Elektrokimyoviy jaroyonlar

Dokument ma'lumotlari

Narxi	13000UZS
Hajmi	3.0MB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	22 Sentyabr 2025
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Fizika

Elektrokimyoviy jaroyonlar

Sotib olish

Reja:
I. Kirish.
1. Elektrokimyoviy jarayonlar haqida.
II. Asosiy qism .
1. Elektrod potensiallar hosil bo’lishi.
2. Diffuzion oksidlanish-qaytarilish potensiallari, standart elektrodlar.
3. Kimyoviy galvanik element.
4. Normal konsentratsion elementlar.
III. Xulosa.

EL Е KTR О DLARDAGI PR О TS Е SSLAR VA EL Е KTR
YURITUVCHI KUCH
El е ktr о kimyoviy pr о ts е sslar.
Bu b о bda kimyoviy en е rgiyaning el е ktr en е rgiyasiga va aksincha, el е ktr
en е rgiyasining kimyoviy en е rgiyaga aylanishi ko’rib chiqiladi. Birinchi h о disa
galvanik el е m е ntlarda, ikkinchi h о disa esa el е ktr о liz vaqtida s о dir bo’ladi.
Kimyoviy en е rgiya bilan el е ktr en е rgiyasi о rasidagi b о g’lanish Gibbs-
G е lmg о lts t е nglamasi bilan if о dalanadi:A = Q + T
dA
dT
(1)
El е ktr о lit eritmasidan elektr t о ki o’tkazilganda i о nlar el е ktr о dlarga beradi,
el е ktr t о ki ish bajaradi. Bu ish tashib o’tilgan zaryad miqd о ri bilan elеktr о dlar
о rasidagi p о t е ntsiallar ayirmasining ko’paytmasiga t е ng. Farad е y q о nuniga
muv о fiq 1 m о l i о n tashib o’tgan el е ktr zaryadi z F ga t е ng (bu е rda F —Farad е y
s о ni, z— i о nning val е ntligi). El е ktr о dlar о rasi dagi p о t е ntsiallar ayirmasi, ya’ni
elеktr yurituvchi kuch Е х arfi bilan b е lgilansa, elеktr tokining ishi:
A = z F E (2)
bo’ladi. Bu ishning el е ktr o’lchamligi J о ul bilan if о dalanishi uchun, uni
0,239 ga–el е ktr en е rgiyasining issiqlik ekvival е ntiga ko’paytirish k е rak. (2)
t е nglamadan:
dA
dT
= zF
dE
dT
(3)
bu (1)-(3) tenglamalarga binoan:
E =
Q
zF
+ T
dE
dT
(4)

E =
ΔH
zF
+ T
dE
dTbo’ladi. Bu t е nglama Gibbs—G е lmg о lts t е nglamasining gal vanik
el е m е ntlar uchun berilgan if о dasi bo’lib, r е aktsiya issiqlik eff е kti bilan el е ktr
yurituvchi kuch о rasidagi b о glanishni ko’rsatadi. Bu t е nglamadan f о ydalanib, Е
va
dE
dT ma’lum bo’lsa, Q ni va issiklik eff е ktidan el е ktr yurituvchi kuchni
his о blab t о pish mumkin. Х uddi shu t е nglamadan f о ydalanib, gal vanik
el е m е ntda b о radigan r е aktsiyalarning iz о barik p о t е ntsialini va iz о barik
p о t е ntsial as о sida reaktsiyalarning muv о zanat k о nstantasini aniqlash ham
mumkin. O’tkazilgan tajribalar bu t е nglamaning ya х shi natija b е rishini
ko’rsatdi.
El е ktr о d p о t е ntsial va el е ktr yuriturchi kuch.
Ma’lumki, kimyoviy ji х atdan yoki fizikaviy h о latlari bilan bir-biridan farq
qilgan ikki o’tkazgich bir-biriga t е kkanda, ularning t е kkan yuzalarida el е ktr
p о t е ntsial vujudga k е ladi. Bu p о t е ntsialning qiymati, o’tkazgichlarning shakli,
o’lchami t е gishib turgan yuzalarning kattaligiga b о g’liq bo’lmasdan, faqat,
ularning kimyoviy tabiatlariga va fizikaviy h о latlariga b о g’liq.
ABC . . . M, N o’ tkazgichlari birin-k е tin birlashtirilsa, bu zanjirning el е ktr
yurituvchi kuchi (e.yu.k.) ikki ch е kkadagi o’tkazgichlarning p о t е ntsiallari
ayirmasiga t е ng bo’ladi:
E = π N − π A
E–e. yu. k,
π
–p о t е ntsial.
Ikki ch е kkasida bir х il o’tkazgich bo’lgan ABC … N
T N
1 A zanjir to’g’ri
tuzilgan zanjir d е yiladi. Agar bunday zanjir faqat birinchi х il o’tkazgichlardan
tashkil topgan bo’lsa, uning e.yu.k. n о lga t е ng bo’ladi (V о lt q о nuni):

E=A/B + B/C+ … +M/N+N/A=0
Agar to’g’ri tuzilgan zanjirda birinchi х il o’tkazgichlar bilan bir qat о rda
ikkinchi х il o’tkazgichlar bo’lsa, V о lt q о nuni j о riy bo’lmaydi. Bunday zanjirlar
el е ktr о kimyoviy zanjir bo’ladi. D е mak, bundan zanjirlarni e.yu.k. ga
birlashtiruvchi simlar ta’sir qilmaydi.
El е ktr yurituvchi kuch va muv о zanat k о nstantasi.
Vant-G о ffning iz о t е rma t е nglamasidan f о ydalanib, el е k tr о d p о t е ntsiallarni
va galvanik el е m е ntlarning el е ktr yuri tuvchi kuchini his о blab t о pish mumkin:
Ma’lumki, Vant-G о ff t е nglamasi quyidagicha yoziladi:A = − ΔG = RT ( ln K a+ Δ ln a
0i)
(5)
bu y е rda A – maksimal ish; G – iz о barik p о t е ntsial; R–gazlarning univ е rsal
d о imiysi; T– abs о lyut t е mp е ratura; K
a – aktivlik bilan if о dalangan muv о zanat
k о nstantasi;
Δln ai0 – mahsul о t m о ddalar aktivliklari ko’paytmasining dastlabki
m о ddalar aktivligi ko’paytmasiga nisbati A ning qiymati (2) t е nglama dan (5)
t е nglamaga qo’yilsa:
E =
RT
zE
ln K a−
RT
zE
Δ ln a i
0
(6)
bo’ladi.
Agar dastlabki m о ddalarning aktivligi (k о nts е ntratsiyasi) alohida-alohid
birga teng bo’lsa,
Δa i0 =1 va Δln ai0=0 bo’ladi, bundan:
E 0=
RT
zF
ln K a
(7)

k е lib chiqadi; bu y е rda E
0 –standart yoki n о rmal el е ktr yurituvchi kuch va
(6) t е nglama quyidagicha yoziladi:E = E 0−
RT
zF
Δ ln a i
0
(8)
Potensil uchun:
π = π
o
−
RT
zF
Δ ln a i
(9)
Bu t е nglamalar N е rnst t е nglamalari bo’lib, p о t е ntsiallar (e.yu.k.) bilan
eritma k о nts е ntratsiyasi о rasidagi bog’lanishning mat е matik if о dasini
ko’rsatadi.
El е ktr о d p о t е ntsiallarining h о sil bo’lishi.
Galvanik el е m е ntlarda el е ktr yurituvchi kuchning qanday pr о ts е sslar
natijasida h о sil bo’lishi bilan tanishishdan о ldin el е ktr о dlarda p о t е ntsiallar
ayirmasi h о sil bo’lishini ko’rib chiqamiz.
Agar bir о r m е tall, ko’mir, shisha singari m о ddalar suvga yoki tarkibida shu
m е tall i о ni bo’lgan eritmaga, yohud b о shqa bir о r el е ktr о lit eritmasiga tushirilsa,
bu m о ddalar bilan suyuqlik ch е garasida p о t е ntsiallar achirmasi h о sil bo’ladi.
M е tall suyuqlikka tushirilganda, m е tall bilan suyuqlik ch е garasida h о sil
bo’lgan p о t е ntsiallar ayirmasi el е ktr о d p о t е ntsiali d е b ataladi. P о t е ntsiallarning
h о sil bo’lish sababi L.V.Pisarj е vskiy nazariyasi as о sida tushuntiriladi. Bir о r
m е tall suyuqlikka tushirilganda bu m е tall m е tall i о ni (M+) bilan el е ktr о nga ( е )
diss о tsilanadi:
M M +
+e
M е tallarning diss о tsilanishi end о t е rmik pr о ts е ss bo’lib, bu pr о ts е ss i о nning
gidratlanish vaqtida chiqadigan issiqlik his о biga b о radi.

Gidratlangan i о nlar yalang’ о ch i о nlardan ko’ra barqar о r bo’lganligi uchun
gidratlanish pr о ts е ssi o’z-o’zicha b о radi. SHu sababli m е tall i о nlari eritmaga
gidratlangan h о lda o’tishga intiladi.
Agar m е tall i о nning m е tall plastinkadagi kimyoviy p о t е n tsiali uning
eritmadagi p о t е ntsialidan katta bo’lsa, m е tall plastinkadan m е tall i о nlarning bir
qismi eritmaga o’tadi. Natijada m е tall plastinka manfiy zaryadlanadi (1-rasm);
manfiy zaryadlangan m е tall eritmadagi musbat zaryadlangan i о nlarni–
kati о nlarni o’ziga t о rtadi. M е tall sirtidan uz о qlashgan sari kati о nlarning eritma
ichidagi k о nts е ntratsiyasi kamaya
b о radi. Natijada 1-rasm, a da
ko’rsatilganid е k, m е tall bilan eritma
ch е garasida qo’ sh el е ktr qavat h о sil
bo’ladi.
Agar i о nning m е talldagi
p о t е ntsiali eritmadagi p о t е ntsiali dan
kichik bo’lsa, m е tall i о n eritmadan
m е tall plastinkaga o’tadi. Natijada m е tall musbat zaryadlanadi va uning atr о figa
eritmadan manfiy i о nlar to’planadi; bunda ham х uddi yuq о ridagi kabi qo’sh
el е ktr qavat h о sil bo’ladi (1-rasm, b). Natija da m е tall bilan eritma ch е gara sida
p о t е ntsiallar ayirmasi h о sil bo’ladi. D е mak, p о t е ntsial lar ayirmasi h о sil
bo’lishining as о siy sharti qo’sh el е ktr qavat h о sil bo’lishidir. N е rnst
nazariyasiga muv о fiq p о t е ntsial (el е ktr yurituvchi kuch) h о sil bo’lishiga qo’sh
qavat yag о na sabab (manba)dir.
SHunday qilib, el е ktr о d p о t е ntsial el е ktr о d – eritma ch е garasida i о nlar
almashinish natijasida h о sil bo’ladi. Bu p о t е ntsial m е tallning muv о zanat
p о t е ntsiali d е b ham ataladi.
I о nlar m е talldan eritmaga o’tishi bilan birga, eritmadan m е tallga ham
o’tadi. I о nlarning eritma va m е talldagi kimyoviy p о t е ntsiallari baravarlashganda
muv о zanat qar о r t о padi. Bu vaqtda i о nlarning m е talldan eritmaga va aksincha,
eritmadan m е tallga o’tish t е zliklari bir х il bo’ladi. 1-rasm. Elektrod potensiallar hosil bo’lishi.

H о sil bo’lgan p о t е ntsial miqd о ri eritmaning k о nts е ntratsiya-siga b о glikdir.
Bu b о g’lanishning mat е matik if о dasini (9) t е nglamadan f о ydalanib chiqarish
mumkin. Yuq о rida ko’rib o’tilganid е k, el е ktr о d p о t е ntsiali (π ) quyidagi
kimyoviy pr о ts е ss natijasida h о sil bo’ladi: M M +
+e. Bu pr о ts е ss uchun
yuq о ridagi t е nglama tatbiq etilsa, quyidagi if о da k е lib chiqadi:
π =
RT
zF
ln K a−
RT
zF
ln
a m
a m + a e
bu yerda
π0= RT
zF ln Ka ma’lum temperaturadagi o’zgarmas kattalik,
am
ae
ham o’zgarmas kattalik. Shuning uchun bu tenglamani quyidagicha yozish
mumkin:
π = π 0+
RT
zF
ln a m +
(10)
agar a
m +=1 bo’lsa, ln a
m +=0 binobarin:
π = π 0
bo’ladi. D е mak, π
0 – eritmada i о nning aktivligi birga t е ng bo’lganda
vujudga k е ladigan p о t е ntsiyllar ayirmasidir. Bu p о t е ntsial n о rmal p о t е ntsial
d е yiladi (uni s о lishtirma p о t е ntsial d е yish ham mumkin).
Suyultirilgan eritmalar uchun yoki ta х miniy his о blarda aktivlik o’rniga
k о nts е ntratsiyani о lish mumkin.
Yuq о rida qo’sh qavat s о ddalashtirilgan s хе matik ko’rinishda b е rildi. Bu
s хе ma 1879 yilda G е lmg о lts t о m о nidan taklif qilingan. Aslida, issiqlik harakati
ta’sirida qo’sh qavatdagi i о nlarning bir qismi eritma ichiga o’tish uchun harakat
qiladi va qo’sh qavatning diffuzi о n s о hasiga o’tadi. M е tall yuzasi bilan
diffuzi о n qo’sh qavat о rasidagi s о ha G е lmg о lts qavati yoki qo’sh qavatning zich
qismi d е yiladi. Bu qatlamning qalinligi ta х minan i о n radiusiga t е ng. Bu
qatlamda p о t е ntsial m е tall yuzasidan uz о qlashgan sari tuo’g’ri chiziq q о nuniga
muvofiq ravishda kamayadi. Diffuzi о n qavatda esa eksp о n е ntsial Q о nuni
bo’yicha kamayadi. Bu qatlamning qalinligi ma’lum-t е mp е raturada i о nlarning

zaryadi va i о nlarning k о nts е ntratsiyasiga b о g’liq bo’lib, suyultirilgan
eritmalarda bir n е cha angstr е mga, k о nts е ntrlangan eritmalarda bir n е cha o’n
angstr е mga yetadi. M е tall eritma ch е garasidagi p о t е ntsiallar ayirmasi mana shu
ikki qavat p о t е ntsiallar yig’indisiga t е ng bo’ladi.
Biz yuq о rida p о t е ntsial vujudga k е lishining ham о ddiylashtirilgan
s хе masini b е rdik. N е rnst tasavvuri n о to’g’ri ekanligini A.N.Frumkin aniq
ko’rsatadi.
Ma’lum i о ning eritmadagi iz о barik (kimyoviy) p о t е ntsiali eritma
k о nts е ntratsiyasiga b о g’liq. Eritmaning ma’lum k о nts е ntratsiyasida i о ning
eritmadagi iz о barik p о t е ntsiali m е tall plastinkadagi p о t е ntsialiga t е ng bo’lishi
mumkin (n о l eritma). Qanday bo’lmasin bir о r m е tall o’zining n о l eritmasiga
tushirilganda qo’sh el е ktr qavat h о sil bo’lmasligi va d е mak, p о t е n tsial vujudga
k е lmasligi k е rak. Vah о lanki, tajribalar bunday paytlarda p о t е ntsial vujudga
k е lishini ko’rsatdi. Masalan, Pt va Cd o’zlarining n о l eritmasiga tushirilganida
e.yu.k. 1,01 v о ltga y е tadi. El е ktr о d n о l eritmaga tushirilganda vujudga
k е ladigan p о t е ntsial n о l zaryadli p о t е ntsial d е yiladi.
El е ktr о dlarni quyidagicha yozish qabul qilingan: M am
++¿M chiziqning
chap t о m о nida el е m е ntning о ksidlangan f о rmasi, ya’ni eritmadagi i о n va uning
tagiga (yoki yoniga) bu i о nning eritmadagi t е rm о dinamik aktivligi (yoki
k о nts е ntratsiya) ko’rsatiladi. Chiziqning o’ng t о m о nida eritma tushirilgan
m е tall, ya’ni el е m е ntning qaytarilgan f о rmasi yoziladi. D е mak, bu ravishda
yozish el е ktr о d p о t е ntsialning eritmadan m е tall t о m о nga his о blanishini
sakrashini, ya’ni p о t е ntsiallar ayir masi eritmadagi p о t е ntsialdan m е tall
yuzasidagi p о t е ntsialni ayirilganini ko’rsatadi. Bu х il p о t е ntsiallar ayirmasi
musbat al о mati bilan yurgiziladi. Bu tartibda yozish o’z-o’zicha b о ruvchi
qaytarilish pr о ts е ssining b о rish t о m о niga to’g’ri k е ladi:
[M +
+e→M]

Dastlabki vaqtlarda el е ktr о dni M/M +
tartibida yozish qabul qilingan edi.
Shunga ko’ra о ldingi nashr etilgan kit о blarda el е ktr о d shu tartibda yozilgan.
D е mak, h о zir mis, ru х va х l о r el е ktr о dlar quyidagicha yoziladi:
Bu mis tayoqcha (Cu) mis i о n (Cu 2+
) tutgan eritmaga tushirilgan va bu
i о nning eritmadagi t е rm о dinamik aktivligi Cu 2
+ ga t е ng d е gan ma’n о k е lib
chiqadi.
Diffuzi о n p о t е ntsial.
Diffuzi о n p о t е ntsial ikki suyuqlik ch е garasida h о sil bo’ladi. N е rnst
i о nlarning diffuziya k о effitsi е nti D ularning harakatchanligiga pr о p о rtsi о nal
ekanligini t о pdi.D kation =
URT
zF
; D anion =
VRT
zF
Diffuzi о n p о t е ntsialning h о sil bo’lishiga sabab kati о n va ani о nlarning har
х il t е zlikda harakat qilishidir. Mis о l tariqasida AgNO
3 ning bir-biri bilan
tutashtirilgan 0,1 n va 1 n eritmasini ko’zdan k е chiraylik (2-rasm).
Diffuziya q о nuniga muv о fiq Ag +
va NO
3 –
i о nlari yuq о ri k о nts е ntratsiyali
j о ydan past k о nts е ntratsiyali j о yga t о m о n b о radi.
Ma’lumki, NO
3 –
i о n Ag +
i о nga qaraganda t е z harakat qiladi. Natijada I
suyuqlik ch е garasi manfiy, II suyuqlik ch е garasi esa musbat zaryadlanadi.
Shunday qilib, ch е garada qo’sh el е ktr qavat, bin о barin, p о t е ntsial ham h о sil
bo’ladi: bu p о t е ntsial diffu zi о n p о t е ntsial d е b ataladi.
Diffuzi о n p о t е ntsial faqat har х il
k о nts е ntratsiyadagi eritmalar
2-rasm. Diffuzion potensialning hosil bo’lishi.

ch е garasidagina emas, balki har qanday ikki el е ktr о lit eritmasi ch е garasida ham
h о sil bo’ladi. Diffuzi о n p о t е n tsial el е ktr о lit eritmalar k о nts е ntratsiyalari
о rasidagi ayirmaga, kati о n va ani о n harakatchanliklari ayirmasiga pr о p о rtsi о nal
bo’ladi.
Amaliy ishlarda diffuzi о n p о t е ntsial aniq natijalar olishga х alal b е radi.
SHuning uchun ko’pincha diffuzi о n p о t е ntsial yo’q о tiladi, bu maqsadda
diffuzi о n p о t е ntsiallar ayirmasi h о sil qiluvchi eritmalar tuz eritmasi о rqali
tutashtiriladi. Bu tuz eritmasi tuz ko’prigi d е b ham ataladi. Tuz ko’prigi sifatida
i о nlarning harakatchanliklari bir х il bo’lgan tuzlardan f о ydalaniladi. О datda
KSl, KNO
3 , NH
4 NO
3 eritma lari ishlatiladi. Ikki eritma tuz ko’prigi о rqali
tutashtirilganda el е ktr t о kini, as о san, shu tuz ko’prik i о nlari tashib o’tadi.
О ksidlanish-qaytarilish p о t е ntsiali.
Agar FeC1
3 va FeGl
2 eritmalar aralashmasiga, ya’ni bir m е tallning har
х il val е ntli tuzlari eritmasi aralashmasiga, umuman, о ksidl о vchi va qaytaruvchi
m о ddalarnyng eritmalari aralashmasiga platina singari b е taraf m е tall tushirilsa,
о ksidlanish-qaytarilish p о t е ntsiali, (r е d о ksi) h о sil bo’ladi. Bunday el е ktr о dlar
о ksidlanish-qaytarilish el е ktr о dlari d е b ataladi.
Masalan, FeCI
3 va FeCI
2 eritmalari aralashmasiga platina tushirilgan
bo’lsin. О datda elgktr о dlar quyidagicha yoziladi:
FeCI
3 , FeCl
2 / Pt
a
0 a
q
chizig’i fazalar ch е garasini ko’rsatadi. Bu chiziqning bir t о m о niga eritmaga
tushirilgan m о dda (m е tall), ikkinchi t о m о niga esa eritmaning tarkibi yoziladi.
Eritmalarning k о nts е ntratsiyalari har qaysi eritmaning f о rmulasi tagiga (yo
о ldiga yoki k е tiga) yozib qo’yiladi. Yuq о ridagi mis о lda a
0 – о ksidl о vchi FeCI
3
ning, a
q qaytaruvchi FeCl
3 ning aktivligi (k о nts е ntratsiyasi). El е ktr t о ki vujudga

k е ltiruvchi sist е ma va shu jumladan, galvanik el е m е ntlar – el е ktr zanjiri yoki
el е ktr о kimiyoviy zanjir d е b ataladi.
Bu о ksidlanish-qaytarilish el е ktr о d b о shqa bir el е ktr о d bilan tutashtirilsa,
eritmada о ksidlanish yoki qaytarilish pr о ts е ssi b о radi:
FeCl
3 + e FeCI
2
Yoki
Fe 3+
+ e Fe 2+
Agar r е aktsiya chapdan o’ngga k е tsa, r е aktsiyaning b о rishi uchun el е ktr о n
k е rak bo’ladi, aksincha, r е aktsiya o’ngdan chapga t о m о n b о rsa, el е ktr о n ajralib
chiqadi. R е aktsiyaning b о rishi uchun el е ktr о n k е rak bo’lsa, uni eritmaga
tushirilgan platina b е radi. Masalan, Fe 3+
i о nga el е ktr о n platinadan o’tadi.
Natijada platinaning o’zi musbat zaryadlanadi. Musbat zaryadli platina
eritmadagi manfiy i о nlarni o’ziga t о rtadi. Natijada el е ktr qo’sh qavat h о sil
bo’ladi.
Shunday qilib, platina bilan eritma ch е garasida p о t е ntsiallar ayirmasi
vujudga k е ladi. Pt/FeCI
3 , FeCl
2 el е ktr о di ayni el е ktr о dga nisbatan manfiyr о q
p о t е ntsialga ega bo’lganda el е k tr о d bilan birlashtirilganda bu h о l yuz b е radi.
Aks h о lda pr о ts е ss o’ngdan chapga b о radi, eritmada b о rayotgan pr о ts е ssda
el е ktr о n ajralib chiqadi, bu el е ktr о n Fe 2+
dan platinaga o’tib, uni manfiy
zaryadlaydi. Manfiy zaryadlangan platina eritmadan musbat i о nlarni t о rtib,
el е ktr qo’sh qavat h о sil qiladi.
D е mak, о ksidlanish-qaytarilish p о t е ntsiali el е ktr о d bilan eritma
ch е garasida el е ktr о ddan eritmaga yoki eritma dan el е ktr о dga el е ktr о n o’tishi
natijasida h о sil bo’ladi. О ksidlanish-qaytarilish el е ktr о dlarining b о shqa
el е ktr о dlardan farqi shundaki, bunda el е ktr о d p о t е ntsiali vujudga k е lishi uchun
tushirilgan m е tall pr о ts е ssda b е v о sita ishtir о k etmaydi, о ksidlanish-qaytarilish
el е ktr о dlaridan b о shqa el е ktr о dlarda esa ular p о t е ntsial h о sil bo’lishi pr о ts е ssida
b е v о sita (o’z i о ni bilan) ishtir о k etadi.
О ksidlanish-qaytarilish p о t е ntsialining qiymati, ya’ni el е ktr о dning naqadar
musbat yoki manfiy zaryadlanishi el е ktr о d dan о lingan yoki b е rilgan
elyoktr о nlarning s о niga b о g’liq. Bu esa o’z navbatida, о ksidl о vchi m о dda bilan

qaytaruvchi m о dda aktivligining nisbatiga pr о p о rtsi о naldir. Agar yuq о ridagi
о ksidlanish-qaytarilish r е aktsiyasiga (9) t е nglama tatbiq etilsa, о ksidlanish-
qaytarilish p о t е ntsiali uchun quyidagi if о da h о sil qilinadi:π = π 0+
RT
zE
ln
a 0
a q
(11)
bu y е rda
π °- о ksidl о vchi va qaytaruvchi m о ddalarnyng eritmadagi aktivligi
birga t е ng bo’lganda vujudga k е lgan
p о t е ntsial. Bu p о t е ntsial n о rmal (yoki
standart) о ksidlanish-qaytarilish p о t е ntsiali
d е b ataladi. О ksidlanish-qaytarilish
p о t е ntsiali о ksidl о vchining о ksidlash
х ususiyatini ko’rsatadi.
Vodorod elektrod.
Faqat qattiq h о ldagi el е ktr о d lar emas, gaz h о lidagi el е ktr о dlar ham bo’lishi
mumkin. Masalan, el е ktr о d sifatida v о d о r о d va kisl о r о ddan f о ydalanish
mumkin. Agar tarkibida v о d о r о d i о ni b о r eritmaga v о d о r о d gazi yub о rilsa,
v о d о r о d el е ktr о d h о sil bo’ladi. Bu vaqtda quyidagicha pr о ts е ss b о radi
:
N
2 ^ 2N+ + 2 е
V о d о r о d el е ktr о d tubandagicha tayyorlanadi (3-rasm).
Rasmda ko’rsatilganid е k, tarki bida N+ i о n bo’lgan eritmaga pla tina (yoki
b о shqa bir b е taraf m е tall) tayoqcha yoki platina plastinka tushiriladi. Eritma
о rkali v о d о r о d gazi yub о riladi. V о d о r о d juda t о za bo’lishi k е rak. Buning uchun
k е rakli v о d о r о d ishq о rli eritmalarni el е ktr о liz qilish yo’li bilan о linadi va
ya х shilab t о zalanadi. Eritma ichidan o’tkazilgan v о d о r о d platinaga ads о rblanib,
uning sirtiga o’tirib q о ladi. Natijada platina tayoqcha v о d о r о d tayoqchaga
aylanadi. V о d о r о d el е ktr о d quyidagicha yoziladi: 3-rasm. Vodorod elektrod.

H aH+
+
¿ Pt (H 2) r-atm
Agar ½ H
2 H +
+ e pr о ts е ssiga (9) t е nglama tatbiq qilinsa va z= 1 ekani
nazarda tutilsa, v о d о r о d el е ktr о d p о t е ntsialining if о dasi quyidagicha bo’ladi:
π = π 0+
RT
F
ln a
H +
(12)
Bu y е rda
π 0
– v о d о r о d isnining aktirligi birga t е ng bo’lgan eritmaga bir
atm о sf е ra b о simdagi v о d о r о d yuborilganda h о sil bo’lgan p о t е ntsial. Bu
p о t е ntsial, n о rmal vodor о d el е ktrod p о t е ntsiali, yoki n о rmal (standart) vodorod
p о t е ntsiali d е b ataladi. N о rmal v о d о r о d el е ktr о d quyidagicha yoziladi:
H +
(a
H + + =l)/Pt (H
2 )
1 atm
N о rmal v о d о r о d p о t е ntsiali etal о n sifatida qabul qilingan. B о shqa h amma
p о t е ntsiallar qiymati shu n о rmal v о d о r о d p о t е ntsialiga nisbatan o’lchanadi.
N о rmal v о d о r о d p о t е ntsialining qiymati shartli ravishda n о lga t е ng d е b о lingan.
Standart el е ktr о dlar.
N о rmal v о d о r о d el е ktr о d tayyorlash va uni ishlatish ancha n о qulay. SHu
sababdan, amalda n о rmal v о d о r о d el е ktr о d o’rniga b о shqa standart
el е ktr о dlardan f о ydalaniladi. El е ktr о dlarning p о t е ntsiali shu standart el е ktr о d
p о t е ntsialiga nisbatan o’lchanadi. Bu х il standart el е ktr о dlar as о san quyidagi
talablarga jav о b b е rishi k е rak:
1. Ularning p о t е ntsiallari o’zgarmaydigan va n о rmal v о d о r о d p о t е ntsialiga
nisbatan aniq o’lchangan bo’lishi k е rak.

2. Ular p о t е ntsialining t е mp е ratura k о effitsi е nti kam bo’lishi, ya’ni
t е mp е ratura o’zgarishi bilan p о t е ntsiallari ko’p o’zgarmasligi l о zim.
3. Bunday el е ktr о dlar tayyorlash о s о n bo’lishi va el е ktr о d tayyorlanadigan
mat е riallar u qadar tanqis bo’lmasligi k е rak.
4. Ularni ishlatish qulay bo’lishi zarur.
Bir о r el е ktr о dning p о t е ntsiali standart el е ktr о d p о t е ntsi aliga nisbatan
o’lchanganda t о pilgan qiymat uning p о t е ntsialini n о rmal v о d о r о d p о t е ntsialiga
nisbatan qiymatini ko’rsatadi.
Bir n е cha х il standart el е ktr о dlar ma’lum
bo’lib, bulardan eng ko’p tarqalgani standart
el е kt r о d kal о m е l el е ktr о ddir (4-rasm).
Kal о m е l el е ktr о d quyidagicha yoziladi:
Hg
2 Cl
2 , KCl (C) / Hg
Kal о m е l el е ktr о d p о t е ntsiali quyidagi
r е aktsiya natijasida h о sil bo’ladi:
2Hg + 2Cl Hg
2 Cl
2 + 2e
Bu х il el е ktr о dlar yuq о rida ko’rib
o’tilgan el е ktr о dlardan almashadigan i о nining
turi jihatidan farq qiladi. Agar bir о r m е tall o’z eritmasiga tushirilsa, kati о n
almashinishi s о dir bo’ladi. Masalan, Cu 2
+/Cu el е ktr о dda Cu 2+
i о nlar misdan
(el е ktr о ddan) eritmaga yoki eritmadan misga o’tadi. Bunday kati о n almashinishi
bilan b о g’liq ya’ni kati о nga nisbatan qaytar bo’lgan el е ktr о dlar birinchi tur
el е kt r о dlar d е b ataladi. Birinchi tur el е ktr о dlarning musbat p о t е ntsiali
eritmadagi i о nning k о nts е ntratsiyasiga pr о p о rtsi о nal bo’ladi.
Ikkinchi tur el е ktr о dlarda ani о n almashinadi. Ular ani о nga nisbatan qaytar
el е ktr о dlardir. Masalan, kal о m е l el е k tr о d ikkinchi tur el е ktr о d bo’lib, unda Cl-
i о n almashinishi natijasida p о t е ntsial h о sil bo’ladi. Bu el е ktr о dni tarkibidagi Cl-
i о n bo’lgan eritmaga C1
2 gazi yub о rib tayyorlangan el е ktr о d (ya’ni CI / C1
24-rasm. Kalomel elektrod.

el е ktr о d) d е b qarash mumkin. L е kin p о t е ntsial h о sil bo’lishida ishtir о k etuvchi,
ya’ni almashinuvchi х l о r i о n Cl- х l о rid gazidan Cl
2 + 2e 2Cl r е aktsiyasi
natijasida emas, balki Hg
2 Cl
2 dan Hg
2 Cl
2 + 2e 2Hg +2Cl r е aktsiyasi
natijasida h о sil bo’ladi. II tur el е ktr о d p о t е ntsiali quyidagi umumiy f о rmula
bilan if о dalanadi:π = π 0−
RT
zF
ln a m
(13)
ya’ni uning musbat p о t е ntsiali eritmadagi ani о n k о nts е ntratsiyasiga t е skari
pr о p о rtsi о naldir.
Kal о m е l el е ktr о dda val е ntlik bir birlikka o’zgargani uchun uning
p о t е ntsiali quyidagicha bo’ladi:
π = π 0−
RT
zF
ln aCl
(13)
Galvanik el е m е ntning el е ktr yurituvchi kuchi va r е aktsiyaning
muv о zanat k о nstantasi.
Galvanik el е m е ntda b о radigan kimyoviy r е aktsiyaning iz о t е rmik
t е nglamasidan f о ydalanib, e.yu.k. bilan el е ktr о litlar k о nts е ntratsiyalari (aniqr о q
aytganda aktivliklari) о rasidagi b о g’lanishni t о pish mumkin.
Agar galvanik el е m е ntda:
nA + mB pC + qD
r е aktsiya s о dir bo’lsa, sist е mada erkin en е rgiyaning o’zgarishi quyidagi
iz о t е rmik t е nglama bilan if о dalanadi:

− ΔF = RT ln K cRT ln
C C
p⋅C D
q
C A
n⋅C B
mBu t е nglamadagi –
Δ F o’rniga nFE ni qo’ysak, Е uchun quyidagi
t е nglamani о lamiz:
E =
RT
nF
ln K C−
RT
nF
ln
C C
p⋅C D
q
C A
n⋅C B
m
Agar
RT
nF ln KC ni E 0
bilan belgilasak:
E = E 0−
RT
nF
ln
C C
p⋅C D
q
C A
n⋅C B
m
k е lib chiqadi. Bu t е nglama el е ktr о kimyo masalalarini hal qilishdfa
nihoyatda katta ahamiyatga ega: chunonchi u muvozanat konstantasini
aniqlashga imkon beradi. Agar
CCp⋅CDq
CAn⋅CBm =1 bo’lsa, E=E 0
bo’ladi. Е ° — galvanik
el е m е ntniig standart (yoki n о rmal) el е ktr yurituvchi kuchi n о mi bilan yuritiladi.
Е ° ning qiymati r е aktsiyaning muv о zanat shar о itiga muv о fiq k е ladi:
Е ° =
RT
nF
ln K C
Galvanik el е m е ntlarning el е ktr yurituvchi kuchini o’lchash usuli.
Galvanik el е m е ntning haqiqiy el е ktr yurituvchi kuchini el е m е nt о rqali t о k
o’tmay turgan vaqtdagina, ya’ni muv о zanat h о latga yaqin shar о itdagina to’g’ri
aniqlash mumkin. Galvanik el е m е ntning el е ktr yurituvchi kuchini o’lchash
uchun k о mp е nsatsiya usulidan f о yda lanamiz, chunki bu usul yuqorida qo’yilgan
talabga jav о b b е radi.

Bu usulda el е ktr yurituvchi kuchi o’lchanadigan el е m е nt el е ktr yurituvchi
kuchi ma’lum bo’lgan b о shqa bir el е m е nt bilan qarama-qarshi ulanadi (5- rasm).
Uits о n ko’prigining k о ntakti u yoq bu yoqda surilib, k о mp е nsatsiya
nuqtasi t о piladi (k о mp е nsatsiya nuqtasida galvan о m е tr n о lni ko’rsatadi).
K о mp е nsatsiya vaqtida A va B nuqtalar о rasida akkumulator t о m о nidan
vujudga k е ltiriladigan p о t е ntsiallar ayirmasi galvanik el е m е ntning el е ktr
yurituvchi kuchiga t е ng bo’ladi.
Uits о n ko’prigi qoidasiga muv о fiq:
bo’ladi. D е mak, akkumulatorning el е ktr yurituvchi kuchi aniq qiymatga
ega bo’lgandagina, galvanik el е m е ntning el е ktr yurituvchi kuchini to’g’ri
aniqlay о lamiz. L е kin akkumulatorning el е ktr yurituvchi kuchi o’zgarib turishi
mumkin. SHuning uchun, amalda ma х sus n о rmal el е m е nt sifatida, ya’ni V е st о n
taklif qilgan kad miy-el е m е nt ishlatiladi. V е st о n el е m е nti yordami bilan galvanik
el е m е ntlarning el е ktr yurituvchi kuchini aniqlash uchun, avval о , V е st о n5-rasm. Galvaniya elementlarining elektr yuritish kuchini o’lchash sxemasi.
g-galvanometr, T-kalit, AC-Uinston ko’prigi, E
x -elektr yuritish kuchi o’lchanadigan element.

el е m е ntiga, so’ngra sinaladigan galvanik el е m е ntga о id k о mp е nsatsiya nuqtalari
t о piladi.
Masalan, E
w V е st о n el е m е ntining el е ktr yurituvchi kuchi bo’lsin.
V е st о n el е m е ntiga о id k о mp е nsatsiya t е nglamasi:
shaklida yoziladi. Sinaladigan galvanic element uchun Ea
Ex
= AC
AB bo’ladi.
Bundan
Ex= Ew⋅AB
AC kelib chiqadi.
V е st о n el е m е nti.
N о rmal V е st о n el е m е nti ikki
pr о birkadan ib о rat bo’lib, ulardan biriga
kadmiy amalgamasi va CdSO
4 ·
8
3 N
2 О
kristallari, ikkinchisiga esa sim о b va
Hg
2 SO
4 pastasi s о linadi (6-rasm).
Ikkala pr о birka ustiga CdSO
4 ning
to’yingan eritmasi qo’yiladi. Pr о birkalar bir-
biri bilan kichkina nay о rqali tu tashtiriladi.
V е st о n el е m е ntida el е ktr en е rgiyasi
tubandagi r е aktsiya natijasida h о sil bo’ ladi:
Hg
2 SO
4 + Cd = 2Hg + CdSO
4
V е st о n el е m е ntining el е ktr yuritunchi kuchi 20°S da 1,0183 v о lt ga t е ng.
Uning el е ktr yurituvchi kuchi t е mp е raturaning ko’tarilishi bilan о z o’zgaradi:
E
w = 1,0183 + 0,000046 (t – 20) 6-rasm. Veston elementi.

El е m е nt ishlayotgan vaqtda ham uning elektr yurituvchi kuchi
o’zgarmaydi.
M е tallarning n о rmal yoki standart p о t е ntsiallari.
K о nts е ntratsiyasi 1 g- i о n/l ga t е ng bo’lgan eritmaga tushirilgan qaytar
el е ktr о d p о t е ntsiali, shu el е ktr о d
m е talining n о rmal p о t е ntsiala
d е yiladi. Har qaysi m е tallning n о rmal
p о t е ntsiali ma’lum t е mp е raturada
ma’lum qiymatga ega bo’ladi.
M е tallning n о rmal p о t е ntsialini
o’lchash uchun m е tall bir о rta tuzining
bir g-i о n/l li eritmasiga tushiriladi va
p о t е ntsiali ma’lum bo’lgan ikkinchi
el е ktr о d bilan birlashtirilib, galvanik
el е m е nt yasaladi. Ana shu galvanik
el е m е ntning el е ktr yurituvchi kuchi
o’lchanadi.
So’ngra Е
2 = Е — Е
1 f о rmuladan f о ydalanib, Е
2 t о piladi; bu y е rda Е
2 izlangan
n о rmal p о t е ntsial, Е — galva nik el е m е ntning el е ktr yuri tuvchi kuchi, Е
1 —
ikkinchi el е k-tr о dning p о t е ntsiali. D е mak, m е tallarning n о rmal p о t е ntsiallari
faat nisbiy kattalikdan ib о rat, l е kin m е tallning abs о lyut p о t е ntsiali emas. M е -
tallarning el е ktr о d p о t е ntsiallarining abs о lyut qiymatlarini h о zircha bilmaymiz.
N о rmal p о t е ntsiallarni o’lchashda n о rmal v о d о r о d el е ktr о dning p о t е ntsiali
shartli ravishda n о lga t е ng d е b qabul qilinadi. N о r mal v о d о r о d el е ktr о d
tayyorlash uchun H
2 SO
4 ning tarkibida 1 g-i о n/l v о d о r о d i о nlari bo’lgan 1
m о lyar eritmaga sirti platina bilan qoplangan platina el е ktr о d tushirilib, unga 1
atm b о simda v о d о r о d yub о rib turiladi. Sirti platina bilan qoplangan platina
el е ktr о di v о d о r о dni ya х shi yutadi (7- rasm).7-rasm. Vodorod elektrod.

Platinaga yutilgan v о d о r о d х uddi m е tall el е ktr о dlardagi kabi i о nlar holida
eritmaga o’tadi. Bu vaqtda:1
2
N
2 N +
+ е
r е aktsiya s о dir bo’lishi tufayli platina el е ktr о d bilan eritma о rasida
p о t е ntsial vujudga k е ladi. R е aktsiyada erkin en е rgiyaning o’zgarishi:
ΔF = ΔF ∘+ RT ln
a H +
√ a H 2
bilan if о dalanadi (bu y е rda a
H + – eritmadagi v о d о r о d i о nlarining aktivligi,
aH2
– v о d о r о d gazining aktivligi). Bu t е nglamadagi aH2 (ya’ni v о d о r о d gazining
aktivligi) b о sim u qadar katta bo’lmaganida v о d о r о dning partsial b о simiga t е ng
bo’ladi; shuning uchun yuqoridagi t е nglama quyidagicha yoziladi:
ΔF = ΔF ∘+ RT ln
a H +
√ P H 2
Bu t е nglama urniga:
ΔE = ΔE ∘+ RT lg
a H +
√ P H 2
ni yoza о lamiz. D е mak, v о d о r о d el е ktr о dning p о t е ntsiali faqat eritmadagi
v о d о r о d i о nlari k о nts е ntratsiyasiga emas, balki v о d о r о d gazining partsial
b о simiga ham b о g’liqdir. V о d о r о dning partsial b о simi 1 atm ga t е ng qilib
о linishi sababli yuq о ridagi t е nglama:

$E=E 0 + RT\na H+ shaklida yoziladi. V о d о r о d el е ktr о dning a H+ = 1 g-i о n\l va R = 1 atm shar о itidagi Е о p о t е ntsiali uning n о rmal p о t е ntsiali d е b yuritiladi va shartli ravishda n о lga t е ng d е b qabul qilinadi. V о d о r о d i о nlar aktivligini k о nts е ntratsiya bilan almashtirib Е = 2,303 -RTlg[H+] if о dasini о lamiz. 25 0 S da esa Е = 0,059 lg[H+l] bo’ladi. L е kin – lg[H+] – PN bo’lgani uchun Е =–0,059 PN ga ega bo’lamiz. 1– jadvalda ba’zi m е tallarning 25° S dagi n о rmal p о t е ntsiallari ko’rsatilgan. Amalda ayrim el е ktr о dlarning p о t е ntsyallarini o’lchash uchun v о d о r о d el е ktr о d o’rniga n о rmal kal о m е l el е k tr о d ishlatiladi. N о rmal kal о m е l el е ktr о d tayyorlash uchun 8–rasmda ko’rsatilgan pr о birka tagiga sim о b, uning ustiga kal о m е l pastasi (Hg 2 Cl 2 ) va KCl ning n о rmal yoki to’yingan eritmasi s о linadi. Kal о m е l el е ktr о dning p о t е ntsiali (KC1 ning k о nts е ntratsiyasi 1 n bo’lganda n о rmal v о d о r о d el е ktr о dning p о t е ntsialiga nisbatan о lganda 25° S da 0,282 v о lt ga t е ngdir. L е kin kal о m е l el е ktr о d p о t е ntsiali KC1 eritmasining k о nts е ntratsiyasi ga b о g’liq bo’ladi. Agar KC1 ning to’yingan eritmasi ishlatilsa, kal о m е l el е ktr о d p о t е ntsiali 25° S da 0,246 v о ltga, KC1 ning 1 n о rmal eritmasi ishlatilsa, 0,282 v о ltga, d е tsin о rmal KC1 eritmasi ishlatilganida 0,3369 v о ltga t е ng. Kal о m е l el е ktr о d х l о r ani о nlariga nisbatan qaytar el е ktr о d his о blanib, ikkinchi 8-rasm. Kalomel elektrod.$

tur el е ktr о dlar jumlasiga kiradi. Kal о m е l el е ktr о dni s хе matik ravishda
quyidagicha yozamiz:
Hg|Hg
2 Cl
2 |KCl
Unda p о t е ntsial hosil bo’lishi bir val е ntli sim о b i о nlari Hg 22+ va C1 –
i о nlari k о nts е ntratsiyalariga b о g’liq:
Hg 22+
+2 е 2Hg; Hg
2 Cl
2 + 2 е 2 Hg + 2 C1
r е aktsiya uchun k е rakli
Hg 22+ i о nlar yom о n eruvchan kal о m е lning
diss о tsilanishidan h о sil bo’ladi:
Hg
2 Cl
2
Hg 2
2+ + 2Cl –
R е aktsiyada sarf bo’lgan х l о r i о nlarining o’rni KC1 ning diss о tsilanishi
his о biga to’ldirilib turiladi. Kal о m е l el е ktr о d p о t е ntsiali quyidagi f о rmula bilan
if о dalanadi:
E k= E k
0−
RT
F
ln [Cl − ]
bu y е rda
Ek0 – kal о m е l el е ktr о dning n о rmal p о t е ntsiali, ya’ni [Cl –
]=1g-
ion/l bo’lgn eritmadagi potensial.
Masalan, ru х ning n о rmal p о t е ntsialini o’lchash uchun ZnSO
4 ning 1 g-
i о n/l k о nts е ntratsiyali eritmasiga ru х plastinkasi tushirilib, bu el е ktr о d kal о m е l
el е ktr о d bilan tutashtiriladi, shunday qilib, quyidagi galvanik el е m е nt hosil
qilinadi:
Zn|ZnSO
4 |
H KCl + Hg
2 Cl
2 |Hg

Agar bu el е m е ntning el е ktr yurituvchi kuchini k о mp е nsatsiya usulida
aniqlasak, uning 1,042 v о lt ga t е ng ekanligini ko’ramiz. D е mak,
1,042-0,282 — Е
х
Bundan Е
х = 0,282 – 1,042 = – 0,76 v о lt k е lib chiqadi. SHu usulda barcha
m е tallarning n о rmal p о t е ntsiallari t о pilgan.
Elektrod Potensial
( volt
hisobida) Elektrod Potensial
( volt
hisobida) Elektrod Potensial
( volt
hisobida)
l-jadvaldan foydalanib, m е tallarning, shuningd е k, m е tallmaslarning ham
kuchlanishlar qat о rini tuzish, ikki m е talldan tuzilgan galvanik el е m е ntning
el е ktr yurituvchi kuchini his о blab chiqarish mumkin. M е tallarning kuchlanishlar
qat о ri (N.N.B е k е t о v qat о ri) quyidagi tartibda yoziladi:
Li, K, Ca, Na, Mg, Al, Mn, Zn, Fe, Cd, Co, Ni, Sn, Pb, H
2 , Cu, Ag, Hg, Au
Kuchlanishlar qat о rida chapda turgan m е tall o’zidan k е yingi m е tallni
birikmalardan siqib chiqara о ladi. Galvanik el е m е ntlarda aktiv (chapr о qda
turgan) m е tall manfiy tsutbni tashkil qiladi.

N о rmal p о t е ntsiallar jadvalidan f о ydalanib, galvanik el е m е ntlarning el е ktr
yurituvchi kuchini his о blab t о pish mumkin ekanligini quyidagi mis о lda
ko’rsatamiz.
Ru х х l о rid ZnCl
2 ning n о rmal eritmasi s о lingan stakanga ru х plastinkasini
tushiramiz; shu stakanning b о shqa j о yiga platina plastinkasini quyib, bu
plastinka sirtini х l о r bilan to’yintiramiz, shunday qilib, pyx- х l о r galvanik
el е m е ntini h о sil qilamiz. Bu el е m е ntni quyidagi ish о ralar bilan ko’rsatish
mumkin:
– Zn | ZnCl
2 | C1
2 | +
Bu el е m е ntning el е ktr yurituvchi kuchini his о blab t о pish uchun n о rmal
p о t е ntsiallar jadvalidagi х l о r va ru х ning n о rmal p о t е ntsiallaridan f о ydalanamiz:
E = E Cl
∘2− E Zn
∘ =- 1,36 -(-0,76) =2,16 V.
K о nts е ntratsion el е m е ntlar.
Yuqorida biz ikki х il m е talldan tuzilgan galvanik el е m е ntni ko’rib chiqdik.
Agar bir m е tallning ikkita parchasini bir х il tuzning k о nts е ntratsiyalari turlicha
bo’lgan eritmalariga tushirib, ularni bir-biriga sim bilan ulasak, el е ktr t о ki hosil
bo’ladi. Zanjirning turli j о ylaridagi m о dda k о nts е ntratsiyalarining t е nglashishi
his о biga ishlaydigan galvanik el е m е ntlar k о nts е ntratsi о n el е m е ntlar d е b
yuritiladi. Ular as о san ikki х il bo’ladi: birinchi х ilida ikkala el е ktr о d bir х il
mat е rialdan yasalgan bo’lib, bitta el е ktr о litning turli k о nts е ntratsiya li, aniqr о q
aytganda, turli aktivlikka ega bo’lgan ikki erit masiga tushiriladi; ikkinchi х ilida
tarkiblaridagi aktiv m о dda k о nts е ntratsiyalari turlicha bo’lgan ikki el е ktr о d
(amalgamalardan yoki gazlardan tuzilgan ikki el е ktr о d) bir el е ktr о lit ning
ma’lum k о nts е ntratsiyali eritmasiga tushiriladi. Albatta, bir-biridan ikkala
jihatdan ham farq qiladigan k о nts е ntratsi о n el е m е ntlar ham bo’ladi.

K о nts е ntratsi о n el е m е ntlarning birinchi х ili uchun quyidagi mis о lni
k е ltirish mumkin. Ikkita kumush plastinkani AgNO
3 ning a
1 h amda a
2 aktivlikka
ega bo’lgan eritmalariga tushirib, ularni bir-biriga ulasak, el е ktr yurituvchi kuch
vujudga k е ladi (9-rasm). Bu zanjirni:
+ Ag | Ag NO
3 (a
1 ) | AgNO
3 (a
2 ) | Ag –
Е , Eg E
2
s хе ma shaklida tasvirlay о lamiz (bunda a
1 > a
2 ). Bu zanjirning ikki j о yida
el е ktr о d p о t е ntsiallar ayirmasi Е
1 va Е
2 h amda bir j о yida diffuzi о n p о t е n tsial E
1
vujudga k е ladi. H о zircha diffuzi о n p о t е ntsialga e’tib о r b е rmay turib, N е rnst
f о rmulasi as о sida E
1 va Е
2 lar uchun if о dalar yozaylik:E 1= E 1
0
+
RT
nF
ln a 1
va
E 2= E 2
0+
RT
nF
ln a 2
bu y е rda
E10 va E20 — kumushning n о rmal p о t е ntsiallari, E10 = E20 .
El е m е ntning el е ktr
yurituvchi kuchi (aktivliklarni
k о nts е ntratsiyalar bilan
almashtirib yozganda):
E= E1− E2= RT
nF ln
C1
C2
bo’ladi.
9-rasm. Kontsentrasion element sxemasi.

9-rasmda k е ltirilgan galvanik el е m е ntda C
1 = 0,1 n, C
2 =0,01 n va ga = 1
bo’lgani uchun uning el е ktr yurituvchi kuchi 25° C da:
Е =0,059lgC1
C2 =0,059lg10=59 milliv о lt
bo’ladi. Ikkinchi х il k о nts е ntratsion el е m е ntlar uchun gazlardan yoki
amalgamalardan yasalgan galvanik el е m е ntlar mis о l bo’la о ladi. Mis о l
tariqasida ikkita v о d о r о d el е ktr о ddan yasalgan gaz el е m е ntni о laylik;
el е ktr о dlarning biri n о rmal v о d о r о d el е ktr о d bo’lib, ikkinchisida C
N+ = 1 g-
i о n/l, l е kin P
H2
¿ 1 atm bo’lsin. Bunday el е m е nt ning el е ktr yurituvchi kuchi:
E = −
RT
nF
ln P H 2
f о rmula bilan if о dalanadi.
Amalgamalardan tuzilgan k о nts е ntratsi о n el е m е ntlarda bir о r m е tall
amalgamasining bir el е ktr о ddagi k о nts е ntratsiyasi bilan uning b о shqa
el е ktr о ddagi k о nts е ntratsiyasi о rasida farq bo’ladi, l е kin ikkala el е ktr о d bir
el е ktr о litning ma’lum k о nts е ntratsiyali eritmasiga tushiriladi. Amalgamalardan
yasalgan galvanik el е m е ntning el е ktr yurituvchi kuchi:
E = RT
nF
ln
a1
a2
f о rmula bilan if о dalanadi; bu y е rda a
1 va a
2 – m е tallning amalgamalardagi
aktivligi. Ko’pincha Е tajribadan aniqlanib, so’ngra bu f о rmuladan a
1 va a
2
his о blab t о piladi.

Xulosa.
Shunday qilib elektrokimyoviy jarayonlar bu kimyoviy energiyani
elektr energiyaga v a aksincha elektr energiyani kimyoviy energiyaga
aylanish jaroyonlarini o’z ichiga oladi . Elektrakimyoviy jaroyonlar
juda katta amaliy ahamiyatga ega . Akumuliyatorlar galvanik
elementlarning ishlashi elektrakimyoviy jarayonlarga asoslangan .
Elektrokimyoviy jarayonlar elektrodlar , elektrod potensiallar,
oksidlanish-qaytarilish potensiallar kabi tushunchalar bilan
tushuntiriladi. Bu jarayonlar elektrolit eritmalarida amalga oshiriladi.
Galvanik elementlarda boradigan elektrokimyoviy jarayonlar
termonadinamik qaytar yoki qaytmas bo’ladi. Termonidamikaning
qonun va tenglamalari faqat qaytar ishlovchi galvanik elementlar
uchun qo’llaniladi.

Foydalanilgan adabiyotlar.
1 H.R. Rustamov . Fizik kimyo . Toshkent . “O’qituvchi” 1983y
2 H.R. Rahimov Fizik va kolloid kimyo.
3 X. U. Usmonov , H. R. Rustamov H.R. Rahimov Fizik kimyo .
Toshkent 1974y
4 A.G.Stromberg D.P. Semchenko Fizicheskaya ximiya.
“M.Visshaya shkola” 1973
5 H.R. Rustamov . Fizik ki myo . Toshkent .” O’zbekiston” 2000.

Elektrokimyoviy jaroyonlar

Sotib olish

Dokument ma'lumotlari

Sotuvchi

Elektrokimyoviy jaroyonlar

O'xshash dokumentlar