Furan qator preparatlarining tahlili - Tibbiyot - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	15000UZS
Hajmi	3.6MB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	26 Avgust 2024
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Tibbiyot

Furan qator preparatlarining tahlili

Sotib olish

KURS ISHI
Furan qator preparatlarining tahlili
1

Reja:
Kirish
I. Adabiyotlar sharxi
I.1 Furan qator preparatlarining olinishi
I.2 Furan qator preparatlarining chinligini aniqlash
I.3 Furan qator preparatlarining miqdoriy tahlili
I.4 Furan qator preparatlarining tibbiytda ishlatilishi
II. Tajriba qismi .
Xulosa.
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati.
Mundarija .
2

KIRISH
Respublikamizda sog‘liqni saqlash tizimi hamda dori-darmon ta’minotini
yanada yaxshilash masalasiga yuksak e’tibor berilayotgani fikrimiz isbotidir.
Dastlab mamlakatimizdagi mavjud 2 ta ishlab chiqarish korxonasida, bor-
yo‘g‘i, yigirma turga yaqin dori vositalari va tibbiy buyumlar tayyorlangan,
shuningdek, 2 ta ilmiy-tadqiqot instituti faoliyat yuritgan bo‘lsa, bugungi kunga
kelib ularning soni 150 tadan oshdi.[1]
Hozirgi paytda O’zbekistonda farmatsevtika faoliyatini amalga oshirish
huquqini beruvchi litsenziyaga ega bo‘lgan 130 ta korxona bor. Ushbu faoliyat
dori vositalari hamda tibbiy ehtiyojdagi buyumlarni va diagnostika vositalarini
ishlab chiqarishga yo‘naltirilgan. Ayni paytda “O’zfarmsanoat” AK o‘z
tarkibida 132 ta korxonani birlashtirgan. Bular — uchta ilmiy-tadqiqot instituti,
birlashma, aksiyadorlik jamiyati, mulkchilikning barcha shaklidagi ishlab
chiqarish korxonalari, shu jumladan, qo‘shma hamda chet el korxonalari,
xususiy mas’uliyati cheklangan jamiyatlardir.
Yurtimizda dori vositalarini ishlab chiqarish va ular bilan aholi hamda
davolash-profilaktika muassasalarini ta’minlash maqsadida mazkur sohadagi
ishlarni tashkil etishning mustahkam huquqiy asoslari yaratildi. Yigirmadan
ortiq qonun, bir yuz yigirmadan ziyod me’yoriy-huquqiy hujjatlar bu
yo‘nalishdagi vazifalarni hayotga izchil tatbiq qilishda muhim huquqiy asos
bo‘lmoqda. Ayniqsa, 2016 yilning 4 yanvarida “Dori vositalari va farmatsevtika
faoliyati to‘g‘risida”gi O’zbekiston Respublikasi Qonunining yangi tahrirda
qabul qilinishi soha yuksalishining keyingi bosqichini boshlab berdi.[2,19]
T a’kidlash kerakki, oxirgi o‘n yil mobaynida farmatsevtika tarmog‘iga 300
mln. AQSh dollaridan ziyod investitsiyalar, shu jumladan, 100 mln. dollar
miqdorida to‘g‘ridan-to‘g‘ri chet el investitsiyalari jalb etildi. Bu sohani yanada
ravnaq toptirishda muhim ahamiyatga ega bo‘ldi.
3

Farmatsevtika korxonalari kapitalining 35,7 foizini xorijlik hamkorlar va
64,3 foizini mahalliy ishtirokchilarning ulushlari tashkil etadi.
Bugungi kunda soha korxonalari tomonidan 35 ta farmakoterapevtik
guruhlarga mansub tibbiyotning 28 ta yo‘nalishida qo‘llaniladigan 1921
nomdagi zamonaviy dori vositalari ishlab chiqarilmoqda. Ular in’eksiya
(ampula, kukunli, infuziya) uchun eritmalar, tabletkalar, kapsulalar, surtmalar,
gellar, damlamalar, siroplar va boshqalar, shuningdek, 177 nomdagi tibbiy
buyumlardir. Oxirgi yillarda tayyorlanayotgan mahsulotlar hajmining o‘sishi
3,1 barobarni tashkil qilgani, ayniqsa, diqqatga sazovor.[1,19]
Ayni paytda respublikada ishlab chiqarish hamda sotish hajmlari bo‘yicha
mahsulotning 84 foizi “O’zfarmsanoat” AK tarkibiga kiruvchi korxonalar
tomonidan faol amalga oshirilayotir.
Quvonarlisi, 2015 yilda aksiyadorlik konserni tarkibidagi korxonalar qiymati
742,6 mlrd. so‘mlik farmatsevtika mahsulotlarini ishlab chiqardilar, shulardan
576,3 mlrd. so‘mlik miqdoridagisi dori vositalari va 52,1 mlrd. so‘mlik tibbiy
yordam uchun mo‘ljallangan buyumlar hamda 113,7 mlrd. so‘mlik boshqa
mahsulotlardir.
Yana bir misol. Ilgarilari dori vositalarini, asosan, chetdan sotib olishga
majbur edik. Bugungi kunda esa “O’zfarmsanoat” AK korxonalarining
mahsulotlari 12 ta mamlakatga eksport qilinayapti. Ana shu davlatlarda 226
nomdagi preparatlarimiz ro‘yxatdan o‘tkazilgan. Eksport ko‘rsatkichlari ham
ijobiy dinamika bilan tavsiflanadi. Chunonchi, 2016 yilda tashqi bozorga
mahsulot sotish hajmi 16,4 mln. AQSh dollarini yoki o‘tgan yildagiga nisbatan
146,4 foizni tashkil etishi kutilayapti.[19]
4

I. ADABIYOTLAR SHARXI
I.1 Furan qator preparatlarining olinishi
Furan tarkibida kislorod geteroatomi saqlagan besh a’zoli siklik birikma
boMib, u ko‘p turli dori moddalaming molekula tuzilishida ishtirok etadi.
Ayniqsa, furan halqasining beshinchi holatidagi uglerod atomida nitroguruh
saqlagan hosilalari tibbiyotda turli yuqumli kasalliklarni davolashda antimikrob
modda sifatida alohida o‘rinni egallaydi:
5-nitrofuranning yuqori antimikrob ta’sirga ega bo’lgan preparatlarini
yaratishda Latviya fanlar akademiyasiga qarashli organik sintez ilmiy tekshiruv
instituti olimlarining (S.A.Giller, R.Yu.Kalin- berg, E.Yu.Gudriniets va boshq.)
1947-yildan boshlab olib borgan samarali izlanishlari katta ijobiy natijalar berdi.
Ulaming 5-nitrofuran asosida sintez qilib olgan ko‘p sonli moddalaridan
furatsilin, furazolidon, furadonin, furazolin, furagin kabi preparatlari hozirgi
vaqtda tibbiyotda keng qo‘lanilmoqda.
5

I.2 Furan qator preparatlarining chinligini aniqlash
5-nitrofuran guruhi preparatlarining chinligini aniqlashda quyidagi
reaksiyalardan foydalaniladi.
Preparatlarning barchasining rangi, natriy gidroksid eritmasi ta’sirida
to‘qlashib, qizil, to‘q sariq, jigar va qo‘ng‘ir rangga o‘tadi. Ishqor ta’sirida
ularda rang o‘zgarishi furan halqasining «ochilib» ketishi va undagi
nitroguruhning psevdonitro shaklida tuz hosil qilishi hisobiga deb tushuntiriladi:
5-nitrofuran qator preparatlami atseton yoki dimetilformamiddagi
eritmalarining kaliy gidroksidning spirtdagi eritmasi bilan turli rangli birikmalar
hosil qilishidan ulaming chinligini aniqlashda keng foydalaniladi.
Preparatlarning turli sharoitda ishqorlar bilan rangli birikmalar hosil qilishi
2-jadvalda keltirilgan.
8

Furatsilin molekulasida semikarbazid qoldig‘i borligi uchun uni natriy
gidroksid eritmasi bilan qizdirganda, ammiak ajratib chiqaradi. Uni hididan
yoki suv bilan ho’llangan qizil lakmus qog‘ozini ko‘k rangga bo‘yalishidan
bilinadi:
Furatsilin ushbu reaksiya bo‘yicha furazolidon, furadonin va furaginlardan
farqlanadi. Eruvchan furagindagi kaliy ionini, rangsiz alangani ko‘k rangga
bo‘yashidan yoki tartrat kislota ta’sirida cho‘ktirib aniqlanadi.
Bu yerda ko‘rilayotgan preparatlarning tozaligini chuqur tekshirishga juda
katta ahamiyat beriladi. Ularning tarkibida yot modda sifatida xlorid, sulfat,
og‘ir metall, margimush va boshqa ionlar bor- yo‘qligi tekshirib ko‘riladi.
Furatsilin tarkibiga yot modda sifatida uning sintezida ishlatiladigan
semikarbazid qo‘shilib qolgan bo’lishi ham mumkin. Uni aniqlash uchun
preparatni suv bilan chayqatib filtrlanadi. Filtratga Feling suyuqligi qo‘shib,
qaynaguncha qizdiriladi. Bunda qizil cho‘kma holida mis (I) oksid hosil
bo'lmasligi kerak. Aks holda preparat tarkibida yot modda semikarbazid
borligini bildiradi.
9

Furazolidonning tarkibida yuqorida ko‘rsatib o'tilgan yot mod- dalardan
tashqari, benzoy aldegidi va sirka kislotasiga xos reaksiya qilib ko‘riladi.
Buning uchun preparatga suyultirilgan sulfat kislota qo‘shib qizdirilganda,
benzoy aldegid yoki sirka kislota hidi kelmasligi kerak. Furaginning tarkibida
qo‘shimcha yot modda sifatida 5-nitrofurilakroleinni tekshirib ko‘riladi.
Preparatni benzol bilan chayqatib filtrlanadi. So‘ngra filtratga kaliy
10

gidroksidning spirtdagi eritmasi qo‘shilganda, qo‘ng‘ir rang hosil bo‘lmasligi
kerak.
I.3 Furan qator preparatlarining miqdoriy tahlili
5-nitrofuran qator preparatlarining miqdorini aniqlashda turli usullardan
foydalaniladi. Masalan, Farmakopeya maqolasi furatsilinni yodometrik usul
bo‘yicha aniqlashni tavsiya qiladi. Buning uchun ma’lum miqdordagi preparat
eritmasiga aniq hajmda yodning 0,01 mol/1 eritmasidan ortiqcha va ma’lum
hajmda natriy gidroksid eritmasi qo‘shiladi. Suyuqlikka 1-2 minutdan so‘ng
xlorid kislota qo‘shiladi va reaksiyaga kirishmay qolgan yodning ortiqchasi
kraxmal indikatori ishtirokida natriy tiosulfatning 0,01 mol/1 eritmasi bilan
titrlanadi:
Suyuqlikdagi yodning ortiqchasi natriy gidroksid bilan o‘zaro reaksiyaga
kirishgan holda natriy gipoyodid tuzi shaklida bo’ladi:
Shuning uchun ham aralashmaga suyultirilgan xlorid kislota ta’sir ettirib,
so'ngra ajralib chiqqan erkin yodni natriy tiosulfat eritmasi bilan titrlanadi.
Furadonin va furazolidonning miqdori Davlat farmakopeyasi talabiga ko‘ra
fotokolorimetrik usul bo‘yicha aniqlanadi. Bu usul preparatlarning ishqorlar
11

ta’sirida hosil qiladigan rangli birikmalarining optik zichligini o’lchab
aniqlashga asoslangan. Masalan, furadoninni natriy gidroksid eritmasi ta’sirida
to‘q qizil rang, furazolidonni esa dimetilformamiddagi eritmasi kaliy
gidroksidning spirtdagi eritmasi bilan binafsha rang hosil qilishidan
foydalaniladi. Furatsilinni ham natriy gidroksid eritmasi bilan to‘q sariq rangli
birikma hosil qilishidan foydalanib, fotokolorimetrik usulda aniqlash mumkin.
Shuningdek, furadoninning miqdorini suvsiz muhitda kislota- asos titrlash usuli
bo‘yicha ham aniqlash mumkin. Bunda, uning dimetilformamid va dioksan
aralashmasidagi eritmasi timol ko‘ki indikatori ishtirokida natriy metilatning 0,1
mol/1 eritmasi bilan titrlab aniqlanadi.
Nitrafuran qator preparatlarning miqdori turli erituvchilardagi (etil spirti,
dimetilformamidning 1 %li suvdagi eritmasi, 0,01 mol/1 KOH, 50 %li H2S04
va boshq.) eritmalarini spektrofotometrik usul bo‘yicha aniqlash usuli ham
ishlab chiqilgan. Masalan, furazolidonning dimetilformamid bilan suv
aralashmasidagi eritmasini 365 nm to’lqin uzunligida, furaginni
dimetilformamiddagi eritmasini 290 nm to’lqin uzunligida spektrofotometrda
optik zichligini oMchab aniqlanadi.
Eruvchan furaginning miqdori atsidimetrik usul bo‘yicha aniqlanadi.
Buning uchun maMum miqdordagi preparatning eritmasi bromfenol ko‘ki
indikatori ishtirokida xlorid kislotaning 0,01 mol/1 eritmasi bilan suyuqlik sariq
rangga bo‘yalguncha titrlanadi:
12

I.4 Furan qator preparatlarining tibbiytda ishlatilishi
Barcha 5-nitrofuran qator preparatlar kuchli antimikrob ta’sirga ega bo’lib, ular
grammanfiy va grammusbat bakteriyalarga ta’sir ko‘rsatadi. Furatsilinni sirtdan
turli yiringli yallig’lanish jarayonlarida (1:5000 suvli va 1:1500 spirtli eritmasi,
shuningdek, 0,2 % surtma dori holida) ishlatiladi. Uni bakterial dizenteriyani
(ichburug‘) davolashda 5-6 kun davomida 0,1 g dan kuniga 4—5 marta
ichiriladi.
Furatsilinni kukun va tabletka holida 0,02 g sirtdan ishlatishga, 0,1 g dan
esa ichish uchun chiqariladi.
Furazolidon dizenteriya, qorin terlama va ba’zi boshqa yuqumli kasallik
chaqiruvchi bakteriyalarga kuchli ta’sir ko‘rsatadi. Uni dizenteriya va qorin
terlamasida 0,1-0,15 g dan, trixomonad kasalligida 0,1 g dan kuniga 3-4 marta,
lyambliozda 0,1 g dan kuniga 4 marta ichiriladi. Furazolidon 0,05 g dan kukun
va tabletkalarda chiqariladi.
Furadonin ham boshqa nitrofuran hosilalariga o‘xshash grammanfiy va
grammusbat bakteriyalarga kuchli antimikrob ta’sir ko‘rsatadi. Uni asosan
siydik yo‘llari infeksiyasida, urologik operatsiyada (yuqumli kasallikning oldini
olish maqsadida) 0,1-0,13 g dan kuniga 3-4 marta ichiriladi. Furadonin kukun
va tabletka holida 0,05 g dan chiqariladi.
Furagin antibiotik va sulfanilamid preparatlarga nisbatan turg‘un
mikroorganizmlarga birmuncha kuchli ta’sir ko‘rsatadi. Furaginni siydik
yo’llari yallig'lanishida, yiringli yaralami davolashda, tana quyishida, akusher-
ginekologiya amaliyotida va turli ko‘z kasalliklarini davolashda qo’llanadi. Uni
siydik yo'llarini davolashda 0,1-0,2 g dan kuniga 2-3 marta ichiriladi.
Preparatning sirtdan natriy xloridning izotonik eritmasida tayyorlangan 1:13000
eritmasi ishlatiladi. Furaginni 0,05 g dan kukun va tabletka holida chiqariladi.
13

Eruvchan furagin suvda yaxshi eriganligi sababli, uni asosan inyeksiyalarda
ishlatiladi. Preparatning 0,1 %li eritmasi vena qon tomiriga tomchi usulida 300-
500 ml (0,3-0,5 g) dan kuniga 2-4 soat davomida yuboriladi.
5-nitrofuran hosilalaridan yana furazolin tibbiyotda antimikrob sifatida
keng qo‘llanilmoqda:
5-nitrofuran guruhiga kiruvchi preparatlami og‘zi yaxshi yopilgan
idishlarda, salqin hamda yorug‘lik va havo namligi ta’siridan himoyalangan
sharoitda «В» ro'yxati bo‘yicha saqlanadi.
Amiadaron gidroxloridning chinligi IQ-spektrometrik usulda aniqlaniladi.
Bunda 4000 sm_1 dan 400 snr1 oralig‘ida olingan IQ- spektr amiadaron
gidroxloridning standart namunasi spektri bilan mos kelishi lozim.
Miqdori suvsiz muhitda kislota - asos titrlash usulida aniqlanadi.
Ekvivalent nuqta potensiometrik usulda topiladi.
Tibbiyotda antiaritmik vosita sifatida qo‘llaniladi.
14

Furan qator preparatlarining tahlili

Sotib olish