Fenotiazinlar tahlili. Alkil va atsil-xosilalari - Tibbiyot - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	15000UZS
Hajmi	3.9MB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	26 Avgust 2024
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Tibbiyot

Fenotiazinlar tahlili. Alkil va atsil-xosilalari

Sotib olish

Fenotiazinlar tahlili. Alkil va atsil-xosilalari
1KURS ISHI

Reja:
KIRISH
I. ADABIYOTLAR SHARXI
1.1. Fenotiazin hosilalarining tasniflanishi va olinishi;
1.2. Fenotiazin hosilalarining tasvirlanishi va fizik-kimyoviy xossalari;
1.3. Fenotiazin hosilalarining tahlili;
1.4. Fenotiazin hosilalarining dori turlari va ishlatilishi;
II. TAJRIBA QISM
2.1 Aminazinning Rossiya farmakopeyasi bo’yicha to’liq tahlili
2.2 Olingan natijalarni matematik statistika usulida qayta ishlash
XULOSA
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
2

KIRISH
N-almashtirilgan fenotiazin (FNT) hosilalarining farmakologik faolligi
aniqlangandan keyin neyroleptik, antigistaminik, xolinolitik, sedativ va antiaritmik
ta'sirga ega bo'lgan ko'plab moddalar sintez qilindi.
Farmatsevtika amaliyotida quyidagi preparatlar faol qo'llaniladi: alimemazin
(teralen, Frantsiya); levomepromazin (tizertsin, Vengriya); promazin (propazin,
Rossiya); Xlorpromazin (aminazin, Rossiya); meto - fenazin (frenolon, Vengriya);
Perfenazin (etaperazin, Rossiya); proxlorpenazin (meterazin, Rossiya); tioproperazin
(majeptil, Frantsiya); trifluoperazin (stelazin, Buyuk Britaniya); Flupentiksol (fluan-
ksol, Daniya); flufenazin (milenil, Polsha, modetin, Birlashgan Qirollik); Prolinat,
Hindiston; perisiazin (neuleptil, Frantsiya, Hindiston); pipotiazin (piportil, Frantsiya);
tioridazin (melleril, Shveytsariya, Turkiya); Sonapaks, Polsha; tiodazin va tioril,
Hindiston.
Fenotiazin guruh dori moddalari, xususan, boshqa psixotroplar, antiaritmiklar va
kardiovaskulyar vositalar singari haqiqiy terapevtik ta'sirdan tashqari qo'shimcha
ravishda nojo`ya ta'sir va toksik ta'sir ko'rsatadi. Xususan, fenotiazin guruh dori
moddalarining asosiy e`tiborli tomoni fotosensibillashtiruvchi ta'sirni namoyon
qilishidir. Fenotiazin hosilalari bilan zaharlanish (ichki xatolar va suiqasd qilish
natijasidagi, tibbiy xatoliklar sababli zaharlanish) odatda o'limga olib keladi.
Bu birikmalar bilan ko'plab zaharlanishlar ko'pincha boshqa dorivor moddalar
(barbituratlar, izonikotin kislota hosilalari, imizin guruhi dori moddalari,
antibiotiklar, insulin va boshqalar) bilan birgalikda qabul qilinganda namoyon
bo`ladi.
Shuning uchun fenotiazin hosilalarini o'rganish dolzarb va o`z vaqtida barcha
farmatsevtlar uchun tegishli mavzudir. Bu mavzuning maqsadi va vazifalari
fenotiazin hosilalarilari tahlili bo'yicha nazariy bilimlarni jamlash va
umumlashtirishdir.
I. ADABIYOTLAR SHARXI
3

1.1. Fenotiazin hosilalarining tasniflanishi va olinishi;
Olimlaming ko‘p yillar davomida geteroatom saqlagan kondensirlangan uch va
tetrasiklik birikmalar ustida olib borgan ilmiy izlanishlari, asosan, yangi psixotrop
preparatlami yaratishga qaratildi.[1]
1952-yilda aminazin moddasining sintez qilinishi va uning neyroleptik ta’sirga
ega ekanligining aniqlanishi hozirgi psixiatriyaga katta o‘zgarish kiritdi va
fenotiazinning 10-alkilamin hosilalarini olish va ulami har tomonlama o‘rganishga
asos soldi:
Fenotiazinning 10-alkilamin hosilalarining kimyoviy tuzilishi bilan biologik
faolliklari o‘rtasidagi munosabatlarni yanada muntazam va keng doirada o‘rganish
natijasida, ulaming markaziy va periferik nerv sistemalariga ko‘p qirrali
(antigistamin, adrenolitik, sedativ, qusishga qarshi, narkotik, uxlatuvchi, mahalliy
anestetik, termik) ta’sir ko‘rsatishi ham aniqlandi. Fenotiazin qator moddalar ta’sirini
o'rganishda uning 10-holatdagi azotga biriktirilgan o‘rinbosarlar (radikallar) bilan
neyroleptik faolligi o‘rtasidagi munosabatga alohida e’tibor berildi. [2]
Fenotiazin - olti a'zoli geterosiklik tiazin va ikkita benzol yadrosidan iborat
kondersirlangan, o`zida oltingugurt va azot geteroatomini saqlovchi geterosiklik
modda.
4

Fenotiazin zamonaviy farmatsevtika amaliyotida va farmakologiya sohasida eng
muhim va istiqbolli dori moddalar guruhlaridan biridir.
Dori sifatida fenotiazin - "N" atomining vodorod atomi alkilaminoalkil yoki
alkilaminoatsil radikallari bilan almashingan hosilalari muhum ahamiyat kasb etadi.
Ular gipnotik, og`riq qoldiruvchi va anestezik ta'sirni kuchaytiruvchi sedativ ta'sirga
ega bo'lgan neyroleptiklardir.
Bundan tashqari ular antigistamin faollikka, xolinolitik ta'sirga va boshqa
farmakologik xususiyatlarga (yurak, qon-tomir kasalliklarida antiaritmik) ega.
20-asrning 60-yillariga kelib olimlar (M.N. Shukina, A.P. Skoldinov, S.V.
Juravlev, N.V. Savitskaya) tomonidan fenotiazin hosilalarining tibbiy amaliyotda
ishlatiladigan, hayajon, qo'rquv, parishonxotirlik (aminazin, propazin va boshqalar) ni
kamaytiradigan samarali vositalari ko'p miqdorda sintez qilingan. Bular katta
trankvilizatorlar - neyroleptik dorilar edi.
Ushbu dorilarni ishlatish - ruhiy kasalliklarni davolashning yangi davrni ochib
berdi.
Shunday qilib, fenotiazin hosilalari kimyoviy tarkibi va aniq farmakologik
tabiatiga ko`ra ikki guruhga bo'linadi. Ulardan birinchisi - fenotiazinning 10-alkil
hosilalari: promazin, levomepromazin, prometazin, xlorpromazin, trifluoperazin kabi
neyroleptik guruhi dorilariga va antigistamin ta'siriga ega va yurak qon-tomir
kasalliklarni davolashda samarali bo'lgan fenotiazinning ikkinchi guruhi 10-atsil
hosilalari: moratsizin, etatsizin guruhi dorilariga ajratiladi.
5

N-almashingan aminoalkil hosilalarini quyidagi guruhlarga ajratish mumkin:
1. Fenotiazinning dialkilaminoalkil hosilalari (propazin, aminazin, diprazin va
boshqalar)
2. Yon zanjirda piperazin siklini o'z ichiga olgan preparatlar. (triptazin, frenolon,
etapirazin, ftorofenazin va boshqalar)
3. Yon zanjirda piperidin siklini o'z ichiga olgan preparatlar. (tioridazin va
boshqalar)
1.2. Fenotiazin hosilalarining tasvirlanishi va fizik-kimyoviy xossalari;
Fenotiazin qator preparatlarning barchasi fizikaviy xossalari jihatidan oq yoki
biroz sarg'imtiroq (etaperazin), oq sariq (etmozin) kristall kukun moddadir. Ulaming
ko‘pchiligi suvda yaxshi eriydi, spirtda eriydi, efir, xloroform va atsetonda erimaydi.
Fenotiazinning hosilalari havo kislorodi va yorug’lik nurlari ta’sirida yengil
oksidlanadi va turli rangga bo‘yalgan moddalar hosil qiladi. Masalan, yorug’lik
ta’sirida aminazin va etmozin qorayadi, xloratsezin pushti rangga bo‘yaladi, propazin
esa ko‘k- yashil tus oladi.[1]

1.3. Fenotiazin hosilalarining tahlili;
Fenotiazin qator dori moddalaming chinligini aniqlashda juda ko‘p xilma-xil
reaksiyalar tavsiya qilingan bo’lib, ulaming aksariyati oksidlovchi xossadagi
reaktivlar, jumladan, bromli suv, nitrat kislota, xloramin, temir (III) xlorid va
boshqalar ta’sirida oson oksidlanib, turli rangga bo‘yalgan birikmalar hosil qilishga
6

asoslangan. Fenotiazin preparatlarning ko‘pchiligi oksidlanish natijasida qizil, qizil-
qo‘ng’ir, to‘q sariq-jigar rangli birikmalar hosil qiladi.
Fenotiazin guruh preparatlarning chinligini bromli suv yordamida aniqlashda
ulaming suvdagi eritmasiga reaktiv qo'shib qaynaguncha isitiladi va rang hosil
bo’lishi kuzatiladi. Brom ta’sirida preparatlaming ranglanishi, ulardagi fenotiazin
halqasining oksidlanishi va natijada perbromfenotiazoniy kationining hosil bo’lishiga
hamda undagi oltingugurtning olti valentgacha o‘tib ketishiga asoslangan deb faraz
qilinadi:
Fenotiazin hosilalarining turli reaktivlar ta’sirida rangli birikmalar hosil qilishini
jadvalda keltirilgan misollarda ko‘rish mumkin. [1]
Me’yoriy hujjatlarda fenotiazin guruh preparatlarning chinligini aniqlashda,
ko'pchilik hollarda oksidlovchi reaktiv sifatida bromli suv, konsentrlangan yoki
suyultirilgan nitrat kislota ishlatish tavsiya qilinadi. Masalan, aminazin, etaperazinni
aniqlashda konsentrlangan, propazinni aniqlashda esa suyultirilgan nitrat kislota
ishlatiladi.
7

Fenotiazin hosilalarining chinligini aniqlashda yuqorida keltirilgan umumiy
reaksiyalardan tashqari, ulardan ba’zilarining o'ziga xos reaksiyalaridan
foydalaniladi. Masalan, etmozin va etatsezin- ning suyultirilgan xlorid kislotadagi
eritmasini qaynoq suv hammomida 5 minut davomida qizdirilsa, eritma loyqalanadi
va och binafsha rangga bo‘yaladi. So’ngra uni sovitib etmozin bor probirkaga natriy
nitrit eritmasi qo‘shilsa, suyuqlik sariq rangga o'tib keluvchi yashil tus oladi va biroz
turishi natijasida esa sariq cho‘kma holida cho‘kadi. Bu etmozindagi morfolin
guruhiga tegishli reaksiya hisoblanadi. Eritmaga natriy nitrit o‘miga biroz suv
qo‘shgan holda bromli suv ta’sir ettirilsa, u och binafsha rangdan yashil-binafsha
rangga o‘tib ketuvchi birikma hosil qiladi. Etatsizin saqlagan eritmani esa 2 ml suv
bilan suyultirib, bromli suv qo‘shilsa, suyuqlik binafsha rangga o‘tadi.[1,2]
Etmozin va etatsizinning chinligini yana ular molekula tuzilishi- dagi C2
holatiga birikkan karbetoksi guruhini quyidagi tenglama bo yicha yodoform hosil
qilish reaksiyasi orqali ham aniqlanadi:
Etaperazin kukunidan solib qizdirilgan probirka ustiga bir ikki tomchi p-
dimetilaminobenzaldegidning 10 %li spirtdagi eritmasi va 10 %li uchxloratsetat
kislotasi tomizilgan filtr qog‘ozi tutib turilsa, u ko‘k rangga bo‘yaladi. Bu reaksiya
bo‘yicha preparat tarkibidagi piperazin halqasi isbotlanadi.Fenotiazin qator
preparatlar boshqa bo‘yoq moddalar, jumladan, metil ko‘ki bilan konsentrlangan
sulfat kislota ishtirokida turli rangga bo‘yalgan birikmalar hosil qiladi. Masalan,
8

propazin och jigar rangli, aminazin qizil rangli, ftorfenazin yashil-ko‘k rangli,
etaperazin esa qizil rangli birikma hosil qiladi.[1]
Preparatlar tarkibidagi organik birikkan xlor yoki ftorni aniqlashda avval ulami
turli usullar yordamida minerallashtirish yo’li bilan ionogen holiga o'tkazib, so‘ngra
tegishli reaksiyalar bilan aniqlanadi. Masalan, preparatdagi organik birikkan ftorni
hozirgi vaqtda farmatsevtika tahlilida keng qo’llanadigan kislorod atmosferasida
maxsus kolbalarda kuydirib, parchalanadi. Bunda noorganik birikma holatiga o‘tgan
ftor, yutuvchi suyuqlik sifatida kolbaga solingan suvga yutiladi. So‘ngra kolbadagi
suyuqlikni filtrlab, filtratga suvsiz sirka kislota hamda baravar hajmda alizarin qizil
«С» eritmasi bilan sirkoniy nitratning xlorid kislotasidagi eritmasidan iborat
aralashma qo‘shilganda suyuqlik sariq rangga bo‘yaladi. Bunda alizarin qizil «С»
sirkoniy bilan hosil qilgan qizil rangli kompleks birikmasi, ftor bor eritmaga
solinganda, sirkoniy ftor bilan birmuncha mustahkam kompleks tuz hosil qilishi
natijasida, alizarin qizil «С» o‘zining erkin holidagi sariq rangga o‘tadi:
Fenotiazin preparatlaridagi oltingugurtni aniqlashda ham avval ularni natriy
karbonat va kaliy nitrat aralashmasi bilan birgalikda kuydirish yordamida parchalab,
so‘ngra hosil bo’lgan sulfat ionini bariy sulfat holida cho‘ktirib isbotlanadi.[2]
Fenotiazin preparatlarining gidroxlorid tuzlaridagi xlor ionini aniqlashda avval
ulami natriy gidroksid eritmasi bilan ishlanadi, so'ngra eritmani hosil bo'lgan
cho‘kmadan (fenotiazin asosdan) filtr lab ajratib olinadi va filtratdan xlor ionini azot
kislota muhitida kumush xlorid holida cho‘ktirib aniqlanadi:
9

Fenbtiazin guruh preparatlarning chinligini aniqlashda yupqa qatlamli
xromatografiya, spektrofotometriya, IQ-spektroskopiya va boshqa usullardan ham
foydalaniladi.[3]
Fenotiazin preparatlarining tozaligini aniqlashga Farmakopeya maqolalarida
katta e’tibor berilgan. Ulaming tarkibida sulfat, og’ir metall, turli boshqa organik
birikmalar hamda suvda erimaydigan va rangli moddalar, shuningdek,
preparatlarning sintezida ishlatiladigan boshlang‘ich moddalaming yot qo‘shilma
sifatida bor-yo‘qligi tekshirib ko‘riladi. Masalan, propazin tarkibiga yot qo'shilma
sifatida, uni olishda ishlatiladigan fenotiazin, aminazinning sintezida esa 2-
xlorfenotiazin qo'shilib qolgan bo’lishi mumkin. Ularni preparatlar tarkibidan benzol
yordamida ajratib olib aniqlanadi.
Benzolli ekstraktni bug’lantirib va idishda qolgan qoldiqqa bromli suv qo‘shib
isitiladi. So‘ngra unga ma’lum hajmda bromli suv qo'shgach, eritmada paydo bo’lgan
rangni (preparatning tarkibi toza bo’lsa, rang paydo bo’lmaydi) kobalt xloriddan
tayyorlangan eritma bilan taqqoslab ko‘riladi. Tekshirilayotgan preparatdagi rang
standart eritmanikidan to‘q bo’lmasligi kerak.[4]
Fenotiazin guruh preparatlarining miqdori Farmakopeya maqolasi ko‘rsatmasi
asosida suvsiz muhitda kislota-asos titrlash usuli bo'yicha aniqlanadi. Bunda erituvchi
sifatida atseton yoki sirka angidridi, suvsiz sirka kislota olinadi. Masalan, aminazin,
propazin va diprazinlaming miqdorini aniqlashda ulami atsetonda eritgan holda
metiloranj indikatori ishtirokida suyuqlik pushti rangga o‘tguncha, perxlorat
kislotasining 0,1 mol/l suvsiz sirka kislotadagi eritmasi bilan titrlanadi.[9]
10

Triftazin va etaperazinga o‘xshash preparatlarning miqdorini aniqlashda
erituvchi sifatida suvsiz sirka kislota olinadi va titrlash kristall binafsha indikatori
ishtirokida eritma ko‘k rangdan havo rangga o'tguncha olib boriladi.
Preparatlar tarkibidagi xlorid kislota qoldig’ini biriktirib olish maqsadida
titrlanuvchi eritmaga simob (II) atsetatning atsetondagi yoki suvsiz sirka kislotadagi
eritmasi qo'shiladi. Titrlash jarayonini etaperazin misolida, quyidagi tenglama
bo'yicha ifodalash mumkin:
Fenotiazin guruh preparatlarning miqdorini yana ular tarkibidagi xlorid kislota
asosida bevosita natriy gidroksidning 0,1 mol/l eritmasi bilan titrlab ham aniqlanadi.
Bunda indikator sifatida fenolftalein olinadi va titrlash xloroform ishtirokida olib
boriladi.[11]
Yuqorida keltirilgan usullardan tashqari, fenotiazin hosilalari- ning miqdorini
aniqlashda boshqa kimyoviy va fizikaviy usullardan ham foydalanish mumkin.
Masalan, Farmakopeya maqolasi bo'yicha inyeksiyada ishlatiladigan aminazin
eritmasini uning tarkibidagi azot asosida Keldal usuli bo'yicha aniqlanadi.
Fenotiazin guruh preparatlarning miqdorini aniqlashda spektro- fotometriya
usulidan ham keng foydalaniladi.[10]
1.4. Fenotiazin hosilalarining dori turlari va ishlatilishi;
Fenotiazin guruh preparatlardan aminazin neyroleptik ta’sir ko'rsatuvchi
preparatlar qatorida asosiy o'rinlardan birini egallaydi. U turli uxlatuvchi, narkotik,
mahalliy anestetik moddalar ta’sirini birmuncha kucl.aytirishi bilan bir qatorda,
ulaming ta’sir muddatini ham uzaytiradi. Aminazinda qusishga qarshi va gipotermik
ta’sir ham mavjud. Uni asosan psixiatriya amaliyotida, shizofreniya, epilepsiya
(tutqanoq), uyqusizlik va boshqa asab buzilishi bilan kechadigan nevroz hamda o‘tkir
alkogolizm kasalliklarida ishlatiladi.
Uni ruxiy kasalliklami davolashda kuniga 0,025-0,075 g miqdorida 2-3 marta
bo’lib ichiriladi. Preparatning 2,5 %li eritmasi mushak orasiga yuboriladi.
11

Aminazinni 0,025-0,05 g dan draje hamda 0,1 g dan sariq qobiqli tabletkalarda,
shuningdek, 2,5 %li eritmasi 1, 2, 5 va 10 ml dan ampulalarda chiqariladi.
Propazinning tibbiyotda qo‘llanishi aminazinnikiga o‘xshash bo’lib, undan
birmuncha kam toksikligi va organizmga qo‘shimcha ta’siri kamligi bilan farqlanadi.
Preparat 0,025, 0,05 va 0,1 g dan kuniga 2—4 marta ichiriladi. Uning 2,5 %li eritma
holidagisi 0,1 va 0,15 g miqdorida kuniga 2-3 marta mushak orasiga, 1-2 ml hajmda
esa venaga yuboriladi.
Etaperazin neyroleptik ta’siri jihatidan fenotiazin hosilalari orasi- da birmuncha
kuchli ta’sir ko‘rsatadi. U o'zining antipsixotik ta’siri jihatidan aminazindan biroz
yuqori turadi. Etaperazinni qusishga qarshi, nur va yurak kasalliklarini davolashda
ham ishlatiladi. Ruxiy kasalliklarda uni 0,004-0,01 g dan kuniga 1-2 marta
ichiriladi.Etaperazin ham sariq qobiq bilan qoplangan tabletkalarda 0,004, 0,006 va
0,012 g dan chiqariladi.[2]
Ftorfenazin kimyoviy tuzilishi jihatidan etaperazinga yaqin bo‘- lib, undan faqat
fenotiazin halqasidagi ikkinchi holatda o‘rnashgan xlor o'miga uchftormetil radikalini
saqlaganligi bilan farqlanadi.
Ftorfenazin kuchli neyroleptik va qusishga qarshi ta’sir ko‘rsatuvchi preparatdir.
Uni shizofreniya kasalligining turli hollarini davolashda ishlatiladi. Kuniga
0,001,0,002 va 0,003 g dan ichiriladi. Preparatni 0,25 %li eritma holida 0,5 ml dan
mushak orasiga yuboriladi. Ftorfenazin 0,001, 0,025 va 0,005 g dan tabletkalarda,
0,25 %li eritmasi esa 1 ml dan ampulalarda chiqariladi.Etmozin organizmda koronar
qon tomirlarini kengaytiruvchi, spazmolitik va M-xolinolitik ta’sir ko‘rsatadi. Ammo
unda kuchli antiaritmik ta’sir yaqqol aks etgan. Preparatni yurak ishemiya kasalligida
ro‘y beradigan paroksizmal taxikardiya va turli aritmiya etiologiyalarida ishlatiladi.
Uni 0,025-0,005 g dan kuniga 3-4 marta ichiriladi. 2,5 %li eritmasi 2-4 ml dan
mushak orasiga yuboriladi. Etmozinni 0,025 va 0,1 g dan tabletkalarda, 2,5 %li
eritmasi esa 2 ml dan ampulalarda chiqariladi.[2]
12

Etatsezin antiaritmik ta’sirga ega preparat bo‘lib, yurak qorinchasi taxikardiyasi
va boshqa kasalliklarda ishlatiladi. Uni tabletkalarda 0,05 g dan, ampulalarda esa 5 va
10 ml dan 2,5 %li eritmasi chiqariladi.
Fenotiazinning tibbiyotda qo‘llanadigan barcha hosilalari «В» ro‘yxati bo'yicha
saqlanadi. Ulami saqlash jarayonida yorug’lik va havo kislorodi ta’sirida oson
oksidlanib ketishi, ba’zilarining esa gigroskopik xossasini hisobga olish lozim. Bu
xossalarini inobatga olgan holda, propazin va aminazinni qopqog’i parafin bilan
qoplangan qo'ng'ir shisha bankalarda, quruq va quyosh nuri tushmaydigan joylarda
saqlash zarur.
Ftorfenazin va etmozin yaxshi berkitilgan idishlarda, qorong'i hamda quruq
joylarda saqlanadi.
Fenotiazin qator preparatlar nafas organlari shilliq qavati va teri orqali
organizmga oson shimilib, allergik reaksiyaga sabab bo’lishi mumkin. Shuning uchun
ham ular bilan ishlaganda albatta havo tortuvchi shkaf, rezina qo'lqopdan
foydalaniladi. Ishlab bo'lingandan so'ng qo’llar kuchsiz kislota muhitli sovuq suv
bilan yuviladi.[1]
II. TAJRIBA QISM
2.1 Aminazinning Rossiya farmakopeyasi bo’yicha to’liq tahlili
Tasvirlanishi: Aminazin o‘ziga xos o'tkir hidli, oq yirik kristall yoki rangsiz
kristall kukun, ba’zida esa plita shaklida shibbalangan kristall modda bo'lib, suvda
kam eriydi, 95 %li spirtda, xloroform, efir va o'simlik moylarida oson eriydi.
Kamforaning o'ngga buruvchan izomeri- ning solishtirma buruvchanligi +41° dan
+44° gacha, chapga buruvchan izomeriniki esa -39° dan -44° ga teng
13

Eruvchanligi: suvda oz eriydi, 95 foizli spirtda oson eriydi, efir xloroformda tez
uchuvchan modda, yog’da oson eriydi.
Erish nuqtasi : 194-198 ℃ (oldindan quritilmagan holatda)
Shaffoflik eritma ranggi: 4 ml spirtdagi 1 g preparatning eritmasi tiniq va shaffof
bo’lishi lozim.
Suv: 1 g preparatni 10 ml efirda eritganda loyqalnaish kuzatilishi kerak.
Quruq qoldiq: 2 g preparatni 100-105 ℃ haroratda eksikatorda quritilganda
chetlanish 0.05 ％ dan oshmasligi kerak.
Oganik aralashmalar: 0.5 g preparat 5 ml konsentrlangan sulfat kislotada
eritiladi. Eritma ranggi №5 etaloni bilan bir xil bo’lishi lozim.
Ishqoriyligi yoki kislotaliligi: 1g preparat 20ml suvda eritib eritmaga bir tomchi
fenolftalein tomizilsa pushti rangga kirmasligi lozim.
Xloridlar : 25 ml filtrlangan eritmaga 75 ml suv qo’shib undan 10 ml olib
xloridlar uchun sifat reaksiya o’tkaziladi. Bunda xloridlar miqdori 0.02 foizdan
oshmasligi zarur
Sulfatlar: 3g preparat 30ml suvda eritiladi. Sulfatlarga sinov o’tkazish uchun
bariy xlorid bilan sinab ko’riladi. Bunda sulfatlarning miqdori 0.1 foizdan oshmasligi
kerak.
Miqdoriy tahlil: quruq preparatdan 0. 3 g (aniq tortma) olib 3 0 ml atsetonda
eritiladi. Ustiga 30 ml simob atseton eritmasi dan va bir necha tomchi metilen ko’ki
indikatori dan qo’shilib eritma ranggi ko’k rang yo’qol gunga qadar 0.1 N li xlorid
kislota eritmasi bilan titrlanadi.
1ml 0.1 N li xlorid kislota eritmasi 0.03553g kalsiy laktat ga to’g’ri kelishi zarur.
Preparatdagi tasir etuvchi modda 9 9.0 ％ dan kam 101.0% dank ko’p bo’lmasligi
kerak.
14

Saqlanishi: B ro’yhat bo’yicha saqlanadi.
2.2 Olingan natijalarni matematik statistika usulida qayta ishlash
a=0.3 T= 0.03553 V=0.3
0.03553 =8.44
Titrlash
uchun
ketgan hajm
V 1 V 2 V 3 V 4 V 5
Son
qiymati(ml) 8.388 8.438 8.9 8.75 8.49
15

Davlat farmakopeyasining XI nashriga asosan tahlil natijalarii matematik
statistika usuli bilan ishlab chiqish uchun quyidagilar aniqlandi:
X ％ =8.388 ⋅1⋅0,03553 ⋅100
0,3 =99.348 ％
X ％ =
8.438 ⋅1⋅0,03553 ⋅100
0,3 =99.93 ％
X ％ =
8.9⋅1⋅0,03553 ⋅100
0,3 =105.38 ％
X ％ =
8.75⋅1⋅0,03553 ⋅100
0,3 =103.63 ％
X ％ =
8.49⋅1⋅0,03553 ⋅100
0,3 =100.51 ％
Tahlil soni 1 2 3 4 5
xi
％ 99.348 99.93 105.38 103.63 100.51
O’rtacha qiymat
X ni hisoblash
X
=
X 1+X 2+X 3+X 4+X 5
5 =
99 .348 +99 .93 +105 .38 +103 .63 +100 .51
5 =101.7596
Chetlanish qiymati va erkinlik darajasi qiymati
d 1= X 1−X
d1
=│101.7596-99.348│=2.4
d2
=│101.75-99.93│=1.82
d 3
=│101.75-105.38│=3.63
16

d4=│101.75-103.63│=1.88
d 5
=│101.75-100.51│=1.24
f=n-1
f=5-1=4
Standart chetlanishning qiymati S ning qiymatini tasodifiy xatolik deb qaraladi. Bu
kattalikning kvadrati
S
2 - dispersiya deyiladi. U quyidagicha topiladi:
S
2
= ∑1
5¿d 1
2
f =
2.4
2
⋅1.82
2
¿3.63
2
¿1.88
2
⋅1.24
2
5 =1.38
S=
√S
2 =
√1.38 =1.17
S X=
S
√n
=
1.17
√5 =0.523
Qiymatlar oralig’i R quyidagicha topiladi:
R=(
X max −X min )=(105.38-99.348)=6.032
Bajarilgan tahlil soni n<10 bo’lganda qiymatlarning bir xilligi statistik
tavsifnomani hisoblamasdan ham aniqlash mumkin. Buning uchun nazorat
mezoning amaliy qiymati - Q hisoblanib, u nazorat mezonining nazariy qiymati
bilan solishtiriladi:
Q 1=
|x1−x2|
R
=
|99 .348 −99 .93 |
6.032 =0.096
Q 2=
|x2−x3|
R
=
|99 .93 −105 .38 |
6.032 =0.9
Q 3=
|x3−x4|
R
=
|105 .38 −103 .63|
6.032 =0.29
17

Q 4=
|x4−x5|
R=
|103 .63 −100 .51|
6.032 =0.51
Nazorat mezoning hisoblab chiqilgan sonlardan birortasining qiymati jadvaldagi
qiymatdan katta bo’lsa Q>Q(P,n)
x1 va x2 qiymatlar tashlab yuborilib, statistik
hisoblash boshqattan bajariladi va bir xil qiymatlardan X, S
2 va s1 , sx kattaliklarini
hisoblash uchun foydalaniladi. Nazorat mezonining nazariy qiymatini jadvaldan
Q(5.95 ％ ) topamiz.
Nazorat mezoni Q (P,n) ning son qiymati P=95
％ va n=5 bo’lganda nazorat
mezoning nazariy qiymati Q(P,n)=0.64
Q 1
; Q 2 ; Q 3 ; Q 4 < Q (P,n)
Demak varianntlarni tashlab yuborishga hojat yo’q.
Ishonchlilik oraliqlari va ular kattaliklarini baholash
Bu yerda t(P,f) Styudent mezonining jadvaldan olingan qiymati
X i
± X = X i ±t(P,f)s= X i ±t(95 ％ ,4)s= X i ±2.78×0.523=1.454
∆
X =
t(P,f)s
√n =
0.523
√5 =0.234
Bu oraliq har bir aniqlash uchun ishonchlilik oralig’i bo’lib hisoblanadi. Unga
ishonchlilik ehtimolligi P bilan o’zaro bog’liqlik sharti amal qiladi:
X i−ΔX ≤μ≤ X i+ΔX
X i−ΔX ≤ X i≤ X i+ΔX
Bulardan nisbiy xatolik va o’rtacha nisbiy xatolik
ɛ ε hisoblab topiladi.
ε= ΔX
X ×100
％ = 1.454
101 .76 ×100 =1.43 ％
18

ε= ΔX
X ×100 = 0.234
101 .76 ×100 =0.2299％
XULOSA
Men kurs ishimni bajarish davomida fenilsirka kislota guruh preparatlari tahlili
mavzusi bo’yicha quyidagi bilim ko’nikma va malakalarga ega bo’ldim:
Olimlaming ko‘p yillar davomida geteroatom saqlagan kondensirlangan uch va
tetrasiklik birikmalar ustida olib borgan ilmiy izlanishlari, asosan, yangi psixotrop
preparatlami yaratishga qaratildi.
19

1952-yilda aminazin moddasining sintez qilinishi va uning neyroleptik ta’sirga ega
ekanligining aniqlanishi hozirgi psixiatriyaga katta o‘zgarish kiritdi va fenotiazinning
10-alkilamin hosilalarini olish va ulami har tomonlama o‘rganishga asos soldi
Fenotiazin qator dori moddalaming chinligini aniqlashda juda ko‘p xilma-xil
reaksiyalar tavsiya qilingan bo’lib, ulaming aksariyati oksidlovchi xossadagi
reaktivlar, jumladan, bromli suv, nitrat kislota, xloramin, temir (III) xlorid va
boshqalar ta’sirida oson oksidlanib, turli rangga bo‘yalgan birikmalar hosil qilishga
asoslangan. Fenotiazin preparatlarning ko‘pchiligi oksidlanish natijasida qizil, qizil-
qo‘ng’ir, to‘q sariq-jigar rangli birikmalar hosil qiladi.
Fenotiazin guruh preparatlarining miqdori Farmakopeya maqolasi ko‘rsatmasi
asosida suvsiz muhitda kislota-asos titrlash usuli bo'yicha aniqlanadi. Bunda erituvchi
sifatida atseton yoki sirka angidridi, suvsiz sirka kislota olinadi. Masalan, aminazin,
propazin va diprazinlaming miqdorini aniqlashda ulami atsetonda eritgan holda
metiloranj indikatori ishtirokida suyuqlik pushti rangga o‘tguncha, perxlorat
kislotasining 0,1 mol/l suvsiz sirka kislotadagi eritmasi bilan titrlanadi.
Fenotiazinning tibbiyotda qo‘llanadigan barcha hosilalari «В» ro‘yxati bo'yicha
saqlanadi. Ulami saqlash jarayonida yorug’lik va havo kislorodi ta’sirida oson
oksidlanib ketishi, ba’zilarining esa gigroskopik xossasini hisobga olish lozim. Bu
xossalarini inobatga olgan holda, propazin va aminazinni qopqog’i parafin bilan
qoplangan qo'ng'ir shisha bankalarda, quruq va quyosh nuri tushmaydigan joylarda
saqlash zarur.
Men ushbu chiqargan bilimlarimdan albatta kelajakda keng foydalanishga, ushbu
preparatlarning yangi vakillarini o’rganishga harakat qilaman.
20

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1.Q. A. Ubaydullayev va boshqalar. “Farmasevtik kimyo”, “O’zbekiston
faylasuflar milliy jamiyati nashryoti”. T.,2006
2. Ibodov A.Yu. Farmatsevtik kimyo. I. T., Abu Ali ibn Sino,1996.
3. Государственная фармакопея, XI изд, Т. 2. М., Медицина,1990.
4. Государственная фармакопея, XI изд, Т. -1. М., Медицина,1987.
5 .The united states pharmacopoeia, 2003
21

6 .European pharmacopoeia. Council of Europe, 1997. 3 rd Edition. Strasbourg,
1997
7 .O’zbekiston Respublikasida Farmasevtika faoliyati (prof. A.N.Yunusxodjayev
tahriri ostida), I kitob, Toshkent, Abu Ali ibn Sino,2001
8 .O’zbekiston Respublikasida Farmasevtika faoliyati (prof. A.N.Yunusxodjayev
tahriri ostida), II kitob, Toshkent, Abu Ali ibn Sino,2001
9.Farmasevtik kimyo, 1-2 qism T., “Ekstremium press”, 2011
10.Арзамасцев А.П., Печенников В.М., Радионова Г.М. и др. Анализ
лекарственнмх смесей. М., «Спутник», 2000 г.
11. Арзамасцев А.П., Яскина Д.С. Ультрофиолетовме и инфракраснме
спектри лекарствешшх вецеств, М., «Медицина», 1975.
12. Арзамасцев А.П. и др. Фармацевтическая химия. М., «Г еотар-Мед»,
2005.
13. Арзамацев А.П. и др. Анализ лекарственнмх смесей. М.,«Спутник», 2000
r .
22

Fenotiazinlar tahlili. Alkil va atsil-xosilalari

Sotib olish