Firma bozor iqtisodiyotining asosiy subyekti sifatida. Firma faoliyatining ko’rsatkichlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	20000UZS
Hajmi	103.2KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	03 Iyun 2025
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Iqtisodiyot

Sotuvchi

Nurali Axmedov

Ro'yxatga olish sanasi 24 Oktyabr 2024

2 Sotish

Firma bozor iqtisodiyotining asosiy subyekti sifatida. Firma faoliyatining ko’rsatkichlari

Sotib olish

KIRISH
Mavzuning dolzarbligi: Mamlakatimizda ishlab chiqarishni modernizasiya
qilish, texnik yangilash va diversifikatsiya qilish, inovatsion texnologiyalarni keng
joriy etish ishlari keng ko‘lamda amalga oshirilmoqda. Shu asnoda, mazkur
subyektlar moliyaviy munosabatlarini bozor talablariga javob beradigan darajada
takomillashtirish, mahsulot ishlab chiqarish tannarxini samarali kamaytirish orqali
eksport salohiyati yuqori korxonalarni kelgusida muvafaqiyatli rivojlanishini
ta’minlaydi.
Mahalliy korxonalarda ishlab chiqarish hamda ichki va tashqi bozorlarda
sotish hajmlarini ko'paytirish, shu asosda sanoat tarmoqlarini barqaror
rivojlantirishni va eksport salohiyatini o'stirishni ta'minlash, shuningdek energiya
samaradorligi va energiyani tejash standartlarini iqtisodiyotga yanada samarali
joriy etish va tejamkorlik tizimini joriy etish, ishlab chiqarish xarajatlari va
mahsulot tannarxini kamaytirishni rag’batlantirish hisobidan korxonalarning
raqobatbardoshligini oshirish mazkur kurs ishi mavzusining dolzarbligini bildiradi.
Kurs ishining maqsadi va vazifalari : Iqtisodiyotni modernizasiyalash
sharoitida sanoat korxonalarda mahsulot ishlab chiqarish tannarxini pasaytirish
yo’llarini aniqlash va bu bo’yicha ilmiy xulosa va tavsiyalar ishlab chiqishdan
iboratdir. Ushbu belgilangan maqsadga erishish uchun quyidagi muhim vazifalar
belgilab olindi:
- Sanoat korxonalarda mahsulot ishlab chiqarish tannarxi tarkibini o’rganish;
- Sanoat korxonalarda mahsulot ishlab chiqarish tannarxini shakllantiruvchi
xarajatlarni tahlil qilish; - Mahsulot tannarxining shakllanishiga ta’sir etuvchi
omillarni aniqlash; - Sanoat korxonalarda mahsulot ishlab chiqarish tannarxining
korxona faoliyatiga ta’sirini tahlil qilish; - Sanoat korxonalarda mahsulot ishlab
chiqarish tannarxining rentabelligini aniqlash; - Iqtisodiy modernizasiyalash
sharoitida sanoat korxonalarida mahsulot ishlab chiqarish tannarxini kamaytirish
bo’yicha ilmiy asoslangan takliflar berish;
2

- Mahsulot ishlab chiqarish xarajatlarining korxona umumiy xarajatlari
tarkibidagi o’rniga baho berish. Kurs ishining obyekti va predmeti: Mahsulot
ishlab chiqaruvchi korxonalar hamda ularning moliyaviy hisobotlari mazkur
ishimizning obyekti xisoblanadi. Ushbu sanoat korxonasida mahsulot ishlab
chiqarish tannarxi, uni bugungi kundagi holati va uni yanada kamaytirish yo’llarini
aniqlash mazkur ishimizning predmeti hisoblanadi.
3

I-BOB. FIRMA BOZOR IQTISODIYOTI SUBYEKTI SIFATIDA
1.1KORXONA(FIRMA): IQTISODIY MAZMUNI, TASHKILIY
HUQUQIY SHAKLLARI
Firma (ital. ﬁ rma — imzo) — korxona, kompaniya, xo jalik va tijoratʻ
tashkilotlarining umumiy nomi. Xodimlar soni, mulk shakllari, huquqiy holati va
boshqalarga ko ra xilma-xil Firmalar bor. Firmalarda band bo lgan xodimlar soni 2
ʻ ʻ
—3 kishidan 20—30 ming kishigacha bo lishi mumkin. Firmalar barcha mulk
ʻ
turlari negizida davlat, kooperativ, shirkat, jamoa tashkilotlari va maxalliy davlat
idoralari, milliy va chet ellik yuridik va jismoniy shaxslar tomonidan tashkil
etiladi.
Ular quyidagi turlarga ajratiladi: affilirlangan (qo shilgan) Firma filial,
ʻ
sho ba korxona shaklida yirikroq turdosh bosh korxona tarkibida faoliyat yuritadi;
ʻ
broker
Firma — tijorat maqsadlarini ko zlaydigan va mijoz topshirig iga ko ra va
ʻ ʻ ʻ
uning hisobidan vositachi sifatida faoliyat yuritadi; venchur Firma— kichik yoki
o rta investitsion Firma hisoblanib, i.t.lar va muhandislik ishlanmalarini amalga
ʻ
oshiradi; investitsion Firma investitsiyalash va qimmatli qog ozlar bilan bog liq
ʻ ʻ
operatsiyalarni o tkazadi; injiniring Firma muhandislikmaslahat ko rsatishga
ʻ ʻ
ixtisoslashadi; innovatsion Firma — Firmaning ishlari natijalari bazasida yangi
texnologiyalarni yaratish uchun barpo etiladi; konsalting Firma — uning faoliyat
sohasini maslahat xizmatlari ko rsatish tashkil etadi; ishlab chiqarish frimasi —
ʻ
aniq bir mahsulotni tayyorlash bilan shugullanadi; savdo Firmasi —
savdovositachilik faoliyati bilan shug ullanadi; rieltor Firma— ko chmas mulk
ʻ ʻ
sohasidagi amallarda qatnashadi.1
• Ishlab chiqariladigan va sotiladigan mahsulot nomenklaturasi:
asosiy tovarlar yoki tovarlar guruhi; mutaxassislik yo’nalishi; eksport va
import nomenklaturasi.
4

- Muhim ishlab chiqariladigan mahsulotlar bo’yicha firmani dunyo
bozoridagi o’rni: asosiy tovarlarni milliy (dunyo bo’yicha) ishlab chiqarish
(sotish)da firmaning (udeln ы y ves); mamlakatning eksporti va importidagi ulushi. -
Firma tashqi iqtisodiy faoliyatining ahamiyati va xarakteri: xorijdagi qizlik
kompaniyalarning soni, shu jumladan ishlab chiqaruvchi, ularning joylashishi,
faoliyat turi; firmaning (butunlay va muhim mahsulotlari bo’yicha) faoliyatida
ishlab chiqaruvchi mamlakatdan eksportning ahamiyati (ulushi); firma faoliyatida
import operasiyalarning ahamiyati, ularni geografik yo’nalganligi. - Firmaning
ishlab chiqarish va moddiy-texnik bazasi: ishlab chiqarish korxonalarning soni,
joylashishi va ularning quvvati; sotuv korxonalarining, skladlarning va texnik
xizmat ko’rsatish stansiyalarning soni, ularning joylashishi. –
Chiqariladigan yoki sotiladigan mahsulotlarning asosiy turlari bo’yicha
muhim firmalar-kontragentlar va raqib firmalar. - Boshqa firmalar bilan ishlab
chiqarish-texnik va boshqa xo’jalik aloqalar (firmalarning nomlari, aloqa shakllari
ko’rsatiladi). - Firma boshqaruv apparatining tarkibi: direktorlar kengashi va
boshqarmaning sonli tarkibi; ishlab chiqarish bo’limlarning nomlari, ularga
biriktirilgan mahsulot nomenklaturasi, xo’jalik mustaqillik va javobgarlik darajasi.
• Aksiyador kapital: mulkdorlar orasida aksiyalarni taqsimlash;
aksiyalarning asosiy paketi, ularning taaluqliligi va egalari.
- Firmani banklar bilan aloqasi va bu aloqalarning xarakteri.
5

1.2. FIRMA NAZARIYALARI
1. Firmalar Undan kapital tovarlar (uskunalar, materiallar va boshqalar) va
foyda olish uchun foydalanish uchun kapitalni talab qiling. Ular o'z mablag'lariga
ega bo'lmaganda qarzga olingan kapital xizmatlaridan foydalanadilar (masalan, o'z
mahsulotiga talab o'sdi va firmalar ishlab chiqarishni kengaytirishni xohlaydilar).
Bundan tashqari, kompaniya kreditni qanchalik arzon boshqarsa, shuncha
ko'p u qarz olishni xohlaydi.
Masalan, ichidagi kompaniya chakana savdo past foiz stavkasida u kredit
olishga va uchta yangi do'kon qurishga qaror qildi; yuqori foiz stavkasida u faqat
ikkita do'konni qurishga qaror qildi, undan yuqori stavkada faqat bittasi va ma'lum
foiz stavkasi bo'yicha u ishlab chiqarishni kengaytirishdan butunlay voz kechadi.
2. Iste'molchilar pulni foyda olish uchun emas, balki har qanday iste'mol
tovarlarini sotib olish uchun qarzga oling. Ular buni bir necha holatda qilishadi.
Birinchidan, ular qarz olishlari mumkin joriy iste'molni ta'minlash
daromadning kutilmaganda pasayishi holatlarida. Bunday holda, asosiy
ehtiyojlarni qondirish uchun pul kerak va qat'iy aytganda, ular kapital emas.
Bunday kreditlar daromad olishda noaniqlik yuzaga kelganda, masalan, fermerlar
tomonidan hosil etishmovchiligi holatida bo'lishi mumkin.
Ikkinchidan, iste'molchilar kredit olishlari mumkin kapital iste'mol
tovarlarini sotib olish uchun ular nisbatan yuqori narxga ega va uzoq vaqt
davomida daromaddan pul tejashni talab qiladi. Aytaylik, xaridor 10 ming so’mga
tushadigan pianino sotib olmoqchi. Kerakli miqdorni yig'ish uchun iste'molchi o'n
yil davomida 1000 so’mni tejash kerak. Iste'molchi o'n yil kutmasligi mumkin,
lekin 10000so’m qarz oling va darhol pianino sotib oling, keyin qarzni o'n yil
davomida foiz bilan to'lang. Bunday holda, u darhol pianinodan yordam olishni
boshlaydi, ammo pianino unga ko'proq qimmatga tushadi. U to'laydigan foiz
miqdori pianinoni tezroq olish imkoniyati uchun to'lov bo'ladi.
Korxona va tashkilotlar to`g`risidagi umumiy ma`lumotlar (2022-yildan
tashqari o`tgan so`ngi yillar bo`yicha) Istalgan iste'molchi berilgan foiz stavkasi
6

bo'yicha bir nechta omillar bilan belgilanadigan o'z tanlovini amalga oshiradi.
Birinchidan, imtiyozlar iste'molchi - pianino chalishni tezda boshlamoqchi bo'lgan,
sabrsiz iste'molchi, ushbu foydani darhol iste'mol qilishni boshlash uchun qiziqish
shaklida talab qilinadigan miqdorni to'lashga tayyor bo'lishi ehtimoli ko'proq.
Ikkinchidan, kelajakka ishonchlilik darajasi - agar iste'molchi kelajakda o'z
daromadini yaxshi bilmasa, u qarz olishga jur'at etmasligi mumkin, chunki qarzni
to'lash bilan bog'liq muammolar bo'lishi mumkin. Uchinchidan, daromadning
qiymati iste'molchi - iste'molchi kambag'al bo'lsa, u kutishga qaror qiladi va
iste'mol boshlanishiga yaqinlashgani uchun qo'shimcha pul to'lamaydi. Foiz
stavkasining o'zgarishi iste'molchilar tanlovini o'zgartiradi - foiz qancha past
bo'lsa, shuncha ko'p iste'molchilar kerakli miqdordagi pulni yig'ib olguncha "sabr
qilishdan" darhol qarz olishga va yaxshi mol sotib olishga qaror qilishadi. Shunday
qilib, foiz stavkasining pasayishi bilan kapitalga talab oshadi, chunki firmalar ham,
aholi ham ko'proq pul olishga qaror qilishmoqda.
Kapital ta'minoti egri chizig'i ijobiy qiyalikka ega bu iste'molchilar va
firmalarning xatti-harakati bilan belgilanadi.
. Kapital ta`minot egri chizig`i 1. Firmalar agar ular o'zlari foyda olish uchun
foydalana olmaydigan "qo'shimcha" pullarni vaqtincha ishlab chiqaradigan
bo'lsalar, kreditorlar rolini bajaradilar. "Qo'shimcha" pullarning paydo bo'lishining
sabablari qanday? Vaqtinchalik kompaniyaning bo'sh naqd pul mablag'lari paydo
bo'lishining sabablaridan biri foyda qismining bir qismini shaklda tejash zarurati
bo'lishi mumkin amortizatsiya to'lovlari asosiy kapital xarajatlarini qoplashga
mo'ljallangan.
Uchinchidan, kreditlar beradi davlat organlari va jamoatchilik qamrab olish
kabi muhim vazifalarni hal qilish byudjet taqchilligiuy-joy fondini moliyalashtirish
va shu kabilar.
Kredit bozori kredit kapitali iqtisodiyot tarmoqlari o'rtasida to'planishi,
harakati, taqsimlanishi va qayta taqsimlanishiga imkon beradi. Kredit bozori - bu
korxonalar va mablag'larga muhtoj fuqarolar, shuningdek, ularni ma'lum shartlar
7

asosida ta'minlay oladigan tashkilotlar va fuqarolar o'rtasida munosabatlar
o'rnatiladigan mexanizm.
Shu bilan birga, kredit bozori turli xil to'lov bozorlarining sintezidir.
Rivojlangan mamlakatlarda bozor iqtisodiyoti kredit shartnomalari
vositachiligi, birinchi navbatda, kredit tashkilotlari tomonidan ( tijorat banklari
qarz oladigan va qarz beradigan boshqa institutlar), ikkinchidan, ma'lum bir
qimmatli qog'ozlar bozorida amalga oshiriladigan turli qarz majburiyatlarini berish
va harakatlanishini ta'minlaydigan investitsiya yoki shunga o'xshash tashkilotlar.
Kapital bozorining ishlashi korxonalarga real investitsiya loyihalarini
amalga oshirish uchun investitsion resurslarni shakllantirish bilan birga samarali
moliyaviy investitsiyalar (uzoq muddatli istiqbolda) muammolarini hal qilishga
imkon beradi. moliyaviy investitsiyalar) Kapital bozorida aylanadigan moliyaviy
aktivlar odatda kamroq likviddir; ularning xarakterli eng yuqori darajasi moliyaviy
xavf va mos ravishda eng yuqori daraja keldi.
Shuni ta'kidlash kerakki, bu moliya bozorlarining pul bozori va kapital
bozoriga an'anaviy bo'linishi zamonaviy sharoitlar ularning ishlashi shartli. Ushbu
konventsiya zamonaviy bozor ekanligi bilan belgilanadi moliyaviy texnologiya va
ko'plarni berish shartlari moliyaviy vositalar individual qisqa muddatli moliyaviy
aktivlarni uzoq muddatli va aksincha aylantirishning nisbatan sodda va tezkor
usulini ta'minlang.
Xarakterli individual turlari Yuqoridagi ikkala belgilar uchun ham moliyaviy
bozorlar, shuni ta'kidlash kerakki, ushbu turdagi bozorlar bir-biri bilan
chambarchas bog'liq va bitta bozor makonida ishlaydi. Ha, turli moliyaviy
aktivlarning (vositalar, xizmatlar) muomalasiga xizmat qiluvchi barcha turdagi
bozorlar bir vaqtning o'zida pul bozori va kapital bozorining ajralmas qismidir.
Kapital ishlab chiqarish omili sifatida odamlar tomonidan kelajakda
iqtisodiy tovarlar ishlab chiqarish uchun foydalanish maqsadida ularni yaratgan
ishlab chiqarish resurslarining yig'indisini ifodalaydi. Kapital tarkibiga quyidagilar
8

$kiradi: binolar, inshootlar, uskunalar, asboblar, texnologiyalar, ishlanmalar, materiallar, xom ashyo, yarim tayyor mahsulotlar. Ishlab chiqarish jarayonida kapitalning turli elementlari turli xil shakllarda qatnashadilar. Shuni ta'kidlash muhimdir komponent kapital bir marta ishlatiladi va har bir ishlab chiqarish tsikli davomida to'liq iste'mol qilinadi. Qolgan qismi bir necha yillardan beri ishlab kelmoqda va asta-sekin bir qator ishlab chiqarish tsikllarida iste'mol qilinadi. Poytaxtning birinchi qismi deyiladi kelishilgan kapital, ikkinchisi - asosiy. Aylanma mablag'larga - xom ashyo, materiallar, yoqilg'i, energiya, yarim tayyor mahsulotlar va boshqalar. Aylanma mablag'lar bozori odatiy resurslar bozori bo'ladi. Uni tashkil etish printsiplarida va unda muvozanatni o'rnatish mexanizmida mehnat bozori bilan ko'p o'xshashliklar mavjud. Aylanma mablag'lar bozorida foydani ko'paytirishga marjinal mahsulotning naqd puldagi qiymati va mavjud moddiy resursning chegaraviy qiymati teng bo'lganda erishiladi. Boshqacha qilib aytganda, korxona aylanma mablag'larga talabni optimallashtirganda, MPP \u003d MRC qoidasi qo'llaniladi. Shuni unutmangki, aylanma mablag'larning muhim xususiyati uning elementlari naqd pulga aylanishi bo'ladi. Nima uchun aylanma kapital deyiladi aylanma mablag'lar. Har qanday qiymatni yaratish foydalanishni o'z ichiga oladi asosiy kapital. Qurilmalarga, binolarga, asbob-uskunalarga investitsiya kiritmasdan yangi ishlab chiqarishni tashkil etish mumkin emas. Korxonaning ishlashi, shuningdek, mavjud bo'lgan asosiy kapitalni yangilash va tiklash xarajatlarini talab qiladi. Asosiy kapital jalb qilinganligi sababli iqtisodiy faoliyat bir necha yillar davomida vaqt omili asosiy kapital bozorining faoliyatida muhim ahamiyat kasb etdi. Kapital bozori. Ostida poytaxt ishlab chiqarish omillari bozorida jismoniy kapital yoki ishlab chiqarish aktivlari tushuniladi. Jismoniy kapital asosiy va 9$