari bo’lgan
knopkalar mavjud ( 1 . 2 -rasm). Knopkalar bosilganda ularga mos bo’limlar ochiladi,
masalan, diodning tasviri bosilsa diodlar bo’limi ochiladi.
1
X.K. Aripov, A.M. Abdullaev, N.B. Alimova. Elektronika. O‘quv qo‘llanma– Toshkent: TATU, 2008, 137 b.
6

1 . 1 -rasm. Electronics Workbench kompleksining interfeysi va asboblar paneli
1 . 2 - r a s m . E W B d a s t u r i n i n g b o s h o y n a s i
7Ishchi oynaMenyular
paneli
Asboblar paneli
Elementlar paneli
Jarayonni
boshlash/to’xtatish
va pauza tugmalari
Diodlar tugmasi bosilganda
Diod turlari keltirilgan
Analysis Graphs
funksiyasi oynasi
Oscilloscope
funksiyasi oynasi

Dasturning bosh oynasi 2-rasmda keltirilgan. Ko’rinib turganidek, dastur
standart interfeysga ega.
Buyruqlar menyusi oynasi dastur oynasining yuqori qismida joylashgan.
Sxema oynasi d astur oynasining markaziy qismini egallaydi. Ushbu oynada
elektr zanjirlar hosil qilinadi va ularga kerakli o’zgartirishlar kiritiladi.
Belgilar (ikonalar) oynasi sxema oynasining yuqori qismida joylashgan.
Yuqori qatordagi belgilar menyu buyruqlarini qaytaradi. Keyingi, ya’ni sxema
oynasining yuqorisida joylashgan belgilardan zanjirga ulanuvchi elementlar va
o’lchash asboblarini tanlash uchun foydalaniladi. Diodlarni (Diodes) va o’lchash
asboblarini (Instruments) tanlash oynalari 1-rasmda ko’rsatilgan.
Sxemani hisoblashni aktivlashtirish va to’xtatish (Activate/Stop) hamda
pauza (Resume) knopkalari dastur oynasining yuqori o’ng burchagida joylashgan.
Activate/Stop knopkasi 0 va 1 raqamlariga ega. Ulardan birini bosish yo’li bilan
sxemani hisoblashni aktivlashtirish yoki to’xtatish mumkin. 2
Sxemani uzoq vaqt davomida aktivlashgan holatda ushlab turish maqsadga
muvofiq emas. CHunki ma’lumotlarni uzoq vaqt davomida intensiv qayta ishlash
natijasida hisoblashlardagi xatoliklar ortib ketishi mumkin. EWB dasturida ishlash
quyidagi uch etapni o’z ichiga oladi:
 sxemani tuzish;
 sxemaga o’lchov asboblarini
ulash;
 sxemani aktivlashtirish, ya’ni
tadqiq qilinayotgan qurilmadagi
jarayonlarni hisoblash.
File menyusi . File menyu fayllar bilan
ishlash uchun mo’ljallangan. File
menyusining tashqi ko’rinishi quyidagicha :
2
X.K. Aripov, A.M. Abdullaev, N.B. Alimova. Elektronika. O‘quv qo‘llanma– Toshkent: TATU, 2008, 137 b.
8

File/New . Ushbu amal bajarilganda joriy sxema yopiladi va yangi nomsiz
oyna ochiladi. Undan yangi sxema tuzish uchun foydalaniladi. Sukut bo’yicha
yangi sxemaning nomi Default.ewb bo’ladi.
File/Open . Mavjud faylni ochadi. Faqat .ca,.sa3, .sd3, .sa4 va .ewb
kengaytmali fayllarni ochish mumkin.
File/Save . Joriy faylni saqlaydi. Saqlanadigan faylning joyi va nomi
ko’rsatiladi. Saqlanadigan faylga .ewb kengaytma avtomatik ravishda beriladi.
File/Save as . Joriy sxema yangi nom bilan saqlanadi. Dastlabki sxema
(original) o’zgarishsiz qoladi. Ushbu buyruqdan sxemaning nusxasida
eksperimentlar qilish uchun foydalanish mumkin.
File/Revert to Saved (Revert) . Ushbu buyruq sxemani oxirgi marta
saqlanayotgan vaqtdagi ko’rinishgacha tiklaydi.
File/Import . Buyruq sxemalarning nostandart fayllarini (.net yoki .sir
kengaytmali) standart Electronics Workbench ko’rinishiga o’tkazadi.
File/Export . Sxema faylini .net, .scr, .cmp, .cir, .plc kengaytmalardan
birida saqlaydi.
File/Print . Buyruq sxema yoki priborlarni qisman yoki to’liq bosmaga
chiqarish uchun mo’ljallangan. Ushbu amalni bajarish uchun elementlar qanday
tartibda bosmaga chiqariladigan bo’lsa shunday tartibda tanlanishi (ajratilishi)
kerak.
File/Print Setup (Windows) . Ushbu amal printerni sozlash uchun
mo’ljallangan.
File/Exit . Electronics Workbench paketi bilan ishlashni tugallash.
File/Install (Windows) . Electronics Workbench dasturining qo’shimcha
komponentlarini o’rnatish. Buning uchun Electronics Workbench dasturining
qo’shimcha komponentlari yozilgan disk zarur bo’ladi.
Edit menyusi . Edit menyusi
tahrirlash amallarini bajarish imkoniyatini
beradi.
9

Edit/Cut . Sxema yoki matnning ajratilgan komponentlarini q ir q ib o l i sh.
Bunda o’chirilgan komponentlar almashtirish buferiga olinadi, u yerdan kerakli
joyga qaytadan qo’yish mumkin.
Edit/Copy . Ajratilgan komponentlarning nusxasini almashtirish buferiga
olish.
Edit/Paste . Almashtirish buferiga olingan komponentlarning nusxalarini
aktiv oynaga qo’yish.
Edit/Delete . Ajratilgan komponentni yo’qotish. Ushbu buyruq yordamida
yo’qotilgan informatsiya qayta tiklanmaydi.
Edit/Select All. Aktiv oynadagi hamma elementlarni ajratish. Agar pribor
ajratilgan elementlarning bir qismi bo’lsa Edit/Copy va Edit/Paste buyruqlari
ishlamaydi. Shuning uchun bir necha elementdan tashqari hamma elementlarni
tanlash kerak bo’lsa, avval Select All buyruqsi bajariladi, keyin CTRL tugmasi
bosilgan holda sichqonchaning chap tugmasini bosib ortiqcha elementlardan
ajratilish olib tashlanadi.
Edit/Copy as Bitmap . Rastrli tasvirning nusxasini almashtirish buferiga
olish. Keyin ushbu tasvirdan matnli protsessorlarda yoki tasvirlarni qayta ishlash
dasturlarida foydalanish mumkin.
Rastrli tasvirning nusxasini olish uchun quyidagi amallar bajariladi:
a) Edit/Copy as Bitmap tanlanadi (kursor crosshair ga o’zgaradi ) ;
b) sichqonchaning chap tugmasi bosilgan holda nusxasi olinadigan
elementlarning hammasi belgilanadi.
v) sichqonchaning chap tugmasi qo’yib yuboriladi .
Edit/Show Clipboard . Almashtirish buferini aks ettirish.
Circut menyusi . Circut
menyusi zanjirlar ustida amallar
bajarish imkoniyatini beradi.
Circuit/Rotate . Tanlangan
komponentlarni soat strelkasi bo’yicha
90 gradusga buradi. Komponentga
10

mansub bo’lgan matn burilmaydi. Ampermetr va voltmetrlarning faqat
terminallari buriladi.
Circuit/Flip Vertical . Tanlangan komponentlarni vertikal bo’yicha 180
gradusga buradi.
Circuit/Flip Horizontal . Tanlangan komponentlarni gorizontal bo’yicha
180 gradusga buradi.
Circuit/Component Properties . Tanlangan komponentning xossalarini
o’zgartirish. Komponent ustida sichqonchaning chap tugmasi ikki marta
bosilganda ham xossalarning dialog oynasi chiqadi. Dialog oynasi tanlangan
elementga mos bo’ladi va unda quyidagi bo’limlar bo’lishi mumkin 3
:
- Label,
- Value,
- Models,
- Schematic Options,
- Fault,
- Node,
- Display,
- Analysis Setup.
Label (Komponentning xossalari) . Komponentning metkasi yoki
identifikatorini o’rnatish yoki o’zgartirish. Komponentning identifikatori yagona
bo’lishi kerak, uni o’chirib tashlab bo’lmaydi.
Value . Komponent xossalarining qiymatlari o’rnatiladi.
Models. Komponentning modelini tanlash va uni tahrirlash. Komponentlar
sukut bo’yicha ko’pchilik hollarda “ideal” bo’ladi. Natijalarning aniqligini orttirish
zarur bo’lsa “real” modellarni tanlash mumkin.
Schematic Options . Sxemaning parametrlarini tanlash.
Fault. Komponent terminaliga nosozliklarni kiritish. Quyidagi
nosozliklarni kiritish mumkin:
3
I.P. St е pan е nko. Osnovo` mikroel е ktroniki. Izdani е vtoro е . - M.: Laboratoriya Bazovo`x Znaniy, 2001. - 488 str.
11

 Leakage – Komponent ga parallel ulanadigan qarshilikning qiymati
(komponentga qo’shni zanjirlarning, komponent ga parallel
ekvivalent qarshiligi);
 Short – komponent ning qisqa tutashuv rejimi;
 Open – komponent ning ichida uzilish mavjud, ya’ni uning qarshiligi
juda katta .
Node . Sxema tugunining xossalarini o’zgartirish, unda quyidagi bo’limlar
mavjud:
 Node ID – sistema tomonidan berilgan tugunning nomi;
 Use as Testpoint – tugun test nuqtasi sifatida ko’rilishi kerakligini
bildiradi;
 Set Node Color – simlarning rangini o’zgartirish .
Display. Display bo’limidagi Use Schematic Options tanlanmaganda
quyidagilarni ko’rsatish/berkitish uchun ishlatiladi:
 Show labels - komponentning nomi;
 Show values - qiymati;
 Show reference ID – identifikatori.
Analysis Setup. Elementning parametrlarini, masalan qarshilik uchun
ishchi haroratni rostlash.
Circuit/Create Subcircuit . Ostsxema hosil qilish (ajratilgan elementlarni
ostsxemaga birlashtirish). Ostsxema cheklanmagan miqdordagi komponentlarga
ega bo’lishi va uning tarkibiga boshqa ostsxema kirishi ham mumkin. Boshqa
elementlarga ketadigan hamma simlar ostsxemaning piktogrammasida
terminallarga aylanadi.
Ostsxemani yaratish uchun:
a) ostsxemaning tarkibiga kirishi zarur bo’lgan element lar ajratiladi;
b) Circuit/Create Subcircuit buyruqsi tanlanadi va hosil bo’ladigan dialog
oynada ostsxemaga nom beriladi va quyidagilardan biri belgilanadi:
 Copy from Circuit – ajratilgan elementlarning faqat nusxalari
ostsxemaga joylashtiriladi, ularning o’zlari sxema oynasida qoladi;
12

 Move from Circuit - ajratilgan elementlar sxemadan yo’qotilib
ostsxemaga joylashtiriladi;
 Replace in Circuit - ajratilgan elementlarni ostsxemaga
joylashtiriladi va sxemada ularning o’rnida ostsxemaning piktogrammasi
hosil bo’ladi.
Yaratilgan ostsxemalar Favorites paneliga joylashadi.
Ularning nomlarini ostsxema belgisini Favorites panelidan sxema oynasiga
surilganda hosil bo’ladigan oynadagi ro’yxatdan ko’rish va keraklisini tanlash
mumkin. Accept knopkasi bosilsa tanlangan ostsxema sxema oynasida hosil
bo’ladi.
Ostsxemadan faqat joriy sxemada foydalanish mumkin. Lekin uning
nusxasini almashtirish buferiga olish va boshqa sxema oynasiga qo’yish mumkin.
Circuit/Zoom . Sxema o’lchamlarini orttirish Zoom IN va kamaytirish
Zoom Out.
Circuit/Schematic Options . Zanjirning umumiy ko’rinishini sozlaydi.
O’zgartirishlar faqat joriy zanjirga taalluqli bo’ladi.
13Favorites paneli

Schematic Options dialog oynasida quyidagi bo’limlar mavjud:
 Grid ;
 Show/Hide;
 Fonts ;
 Wiring ;
 Printing .
Grid. To’rning ko’rinishini va
to’rdan foydalanishni boshqaradi.
Show/Hide . Zanjir to’g’risidagi
ma’lumotlarni ko’rsatish/berkitish. Dialog oynada
belgilangan ma’lumotlar ko’rsatiladi.
Fonts. Komponentlar
metkalari va qiymatlarini ko’rsatish
uchun foydalaniladigan
shriftlarning nomi va o’lchamlarini o’zgartirish.
Wiring . Sxema komponentlarini o’zaro bog’lash
usulini tanlash.
Manual route wires – bog’lovchi chiziqlar qo’lda
hosil qilinadi. Sichqonchaning chap tugmasi bosilgan holda
kerakli joygacha suriladi va qo’yib yuboriladi. CHiziqning keyingi qismini chizish
uchun yuqoridagi harakatlar qaytariladi. Bunda
bog’lovchi liniyalarni ixtiyoriy troektoriya bo’yicha
chizish mumkin.
Auto-route wires – bog’lovchi liniyalarning
troektoriyasini Electronics Workbench dasturining
o’zi hosil qiladi.
Printing . Bosmaga chiqarish.
14

For printing, zoom to – bosmaga chiqarish masshtabini tanlash.
Use visible page breaks for main
workspace – bosmaga chiqariladigan sahifalarni
bir-biridan ajratib turuvchi chiziqlarni
ko’rsatish/berkitish;
Use visible page breaks for subcircuits -
ostsxemalar uchun bosmaga chiqariladigan sahifalarni bir-biridan ajratib turuvchi
chiziqlarni ko’rsatish/berkitish.
Bosmaga chiqarish uchun File menyusining Print bo’limidan ham
foydalanish mumkin.
15

II Bob. Electronics Workbenche (EWB)modellashtirish dasturini
o’rganishning amaliy va nazariy asoslari
2.1. Electronics Workbench amaliy dasturiy paketini o‘rganish
Ishdan maqsad: Kombinatsion mantiqiy sxemalarda loyihalashtirish
Electronics Workbench amaliy dasturiy paketi bilan ishlash ko’nikmasini hosil
qilash .
Electronics Workbench dasturida “HAM mantiqiy element” elementini
ishlash sxemasini bajaramiz. EWB dasturini ishga tushiramiz.
Dastavval “ Logic Gates ” bo’limidan “AND Gates “ elementini tanlab
olamiz. 4
Elementning ustiga sichqoncha kursorini olib borib, sichqonchaning o’ng
tugmasini bosamiz va qo’yib yubormay tanlagan elementimizni ishchi maydonga
joylashtiramiz.
Keyingi bosqichda “ Sources ” bo’limidan “ +Vcc Voltage Source ”
elementini tanlab olamiz. Elementning ustiga sichqoncha kursorini olib borib,
sichqonchaning o’ng tugmasini bosamiz va qo’yib yubormay tanlagan
elementimizni ishchi maydonga joylashtiramiz.
4
Gani е v S.K. El е ktron xisoblash mashinalari va sist е malari. Oliy O`quv yurtlari stud е ntlari uchun darslik. T.Ukituvchi
1990 y.
16

Keyingi bosqichda “ Basic ” bo’limidan “ Switch” elementini tanlab olamiz.
Elementning ustiga sichqoncha kursorini olib borib, sichqonchaning o’ng
tugmasini bosamiz va qo’yib yubormay tanlagan elementimizni ishchi maydonga
joylashtiramiz.
Keyingi bosqichda “ Indicators ” bo’limidan “ Red Probe va Decoded
seven-segment displey” element lar ini tanlab olamiz. Elementning ustiga
sichqoncha kursorini olib borib, sichqonchaning o’ng tugmasini bosamiz va qo’yib
yubormay tanlagan elementimizni ishchi maydonga joylashtiramiz.
17

Agar chiqish signali “1” bo’lsa “ Red Probe” ya’ni lampa yonadi
Birinchi manba uzilgandagi holat.
Ikkinchi manba uzilgandagi holat
18

Birinchi va ikkinchi manba ulangandagi hola
Birinchi va ikkinchi manba uzilgandagi holat
19

2.2. Electronics Workbench dasturida sxemalar qurish
Sxemalarni tuzish jarayoni uch bosqichdan iborat .
1- bosqich . Asboblar panelidan element larni ishchi sohaga o’tkazish va
ularni joylashtirish. Buning uchun element tasvirining ustida sichqonchaning chap
tugmasi bosiladi va zarur element ishchi sohaga surib o’tkaziladi 5
. Zarur bo’lsa
elementlarni burish knopkalaridan ham foydalaniladi ( 1 .3-rasm) .
2.2.1 - R asm. Elementlarni burish knopkalari
2-bosqich . Elementlarni o’z - aro ulash. Buning uchun :
 Sichqonchaning kursor i elementning chiqishiga kontaktning qora
nuqtasi paydo bo’ladigan qilib yaqinlashtiriladi ;
 Sichqonchaning chap tugmasi bosiladi va bosilgan holatda bog’lanish
hosil qilinishi kerak bo’lgan elementning chiqishida qora nuqta hosil
bo’lguncha suriladi ;
 Sichqonchaning chap tugmasi qo’yib yuboriladi .
Zarur hollarda qo’shimcha tugunlar hosil qilish mumkin.
Buning uchun element ishchi sohaning kerakli joyiga joylashtiriladi .
3-bosqich . Elementlarning nominallarini o’rnatish . Elementning ustida
sichqonchaning chap tugmasi to’xtovsiz ikki marta bosilsa uning xossalar oynasi
5
X.K. Aripov, A.M. Abdullaev, N.B. Alimova. Elektronika. O‘quv qo‘llanma– Toshkent: TATU, 2008, 137 b.
20

ochiladi. Xossalar oynasining mazmuni tanlangan elementga bog’liq ravishda
o’zgarib turadi. Hamma xossalar oynalarida Label (elementning nomi) va Fault
(elementdagi nosozliklar) bo’limlari bo’ladi.
Element yoki zanjir uchastkasini yo’qotish uchun u ajratiladi va Delete
hamda Enter klavishalari bosiladi. 6
Sxemalarni loyihalashda ko’pgina amallar sichqonchaning chap tugmasidan
foydalanib bajariladi. Sichqonchaning o’ng tugmasi, asosan, elementlar va
o’lchash priborlari xossalarining kontekst menyularini chaqirish uchun ishlatiladi.
Zanjir tuzish uchun quyidagi amallar bajariladi :
- kerakli elementlarni topish va tanlash ;
- elementlarni sxema oynasining ishchi sohasiga joylashtirish;
- elementlarni bir-biriga simlar yordamida ulash ;
- elementlar parametrlarining qiymatlarini o’rnatish .
Kerakli elementlarni topish va tanlash dastur oynasining yuqoridan ikkinchi
qatoridagi belgilarning ustida sichqonchaning chap tugmasini bosib va tanlangan
elementni sxema oynasiga surish yo’li bilan amalga oshiriladi. Sxema tarkibiga
albatta korpus (erlanish) qo’shilishi kerak. Yerlanish bo’lmasa sxemaning to’g’ri
ishlashi kafolatlanmaydi. 7
EWB dasturida o’zgaruvchan rezistorar, kondensatorlar va g’altaklar
mavjud. Ularning parametrlarini belgilarida ko’rsatilgan klavishalarni bosish yo’li
bilan o’zgartirish mumkin. Parametrlarni sxema ishlayotgan vaqtda ham
o’zgartirish mumkin. Lekin bu holda hisoblashlarning aniqligi kafolatlanmaydi,
natijalarni dasturni qaytadan ishga tushirib tekshirib ko’rish kerak.
Sxema oynasidagi elementlarni yangi joyga surish uchun ularning ustida
sichqonchaning chap tugmasi bosilgan holatda kerakli joyga siljitiladi.
Elementlar bir-biriga simlar yordamida ulanadi. Simlarni hosil qilish uchun
sichqonchaning chap tugmasi element chiqishining ustiga olib kelinadi, doira
shaklidagi tugun hosil bo’lishi bilan bosiladi va kerakli tomonga suriladi. Keyingi
6
Alekseenko A.G. «Osnoviy mikrosxemotexniki» M. Texnicheskiy universitet loboratoriya bazovix zadaniy. 2002 g.
7
Kalab е kov B.A. sifrovi е ustroystva i mikropros е ssorni е sist е mi. (Uchеbnik). M. 2002 g.
21

elementning ulanadigan tuguni ko’rinishi bilan qo’yib yuboriladi. Hosil qilingan
simlarni sichqoncha yordamida surish ham mumkin.
Sxema oynasida boshqa elementlarga ulanmagan element qolishi mumkin
emas.
Elementning parametrlarini o’zgartirish uchun uning ustiga kursor olib
kelinadi va sichqonchaning o’ng tugmasi bosilib hosil bo’lgan kontekst menyudan
kerakli punkt tanlanadi. Bundan tashqari, elementning ustida sichqonchaning chap
tugmasini ikki marta bosib yoki Circuit menyusidan tanlab Component Properties
ost menyusini ochish mumkin. Hosil bo’ladigan dialog panelda kerakli parametr
o’rnatiladi. Rezistorlar, kondensatorlar va induktivlik g’altaklari uchun paneldagi
Value bo’limidan foydalaniladi. Murakkab va aktiv elementlarning, jumladan,
diodlar, tranzistorlar va uzun liniyalarning parametrlari Models bo’limidagi
Default va Ideal bo’limlarini yoki bibliotekadan elementning tipini tanlash yo’li
bilan o’rnatiladi. Buning uchun Edit knopkasidan foydalaniladi.
Elementni sxemadan yo’qotish uchun uning ustida sichqonchaning o’ng
tugmasi bosiladi va hosil bo’lgan menyudan Delete punkti tanlanadi.
Sxema ko’rinishining qo’shimcha parametrlarini o’rnatish uchun Circuit
menyusining Schematic Option punkti tanlanadi ( 1 .4-rasm). Ushbu punktdan
ko’pchilik hollarda tugunlarning tartib raqamlarini ko’rsatish uchun foydalaniladi.
Buning uchun Show/Hide bo’limidagi Show nodes punkti belgilanadi.
Electronics Workbench dasturida katta sxemaning bir qismini ost sxemaga
aylantirish mumkin. Buning uchun sxemaning bir qismi sichqonchaning chap
tugmasi bosilgan holatda surilib ajratiladi va Circuit menyusining Create
Subcircuit punkti tanlanadi. Favorites oynasida yaratilgan ost sxemaning tasviri
hosil bo’ladi. Ost sxemalardan foydalanish murakkab qurilmaning kompakt
sxemasini olish imkoniyatini beradi. 8
8
Bezugmov D. А ., Kalenko I.V. «Tsifroviye ustroyistva i mikroprotsessoriy». Rostov na Donu 2006 g.
22

2..2.2 -rasm. Sxema ko’rinishining qo’shimcha parametrlarini o’rnatish
(Circuit menyusining Schematic Option punkti)
Bundan tashqari dasturda bir nechta elementlari panellari mavjud. Masalan,
Sources; Basic; Diodes; Transistors; Logic Gates; Digital ; Indicators va boshqalar.
Sources elementlar panelida Ground, Battery, Voltage kabi elementlar
mavjud.
2.2.3-rasm. Sources elementlar paneli .
Basic elementlar panelida Connector, Resistor, Capacitor, Inductor, Switch
kabi elementlar mavjud.
23

2.2.4-rasm. Basic elementlar paneli .
Diodes elementlar panelida diodlar turlari mavjud.
2.2.5-rasm. Diodes elementlar paneli.
Transistors elementlar panelida tranzistorlarning turlari mavjud.
2.2.6-rasm. Transistors elementlar paneli.
Logic Gates elementlar panelida AND, OR, NOT, NAND, NOR, XOR,
XNOR kabi elementlar (mantiqiy elementlar) mavjud.
2.2.7-rasm. Logic Gates elementlar paneli.
24

Digital elementlar panelida Half-Adder, Full-Adder, RS Flip-Flop, JK Flip-
Flop, D Flip-Flop, Multiplexers, Demultiplexers, Encoders, Decoders, Arithmetic,
Counters, Shift Registers kabi elementlar mavjud.
2.2.8-rasm. Digital elementlar paneli.
Indicators elementlar panelida Voltmeter, Ammeter, Bulb, Proub, Seven-
Segment Display, Decoded Seven-Segment Display kabi elementlar mavjud.
2.2.9-rasm. Indicators elementlar paneli.
Hisobot mazmuni
1. Laboratoriya ishi bo‘yicha har bitta talaba variant raqami
bo‘yicha quyidagi jadvalda berilgan elementlar panellarida joylashgan
elementlarning to‘la tavsiflarini keltirsin.
1-jadval .
Variant
№ Berilgan funksiya Variant
№ Berilgan funksiya
1. Sources elementlar
paneli 8 Logic Gates elementlar
paneli
2. Basic elementlar paneli 9 Digital elementlar paneli
3. Diodes elementlar 10 Indicators elementlar
25

paneli paneli
4. Transistors elementlar
paneli 11 Controls elementlar
paneli
5. Analog ICs elementlar
paneli 12 Miscellaneous
elementlar paneli
6. Mixed ICs elementlar
paneli 13 Instruments elementlar
paneli
7. Digital ICs elementlar
paneli 14 Analysis Graphs
elementlar paneli
26

Xulosa
Electronics Workbench dasturiy kompleksi elektr zanjirlarni dasturiy
loyihalash va imitatsiya qilish vositalaridan biri bo’lib hisoblanadi. U elektr
zanjirlarni va elektron qurilmalarni loyihalovchi korxonalarda va oliy o’quv
yurtlarida qo’llanilishi mumkin.
Electronics Workbench bilan ishlash kompyuter texnik asi bo’yicha chuqur
bilimlarni talab qilmaydi. Dasturning interfeysini bir necha soat davomida
o’zlashtirib olish mumkin.
Electronics Workbench k omponentlari bazasiga passiv elementlar ,
tranzistorlar , boshqariladigan energiya manbalari , boshqariladigan kalitlar , gibrid
elementlar , indikatorlar , mantiqiy elementlar , trigger qurilmalari , raqamli va
analogli elementlar , maxsus kombinatsion sxemalar mavjud .
Faol elementlar modellari ideal va real holatlarda berilgan. O’lchashlarni olib
borish uchun ampermetr, voltmeter, osillograf, multimetr, Bode-plotter
(sxemalarni chastota xarakteristikalarini grafik tasvirlagich), funktsional generator,
mantiqiy analizator, mantiqiy o’zgartirgich kabi asboblar mavjud.
Electronics Workbench sxema tahlili o’zgarmas va o’zgaruvchan tokda
amalga oshirilishi mumkin.
Electronics Workbench dasturi turli murakkabliklardagi sxemalarni quyidagi
harakatlar yordamida yig’ish imkonini beradi:
1) elementlar bazasidan o’lchov asboblari va elementlarni tanlash;
2) elementlarni ishchi oynaning istalgan joyiga olib borish;
3) elementni yoki elementlar guruhini muntazam 90 gradusga burish;
4) elementlar va elementlar to’plami yoki sxemani ko’chirib olish, o`rnatish
va o’chirish;
5) o’tkazgichlar rangini o’zgartirish;
6) bir vaqtning o’zida bir qancha o’lchov asboblarini ulash;
7) elementlar parametrlarini keng diapazonda o’zgartirish ;
27

Barcha amallar sichqoncha va klaviatura yordamida amalga oshiriladi.
Foydalanilgan adabiyotlar
1. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining «Kompyuterlashtirishni yanada
rivojlantirish va axborot – kommunikatsiya texnologiyalarini joriy etish risida»gi
Farmoni. 30.05.2018 y.
2. O’zbekiston Respublikasi birinchi prezidentining «Zamonaviy axborot-
kommunikatsiya texnologiyalarini yanada joriy etish va rivojlantirish chora-
tadbirlari to’g’risida»gi qarori. 21.03.2014y. -1730 sonli
3. X.K. Aripov, A.M. Abdullaev, N.B. Alimova. Elektronika. O‘quv
qo‘llanma– Toshkent: TATU, 2008, 137 b .
4. Titov A.A. Lektsii po sxemotexnike analogovix elektronnix ustroystv 2015
g
5. Yu.K. Smirnov, Kompyuternaya literatura, BXV-Peterbur, 2011, 273 st
6. Milenina S.A., Elektrotexnika, elektronika i sxemotexnika. Uchebnik i
praktikum dlya SPO, S Peterburg 2015 g, 400 st
7. Muxanin L.G. Sxemotexnika izmeritelnix ustroystv, 2009
8. V.N. Pavlov, V.N. Nogin. Sxemotexnika analogovix elektronnix ustroystv
2011g.
9. Alеksееnko A.G. «Osnovo` mikrosxеmotеxniki» M. Tеxnichеskiy
univеrsitеt loboratoriya bazovo`x zadaniy. 2002 g.
10. Kuchumov A.I. «Elеktrotеxnika i sxеmotеxnika» M.Vo`shaya shkola.
2002 g.
11. Aripov X.K., Abdullaеv A.M., Kuzmina G.N., Obеdkov Ye.V., Igumеnova
YU.V. Электронные твердотелные приборы и микроэлектроника. Razdеl
"Bipolyarnoе tranzistoro". Konspеkt lеksiy. – T . : TEIS, 2002 . – 150 str .
12. Ibragimov E.U., Ermatov SH.T., Ayupov L.F., Abdumalikova G.
Elеktronika va sxеmatеxnika. Darslik. - T.: TDIU, 2007 . - 292 bеt.
13. I.P. Stеpanеnko. Osnovo` mikroelеktroniki. Izdani е vtoro е . - M.:
Laboratoriya Bazovo`x Znaniy, 2001 . - 488 s tr .
28

14. Sx е mot е xnika EVM Uch е bnik dlya Vuzov (Pod r е d G.N.Solovyova) M.
Vo`shaya shkola. 1985 g .
15. Kuchumov A.I. «Elеktrotеxnika i sxеmotеxnika» M. Vo`shaya shkola.
2002 g.
16. Bezugmov D. А ., Kalenko I.V. «Tsifroviye ustroyistva i mikroprotsessoriy».
Rostov na Donu 2006 g.
17. Babich N.P., Jukov I.А., «Osnoviy sifrovoy sxemotexniki» Moskva, DMK,
Press-2007 g.
18. Ugryumov ye.P. sifrovaya sxеmotеxnika: uchеbn. posobiе dlya vuzov. - 3-е
izd. pеrеrab. i dop. - SPb.: - BXV-Pеtеrburg, 2010.
19. Alekseenko A.G. «Osnoviy mikrosxemotexniki» M. Texnicheskiy
universitet loboratoriya bazovix zadaniy. 2002 g.
20. Kalabеkov B.A. sifroviе ustroystva i mikroprosеssorniе sistеmi.
(Uchеbnik). M. 2002 g.
21. Bramlеr YU.A., Pahuk I.N. Impulsno`е i sifrovo`е ustroystva M. Vo`sshaya
shkola. 2002 g.
22. Intеgral triggеrlar. Studеntlarning mustakil ijodiy ichiga yordamchi mеtodik
kursatma. Tuzuvchilar: S.K. Ganiеv, B.M. SHoumarov. Toshkеnt politеxnika
instituti. T. 1989 y.
23. Ganiеv S.K. Elеktron xisoblash mashinalari va sistеmalari. Oliy O`quv
yurtlari studеntlari uchun darslik. T.Ukituvchi 1990 y.
24. Normurodov M.T. Umirzakov B.Е. Parmankulov I.P. «Elеktron tеxnika
matеriallari va kurilmalari tеxnologiyasi». T. 2004 y.
25. Goldеnbеrg L.M., Malaеv V.A., Malko G.B. sifroviе ustroystva i MP
sistеmi (zadachi i uprajnеniya) M. Radio i svyazi. 1992 g.
29

Electronics Workbenche (EWB)modellashtirish dasturi. Dasturning yaratilish tarixi,xususiyatlari,bosh ishchi oynasi

I Bob. Electronics Workbenche (EWB)modellashtirish dasturi asosiy xususiyatlari 4

1.1. Electronics Workbench dasturiy kompleksining qisqacha tavsifi va dasturning tarkibi. 4

1.2. Electronics Workbench dasturining interfeysi 5

II Bob. Electronics Workbenche (EWB)modellashtirish dasturini o’rganishning amaliy va nazariy asoslari 15

2.1. Electronics Workbench amaliy dasturiy paketini o‘rganish. 15

2.2. Electronics Workbench dasturida sxemalar qurish. 19

Foydalanilgan adabiyotlar 27

Sotib olish