Этaн фрaкцияси учун пиролиз ўтхонaсининг рaдиaция кaмерa қурилмaси ҳисоблaнсин вa лойиҳaси ишлaб чиқилсин. (G=7000 кгсоaт)

Этaн фрaксияси учун пиролиз ўтхонaсининг рaдиaтсия
кaмерa қурилмaси ҳисоблaнсин вa лойиҳaси ишлaб
чиқилсин. (G=7000 кг/соaт)
Режа:
Кириш
1.   Умумий тушунчалар
2. Кимёвий айланишлар давридаги мувозанат
3. Кимёвий жараёнлар принципиал схемалари
4.  Реакторлар конструкциялари
5.  Реакторнинг моддий баланси
Хулоса
Фойдаланилган адабиётлар
                                                      Кириш
                                  Юртимиздаги   макроиқтисодий   барқарорлик   ва  қулай   сармоявий   муҳит
таъсирида   энг   ривожланган   давлатлар,   нуфузли   молия   муассасалари
мамлакатимиз   билан   ҳамкорлик   қилмоқда.Натижада   хорижнинг   илғор   ва
тежамкор технологик линиялари билан жихозланган корхоналар сони тобора
кўпайиб,   улар   ички   бозорни   импорт   ўрнини   босувчи   махсулотлар   билан
таъминлашга   муносиб   улуш   қўшмоқда.   Замонавий   кимёсаноатининг
характерли   аломатларидан   бири   органик   синтезнинг   тез   суръатлар   билан
ўси ш идир.   Кимё   саноатининг   ривожлани ш ини   мухим   вазифаларидан   бири
саноатнинг   бар ч а   тармоқларида   ва   турму ш да   замонавий   кимё   ютуқларидан
тўла   фойдалани ш дир,   янги,   мукаммалроқ   ва   арзон   и ш лаб   ч иқари ч
воситалари ва халқ   истеъмол моллари и ш лаб  ч иқари ши дир.
                                    Ҳозирги   кунда   фан   ва   техниканинг   ривожини   саноатни   деярли   бар ч а
тармоқларида кенг қўлланиладиган полимер материалларсиз тасаввур қилиб
бўлмайди.   Полимерларни   рангли   ва   қора   металларни   ўрнига   қўллаганда
буюмларни   таннархи   ва   оғирлиги   камаяди.   Полимерлар   автомобилсозлик,
сув,   ҳаво   ва   ер   транспортида,   радиоелектроника   ва   электроника   саноатида,
қурили ш да,   қи ш лоқ   хўжалигида,тиббиётда,   озиқ-овқат   ва   енгил   саноатда
кенг   қўлланилмоқда.   Аммо   саноат   тармоқларининг   полимерларга   бўлган
талаби,   уларни   и ш лаб   ч иқари ш   суръатларидан   илгарилаб   кетмоқда.   Ш унга
монан юртимизда нефт махсулотларини и ш лаб   ч иқарув ч и ва қайта и ш лов ч и
бир   қатор   замонавий   технологоялар   асосида   и ш лов ч и   мажмуалар   барпо
этилган ва режала ш тирилган.
                                                          Янги   кимёвий   и ш лаб   ч иқари ш ни   барпо   эти ш да   муҳандис-
технологлар   етак ч и   ўринни   эгаллайди   Улар   корхонанинг   бар ч а
босқи ч ларида,   яъни   у   ёки   бу   маҳсулотга   талабни   аниқла ш дан   тортиб,   то
и ш лаб   ч иқари ш ни   сина ш   ва   ўзла ш тири ш га ч а   бўлган   и ш ларда   фаол
қатна ш адилар.   Муҳандис-технологнинг   и ш и   ўта   масъулиятли   бўлиб,   бунга
лаборатория  тадқиқотлари йўнали ш ини ва и ш лаб   ч иқари ш   усулини танла ш ,
адабиёт   маълумотлари   ва   лаборатория   тадқиқотлари,   пилот   ёки   тажриба - саноат   қурилмалари   натижаларига   кўра,   маҳсулот   олинадиган   турли
усулларни солиштириш ва баҳолаш киради. Ҳар қандай ишлаб чиқаришнинг
иқтисодий   самарадорлигини   аниқлашда   барча   техник-иқтисодий   ва
технологик   ҳисоблар   асосида   (хомашё   бўйича   сарфлаш  коеффíциентлари  ва
энергия   ва   жиҳозларнинг   ўлчамлари   ҳарада   миқдори   ва   бошқалар)
бажарилади.
                                                              Саноат   обектини   лойиҳалаш   босқичида   муҳандис   кимёгар
технологлойиҳалаш   институтининг   кўп   бўлимлари   ишларини   бошқаради,   у
дастлабкимаълумотларни   беради   ва   турли   соҳалардаги   мутахассислар-
механик,   энергетик,иссиқлик   техниги,   қурувчи,   иқтисодчи   ва   бошқаларга
топшириқ тайёрлайди
                                                                Бу борада Ўзбекистон Республикаси Президентининг “Таълим
муассасаларининг   битирувчиларини   тадбиркорлик   фаолиятига   жалб   этиш
борасидаги   қўшимча   чора   тадбирлар   тўғрисидаги   пармони   муҳим   қадам
бўлади. 
Ҳозирги кескин рақобат шароитида иннавацион технологиялар ва илм
фанни   янада   ривожлантириш,   иқтидорли   ёшларни   илмий   фаолиятга   кенг
жалб   этиш   ўз   ижодий   ва   интеллектуал     салоҳиятини   рўёбга   чиқаришлари
учун уларга зарур шарт шароитлар яратиш муҳим аҳамиятга эга.
Бу   масалага   устивор   аҳамият   бермасдан   туриб   тарақиёт   ҳақида   сўз
юритиб бўлмаслигини барчамиз яхши тушунамиз. Бугун замоннинг ўзи ушбу
масалани   сиёсатимизнинг   энг   муҳим   йўналишларидан   бири   сифатида
белгилашни тақозо этмоқда. 
Алоҳида катта этиборни талаб этадиган яна бир масала шуки, ҳозирги
вақтда   юртимизда   кичик   бизнес   ва   хусусий   тадбиркорлик,   асосан,   савдо
сотиқ,   хизмат   ва     алоқа   соҳасида   қишлоқ   хўжалик   маҳсулотларини   қайта
ишлаш   бўйича   кўпроқ   ривож   топмоқда.   Лекин,   шу   билан   бирга,   саноат
соҳасида,   юқори   технологияларини   талаб   этадиган   замонавий   ишлаб
чиқариш   тармоқларини   ташкил   этишда,   иннавацион   ва   нанотехнологиялар,
фармокология   ва   фармасефтика,   ахборот   -коммуникация   тизими, биотехнология,   муқобил   энергетика   турларидан   фойдаланиш   соҳасида,
мухтасар   айтганда,   илғор   илм   фан   ютуқларига   асосланган   кичик   бизнес   ва
хусусий тадбиркорликни ривожлантиришга кенг йўл очиб беришимиз зарур
1. Ум у м ий  ту ш у нчалар
Кимёвий   айланишларни   утказиш   учун   мулжалланган
курилмалар   ре ак торл ар   деб   аталади.   Кимёвий   технологиянинг
жараён   ва   курилмалари   орасида   кимёвий   реакторлар   ва   уларда
кечадиган   жараёнлар  алохида   урин   тутади.   Ушбу   жараёнлар   кимё
саноатининг асосидир.  
Кимёвий   айлантиришлар   куйидаги   хослиги   билан
характерланади:
а)   гидродинамик,   иссиклик   ва   масса   алмашиниш   ходисалари,
хамда   кимёвий   кинетика   конунлари   кимёвий   жараёнлар   кечиш
конуниятларини белгилайди;  
б)   кимёвий-технология   жараёнларининг   кечишига   катта
таъсир   этувчи   омиллар   кимёвий   жараёнлар   учун   мухит   ахамиятга
эга;   реакцияларни   бир   вактда   параллел   ва   кетма-кет   кечишида
температура   ва   аралаштириш   каби   омиллар   махсулот   сифатига
салмокли таъсир этади;  
в)   умуман   олганда,   жараён   тезлиги   энг   секин   утадиган   боскич
билан   белгиланганлиги   сабабли,   кимёвий   жараёнлар   диффузион,
кинетик ва оралик сохаларда кечиши мумкин.  
Агар   жараён   тезлиги   масса   алмашиниш   (диффузия)   тезлиги
билан   белгиланса,   жараён   диф ф у зион   сохада   утади.   Агар   жараён
тезлиги   факат   кимёвий   айланишлар   тезлиги   билан   белгиланса, жараён   к инетик   сохада   боради.   Агар   кимёвий   реакция   ва
диффузия   тезликлари   тахминан   бир   хил   булса,   жараён   оралик
сохада   кечади.   Лекин,   саноат   курилмаларида   кимёвий
жараёнларнинг   тезлиги   факат   иссикликни   узатиш   ёки   ажратиб
олиш тезликлари билан хам белгиланиши мумкин.  
Купинча   реакторлар   сифатида   махсус,   ута   мураккаб
конструкцияли курилмалар кулланилади.
2. К им ёвий  айланиш лар давридаги  м у возанат
Одатда,   янги   реакторлар   яратиш   учун   лойихачига   реакция
йуналиши   ва   охирги   концентрациялар   берилган   булади.   Шунга
карамасдан,   лойихачи   кимёвий   мувозанат   назариясининг   (физик
кимё   фанининг   кимёвий   термодинамика   конуниятлари)   асосий
холатларини билиши зарур.  
Массалар   таъсир   к ону ни .   Маълумки,   кимёвий   реакциялар
кайтар булиши мумкин, яъни бошлангич моддалар узаро кимёвий
таъсири   (тугри   реакция)   билан   бирга,   реакция   махсулотларининг
узаро   кимёвий   таъсирида   бошлангич   моддалар   хосил   булиши
(тескари реакция) мумкин.  Тугри реакция утиб бориши билан унинг
тезлиги   камайса,   шу   даврда   махсулот   ортиши   билан   тескари
реакция   тезлиги   усади.   Тугри   ва   тескари   реакция   тезликлари
тенглашиши   билан   кимёвий   мувозанат   холати   бошланади.   Ташки
шароитлар   бузилмасдан   турганда   мувозанат   аралашмадаги
моддалар   таркиби   ва   концентрацияси   узгармас   булади.   Ташки
шароитларнинг   чексиз   кичик   узгариши,   мувозанат   холатини чексиз   узгаришига   олиб   келади.   Демак,   кимёвий   реакциялар
термодинамик   мувозанат   холатида   бориши   ва   уларга
термодинамик   мувозанатнинг   умумий   шартларини   куллаш
мумкин.  
Кимёвий   реакцияда   катнашаётган   моддаларнинг   парциал
босимлари   ёки   мувозанат   концентрациялари   уртасидаги
богликлик массалар таъсир конуни билан ифодаланади. Мувозанат
холатидаги гомоген газли кимёвий реакция учун:аА	+bB
                       	cC	+dD
агар,   реакция   компонентлари   -   идеал   газлар   булса,   куйидаги
тенглама тугри келади:	
рCc⋅рDd	
рAa⋅рBb=	K	p
бу   ерда   a,b,c,d   -   А ,В,С,D   моддаларнинг   стехиометрик
коэффициентлари; 
р
i   -   тегишли стехиометрик коэффициентлар даражасидаги   А ,  В,
С, D   компонентларнинг парциал босимлари.  
узгармас   К
р   нинг   киймати   м у возанат   к онстантаси   деб
аталади.   Ушбу   константа   факат   температурага   боглик   ва
бошлангич   аралашма   компонентларнинг   парциал   босими   ва
босимлар йигиндисига боглик эмас. (9.2) тенглама массалар таъсир
конунининг  ифодаси  булиб,  унинг  микдорий  ифодаси  ва  келтириб
чикарилиши   1867   йили   Гульдберг   ва   Вааглар   томонидан   таклиф этилган.  
Хакикий   газлар   учун   компонентлар   парциал   босимларини   хар
бир   i   -   компонентнинг   учувчанлиги   f
i     билан   алмаштириш   керак.
Бунда,   мувозанат   константаси   К
f     хам   компонентларнинг
учувчанлиги оркали ифодаланади.  
Мувозанат   константаси   концентрациялар   ёрдамида   хам
ифодаланиши мумкин:[С	]с[D]d	
[A]a[B]b=	Kc
Идеал   булмаган   эритмалар   учун   мувозанат   константаси   К
а
компонент  а   нинг фаоллиги оркали хам ифодаланиши мумкин.  
Суюлтирилган эритмалар учун  а
i =с
i   ва  К
с =К
а .  
Парциал   босим   ва   моль   улушлар   ( K
N )   оркали   ифодаланган
мувозанат константалари узаро куйидагича богланган:	
К	р=	Кс(RТ	)Δn=	KNPΔn
бу   ерда  	
 n   -   реакция   газсимон   катнашчисининг   моль   сони
узгариши ;   Р   -   системадаги   умумий   босим ;     R     -   газ   доимийси ;     Т     -
температура ,  К .  
Агар ,   реакция   газсимон   модданинг   моль   улуши   узгаришисиз
утса ,  яъни  
 n=0   булса ,  унда   К
Р = К
С = К
N    булади .  
Шуни   алохида   таъкидлаш   керакки ,   умумий   холда   К
N   микдорий
жихатдан   К
Р   дан   фарк   килади   ва   температура ,   хамда   системадаги
босимга   богликдир .  
Мувозанат   константасининг   сон   киймати   реакциянинг
йуналиши   ва   кайси   микдорлари   учун   стехиометрик   тенглама ёзилганига   боглик .   Агар ,   (9.1)   реакция   тенгламасини   тескари
йуналиш   учун   ёзсак ,  яъни :cC	+dD
            	аА	+bB
унда ,  мувозанат   константаси   куйидагига   тенг   булади :	
К	р′=	1
К	р
Агар,   (9.1)   тенгламадаги   стехиометрик   коэффициентларни   2
баробар камайтирсак, унда куйидаги ифодага эришамиз:	
0,5	аА	+0,5	bB
   	0,5	cC	+0,5	dD
унда, мувозанат константаси 	
Кр''  куйидагича куринишни олади:
КР″=	К	Р0,5
Агар, мувозанат системасига, масалан (9.7)га кушимча маълум
микдорда   А   компонент   киритилса,   у   В   модда   билан   реакцияги
киришиб,   кушимча   микдорда   С   ва   D   моддалар   хосил   килади.
Натижада   мувозанат   холатига   эришилади   ва   С ,   D   моддаларнинг
парциал босимлари бошлангич холатдагидан анча купаяди. Модда
В   нинг   босими   камаяди,   А   ники   эса   -   ортади.   Мувозанат   холатига
эришилгандан   сунг,   реакцияда   катнашаётган   хамма   моддалар
парциал   босимларининг   нисбати   мувозанат   константаси   К
Р   нинг
сон кийматига яна тугри келади.   
Гетероген реакциялар учун мувозанат константалари газсимон
компонентлар   парциал   босими   ёки   хакикий   газлар   учун   газсимон
компонент   учувчанлиги   оркали   ифодаланади.   Эримайдиган   ва
учувчан   булмаган   фазалар   конденсатлари   мувозанатга   таъсир
этмайди.
  Хар   бир   каттик   фаза   газсимон   фаза   таркибига   кирадиган туйинган   буг   хосил   килади   деб   тахмин   килиш   мумкин.   Масалан,
ушбу реакцияни куриб чикамиз:
  СаСо	3(к)         	СаО	(к)+СО	2(газ	)
Ушбу   холатда   2   та   каттик   ва   1   та   газсимон   фазалар   мавжуд.
Системадаги   моддалар   парциал   босимлари  	
рСаСО	3,  рСаО	,  рСО3 .   Унда,
массалар таъсир конунига биноан:	
рCaО	рСО	2	
рСаСО	3	
=const
узгармас температурада каттик фаза иштирок этган системада
модданинг   туйинган   буг   босими   узгармас,   ва    	
рСаО	/рСаСО	3   нисбати
узгармас катталикдир.   
Шундай   килиб,   юкорида   кайд   этилганларни   куйидаги
куринишда ёзиш мумкин:	
рСО	2(
рCaCО3	
рCaО	)=	const	=	К	Р
яъни,   ушбу   реакцияда   мувозанат   константаси   карбонат   ангидрид
газининг босимига тенг.  
Жараённи   амалга   ошириш   имконияти   изобар-изотермик   (	
 G )
ёки   изохор-изотермик   (	
 F )   потенциаллар   катталиклари   билан
белгиланади.   Стандарт   шароитда   улар   мувозанат   константаси
билан   белгиланади.   Стандарт   шароитда   куйидаги   богликликда
булади:	
ΔG	0=−RT	ln	KP	
ΔF	0=−	RT	ln	KC
Агар,  	
 G 0
 	   0   булса,   стандарт   шароитда   реакция   боради;   агар	

G 0  	
  0   булса, реакция бормайди. Худди шундай, агар  	 F 0  	
  0   булса, реакция тугри,  F 0
 	  0  булса - тескари йуналишда боради.   
Ностандарт   шароитда   жараён   йуналишини   аниклаш   учун
к им ёвий   реак ция   изотерм алари   тенгламасидан   фойдаланиш
мумкин:	
ΔG	0=	RT	ln	рCc⋅рDd	
рAa⋅рBb−	RT	ln	KP	
ΔF	0=	RT	ln	[C	]c⋅[D]d	
[A]a⋅[B]b−	RT	ln	KC
(9.11)   тенгламанинг   унг   кисмидаги   биринчи   хади   бошлангич
система компонентларининг парциал босимини ифодалайди; (9.12)
тенгламанинг   унг   томонидан   биринчи   хади   эса   -   бошлангич
аралашмадаги компонентлар концентрациясини курсатади.  	
 G 0	
  0
ва   	
 F 0  	
 0     булганда, реакция тугри, 	 G 0  
> 0  ва 	 F 0
 	  0   булганда эса -
тескари йуналишда боради.   
Ж араённи   ам алга   ош ириш   им к ониятлари   ва   реак ция
ту лик   бориш ига   таъсир   эту вчи   ом иллар .   Термодинамик
хисобларга     (	
 G 0	
  0 )   карамасдан   реакция   бормаса,   демак   уни
секинлаштурувчи   кандайдир   омиллар   бор.   Бундай   холларда   ушбу
омилни енгиш, яьни реакция тезлигини ошириш зарур.   
Жараён   термодинамикаси   ва   кинетикасига   реагентлар
температураси,   босими   ва   концентрацияси   каби   омиллар   таъсир
этади.   Факат   реакция   тезлигига   таъсир   этувчи   омил,   бу
катализаторлар   булиб,   лекин   улар   мувозанат   константаси
кийматини узгартирмайди.   
Кимёвий   мувозанатнинг   температурага   микдорий
богликлигини   Вант-Г оф ф нинг   изобар   тенгламасидан   топиш мумкин:dln	KP	
dT	=	ΔH
RT	2
бу   ерда   Н   -   энтальпия   узгариши   ёки   узгармас   босимдаги
реакциянинг иссиклик эффекти. тенгламани кичик температуралар
оралигида интегралласак, ушбу куринишга эришамиз:	
ln	
K	P¿	
K	P¿
=	ΔH
R	⋅
T2−	T1	
T2⋅T1
Худди   шундай   килиб,   Вант-Гоффнинг   изохор   тенгламасини
келтириб чикариш мумкин:	
ln	
KС¿	
KС¿
=	ΔU
R	⋅
T2−	T1	
T2⋅T1
бу   ерда  	
 U -система   ички   энергиясининг   узгариши   ёки   узгармас
хажмдаги реакциянинг ис c иклик эффекти.
Температура   усиши   билан   К
р   ортиши   ёки   камайиши   мумкин,
лекин жараён тезлиги купчилик холларда ортади.   
Босим   усиши   билан   концентрация   ортади.   Шунинг   учун,
купинча   реакция   тезлиги   ортади.   Агар,   жараён   хажм   усиши   билан
кечаётган   булса,   унда   умумий   натижа   кандай   булиши   номаълум.
Бундай   холларда   кандайдир   бир   оптимал   кийматни   кабул   килиш
керак.   
Мувозанат   узгаришини   хисоблаш   учун   мувозанат   константаси
ва   бошлангич   моддалар   моль   сони   маълум   булиши   керак.   Сунг,
мувозанатдаги   хар   бир   модда   микдорини   моль   микдори   оркали
ифодалаб оламиз. Масалан,	
0,5	N2+0,5	O2
              	NO
Реакция учун 2500К да  К
р =0,0455. Агар, бошлангич аралашмада   К и м ёви й  ж араёнлар при нци пи ал сх ем алар.
      а - бир боскичли; б - рециркуляцияли.21%   кислород   ва   79%   азот   булса,   мувозанат   аралашмадаги   N О
концентрацияси (моль%) аниклансин.
Стехиометрик   тенгламага   биноан   мувозанат   аралашма
таркибидаги   азот   концентрациясини   ( 79-х ),   кислород
концентрациясини-( 21-х )   ва   NО   концентрациясини   2х   га   тенг   деб
кабул   киламиз.   Мувозанат   аралашма   таркибини   массалар   таъсир
конунига биноан куйидагича ифодалаш мумкин:К	Р=	0,0455	=	[NO	]	
[N	2]0,5⋅[O	2]0,5	=	2x	
(79	−	x)0,5⋅(21	−	x)0,5
Ушбу   тенгламани     х     га   нисбатан   ечсак,   унинг   кийматини
топамиз. Мувозанат аралашмада  NО  нинг микдори  2х  га тенг, яьни
1,8%
3. К им ёвий   ж араёнлар   принципиал   сх ем алари
Кимёвий   жараёнларнинг   хамма   принципиал   схемаларини   2
гурухга   ажратиш   мумкин :   бир   боскичли   (9.7 а - расм )   ва
рециркуляцияли .   
Бир   боскичли
схемаларда   хом-ашё
реактор  Р  га узатилади ва
у  ерда  тулик   узгариш  руй
беради. Жараёнда хосил булган моддалар тозалаш курилмаси   Т   га
юборилади.   Ушбу   курилмада   у   тайёр   махсулот   ва   аралашмаларга
ажратилади. 
Циркуляцияли схемада хам хом-ашё реактор  Р  га узатилади ва
у   ерда   кисман   узгаришга   учрайди.   Шунинг   учун,   у   яна   кайта ишланади.   Бундай   холда   реактор   Р   га   бошлангич   ва   кайта
ишлашган   хом-ашё   аралашмаси   юкланади   ва   унинг   оптимал
даражада   кайта   ишланишига   эрилишади.   Сунг,   тайёр   махсулот   ва
реакцияга киришмаган хом-ашё аралашмаси реактордан ажратиш
курилмаси   А К
д   га   узатилади.   Унда,   тайёр   махсулот   аралашма
таркибидан   ажратиб   олинади.   Реакцияга   киришмаган   хом-ашё
кайтадан   реакторга   юборилади.   Биринчи   ва   иккинчи   гурух
схемаларидаги   курилмаларни   хисоблаш   усуллари   хар   хил.
Биринчи   гурух   схемаларидаги   курилмалар   жараённинг   берилган
бошлангич ва охирги параметрлари буйича хисобланади. Иккинчи
гурух   схемаларидаги   курилмалар   эса,   бир   неча   вариант   буйича
хисобланади ва факат техник-иктисодий таккослашгина реактор ва
ажратиш курилмасидаги жараёнларнинг оптимал параметрларини
аниклаш имконини беради.
4. Реак торлар к онстру к циялари
Жараённи ташкил этиш буйча реакторлар 3 гурухга булинади:
Даврий   иш лайдиган   реак торларда   жараённинг   хамма
боскичлари хар хил вактда кетма-кет кечади (9.8-расм).
узаро   таъсирдаги   моддалар   концентрациясининг   узгариш
характери   реакцион   хажм-нинг   хамма   нукталарида   бир   хилдадир.
Лекин,   хажмнинг   бирор  нуктаси   учун   вакт   буйича   турлича  булади.
Бу   турдаги   курилмада   реакция   давомийлигини   бевосита   улчаш
мумкин, чунки реакция вакти ва реакцион хажмда реагентларнинг
таъсир   вакти   бир   хил.   Даврий   курилмаларда   технологик   жараён   Узлу к си з и ш лай ди ган реак тор
      1,4-иситкичлар; 2-реактор; 3-аралаштиргич.параметрлари вакт утиши билан узгаради. 
Бундай   реакторлар   иш   унумдорлиги   кичик   ва   уларни
автоматлаштириш, хамда ростлаш кийин. 
Узлу к сиз   иш лайдиган   реак торда   кимёвий   айланиш
жараёнининг хамма боскичлари параллел ва бир вактда юз беради
.
узаро   таъсирдаги   моддалар   концентрациясининг   узгариш
характери   хар   бир   дакикада   реакцион   хажмнинг   турли
нукталарида   хар   хил.   Лекин,   хажмнинг   бирор   нуктаси   учун   вакт
буйича   узгармасдир.   Бу   турдаги   курилмада   реакция
давомийлигини   бевосита   улчаш   мумкин   эмас,   чунки   узлуксиз
ишлайдиган   курилмаларда   реакция   вакти   ва   реакцион   хажмда
реагентларнинг   таъсир   вакти   турлича.   Умумий   холда, Даври й  реак тор.
1-кобик; 2-гилоф; 3-змеевик;
4-аралаштиргич
  Яри м  у злу к си з
и ш лай ди ган реак тор .
1-кобик; 2-аралаштиргич.моддаларнинг   реакторда   булиш   вакти   аралаштириш
интенсивлиги, окимлар таркибига боглик ва хар бир курилма учун
алохида булади. 
Бу   турдаги   реакторларнинг   иш   унумдорлиги   катта,   уларни
эксплуатация килиш осон ва автоматлаштиришга мойил.   
Ярим   у злу к сиз   реак торлар
нотургун   шароитда   ишлайди,   яъни
баъзи   бир   реагентлар     узлуксиз,
бошкалари эса - даврий узатилади.
Ушбу   турдаги   реакторлар   кичик
тоннажли   ишлаб   чикариш
корхоналарида,   айникса   экзотермик
реакция   утказиш   зарур   булган
жараёнларда   кулланилиши   максадга
мувофик.
Г идродинам ик   реж им га   караб,   реакторлар   3   гурухга
булинади.   
Идеал   аралаш иш   реак торларида   реагентлар   окими   бутун
реакцион   хажмда   бир   зумда   ва   бир   текисда   аралашади.   Демак, А ралаш и ш  реак торлари
а-бир погонали курилма; б-вертикал, куп погонали курилма; в-горизонтал, куп секцияли курилма; г-аралашиш курилмаси батареяси.
  Си к и б чи к ари ш  реак тори .
1-бир трубали курилма; 2-куп трубали курилма.бундай   реакторларда   аралашманинг   таркиби   ва   температураси
бутун реакцион хажмда бир хил деб хисоблаш мумкин. Бу турдаги
реакторлар   каторига   кичик   хажмдаги   аралаштиргичли,
циркуляцияли, мавхум кайнаш катламли курилмалар киради .
Идеал   сик иб   чик ариш   реак торларида   реагентларнинг
харакати   поршенсимон   характерда   булиб,   яъни   курилмадан
утаётган   хар   бир   олдин   узатилган   хажм,   кейинги   узатилган   билан
аралашмасдан,   сикиб   чикарилади.   Натижада,   курилманинг
марказий   кисми   ва   девор   атрофидаги   аралашманинг   таркиби   ва
температураси   бир-биридан   фарк   килади.   Ундан   ташкари,
курилмага   кириш   ва   чикиш   концентрация   ва   температуралари
орасида   сезиларли   катта   фарк   булади.   Бу   турдаги   реакторларга
кобик-трубали, яъни колоннали курилмалар киради.
Оралик   гидродинам ик   реж им ли   реак торлар   жуда   кенг
таркалган.   Ушбу   турдаги   курилмаларда   тез-тез   идеал   аралашиш
режимидан   четга   чикиш   режимлари   содир   булади.   Бундай холатларда   реагентларнинг   аралашмайдиган   зоналари   пайдо
булиши ва бошка салбий ходисалар хосил булади.
5. Реак торнинг м оддий  баланси            Хулоса
       Кимёвий инжиниринг жараёнлари ва қурилмалари       фанидан   бажарган
курс лойихада  жараённи моддий ва иссиқлик балансларини  ўрганиб  модда,
иссиқлик   алмашиниш,   гидравлик,   гидродинамик,   маасса   алмашиниш   ва
механик     харакатларни       реакторларни   ишлаш     принципида   назарий
хисоблашлар орқали  тушундим.
            Реакторларни   турлари     уларнинг   ишлаши   ва   қулланиш   сохаларини
мукаммал   ўргандим   ва   камчилик   ,   афзалликларини   ,   конструкцияларни
улардаги   кимёвий  жараённи  олиб  боришда     танлаш  ва  ёрдамчи  жихозларни
ишлатилишини хам  бажарган курс лойихада тушундим.
      Реактрни хисоблашдаги  асосий босим кучлари  тасирига чидамлилигини
қурилмаларда   мустахкамлик   хисоби   билан   аниқлаб     материаллар   танлаш   ва
уларнинг   ишчи   механизларидан   аралаштириш   мосламаси     билан
махсулотларни   аралаштириш   жараёнида   амалга   оширилишини   ўрганиб
модий   ва   иссиқлик   балансларини     доимо   назорат   қили   туришда   автоматик
ростлаш   приборларида   амалга   оширилиши   ва   сифатли   махсулотларни
тайёрлашда катта ахамиятга эга бшлиши курс лойида ўрганиб чиқдим.
            Хозирда   ишлаб   чиқариш   корхоналарида   тежамкор   ва   сифатли
махсулотларни   ишлаб   чиқаришда   янги   технологиялар   асосида   жихоларни
танлаш   ва     технологик   линиядаги   қурилма   аппаратларини     ишлаш
холатларини   доимо   назорат   қилиб   бориш   алохида   ахамиятга   бўлиб   билим   ,
малака  унинг асосидир.  Эгаллаган билимларимни янада мустахкамладим.     Фойдаланилган адабиётлар
      1.Н.Р.Юсупбеков,Ҳ.С.Нурмухаммедов,С.Г.Зокиров,Кимёвий технология 
асосий жараён ва қурилмалари.–Т.;”Шарқ”,2003.-644б.  
            2.   Н.Р.Юсупбеков,   Ҳ.С.Нурмухаммедов,   П.РИсматуллаев,   С.Г.Зокиров,
У.В.Маннонов.   Кимё   ва   озиқ   –   овқат   саноатларининг   асосий   жараён   ва
қурилмалари хисоблаш ва лойихалаш. – Тошкент, ТошКТИ, 2000. – 231 бет.  
       3.Н.Р.Юсупбеков, Ҳ.С.Нурмухаммедов, П.Р Исматуллаев Кимё ва озиқ –
овқат   саноатларининг   асосий   жараён   ва   қурилмалари   фанидан   хисоблар   ва
масалалар.- Тошкент, ТошКТИ,1999.– 351 бет.
          4.Салимов.З.   Кимёвий   технологиянинг   асосий   жараёнлари   ва
қурилмалари.:Олий   ўқув   юрти     студентлари   учун   дарслик.Т.1.-
Т.:Ўзбекистон,1994.-366 б.
          5.Салимов.З.   Кимёвий   технологиянинг   асосий   жараёнлари   ва
қурилмалари.Т.2.Модда   алмашиниш   жараёнлари:   Олий   ўқув   юртлари   учун
дарслик. – Т.: Ўзбекистон, 1995. – 238 б.