Fenilsirka kislota guruh preparatlari tahlili - Tibbiyot - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	15000UZS
Hajmi	4.8MB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	26 Avgust 2024
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Tibbiyot

Fenilsirka kislota guruh preparatlari tahlili

Sotib olish

KURS ISHI

Fenilsirka kislota guruh preparatlari tahlili

1

REJA:
I. Kirish
II. Adabiyotlar sharxi
II.1 Fenilsirka kislota guruh preparatlari ning olinishi
II.2 Fenilsirka kislota guruh preparatlari ni chinligini aniqlash
II.3 Fenilsirka kislota guruh preparatlari ning miqdoriy tahlil usullari
II.4 Fenilsirka kislota guruh preparatlari ning tibbiyotda qo’llanishi
III. Tajriba qism
III.1 Spazmolitinning XI DF bo’yicha to’liq tahlili
III.2 Diklofenak natriyning XI DF bo’yicha to’liq tahlili
III.3 Olingan natijalarni matematik statistika usuli bo’yicha qayta ishlash
Xulosa
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati
Mundarija

2

I. KIRISH
Istiqlol yillarida yaratib berilgan keng imkoniyatlar boshqa sohalar qatori farmatsevtika
sanoatini rivojlantirishda ham muhim omil bo‘ldi. Aytish joizki, sobiq tuzum davrida mazkur
yo‘nalish faoliyati talabga mutlaqo javob bermasdi. Ushbu soha mustaqillikning dastlabki
yillaridayoq, ya’ni birinchi prezidentimizning 1993 yildagi “O’zbekiston farmatsevtika sanoati
(“O’zfarmsanoat”) davlat-aksionerlik konsernini tashkil etish to‘g‘risida”gi Farmoni tufayli
iqtisodiyotning alohida tarmog‘i sifatida shakllana boshladi.
Bu yurtimizda aholi salomatligini muhofaza qilishga qaratilgan ezgu
islohotlarning yorqin ifodasi edi. Binobarin, respublikamizda sog‘liqni saqlash tizimi
hamda dori-darmon ta’minotini yanada yaxshilash masalasiga yuksak e’tibor
berilayotgani fikrimiz isbotidir. Dastlab mamlakatimizdagi mavjud 2 ta ishlab
chiqarish korxonasida, bor-yo‘g‘i, yigirma turga yaqin dori vositalari va tibbiy
buyumlar tayyorlangan, shuningdek, 2 ta ilmiy-tadqiqot instituti faoliyat yuritgan
bo‘lsa, bugungi kunga kelib ularning soni 150 tadan oshdi.
Hozirgi paytda O’zbekistonda farmatsevtika faoliyatini amalga oshirish huquqini
beruvchi litsenziyaga ega bo‘lgan 130 ta korxona bor. Ushbu faoliyat dori vositalari
hamda tibbiy ehtiyojdagi buyumlarni va diagnostika vositalarini ishlab chiqarishga
yo‘naltirilgan. Ayni paytda “O’zfarmsanoat” AK o‘z tarkibida 132 ta korxonani
birlashtirgan. Bular — uchta ilmiy-tadqiqot instituti, birlashma, aksiyadorlik jamiyati,
mulkchilikning barcha shaklidagi ishlab chiqarish korxonalari, shu jumladan,
qo‘shma hamda chet el korxonalari, xususiy mas’uliyati cheklangan jamiyatlardir.
Yurtimizda dori vositalarini ishlab chiqarish va ular bilan aholi hamda davolash-
profilaktika muassasalarini ta’minlash maqsadida mazkur sohadagi ishlarni tashkil
etishning mustahkam huquqiy asoslari yaratildi. Yigirmadan ortiq qonun, bir yuz
yigirmadan ziyod me’yoriy-huquqiy hujjatlar bu yo‘nalishdagi vazifalarni hayotga
izchil tatbiq qilishda muhim huquqiy asos bo‘lmoqda. Ayniqsa, 2016 yilning 4
yanvarida “Dori vositalari va farmatsevtika faoliyati to‘g‘risida”gi O’zbekiston
Respublikasi Qonunining yangi tahrirda qabul qilinishi soha yuksalishining keyingi
bosqichini boshlab berdi.
3

II. ADABIYOTLAR SHARXI
2.1 Fenilsirka kislota guruh preparatlari ning olinishi
Tibbiyotda spazmolitik, antixolinetik va trankvilizator (markaziy nerv sistemasini
tinchlantiruvchi) ta’sirga ega bo‘lgan va kimyoviy tuzilishi bo‘yicha o‘zaro yaqin bir
qator arilalifatik kislotaning murakkab efirlar bu guruhni tashkil qiladi. Ularga
difenilsirka kislota hosilalaridan spazmolitin va tifen, difeniloksisirka kislota
hosilalaridan esa amizil va metatsin preparatlari kiradi.
Spazmolitin
Spasmolytinum
1,1-difenilsirka kislotasining p-dietilaminoetil efiri, gidroxlorid
Spazmolitin hidsiz yoki juda kuchsiz o‘ziga xos hidli, oq kristall kukun bo'lib,
suvda va spirtda eriydi, xloroformda qiyin eriydi. U 114-117 °C haroratda
suyuqlanadi.
Metatsin
Methacinum
Benzil kislotasining P-dimetilaminoetanol efiri, yodmetilat
4

Metatsin oq yoki biroz sarg‘imtir, kristall kukun bo‘lib, suvda qiyin eriydi, spirt,
xloroform va atsetonda eriydi, efirda erimaydi. U 193-195 °C haroratda suyuqlanadi.
Tifen
Tiphenum
Difeniltiosirka kislotasining p-dietilaminoetil efiri, gidroxlorid
Tifen taxir mazali va o‘ziga xos hidli oq kristall kukun bo’lib, suv, spirt va
xloroformda eriydi, atsetonda kam eriydi, efirda juda kam eriydi. U 124-130 °C
haroratda suyuqlanadi.[1]
Amizil
Amizylum
Benzil kislotasining P-dietilaminoetil efiri, gidroxlorid
Amizil, oq kristall kukun bo‘lib, suvda eriydi, spirtda qiyin eriydi, efirda esa
erimaydi. U 171-179 °C haroratda suyuqlanadi.
5

2.2 Fenilsirka kislota guruh preparatlari ni chinligini aniqlash
Spazmolitin, tifen, metatsin va amizilning chinligini aniqlashda quyidagi
reaksiyalardan foydalaniladi. Jumladan, spazmolitinni aniqlashda uni xlorid kislotasi
bilan qizdirish yordamida gidrolizlanadi va natijada hosil bo’lgan difenilsirka
kislotani efir yordamida ekstraksiya qilib olingandan so‘ng, uning suyuqlanish
harorati tekshirib ko‘riladi. U 146-147 °C haroratda suyuqlanadi:
Ushbu reaksiyadan tifenning ham chinligini aniqlashda foydalaniladi. Bunda
preparatni natriy gidroksidning 30 %li eritmasi bilan ma’lum vaqtgacha
qaynatilganda suyuqlik sathida xarakterli merkaptan hidini eslatuvchi dog‘ holida
dimetilaminomerkaptan paydo bo’ladi:[2]
Keyinchalik aralashmadan xlorid kislota ta’sirida difenilsirka kislotasi cho‘ktirib
olinadi va uni quritib, suyuqlanish harorati aniqlanadi:
6

Spazmolitinning chinligi uni konsentrlangan sulfat kislota bilan isitilganda sariq
rangga bo‘yalishi bo‘yicha ham aniqlanadi.
Metatsinga konsentrlangan sulfat kislota ta’sir ettirib isitilganda, spazmolitindan
farqlangan holda qizil-pushti rangga bo‘yaladi va bir vaqtning o‘zida binafsha rangli
yod bug‘larini ajratib chiqaradi.[3]
Amizil ushbu reaksiya bo‘yicha to‘q qizil rangga o‘tib ketuvchi, to‘q sariq-qizil
rangga bo‘yaladi.
Davlat farmakopeyasi tifenning chinligini, uning temir (III) xlorid eritmasi
ta’sirida loyqa hosil qilishi, so'ngra esa yaltiroq ignasimon kristall shaklida
cho‘kmaga o‘tishi bo‘yicha aniqlashni tavsiya qiladi. Bu tifendagi tioefirsimon
birikkan dietilaminomerkaptan qoldig‘iga xos reaksiya hisoblanadi.
Tifenning chinligi yana uning molekula tuzilishidagi oltingugurt bo‘yicha
aniqlanadi. Buning uchun preparatni konsentrlangan nitrat kislota bilan bir-ikki minut
davomida qaynatiladi. So‘ngra suyuqlikni sovitilgan holda filtrlab va filtratda
reaksiya natijasida hosil bo’lgan sulfat ionini xlorid kislota muhitida, bariy xlorid
yuqorida keltirilgan reaksiyalardan tashqari, tifenning chinligi yana uni kaliy
dixromatning konsentrlangan sulfat kislotadagi eritmasi yordamida oksidlab, sirka
aldegidi hosil qilish reaksiyasi bo‘yicha ham aniqlanadi. [1]
7

Bunda reaksiya qilinayotgan probirka ustiga natriy nitroprussid eritmasi va bir
tomchi piridin bilan ho’llangan filtr qog‘ozi qo‘yib aralashma qizdirilganda, reaksiya
natijasida hosil bo’lgan sirka aldegidi filtr qog‘ozida ko‘k dog’ paydo qiladi. Bu
reaksiya orqali metatsinning chinligini aniqlash ham ko‘rsatilgan. Kaliy dixromat
sirka angidridi hosil bo’lishi reaksiyasini Tifen misolida, quyidagi kimyoviy
tenglamalar bo‘yicha ifodalash mumkin:
Bu o‘rinda shuni ham aytib o‘tish kerakki, molekula tuzilishida azot, oltingugurt
yoki kislorod atomi bilan birikkan -CH2-CH2- guruhi saqlagan birikmalar rux xlorid,
kaliy bisulfat yoki kaliy dixromatning konsentrlangan sulfat kislotadagi eritmasini
qo'shib qizdirilganda sirka aldegidi ajratib chiqaradi.
Farmakopeya maqolasida amizilga xususiy reaksiya sifatida, uning isitilgan
eritmasi kobalt nitratning 20 %li eritmasi bilan avval oq loyqa, so‘ngra esa moysimon
birikma holida cho‘kmaga o‘tib ketish reaksiyasini tavsiya qiladi. Bu reaksiya amizil
tuzilishidagi alkilamin (dietilaminoetanol) qoldig‘ining kobalt nitrat bilan kompleks
birikma hosil qilishiga asoslangan.[4]
Spazmolitin, tifen va amizil tarkibidagi xlor ioni odatdagicha nitrat kislota
sharoitida kumush nitrat bilan oq pishloqsimon cho‘kma holida cho‘ktirib aniqlanadi.
Amizildagi xlor ionini aniqlashda avval uning suvdagi eritmasi natriy gidroksid
eritmasi bilan ishlanib, amizilni asos holida cho‘kmaga o‘tkazib va uni filtrlab
tashlanadi. So‘ngra filtratda xlor ionini kumush xlorid holida cho‘ktirib
8

bilinadi.Metatsin tarkibidagi yodni, unga suyultirilgan sulfat kislota, xloroform va
natriy nitrit qo‘shib chayqatilganda, yod erkin ajralib chiqib, xloroform qatlamini
binafsha rangga bo‘yashi bo‘yicha aniqlanadi.[1]
2.3 Fenilsirka kislota guruh preparatlari ning miqdoriy tahlil usullari
Bu yerda ko‘rilayotgan preparatlardan spazmolitin, tifen va amizilning miqdori
organik asos modda sifatida suvsiz muhitda kislota-asos titrlash usuli bo‘yicha
aniqlanadi. Ulardan spazmolitin va tifenni aniqlashda, erituvchi sifatida sirka
angidridi olinadi va kristall binafsha indikatori ishtirokida perxlorat kislotaning 0,1
mol/1 sirka kislotadagi eritmasi bilan suyuqlik yashil rangga o‘tguncha titrlanadi:
Amizilni suvsiz muhitda kislota-asos titrlash usuli bo‘yicha aniqlashda erituvchi
sifatida suvsiz sirka kislota olinadi va titrlashni simob (II) atsetat ishtirokida olib
boriladi:
Spazmolitin, tifen va amizilning miqdorini yana ular tarkibidagi xlorid kislota
qoldig‘i asosida, suvli eritmasida neytrallash usuli bo‘yicha ham aniqlash mumkin.
9

Bu usul bo‘yicha tifenning tabletkadagi miqdorini aniqlash tavsiya qilinadi. Bunda
aniq miqdordagi preparat namunasining suvdagi eritmasi fenolftalein indikatorlari
ishtirokida natriy gidroksidning 0.1mol/l eritmasi bilan titrlanadi.[5,6]
Farmakopeya maqolasi ko‘rsatmasi bo‘yicha metatsinning miqdori uning
tarkibidagi yod asosida argentometrik (Folgard) usul bo‘yicha aniqlanadi. Ma’lum
miqdordagi preparatning suvdagi eritmasiga nitrat kislota muhitida kumush nitratning
0,1 mol/1 eritmasidan ortiqcha qo‘shiladi va reaksiyaga kirishmay qolgan kumush
nitratning ortiqchasini temir ammoniy achchiqtoshi indikatori ishtirokida, ammoniy
rodanidning 0,1 mol/1 eritmasi bilan eritma qizil rangga bo‘yalguncha titrlanadi:
2.4 Fenilsirka kislota guruh preparatlari ning tibbiyotda qo’llanishi
Farmakologik ta’siri jihatidan arilalifatik kislotalaming dialkiaminoalkanlar bilan
bo’lgan efirlari asosan xolinolitik, spazmolitik va qon tomirlarini kengaytiruvchi
xossaga ega. Ularni turli spazmalarda (qisilishlarida), jumladan, qon tomir, ichki
organ silliq mushaklari spazmalarida, buyrak, jigar, ichak kolitlarida, xolesis- tit,
stenokardiya, nevrit. nevralgiya, bod, me’da va o‘n ikki barmoq ichak yaralarini va
boshqa turli kasalliklami davolashda qo’llaniladi. Amizil asab kasalliklarini
davolashda hamda 1 -2 %li eritma holida ko‘z qorachig'ini kengaytiruvchi modda
sifatida qo‘llanadi.[2,9]
Spazmolitinni 0,05-0,1 g dan, tifenni 0,03-0,06 g dan, metatsinni 0,002-0,005 g
dan, amizilin esa 0,001-0,002 g dan kuniga 2-3 marta ichiriladi. Metatsinning 0,1 %li
eritmasi 0,5-2 ml dan mushak orasiga yoki venaga yuboriladi.
10

Tifen 0,03-0,06 g dan drajelarda, metatsin 0,002 g dan tabletkalarda va 0,1 %li
eritmasi 1 ml dan ampulalarda, amizil esa 0,001-0,002 g dan tabletkalarda chiqariladi.
[5]
Spazmolitin va tifen og‘zi mahkam yopiladigan idishlarda «В» ro‘yxati bo'yicha,
metatsin hamda amizil esa «А» ro‘yxati bo‘yicha quruq, salqin va qorong‘i joylarda
saqlanadi.[6]
11

III. TAJRIBA QISM
3.1 Spazmolitinning XI DF bo’yicha to’liq tahlili
Tasvirlanishi: Spazmolitin hidsiz yoki juda kuchsiz o‘ziga xos hidli, oq kristall
kukun
Eruvchanligi: suvda va spirtda eriydi, xloroformda qiyin eriydi.
Chinligi: preparat (1:50) alkilga xos reaksiyalarni berishi kerak (GF 744 bet)
5ml eritmaga 2 ml konsentrlangan sulfat kislotadan qo’shilsa eritmada sariq rang
hosil bo’ladi.
Eritma tiniqligi: 0.5 g preparat 50mlli o’lchov kolbaga solib yangi qayatilgan va
sovutilgan 10ml suvda eritiladi va 30 li suv hammomida isitib 30 minut chyqatib℃
turib so’ng eritma ranggi etalon №3 bilan bir xil bo’lishi zarur.
Ishqoriyligi yoki kislotaliligi: 0.5g preparat 25ml suvda eritib eritmaga bir
tomchi lakmus tomizilsa o’zgarmasligi lozim.
Xloridlar : 25 ml filtrlangan eritma d a xloridlar uchun sifat reaksiya o’tkaziladi.
Bunda xloridlar miqdori 0.02 foizdan oshmasligi zarur
Sulfatlar: 10ml filrlangan eritmada ulfatlarga sinov o’tkazish uchun bariy xlorid
bilan sinab ko’riladi. Bunda sulfatlarning miqdori 0.01 foizdan oshmasligi kerak.
Miqdoriy tahlil: quruq preparatdan 0.3g (aniq tortma) olib 30ml suvda eritiladi.
Ustiga 1.5ml suyultirilgan sirka kislota eritmasidan, 5 tomchi eozinat natriy
eritmasidan qo’shilib eritma ranggi sariqdan pushti rangga o’tgunga qadar 0.1 N li
kumush nitrat eritmasi bilan titrlanadi.
12

x % = VKT· 100
a = 51.335 x 1 x 0.005844 x 100
0.3 = 100 %
V=51.335 ml (titrant hajmi)
T=0.005844 g/ml (titr)
a=0.3 (preparat aniq tortim)
K=1 (tuzatish koeffisiyenti)
1ml 0.1 N li kumush nitrat eritmasi 0.005844g spazmolitinga to’g’ri kelishi zarur.
Preparatdagi tasir etuvchi modda 99.5 ％ dan kam bo’lmasligi kerak.
13

3.2 Diklofenak natriyning Roosiya farmakopeyasi bo’yicha to’liq
tahlili
2-(2,6-dixloranilin)fenil natriy atsetat
C
14 H
10 Cl
2 NNaO
2 М.м. 318,13
Tasvirlanishi: oq yoki och sariq rangli kristall kukun. Gidroskopik
Eruvchanligi: metanolda oz eriydi, 96%li spirtda eriydi, atsetonda kam eriydi
Chinligi: preparat
1. IQ spektr. Quruq holdagi preparat IQ spektrda tekshirilganda hosil
bo’ladigan piklar quyidagi rasmdagi bilan bir xil bo’lishi lozim.
2. UB- spektor . Ultrabinafsha nurli spektrda 0.001% li preparatning 0.1 M li
natriy gidroksiddagi eritmasi 240 nm dan 350 nm to ’ lqin uzunligida
kekshirilsa maksimum 276 nm va minimum 249 nm da cho ’ qqi berishi
zarur .
14

Eritma tiniqligi : 0.5 g preparat 50 mlli o ’ lchov kolbaga solib yangi qayatilgan va
sovutilgan 10 ml suvda eritiladi va 30 ℃ li suv hammomida isitib 30 minut chyqatib
turib so ’ ng eritma ranggi etalon №3 bilan bir xil bo ’ lishi zarur .
Og’ir metallar : OFS talabiga binoan 0.001%dan oshmasligi zarur. 1.0 g
moddaning eritmasi №1 etalon bilan bir xil bo’lishi zarur.
Ishqoriyligi yoki kislotaliligi: 0.5g preparat 25ml suvda eritib eritmaga bir
tomchi lakmus tomizilsa o’zgarmasligi lozim.
Xloridlar : 25 ml filtrlangan eritma d a xloridlar uchun sifat reaksiya o’tkaziladi.
Bunda xloridlar miqdori 0.02 foizdan oshmasligi zarur
Miqdoriy tahlil: quruq preparatdan 0.2g (aniq tortma) olib 50ml sirka kislotada
eritiladi. 0.1 M li perxorat kislota bilan titrlanadi. Petensiometrik nuqta (neytrallanish
nuqtasi) potensiomerik usulda aniqlanadi.
Bir vaqtning o’zida nazorat tajribasi o’tkaziladi.
1ml 0.1 N li perxlorat kislota eritmasi 31.81 mg natriy diklofenakga to’g’ri
kelishi zarur. Preparatning quruq massasining 99.0%dan 101.0%gacha natriy
diklofenak tashkil etishi lozim.
Quyidagi formula bo’yicha hisob kitob olib boriladi:x% = VKT· 100
a = 6.29 x1x0.03181 x100
0.2 =101 %
V=6.29 ml (titrant hajmi)
T=0.03181 g/ml (titr)
a=0.2 (preparat aniq tortim)
K=1 (tuzatish koeffisiyenti)
15

B ro’yhat bo’yicha 25°C dan past bo’lmagan haroratda yorug’lik to’g’ri
tushmaydigan joyda saqlanadi.
3.3 Olingan natijalarni matematik statistika usuli bo’yicha qayta ishlash
Spazmolitinning miqdoriy tahlili
x % = VKT· 100
a = 51.335 x 1 x 0.005844 x 100
0.3 = 100 %
a=0.3 T= 0,005844 V=0.3
0.005844 =51.335
Titrlash
uchun
ketgan hajm
V 1 V 2 V 3 V 4 V 5
Son
qiymati(ml) 51.31 51.335 51.35 51.37 51.34
Davlat farmakopeyasining XI nashriga asosan tahlil natijalarii matematik
statistika usuli bilan ishlab chiqish uchun quyidagilar aniqlandi:
1) X ％ =
51 .31 ⋅1⋅0,005844 ⋅100
0,3 =99,97 ％
2) X ％ =
51 .335 ⋅1⋅0,005844 ⋅100
0,3 =100.00 ％
3) X ％ =
51 .35 ⋅1⋅0,005844100
0,3 =100.03 ％
4) X ％ =
51 .37 ⋅1⋅0,005844 ⋅100
0,3 =100.07 ％
16

5) X ％ =51 .34 ⋅1⋅0,005844 ⋅100
0,3 =100.01 ％
Tahlil soni 1 2 3 4 5
xi
％ 99.97 100.00 100.03 100.07 100.01
O’rtacha qiymat
X ni hisoblash
X
=
X 1+X 2+X 3+X 4+X 5
5 =
99 ,97 +100 ,00 +100 ,03 +100 ,07 +100 ,01
5 =99,962
Chetlanish qiymati va erkinlik darajasi qiymati
d 1= X 1−X
d1
=│99,97-99,962│=0,008
d2
=│100.00-99,962│=0,038
d3
=│100.03-99,962│=0,068
d4
=│100.07-99,962│=0,108
d5
=│100.01-99,962│=0,048
f = n -1
f =5-1=4
Standart chetlanishning qiymati S ning qiymatini tasodifiy xatolik deb qaraladi . Bu
kattalikning kvadrati
S
2 - dispersiya deyiladi. U quyidagicha topiladi:
S
2
= ∑1
5¿d 1
2
f =
0.038
2
⋅0 .068
2
¿0.108
2
¿0.008
2
¿0 .048
2
4 = 1.79442
17

S=√S
2 =
√1.7944 = 1.3395
S X=
S
√n
=
1.3395
√5 = 0.6
Qiymatlar oralig’i R quyidagicha topiladi:
R=(
X max − X min )=(100.07-99.97)=0.1
Bajarilgan tahlil soni n<10 bo’lganda qiymatlarning bir xilligi statistik
tavsifnomani hisoblamasdan ham aniqlash mumkin. Buning uchun nazorat
mezoning amaliy qiymati - Q hisoblanib, u nazorat mezonining nazariy qiymati
bilan solishtiriladi:
Q 1=
|x1−x2|
R
=
|99 .97 −100 .00 |
0.1 =0.3
Q 2=
|x2−x3|
R
=
|100 .00 −100 .03|
0.1 =0.3
Q 3=
|x3−x4|
R
=
|100 .03 −100 .07 |
0.1 =0.4
Q 4=
|x4−x5|
R
=
|100 .07 −100 .01 |
0.1 =0.6
Nazorat mezoning hisoblab chiqilgan sonlardan birortasining qiymati jadvaldagi
qiymatdan katta bo’lsa Q>Q(P,n)
x1 va x2 qiymatlar tashlab yuborilib, statistik
hisoblash boshqattan bajariladi va bir xil qiymatlardan X, S
2 va s1 , sx kattaliklarini
hisoblash uchun foydalaniladi. Nazorat mezonining nazariy qiymatini jadvaldan
Q(5.95 ％ ) topamiz.
Nazorat mezoni Q(P,n) ning son qiymati P=95
％ va n=5 bo’lganda nazorat
mezoning nazariy qiymati Q(P,n)=0.64
Q 1
; Q 2 ; Q 3 ; Q 4 < Q (P,n)
Demak varianntlarni tashlab yuborishga hojat yo’q.
Ishonchlilik oraliqlari va ular kattaliklarini baholash
Bu yerda t(P,f) Styudent mezonining jadvaldan olingan qiymati
18

X i± X = X i ±t(P,f)s= X i ±t(95 ％ ,4)s= X i ±2.78×0. 6 = 2.0935
∆
X =
t(P,f)s
√n =
1.6654
√5 = 1.7944
Bu oraliq har bir aniqlash uchun ishonchlilik oralig’i bo’lib hisoblanadi. Unga
ishonchlilik ehtimolligi P bilan o’zaro bog’liqlik sharti amal qiladi:
X i−ΔX ≤μ≤ X i+ΔX
X i−ΔX ≤ X i≤ X i+ΔX
Bulardan nisbiy xatolik va o’rtacha nisbiy xatolik
ɛ
ε hisoblab topiladi.
ε= ΔX
X ×100
％
=
2.0935
99 .69 ×100 =2.1
％
ε= ΔX
X ×100 = 1.7944
99 .69 ×100 =1.8
％
Diklofenak natriyning tahlili
x% = VKT· 100
a = 6.29 x1x0.03181 x100
0.2 =101 %
a=0.2 T=0.03181 V=
0.2
0.03181 =6.29
19

Titrlash
uchun
ketgan hajmV 1 V 2 V 3 V 4 V 5
Son
qiymati(ml) 6.49 6.432 6.25 6.262 6.49
Davlat farmakopeyasining XI nashriga asosan tahlil natijalarii matematik
statistika usuli bilan ishlab chiqish uchun quyidagilar aniqlandi:
X ％ =
6.49 ⋅1⋅0,03181 ⋅100
0,2 =103.2 ％
X ％ =
6.432 ⋅1⋅0,03181 ⋅100
0,2 =102.3 ％
X ％ =
6.25⋅1⋅0.03181 ⋅100
0,2 =99.5 ％
X ％ =
6.262 ⋅1⋅0,03181 ⋅100
0,2 =99.6 ％
X ％ =
6.49 ⋅1⋅0,03181 ⋅100
0,2 =103.2 ％
Tahlil soni 1 2 3 4 5
xi
％ 103.2 102.3 99.5 99.6 103.2
O’rtacha qiymat
X ni hisoblash
X
=
X 1+X 2+X 3+X 4+X 5
5 =
103 .2+102 .3+99 .5+99 .6+103 .2
5 =101.56
20

Chetlanish qiymati va erkinlik darajasi qiymatid 1= X 1−X
d1
=│103.2-101.56│=1.64
d2
=│102.3-101.56│=0.74
d3
=│99.5-101.56│=2.06
d4
=│99.6-101.56│=1.96
d5
=│103.2-101.56│=1.64
f=n-1
f=5-1=4
Standart chetlanishning qiymati S ning qiymatini tasodifiy xatolik deb qaraladi. Bu
kattalikning kvadrati
S
2 - dispersiya deyiladi. U quyidagicha topiladi:
S
2
= ∑1
5¿d 1
2
f =
1.64
2
⋅0.74
2
¿2.06
2
¿1.96
2
⋅1.64
2
4 = 4.45
S=
√S
2 =
√4.45 = 2.1
S X=
S
√n
=
2.1
√5 =0. 9433
Qiymatlar oralig’i R quyidagicha topiladi:
R=(
X max − X min )=(103.2-99.5)=3.7
Bajarilgan tahlil soni n<10 bo’lganda qiymatlarning bir xilligi statistik
tavsifnomani hisoblamasdan ham aniqlash mumkin. Buning uchun nazorat
mezoning amaliy qiymati - Q hisoblanib, u nazorat mezonining nazariy qiymati
bilan solishtiriladi:
21

Q 1=
|x1−x2|
R=
|103 .2−102 .3|
3.7 =0.243
Q 2=
|x2−x3|
R
=
|102 .3−99 .5
3.7 =0.756
Q 3=
|x3−x4|
R
=
|99 .6−99 .5|
3.7 =0.027
Q 4=
|x4−x5|
R
=
|99 .6−103 .2|
3.7 =0.97
Nazorat mezoning hisoblab chiqilgan sonlardan birortasining qiymati jadvaldagi
qiymatdan katta bo’lsa Q>Q(P,n)
x1 va x2 qiymatlar tashlab yuborilib, statistik
hisoblash boshqattan bajariladi va bir xil qiymatlardan X, S
2 va s1 , sx kattaliklarini
hisoblash uchun foydalaniladi. Nazorat mezonining nazariy qiymatini jadvaldan
Q(5.95 ％ ) topamiz.
Nazorat mezoni Q(P,n) ning son qiymati P=95 ％ va n=5 bo’lganda nazorat
mezoning nazariy qiymati Q(P,n)=0.64
Q 1
; Q 2 ; Q 3 ; Q 4 < Q (P,n)
Demak varianntlarni tashlab yuborishga hojat yo’q.
Ishonchlilik oraliqlari va ular kattaliklarini baholash
Bu yerda t(P,f) Styudent mezonining jadvaldan olingan qiymati
X i
± X = X i ±t(P,f)s= X i ±t(95 ％ ,4)s= X i ±2.78×0. 9433 = 2.6226
22

∆X =
t(P,f)s
√n =
4.45
√5 = 1.99
Bu oraliq har bir aniqlash uchun ishonchlilik oralig’i bo’lib hisoblanadi. Unga
ishonchlilik ehtimolligi P bilan o’zaro bog’liqlik sharti amal qiladi:
X i−ΔX ≤μ≤ X i+ΔX
X i−ΔX ≤ X i≤ X i+ΔX
Bulardan nisbiy xatolik va o’rtacha nisbiy xatolik
ɛ
ε hisoblab topiladi.
ε= ΔX
X ×100
％
=
2.6226
101 .56 ×100 =2.58
％
ε= ΔX
X ×100 = 1.99
101 .56 ×100 =1.96
％
XULOSA
Men kurs ishimni bajarish davomida fenilsirka kislota guruh preparatlari tahlili
mavzusi bo’yicha quyidagi bilim ko’nikma va malakalarga ega bo’ldim:
1. Tibbiyotda spazmolitik, antixolinetik va trankvilizator (markaziy nerv sistemasini
tinchlantiruvchi) ta’sirga ega bo‘lgan va kimyoviy tuzilishi bo‘yicha o‘zaro yaqin bir
qator arilalifatik kislotaning murakkab efirlar bu guruhni tashkil qiladi. Ularga
difenilsirka kislota hosilalaridan spazmolitin va tifen, difeniloksisirka kislota
hosilalaridan esa amizil va metatsin preparatlari kiradi.
23

2. Spazmolitin, tifen, metatsin va amizilning chinligini aniqlashda quyidagi
reaksiyalardan foydalaniladi. Jumladan, spazmolitinni aniqlashda uni xlorid kislotasi
bilan qizdirish yordamida gidrolizlanadi va natijada hosil bo’lgan difenilsirka
kislotani efir yordamida ekstraksiya qilib olingandan so‘ng, uning suyuqlanish
harorati tekshirib ko‘riladi.
3. Bu yerda ko‘rilayotgan preparatlardan spazmolitin, tifen va amizilning miqdori
organik asos modda sifatida suvsiz muhitda kislota-asos titrlash usuli bo‘yicha
aniqlanadi. Ulardan spazmolitin va tifenni aniqlashda, erituvchi sifatida sirka
angidridi olinadi va kristall binafsha indikatori ishtirokida perxlorat kislotaning 0,1
mol/1 sirka kislotadagi eritmasi bilan suyuqlik yashil rangga o‘tguncha titrlanadi.
4. Farmakologik ta’siri jihatidan arilalifatik kislotalaming dialkiaminoalkanlar bilan
bo’lgan efirlari asosan xolinolitik, spazmolitik va qon tomirlarini kengaytiruvchi
xossaga ega. Ularni turli spazmalarda (qisilishlarida), jumladan, qon tomir, ichki
organ silliq mushaklari spazmalarida, buyrak, jigar, ichak kolitlarida, xolesis- tit,
stenokardiya, nevrit. nevralgiya, bod, me’da va o‘n ikki barmoq ichak yaralarini va
boshqa turli kasalliklami davolashda qo’llaniladi.
Men ushbu chiqargan bilimlarimdan albatta kelajakda keng foydalanishga, ushbu
preparatlarning yangi vakillarini o’rganishga harakat qilaman.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI
1.Q. A. Ubaydullayev va boshqalar. “Farmasevtik kimyo”, “O’zbekiston
faylasuflar milliy jamiyati nashryoti”. T.,2006
2. Ibodov A.Yu. Farmatsevtik kimyo. 11. T., Abu Ali ibn Sino,1996.
3. Государственная фармакопея, XI изд, Т. 2. М., Медицина,1990.
4. Государственная фармакопея, XI изд, Т. -1. М ., Медицина ,1987.
5 .The united states pharmacopoeia, 2003
24

6 .European pharmacopoeia. Council of Europe, 1997. 3 rd Edition. Strasbourg,
1997
7.O’zbekiston Respublikasida Farmasevtika faoliyati (prof. A.N.Yunusxodjayev
tahriri ostida), I kitob, Toshkent, Abu Ali ibn Sino,2001
8.O’zbekiston Respublikasida Farmasevtika faoliyati (prof. A.N.Yunusxodjayev
tahriri ostida), II kitob, Toshkent, Abu Ali ibn Sino,2001
9.Farmasevtik kimyo, 1-2 qism T., “Ekstremium press”, 2011
10.Арзамасцев А.П., Печенников В.М., Радионова Г.М. и др. Анализ
лекарственнмх смесей. М., «Спутник», 2000 г.
11. Арзамасцев А.П., Яскина Д.С. Ультрофиолетовме и инфракраснме
спектри лекарствешшх вецеств, М., «Медицина», 1975.
12. Арзамасцев А.П. и др. Фармацевтическая химия. М., «Г еотар-Мед»,
2005.
13. Арзамацев А.П. и др. Анализ лекарственнмх смесей. М.,«Спутник», 2000
r .
14. . European Pharmacopoeia, Technical Guide for the Elaboration of
Monographs, 3rd ed., Strasbourg: Council of Europe; 1999.
15. O’zbekiston Respublikasida Farmasevtika faoliyati (prof. A.N.Yunusxodjayev
tahriri ostida), II kitob, Toshkent, Abu Ali ibn Sino,2001
16. Thin-Layer Chromatography, general method 2.02.27.00. In: Ph. Eur. 4th ed.
Strasbourg: Council of Europe; 2002
25

MUNDARIJA
I. Kirish……………………………………………………………..………….3
II. Adabiyotlar sharxi………………………………………………..………....5
2.1 Fenilsirka kislota guruh preparatlari ning olinishi…………………..…….…..5
2.2 Fenilsirka kislota guruh preparatlari ni chinligini aniqlash…………..…….…7
2.3 Fenilsirka kislota guruh preparatlari ning miqdoriy tahlil usullari…..……….10
2.4 Fenilsirka kislota guruh preparatlari ning tibbiyotda qo’llanishi…..…....……11
III. Tajriba qism………………………………………………..…………….…13
3.1 Spazmolitinning XI DF bo’yicha to’liq tahlili…………….…………….…..13
3.2 Diklofenak natriyning XI DF bo’yicha to’liq tahlili………………………...14
26

3.3 Olingan natijalarni matematik statistika usuli bo’yicha qayta ishlash………16
Xulosa ……………………………………………………………………………23
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati…………………………………………….24
27

Fenilsirka kislota guruh preparatlari tahlili

Sotib olish