Fond bozori - Iqtisodiyot - Slaydlar

Dokument ma'lumotlari

Narxi	10000UZS
Hajmi	6.4MB
Xaridlar	5
Yuklab olingan sana	18 Aprel 2024
Kengaytma	pptx
Bo'lim	Slaydlar
Fan	Iqtisodiyot

Fond bozori

Sotib olish

Sarmoyasini oshirishni
istagan har bir kishi
muqarrar ravishda fond
bozori konseptsiyasi bilan
shug'ullanishi kerak .
Qimmatli qog'ozlar bozori
pulni investitsiya qilishning
eng samarali usuli
hisoblanadi, chunki ular ko'p
foyda olishga va ularni tezda
sotib olish va sotishga imkon
beradi .

Q i m m a t l i q o g ’ o z l a r b o z o r i
n i m a ?
Shu o`rinda asosiy so'z bu bozor. Bu bozor
bo’lganligi sababli, ma’lum bir mahsulotni taklif
qiladigan sotuvchilar va ushbu mahsulotni sotib
oluvchilari bor. Bu bozorda mahsulot, qimmatli
qog’ozlar hisoblanadi . Shuning uchun ham fond
bozori yoki qimmatli qog’ozlar bozori deb ham
aytiladi.
Qimmatli qog’ozlarning
quydagi turlari mavjud :

Aksiya

Obligasiya

Veksel

Chek

Investitsion paylar

Fyuchers va opsionlar

Qimmatli qog'ozlar bozori - bu iqtisodiyotning bir
tarmog'idan boshqasiga pul o'tkazish mexanizmi hamdir .
Buni tushuntirishni osonlashtirish uchun
biz oddiy misol keltiramiz. Muayyan
mahsulotni ishlab chiqaradigan
kompaniya mavjud va uni ishlab
chiqarishini davom ettirishi uchun pul
yo’q.Ushbu pulni olish uchun kompaniya
o’z nomidan fond bozorida ba’zi
qimmatli qog’ozlarni chiqaradi. Shu bilan
birga, zarur miqdordagi pulga ega
bo’lgan boshqa kompaniya ushbu
qimmatli qog’ozlarni sotib oladi.
S hunday qilib, korxonalar va tarmoqlar
o'rtasida kapital qayta taqsimlash
boshlanadi .

Qimmatli qog’ozlar bozorining
funksiyalari

Qimmatli qog’ozlar bozorining mohiyati va funksiyalari boshqa
bozorlarnikidan farq qilmaydi . Masalan oziq-ovqat bozorlarining
faoliyati. Asosiy vazifa- xaridor va sotuvchilarni birlashtirish.
Boshqacha aytganda, fond bozori sotuvchilar va xaridorlarning
to'planadigan joyidir.

Shuningdek, qimmaatli qog’ozlar bozori tarqatish funksiyasini ham bajaradi.
Yig'ilgan kapital bir korxonadan ikkinchisiga o'tib, iqtisodiyotning turli tarmoqlari
o'rtasida taqsimlanadi. Davlat zayomlarini chiqarish orqali davlat byudjeti
taqchilligini bartaraf etish ham ushbu funksiyaga tegishli.

Va nihoyat, qimmatli
qog’ozlar bozori chet
el sarmoyasini jalb
qilish vositasi ham dir.
Masalan, agar
O’zbekiston bozorida
yangi va istiqbolli
kompaniya paydo
bo'lsa, uni
rivojlantirish uchun
xorijiy investorlarning
pullarini jalb qilishi
mumkin, u esa yana
O’zbekiston bozorida n
foydalanadi. Shunday qilib, bu
nafaqat xorijiy kapitalni
jalb qilgan kompaniya
uchun, balki
O’zbekiston aholisi
uchun ham foydali
bo'ladi, chunki yangi
ish o`rinlari yaratiladi .
Bu esa kompaniya
ishlayotgan mamlakat
yoki mintaqaning
byudjeti ga foyda
keltiradi, yangi sanoat
tarmoqlari ham vujudga
kelishi ham mumkin.

•
qimmatli qog'ozlar bilan faoliyat ko’rsatuvchi kompaniyalar vositachi vazifasini
bajaradilar .Bank bo’lmagan model ( AQSH )
•
banklar vositachilik vazifasini bajaradila .Bank modeli ( Germaniya )
•
vositachilar ham banklar, ham qimmatli qog'ozlar bilan faoliyat ko’rsatuvchi
kompaniyalar vositachi vazifasini bajaradilar .Aralash model ( Yaponiya ) Tarixan, bank yoki bank bo'lmagan xususiyatiga qarab,
qimmatli qog’ozlar bozorining uchta shartli modeli mavjud .

Amerikaning bank bo'lmagan modeli

Ushbu bozor modelining o'ziga xos xususiyati
aksiyalarga xususiy investitsiyalarning faol oqimi
va yakka kapitalning qismlarga bo'linishi
hisoblanadi. Natijada, qarz majburiyatlari
bo'yicha fond bozori ustunlik qiladi.
Aksiyalarning asosiy turi ro'yxatdan o'tgan
sertifikatdir. Bankdan tashqari modelning
shubhasiz afzalligi bu- mamlakat iqtisodiyotini
barqarorlashtirish va rivojlantirish uchun
investitsiyalarni tezda yo'naltirish qobiliyatidir.
Bundan tashqari, barcha ishtirokchilarga
bozorning holati to'g'risida tegishli va ishonchli
ma'lumotlarni olish kafolatlangan. Bugungi
kunga kelib, Amerika fond bozorining modeli
universal model deb ataladi va boshqa barcha
modellarning asosi hisoblanad i.

Bank faoliyati deb nomlangan fond
bozori modelining ikkinchi turi
Germaniyada paydo bo'lgan. U turli
banklar va shunga o'xshash tijorat
tashkilotlarining fond bozoriga kirishni
ta'minlaydi. Dunyoda kamroq tarqalgan
model, faqatgina 10% mamlakatlarda
uchraydi. Asosan, bank modeli Evropa
Ittifoqi mamlakatlarida taqdim etilgan:
Fransiya, Avstriya, Shveytsariya va
boshqalar. Bu model Ikkinchi Jahon
urushidan keyin kelib chiqqan bo'lib,
unda ishtirok etayotgan mamlakatlar
iqtisodiyotini tiklash banklarning
ko'magi bilan amalga oshirilgan edi.
Boshqaruv faoliyati Markaziy bank va
Moliya vazirligiga yuklatilgan. Germaniy a ning bank modeli

Germaniy a ning bank modeli

Ushbu model da qimmatli qog'ozlar
bozorida yirik aksiyalar paketining
monopol egalari ustunlik qiladi.
Qimmatli qog'ozlarning asosiy turi –
egasining nomi yozilgan aksiyalar.
Ushbu modelning afzalligi shundaki,
banklarning birligi va savdo
ishtirokchilarining tengligi tufayli
xatarlar ehtimolligi past. Shu bilan
birga, banklarning moliyaviy
operatsiyalar bo'yicha monopoliyasi
tufayli investorlar zaif ahvolda .
Ularning imkoniyatlari passiv
hisoblanadi.

Yaponiy aning aralash modeli
Bu model q immatbaho
qog'ozlar bozori model lar i ning
boshqa mamlakatlar
tajribasini tahlil qilish
natijasida kelib chiqqan,
shuning uchun u ikkala
boshqa keltirilgan
model larning afzalliklarini
o'zida mujassam etgan
(Germaniya va Amerika ).

Qimmat li qog'ozlar v a ularning
t urlari

Aksiya
Ak siy a – bu uning egasi
aksiyadorlik jamiyati
kapitaliga o’zining ma’lum
hissasini qo’shganligiga
qarab jamiyatning
foydasidan divident
shaklida daromad olish
huquqi borligiga guvohlik
beruvchi qimmatbaho
qog’oz.


Ak siy alar 2 guruhga
bo’linadi :
Oddiy ak siy alar - kompaniyaning ustaviga muvofiq aktsiyadorlarning
umumiy yig'ilishida o'z vakolatlariga kiradigan barcha masalalar
bo'yicha ovoz berish huquqiga ega bo'lish huquqida ishtirok etishlari,
shuningdek dividendlar olish huquqiga ega bo'lishlari mumkin,
shuningdek kompaniya tugatilgan taqdirda o'z mulklarining bir qismini
olish huquqiga ega.
Imtiyozli aksiyalar. Bunga aksiya egasi d ividend ni olingan foydaga
qarab emas, balki oldindan belgilangan q at iy foizlarda ʼ oladi . Lekin
bunday aksiya egasi aksiyadorlarning umumiy yig ilishida ovoz berish
ʻ
xuquqiga ega bo lmaydi. Bunday aksiyalar, qoidaga ko ra, aksiyadorlik
ʻ ʻ
jamiyati nizom jamg armasining 10% idan ortiq chiqarilishi mumkin
ʻ
emas .

Obligatsiya
Obligasiy a - bu davlat
yoki korxona tomonidan
ichki kredit berilganda va
uning egasiga nominal
qiymatining belgilangan
foizi ko'rinishida
daromadni taqdim
etishda ma'lum shartlar
asosida berilgan qarz
majburiyati bo'lib, u ham
qimmatli qog'ozdir . Obligatsiya turlar :

Maqsadli va foizli ;

Odddiy va yutuqli ;

Egasi yozilgan ;

Korxona obligatsiyalari ;

Erkin muomaladagi va muomalasi
cheklangan obligatsiyalar .

Veksel
Veksel – veksel beruvchining
yohud vekselda ko’rsatilgan
boshqa to’lovchining vekselda
nazarda tutilgan muddat
kelganida veksel egasiga
muayyan summani to’lash
yuzasidan qat’iy majburiyatini
tasdiqlovchi qimmatli qog’oz .
Vek sel sifat ida ishlat iladi :

to'lov vositasi ;

garov va qarz berish uchun to'lov vositasi .Tijorat banklari nima uchun veksellarni
chiqaradi :
•
veksellarda ko'rsatilgan miqdorni
belgilangan muddatda to'lash bankning bir
tomonlama va shartsiz majburiyatini aks
ettiruvchi veksellar ;

Cheklar
Chek – bu chekda ko'rsatilgan summani
bankdan to’lovchining so'zsiz buyrug'i siz
to’lashni o'z ichiga olgan qimmatli qog'oz .
Cheklar quyidagi turlarga
bo'linadi :

Ro’yxatdan o’tgan

Buyurtma

Tashuvchi
Chek egasi k im- chek beruv chining o'zi bankda ma’lum pul
mablag'lariga ega bo'l ishi , cheklarni berish orqali pul mablag’larini
boshqarish huquqiga ega bo'lgan yuridik shaxs bo'lib .

Investitsion paylar
Bu ro'yxatdan o'tgan xavfsizlik hujjati
bo'lib, uning egasi investitsiya fondini
tashkil etadigan mol-mulkka egalik
qilish huquqidagi ulushini, boshqaruv
kompaniyasidan investitsiya fondining
ishonchli boshqaruvini talab qilish
huquqini, investitsiya aksiyalarining
barcha egalari bilan o'zaro investitsiya
fondining ishonchli boshqaruv
shartnomasi bekor qilinganda pul
kompensatsiyasini olish huquqini
tasdiqlaydi. 
Har bir investitsiya birligi kapital
investitsiya fondini tashkil etadigan
mulkka umumiy egalikdagi teng ulushni va
bir xil huquqlarni tasdiqlaydi .

Investitsi on paylar nominal qiymatiga ega
emas .

Bitta egaga tegishli bo'lgan investitsiya
birliklari soni kasr son sifatida ifodalanishi
mumkin .

I nvestitsiya fondini muddati tugaganidan
keyin investitsiya bo'linmalari erkin savdo
qilinadi .

Investitsion bo'linmalar bilan ishlashni
cheklash iqtisodiy qonun lar bilan
cheklanishi mumkin .

Opsion

Opsion ( nem. option — tanlash, istak)
— sotuvchi yoki haridorga qimmatli
qog ozlar yoki tovarlarni muayyan ʻ
muddat davomida belgilangan narxlarda
sotib olish yoki sotish huquqini beradigan
shartnoma.
Bunday holda, op s ion sotuvchisi sotilgan
opsion shartlariga muvofiq aktivni
qaytarib sotish yoki sotib olish
majburiyatini oladi. Opsion – ham moliyaviy vositadir .
Opsion turlari :
1. Sotish uchun
2. Sotib olish uchun

Omonat sertifikatlari

Omonat sert ifi k at i - bu
bankka qo'yilgan omonat
miqdorini va
omonatchining ma'lum
vaqt o'tgandan keyin
sertifikat bergan bankda
yoki ushbu bankning
istalgan filialida berilgan
omonat summasi va
sertifikatda ko'rsatilgan
foizlarni olish huquqini
tasdiqlovchi qimmatli
qog'oz . 
U boshqa shaxsga taqdim etilishi yoki
topshirilishi mumkin.

Sertifikat merosxo'rlarga vasiyat qilishi
mumkin .

Bu kreditlar uchun garov sifatida
ishlatilishi mumkin. .

Sayohat paytida naqd pulni saqlash
uchun ishlatilad .

Jismoniy shaxslar o'rtasidagi hisob-
kitoblar vositasi sifatida ishlatiladi .Sert ifi k at quy idagich a hollarda
ishlat iladi:

Xulosa qilib shuni aytish kerakki, fond bozori bu muayyan qonunlar
va qoidalarga bo'ysunadigan va har bir davlat iqtisodiyotida muhim
rol o'ynaydigan ulkan va murakkab tizimdir. A gar siz o'zingizning
pulingizni qanday boshqarish ni , kapitalni oqilona sarflash va
ko'paytirishni o'rganishni istasangiz, pul qanday ishlashini, qanday
aylanishini va qimmatli qog’ozlar yordami bilan pulni qanday
ko'payishini tushunishingiz kerak

E’tiboringgiz uchun rahmat !

Fond bozori

Sotib olish