G’aznachilik sharoitida davlat haridini tashkil qilish - Экономика - Курсовые работы

Всего документов: 616
Число пользователей: 251

Информация о документе

Цена	9000UZS
Размер	47.4KB
Покупки	0
Дата загрузки	06 Август 2023
Расширение	docx
Раздел	Курсовые работы
Предмет	Экономика

G’aznachilik sharoitida davlat haridini tashkil qilish

G’aznachilik sharoitida davlat haridini tashkil
qilish
MUNDARIJA:
KIRISH
ASOSIY QISM
1. O’zbekiston Respublikasida g’aznachilik tizmini yanada takomillashtirish
istiqbollari
2 . Davlat xaridi to’g’risida tushuncha. O’zbekiston Respublikasida davlat xaridi
tizimini isloh qilish. Davlat xaridlarini amalga oshirishda G’aznachilikning o’rni
3. O’zbekiston Respublikasida davlat xaridini amalga oshirish mexanizmlari va
uning huquqiy asoslarini takomillashtirish.
XULOSA
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR

Kirish
G’aznachilik tizmida davlat budjetdan mablag’ oluvchilarning mahsulot
yetkazib beruvchilar bilan o’zaro munosabatlaridagi dastlabki nazorat tobora
ko’proq ro’l o’ynaydi.Davlat byudjeti g’azna ijrosida davlatning moliyaviy
nazoratini kuchaytirish,budjet mablag’ oluvchilarning tovarlar(xizmatlar,ishlar)
uchun davlat xarid narxlarini samarali shakllantirish tartibini tubdan
o’zgartirish ,budjet mablag’lari oluvchilarining yuridik va moliyaviy
majburiyatlarini boshqarish ishlarini rivojlanishiga qulay imkoniyat
yaratiladi .G’aznachilikda davlat xarajatlarining muhim tarkibiy qismi sifatida
davlat xaridi alohida o’rniga ega.
Ijtimoiy-iqtisodiy sohalarga davlat xaridini amalga oshirish zaruriyati
umumjamiyat mafaatlaridan kelib chiqadi.O’zbekistonda davlat xaridini hajmi
YaIMning 11 foizini tashkil etgan holda ,uni iqtisodiy o’sishga ta’sir etuvchi omil
ekanligini ko’rsatadi.
Davlat xaridi YaIMning shakklanishiga tog’ridan to’g’ri ta’sir ko’rsatadi.To’g’ri
tashkil qilingan davlat xarididan foydalanish- mamlakatda iqtisodiy o’sishni
ta’minlaydi hamda dolzarb iqtisodiy-ijtimoiy vazifalarni hal qiladi.
Xorijiy mamlakatlar tajribasi shundan ko’rsatadiki,davlat xaridi budjetning
xarajatlar qismida katta salmoqni egallaydi,shu bilan birga iqtisodiyotni
boshqarishning muhim vositasi hisoblanadi.Ko’pgina mamlakatlarda davlat xaridi
jarayonida yangi texnologiyalar amaliyotga joriy etilmoqda.

ASOSIY QISM
1.O’zbekiston Respublikasida g’aznachilik tizmini yanada takomillashtirish
istiqbollari
Mamlakatimizda g’aznachilik tizimini joriy etilishi budjet parametrlarini
yaxhsilash borasida amalga oshirilgan islohotlar sirasiga kiradi. Bugungi kunda
mazkur sohani yanada tokomillashtirish lozimligi g’aznachilik tizimining tashkiliy
va huquqiy tizimini takomillashtirish, uning tarraqiy etishining yo’nalishlarini
o’rganish muhimligini keltirib chiqaradi. O´zbekiston Respublikasi Prezidenti I. A.
Karimov ta´kidlaganidek “Davlat budjetini bajarishga qaratilgan g’aznachilik
xizmati institutini rivojlantirish va mustahkamlash budjet mablag’laridan
foydalanish samaradorligini ancha oshiradi. Bu borada Moliya Vazirligi huzurida
yangi tashkil etilgan G’aznachilik tuzilmasining moddiy-texnik bazasini barcha
pog’onalarda mustahkamlash, uni malakali kadrlar bilan ta’minlash, xalq ta’limi va
sog’lig’ini saqlash sohasida budjet tashkilotlarini moliyalash mexanizmini yanada
takomillashtirish bo’yicha keng ko’lamli ishlarni amalga oshirish lozim” .
G’aznachilik tizimining joriy qilinishi natijasida keyingi yillar davlat budjetini
profisit bilan ijro etilishi ta´minlanmoqda. Xususan, 2014 yil yakunlariga ko’ra
davlat budjetini, soliq yuki 20,5 foizdan 20,0 foizgacha kamaygani va foydadan
olinadigan soliq stavkasi 9 foizdan 8 foizgacha pasaygani holda yalpi ichki
mahsulotga nisbatan 0,2 foiz profitsit bilan ijro etilishiga erishildi. Bunda
hukumatimiz tomonidan ishlab chiqilgan iqtisodiy siyosatning to’la va izchil
amalga oshirilishi, iqtisodiyotning muhim ustuvor tarmoqlarining belgilab berilishi
hamda ularni rivojlantirish bo’yicha imkoniyatlarning safarbar etilishi muhim
ahamiyat kasb etmoqda. Shunday bo’lishiga qaramasdan g’aznachilik tizimini
yanada samarali faoliyat yuritishi hamda takomillashtirish uchun quyida keltirilgan
yo’nalishlarda amaliy ish olib boorish maqsadga muvofiqdir:
Respublikamizda G’aznachilik tizimining samarali faoliyat yuritishi
uchunme’yoriy–huquqiyasoslarning yanada takomillashtirish;
Sohada faoliyat yuritib kelayotgan xodimlarning g’aznachilik bo’yicha
tajriba, bilim hamda ko’nikmalarini oshirish;

Respublikaning barcha hududlarida zamonaviy axborot texnologiyalari, aloqa
tizimlaridan foydalanish darajasini oshirish va boshqa bir qator muammolarni
keltirishimiz mumkin. G’aznachilik tizimi — yosh moliyaviy struktura bo’lishiga
qaramasdan uning rivojlanish darajasi juda yuqori. Davlat budjetini boshqarishda
g’aznachilik organlari zimmasiga yuklatilgan vazifalar va funksiyalar yildan yilga
takomillashib bormoqda. G’aznachilik instituti budjet daromadlari va xarajatlarini
to’g’ri rejlashtirish hamda ijro qilish imkonini beradi. Asosiysi, kelgusi yil
loyihasini tayyorlash uchun prognoz ma’lumotlarini shakllantirilishiga xizmat
qiladi. Davlat budjeti daromadlari va xarajatlarining barqarorligini, mamlakatimiz
hududlarida amalga oshirilayotgan iqtisodiy islohotlarning muvafaqqiyatini
belgilab berishda davlat budjeti g’azna ijrosi muhim ahamiyatga ega. Bugungi
kunga qadar davlat budjetining ijrosida ko’pgina o’zgarishlar amalga oshirildi.
Respublikamizda 2010–2014 yillarda quyidagi yo’nalishlar bo’yicha rivojlanish
kuzatildi:
davlat budjeti daromadlari hisobini budjet tizimi bo’g’inlarida tartibga
solish;
mahalliy soliqlar va yig’imlar, respublika soliqli va soliqsiz daromadlari
hisobi;
davlat va mahalliy budjetlarning kassa ijrosi;
quyi budjetlarni pog’onali moliyalashtirilishiga chek qo’yildi;
budjet mablag’laridan maqsadli foydalanish ustidan nazorat kuchaytirildi;
mahalliy budjet ijrosi to’g’risidagi hisobotni tayyorlash muddati qisqartirildi va
sifati yanada yaxshilandi. Davlat budjeti g’azna ijrosini boshqarish sohasidagi
dolzarb muammolarni hal etish zarur bo’lganda, g’aznachilik organlarining
faoliyati Davlat budjeti islohotlarida o’zining ijobiy tomonlarini ko’rsatmoqda.
Davlat budjeti kassa ijrosini amalga oshirish bo’yicha belgilangan tartibni to’g’ri
amalga oshirilishini nazorat qilishga qaratilgan “ichki nazorat” xizmatini
rivojlantirish va takomillashtirish budjet mablag’laridan foydalanish
samaradorligini sezilarli darajada oshiradi. Bu borada g’aznachilik organlarida
tashkil etilgan ichki nazorat bo’limlarining moddiy-texnik bazasini barcha

pog’onalarda mustahkamlash, uni malakali kadrlar bilan ta’minlash kabi keng
ko’lamli ishlarni amalga oshirish muhim ahamiyat kasb etadi. O’zbekiston
Respublikasi Moliya vazirligining davlat moliyasini boshqarishni isloh qilish
strategiyasiga ko’ra, Moliya vazirligi G’aznachiligida ichki nazorat tizimini
rivojlantirish konseptsiyasiga muvofiq Davlat moliyasini boshqarish tizimi ustidan
nazoratni takomillashtirish pirovard maqsad qilib belgilandi. Jahon standartlariga
muvofiq davlat moliyasini boshqarish sohasida tashkil etilgan ichki nazorat va
audit rivojlangan jamiyatga erishishning zarur quroli deb baholanmoqda.
Markazlashgan budjet mablag’laridan belgilangan maqsadda ishlatilishini nazorat
qilish, mahalliy budjetlarni bajarilishida investitsiya va kapital qo’yilmalarga
yo’naltirilgan xarajatlar ustidan nazorat qilish tartibini mukammallashtirish lozim.
Shuningdek, ijtimoiy-madaniy tadbirlarga ajratilgan budjet mablag’laridan
foydalanish, dastur asosida aniq ro’yxatli bo’lishini, budjetdan mablag’
oluvchilarni moliyalashtirish mexanizmini soddalashtirish, budjet mablag’laridan
foydalanish hisobini yuritishda kuchli moliyaviy nazoratini ta’minlashni taqozo
etadi. O’zbekiston Respublikasi G’aznachilik tizimini yanada takomillashtirishning
yana bir muhim masalalaridan biri bu davlat xaridlar tizimi hisoblanadi. Davlat
xaridini boshqarish tizimini takomillashtirish uchun quyidagi elementlardan
foydalanish samarali yo’nalish hisoblanadi: davlat xaridi siyosatini davlatning
iqtisodiy siyosati maqsadlariga muvofiqlashtirish; davlat xaridi sohasidagi amalga
oshirilayotgan siyosatni monitoring va baholashni tatbiq etish. Davlat xaridlar
tizimini takomillashtirishni muhim strategik masalalaridan biri — davlat xaridini
rejalashtirishni qisqartirishdir. Davlat xaridi faoliyatini rejalashtirishning tamoyili
budjet mablag’larining ishlatilishi samaradorligini va tejamkorligini oshirish deb
baholanishi kerak. Respublikamizda kelgusida g’aznachilik tizimi faoliyatini
yanada takomillashtirish uchun doimiy g’aznachilikning Yagona g’azna
hisobvarag’i monitoringini o’tkazish kerak. Hozirgi kunda budjet amaliyotida
g’aznachilik takomillashtirish va davlatning moliyaviy resurslarini samarali
boshqarish uchun Davlat budjeti mablag’larini prognozlashtirish va kassali
rejalashtirishni takomillashtirish bilan birga, davlat budjeti mablag’larini

likvidligini oshirishga olib keladigan G’aznachilikning Yagona g’azna
hisobvarag’idagi operatsiyalarni boshqarish mexanizmini takomillashtirish zarur.
Davlat budjetini bajarishga qaratilgan g’aznachilik xizmati institutini rivojlantirish
va mustahkamlash budjet mablag’laridan foydalanish samaradorligini ancha
oshiradi. Budjet tashkilotlari xaridini to’g’ri va samarali tashkil qilish uchun
mahsulotlar (ishlar, xizmatlar) xarid qilish jarayoniga kompleks yondashish zarur.
Milliy iqtisodiyotni rivojlantirish bosqichida budjetdan tashqari fondlarning
mablag’larini oqilona sarflashning eng maqbul mexanizmini shakllantirishimiz
kerak. Shu sababli, kelajakda Davlat budjeti tarkibidagi davlatning maqsadli pul
jamg’armalari faoliyatini takomillashtirishni ta’minlaydigan chora-tadbirlarni
amalga oshirish muhim ahamiyatga ega. Bir qator rivojlangan davlatlarda budjet
ishlab chiqish jarayonida yanada samarali uslublardan foydalanish maqsadida
yangi “maqsadli-dasturli rejalashtirish uslubi” yoki “natijaviylikka yo’naltirilgan
budjetlashtirish” uslubi qo’llaniladi. Budjet islohotining muhim yo’nalishlaridan
biri — natijaviylikka yo’naltirilgan budjetlashtirishni joriy etishdir. Natijaviylikka
yo’naltirilgan budjetlashtirish (NYB) — moliyaviy resurslarni taqsimlash va
foydalanishning tiniqligi, nazorat ostida bo’lishi va samaradorligini oshirishni
ko’zda tutadi. Bunda cheklangan moliyaviy resurslar jamiyatda ko’zda tutilgan
aniq maqsadga erishishiga qarab hamda davlat budjeti siyosatining ustuvor
yo’nalishlariga muvofiq taqsimlanadi. Natijaviylikka yo’naltirilgan
budjetlashtirishdan foydalanganimizda xarajatlarning alohida moddalari bo’yicha
budjet g’azna ijrosida maqsadli ijtimoiy-iqtisodiy ko’rsatkichlarni bajarishga
o’tiladi. Dasturiy-maqsadli uslubda rejalashtirish uzoq muddatli baholash asosida,
budjet xarajatlarini qismlarga ajratish esa — maqsadlar va dasturlardan kelib
chiqib amalga oshiriladi. Bunda budjet faqatgina xarajatlar tasnifining “an’anaviy”
turlari yordamidagina emas, balki aniq dasturlar bo’yicha ham ishlab chiqiladi.
Dastur doirasidagi har bir tadbirga xarajatlar alohida ko’rsatiladi. Ular shu dastur
doirasida moliyalashtirilayotgan ob’ekt yoki xizmatning holatini va dastur
yakunlanganda erishilishi rejalashtirilayotgan holatini aks ettiradi. NYB uslubi
g’aznachilikda quyidagi vazifalarni yechishga imkon beradi:

aholi talablariga mos xizmatlarni taqdim etish;
xarajatlarning nafaqat qiymatini, balki ijtimoiy samaradorligini aniqlash;
budjet xarajatlarining asosliligi va tiniqligini oshirish;
budjet tasnifi bo’yicha resurslarni xarajat turlari bo’yicha emas, strategik
maqsadlar bo’yicha taqsimlash.
O’zbekiston Respublikasi Davlat budjetini boshqarishni takomillashtirish,
budjet jarayonini tizimlashtirish, budjet tasnifini mukammallashtirish bo’yicha
nazariy ishlanmalar va amaliy asoslarning sezilarli darajada zamon talabidan ortda
qolmasligi uchun budjet tasnifi bo’yicha aniq tavsiyalar va takliflar ishlab chiqish
zarur. Iqtisodiyotni modernizatsiyalash sharoitida davlat moliyaviy xavfsizligini
ta’minlashda budjet jarayonlarini samarali boshqarish yanada murakkablashadi. Bu
esa budjet mablag’larini boshqarish, ularni budjet tizimi bo’g’inlari o’rtasida
taqsimlash mexanizmini takomillashtirish zarurligini talab etadi. Davlat moliyaviy
xavfsizligini ta’minlashda budjet ijrosini samarali boshqarish muammosi
dolzarbligicha qolmoqda. Respublikamizda amalga oshirilgan tadbirlar qatorida
bank, moliya, budjet, g’aznachilik tizimini mustahkamlash masalasiga qaratiladi.
Shunday sharoitda Davlat budjetidan samarali foydalanish milliy iqtisodiyotni
rivojlanishiga ijobiy ta’sir ko’rsatishi bilan birga mamlakat ichida ijtimoiy-
iqtisodiy barqarorlikni yuzaga kelishini ta’minlaydi.

2. Davlat xaridi to’g’risida tushuncha. O’zbekiston Respublikasida davlat
xaridi tizimini isloh qilish. Davlat xaridlarini amalga oshirishda
G’aznachilikning o’rni
Ma’lumki, davlat sektorining mamlakatimiz ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyotini
ta’minlashdagi roli katta ahamiyatga ega. Uning uzluksiz va samarali faoliyati uchun
tegishli tovarlar, xizmatlar va ishlar bilan o’z vaqtida ta’minlab turish zarur bo’ladi.
Davlat xaridlari esa ayni shu maqsadda muhim omil bo’lib xizmat qiladi.
Davlat xaridlari – bu davlat ehtiyojlari uchun xarid qilinadigan tovarlar,
bajariladigan ishlar va xizmatlarga aytiladi, ya’ni davlat xaridi davlat ehtiyojlari
uchun tovarlar va xizmatlarni qisman yoki to’liq davlat mablag’lari evaziga sotib
olinishidir. O’zbekiston Respublikasi Byudjet Kodeksida “ davlat xaridlari –
byudjet tizimi byudjetlarining mablag’lari hisobidan tovarlarni (ishlarni,
xizmatlarni) xarid qilish ” deb ta’rif berilgan.
Davlat ehtiyojlari uchun xarid qilinadigan tovarlar, bajariladigan ishlar va
xizmatlarga quyidagilar kiradi:
tovarlarga – xom-ashyo, materiallar, uskunalar, qattiq, suyuq va gaz
holatidagi predmetlar, elektr energiyasi, shuningdek, tovarlarni etkazib berish
bo’yicha xizmatlar qiymati (agar u tovarning bahosidan yuqori bo’lmasa) kiritiladi;
ishlarga – qurilish, ta’mirlash, bino, inshoot va ob’ektlarni qurish yoki
ta’mirlash bilan bog’liq faoliyat turlari, shuningdek, gruntlarni qazish, yangidan
qurish, jihozlash, qurilish-montaj ishlari uchun qurilish maydonlarini tayyorlash va
boshqa qurilish ishlari (masalan, geodeziya, burg’ulash bo’yicha ishlar, aero va
sun’iy yo’ldosh orqali sur’atga olish, seysmik tadqiqotlar o’tkazish (agar ushbu
xizmatlar bahosi asosiy ishlar bahosidan yuqori bo’lmasa)) kiradi;
xizmatlarga – tovar va ishlarga taalluqli bo’lmagan barcha xarid predmeti
kiritiladi.
Davlat xaridi davlat infratuzilmasini moddiy va moliyaviy jihatdan ta’minlash
maqsadida amalga oshiriladi. Davlat infratuzilmasini umumiy tarzda ikkita yirik
tarkibiy qismga ajratish mumkin 1
:
1
Burxonov U . Davlat xaridi . T .: “ nfoCOM . UZ ”. 2010. 10-bet.

- iqtisodiy infratuzilma (transport, aloqa, kommunal xizmatlar, kundalik
iqtisodiy faoliyatni amalga oshirish uchun birlamchi bo’lgan infratuzilmalar);
- ijtimoiy infratuzilma (maktablar, kasalxonalar, kutubxonalar yoki boshqacha
aytganda, jamiyat a’zolarining kundalik hayoti, ijtimoiy ehtiyoji uchun zarur bo’lgan
birlamchi infratuzilmalar). Ijtimoiy sohalar uchun davlat xaridini amalga oshirish
zarurati umumjamiyat manfaatlaridan kelib chiqadi va u mavjud qonuniy-me’yoriy
aktlar orqali tartibga solinadi.
O’zbekistonda davlat xaridining hajmi YaIMning 11 foizini tashkil etgani
holda, uni iqtisodiy o’sishga ta’sir etuvchi muhim omil ekanligini ko’rsatadi 2
. Davlat
xaridi YaIMning shakllanishiga to’g’ridan-to’g’ri ta’sir ko’rsatadi. Shuni inobatga
olib, davlat xaridini amalga oshirish sohasida olib borilgan oqilona siyosat
makroiqtisodiy siyosatga jiddiy ta’sir etuvchi instrument sifatida yuzaga chiqadi.
Davlat xaridini iqtisodiyotning ma’lum sohalarida amalga oshirish orqali,
o’sha sohalar rivojiga va aholi bandligi hamda daromadlari darajasiga ijobiy ta’sir
etiladi. Jumladan:
- kichik biznes va xususiy tadbirkorlar tomonidan ishlab chiqarilayotgan
tovar va xizmatlarni sotib olishda tanlov jarayonlarini joriy etish orqali, kichik
biznes va xususiy tadbirkorlikni rivojlantirishga ta’sir etishi mumkin;
- sotib olinayotgan tovarlarning sifat talabini xalqaro andoza talablariga
tenglashtirish orqali milliy ishlab chiqaruvchi korxonalar mahsulot sifatini
oshirishga ta’sir etishi mumkin;
- ochiq tenderlarni e’lon qilish orqali raqobatni rivojlantirishga ta’sir etish
mumkin bo’ladi.
Yuqorida sanab o’tilgan holatlarda faqatgina mamlakat darajasida davlat
xiridini boshqarishning samarali mexanizmlari mavjud bo’lgan sharoitda, ya’ni
xaridni oqilona rejalashtirish va uning iqtisodiyotga ta’sirini to’g’ri baholash orqali
erishish mumkin.
O’zbekiston hukumati davlat xaridi instrumentlaridan turli ko’rinishlarda
foydalanib kelmoqda. Masalan, o’rta maxsus ta’lim tizimidagi islohotlar nafaqat
2
O problemax upravleniya gosudarstvenn i mi zakupkami v Respublike Uzbekistan i napravleniyax
sovershenstvovaniya. Analiticheskaya zapiska. UNDP. Tashkent-2008. 3-str.

o’quv binolari sonining ortishiga olib keldi, balki respublikada kapital qurilish
sohasining rivojiga katta turtki berdi. 2000 yillar boshida qurilish kompaniyalari
nochor ahvolda bo’lgan bo’lsalar, hozir ular qurilish-montaj ishlari va loyihalarning
turli-tumanligi va sifati bo’yicha xorijiy kompaniyalar bilan raqobat qila oladilar.
Shuning bilan bir vaqtda, O’zbekistonda ishlab chiqarilayotgan qurilish
materiallarining turlari ham kengaydi. Kapital qurilish sohasiga davlat buyurtmasi
aholi bandligini oshirishda ham muhim o’rin egallaydi. Xuddi shunday misollarni
sanoat va qishloq xo’jaligi ishlab chiqarish tarmoqlari bo’yicha ko’plab keltirish
mumkin.
O’zbekiston Respublikasida davlat xaridining sub’ektlari bo’lib quyidagilar
hisoblanadi:
1. Davlat buyurtmachilari – byudjetdan mablag’ oluvchilar va byudjet
hamda davlat maqsadli jamg’armalari mablag’larini taqsimlovchilar:
- byudjetdan mablag’ oluvchi tashkilotlar;
- davlat maqsadli jamg’armalari ning ijroiya direktsiyalari;
- Qoraqalpog’iston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi, viloyatlar ho kimliklari va
Toshkent shahar hokimligi qoshidagi yagona buyurtmachi xizmati;
- hukumat kafolati ostida xalqaro grant yoki qarz kreditlar olgan hamda ushbu
mablag’lar hisobidan davlat xaridini amalga oshirayotgan tashkilotlar;
- davlat mulki ishtirokida faoliyat yuritayotgan xo’jalik sub’ektlari.
2. Tashqi nazorat organlari – O’zbekiston Respublikasi Hisob palatasi;
3. Hukumat – O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi;
4. Davlat va xo’jalik boshqaruv organlari – nazoratni tashkil etuvchi
organlar:
- Moliya vazirligi;
- Tashqi iqtisodiy aloqalar, investitsiya va savdo vazirligi;
- Davarxitekqurilish tashkiloti.
5. Tovarlar va xizmatlar etkazib beruvchilar – tovarlar (xizmatlar, ishlar)
etkazib beruvchi xo’jalik sub’ektlari.
6. Xaridni amalga oshirish jarayoniga ko’maklashuvchi tashkilotlar:

- xizmat ko’rsatuvchi banklar;
- birjalar;
- transport-ekspeditorlik kompaniyalari;
- maslahat, ekspertiza va boshqa tashkilotlar;
- amaldagi qonunchilik asosida ekspert baholash xizmatini amalga oshiruvchi
boshqa tashkilotlar.
O’zbekiston Respublikasida davlat xaridi tizimini isloh qilish. Davlat xaridlarini
amalga oshirishda G’aznachilikning o’rni
Dunyodagi ko’plab mamlakatlar singari, O’zbekiston Respublikasida davlat
xaridi tizimini isloh etishga katta e’tibor qaratilmoqda. Hukumat tomonidan xarid
jarayonlarini ochiq-oydinligini ta’minlashga qaratilgan, jumladan, xaridni amalga
oshirishda tender jarayonlaridan kengroq foydalanish yo’nalishlari bo’yicha qator
hujjatlar qabul qilinmoqda.
Muhtaram Prezidentimiz I.A.Karimov o’z ma’ruzalarida “…kichik biznes va
xususiy tadbirkorlikning kreditlar, xom-ashyo resurslari, shuningdek, davlat
xaridlari tizimidan foydalanish imkoniyatlarini kengaytirish zarur. 2011 yilda
Moliya vazirligi va Iqtisodiyot vazirligiga maxsus kvotalar ajratish orqali kichik
biznesning davlat xaridlari tizimidan foydalanishini kengaytirish borasida alohida
mexanizmni ishlab chiqish va amalda qo’llash, kichik biznes korxonalari tomonidan
ishlab chiqarilayotgan mahsulotlarni xarid qilish, ko’rsatilayotgan ish va xizmatlarga
doir davlat buyurtmalarini joylashtirish bo’yicha ochiq elektron tizimni bosqichma-
bosqich joriy etish vazifalari topshiriladi” 3
- deya ta’kidlaganlar.
Bu borada mamlakatimizda amalga oshirilayotgan islohotlardan ko’zlangan
maqsad, nafaqat davlat mablag’laridan foydalanishning samarali hisob va nazoratini
tashkil etish, balki davlat buyurtmachilarining shartnomaviy-huquqiy tartibga rioya
etish darajasini oshirish ham ko’zda tutilgan.
Davlat xaridini tashkil etish bo’yicha mutlaqo yangi tamoyillarga asoslangan
tizim shakllantirilmoqda va tabiiy ravishda, bu sohada o’z echimini kutayotgan qator
3
Prezident I.Karimovning 2010 yilda mamlakatimizni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish yakunlari va 2011
yilga mo’ljallangan eng muhim ustuvor yo’nalishlarga bag’ishlangan O’zbekiston Respublikasi Vazirlar
Mahkamasining majlisidagi ma’ruzasi., Xalq so’zi., 2011 yil 22 yanvar, №16 (5183)., 3-bet, 5-ustun, 8-xat
boshi.

muammolarni ko’rsatish mumkin, jumladan:
 davlat xaridini amalga oshirishning mavjud tizimi respublika miqyosida
davlat ehtiyojlari uchun tovarlar va xizmatlarni sotib olish uchun qilinadigan
xarajatlarni optimallashtirish imkonini bermaydi;
 me’yoriy-huquqiy bazaning etarli darajada rivojlanmaganligi, xususan,
O’zbekiston Respublikasida davlat xaridlari to’g’risida qonun qabul qilinmaganligi;
 davlat xaridini amalga oshiruvchi va uning nazoratini ta’minlovchi
malakali kadrlarning etishmasligi;
 xarid tizimining hamda uning mexanizmlarining ochiq-oydin emasligi va
boshqalar.
Davlat xaridlarini amalga oshirishda g’aznachilik tizimidan foydalanishni
kengaytirish borasida alohida mexanizm ishlab chiqilishi va amalda qo’llanilishi,
kichik biznes korxonalari tomonidan ishlab chiqarilayotgan mahsulotlarni xarid
qilish, ko’rsatilayotgan ish va xizmatlarga doir davlat buyurtmalarini joylashtirish
bo’yicha ochiq elektron tizimning bosqichma-bosqich joriy etilishi natijasida davlat
byudjeti mablag’laridan maqsadli va samarali foydalanishga erishiladi.
Davlat xaridi tizimini isloh etish kompleks yondashuvni talab etadi. Islohotlar
faqatgina maxsus qarorlar qabul qilish va davlat xaridi bo’yicha vakolatli agentlikni
tashkil etish bilan chegaralanib qolmasdan, balki turli davlat organlarining
hamkorlikdagi harakatini yo’lga qo’yish, ular o’rtasida vakolatlarni to’g’ri
taqsimlash, tizimda kuchlar nisbati tengligini ta’minlovchi o’z-o’zini boshqarish
mexanizmlarini shakllantirishni talab etadi.
Davlat ehtiyojlari uchun xaridni amalga oshirish mexanizmining samarali
bo’lishi, ko’p jihatdan, davlat xaridi borasida qaror qabul qilayotgan davlat
xizmatchilarining malaka darajasi, professional tayyorgarligi va haqqoniyligiga
bog’liq. Ko’pgina davlatlarda davlat xaridi bilan shug’ullanadigan xodimlarni
tayyorlash va malakasini oshirish bevosita hukumatning zimmasiga yuklatilgan
vazifa hisoblanadi.
O’zbekiston Respublikasi tomonidan yuqorida ko’rsatilgan yo’nalishlardagi
kamchiliklarni bartaraf etishga katta e’tibor qaratilmoqda va davlat xaridini amalga

oshirishda qatnashuvchi boshqa sub’ektlar ishtirokida davlat xaridi jarayonining
mexanizmlarini hamda uning huquqiy asoslarini takomillashtirish bo’yicha faol ish
olib borilmoqda.
O’zbekiston Respublikasida davlat byudjetining g’azna ijrosi sharoitida davlat
xaridlarini amalga oshirish jarayoni mexanizmlarini amaliyotga joriy etish bugungi
kunda byudjet islohotlarining muhim yo’nalishlaridan biri hisoblanadi.
O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2011 yil 7 fevraldagi PQ-1475-
sonli “Davlat xaridlari tizimini maqbullashtirish va ularga kichik biznes
sub’ektlarini jalb qilishni kengaytirish to’g’risida”gi qarorida ko’rsatilgan
vazifalarning bajarilishini ta’minlash uchun O’zbekiston Respublikasi Vazirlar
Mahkamasi huzurida Davlat xaridlari bo’yicha hukumat komissiyasi tashkil qilindi
va uning ishchi organi etib O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi
G’aznachiligi deb belgilandi.
Qarorga ko’ra, Davlat xaridlari bo’yicha hukumat komissiyasining asosiy
vazifalari va faoliyat yo’nalishlari qo’yidagilardan iborat:
 tovarlar(ishlar, xizmatlar)ning davlat xaridlarini amalga oshirishga
yo’naltirilgan davlat byudjeti va boshqa markazlashtirilgan manbalar
mablag’larining maqsadli va ratsional ishlatilishi, shuningdek davlat xaridlari
sohasida qonun hujjatlariga rioya qilish ustidan tizimli nazoratni amalga oshirish;
 davlat xaridlari samaradorligi ustidan doimiy monitoringni amalga
oshirish, ularni takomillashtirish bo’yicha zarur choralarni ishlab chiqish va qabul
qilish;
 davlat xaridlari jarayoniga kichik biznes sub’ektlarini faol va keng
qo’lamda jalb qilish uchun qulay sharoitlar yaratish;
 tender (konkurs) va birja savdolarida ishtirok etuvchi barcha sub’ektlar
vakillarining malakasini oshirishga imkon yaratish, umumqabul qilingan xalqaro
norma va standartlarni joriy qilish.

Davlat xaridlari bo’yicha hukumat komissiyasining ishchi organi etib
tayinlangan O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi G’aznachiligining asosiy
vazifalari quyidagilardan iborat 4
:
 davlat xaridlari bo’yicha axborot bazasini yaratish va doimiy ravishda
yangilab borish, davlat xaridlarini amalga oshirishda narxlarni shakllantirish
jarayonini nazorat qilish;
 Davlat xaridlari bo’yicha Hukumat komissiyasining qonun hujjatlari bilan
uning vakolatiga kiritilgan masalalar bo’yicha materiallarini va qarorlari
loyihalarini tayyorlash;
 davlat va xo’jalik boshqaruvi organlari, mahalliy davlat hokimiyati
organlari, tovarlar (ishlar, xizmatlar)ning davlat xaridlari jarayonida ishtirok
etuvchi boshqa tashkilotlar va xo’jalik yurituvchi sub’ektlar tomonidan Hukumat
komissiyasi qarorlari bajarilishini nazorat qilish;
 davlat xaridlari sohasidagi qonun hujjatlarini takomillashtirishda
qatnashish.
Kichik biznes va xususiy tadbirkorlikning davlat xaridlari tizimidan foydalanish
imkoniyatlarini kengaytirish
2010 yilda davlatning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishi yakunlari va 2011 yilga
ustuvor yo’nalishlar bo’yicha O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi
yig’ilishida so’zga chiqib, O’zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A.Karimov
belgilab o’tdiki: “Kichik biznes va xususiy tadbirkorlik sub’ektlariga kredit olish,
xom-ashyo resurslariga, shuningdek davlat xaridlari tizimiga keng yo’l ochib
berishli zarur” 5
.
Qo’yilgan vazifalarni bajarish uchun qonunchilik asoslarini yaratish
maqsadida 2011 yilning 7 fevralida O’zbekiston Respublikasi Prezidentining PQ-
4
Davlat xaridlari bo’yicha Hukumat komissiyasining ishchi organi to’g’risida Nizom. O’zR VMning “Davlat
xaridlarini tashkil etishga doir normativ-huquqiy bazani takomillashtirish chora-tadbirlari to’g’risida”gi qarori. 2011
yil 1 aprel, 100-son. 1-ilova
5
I.Karimov. Barcha reja va dasturlarimiz Vatanimiz taraqqiyotini yuksaltirish, xalqimiz farovonligini oshirishga
xizmat qiladi. T.: O’zbekiston. 2011 y.

1475-sonli “Davlat xaridlari tizimini maqbullashtirish va ularga kichik biznes
sub’ektlarini jalb qilishni kengaytirish to’g’risida”gi qarori qabul qilindi.
Ushbu me’yoriy hujjat bilan, maxsus kvotalar ajratish hisobiga davlat
xaridlarini olishga qatnashish uchun kichik biznesga yo’l ochishni amalda
ta’minlash imkonini beruvchi aniq mexanizm paydo bo’ldi. Bundan tashqari, u
mahsulot, ish va xizmatlarga davlat buyurtmalarini iqtisodiyotning mazkur sektori
korxonalari o’rtasida joylashtirishning oshkora elektron tizimini bosqichma-
bosqich yo’lga qo’yishni ko’zda tutadi. Shuningdek, Qarorning joriy qilinishi
respublika byudjeti hamda mahalliy byudjetlar mablag’laridan samarali
foydalanish va tovar bozorlarida sof raqobatni rivojlanishga imkon yaratadi.
Ta’kidlash lozimki, qaror nafaqat kichik biznes sub’ektlarini davlat
xaridlariga yo’l ochishni, balki ularga ustuvorlikni ham belgilaydi. Bunda, Qaror
talabi bo’yicha davlat xaridlari bo’yicha tenderlar o’tkazilganda kichik biznes
sub’ektlariga, sharoitlar teng bo’lgan boshqa hollarda, ustunlik beriladi hamda
uchta ishtirokchidan kam bo’lgan holda, konkurs takliflari tanlovini o’tkazish
taqiqlanadi, qonun hujjatlarida ko’zda tutilgan hollar bundan mustasno.
2011 yil 1 apreldan ushbu tartib amaliyotga tadbiq qilindi va davlat xaridlari
bo’yicha tenderlar o’tkazilganda, sharoitlar teng bo’lgan boshqa hollarda, ustunlik
tadbirkorlik sub’ektlarining ushbu toifasiga beriladi. Bundan tashqari, davlat
byudjeti va boshqa markazlashtirilgan manbalar mablag’lari hisobidan
moliyalashtiriladigan, qiymati 500 mln. so’mgacha bo’lgan ob’ektlar bo’yicha
qurilish va rekonstruktsiya ishlarini bajarish uchun pudratchi tashkilotlar tanlovi
faqat kichik biznes sub’ektlari o’rtasida amalga oshiriladi.
Davlat xaridlarini amalga oshirishga yo’naltirilgan davlat byudjeti va boshqa
markazlashtirilgan manbalar mablag’larining maqsadli va oqilona ishlatilishi
ustidan nazoratni amalga oshirish, ushbu sohadagi qonun hujjatlariga rioya
qilishdan tashqari, hukumat Komissiyasiga, juda muhim, davlat xaridlari
jarayoniga kichik biznes sub’ektlarini faol va keng miqyosda jalb qilish uchun
qulay sharoitlar yaratish vazifasi ham yuklatilgan.

Qaror nafaqat kichik biznes sub’ektlarini davlat xaridlariga yo’l ochishni,
balki ularning ishlab chiqarish faoliyatini kengroq qo’llab-quvvatlashni ham
ko’zda tutadi, buning uchun O’zbekiston tovar xom-ashyo birjasi qoshida maxsus
Mahsulotni sotishni rivojlantirish markazini tashkil qilish rejalashtirildi.
Yana ahamiyatga ega bo’lgan jihat, bunda kichik biznes sub’ektlari
o’tkazilayotgan tenderlar bo’yicha to’liq ma’lumotlarni olishlari mumkin. Ya’ni
yuqoridagi qarorga asosan, markazlashtirilgan mablag’lar hisobiga davlat
xaridlarini amalga oshiruvchi barcha tashkilotlar ko’zlanayotgan xaridlar bo’yicha
e’lonlarni, zarur tovarlar (ishlar, xizmatlar) etkazib beruvchini aniqlash kunidan 30
kun oldin, maxsus axborot portalida joylashtirishlari lozim. Mazkur portal
Mahsulotni sotishga ko’maklashishni rivojlantirish markazida tashkil qilinadi.
Davlat xaridlarining o’zi O’zbekiston respublika tovar xom-ashyo birjasida
tashkil qilinadigan elektron savdolar orqali amalga oshiriladi. Ularga barcha
manfaatdor tomonlarning qatnashishiga yo’l ochishni ta’minlash uchun har bir
tuman bo’yicha kichik biznes sub’ektlari hamda byudjetdan mablag’ oluvchilar
uchun eng qulay joylarda savdo maydonchalari va brokerlik kontoralari tizimi
tashkil qilinadi.
Shuningdek, konkurs savdolarini o’tkazishning o’zi muntazam ravishda
nazorat qilinadi. Buning uchun Moliya vazirligi Nazorat-taftish Bosh boshqarmasi
tarkibida Tender (tanlov) savdolari o’tkazilishi bo’yicha maxsus nazorat bo’limi
tashkil qilinadi. Tender (tanlov) qatnashchilari o’rtasida korruptsion aloqalar, til
biriktirishlar, soxtalashtirishlar mavjudligi hamda soxta tender (tanlov) savdolari
o’tkazilganlik alomatlari aniqlangan hollarda, mazkur Bo’lim o’rnatilgan tartibda
ushbu savdolarni bekor qilish bo’yicha tegishli choralarni ko’radi.
Bunda, qarorga asosan, o’zining quyi tashkilotlari uchun markazlashtirilgan
xaridlarni amalga oshiruvchi davlat va xo’jalik boshqaruv organlari rahbarlariga
davlat xaridlarini tashkil qilish va amalga oshirish samaradorligi hamda yuqorida
nomi keltirilgan Qaror talablari ijrosini ta’minlanishi uchun shaxsan javobgarlik
yuklatiladi.

Qarorga muvofiq joriy etilgan yangi normalar nafaqat kichik biznes
sub’ektlarini Davlat xaridlari tizimiga keng jalb qilinishini, balki respublikamizda
yanada takomillashgan hamda umume’tirof etilgan xalqaro me’yorlarga ham to’liq
javob beradigan tizimning yaratilishini ta’minlaydi.
G’aznachilik uchun davlat xaridlarini amalga oshirishni hamda joriy va
dastlabki nazorat samaradorligini takomillashtirish va xalqaro tajribalardan
samarali foydalanishga e’tibor qaratish, g’aznachilik operatsiyalarining nazoratini
takomillashtirish muhim vazifa etib belgilangan.
Davlat byudjeti ijrosi, shu jumladan davlat xaridlarini amalga oshirish
jarayoni ustidan nazoratni takomillashtirish maqsadida G’aznachilikning
harakatlari birinchi navbatda byudjet tashkilotlarining byudjet va shartnomaviy
intizom darajasini oshirishga yo’naltirilishi, byudjet tashkilotlarining ta’minotchi
tashkilotlar bilan shartnomalarini G’aznachilik tomonidan ro’yxatga olinishi bu
byudjet tashkilotlarining to’lashga qodirligi davlat tomonidan tasdiqlanadi va
ta’minotchi tashkilot uchun byudjet tashkiloti tomonidan shartnoma shartlari
bajarilmaganda, davlat tomonidan to’lov kafolati beriladi.

3. O’zbekiston Respublikasida davlat xaridini amalga oshirish mexanizmlari va
uning huquqiy asoslarini takomillashtirish .
O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2011 yil 7 fevraldagi PQ-1475-
sonli “Davlat xaridlari tizimini maqbullashtirish va ularga kichik biznes
sub’ektlarini jalb etishni kengaytirish to’g’risida”gi qaroriga muvofiq, O’zbekiston
Respublikasi Vazirlar Mahkamasi huzurida Davlat xaridlari bo’yicha hukumat
komissiyasi tashkil qilindi. Hukumat komissiyasiga O’zbekiston respublika tovar-
xom ashyo birjasi tomonidan tashkil etiladigan elektron savdolarda amalga
oshiriladigan davlat xaridlari bo’yicha tovarlar ro’yxatini aniqlash hamda kichik
biznes sub’ektlari tomonidan amalga oshiriladigan xaridlar bo’yicha tovarlar (ish,
xizmat) guruhiga o’rnatilgan minimal ulushlar (kvota) miqdorini belgilab borish va
boshqa vazifalar topshirilgan.
Byudjetdan mablag’ oluvchilar O’zbekiston respublika tovar-xom ashyo
birjasi tomonidan tashkil etiladigan elektron savdolarda amalga oshiriladigan
davlat xaridlari bo’yicha tovarlar ro’yxati, kichik biznes sub’ektlari tomonidan
amalga oshiriladigan xaridlar bo’yicha tovarlar (ish, xizmat) guruhi va ularga
o’rnatilgan minimal ulushlar (kvota) miqdori to’g’risida maxsus tasdiqlangan
jamlanma jadvalga muvofiq xarajatlarni amalga oshirishlari talab qilinadi.
Byudjetdan mablag’ oluvchilar 2011yilning 1 aprelidan boshlab yuqoridagi qaror
bilan tasdiqlangan markazlashgan mablag’lar hisobiga davlat ehtiyojlari uchun
to’liq (100 foiz miqdorda) kichik biznes sub’ektlari tomonidan amalga
oshiriladigan xaridlar bo’yicha tovarlar (ish, xizmat) guruhiga (PQ-1475-sonli
qarorning 3-ilovasi) muvofiq faqatgina kichik biznes sub’ektlari bilan shartnomalar
imzolashlari mumkin.
Shuningdek, byudjetdan mablag’ oluvchilar 2011 yilning 1 aprelidan
boshlab Hukumat komissiyasining 2011 yil 15 fevraldagi 1-sonli yig’ilish
bayonnomasining 6
2- ilovasiga muvofiq kichik biznes sub’ektlari tomonidan
amalga oshiriladigan tovar(ish, xizmat)lar bo’yicha davlat xaridlarini ularga
6
elektron ko’rinishda G’aznachilikning saytida joylashtirilgan (www. treasury . uz )

o’rnatilgan eng kam ulushlar (kvota) miqdorlaridan kam bo’lmagan tarzda kichik
biznes sub’ektlari orqali amalga oshirishlari lozim.
Byudjetdan mablag’ oluvchi tashkilotlar to’liq (100 foiz miqdorda) kichik
biznes sub’ektlari tomonidan amalga oshiriladigan xaridlar bo’yicha maxsus
axborot portaliga savdo o’tkazish yoki elektron savdo o’tkazish to’g’risida
e’lonlarni joylashtirishda, e’lon shartida faqatgina kichik biznes sub’ekti
qatnashishi mumkinligini ko’rsatib o’tishlari lozim. Bunda, portalning axborot
bazasida tegishli ma’lumotlar bo’lmagan hollarda, tovar (ish, xizmat) etkazib
beruvchilar byudjetdan mablag’ oluvchilarga ushbu e’lonlar bo’yicha savdoda
qatnashish uchun tegishli statistika yoki soliq organlari tomonidan tasdiqlangan
tovar (ish, xizmat) etkazib beruvchining kichik biznes sub’ektiga kirishi
to’g’risidagi ma’lumotni taqdim qilishlari lozim. O’zbekiston respublika tovar
xom-ashyo birjasi va uning hududiy bo’linmalari to’liq (100 foiz miqdorda) kichik
biznes sub’ektlari tomonidan amalga oshiriladigan xaridlar bo’yicha maxsus
axborot portaliga joylashtirilgan talabnomalar bo’yicha elektron savdolarda faqat
kichik biznes sub’ektlari ishtirok etishlarini ta’minlaydi.
G’aznachilik organlarining yuridik majburiyatlarni ro’yxatdan o’tkazish va
narxlar monitoringi bo’limi xodimlari byudjetdan mablag’ oluvchilar taqdim
qilgan faqat to’liq (100 foiz miqdorda) kichik biznes sub’ektlari tomonidan amalga
oshiriladigan xaridlar bo’yicha tuzilgan shartnomalarni “G’aznachilik” dasturiy
majmuida ro’yxatga olishda tovar (ish, xizmat) etkazib beruvchini kichik biznes
sub’ektiga kirish yoki kirmasligini nazorat qiladi. Bunda, g’aznachilik
organlarining yuridik majburiyatlarni ro’yxatdan o’tkazish va narxlar monitoringi
bo’limi xodimi byudjetdan mablag’ oluvchilarning yuqoridagi shartnomalarini
“G’aznachilik” dasturiy majmuiga kiritishda, tovar (ish, xizmat) etkazib beruvchini
kiritishda, uning kichik biznes sub’ektiga kirishini ushbu dasturiy majmuada
ko’rgandan so’ng oxirigacha rasmiylashtiradilar. Aks holda, ushbu shartnomalarni
g’aznachilik bo’linmalari tomonidan byudjetdan mablag’ oluvchiga ro’yxatdan
o’tkazilmasdan qaytariladi. Shuningdek, byudjetdan mablag’ oluvchilar kichik
biznes sub’ektlari tomonidan amalga oshiriladigan tovarlarga (ish, xizmat)

o’rnatilgan eng kam ulushlarga (kvota) muvofiq xarajatlarni amalga oshirishlarini
monitoring qilib boradi.
Byudjetdan mablag’ oluvchilarning elektron savdolarda ishtirok etishi
tartibi. Moliya vazirligi G’aznachiligi va O’zbekiston respublika tovar-xom ashyo
birjasining ma’lumotlar bazasini elektron bog’lash yo’li orqali byudjetdan mablag’
oluvchilar birja tomonidan markazlashgan tartibda avtomatik tarzda buyurtmachi
sifatida ro’yxatdan (akkreditatsiyadan) o’tkaziladi.
Byudjetdan mablag’ oluvchilar O’zbekiston respublika tovar xom-ashyo
birjasida tashkil etilgan elektron savdolarga mustaqil ravishda yoki agentlar
(brokerlar) orqali qatnashadi.
Byudjetdan mablag’ oluvchilar va agentlar o’rtasidagi munosabatlar ular
o’rtasida tuzilgan topshiriq shartnomasiga asosan belgilanadi. Topshiriq
shartnomasida quyidagi shartlar ko’zda tutilishi lozim:
1) Agentlarga xizmati uchun to’lovlar (O’zbekiston respublika tovar xom-
ashyo birjasi hamda Moliya vazirligi va Iqtisodiyot vazirligi tomonidan
belgilangan miqdorda);
2) Birjaning vositachilik xizmati (elektron savdolarda tuzilgan bitim
summasining 0,05 foizi miqdorida);
3) Savdo o’tkazish to’g’risidagi e’lonlar maxsus axborot portaliga
joylashtirganligi uchun to’lovlar (e’lonlar agentlar orqali maxsus axborot portaliga
joylashtirilgan hollarda – O’zbekiston respublika tovar xom-ashyo birjasi hamda
Moliya vazirligi va Iqtisodiyot vazirligi tomonidan belgilangan miqdorda).
Shuningdek, topshiriq shartnomasida shartnoma maqsadi, hisob-kitob qilish
tartibi, buyurtmachi va agentning majburiyatlari, tomonlarning javobgarligi,
shartnomaning amal qilish muddati va boshqa shartlar ko’rsatiladi. Topshiriq
shartnomasida summa belgilanmaydi. Byudjetdan mablag’ oluvchi va agent
o’rtasida tuzilgan topshiriq shartnomalari asosiy shartnoma vazifasini o’taydi va
ular Moliya vazirligi G’aznachiligi va uning hududiy bo’linmalarida ro’yxatga
olinmaydi, ya’ni faqatgina ularning hisobi yuritiladi. Byudjetdan mablag’
oluvchilar agentlar bilan topshiriq shartnomasini tuzayotganda ularga rahbar va

bosh hisobchining imzo namunalari kartochkalarini keyinchalik birjaning hududiy
bo’linmalariga etkazish uchun taqdim qiladilar.
Birja va agentlar xizmatlariga avans to’lovlari byudjetdan mablag’ oluvchi
tomonidan Moliya vazirligi G’aznachiligi va uning hududiy bo’linmalariga taqdim
qilingan talabnomalar asosida aniqlanadi (birja va agentlar xizmati bo’yicha
xarajatlar, tovar (ish, xizmat) olinayotgan modda bo’yicha, tegishli
talabnomalarning jamlamalari asosida aks ettiriladi).
Avans to’lovini amalga oshirish uchun byudjetdan mablag’ oluvchilar
“Davlat byudjeti g’azna ijrosi Qoidalari”ning 6-ilovasidan foydalanishlari lozim.
Byudjetdan mablag’ oluvchilar davlat xaridlari to’g’risida o’z vaqtida e’lon qilish
uchun ular tomonidan xaridlar amalga oshirilishi rejalashtirilgan oydan ilgariroq
xaridlar rejasini tuzishlari kerak.
Hukumat komissiyasi belgilagan, alohida tovarlar (ish, xizmat) bo’yicha
O’zbekiston respublika tovar xom-ashyo birjasida tashkil etilgan elektron savdolar
orqali amalga oshiriluvchi, davlat xaridlari bo’yicha xaridlar rejasi alohida bo’lishi
lozim. Byudjetdan mablag’ oluvchilar elektron savdolarda qatnashish to’g’risida
davlat xaridlarini amalga oshirish uchun talabnomalarni maxsus axborot portaliga
joylashtirishdan avval xarajatlar smetasida etarli mablag’ mavjudligini hamda
g’aznachilik bo’linmalari tomonidan xarajatlarni amalga oshirishga ruxsat (XAOR)
berilganligini inobatga olishlari lozim. Byudjetdan mablag’ oluvchilarning bosh
hisobchilari g’aznachilik bo’linmalari tomonidan berilgan XAORni har bir davlat
xaridlari bo’yicha e’lonlar va talabnomalarga to’g’ri taqsimlanishi va ishlatilishiga
javobgardirlar, shu bilan birga, tayyorlangan xaridlar rejasiga muvofiq O’zbekiston
respublika tovar xom-ashyo birjasi maxsus axborot portaliga e’lonlarni o’zlari
mustaqil yoki agentlar orqali kiritadi.
Maxsus axborot portaliga e’lon joylashtirish tartibi. Byudjetdan mablag’
oluvchilar maxsus axborot portalida (Davlatxarid.uz, Xarid.uz, Goszakupki.uz)
byudjet mablag’lari hisobiga amalga oshirilayotgan har bir xarid to’g’risidagi
e’lonni tovar (ish, xizmat) etkazib beruvchilarni aniqlashdan kamida 30 kun avval
joylashtirishlari lozim, oziq-ovqat mahsulotlarini xarid qilish uchun qayta e’lon

berish bundan mustasno. Bunda, byudjetdan mablag’ oluvchilar joriy yilning
tegishli choraklarida (g’aznachilik bo’linmalari tomonidan xarajatlarni amalga
oshirishga ruxsat (XAOR) berilganligini inobatga olingan holda) amalga oshirilishi
rejalashtirilgan xarajatlar bo’yicha e’lonlar berishi mumkin. Etkazib
beruvchilardan taklif bo’lmasligi (yoki savdolarda faqat bir nafar etkazib beruvchi
qatnashishi) sababli, shuningdek etkazib beruvchilar tomonidan boshlang’ich
narxdan ortiq bo’lgan narxlar taklif qilinganda, byudjetdan mablag’ oluvchi
hisoblangan buyurtmachi uchun oziq-ovqat mahsulotlarining davlat xaridi
bo’yicha savdolar bo’lib o’tmagan deb e’tirof etilgan taqdirda O’zbekiston
Respublikasi Moliya vazirligi G’aznachiligi yoki uning hududiy bo’linmalari bilan
kelishilgan holda takroriy savdolar o’tkazmasdan buyurtma berishga yo’l
qo’yiladi.
Takroriy savdolar o’tkazmasdan oziq-ovqat mahsulotlarining davlat xaridi
bo’yicha buyurtma berish to’g’risidagi qarorni kelishish uchun byudjet
mablag’larini oluvchi hisoblangan buyurtmachi g’aznachilikning tegishli
organlariga ko’rsatib o’tilgan davlat xaridi bilan bog’liq hujjatlarning (shu
jumladan savdo bayonnomasi (tiket) kseronusxasi) nusxalarini ilova qilgan va
savdolarni bo’lib o’tmagan deb e’tirof etgan holda yozma murojaatni yuboradi.
Takroriy savdolar o’tkazmasdan buyurtma berish to’g’risidagi qarorni kelishish
muddati g’aznachilik organlariga kelishish to’g’risidagi murojaat tushgan kundan
boshlab uch ish kunidan ortiq bo’lmasligi kerak.
Takroriy savdolar o’tkazmasdan etkazib beruvchi bilan kontrakt faqat ilgari
maxsus elektron portalda joylashtirilgan e’londa nazarda tutilgan shartlarda ushbu
buyurtma bo’yicha tuzilishi mumkin. Bunda, tuzilgan kontraktning narxi:
 savdolarda boshlang’ich narxdan past narxni taklif qilgan faqat bitta
etkazib beruvchi qatnashgan hollarda yagona etkazib beruvchi – savdolar
qatnashchisi narxidan;
 o’tkazilgan savdolarda etkazib beruvchilardan takliflar bo’lmagan yoki
etkazib beruvchilar tomonidan taklif etilgan narxlar boshlang’ich narxlardan

yuqori bo’lgan hollarda e’lon qilingan boshlang’ich narxning 10 foizidan ortiq
bo’lmasligi kerak.
Savdo o’tkazish to’g’risidagi e’londa quyidagi ma’lumotlar ko’zda tutilishi
kerak:
 byudjetdan mablag’ oluvchining nomi va manzili;
 mablag’ bilan ta’minlanish manbai;
 tovarni etkazib berish shartlari va mo’ljallangan etkazib berishni bajarish
muddatlari;
 sotib olinadigan tovarni eng yuqori narxi (elektron savdolardan tashqari
hollarda - ixtiyoriy tarzda);
 savdo takliflarini qabul qilishning oxirgi muddati;
 savdo predmetining xarakteristikasi (spetsifikatsiyasi);
 tovarlarni etkazib berish joyi (manzili).
Byudjetdan mablag’ oluvchi savdo o’tkazish to’g’risidagi e’lon matnini
hamda savdo (ishlarni bajarish, xizmatlar ko’rsatish savdolarini o’tkazishda)
maqsadi bo’yicha hujjatlarni (loyiha-smeta hujjatlari va boshqalar) maxsus axborot
portaliga mustaqil ravishda joylashtirish huquqiga ega. Byudjetdan mablag’
oluvchilar savdo o’tkazish to’g’risidagi e’lon matnini maxsus axborot portaliga
mustaqil joylashtirish uchun O’zbekiston respublika tovar xom-ashyo birjasi va
uning hududiy bo’limlaridan (brokerlardan) o’rnatilgan tartibda login va
parollarni olishlari lozim.
O’zbekiston respublika tovar xom-ashyo birjasi tomonidan byudjetdan
mablag’ oluvchilarga login va parollar berilishi hamda byudjetdan mablag’
oluvchilar tomonidan savdo o’tkazish to’g’risidagi e’lonlar matni maxsus axborot
portaliga joylashtirilishi bepul amalga oshiriladi.
Byudjetdan mablag’ oluvchilar savdo o’tkazish to’g’risidagi e’lonlarda
ayrim turdagi tovarlar bo’yicha bitta e’lon predmetida bir nechta tovarlar (ish,
xizmat) ro’yxatini ko’rsatishi mumkin. Bunda, quyidagi bir nechta tovarlar
bo’yicha umumlashtirilgan holda e’lon berilishi mumkin:
 kantselyariya mahsulotlari;

 oziq-ovqat mahsulotlari;
 dori-darmon vositalari (savdo o’tkazish to’g’risida e’lon berilgan
hollarda);
 ta’mirlash ishlari;
 boshqa bir tipdagi tovar(ish, xizmat)lar (Hukumat komissiyasi ning ishchi
organi bilan kelishilgan holda).
Bunda, byudjetdan mablag’ oluvchi bir nechta tovarlar (ish, xizmat)
ro’yxatini e’lon ilovasida alohida ko’rsatadi.
Byudjetdan mablag’ oluvchi savdo o’tkazish to’g’risidagi e’lon matnini
maxsus axborot portaliga agent orqali joylashtirishi mumkin. Bunda, byudjetdan
mablag’ oluvchining savdo o’tkazish to’g’risidagi e’lon matni agent tomonidan
maxsus axborot portaliga 1 kun ichida joylashtirilishi lozim.
Byudjetdan mablag’ oluvchining savdo o’tkazish to’g’risidagi axborot
portaliga joylashtirgan e’loni bo’yicha 30 kun davomida taklif tushmasa, lekin
byudjetdan mablag’ oluvchining o’zi savdo o’tkazish to’g’risidagi e’lonlarni
ommaviy axborot vositalarida (ixtisoslashgan jurnallar, gazetalar) joylashtirishi
yoki tovar (ish, xizmat) etkazib beruvchilarni pochta, telefaks va boshqacha
shaklda xabardor qilish natijasida 3 ta va undan ortiq tijorat takliflari tushgan
bo’lsa, u holda byudjetdan mablag’ oluvchi axborot portalida qayta e’lon
bermasdan, o’zi tanlov o’tkazishi mumkin. Elektron savdolarda qatnashadigan
e’lon (talabnomalar) bundan mustasno. Byudjetdan mablag’ oluvchilar
g’aznachilik bo’linmalariga shartnomalarni ro’yxatdan o’tkazish uchun taqdim
qilishda (qonunchilikda ko’zda tutilgan hollar bundan mustasno) axborot portaliga
joylashtirilgan, savdo o’tkazish to’g’risidagi e’lon kseronusxasini ilova qilgan
holda taqdim qiladi.
Elektron savdoda qatnashish to’g’risida e’lon va talabnoma. Byudjetdan
mablag’ oluvchilar davlat xaridlari bo’yicha Hukumat komissiyasi belgilagan
alohida mahsulotlar (ish, xizmat) ro’yxati bo’yicha bir shartnoma summasi 300
AQSh dollaridan 100 ming AQSh dollarigacha teng miqdordagi summani tashkil

etgan xaridlar bo’yicha tovarlarni (ish, xizmat) O’zbekiston respublika tovar xom-
ashyo birjasining elektron savdolari orqali sotib oladilar.
Elektron savdo o’tkazish to’g’risidagi e’lon maxsus axborot portaliga
faqatgina buyurtmachining agenti orqali joylashtiriladi va ushbu e’lon o’z
navbatida elektron tizimda talabnoma ko’rinishida shakllanadi. Elektron savdolar
o’tkazish to’g’risidagi e’londa quyidagi ma’lumotlar bo’lishi lozim:
 buyurtmachining nomi va manzili;
 savdolar maqsadini moliyalashtirish manbasi;
 birinchi va oxirgi savdo kuni (savdo muddati);
 savdolar maqsadining boshlang’ich narxi;
 savdolar maqsadining xarakteristikasi (savdo maqsadining
spetsifikatsiyasi);
 lotning miqdori;
 tovarlarni etkazib berish muddati va sharti;
 tovarlarni etkazib berish joyi (manzili).
Byudjetdan mablag’ oluvchi boshlang’ich narxni internet, maxsus gazeta va
jurnallar va matbuotda chop etilgan boshqa tovar (ish, xizmat) narxlaridan hamda
respublika ichki bozorlaridagi (korxona va firmalar) narxlardan foydalangan holda
mustaqil belgilaydilar va elektron savdolarda qatnashish uchun maxsus axborot
portalida e’lon bergan kundan boshlab 25 kun ichida O’zbekiston respublika tovar
xom-ashyo birjasining hisob-kitob-kliring palatasida ikkinchi depozit xisobvaraq
tarzida ochilgan shaxsiy hisobvarag’iga boshlang’ich narxning 0,05 foizi
miqdorida birjaning vositachilik yig’imi sifatida avans to’lovini amalga oshiradi.
Byudjetdan mablag’ oluvchi to’lov topshiriqnomasining “To’lovchining nomi”
ustunida g’aznachilik bo’linmasining nomi, “To’lovchining hisobraqami” ustunida
– tegishli g’azna hisobvarag’i, “To’lov maqsadi” ustunida – byudjetdan mablag’
oluvchining shaxsiy hisobvaraq raqami va byudjetdan mablag’ oluvchining nomi,
byudjet tasnifining tegishli kodi, to’lovni o’tkazishga asos bo’ladigan hujjatlar,
to’lov maqsadi, shuningdek davlat xaridlari bo’yicha savdolarda qatnashish uchun
garov (zalog) summasi o’tkaziladigan ID (shaxsiy hisobvaraq) raqami (garov

(zalog) summasi o’tkazish uchun “O’zRTXAB” OAJ hisob-kitob-kliring
palatasidan olingan ID raqam ) ko’rsatiladi.
Agarda byudjetdan mablag’ oluvchining O’zbekiston respublika tovar xom-
ashyo birjasining Hisob-kitob-kliring palatasida ikkinchi depozit xisobvaraq
tarzida ochilgan shaxsiy hisobvarag’i birja xizmatini (boshlang’ich baho hisob-
kitobidan) to’lash uchun etarli mablag’ bo’lmasa, byudjetdan mablag’ oluvchi
tomonidan maxsus axborot portaliga e’lon joylashtirilgan kundan boshlab 25 kun
o’tishi bilan talabnoma avtomat tarzda o’chiriladi.
Qog’oz formatdagi savdolar bayonnomasi birja yoki birjaning mintaqaviy
savdo maydoni va etkazib beruvchi (uning agenti) tomonidan ikki nusxada
imzolanishi kerak, ulardan biri buyurtmachiga (uning agentiga) beriladi.
Buyurtmachi va savdolarda g’olib chiqqan etkazib beruvchi savdolar
bayonnomasi asosida savdolar g’olibi aniqlangan paytdan boshlab besh ish kuni
mobaynida har bir lot bo’yicha alohida kontrakt tuzishi shart.
Byudjetdan mablag’ oluvchi tomonidan maxsus axborot portaliga (elektron
savdo tizimiga) joylashtirilgan e’lon (talabnoma) bo’yicha tovar (ish, xizmat)
etkazib beruvchilar bitta yoki umuman taklif tushmagan hollarda, savdo
o’tkazilmagan deb hisoblanadi va bu to’g’risida savdo bayonnomasi (tiket)
nusxasini O’zbekiston respublika tovar-xom ashyo birjasi yoki uning hududiy
bo’limlari 1 kun ichida tegishli byudjetdan mablag’ oluvchilarga yoki ularning
agentlariga taqdim qiladi.

XULOSA
Xulosa qilib aytganda, davlat xaridlari tizimini samarali tashkil etish davlat
xaridlariga kichik biznes sub’ektlarini yanada ko’proq jalb qilish, davlat ehtiyojlari
uchun tovar va xizmatlarni sotib olishda maqbul narxlarni qo’llash, pirovardida
byudjet mablag’laridan samarali foydalanish, davlat mablag’larining maqsadsiz
ishlatilishining oldini olish, byudjet xarajatlarining samarali ijrosini ta’minlashga
qaratilgan.
Davlat xaridlari – bu davlat ehtiyojlari uchun xarid qilinadigan tovarlar,
bajariladigan ishlar va xizmatlarga aytiladi, ya’ni davlat xaridi davlat ehtiyojlari
uchun tovarlar va xizmatlarni qisman yoki to’liq davlat mablag’lari evaziga sotib
olinishidir. O’zbekiston Respublikasi Byudjet Kodeksida “ davlat xaridlari –
byudjet tizimi byudjetlarining mablag’lari hisobidan tovarlarni (ishlarni,
xizmatlarni) xarid qilish ” deb ta’rif berilgan.
Davlat ehtiyojlari uchun xarid qilinadigan tovarlar, bajariladigan ishlar va
xizmatlarga quyidagilar kiradi:
tovarlarga – xom-ashyo, materiallar, uskunalar, qattiq, suyuq va gaz
holatidagi predmetlar, elektr energiyasi, shuningdek, tovarlarni etkazib berish
bo’yicha xizmatlar qiymati (agar u tovarning bahosidan yuqori bo’lmasa) kiritiladi;
ishlarga – qurilish, ta’mirlash, bino, inshoot va ob’ektlarni qurish yoki
ta’mirlash bilan bog’liq faoliyat turlari, shuningdek, gruntlarni qazish, yangidan
qurish, jihozlash, qurilish-montaj ishlari uchun qurilish maydonlarini tayyorlash va
boshqa qurilish ishlari (masalan, geodeziya, burg’ulash bo’yicha ishlar, aero va
sun’iy yo’ldosh orqali sur’atga olish, seysmik tadqiqotlar o’tkazish (agar ushbu
xizmatlar bahosi asosiy ishlar bahosidan yuqori bo’lmasa)) kiradi;
xizmatlarga – tovar va ishlarga taalluqli bo’lmagan barcha xarid predmeti
kiritiladi.
Davlat xaridi tizimini isloh etish kompleks yondashuvni talab etadi. Islohotlar
faqatgina maxsus qarorlar qabul qilish va davlat xaridi bo’yicha vakolatli agentlikni

tashkil etish bilan chegaralanib qolmasdan, balki turli davlat organlarining
hamkorlikdagi harakatini yo’lga qo’yish, ular o’rtasida vakolatlarni to’g’ri
taqsimlash, tizimda kuchlar nisbati tengligini ta’minlovchi o’z-o’zini boshqarish
mexanizmlarini shakllantirishni talab etadi.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1.Tuychiyev A.J., Tashmuxamedova D.A. G’aznachilik. Darslik. – T.: “IQTISOD-
MOLIYA”. 2019. – 840 b.
2.Tashmuxamedova D.A. Byudjet g’azna ijrosi. O`quv qo`llanma. – T.:
“IQTISOD-MOLIYA”. 2019. – 430 b.
3.Tashmuxamedova D.A. G’aznachilik asoslari. O`quv qo`llanma. – T.:
“IQTISOD-MOLIYA”. 2018. – 260 b.
4.Qosimova G.A. “G’aznachilik”. O’quv qo’llanma. T.: “IQTISOD- MOLIYa”,
2015 y.
5.Tuychiev A.J., Abidov M.I. Byudjet tasnifi. O’quv qo’llanma. “IQTISOD
MOLIYA”. – T.: 2018. 264 b.
6.Ibragimov K.Sh. Byudjet hisoboti. Darslik. “IQTISOD MOLIYA”. – T.: 2019.
7.Mehmonov S.U., Kulibayev A.Sh. Byudjet tashkilotlarining byudjetdan tashqari
jamg’armalari hisobi. O’quv qo’llanma. “IQTISOD MOLIYA”. – T.: 2018. 217 b.
www.edu.uz
www.my.gov.uz
www.maqola.uz

G’aznachilik sharoitida davlat haridini tashkil qilish

Купить