Kirish Roʻyxatdan oʻtish

Docx

  • Referatlar
  • Diplom ishlar
  • Boshqa
    • Slaydlar
    • Referatlar
    • Kurs ishlari
    • Diplom ishlar
    • Dissertatsiyalar
    • Dars ishlanmalar
    • Infografika
    • Kitoblar
    • Testlar

Dokument ma'lumotlari

Narxi 9000UZS
Hajmi 61.9KB
Xaridlar 2
Yuklab olingan sana 08 Iyun 2024
Kengaytma docx
Bo'lim Kurs ishlari
Fan Tarix

Sotuvchi

Mirzobek Bozorov

Ro'yxatga olish sanasi 07 Iyun 2024

11 Sotish

Fransiyada General shtatlarning tashkil topishi

Sotib olish
O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI 
OLIY TA’LIM, FAN VA
INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI 
URGANCH DAVLAT UNIVERSITETI
IJTIMOIY-IQTISODIY FANLAR
FAKULTETI 
JAHON TARIXI FANIDAN  
KURS ISHI  
Mavzu: Fransiyada General shtatlarning paydo
bo‘lishi  
Bajardi: Rajapboyeva Dilnoza   
Ilmiy rahbar: Karimov Yashin 
2024-yil
1 MUNDARIJA 
KIRISH 
ASOSIY QISM 
I BOB. Fransiyada boshqaruv tizimi 
1.1. Fransiyada shu davrdagi siyosiy sharoit. 
1.2. General shtatlarning tashkil topishiga zamin yaratgan omillar. 
II BOB. General shtatlarning tashkil topishi 
2.1. General shtatlarning tashkiliy tuzilmasi 
2.2. General shtatlar va qirol orasidagi munosabatlar 
XULOSA 
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR 
2 KIRISH 
Mavzuning   dolzarblgi.   Fransiyadagi   General   shtatlar   (fransuzcha:   États
Généraux)   —   mamlakat   mulkiy   vakilligining   1302-1789-yillardagi   eng   yuqori
maslahat   muassasasi.   General   shtatlar   oldin   qirollik   kengashining   kengaytirilgan
yig ilishlari (shahar rahbarlari ishtirokida), shuningdek, provinsiya shtatlariga asosʻ
solgan   provinsiyaviy   tabaqa   yig ilishlari   ko rinishida   bo lgan.   Birinchi   General	
ʻ ʻ ʻ
shtatlar   1302-yilda   Filipp   IV   va   Papa   Bonifatsiy   VIII   o rtasidagi   mojaro   paytida	
ʻ
chaqirilgan.   General   shtatlar   qirol   hukumati   tashabbusi   bilan   muhim   paytlarda
hukumatga   yordam   berish   uchun   chaqiriladigan   vakillik   organi   edi.   Ularning
asosiy   vazifasi   soliqlarga   ovoz   berish   edi.   Har   bir   tabaqa   —   birinchi,   ikkinchi,
uchinchi   tabaqa   —   General   shtatlarda   boshqalardan   alohida   o tirgan   va   bitta	
ʻ
ovozga   ega   bo lgan   (vakillar   sonidan   qat i   nazar).   Uchinchi   tabaqani   shahar	
ʻ ʼ
aholisining elitasi ifodalagan.
Mavzuning   o‘rganilish   darajasi.   Ushbu   mavzuda   rus   olimlaridan   Robin
Larsen,   ingliz   olimlaridan   esa   Edgar   Kisar,   Endryu   Latham,   Llevelin   Jennifer,
Philip Hamon kabi tadqiqotchilar izlanish olib borishgan.
Kurs   ishining   amaliy   ahamiyati.   Kurs   ishi   davomida   ilgari   surilgan
g‘oyalardan,   uning   samaradorligini   ta’minlovchi   yondashuv   va   kurs   ishining
natijalaridan   pedagogik   fanlardan   ma’ruzalarni   tayyorlash,   o‘quv   qo‘llanmalar
yaratish, shuningdek, uslubiy tavsiyalar yaratish, ish tajribalarini ommalashtirishda
samarali foydalanishga xizmat qiladi. 
3 I BOB. Fransiyada boshqaruv tizimi
1.1. Fransiyada shu davrdagi siyosiy sharoit.
Verden   sulhiga   kо‘ra,   843-yilda   franklar   davlati   uch   qismga   bо‘linib   ketdi.
G‘arbiy   “ Fransiya ” ,   О‘rta   “ Fransiya ”   va   Sharqiy   “ Fransiya ” ga   bо‘lindi.
Keyinchalik   ulardan   faqatgina   g‘arbiy   qismi   о‘zining   eski   “ Fransiya ”   nomini
saqlab   qoldi.Uning   hududi   Shel d a   daryosi   sohillaridan   to   Rona   daryosi
sohillarigacha   bо‘lgan.Bu   yerda   to   987-yilgacha   Karl   Buyukning   avlodlari
hukmronlik   qildilar,   keyinchalik   ularning   hokimiyati   yer   egalari   tomonidan
zaiflashtirilib   yuborildi.   Mana   shu   yer   egalari   orasidan   yangi   fransuz   sulola si
Kapetinglar   sulola si kelib chiqib,   ular 987-1328   yillarda Fransiyani idora qildilar 1
.
Yangi sulola hokimiyatga kelgan dastlabki yillarda ancha zaif edi.Chunki  kapetni
saylashga  rozilik  bergan   fransuz   feodallari  о‘zlari  uchun   turli   xil   imtiyozlar  talab
qilar edilar.
XI,   XII   va   XIII   asrlarning   ikkinchi   yarmida   Fransiyada   ishlab   chiqaruvchi
kuchlar   tez   rivojlangandi.   Dehqonchilik   ancha   о‘sdi.   Bog‘dorchilik,   polizchilik,
uzumchilik sohasida  yutuqlarga erishildi. 
Q i rol   domeni   hudud i   Fransiyadagi   ikkita   daryo   ya’ni   Sena   bilan   Luara
daryosining о‘rta oqimi bо‘ylaridagi yerlarni о‘z ichiga olgan edi. Qirol domenini
xalqa qilib о‘rab olingan yirik feodal knyazliklar tashkil qilar edi, ya’ni; shimolda-
Flandriya grafligi, Normandiya gersogligi, Bretan gersogligi; g‘arbda-Anji grafligi
va   Akvitaniya   gersogligi;   janubda-Overn   grafligi,   Tuluza   grafligi;   sharqda   -
Shampan grafligi va Burgundiya gersogligi bor edi. 
Qirol   hokimiyatining   kuchayishi   Lyudovik   VI   Semiz   (1108—1137)   davrida
katta   ishlar   qilindi.   U   о‘ttiz   yillik   hukmronlik   davrini   о‘z   domenidagi   baronlarga
qarshi kurash bilan о‘tkazib,   ularni о‘ziga bо‘ysundirdi.Masalan, u talonchilik qilib
yurgan ritsarlardan biri Tomas   de  Marlni juda qattiq jazolab,   uning qasrini vayron
1
 Kiser, Edgar; Aprel Linton (2002 yil dekabr). "Tarixning ilgaklari: erta zamonaviy Frantsiyada davlatchilik va 
qo'zg'olon 67 (6): 889–910-b. 
4 ilib,   о‘zini   turmaga   tashlatdi.   Bundan   tashqari   senyorlar   Montleri,   Pyunzalarning
qasrlarini qirol domeniga qо‘shib olindi.
  Lyudovik   VI   ning   vorisi   Lyudovik   VII     (1137—1180)   ancha   keng   siyosat
yurgizdi   U   ikkin chi   salib   yurishida   ham   ishtirok   etgan   edi.   U   о‘z   domenini
kengaytirib, Burj va Sans shaharlarini qо‘shib oladi. 
Lyudovik   VII   davrida   qirol   sulolaviy   nikoh   yо‘li   bilan   janubi-g‘arbdagi   juda
katta  gersoglikni   —  Akvitaniyani  qо‘lga  kiritdi.  Ammo,  tez  orada  qirol  Eleonora
Akvitanskaya   bilan   turmushi   buziladi.   A n ji   grafi   Genrix   II   ning   qо‘lida   Men   va
Normandiya ham bor edi 2
.   Lyudovik VII ning q о‘ yib yuborgan xotiniga Genrix II
uylanadi va u 1154-yilda Angliya qiroli deb e’lon qilinadi,   shundan sо‘ng Fransiya
hududidagi   Anju,   Men,   Normandiya   va   Akvitaniyalar   Angliya   qiroli   tarkibiga
о‘tadilar, Genrix II Plantagenet  Kapetinglarning xavfli raqibiga aylanadi.   Fransuz
mulkiga ega bо‘lgan Plantagenetlar Fransiya qirolning vassallari hisoblanar edi.
 XII asrning II-yarmidan boshlab Kapetinglarning  shimoliy Fransiya hududlari
uchun plantagenetlarga qarshi kurashi kuchaydi. 
Bu   kurash   ayniqsa,   Lyudovik   VII   ning   о‘g‘li   Filipp   II   Avgust   (1180—1223)
davrida   о‘zining   yuqori   nuqtasiga   chiqdi.   Filipp   II   о‘z     hukmronligi   davrining
boshlaridayoq   shimoldagi   Pikardiya   va   Verm a nduani   qi rol lik   domeniga   qо‘shib
oldi.   U   Fransiyaning   asosiy   raqibi   ingliz   qiroliga   qarshi   kurashni   boshlaydi.   XIII
asr   boshlarida   Filipp   II   mulklarining   kо‘pchiligini;   Normandiya,   Anju,   Men,
Turen, Puatuning bir qismini 1204-1214 yillarda Plantagenetlardan tortib oldi.
    Filipp   II   davrida   qirol   domeniga   kо‘plab   yerlar   qо‘shib   olinishi   munosabati
bilan   muhim   ma’muriy   islohot   о‘tkazildi.   Qirollikka   qarashli   yerlar   balyaj   deb
ataluvchi   okruglarga   bо‘linib,   ularga   qirollik   gubernatorlari-balyalar   boshliq   qilib
qо‘yildi. Balyalar vakolatiga sud, soliqlar yig‘ish, lashkarlar tо‘plash edi.Ular vaqt-
vaqti   bilan   qirolga   yozma   hisobot   berib   turardilar.   Filipp   II   davrida   jami   bо‘lib
20ta balyaj tashkil qilingan edi.
2
 Kiser, Edgar; Aprel Linton (2002 yil dekabr). "Tarixning ilgaklari: erta zamonaviy Frantsiyada davlatchilik va 
qo'zg'olon 67 (6): 889–910-b. 
5 Lyudovik   IX   davrida   Fransiyani   idora   qiluvchi   markaziy   boshqarma   tashkil
topdi,   u   qirollik   kengashi   deb   atalardi.   U   doimiy   ishlaydigan   qirollik
tekshiruvchilar   (amaldorligini)   joriy   etdi,   bu   revizorlar   joylarga   borib,   qirol
amaldorlarini tekshirib, yо‘l qо‘yilgan kamchiliklar tо‘g‘risida Kengashga axborot
berib turardilar.
U sud islohoti natijasida yangi tartiblar joriy qildi;
1) Feodal sudi hukmi ustidan qirol sudiga arz qilishi mumkin.
2)   Odam   о‘ldirganlik,   talonchilik,   birovning   mulkiga   о‘t   qо‘yish,   soxta   pul
ishlab chiqarish bilan bog‘liq jazolar qirol sudida kо‘rib chiqiladigan bо‘ldi.
3) Feodallar о‘rtasidagi о‘zaro urushlar ta’qiqlandi. “Qirolning qirq kuni” deb
atalgan   tartib   joriy   qilindi.   Unga   kо‘ra,   bir-biri   bilan   janjallashgan   feodallarning
zaif   tomoni   40   kun   ichida   qirolga   arz   qilib,   qanday   sabablar   bilan   nizo   kelib
chiqqanligi, nizoni adolatli yо‘l bilan hal qilishni sо‘rab, yordam sо‘rashi mumkin
edi.Bu paytda kuchli tomon urush ochishga haqqi yо‘q edi.
Lyudovik   IX   ning   nevarasi   Filipp   IV   Chiroyli   (1285—1314)   Kapetinglar
dinastiyasining uchinchi yirik vakili edi. Filipp IV ning inglizlar bilan olib borgan
kurashi   Langedokni   (Tuluza   grafligi),   1308-1309   yillari   Akvitaniyaning   bir
qismini,     1285   yili   Ispaniya   bilan   chegaradosh   bо‘lgan   Navarra   qirolligini   va
Fransiyaning janubi-sharqidagi Lion viloyatini qirollik domeniga qо‘shib oldi. 
1307   yili   mamlakat   markazidagi   Lionni   qо‘shib   olinishi   Fransiyani
markazlashtirishdagi muhim qadam bо‘ldi.   Filipp IV   qirollik davrining boshidan
to   oxirigacha   о‘sha   zamondagi   Shimoli-g‘arbiy   Yevropaning   sanoat   о‘lkasi
hisoblangan Flandriyani egallashga harakat qildi. 
  Kurtra   yonidagi   jangda   Gent   va   Bryugge   hunarmandlari   bilan   Flandriya
dehqonlari   1302  yilda   fransuz   ritsarlarini   qattiq  mag‘lubiyatga  uchratdilar.  Biroq,
bu   muvaffaqiyatsizliklarga   qaramay,   qirol   qо‘shinlari   1305   yilda   Lilla   yonidagi
6 jangda   flandriyaliklarga   zarba   berganlaridan   sо‘ng,   Flandriyaning   bir   qismi   qirol
domeniga   qо‘shib olindi.
Flandriya   urushi   vaqtida   xarajatlarning   g‘oyatda   kо‘payib   ketganligi,
shuningdek, qirol saroyida ortiqcha isrofgarchilikka yо‘l qо‘yilganligi tufayli XIV
asr   boshlarida   Fi lipp   IV   ning   moliyaviy   ishlari   tamomila   izdan   chiqdi.   Qirol   har
qanday   yо‘llar   bilan   daromadlarini   kо‘paytirmoqchi   bо‘ldi.   U   shaharlardan   pul
qarz   olib,   odatda   uni   qaytarmasdi,   talonchilik   maqsadida   yahudiylarni
mamlakatdan   haydab   yuborib,   nohaq   soliqlar   olib   bо‘lgandan   sо‘ng,   yana   ularni
mamlakatga kirgizardi, u tanga-chaqani buzib, buning oqibatida fransuz savdosini
izdan   chiqarib   yubordi,   qirollikka   qarashli   yer-mulklardagi   dehqonlarni   katta   haq
tо‘lash evaziga ozodlikka chiqishga majbur qilardilar.         
Papa ruhoniylarning qirolga biror-bir soliq tо‘lashni va graf Flandriyskiy Filipp
IV ustidan papaga shikoyat qilganligi uchun papa Filipp IV ga Flandriyaga qarshi
urushni   tо‘xtatishni   talab   qildi.   Papaning   aralashuviga   javoban,   Filipp   IV   1302
yilda  uch toifa:   ruhoniylar, dvoryanlar  va  shaharliklar  (har bir shahardan 2 tadan)
vakillari ishtirokida   General shtatlarni   chaqiradi   ( General shtatlar   degan nom
–   “yalpi   toifalar”   –( Etats   Generaux )   deb   nomlanishi   keyinchalik   1484   yildan
boshlab   qо‘llana   boshlangan )     va   ularga   qirol   bilap   papa   о‘rtasidagi   janjalni
muhokama   qilishni   taklif   etdi.   General   shtatlar   papaning   Fransiyaning   ichki
ishlariga aralashuvini qoraladi.
Jamoatchilik   kо‘magiga   tayangan   Filipp   IV,   papalikka   qar shi     zо‘ravonlik
tadbirlarini qо‘llashga   о‘tdi.
Papaning   Fransiyaga   yuborgan   legati   (vakili),   qirol   buyrug‘i   bilan   qamoqqa
olindi.   Filipp   IV   papani   lavozimidan   chetlatish   harakatini   boshlab,   о‘z   agentlari
Nogareni   va   Plezianlarni   Rimga   yuboradi.   Ular   pulni   ayamasdan   papaning
Italiyadagi   siyosiy   raqiblarini   о‘z   tomoniga   og‘dirib,   1303   yil   sentabrda
Bonifatsiyning   Anani   shahridagi   qarorgohiga   bostirib   kirib,     uni   uy   qamog‘iga
oladi. Papaning tarafdorlari bir necha kundan sо‘ng uni qutqaradi.  Lekin keksayib
7 qolgan Bonifatsiy bu tahqirlarni kо‘tara olmay kо‘p о‘tmasdan vafot etadi. Filipp
IV   ning   tazyiqi   bilan,   1305   yili   Bordr   arxiyepiskopi   Kliment   V   papa likka
saylanadi.   Kliment   V   Rimda   istiqomat   qilishdan   xavfsirab,   о‘z   rezidensiyasini
Fransiyaga kо‘chirdi. Dastlab u Lionda, keyin Avinyon shahriga kо‘chib keldi, va
u yerda papalar deyarli 70 yil davomida (1309—1378) istiqomat qilishdi 3
.
Qirolning   papa   bilan   qilgan   mojarosi   munosabati   bilan   birinchi   marta
chaqirilgan General shtatlar, keyin Filipp IV davrida 1308 va 1313—1314 yillarda
yig‘ildi,   bunda   tanga-pullarni   zarb   etish   va   uning   tarkibidagi   nodir   metallning
miqdorini aniqlash masalalari muhokama qilindi.
  Doimo   moliyaviy   qiyinchiliklarni   boshidan   kechirgan   Fi lipp   IV,   har   safar
yangi soliqlar yig‘ishga rozilik berishni shtatlarga taklif etardi. 1308-1309 yillarda
qirol   qizi   Izabellaning   nikoh   tо‘yiga   ketadigan   xarajatlarni   qoplash   uchun   ayrim
grafliklar   va   gersogliklardan   ed   deb   atalgan   soliq   yig‘ishga   ruxsat   berish   uchun
muzokaralar olib boradi.                   
1337 yildan 1453 yilgacha goh tо‘xtab, goh davom etgan Yuz yillik urush ikki
qо‘shni   feodal   davlatning   tо‘qnashuvi   bо‘lib,   ularning   har   biri   bu   vaqtga   kelib
siyosiy jihatdan markazlab, va katta moddiy mablag‘larni qо‘lga kiritgan edi.
  Flandriyadan   inglizlar   bu   yerda   kо‘p   daromadlar   olardilar.   Flandriya
masalasida  Angliya bilan Fransiya о‘rtasida nizo chiqdi. 
3
 Andryu Latham (2019 yil aprel). "O'rta asr geopolitikasi: Papa Boniface VIII va Frantsiya qiroli Filipp IV 
o'rtasidagi ziddiyat". 89-b. 
8 1.2. General shtatlarning tashkil topishiga zamin yaratgan omillar.
Filipp IV 1328 yilda vafot etadi. Ingliz qiroli Eduard III Filipp IV ning qizidan
nabirasi   sifatida   Fransiya   taxtiga   о‘z   da’vosini   e’lon   qilishi   urush   chiqishiga
bahona   bо‘ldi.   Fransiyada   esa   Xlodvig   davridan   qolgan   yer-mulkni   tojni   erkak
merosxо‘rga   qoldirish   mumkinligi   haqidagi   qonunni   rо‘kach   qilishib,   “Sali
haqiqati” ga asoslanib, Eduard III ning talabini rad etishadi. 
 Urushning bosh sababi esa shimoliy Flandriya uchun talashish edi. Urush 1337
yili   inglizlarning   shimoldagi   qator   muvaffaqiyatlari   bilan   boshlanadi.   Ular   1340
yili   Fransiya   sohillaridagi   Sleys   dengiz   jangida   g‘olib   chiqadilar.   Dengizda
qozonilgan bu g‘alaba ingliz flotini dengizda hukmron qilib qо‘ydi. 
  Inglizlar   bilan   fransuzlar   о‘rtasidagi   quruqlikdagi   jang   Pikardiyadagi   Kresi
yonidagi 1346 yil gi jang edi, bu jangda fransuz  qо‘shinlari talafot  kо‘rib, Eduard
III   boshchiligidagi   ingliz   qо‘shinlari   tо‘la   g‘alabaga   erishdilar,   bu   jang   о‘rta
asrlardagi   eng   mashhur   janglardan   biri   edi.     Fransuzlarning   yengilishining   asosiy
sababi, fransuz ritsarlarining umumiy safda turib jang qilishga qobiliyatsizligi edi.
Ingliz   qо‘shinlari   orasida   ajoyib   о‘q-yoy   otuvchilarning   borligi   ularning   qо‘lini
balandga   olib   keldi.   Bu   g‘alabalardan   sо‘ng   inglizlar   1347   yili     Angliyadan   jun
keltiriladigan muhim port bо‘lgan Kaleni egallashadi 4
.
Janubi-g‘arbda inglizlar Gnen va Gaskonni egallab, noiblikka  Eduard III ning
“qora   shahzoda”   nomini   olgan,   ritsarlik   jasoratligi   bilan   dong   qozongan   о‘g‘li
Eduard   tayinlangan.   Qora   rangli   sovut   kiygan   shahzoda   Bordoda   joylashib,
Fransiyaning markaziy viloyatlariga talonchilik bosqinlari uyushtirgan. Navbatdagi
bosqindan   qaytayotganda   1356-yili     uning   qо‘shini   Puatye   yaqinida   son   jihatdan
ustun fransuzlarga duch keladi. 
Bu   jangda   fransuz   feodallari,   ritsarlari   asir   qilib   olindi.   Bu   jangda   umumiy
yо‘qotishlar 5-6 ming kishini tashkil qilib, ularning yarmini ritsarlar tashkil qilgan.
4
 Andryu Latham (2019 yil aprel). "O'rta asr geopolitikasi: Papa Boniface VIII va Frantsiya qiroli Filipp IV 
o'rtasidagi ziddiyat". 12-b.
9 General   shtatlarning   bu   barcha   talablari   1357   yilgi   “Buyuk   mart   ordonansi”
nomi   bilan   rasmiylashtirilib,   dofin   1357-yil   3   martda   imzo   chekdi   va   bu   hujjat
Angliyadagi   “Buyuk   Erkinlik   xartiyasi”ga   о‘xshab,   general   shtatlar   talablaridan
kelib chiqqan qarorlardan iborat edi. 
Uchinchi toifaning «о‘zboshimchaligi»dan g‘azablangan saroy feodallari Etyen
Marsel va harakatning boshqa rahbarlariga nisbatan jazo choralari qо‘llashni qattiq
talab   qildilar.   Dofin   о‘zi   imzo   chekkan   mart   ordonansini   bajarishga   rо‘yxush
bermadi. Shundan keyin 1358 yilning 22 fevralida Parijda qо‘zg‘olon kо‘tarildi, bu
qо‘zg‘olonni   Marsel   tarafdorlari   tayyorlagan   edi.   Parijning   3   mingga   yaqin
hunarmandlari   qirol   maydoniga   tо‘planib,   saroyiga   bostirib   kirdilar.   Dofinning
ikkita bosh maslahatchisi о‘ldirildi. Marselning о‘zi bosh maslahatchi bо‘lib oldi.
  1358   yil   bahorida,   Parijning   shimoliy   rayonida   dehqonlarning   katta
qо‘zg‘oloni tayyorlanar edi, bu qо‘zg‘olon Jakeriya qо‘zg‘oloni degan nom   oldi.
Jakeriya   qо‘zg‘oloni   bо‘lgan   davrda   dehqonlarning   ahvolini   quyidagicha
kо‘rish mumkin;
1) XIII asrda Fransiyada qishloq xо‘jalik mahsulotlari kо‘payishi bilan
parallel   ravishda   dehqonlarni   krepostnoylikdan   ozod   qilish
harakatlari   tezlik   bilan   olib   borildi.Ayrim   dehqonlar   pul   berish
evaziga   о‘z-о‘zini   sotib   olish   erkinlikka   chiqish   imkoniyatiga   ega
bо‘ldilar.Buning natijasida krepostnoy dehqonlari (servlar)ning ozod
villanlarga   (ya’ni   haq   tо‘lab   shaxsiy   ozodlikka   chiqqan   sobiq
servlar-villanlar)   deyilgan,   о‘tish   jarayoni   yuz   berdi.Juda   kо‘p
dehqonlar о‘z xо‘jaliklarini erkin yurita boshladilar.
2) Yuz   yillik   urush   munosabati   bilan   fransuz   dehqonlarining   ahvoli
keskin   og‘irlashdi.   Inglizlar   armiyasi   Fransiya   hududida   о‘zini
uyidagidek harakat qilardi. Ayniqsa, urush harakatlarining dehqonlar
yelkasiga   tushishi   va   armiyaning   oziq-ovqatlar   bilan   asosan   ular
10 tomonidan   ta’minlanishi   dehqonlar   ommasining   iqtisodiy   ahvolini
og‘irlashtirdi.
3) Ayniqsa   urushlar   о‘rtasidagi   tanaffuslar   vaqtida   fransuz
dehqonlarining ahvoli yanada og‘irlashdi.Chunki, ham fransuzlarga,
ham   inglizlarga   yollangan   askarlar   tinchlik   shartnomasi   tuzilgan
vaqtda   ishsiz   qolardi   va   bu   davrda   ular   aholini   talash   bilan   kun
kechirar edi.
4) Dehqonlarning dvoryanlarga nisbatan  g‘azabi  kundan-kun kuchayib
borar edi.
       1358 yil may oyining oxirlarida Bove okrugida qо‘zg‘olon boshlanib, u keyin
Sena,   Marna   va   Uaza   daryolari   havzasidagi   rayonlarga   yoyildi.   Il   de   Frans,
Pikardiya va Shampan dehqonlari qо‘zg‘aldilar.
Qirol Ioann Londondagi asirlikda vafot etgandan keyin uning merosxо‘ri dofin
Karl   Karl   V     nomi   bilan   (1364-1380)   yillarda   boshqardi.U   hokimiyat   tepasiga
kelgandan   sо‘ng,   avvalo   inglizlar   bilan   sulh   tuzdi.   1360-yilgi   Bretan   sulhiga
binoan Fransiyaning shimoli-g‘arbidagi kо‘p hududlar inglizlarga berildi, fransiya
urushni davom ettirishga ojiz bо‘lganligidan shunday qilishga majbur edi.
Karl V shtatlarni chaqirishga barham berdi. Uning harbiy islohotlari natijasida
qirollikning   yirik   harbiy   otryadlari   tuzildi,   120   ta   kemadan   iborat   harbiy   flot
qurildi, fransuz qо‘shinida tо‘plar paydo bо‘ldi.                                 
Harbiy islohot natijalari urushning borishida darhol namoyon bо‘ldi.1369-yilda
urush   harakatlari   boshlanib   boshlanib   ketganidan   sо‘ng,   bu   harakatlar   inglizlar
uchun   muvaffaqiyatsiz   bо‘lib   chiqdi.   Karl   V   ning   iste’dodli   bosh   qо‘mondoni
Dyugeklen,   tez-tez   va   tо‘satdan   harakat   qilib,  inglizlarni   birin-ketin   Nor mandiya,
Puatye   va   Giyendan   surib   chiqardi.   Dyugeklen   qasrlarni   qamal   qilishda
artilleriyadan foydalandi. U 200 dan ziyodroq qal’alarni dushmandai tozaladi. 1380
yil da   inglizlar   qо‘lida   jami   bо‘lib   bir   nechta   sohil   bо‘yi   shaharlari   qolgan   edi.
Urush asta-sekin sо‘na bordi. Karl V va Dyugeklen vafotidan keyin, 1396 yilda 28
yilga chо‘zilgan yarashish ahdi tuzildi.
11   XIV   asrning   oxiri   —   XV   asrning   boshlari   Fransiyada   yangi   siyosiy   inqiroz
zamoni bо‘ldi. Karl  V ning о‘g‘li Karl VI  (1380—1422) 12 yoshida qirol  bо‘ldi.
90-yillarning   boshlarida   u   ruhiy   kasallikka   chalinib   qoladi   va   saroy   ayonlari
qо‘lida   qurolga   aylanadi.   Mamlakatni   zodagonlarning   ikki   guruhi   navbat   bilan
boshqargan. 
Ulardan birini qirolning amakisi, Burgundiya   gersogi boshqarsa, ikkinchisiga
Karlning ukasi-Orlean gersogi va graf Armanyak  yetakchilik qilganlar. 
Butun Fransiya bir-biriga raqib guruhlarga bо‘linib ketdi. Burgundiya gersogi
partiyasiga   qarshi   1411yildan   boshlab,   Orleanskiyning   qaynotasi   graf   Armanyak
boshchiligida   kurash   boradi.   Har   ikkala   tо‘da   navbati   bilan   hokimiyat   tepasiga
chiqib   olib,   davlat   mablag‘larini   talon-taroj   qildi,   qirollikka   qarashli   mulklarni
bosib oldi, shaharlarni taladi.
  Burgundlar va armanyaklar kurashi avj olgan bir paytda ingliz qiroli Genrix V
30 ming kishilik qо‘shin bilan Fransiyaning shimoliga kelib tushadi. Fransuzlarda
100   ming   kishilik   qо‘shin   bor   edi-yu,   lekin   ularning   harbiy   mahorati   g‘oyat   past
edi. 1415 yil kuzida Azenkurga yaqinidagi jangda, fransuzlar qattiq mag‘lubiyatga
uchradilar.
  Gersog Orleanskiy inglizlarga asir tushadi. Inglizlar  Parijga yaqinlashib borib,
gersog   Burgundskiy   k о ‘magida   qirol   Karl   VI   hukumatini   juda   tahqirli   sulh
shartlarini   qabul   qilishga   majbur   etdilar.   1420   yilgi   Trua   shartnomasiga   k о ‘ra,
Angliya bilan Fransiya umumiy qirol q о ‘l ostida bitta qirollikka birlashdilar. Karl
VI   ning   qizi   malika   Yekaterinaga   uylangan   Genrix   V   har   ikkala       mamlakatning
qiroli  b о ‘lishi   kerak   edi.
1422 yil avgust oyining oxirida Genrix V 36 yoshida t о ‘satdan vafot etadi, shu
yilping oktabrida keksa qirol Karl VI vafot etadi. Ingliz-fransuz qirolligi tarafdori
b о ‘lgan Burgundiya t о ‘dasi Genrix   V ning 10 oylik  о ‘g‘li Genrix VI ni Angliya va
Fransiyaning qiroli deb e’lon qildi. Armanyaklariing «milliy» fransuz t о ‘dasi dofin
Karlni   Karl   VII   nomi   bilan   qirol   deb   e’lon   qildi.   Luara   daryosining   janubida
12 kichkina Burj  shahri  bir  necha yilgacha   Karl  VII    ning   poytaxti    b о ‘lib     qoldi.
Karl VII ni  “ Burjning qiroli ”  deb masxara qilardilar.
О‘z   manfaatlarini   kо‘zlagan   Burgundiya,   Bretan   gersogliklari   inglizlar
tomoniga   о‘tib   ketgan   bir   paytda,   oddiy   xalq   kо‘tarilib   bosqinchilarga   qarshi
partizanlik urushi boshlanadi. 
  Xudda   mana   shunday   Fransiya   uchun   hayot-mamot   davrida   tarix   sahnasiga
Janna d Ark chiqadi. Janna d Ark 1412 yili  Shampan va Lotaringiya chegarasidagi
Domremi qishlog‘ida Jon Dorn degan dehqon oilasida tug‘ilgan.
1429-yilning yanvarь oyida Janna amakisi Dyuran Laksar bilan uydan qochib
chiqib, inglizlarga qarshi kurashayotgan fransuz armiyasiga kelib qо‘shiladilar. Bu
yerda Janna uni taxt vorisi Karl huzuriga kuzatib qoyishlarini sо‘raydi va faqatgina
u Fransiyani ozod qilib, qirolga toj kiydira olishini aytadi 5
.
 1429 yilning martida Karl VII ning qasrlaridan birida uni qirol qabul qiladi. U
ritsarlik qurol-aslahasini taqib, otda qо‘shinni aylanib chiqib, Orlean yonida urush
harakatlarini   boshlashga   da’vat   etadi.   Janna   fransuz   qо‘shini   ichida   intizomni
kо‘tarishga   chaqirdi   va   dushman   bilan   kurashda   о‘zi   katta   pahlavonlik   kо‘rsatdi.
Orlean 1429 yilning 5 mayida ozod qilindi va Jannani «Orlean qizi» deb atashdi.
  Janna   Karlga   Reyms   shahrida   toj   kiyish   marosimini   о‘tkazishga   maslahat
berdi. Karl VII ning toj kiyish marosimi muvaffaqiyatli о‘tdi. Sо‘ngra, Janna urush
harakatlarini   tezlatish   va   Parij   tomonga   yurish   qilishni   qattiq   turib   qirolga   taklif
etdi. Ritsarlarcha kiyingan Jannaning harbiy bо‘linmasi Orleanga yо‘l oladi. 
Yepiskop   Kashon   boshchiligidagi   sud   Jannani   afsungarlikda   ayblaydi.     Karl
VII Jannani о‘limdan qutqazishni   xayoliga ham keltirmaydi. Tribunal tomonidan
dahriylikda ayblangan Janna d Ark 1431 yilning 30 mayida  Ruan shahri markaziy
maydonida   gulxanda   yoqib   yuboriladi.   Inglizlar   Jannani   inkvizitsiya   yordamida
о‘ldirishdi,   lekin   uning   g‘oyasini   yо‘q   qila   olmadilar.   Janna   yoqilgan   joyda
о‘rnatilgan oq but bugunga qadar ham mavjud. 
5
  Robin, Larsen va Levin. Uyg'onish davridagi ayollar entsiklopediyasi: Italiya, Frantsiya va Angliya. 42-b.
13 Lyudovik   XI   Lotaringiya   feodallarini   va   Shveysariya   ittifoqi   kantonlarini
gersog   Burgundskiyga   qarshi   gij-gijladi.   1477   yili   Nansi   yonidagi   jangda   Karl
Jasur   mag‘lubiyatga   uchradi   va   о‘ldirildi.   Karl   Jasurga   qarashli   Flandriyani   va
Niderlandiyadagi   boshqa   mulklarni   uning   Avstriya-Germaniya   shahzodasi
Maksimilian   Gabsburgga   erga   tekkan   qizi   Mariya   Burgundskaya   о‘ziga   meros
qilib oldi. 
Lyudovik XI  Burgundiya masalasini  hal  qilib, isyonchi  feodallarning bemalol
adabini   berdi.   Ular   birin-ketin   qamoqqa   olinib,   qiynoqqa   va   azobga   solindi,   bir
qismi   qatl   qilindi.   Shular   orasida   Armanyaklar   xonadoni   butunlay   halok
bо‘ldi.Shuning uchun ham  Lyudovik XI ni sira yoqtirmas va undan qо‘rqar edilar.
Uni har qanday diplomatik fitnalar yо‘li  bilan nozik о‘rgimchak uyasi  yasab,  shu
uyaga raqibini aldab ilintiruvchi makkor о‘rgimchakka о‘xshatardilar.
Lyudovik XI ning о‘g‘li Karl VIII (1483—1498) mustaqilligini hamon saqlab
qolgan sо‘nggi Bretan gersogligini qо‘shib oldi (1491 y).
  Karl   VIII     1491   yili   Bretan   gersogining   qizi   Annaga   uylanishi   bilan,   Fransiya
qirolligining   markazlashishi   yakun   topadi.   XV   asr   oxirida   Fransiyada   mutloq
monarxiyaga  asos   solinadi.   XVI   asr  boshlariga     kelib Fransiya  Yevropadagi  eng
katta   va   eng   markazlashgan   qirolliklardan     biriga       aylandi.   Fransiya     tarixida
aytilishicha,   har   bir   masala   majlisning   har   bir   palatasi   tomonidan   alohida   ko‘rib
chiqilgan.   Qaror   ko‘pchilik   ovoz   bilan   qabul   qilindi.   Nihoyat,   uch   palataning
qo‘shma   majlisida   ma’qullandi.   Va   ularning   har   biri   faqat   bitta   ovozga   ega   edi.
Bunday  sharoitda   imtiyozli  tabaqalar  (dvoryanlar,  ruhoniylar)  doimo  ko‘pchilikni
qo‘lga   kiritdilar.   Ularning   o‘zaro   kelishib   olishlari   hech   narsaga   arzimaydi.
Fransiya   dagi   General   shtatlar   Britaniyadagi   parlament   kabi   doimiy   organ   emas
edi. Ularni chaqirish chastotasi belgilanmagan. Qirol shtatlarni o‘z xohishiga ko‘ra
yig‘di.   General   Estatesni   chaqirish   ko‘pincha   turli   xil   to‘ntarishlar   va   siyosiy
beqarorlik   davrida   sodir   bo‘lgan.   Munozaralar   ro‘yxatisavollar   va
uchrashuvlarning   davomiyligi   qirol   tomonidan   belgilandi.   Urush   e'lon   qilish,
tinchlik o‘rnatish va boshqa muhim mavzular bo‘yicha shtatlarning fikrini bildirish
14 uchun   umumiy   shtatlar   chaqirildi.   Podshoh   ba'zan   maslahatlashar,   turli   qonun
loyihalari   bo‘yicha   majlisning   pozitsiyasini   bilib   oldi.   Biroq,   Bosh   shtatlarning
qarorlari   majburiy   emas   va   maslahat   xarakteriga   ega   edi.   Uchrashuvlarni
chaqirishning   eng   keng   tarqalgan   sababi   tojning   pulga   shoshilinch   ehtiyoji   edi.
Frantsuz qirollari ko‘pincha mulklarga moliyaviy yordam so‘rab murojaat qilishdi.
Yig‘ilishlarda   o‘sha   paytda   faqat   bir   yilga   joriy   qilingan   navbatdagi   soliqlar
muhokama   qilindi.   Faqat   1439   yilda   qirol   Charlz   VII   doimiy   to‘lov   -   qirollik
talislarini undirish huquqini oldi. Biroq, agar gap qo‘shimcha soliqlar haqida ketsa,
yana   General   shtatlarni   yig‘ish   kerak   edi.   Shtat   generallari   tez-tez   qirollarga
shikoyat,   norozilik   va   iltimoslar   bilan   murojaat   qilishardi.   Ularda   turli   takliflar
berish, qirol amaldorlari va ma’muriyatning harakatlarini tanqid qilish odat tusiga
kirgan.   Ammo   general   shtatlarning   so‘rovlari   va   qirol   so‘ragan   moliyalashtirish
bo‘yicha   ularning   ovoz   berish   natijalari   o‘rtasida   to‘g‘ridan-to‘g‘ri   bog‘liqlik
bo‘lganligi  sababli,  ikkinchisi  ko‘pincha ularga rozi  bo‘lgan.Umumiy assambleya
qirol   hokimiyatining   odatiy   quroli   emas   edi,   garchi   bu   uning   mamlakatdagi
mavqeini mustahkamlashga va o‘zini mustahkamlashga yordam bergan bo‘lsa-da.
Ko‘pincha   davlatlarunga   kerakli   qarorlarni   qabul   qilishni   istamay,   tojga   qarshi
chiqdi.   Sinf   yig‘ilishi   xarakter   ko‘rsatganida,   monarxlar   uzoq   vaqt   davomida   o‘z
chaqiruvlarini   to‘xtatdilar.   Masalan,   1468-1560   yillar   uchun.   shtatlar   faqat   bir
marta,   1484   yilda   yig‘ilgan.   Roy   alti   deyarli   har   doim   Bosh   shtatlardan   to g riʻ ʻ
qaror   qabul   qilishga   intilgan.   Ammo   bu   majlis   har   doim   shohlarga   so‘zsiz
bo‘ysungan  degani  emas.  Qirollik va shtatlar o‘rtasidagi  eng jiddiy ziddiyat  1357
yilga to‘g‘ri keladi. Bu Parijdagi shahar qo‘zg‘oloni paytida, qirol Iogann inglizlar
asirida bo‘lganida sodir bo‘ldi.
General   shtatlarning   ishida   asosan   shaharliklar   vakillari   qatnashgan.   Ular
“Buyuk   mart   farmoni”   deb   nomlangan   islohotlar   dasturini   ishlab   chiqdilar.
Hokimiyatga   ajratilgan   mablag‘evaziga   ular   soliq   yig‘ish   va   mablag‘larning
sarflanishini   podshohning   ruxsatisiz   bu   masalalarni   yiliga   uch   marta   muhokama
qilishi   kerak   bo‘lgan   majlis   nazorat   qilib   borishini   talab   qildilar.   Favqulodda
15 vakolatlarga   ega   bo‘lgan   ishtirokchilar   orasidan   islohotchilar   saylandi:   qirol
amaldorlari   faoliyatini   nazorat   qilish,   ularni   ishdan   bo‘shatish   va   jazolash   (o‘lim
jazosigacha). Ammo general shtatlarning moliyani o‘ziga bo‘ysundirishga urinishi
muvaffaqiyatli   bo‘lmadi.   Parijdagi   qo‘zg‘olon   va   dehqonlar   qo‘zg‘oloni
bostirilganidan so‘ng, toj islohotga oid barcha talablarni rad etdi.
Mamlakatning   ayrim   hududlarida   (Flandriya,   Provans)   XIII   asr   oxirida.
mahalliy   sinf   assambleyalari   shakllana   boshlaydi.   Avvaliga   ularni   kengashlar,
parlamentlar   yoki   oddiygina   uchta   mulk   vakillari   deb   atashgan.   Biroq   15-asrda
“davlatlar”   atamasi   ularda   mustahkam   o rin   oldi.   Bu   vaqtga   kelib   ular   deyarliʻ
barcha   viloyatlarda   mavjud   edi.   XVI   asrda   esa   “davlatlar”   atamasiga   “viloyat”
so‘zi   qo‘shila   boshlandi.   Yig‘ilishlarga   dehqonlar   tabaqasi   kiritilmadi.   Mahalliy
feodal   zodagonlar   tomonidan   haddan   tashqari   ta'sirlangan   ayrim   mintaqaviy
davlatlarga   qirollar   qarshilik   ko‘rsatishlari   odatiy   hol   emas   edi.   Masalan,
Languedoc,   Normandiya   va   boshqalarda   General-shtatlar   yirik   feodallarning
vakolatlari   qirolning   o z   kuchidan   unchalik   kam   bo lmagan   sharoitda   yaratilgan.	
ʻ ʻ
Yig‘ilish mahalliy hukmdorlarga qulay muvozanat edi. O‘sha paytda ularning o‘z
qo‘shinlari bo‘lgan, o‘z tangalari zarb qilingan va tojga ozgina bog‘liq edi. Biroq,
qirol hokimiyati vaqt o‘tishi bilan kuchayib bordi. Frantsuz monarxlari asta-sekin
markazlashgan   vertikalni   qurib,   o‘z   ta'sirini   kuchaytirdilar.   XV   asrda   qirollik
kuriyasi  negizida qonunchilar, shuningdek, ma'naviy va dunyoviy zodagonlarning
24 ta eng oliy vakillaridan iborat Buyuk Kengash tuzildi. U har oy yig‘iladi, ammo
qarorlar maslahat xarakteriga ega edi. Xuddi shu asrda general-leytenant lavozimi
paydo bo‘ldi. Ular qirol tomonidan viloyatlar yoki bailjalar guruhlarini boshqarish
uchun oliy zodagonlar vakillari orasidan tayinlangan. Markazlashtirish shaharlarga
ham   ta'sir   qildi.   Qirollar   fuqarolarni   turli   huquqlarda   cheklash,   ilgari   chiqarilgan
nizomlarni o‘zgartirish imkoniyatiga ega bo‘ldilar.
Toj   ham   sud   tizimini   birlashtirdi.  Bu   ruhoniylarning   ta'sirini   kamaytirishga
imkon   berdi.   Doimiy   soliq   undirish   huquqi   qirol   hokimiyatini   yanada
16 mustahkamladi.   Karl   VII   aniq   qo‘mondonlik   zanjiri   va   markazlashtirilgan
rahbarlik bilan muntazam armiya tashkil qildi. Bu esa o rta asrlardagi Fransiyaningʻ
yirik feodallarga kamroq qaram bo lib qolishiga olib keldi.	
ʻ
Barcha   hududlarda   doimiy   garnizonlar   va   harbiy   tuzilmalar   paydo   bo ldi.	
ʻ
Ular mahalliy feodallarning har qanday itoatsizligi va nutqlarini to‘xtatishlari kerak
edi.   Parij   parlamentining   davlat   ishlariga   ta'siri   sezilarli   darajada   oshdi.   Toj,
shuningdek, nomdorlar kengashini tuzdi, unda faqat mulkning eng yuqori vakillari
(dehqonlardan tashqari)  o‘tirdilar. Uning roziligi  bilan yangi  soliqlar  joriy etilishi
mumkin   edi.   Qirol   hokimiyatining   kuchayishi   natijasida   Fransiya   dagi   general
shtatlar asta-sekin o‘z ahamiyatini yo‘qotdi.
General   shtatlar,   Fransiya   da   inqilobdan   oldingi   monarxiya,   uchta   "mulk"
yoki podshohlik buyruqlarining vakillik yig‘ilishi: ruhoniylar (birinchi hokimiyat)
va zodagonlar (ikkinchi mulk) - imtiyozli ozchiliklar - va uchinchi. Aholining ko‘p
qismini ifodalagan mulk.
General  shtatlarning  kelib chiqishi  maslahat   va yordam  an'analarida  va  13-
asrda   korporativ   vakillikning   rivojlanishida   topilgan.   Uch   mulk   vakillarining
birinchi  milliy assambleyasi  1302 yil  10 aprelda  Parijdagi  Notr-Damda  Filipp IV
(yarmarka)   va   Papa   Bonifas   VIII   o‘rtasidagi   ziddiyatni   muhokama   qilish   uchun
yig‘ildi.   Assambleya   qirol   tarafida   qattiq   turib   oldi   va   yig‘ilishdan   so‘ng
umummilliy   jamoatchilik   fikri   o‘rganildi.   1308   yilda   uchta   mulk   Templarlarni
bostirish   masalasini   ko‘rib   chiqish   uchun   Turda   yig‘ildi   va   ular   keyingi   yillarda,
xususan, 1316 yilda Lui X vafotidan keyin, qirol vorisligi va moliyaviy masalalar
kun tartibida hukmronlik qilganda, bir necha marta chaqirildi. 1320 yilda Pontoise
va Puitiersda to‘planib, ikkala holatda ham Filipp V ga qirollik g‘aznasini qo‘llab-
quvvatlash uchun subsidiya berishni rad etishdi.
Yuz yillik urush La-Mansh bo yining har ikki tomonida vakillik institutlarini	
ʻ
birinchi o ringa olib chiqdi, biroq o sha vaqtga kelib mulklar frantsuz monarxiyasi	
ʻ ʻ
17 uchun   rozilik   organi   bo lish   uchun   juda   noqulay   (va   o ta   bo ysunmas)   ekanligiʻ ʻ ʻ
ayon   bo ldi.   1355   yilda   Ioann   II   tomonidan   Parijda   Angliyaga   qarshi   urushni	
ʻ
davom ettirish uchun mablag‘ yig‘ish uchun General shtatlar chaqirildi. Urushning
bu   bosqichi   Fransiya     Puatye   jangida   (1356   yil   19   sentyabr)   mag‘lubiyatga
uchraganida   tugadi   va   Jon   inglizlar   tomonidan   asirga   olinadi.   Qirolning   to‘lovini
to‘lash   uchun   mablag‘   to‘plash   vazifasi   qo‘yilgan   General   shtatlar   islohotlarni
taklif   qilish   imkoniyatidan   foydalandi,   ammo   bu   harakatlar   Daupin   Charlz
(keyinchalik Charlz V) tomonidan rad etildi. Parijning taniqli savdogarlaridan biri
Etyen Marsel Charlzni General Estatesga bo‘ysunishga majburlash uchun omadsiz
taklifni   boshladi.   Marselning   hiyla-nayranglari   1358-yilda   shafqatsizlarcha
bostirilgan   dehqonlar   qo zg oloni   Jakkari   bilan   yakun   topdi.Marsel   o sha   yilning	
ʻ ʻ ʻ
iyul   oyida   o ldirilgan.   Toj   to‘liq   nazoratni   tiklaganda,   absolyutizm   ko‘tarildi.	
ʻ
Mulklarda   qolgan   ozgina   kuch   mahalliy   darajada   qo‘llanilgan,   chunki   viloyat
majlislarida   qatnashish   va   boshqarish   osonroq   edi,   shuningdek,   mintaqaviy
odatlarga   rioya   qilish   yaxshiroq   edi 6
.   Lyudovik   XI   1468-yilda   Turda   General
shtatlar faqat bir marta chaqirdi. Uning vafotidan so‘ng 1484-yilda Turda General-
Estates yig‘ildi. Bu muhim yig‘ilish bo‘lib, 250 dan ortiq kishini o‘z ichiga olgan
va   birinchi   marta   qishloqlar   vakillari   ham   bor   edi.   .   Biroq,   bu   juda   oz   narsaga
erishdi va toj 1486 yilda mulklarni qayta yig‘ish haqidagi va'dasini bajara olmadi.
Lyudovik XII o‘zining 17 yillik hukmronligi davrida bor-yo‘g‘i bir marta general-
mulkni chaqirdi. General shtatlar o‘zining asosiy xususiyatlariga ega bo‘ldi, deyish
mumkin, ammo u institut bo‘lmagan va hech qachon bo‘lmaydi.
6
  Robin, Larsen va Levin. Uyg'onish davridagi ayollar entsiklopediyasi: Italiya, Frantsiya va Angliya. 42-b.
18 II BOB. General shtatlarning tashkil topishi
2.1. General shtatlarning tashkiliy tuzilmasi
  Qirollar   butun   Fransiya   bo ylab   doimiy   to g ridan-to g ri   soliq   (quyruq)ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ
undirib   qo yganligi   sababli,   ular   1500-yildan   keyin   oddiy   vaqtlarda   general-	
ʻ
mulksiz ham til topisha olishgan. 1515-1547 yillarda hukmronlik qilgan Frensis I
hech qachon general-mulkni chaqirmagan. , keyinchalik ular faqat inqiroz davrida,
masalan,   16-asr   oxiridagi   Din   urushlari   paytida   uchrashdi.   1614   yilgi   Lyudovik
XIIIning   ozchilik   davrida   o‘tkazilgan   Estates   Generali   tananing   asosiy   zaif
tomonlarini   -   qarama-qarshi   manfaatlar   tufayli   uchta   buyruqning   kelisha
olmasligini   ochib   berdi.   Uchinchi   mulk,   agar   zodagonlar   o‘zlarining   ba'zi
imtiyozlaridan   voz   kechmasalar,   idoralarni   sotishni   bekor   qilishga   rozilik
berishdan   bosh   tortdilar   va   yig‘ilish   hech   qanday   harakatsiz   tugadi.   Bundan
tashqari,   Uchinchi   mulk   uning   a'zolarining   magistratura   yoki   rasmiy   funktsiyalar
(noblesse de robe) orqali dvoryanlikka kirishga moyilligi tufayli buzildi.
General   shtatlarning   navbatdagi   va   oxirgi   majlisi   fransuz   inqilobining
boshida   (1789)   moliyaviy   inqiroz,   keng   tarqalgan   ajitatsiya   va   qirolning
kuchsizlanishi   sharoitida   bo‘lib   o‘tdi.   Uchinchi   hokimiyat   deputatlari   har   qanday
islohotga  urinishda  ikkita  imtiyozli   buyruq  tomonidan bekor   qilinishidan  qo‘rqib,
an'anaviy ijtimoiy tabaqalarga asoslangan vakillik tugashini ko‘rsatuvchi inqilobiy
Milliy Assambleyani (17 iyun) tuzishga olib keldilar.
Shtatlar-General yoki General shtatlar, parhez yoki milliy majlis bo‘lib, unda
bir   millatning   asosiy   mulklari   (ko‘chmas   mulkka   qarang)   -   odatda   ruhoniylar,
zodagonlar   va  shaharlar  (yoki   umumiylar)   -  alohida  organlar   sifatida  ifodalanadi.
Bu nom Niderlandiyada saqlanib qolgan, u erda parlamentning ikki palatasi Bosh
shtatlar   sifatida   tanilgan;   biroq   u   yerda   faqat   nom   saqlanib   qolgan,   chunki   quyi
palata   to g ridan-to g ri   saylov   orqali   butun   xalqni,   yuqori   palata   esa   demokratik	
ʻ ʻ ʻ ʻ
yo l  bilan  saylanadigan  viloyat  mulklarini   ifodalaydi.  Angliya  parlamenti  singari,	
ʻ
Fransiyaning   general-shtatlari   va   boshqa   Yevropa   assambleyalari   ham   qirol
19 kengashidan   yoki   kuriya   regisidan   kelib   chiqqan.   Ispaniya   qirolliklarining
Korteslari,   Muqaddas   Rim   Imperiyasining   parhezlari   va   Bogemiya,   Vengriya,
Polsha   va   Skandinaviya   mamlakatlaridagi   parhezlar   qirollik   kengashlari   sifatida
paydo   bo‘lgan   va   ularning   barchasi   turli   darajada   qirollikning   asosiy   mulklarini
ifodalagan.   Ular   odatda   oldingi   german   yig‘ilishlaridan   o‘sgan   deb   aytishadi.
Ularning kelib chiqishi qanday bo‘lishidan qat'iy nazar, ular turli mamlakatlarda va
16-asrga kelib butunlay boshqacha yo‘nalishlarda rivojlangan. Angliya parlamenti,
Fransiya   general   shtatlari   va   Niderlandiyaning   Birlashgan   provinsiyalari   general
shtatlari   o‘rtasida   o‘xshashlik   juda   kam   yoki   umuman   yo‘q   edi.   Estates
Generalining samarali vakolatlari ham vaqt o‘tishi bilan o‘zgarib turardi. 14-asrda
ular juda ko‘p edi. Qirol nazariy jihatdan umumiy soliq undira olmadi. Hatto tojga
tegishli   bo‘lgan   viloyatlarda   ham,   u   faqat   aholi   ustidan   yuqori   adolatni   saqlab
qolgan   joylarda   undirishi   mumkin   edi,   lekin   yuqori   adolatga   ega   bo‘lgan
lordlarning   fuqarolaridan   emas.   Imtiyozli   shaharlar   odatda   o‘zlariga   soliq   solish
huquqiga   ega   edilar.   Umumiy   soliqlarni   yig‘ish   uchun   qirol   oddiy   va   cherkov
lordlari   va   shaharlarning   roziligini   talab   qildi.   Bu,   ushbu   subsidiyalarni   faqat
vaqtincha va juda qisqa muddatlarga bergan General shtatlar ruxsatiga muhtoj edi 7
.
Natijada, ular tez-tez chaqirilardi va ularning toj ustidan hokimiyati sezilarli bo‘ldi.
Butun   toj   hududida   undiriladigan   ba zi   qirollik   soliqlari   doimiy   bo lib,ʼ ʻ
mulklar   ovozidan   mustaqil   bo lib   qoldi.   Bu   natija   ko‘p   sabablardan   kelib   chiqdi,	
ʻ
xususan, toj "feodal yordami"ning tabiatini o‘zgartirishga va o‘zgartirishga harakat
qildi, bunda  xo‘jayin  feodal  yordamini  talab  qilishi  mumkin  bo‘lgan  hollarda  o‘z
vakolatlari   asosida   umumiy   soliq   undirdi.   uning   vassallaridan.   Masalan,   toj   shu
tariqa yigirma yil davomida Fransiya   qiroli Ioann II ning to‘lovini to‘lash uchun
zarur   bo‘lgan   soliqlarni   ko‘tardi,   garchi   bu   davrda   assambleya   bir   necha   marta
yig‘ilgan   bo‘lsa-da,   General   shtatlar   ovozisiz.   Odat   bu   tendentsiyani   cheklab
qo‘ydi.   15-asrning   ikkinchi   yarmida   asosiy   soliqlar,   dumlar,   yordamchilar   va
gabellar   toj   manfaati   uchun   doimiy   bo‘lib   qoldi.   Ba'zi   hollarda,   1437-   yilda
7
 Llevelin, Jennifer; Tompsontitle, Stiv (2012-11-19). "General mulk". Alfa tarixi: Frantsiya inqilobi. 78-b. 
20 yordamchilar   masalasida   bo‘lgani   kabi,   General   shtatlarning   rasmiy   roziligi   bor
edi.   Yuz   yillik   urushning   tanqidiy   davrlari   katta   qurbonliklar   evaziga   bo‘lsa-da,
General Estatesga yordam berdi. Qirol Ioann II hukmronligi davrida, 1355-yildan
1358   -yilgacha   General   shtatlar   nafaqat   ovoz   berishni,   balki   o‘zlarining
komissarlari   orqali   soliqlarni   boshqarish   va   yurisdiktsiyani   ham   nazorat   qilgan.
Charlz   VII   hukmronligining   birinchi   yarmida   ular   deyarli   har   yili   chaqirilib,   toj
uchun   subsidiyalar   uchun   ovoz   berishgan.   Ammo   kurash   tugagach,   ular
hamyonning kuchidan voz kechdilar.
1484   yildagi   mulklarda,   Lyudovik   XI   vafotidan   so‘ng,   Orlean   gertsogi
Charlz   VIII   ozchilik   davrida   regentlikni   olishga   harakat   qildi.   Estates   Charlzning
singlisi Enn de Boju tomoniga chiqdi va rad etdi.
Uch   orden   deputatlari   soliqqa   tortishni   vaqti-vaqti   bilan   sanksiya   qilish
huquqini   qayta   tiklash   umidida   o‘z   sa'y-harakatlarini   birlashtirdilar.   Ular   dumni
faqat   ikki   yil   davomida   ovoz   berishdi,   shu   bilan   birga   uni   Charlz   VII
hukmronligining   oxirida   erishilgan   miqdorga   kamaytirishdi.   Ular   tojdan   ikki   yil
tugashidan oldin ularni yana chaqirishlarini talab qilishdi va va'da qilishdi. Ammo
bu va'da bajarilmadi va 1560 yilga qadar General shtatlar boshqa chaqirilmadi.[8]
Bu   76   yillik   muvaqqat   davrda   ketma-ket   qirollar   turli   vositalar   yordamida
markazlashgan   davlat   rolini   kengaytirdilar.   16-asrning   o‘rtalarida   davlat
amaldorlari   (mansabdor   shaxslar)   o‘zlarining   to‘rtinchi   tartibini   shakllantirish
variantini   o‘rgandilar,   ammo   ularning   urinishlari   hech   qanday   natija   bermadi,
asosan   ularning   ko‘pchiligi   uchun   zodagon   bo‘lish   jozibadorligi   tufayli.   General
shtatlar 16-asrning ikkinchi yarmida pul tanqisligi, janjallar va din urushlari tufayli
qayta  tiklandi.  1560  yilda  Orleanda,   1561  yilda  Pontua  va  1576  va  1588  yillarda
Bloisda   mulklar   bo‘lar   edi.   1588   yilgilar   Genri   III   tomonidan   davlat   to‘ntarishi
bilan   yakunlandi   va   Liga   chaqirgan   shtatlar   o‘tirdi.   1593   yilda   Parijda   va   uning
asosiy   maqsadi   katolik   qirolini   saylash   bo‘lgan   muvaffaqiyatga   erisha   olmadi.
General   shtatlar   1614   yilda     Parijda   Genrix   IV   vafotidan   keyin   yuzaga   kelgan
21 tartibsizliklar munosabati bilan yana uchrashdi; ammo, ularning bayonlari ularning
yuksak   vatanparvarlik   tuyg‘ularidan   guvohlik   bersa-da,   uchta   orden   o‘rtasidagi
kelishmovchiliklar ularni zaiflashtirdi. Ular o‘z ishlarini yakunlashdan oldin tarqab
ketishdi   va   1789   yilgacha   boshqa   chaqirilmadilar.   General   shtatlar   o‘z   faoliyati
uchun   bir   yoki   uchta   palatani   tashkil   qiladimi,   degan   savolga   kelsak,
konstitutsiyaviy   nuqtai   nazardan   hech   qachon   hal   qilinmagan.   Podshohdan   talab
qilgan narsa - bu podshohning uchta mulkining roziligi, qarori; Ularning qarorlari
umumiy yoki alohida ifodalanganmi, aslida u uchun unchalik ahamiyatli emas edi.
1484 yilgi General Estatesda uchta buyruq uchun umumiy saylovlar o‘tkazildi  va
deputatlar ham o‘zlarining umumiy qarorlariga kelishdi. Ammo 1560 yildan keyin
qoida har bir buyruqni alohida-alohida muhokama qilish edi; 1789 yil 23 iyundagi
qirollik   deklaratsiyasida   (Fransuz   inqilobi   boshlanishida)   hatto   ular   uchta   alohida
palatani   tashkil   qilganligi   ko‘rsatilgan.   Ammo   Nekkerning   1789   yil   chaqiruvi
to‘g‘risida qaror qabul qilingan konseil du roi hisobotida aytilishicha, (23 iyundagi
deklaratsiya   kabi)   umumiy   manfaatlarga   ega   bo‘lgan   masalalar   bo‘yicha   uchta
orden   deputatlari   birgalikda   muhokama   qilishlari   mumkin.   alohida   ovoz   berish
yo‘li bilan buni yoqlab qaror qildi va agar podshoh rozi bo‘lsa.
General shtatlarning o‘ziga xos kuchi tan olingan, ammo uni tez-tez ishlatib
bo‘lmaydigan   turdagi   edi.   Bu,   asosan,   tashkil   etuvchi   kuch   edi.   Fransiya   ning
qadimiy ommaviy huquqida "shohlikning asosiy qonunlari" (lois fondamentales du
royaume) deb ataladigan bir qancha qoidalar mavjud bo‘lsa-da, ularning aksariyati
sof   odat   bo‘lgan.   Ulardan   asosiysi   tojning   vorisligini   belgilovchi   qoidalar   va
tojning   domenini   begonalashtirishni   taqiqlovchi   qoidalar   edi.   Podshoh,   garchi
uning   qudrati   eng   yuqori   bo‘lsa   ham,   ularni   bekor   qila   olmadi,   o‘zgartira   olmadi
yoki   buzolmadi.   Ammo   u   buni   General   shtatlar   roziligi   bilan   qilishi   mumkinligi
tan   olingan.   Mulk   ma'lum   bir   holatda   qirolga   asosiy   qonundan   voz   kechishi
mumkin   edi;   ular   hatto   qirol   bilan   kelishgan   holda   yangi   asosiy   qonunlar   ham
ishlab   chiqishlari   mumkin   edi.  1576   va  1588   yillardagi   Blois   mulklari   bu   borada
to‘liq   ishonarli   pretsedentlarni   taklif   qiladi.   Hugh   Capet   nasli   yo‘q   bo‘lib   ketgan
22 taqdirda,   yangi   qirolni   saylash   general-shtatlarning   vazifasi   bo‘lishi   umume'tirof
etilgan edi.
1614-yilgi   General   shtatlar   bir   yarim   asrdan   ko‘proq   vaqt   davomida   oxirgi
ekanligini   isbotladi.   Haqiqatan   ham   Louis   XIIIning   ko‘pchiligida   yangi   chaqiriq
bo‘lib   o‘tishi   e'lon   qilindi   va   hatto   saylovlar   munosabati   bilan   xatlar   ham
chiqarildi,   ammo   bu   hech   qanday   natija   bermadi.   Mutlaq   monarxiya   asta-sekin
aniq o‘rnatildi va General shtatlar instituti bilan mos kelmaydigan ko‘rinadi. Biroq,
liberal   fikrlar,   Lui   XIV   dan   keyin   frantsuz   taxtiga   o‘tirilishini   hisobga   olib,
hukumatning   yangi   rejasini   tayyorlayotgan   gertsog   de   Burgogne   atrofidagilar
institutni   qayta   tiklash   haqida   o‘ylashdi.   Bu   Sen-Simon   va   Fenelonning
loyihalarida   aks   ettirilgan,   ammo   ikkinchisi   saylanmagan   taniqli   shaxslar
yig‘ilishidan   boshlashni   afzal   ko‘rar   edi.   Ammo   Sent-Simon   regent   Orlean
foydasiga   baland   bo‘lgan   bo‘lsa-da,   Lui   XIVning   o‘limi   Estatesning   chaqiruvini
ko‘rmadi.   Fransiya   da   Qadimgi   rejim   ostida   General   shtatlar   (frantsuzcha:   États
généraux   [eta   ene o])   yoki   Bosh   shtatlar   fransuz   sub yektlarining   turli   sinflariʒ ʁ ʼ
(yoki  mulklari)ning qonun chiqaruvchi  va maslahat  yig ilishi  bo lgan. Unda qirol	
ʻ ʻ
tomonidan   chaqirilgan   va   ishdan   bo shatiladigan   uchta   mulkning   (ruhoniylar,	
ʻ
zodagonlar   va   oddiy   aholi)   har   biri   uchun   alohida   majlis   bo lgan.   U   o‘ziga   xos	
ʻ
haqiqiy kuchga ega emas edi, chunki Angliya parlamentidan farqli o‘laroq, qirollik
soliqlari yoki qonunchiligini tasdiqlash talab etilmagan. U, birinchi navbatda, turli
mulklardan petitsiyalarni taqdim etish va moliya siyosati bo‘yicha maslahat berish
orqali qirolning maslahat organi bo‘lib xizmat qilgan. 8
General shtatlarning ishi qo‘mitalar tomonidan muhokama qilishning deyarli
eksklyuziv   tizimiga   olib   keldi.   To‘g‘ri,   tantanali   umumiy   yig‘ilishlar   bo‘lgan,
ularni   qirol   raislik   qilgani   uchun   séances   royales   deb   atagan;   Lekin   bular   haqida
hech qanday munozara bo‘lmadi. Birinchidan, qirol yoki uning kantsleri chaqiruv
maqsadini e'lon qildi va ularga toj tomonidan qo‘yilgan talab yoki savollarni aytdi;
8
 Llevelin, Jennifer; Tompsontitle, Stiv (2012-11-19). "General mulk". Alfa tarixi: Frantsiya inqilobi. 122-b. 
23 boshqa qirollik majlislarida har  bir  buyruq o‘z javoblarini  yoki kuzatishlarini  shu
maqsadda   saylangan   notiqning   og‘zi   bilan   e'lon   qildi.   Ammo   deyarli   barcha
foydali   ishlar   bo‘limlarda   amalga   oshirildi,   ular   orasida   har   bir   buyruqning
o‘rinbosarlari bo‘lingan. 1484 yildagi mulklarda ular o‘sha paytda mavjud bo‘lgan
olti   generalitga   mos   keladigan   oltita   millat   yoki   bo‘limga   bo‘lingan.   Keyinchalik
bir xil hokimiyatga mansub deputatlar maslahat va ovoz berish uchun guruh yoki
byuro tuzdilar. Biroq, ayrim masalalar to‘liq yig‘ilishda muhokama qilindi va qaror
qabul qilindi; ba'zan, shuningdek, mulklar har bir buyurtma uchun teng miqdorda
komissarlarni tayinladilar. Ammo qadimgi Estates General-da hech qachon shaxsiy
ovoz   berish   bo‘lmagan.   Uchta   buyruqning   har   biri   uchun   vakili   bo‘lgan   birlik
garov   yoki   sénéchausse   bo‘lib,   har   bir   garov   bitta   ovozga   ega   bo‘lib,   bu   ovoz
qanday tarzda berilishini garov deputatlarining ko‘pchiligi hal qiladi.
Ovoz   berish   hukumatlar   tomonidan   amalga   oshirilgan,   har   bir   hukumat   bir
ovozga   ega   edi,   ammo   hukumatni   tashkil   etuvchi   ko‘pchilik   garovlar   uni   qanday
berish kerakligini hal qilishgan.
General shtatlar ular maslahat berganida, nazariy jihatdan faqat maslahatchi
fakultetga   ega   edi.   Ular   subsidiyalar   berish   huquqiga   ega   edilar,   bu   ularning
chaqirilishining   asosiy   va   oddiy   sababi   edi.   Ammo   doimiy   soliq   o‘rnatilgach,   bu
qirolning roziligi bo‘lgan edi.   esa mulklar yangi soliqqa tortishni o‘rnatish uchun
ularning roziligi zarurligini yana bir bor da'vo qilishdi va umuman olganda, faktlar
o‘sha   paytda   bu   fikrni   qo‘llab-quvvatlaganga   o‘xshaydi.   Biroq,   17-asrda   bu
tamoyil qirolning o‘z hokimiyatiga soliq to‘lashi mumkinligi e'tirof etildi. Shunday
qilib, 17-asrning 2-yarmida, esa jon boshiga to g ridan-to g ri soliqlar va dixièmeʻ ʻ ʻ ʻ
yoki   vingtième   hamda   ko plab   bilvosita   soliqlar   o rnatildi.   Ularni   yaratuvchi	
ʻ ʻ
qonun   uchun   cours   des   assistentlar   va   parlamentlar   tomonidan   ro‘yxatga   olinishi
kifoya edi. Faqat 1787 yilda Parij parlamenti yangi soliqlarni, yer solig‘i va shtamp
yig‘imlarini   (subvention   territoriale   va   impôt   du   tembre)   ro‘yxatdan   o‘tkaza
olmasligini   e'lon   qildi,   chunki   ular   mamlakat   tomonidan   taqdim   etilishi   yoki
24 berilmasligini   bilishmaydi.   ,   va   soliq   to‘lovchilar   vakillarining   roziligi   so‘ralishi
kerak.
25 2.2. General shtatlar va qirol orasidagi munosabatlar
General   shtatlar   qonuniy   ravishda   faqat   qirolga   tegishli   bo‘lgan   qonun
chiqaruvchi hokimiyatda hech qanday ulushga ega emas edi. Blois mulklari 1576
yilda qiroldan uchta buyruqning har biri tomonidan bir xil shartlarda ovoz berilgan
har  qanday taklifni  qonunga aylantirishni  talab  qildi;  ammo Genrix III  bu talabni
qondirmadi,   bu   esa   unga   veto   huquqini   ham   qoldirmagan   bo‘lardi.   Amalda   esa,
General   shtatlar   qonunchilikka   katta   hissa   qo‘shgan.   Ularda   o‘tirganlar   har   doim
qirolga shikoyat, iltimos va iltimosnomalar berish huquqiga ega edilar; Bu, albatta,
ularning yagona tashabbusi edi 9
.   Ularga, odatda, farmon orqali javob berilgan va
biz asosan shular orqali mulklar faoliyati bilan tanishamiz. Eng so‘nggi shaklda va
1484   yildan   boshlab,   bu   yangi   va   maxsus   tartib   bilan   amalga   oshirildi.   Estates
butunlay   saylangan   assambleyaga   aylandi   va   saylovlarda   (agar   bir   nechta   bo‘lsa,
saylovning   har   bir   bosqichida)   saylovchilar   deputatlardan   taqdim   etishlarini
so‘ragan cahier de doléances (shikoyat bayonnomasi) tuzdilar. Bu hatto saylovning
eng   muhim   xususiyati   bo‘lib   ko‘rindi.   Har   bir   garovdagi   har   bir   tartibning
deputatlari   o‘zlari   bilan   birlamchi   yoki   ikkinchi   darajali   saylovchilar   tomonidan
tuzilgan bayonotlar kombinatsiyasi bo‘yicha uchinchi mansabga kelgan cahier des
doléancesni   ham   olib   kelishgan.   Mulklar   yig‘ilishida   garovlarning   ko‘hnalari   har
bir   hokimlik   uchun   kassirga,   bular   esa   podshohga   taqdim   etilgan   va   u   o‘z
kengashida   javob   beradigan   umumiy   yoki   umumiy   bayonotga   kiritilgan.   1484
yilda   bo‘lgani   kabi,   uchta   buyruq   umumiy   muhokama   qilinganida,   faqat   bitta
general   general   bor   edi;   ular   alohida-alohida   muhokama   qilganda,   uchta,   har   bir
buyurtma uchun bittadan bor edi. Kahir generalni tuzish sessiyaning asosiy ishi (le
grand œuvre) sifatida ko‘rib chiqildi.
Shu   orqali,   General   shtatlar   ko‘plab   ordonnatsiyalar   uchun   materiallarni
taqdim etdi, garchi qirol har doim ham kahirlarda mavjud bo‘lgan takliflarni qabul
qilmagan   va   ko‘pincha   ularni   ordonnatsiya   qilishda   o‘zgartirgan.   Bular
9
 Philippe Hamon (2009), Les Renaissances 1453-1559, Parij: Belin, 152-b.
26 islohotchilarning   talabiga   ko‘ra,   eng   xilma-xil   mavzularni   ko‘rib   chiquvchi
ordonnances   de   reforme   (islohot   qarorlari)   edi.   Biroq,   ular   ko‘pincha   yaxshi
kuzatilmagan. Bu turning oxirgisi 1629 yilgi buyuk ordonnatsiya (Michau kodeksi)
bo‘lib, 1614 yilgi ko‘rsatmalarga muvofiq va ularga ergashgan taniqli shaxslarning
turli yig‘ilishlari kuzatuvlari asosida tuzilgan.
General shtatlarning o‘ziga xos kuchi tan olingan, ammo uni tez-tez ishlatib
bo‘lmaydigan   turdagi   edi.   Bu,   asosan,   tashkil   etuvchi   kuch   edi.   Fransiya   ning
qadimiy ommaviy huquqida "shohlikning asosiy qonunlari" (lois fondamentales du
royaume) deb ataladigan bir qancha qoidalar mavjud bo‘lsa-da, ularning aksariyati
sof   odat   bo‘lgan.   Ulardan   asosiysi   tojning   vorisligini   belgilovchi   qoidalar   va
tojning   domenini   begonalashtirishni   taqiqlovchi   qoidalar   edi.   Podshoh,   garchi
uning   qudrati   eng   yuqori   bo‘lsa   ham,   ularni   bekor   qila   olmadi,   o‘zgartira   olmadi
yoki   buzolmadi.   Ammo   u   buni   General   shtatlar   roziligi   bilan   qilishi   mumkinligi
tan   olingan.   Mulk   ma'lum   bir   holatda   qirolga   asosiy   qonundan   voz   kechishi
mumkin   edi;   ular   hatto   qirol   bilan   kelishgan   holda   yangi   asosiy   qonunlar   ham
ishlab   chiqishlari   mumkin   edi.  1576   va  1588   yillardagi   Blois   mulklari   bu   borada
to‘liq   ishonarli   pretsedentlarni   taklif   qiladi.   Hugh   Capet   nasli   yo‘q   bo‘lib   ketgan
taqdirda,   yangi   qirolni   saylash   general-shtatlarning   vazifasi   bo‘lishi   umume'tirof
etilgan edi.
1614-yilgi   General   shtatlar   bir   yarim   asrdan   ko‘proq   vaqt   davomida   oxirgi
ekanligini   isbotladi.   Haqiqatan   ham   Louis   XIIIning   ko‘pchiligida   yangi   chaqiriq
bo‘lib   o‘tishi   e'lon   qilindi   va   hatto   saylovlar   munosabati   bilan   xatlar   ham
chiqarildi,   ammo   bu   hech   qanday   natija   bermadi.   Mutlaq   monarxiya   asta-sekin
aniq o‘rnatildi va General shtatlar instituti bilan mos kelmaydigan ko‘rinadi. Biroq,
liberal   fikrlar,   Lui   XIV   dan   keyin   frantsuz   taxtiga   o‘tirilishini   hisobga   olib,
hukumatning   yangi   rejasini   tayyorlayotgan   gertsog   de   Burgogne   atrofidagilar
institutni   qayta   tiklash   haqida   o‘ylashdi.   Bu   Sen-Simon   va   Fenelonning
loyihalarida   aks   ettirilgan,   ammo   ikkinchisi   saylanmagan   taniqli   shaxslar
27 yig‘ilishidan   boshlashni   afzal   ko‘rar   edi.   Ammo   Sent-Simon   regent   Orlean
foydasiga   baland   bo‘lgan   bo‘lsa-da,   Lui   XIVning   o‘limi   Estatesning   chaqiruvini
ko‘rmadi.   Fransiya   da   Qadimgi   rejim   ostida   General   shtatlar   (frantsuzcha:   États
généraux   yoki   Bosh   shtatlar   fransuz   sub yektlarining   turli   sinflari   (yokiʼ
mulklari)ning   qonun   chiqaruvchi   va   maslahat   yig ilishi   bo lgan.   Unda   qirol	
ʻ ʻ
tomonidan   chaqirilgan   va   ishdan   bo shatiladigan   uchta   mulkning   (ruhoniylar,	
ʻ
zodagonlar   va   oddiy   aholi)   har   biri   uchun   alohida   majlis   bo lgan	
ʻ 10
.   U   o‘ziga   xos
haqiqiy kuchga ega emas edi, chunki Angliya parlamentidan farqli o‘laroq, qirollik
soliqlari yoki qonunchiligini tasdiqlash talab etilmagan. U, birinchi navbatda, turli
mulklardan petitsiyalarni taqdim etish va moliya siyosati bo‘yicha maslahat berish
orqali qirolning maslahat organi bo‘lib xizmat qilgan.
General   shtatlar   birinchi   marta   1302   va   1303   yillarda   qirol   Filipp   IV   ning
papalik   bilan   ziddiyatiga   bog‘liq   holda   uchrashgan.   Ular   vaqti-vaqti   bilan   1614
yilgacha va faqat bir marta, 1789 yilda uchrashishdi, ammo Fransiya   inqilobidan
keyin   ham   butunlay   ajralishmadi.   General   shtatlar   apellyatsiya   sudlari   sifatida
boshlangan,   ammo   keyinchalik   qonun   chiqaruvchi   rolni   talab   qilish   uchun
qonunlarni   nashr   etish   to‘g‘risida   qaror   qabul   qilish   uchun   o‘z   vakolatlaridan
foydalangan parlementlardan (eng kuchlisi Parij parlamenti edi) ajralib turardi.
General   shtatlar   Gollandiyaning   General   Shtatlari,   Angliya   Parlamenti,
Shotlandiya   Parlamenti   Estates,   Polsha-Litva   Seymi,   Portugaliya   Korteslari   kabi
odatda   Estates   deb   nomlanuvchi   boshqa   Evropa   siyosatidagi   institutlar   bilan
o‘xshashliklarga   ega   edi.   yoki   Ispaniya,   Muqaddas   Rim   imperiyasining
Imperatorlik parhezi (Reyxstag), “Yerlar”ning dietalari (nem. Landtage), Vengriya
Parlamenti   Publicum   va   Shvetsiya   Riksdag   mulklari.   Biroq,   ushbu   institutlarning
ba'zilaridan   farqli   o‘laroq,   Fransiya   ning   General   shtatlar   faqat   qirol   tomonidan
tartibsiz   vaqt   oralig‘ida   chaqirilgan   va   hech   qachon   doimiy   qonun   chiqaruvchi
organga   aylanmagan.   Estates   Generalining   birinchi   milliy   yig‘ilishi   1302   yilda
10
 Philippe Hamon (2009), Les Renaissances 1453-1559, Parij: Belin, 152-b.
28 qirol   Filipp   IV   tomonidan   Rim   papasi   Boniface   VIII   bilan   ziddiyatni   hal   qilish
uchun chaqirilgan edi. 1302 yilgi majlisni chaqiruvchi xatlar Jorj Piko tomonidan
o‘zining "Inédits pour servir à l'histoire de France" to‘plamida nashr etilgan. Filipp
hukmronligi   davrida   General   shtatlar   keyinchalik   subsidiyalar   berish   orqali   unga
yordam berish uchun bir necha bor yig‘ilgan. Vaqt o‘tishi bilan subsidiyalar ularni
chaqirish uchun eng ko‘p sabab bo‘ldi. General mulklarning tarkibi va vakolatlari
bir   xil   bo‘lib   qoldi:   ular   har   doim   birinchi   mulk   (ruhoniylar),   ikkinchi   mulk
(zodagonlar)  va  uchinchi   mulk (umumiylar:   boshqa  barcha)   vakillarini   o‘z  ichiga
olgan   va   monarxlar   har   doim   ularni   subsidiyalar   berishga   chaqirgan.   yoki   tojga
maslahat   berish,   yordam   va   maslahat   berish.   Biroq,   ularning   tarkibi,   shuningdek,
samarali kuchlari turli vaqtlarda juda xilma-xil edi.
General   shtatlar   faqat   cheklangan   tanlangan   elementga   ega   edi.   General
mulkni  tashkil  etgan oddiy lordlar  va cherkov lordlari  (episkoplar  va boshqa  oliy
ruhoniylar)   tengdoshlari   tomonidan   saylanmagan,   balki   qirol   tomonidan   bevosita
saylangan   va   chaqirilgan.   Ruhoniylar   tartibida   esa,   ba'zi   cherkov   organlari,
masalan.   Abbeylar   va   soborlarning   boblari   ham   majlisga   chaqirildi.   Bu   organlar
axloqiy   jihatdan   emas,   balki   jismoniy   shaxslar   bo‘lib,   shaxsan   paydo
bo‘lolmaganligi sababli, ularning vakili monastir rohiblari yoki bobning qonunlari
tomonidan tanlanishi kerak edi.
Saylov   orqali   faqat   uchinchi   hokimiyat   vakillari   saylandi.   Dastlab,   barcha
oddiy   aholi   mulklarda   vakillik   izlashga   chaqirilmagan.   Faqat   Bonnes-vills   yoki
imtiyozli   shaharlar   chaqirilgan.   Ular   ko‘pincha   shaharning   munitsipal   mansabdor
shaxslari   bo‘lgan   saylangan   prokurorlar   tomonidan   taqdim   etilgan,   ammo   buning
uchun deputatlar  ham saylangan.  Mamlakat  tumanlari, plat  pays, vakili emas edi.
Hatto Bonnes-Villesda ham franchayzing juda tor edi. 
29 XULOSA
Fransiya da Bosh shtatlarning tashkil etilishi frantsuz tarixida muhim siyosiy
va ijtimoiy o‘zgarishlar uchun katalizator bo‘lib xizmat qilgan muhim lahza bo‘ldi.
1789   yildagi   Bosh   shtatlar   xalq   oldida   turgan   dahshatli   moliyaviy   inqirozni
bartaraf   etish   uchun   dastlab   yig‘ilgan   bo‘lib,   tez   sur'atlar   bilan   o‘z   maqsadidan
tashqariga   chiqdi   va   norozilik   va   islohotlarga   intilishlarni   keng   ifodalash   uchun
platformaga aylandi.
Bosh shtatlarning muhokamalari va natijalari  keyingi inqilobiy o‘zgarishlar
uchun   asos   yaratdi.   An'anaviy   mulk   tizimining   o‘sha   davrning   dolzarb
muammolarini   samarali   hal   eta   olmasligi   eski   tuzum   ichidagi   tengsizlik   va
samarasizlikni   ta'kidladi.   Uchinchi   hokimiyatning   o‘zini   Milliy   Majlis   deb   e'lon
qilishdagi   qat'iy   harakati   xalq   suverenitetini   dadil   ta'kidlab,   o‘rnatilgan   tartibni
tubdan shubha ostiga qo‘ydi va mutlaq monarxiya tugashini ko‘rsatdi.
Qolaversa,   Bosh   shtatlar   atrofidagi   voqealar   jamoaviy   harakatning   kuchini
va   ma'rifatparvarlik   g‘oyalari   ta'sirining   kuchayib   borayotganini   ko‘rsatdi.   Bu
davrda bildirilgan tenglik, vakillik va adolat talablari kengroq aholi orasida chuqur
aks-sado   berib,   oxir-oqibat   millatni   qayta   shakllantiradigan   inqilobiy   ruhni
kuchaytirdi.
Xulosa   qilib   aytadigan   bo‘lsak,   Bosh   shtatlarning   tashkil   etilishi   va   ish
yuritishi   Fransiya     inqilobini   yoqishda   muhim   rol   o‘ynadi.   Ular   tuzilmaviy
islohotlarni zudlik bilan o‘tkazish zarurligini ta’kidlab, mazlum va marginallarning
ovozini   kuchaytirishdi.   Shunday   qilib,   Bosh   shtatlarning   merosi   zamonaviy
Fransiya     Respublikasini   belgilaydigan   erkinlik,   tenglik   va   birodarlik   tamoyillari
uchun   doimiy   izlanishning   dalilidir.   Bosh   shtatlarning   o‘zgartiruvchi   ta'siri
Fransiya   dan   tashqarida   ham   tarqalib,   inklyuziv   boshqaruvning   ahamiyati   va
demokratik g‘oyalarning mustahkamligi haqida doimiy saboqlar beradi.
30 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1. Kiser, Edgar; Aprel Linton (2002 yil dekabr). "Tarixning ilgaklari: erta 
zamonaviy Frantsiyada davlatchilik va qo‘zg‘olon 67 (6): 889–910.
2. Endryu Latham (2019 yil aprel). "O‘rta asr geopolitikasi: Papa Boniface 
VIII va Frantsiya qiroli Filipp IV o‘rtasidagi ziddiyat". Medievalists.net.
3. Robin, Larsen va Levin. Uyg‘onish davridagi ayollar entsiklopediyasi: 
Italiya, Frantsiya va Angliya. 42.
4. Llevelin, Jennifer; Tompsontitle, Stiv (2012-11-19). "General mulk". Alfa 
tarixi: Frantsiya inqilobi.  2021-04-26.
5. Philippe Hamon (2009), Les Renaissances 1453-1559, Parij: Belin, p. 152
INTERNET SAYTLARI
1.  www.britannica.com  
2.  www    .   worldhistory    .   com     
3.  www    .   history    .   org     
4.  www    .   ukarchive    .   com     
5.  www    .   wikipedia    .   com     
6.  www.googlescholar.com  
31

Fransiyada General shtatlarning tashkil topishi mavzusida tayyor kurs ishi 

Sotib olish
  • O'xshash dokumentlar

  • Sovet ittifoqida siyosiy mojarolar
  • O'rta asrlarda yer-suv munosabatlari
  • Koreya Choson XVIII- XIX asrlarda
  • Somoniylar davlati va oʻrta Osiyoda tutgan oʻrni
  • Abdullaxon II davrida Buxoro xonligi

Xaridni tasdiqlang

Ha Yo'q

© Copyright 2019-2025. Created by Foreach.Soft

  • Balansdan chiqarish bo'yicha ko'rsatmalar
  • Biz bilan aloqa
  • Saytdan foydalanish yuriqnomasi
  • Fayl yuklash yuriqnomasi
  • Русский