Fenol qatori dori preparatlar tahlili - Tibbiyot - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	15000UZS
Hajmi	4.6MB
Xaridlar	2
Yuklab olingan sana	26 Avgust 2024
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Tibbiyot

Fenol qatori dori preparatlar tahlili

Sotib olish

Mavzu: “ Fenol qatori dori preparatlar tahlili ”
1KURS ISHI

Reja:
KIRISH
I. ADABIYOTLAR SHARXI
1.1 Fenol qatori dori preparatlari ning olinishi
1.2 Fenol qatori dori preparatlari ning chinligini aniqlash
1.3 Fenol qatori dori preparatlari ning miqdorini aniqlash
1.4 Fenol qatori dori preparatlari ning tibbiyotda qo’llanilishi
II. TAJRIBA QISM
2.1 XI DF bo’yicha rezorsinning tahlili
2.2 Rossiya farmakopeyasiga asosan timolning tahlili
2.2 Olingan natijalarni matematik statistika usulida qayta ishlash
XULOSA
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
2

KIRISH
Hozirgi paytda O’zbekistonda farmatsevtika faoliyatini amalga oshirish huquqini
beruvchi litsenziyaga ega bo‘lgan 130 ta korxona bor. Ushbu faoliyat dori vositalari hamda tibbiy
ehtiyojdagi buyumlarni va diagnostika vositalarini ishlab chiqarishga yo‘naltirilgan. Ayni paytda
“O’zfarmsanoat” AK o‘z tarkibida 132 ta korxonani birlashtirgan. Bular — uchta ilmiy-tadqiqot
instituti, birlashma, aksiyadorlik jamiyati, mulkchilikning barcha shaklidagi ishlab chiqarish
korxonalari, shu jumladan, qo‘shma hamda chet el korxonalari, xususiy mas’uliyati cheklangan
jamiyatlardir.
Dori prеparati- farmatsiyada o`ziga xos nom bo`lib, dori vositasining yoki
moddasining davo ko`rsatadigan ma'lum bir dori shaklidagi ko`rinishi. Dori vositasi-
kasallikni aniqlash, davolash yoki oldini olish maqsadida tavsiya etilgan tabiiy yoki
sintеz yo`li bilan olingan (toza yoki aralashma) farmakologik modda.
Dori shakli-davolovchi ta'sir ko`rsatadigan dori moddasi yoki vositasi bo`lib,
ishlatish uchun qulay va davo samarasini saqlagan ma'lum bir ko`rinishi-shakli.
Umuman olganda yangi dori moddalarini topish, tеkshiruvdan o`tkazish va
ularni amaliyotga joriy etish, turli mutaxassislar faoliyatining natijasi bo`lib, bunda
ko`proq kimyo, farmakologiya va farmatsiya sohalari xodimlarining ahamiyati
kattadir. Bu o`ziga xos ancha murakkab, ko`p mablag` va vaqt talab etadigan
vazifadir. Yurtimizda dori vositalarini ishlab chiqarish va ular bilan aholi hamda
davolash-profilaktika muassasalarini ta’minlash maqsadida mazkur sohadagi ishlarni
tashkil etishning mustahkam huquqiy asoslari yaratildi. Yigirmadan ortiq qonun, bir
yuz yigirmadan ziyod me’yoriy-huquqiy hujjatlar bu yo‘nalishdagi vazifalarni
hayotga izchil tatbiq qilishda muhim huquqiy asos bo‘lmoqda. Ayniqsa, 2016 yilning
4 yanvarida “Dori vositalari va farmatsevtika faoliyati to‘g‘risida”gi O’zbekiston
Respublikasi Qonunining yangi tahrirda qabul qilinishi soha yuksalishining keyingi
bosqichini boshlab berdi. Ta’kidlash kerakki, oxirgi o‘n yil mobaynida farmatsevtika
tarmog‘iga 300 mln. AQSh dollaridan ziyod investitsiyalar, shu jumladan, 100 mln.
dollar miqdorida to‘g‘ridan-to‘g‘ri chet el investitsiyalari jalb etildi. Bu sohani
yanada ravnaq toptirishda muhim ahamiyatga ega bo‘ldi.
3

I. ADABIYOTLAR SHARXI
1.1 Fenol qatori dori preparatlari ning olinishi
Benzol halqasidagi bir yoki bir necha vodorod atomining gidroksil guruhiga
almashilgan hosilalari fenollar deb ataladi. Ulardagi gidroksil guruhining soniga
qarab bir, ikki, uch va hokazo atomli fenollarga bo'linadi. Ikki atomli fenollarda
gidroksil guruhlarining tutgan o‘rinlari bo'yicha ular orto, meta va para izomerlari
shaklida bo’ladi:
Fenollarda kuchsiz kislota xossasi mavjud. Agar spirtlar faqal ishqoriy metallar
bilan beqaror alkogolyatlar hosil qilsa, fenollar esa ishqorlar bilan bevosita
reaksiyaga kirishib, fenolyatlar hosil qiladi: [1]
Fenollaming aksariyat ko‘pchiligi eritmalarda uch valentli temir tuzlari ta’sirida
turli rangga bo‘yalgan fenolyat turidagi kompleks tuz hosil qiladi.
Fenol kristall kukun bo‘lib, suvda, 95 %Ii spirtda va efirda juda oson eriydi,
xloroformda esa juda kam eriydi. Glitserin va efir moylarida eriydi. Ochiq havoda,
yorug'lik ta’sirida asta-sekin oksidlanib, pushti rangga bo'yaladi. 109-112 °C
haroratda suyuqlanadi. [2]
4

1.2 Fenol qatori dori preparatlari ning chinligini aniqlash
Fenollaming chinligini aniqlashda quyidagi umumiy va xususiy reaksiyalardan
foydalaniladi:
Ularing temir (III) xlorid bilan turli rangii kompleks birikma hosil qilish
reaksiyasi asosiy reaksiyalardan hisoblanib, u farmatsevtika tahlilida keng qo'llanadi.
Fenollarning uch valentli temir tuzlari bilan hosil qilgan birikmalarining har xil
rangga bo'yalishi ulardagi gidroksil guruhining soniga, tutgan o'miga, shuningdek,
benzol halqasidagi turli o'rinbosarlaming xarakteri va gidroksil guruhiga nisbatan
tutgan o'miga bog'liq. Rang hosil bo'lishida eritmadagi muhit ham katta ahamiyatga
ega. Masalan, oddiy fenol temir (III) xlorid bilan suyultirilgan xlorid kislota ammiak
eritmasi ta’sirida qo’ng’ir- sariq rangga o’tuvchi ko’k binafsha rang hosil qiladi [1]
Fenollaming uch valentli temir tuzlari bilan hosil qiladipan birikmalari beqaror
bo'lganligi uchun ulaming kimyoviy tuzilishi taxminan quyidagicha ifodalanadi:
Timol spirtdagi eritmasida temir (III) xlorid bilan rangii birikma hosil qilmaydi.
b) fenollarning chinligini indofenol hosil qilish reaksiyasi bo‘yicha aniqlash. Bu
reaksiyanin lohiyati shundan iboratki, fenollar ammiakli sharoitda xloramin yoki
xlorli ohak ta’sirida turli rangdagi bo'yoq modda - indofenol qiladi. [2]
Masalan, oddiy fenol ko'k-yashil, rezorsin sariq-qo‘ng‘ir rangga bo'yaladi va
xlorid kislota ta’sirida qizil rangga o'tadi. Indofenol reaksiyasi quyidagi kimyoviy
tenglamalar bo'yicha ifodalanadi:
5

d) fenollarni azobo'yoq hosil qilish reaksiyasi bo'yicha aniqlash. Bu reaksiyada
fenollar, odatda, azobo'yoq molekulasini hosil qilishda asosiy komponentlardan biri
sifatida ishtirok etadi. Bunda, avval sulfanil kislotani natriy nitrit va xlorid kislota
ta’sirida diazoniy xloridga o'tkazib, so'ngra unga birorta fenolni, jumladan, rezorsin
yoki timolning natriy gidroksiddagi eritmasidan qo'shilsa, qizil rangli azobo'yoq hosil
bo'ladi: [4]
Azobo'yoq hosil qilish reaksiyasida sulfanil kislotaning o'miga boshqa birorta
aromatik amin hosilalaridan ham foydalanish mumkin.
e) Fenollarni galogenlash reaksiyasi bo‘yicha aniqlash.Yuqorida aytib
o‘tilganidek, aromatik halqadagi gidroksil guruh birinchi tur o‘rinbosari sifatida
benzol halqasiga ta’sir ko‘rsatib, undagi orto va para holatidagi vodorod atomlarini
faollashtiradi va almashinish qobiliyatini oshiradi.
Bunga fenollaming oddiy sharoitda bromli suv yoki yodxlorid eritmasi ta’sirida
oq cho‘kma holida bromid yoki yodid birikmalarini hosil qilishlari misol bo’ladi: [3]
6

f) fenollarni Liberman reaksiyasi bo‘yicha aniqlash.
Bu reaksiya fenollarni natriy nitrit va konsentrlangan sulfat kislota ta’sirida
oksidlanib, turli rangga bo‘yalgan indofenol turidagi birikmalar hosil qilishiga
asoslangan. Bunda fenol ko‘k, rezorsin binafsha-qora timol esa ko‘k-yashil rang hosil
qiladi. Keyinchalik fenol bor idishga natriy gidroksid eritmasi quyilsa, u to‘q qizil,
rezorsin va timol saqlagan idishdagi suyuqlik esa binafsha rangga o‘tadi. [2]
Reaksiyani timol misolida quyidagi tenglama bo‘yicha ifodalash mumkin:
7

Rezorsin va timolning chinligi, shuningdek, ularning har biriga xos xususiy
reaksiyalar yordamida ham aniqlanadi. [1]
Masalan, timolning konsentrlangan sirka kislotadagi eritmasi konsentrlangan
sulfat va nitrat kislota ta’sirida ko‘k-yashil yoki to‘q qizil rangga bo‘yaladi.
Timolning natriy gidroksiddagi eritmasini ma’lum vaqtgacha qizdirilganda, suyuqlik
sarg'imtir-pushti rangga bo‘yaladi. So'ngra unga bir necha tomchi xloroform qo'shib
chayqatilsa, qizil-binafsha rangli xinon turidagi birikma hosil bo’ladi. Reaksiyani
taxminan quyidagi tenglamalar bo‘yicha ifodalash mumkin:
8

Timolni suv bilan chayqatilganda, u erimay, cho‘kma holida qoladi. Keyinchalik
uni 45 °C gacha isitilganda cho‘kma suyuqlanib, moysimon dog‘ shaklida suvning
yuzasiga chiqadi. Preparatning ushbu xossasidan ham uning chinligini aniqlashda
foydalaniladi. [2]
Rezorsinning chinligini aniqlashda xususiy reaksiya sifatida uning ftalat angidrid
bilan fluoressein hosil qilish reaksiyasi keng qo’llanadi. Bunda kukun shaklidagi
rezorsinni konsentrlangan sulfat kislota ishtirokida chinni idishda ftalat angidridi
bilan qizdirilganda, qizg‘ishroq sariq rangli fluoressein hosil bo‘ladi:
So‘ngra, uni natriy gidroksid eritmasi solingan idishga qo‘shilsa, natijada hosil
bo’lgan natriy fluoresseinat suyuqlikda sariq va yashil- sariq ranglanib tovlanadi:
Rezorsinning chinligini yana, timolga o‘xshash trifenilmetan turidagi bo‘yoq
modda hosil qilish reaksiyasi bo‘yicha ham aniqlanadi. Buning uchun preparatga
natriy gidroksid va xloroform qo'shib isitilsa, aralashma qizil rangga bo‘yaladi: [4]
9

Keyinchalik qizil rangli aralashmaga sirka kislota qo‘shilsa, u sariq rangga o‘tadi.
Rezorsin ushbu reaksiya orqali pirokatexin va gidroxinondan farq qiladi. [1]
1.3 Fenol qatori dori preparatlari ning miqdorini aniqlash
Fenol guruh preparatlaming miqdori bromatometrik va yod- xlorometrik usullar
yordamida aniqlanadi. Me’yoriy hujjat ularni bromatometrik usul bo'yicha aniqlashni
tavsiya qiladi. Fenol va rezorsinni ushbu usul bilan aniqlash reaktivning ortiqchasi
bo‘yicha qayta titrlashga asoslangan. Bunda ma’lum miqdordagi preparatning
eritmasiga sulfat kislota, kaliy bromid va aniq hajmda kaliy bromatning 0,1 mol/l
eritmasidan ortiqcha qo‘shiladi. Suyuqlik ma’lum vaqt turishi bilan unga kaliy yodid
eritniasi qo‘shiladi, so‘ngra ajralib chiqqan erkin yodni natriy tiosulfatning 0,1 mol/1
eritmasi bilan titrlanadi: [4]
Timolning miqdori bromatometriyaning bevosita titrlash usuli bo‘yicha
aniqlanadi. Bunda natriy gidroksid eritmasida eritilgan preparatning ma’lum miqdori
xlorid kislota, kaliy bromid va metiloranj indikatori ishtirokida suyuqlik
rangsizlangunga qadar, kaliy bromatning 0,1 mol/ l eritmasi bilan titrlanadi.
10

Bromatometriyaning bevosita titrlash usuli bo‘yicha fenol va rezorsinning ham
miqdorini aniqlash mumkin.
Fenol va rezorsinning miqdorini yodxlorometrik usulda aniqlash ham yaxshi
natija beradi. Bu usul bo‘yicha ulaming suvdagi eritmalariga ma’lum hajmda ortiqcha
yodxlorning 0,1 mol/l eritmasi qo‘shiladi va ma’lum vaqt o‘tgach, unga kaliy yodid
eritmasi qo‘shib, so‘ngra ajralib chiqqan erkin yodni natriy tiosulfatning 0,1 mol/1
eritmasi bilan titrlanadi: [5]
1.4 Fenol qatori dori preparatlari ning tibbiyotda qo’llanilishi
Fenolning 3-5 %li eritmalari kasalxona buyumlarini, har xil asboblari, ich
kiyimlami va boshqa narsalami dezinfeksiya qilishda qo‘llanadi. Farmatsevtika
amaliyotida fenolning 0,5-0,1 %li eritmasi ba’zi bir dori moddalar (zardob,
shamchalar va boshqalar)ni buzilishdan saqlash maqsadida konservant sifatida
ishlatiladi.
Rezorsinniig 2-5 %li suv va spirtdagi eritmalari, shuningdek, 5-20 %li surtma
dorisi turli teri kasalliklarini davolashda ishlatiladi.Timolni gijja haydovchi modda
sifatida, shuningdek, antiseptik xossasiga ko‘ra 0,1 g dan kuniga 2-3 marta ich ketish
kasalliklarida va ichakdagi achish jarayonini kamaytiruvchi modda sifatida
ishlatiladi. Shuningdek, uning 0,05-0,1 %li eritmasi og‘iz bo‘shlig‘i, tomoq va
burunni zararsizlantirishda ishlatiladi. Fenol guruh preparatlami og‘zi mahkam
berkitilgan idishlarda, qorong‘i joylarda (timol «В» ro‘yxati bo‘yicha) saqlanadi. [2]
11

II. TAJRIBA QISM
2.1 XI DF bo’yicha rezorsinning tahlili
Tasvirlanishi: rangsiz, tiniq sho‘rtang-taxir mazali prizma shaklidagi kristall
kukun
Eruvchanligi: suvda juda kam eriydi, 95 foizli spirtda kam eriydi, xloroform, efir,
moyda juda oz eriydi,
Chinligi: 0.4 g preparatga 10 ml issiq suv solib chayqatiladi, so’ng filtrlanadi. 5
ml filtratga 1 tomchi temir uch xlorid eritmasidan tomizilganda qizil binafsha tusga
o’tmasligi kerak.
Suyuqlanish harorati: 109-112 ℃
Erishi: 1g preparat 20ml yangi qayatilgan va sovutilgan suvda eritilsa eritma
ranggi №5a yoki 5b etalon ranggi bilan bir xil tiniq va shaffof bo’lishi zarur.
Kislotaliligi yoki ishqoriyligi: 10 ml eritmaga 1 tomchi brombromfenol ko’ki
eritmasidan tomiziladi. Ustiga 0.1 ml 0.02 N li natriy ishqori yoki sulfat kislota
qo’shiladi.
Fenol: 1 g preparatga 2 ml issiq suv ( harorat 40-50 ℃ ) solib chayqatiladi suv
hammomida qizdirilsa fenol hidi kelmasligi lozim.
Quruq massa chetlanishi: 1g preparat aniq tortmasi 1 00-105 ℃ da 2-2 yarim soat
quruq holda u s hlab t urib tortib ko’riladi. Bunda chetlanish 52 foiz dan oshmasligi va
48 foizdan kam bo’lmasligi kerak.
Miqdoriy tahlil: quruq preparatdan 0. 2 g (aniq tortma) olib 20 ml suv da eritiladi.
100 ml hajmli koba belgisigacha suv bilan yetkaziladi. 250 ml kolbaga 20 ml
eritmadan olinib ustiga 40 ml 0.1 N li kaliy bromat, 10 ml kaliy bromid eritmasidan,
10 ml 50 foizli sulfat kislota eritmasidan qo’shib 15 minutga qoldiriladi. Olinib 20 ml
kaliy yodid eritmasidan solinib chayqatib turiladi. Oxirida 2-3 ml xloroform qo’shilib
10 minut chayqatib turiladi va 0.1 N li natriy tiosulfat bilan titrlanadi.
13

1ml 0. 1 N li kaliy bromid eritmasi 0.0 1835 g rezorsin ga to’g’ri kelishi zarur.
Preparatdagi tasir etuvchi modda 99. 0 ％ dan kam bo’lmasligi kerak.
«В» ro'yxati bo‘yicha saqlanadi.
2.2 Rossiya farmakopeyasiga asosan timolning tahlili
Tasvirlanishi: rangsiz, tiniq sho‘rtang-taxir mazali prizma shaklidagi kristall
kukun
Eruvchanligi: suvda juda kam eriydi, spirt, xloroform, efir, moyda oz eriydi, sirka
kislota, natriy ishqorida eriydi.
Chinligi: timolning konsentrlangan sirka kislotadagi eritmasiga 6 tomchi
konsentrlangan sulfat va 1 tomchi nitrat kislota ta’sirida ko‘k-yashil yoki to‘q qizil
rangga bo‘yaladi. Timolning natriy gidroksiddagi eritmasini ma’lum vaqtgacha
qizdirilganda, suyuqlik sarg'imtir-pushti rangga bo‘yaladi. So'ngra unga bir necha
tomchi xloroform qo'shib chayqatilsa, qizil-binafsha rangli xinon turidagi birikma
hosil bo’ladi.
Suyuqlanish harorati: 49-51 ℃
Fenol:0.4 g preparatga 10 ml issiq suv solib chayqatiladi, so’ng filtrlanadi. 5 ml
filtratga 1 tomchi temir uch xlorid eritmasidan tomizilganda qizil binafsha tusga
o’tmasligi kerak.
Quruq massa chetlanishi: 1g preparat aniq tortmasi 1 00-105 ℃ da 2-2 yarim soat
quruq holda u s hlab t urib tortib ko’riladi. Bunda chetlanish 52 foiz dan oshmasligi va
48 foizdan kam bo’lmasligi kerak.
Miqdoriy tahlil: quruq preparatdan 0. 15 g (aniq tortma) olib 5 ml natriy
gidroksid da eritiladi. 100 ml hajmli koba belgisigacha suv bilan yetkaziladi. 10 ml
eritmadan olinib ustiga 0.5 g kaliy bromid, 40 ml suyultirilgan sulfat kislota solinadi,
3 tomchi metilqizili indiatoridan tomizilib pushti rang yo’qolib sariq tusga kirgunga
qadar 0.1 N li kaliy bromid eritmasi bilan titrlandi.
14

1ml 0. 1 N li kaliy bromid eritmasi 0.0 03755 g timol ga to’g’ri kelishi zarur.
Preparatdagi tasir etuvchi modda 99. 0 ％ dan kam bo’lmasligi kerak.
«В» ro'yxati bo‘yicha +4 °C dan ortiq bo’lmagan haroratda saqlanadi.
2.2 Olingan natijalarni matematik statistika usulida qayta ishlash
rezors in ning miqdoriy tahlilix% = VKT· 100
a = 11 x1x0.01832 x100
0.2 =101 %
a=0. 2 T=0.01835 V=
0.2
0.01835 =10.99
Titrlash
uchun
ketgan hajm
V 1 V 2 V 3 V 4 V 5
Son
qiymati(ml) 1 1.25 1 1.15 1 0.96 1 1 1 0.98
Davlat farmakopeyasining XI nashriga asosan tahlil natijalarii matematik
statistika usuli bilan ishlab chiqish uchun quyidagilar aniqlandi:
X ％ =
11 .25⋅1⋅0,01835 ⋅100
0,2 =103.2 ％
X ％ =
11 .15⋅1⋅0,01835 ⋅100
0,2 =102.3 ％
X ％ =
10 .96 ⋅1⋅0,01835 ⋅100
0,2 =100.53 ％
15

X ％ =11 .0⋅1⋅0,01835 ⋅100
0,2 =100.93 ％
X ％ =
10 .98⋅1⋅0,01835 ⋅100
0,2 =100.76 ％
Tahlil soni 1 2 3 4 5
xi
％ 103.2 102.3 100.53 100.93 100.76
O’rtacha qiymat
X ni hisoblash
X
=
X 1+X 2+X 3+X 4+X 5
5 =
103 .2+102 .3+100 .53 +100 .93 +100 .76
5 =101.56
Chetlanish qiymati va erkinlik darajasi qiymati
d 1= X 1−X
d1
=│103.2-101.56│=1.64
d2
=│102.3-101.56│=0.74
d3
=│99.5-101.56│=2.06
d4
=│99.6-101.56│=1.96
d5
=│103.2-101.56│=1.64
f=n-1
16

f=5-1=4
Standart chetlanishning qiymati S ning qiymatini tasodifiy xatolik deb qaraladi. Bu
kattalikning kvadrati S
2 - dispersiya deyiladi. U quyidagicha topiladi:
S
2
= ∑ 1
5¿d 1
2
f =
1.64
2
⋅0.74
2
¿2.06
2
¿1.96
2
⋅1.64
2
4 = 4.45
S=
√S
2 =
√4.45 = 2.1
S X=
S
√n
=
2.1
√5 =0. 9433
Qiymatlar oralig’i R quyidagicha topiladi:
R=(
X max −X min )=(103.2-99.5)=3.7
Bajarilgan tahlil soni n<10 bo’lganda qiymatlarning bir xilligi statistik
tavsifnomani hisoblamasdan ham aniqlash mumkin. Buning uchun nazorat
mezoning amaliy qiymati - Q hisoblanib, u nazorat mezonining nazariy qiymati
bilan solishtiriladi:
Q 1=
|x1−x2|
R
=
|103 .2−102 .3|
3.7 =0.243
Q 2=
|x2−x3|
R
=
|102 .3−99 .5
3.7 =0.756
Q 3=
|x3−x4|
R
=
|99 .6−99 .5|
3.7 =0.027
17

Q 4=
|x4−x5|
R=
|99 .6−103 .2|
3.7 =0.97
Nazorat mezoning hisoblab chiqilgan sonlardan birortasining qiymati jadvaldagi
qiymatdan katta bo’lsa Q>Q(P,n)
x1 va x2 qiymatlar tashlab yuborilib, statistik
hisoblash boshqattan bajariladi va bir xil qiymatlardan X, S
2 va s1 , sx kattaliklarini
hisoblash uchun foydalaniladi. Nazorat mezonining nazariy qiymatini jadvaldan
Q(5.95 ％ ) topamiz.
Nazorat mezoni Q(P,n) ning son qiymati P=95 ％ va n=5 bo’lganda nazorat
mezoning nazariy qiymati Q(P,n)=0.64
Q 1
; Q 2 ; Q 3 ; Q 4 < Q (P,n)
Demak varianntlarni tashlab yuborishga hojat yo’q.
Ishonchlilik oraliqlari va ular kattaliklarini baholash
Bu yerda t(P,f) Styudent mezonining jadvaldan olingan qiymati
X i
± X = X i ±t(P,f)s= X i ±t(95 ％ ,4)s= X i ±2.78×0. 9433 = 2.6226
∆
X =
t(P,f)s
√n =
4.45
√5 = 1.99
Bu oraliq har bir aniqlash uchun ishonchlilik oralig’i bo’lib hisoblanadi. Unga
ishonchlilik ehtimolligi P bilan o’zaro bog’liqlik sharti amal qiladi:
X i−ΔX ≤μ≤ X i+ΔX
X i−ΔX ≤ X i≤ X i+ΔX
18

Bulardan nisbiy xatolik va o’rtacha nisbiy xatolik ɛ
ε hisoblab topiladi.
ε= ΔX
X ×100
％
=
2.6226
101 .56 ×100 =2.58
％
ε= ΔX
X ×100 = 1.99
101 .56 ×100 =1.96
％
Timol ning miqdoriy tahlili
a=0. 15 T=0.0 03755 V=
0.15
0.003755 = 39.35
Titrlash
uchun
ketgan hajm
V 1 V 2 V 3 V 4 V 5
Son
qiymati(ml) 39.94 39.98 39.9 39.67 39.87
Davlat farmakopeyasining XI nashriga asosan tahlil natijalarii matematik
statistika usuli bilan ishlab chiqish uchun quyidagilar aniqlandi:
1) X ％ =
39 .94 ⋅1⋅0,003755 ⋅100
0,15 =99,99 ％
2) X ％ =
39 .98⋅1⋅0,003755 ⋅100
0,15 =100,09 ％
19

3) X ％ =39 .9⋅1⋅0,003755 ⋅100
0,15 =99,89 ％
4) X ％ =
39 .67⋅1⋅0,003755 ⋅100
0,15 =99,30 ％
5) X ％ =
39 .87⋅1⋅0,003755 ⋅100
0,15 =99,8 ％
Tahlil soni 1 2 3 4 5
xi
％ 99.99 100.09 99.89 99.30 99.8
O’rtacha qiymat
X ni hisoblash
X
=
X 1+X 2+X 3+X 4+X 5
5 =
99 ,99 +100 ,09 +99 ,89 +99 ,30 +99 ,8
5 =99,814
Chetlanish qiymati va erkinlik darajasi qiymati
d 1= X 1−X
d1
=│99,99-99,814│=0,176
d 2
=│100,09-99,814│=0,276
d 3
=│99,89-99,814│=0,076
d 4
=│99,30-99,814│=0,514
d 5
=│99,8-99,814│=0,014
f=n-1
f=5-1=4
20

Standart chetlanishning qiymati S ning qiymatini tasodifiy xatolik deb qaraladi. Bu
kattalikning kvadrati S
2 - dispersiya deyiladi. U quyidagicha topiladi:
S
2
= ∑1
5¿d 1
2
f =
0 .176
2
⋅2¿0 .276
2
¿0 .076
2
¿0 .514
2
4 =0.009433
S=
√S
2 =
√0.009433 =0.30713
S X=
S
√n
=
0.30713
√5 =0.1373
Qiymatlar oralig’i R quyidagicha topiladi:
R=(
X max −X min )=(100.09-99.30)=0.79
Bajarilgan tahlil soni n<10 bo’lganda qiymatlarning bir xilligi statistik
tavsifnomani hisoblamasdan ham aniqlash mumkin. Buning uchun nazorat
mezoning amaliy qiymati - Q hisoblanib, u nazorat mezonining nazariy qiymati
bilan solishtiriladi:
Q 1=
|x1−x2|
R
=
|99 .99 −100 .09 |
0.79 =0.126
Q 2=
|x2−x3|
R
=
|100 .09 −99 .89 |
0.79 =0.253
Q 3=
|x3−x4|
R
=
|99 .89 −99 .30 |
0.79 =0.747
Q 4=
|x4−x5|
R
=
|99 .3−99 .8|
0.79 =0.633
Nazorat mezoning hisoblab chiqilgan sonlardan birortasining qiymati jadvaldagi
qiymatdan katta bo’lsa Q>Q(P,n)
x1 va x2 qiymatlar tashlab yuborilib, statistik
hisoblash boshqattan bajariladi va bir xil qiymatlardan X, S
2 va s1 , sx kattaliklarini
21

hisoblash uchun foydalaniladi. Nazorat mezonining nazariy qiymatini jadvaldan
Q(5.95 ％ ) topamiz.
Nazorat mezoni Q(P,n) ning son qiymati P=95 ％ va n=5 bo’lganda nazorat
mezoning nazariy qiymati Q(P,n)=0.64Q 1
; Q 2 ; Q 3 ; Q 4 < Q (P,n)
Demak varianntlarni tashlab yuborishga hojat yo’q.
Ishonchlilik oraliqlari va ular kattaliklarini baholash
Bu yerda t(P,f) Styudent mezonining jadvaldan olingan qiymati
X i
± X = X i ±t(P,f)s= X i ±t(95 ％ ,4)s= X i ±2.78×0.30713=0.8538
∆
X =
t(P,f)s
√n =
0.8538
√5 =0.3818
Bu oraliq har bir aniqlash uchun ishonchlilik oralig’i bo’lib hisoblanadi. Unga
ishonchlilik ehtimolligi P bilan o’zaro bog’liqlik sharti amal qiladi:
X i−ΔX ≤μ≤ X i+ΔX
X i−ΔX ≤ X i≤ X i+ΔX
Bulardan nisbiy xatolik va o’rtacha nisbiy xatolik
ɛ ε hisoblab topiladi.
ε= ΔX
X ×100
％
=
0.8538
99 .814 ×100 =0.855
％
ε= ΔX
X ×100 = 0.3818
99 .814 ×100 =0.3825
％
22

XULOSA
Benzol halqasidagi bir yoki bir necha vodorod atomining gidroksil guruhiga
almashilgan hosilalari fenollar deb ataladi. Ulardagi gidroksil guruhining soniga
qarab bir, ikki, uch va hokazo atomli fenollarga bo'linadi. Ikki atomli fenollarda
gidroksil guruhlarining tutgan o‘rinlari bo'yicha ular orto, meta va para izomerlari
shaklida bo’ladi .
Fenollaming chinligini aniqlashda quyidagi umumiy va xususiy reaksiyalardan
foydalaniladi:
Ularing temir (III) xlorid bilan turli rangii kompleks birikma hosil qilish
reaksiyasi asosiy reaksiyalardan hisoblanib, u farmatsevtika tahlilida keng qo'llanadi.
23

Fenol guruh preparatlaming miqdori bromatometrik va yod- xlorometrik usullar
yordamida aniqlanadi. Me’yoriy hujjat ularni bromatometrik usul bo'yicha aniqlashni
tavsiya qiladi. Fenol va rezorsinni ushbu usul bilan aniqlash reaktivning ortiqchasi
bo‘yicha qayta titrlashga asoslangan. Bunda ma’lum miqdordagi preparatning
eritmasiga sulfat kislota, kaliy bromid va aniq hajmda kaliy bromatning 0,1 mol/l
eritmasidan ortiqcha qo‘shiladi. Suyuqlik ma’lum vaqt turishi bilan unga kaliy yodid
eritniasi qo‘shiladi, so‘ngra ajralib chiqqan erkin yodni natriy tiosulfatning 0,1 mol/1
eritmasi bilan titrlanadi .
Fenolning 3-5 %li eritmalari kasalxona buyumlarini, har xil asboblari, ich
kiyimlami va boshqa narsalami dezinfeksiya qilishda qo‘llanadi. Farmatsevtika
amaliyotida fenolning 0,5-0,1 %li eritmasi ba’zi bir dori moddalar (zardob,
shamchalar va boshqalar)ni buzilishdan saqlash maqsadida konservant sifatida
ishlatiladi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1.Q. A. Ubaydullayev va boshqalar. “Farmasevtik kimyo”, “O’zbekiston
faylasuflar milliy jamiyati nashryoti”. T.,2006
2. Ibodov A.Yu. Farmatsevtik kimyo. I. T., Abu Ali ibn Sino,1996.
3. Государственная фармакопея, XI изд, Т. 2. М., Медицина,1990.
4. Государственная фармакопея, XI изд, Т. -1. М., Медицина,1987.
5 .The united states pharmacopoeia, 2003
6 .European pharmacopoeia. Council of Europe, 1997. 3 rd Edition. Strasbourg,
1997
24

7 .O’zbekiston Respublikasida Farmasevtika faoliyati (prof. A.N.Yunusxodjayev
tahriri ostida), I kitob, Toshkent, Abu Ali ibn Sino,2001
8 .O’zbekiston Respublikasida Farmasevtika faoliyati (prof. A.N.Yunusxodjayev
tahriri ostida), II kitob, Toshkent, Abu Ali ibn Sino,2001
9.Farmasevtik kimyo, 1-2 qism T., “Ekstremium press”, 2011
10.Арзамасцев А.П., Печенников В.М., Радионова Г.М. и др. Анализ
лекарственнмх смесей. М., «Спутник», 2000 г.
11. Арзамасцев А.П., Яскина Д.С. Ультрофиолетовме и инфракраснме
спектри лекарствешшх вецеств, М., «Медицина», 1975.
12. Арзамасцев А.П. и др. Фармацевтическая химия. М., «Г еотар-Мед»,
2005.
13. Арзамацев А.П. и др. Анализ лекарственнмх смесей. М.,«Спутник», 2000
r .
14. internet materiallari: www.ziyouz.com
MUNDARIJA:
KIRISH……………………………………………………………………3
I. ADABIYOTLAR SHARXI……………………………………………4
1.1 Fenol qatori dori preparatlari ning olinishi…………………………….4
1.2 Fenol qatori dori preparatlari ning chinligini aniqlash…………………5
1.3 Fenol qatori dori preparatlari ning miqdorini aniqlash…………………9
1.4 Fenol qatori dori preparatlari ning tibbiyotda qo’llanilishi……………11
II. TAJRIBA QISM……………………………………………………..13
2.1 XI DF bo’yicha rezorsinning tahlili…………………………………..13
25

2.2 Rossiya farmakopeyasiga asosan timolning tahlili……………………14
2.2 Olingan natijalarni matematik statistika usulida qayta ishlash ………..15
XULOSA………………………………………………………………….23
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR…………………………………24
26

Fenol qatori dori preparatlar tahlili

Sotib olish