• Всего документов: 5844
  • Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена 9000UZS
Размер 942.1KB
Покупки 3
Дата загрузки 18 Август 2023
Расширение docx
Категория Машиностроение

Продавец

Bohodir Jalolov

Дата регистрации 10 Май 2023

5700 Продаж

G’ildirak va shinalar

Из Вароқ Хужжат № Имзо сана Варо қ masofalarning to’g’inlar chetida g’ildarak markazi balandligida o’lchangan ayirmasiga teng. Bu ayirma xar xil avtomobillar uchun 2 12mm. G’ildiraklarning og’ish burchagi a=0-20 bo’lishi mumkin. Old g’ildiraklarining og’ish a va yaqinlashuv burchaklar bilan joylashishi, ularning yonga sirpanmasdan to’g’ri chiziqli g’ildirashini ta’minlaydi. Avtomobilning ekspluatatsiyasi davrida qismlarining yeyilishi a, 5 burchaklarning o’zgarishiga olib keladi. Shuning uchun vaqtida ular rostlanib turadi. G’ildiraklarning joylashish burchagiga shkvorenning ko’ndalang va bo’ylama tekisliklarda og’ish burchaklari ham kiradi. Ularning mavjudligi g’ildiraklarning stabillanish momentlarini hosil qilib, avtomobilning boshqariluvchanligini yaxshilaydi. Bu burchaklar rostlanmaydi, osmaning konstrutsiyasi hisobiga ta’minlanadi va har xil avtomobillar uchun 4 0 -8 0 ni tashkil etadi. NEKSIYA avtomobilining old osmasi richag-teleskopik bo’lib elastik qism sifatida prujina ishlatiladi. U «Makferson» (Mc. Pherson) tipidagi osmalar turiga kiradi. Osma pastki richaglar, amortizatorli teleskopik ustun, prujina, yukorigi tayanch va stabilizatordan iborat. Pastki richag sharnirida rezina vtulkalar ishlatilgan. Teleskopik ustunning yuqorigi tayanchi rezina dempferga ega bo’lib, oldingi g’ildirakning burilishini ta’minlash uchun tirgak podshipnik o’rnatilgan. Teleskopik tayanchni g’ildirakning podshipnikli gupchagi ushlab turadi, uning o’zi esa pastki richak bilan sharli barmoq yordamida mahkamlangan. Ko’ndalang turg’unlik stabilizatori pastki richaglari ikkita stoyka orqali mahkamlangan. Из Вароқ Хужжат № Имзо сана Варо қ Из Вароқ Хужжат № Имзо сана Варо қ Из Вароқ Хужжат № Имзо сана Варо қ Kirish Respublikamiz mustaqillikka erishgan kundan boshlab birinchi Prezidentimiz tashabbuslari bilan avtomobil sanoati rivojiga katta e’tibor qaratmoqda. Jumladan, 1992-yil iyun oyida Janubiy Koreya tashrifi chog’ida «DAEWOO» zavodi bilan tanishib, hamkorlikda Andijon viloyati Asaka shahrida avtomobil zavodini qurish to’g’risida Memorandum imzolandi va shu tariqa «UzDAEWOO» zavodiga asos solindi. 1996-yil 19-iyulda zavod ishga tushishi bilan O’zbekiston dunyodagi o’z avtomobiliga ega bo’lgan 28-davlatga aylandi. «UzDAEWOO» bu Markaziy Osiyodagi birinchi avtomobil ishlab chiqaruvchi zavod hisoblanadi. Zavod jahon standartlari talablariga javob beruvchi o’ta zamonaviy texnologiya bilan jihozlangan bo’lib, o’sha vaqtda umumiy hisobda yiliga 200 000 dona avtomobil (o’rta sinfli «NEXIA» avtomobillari - 100 000 dona, «TICO» avtomobillari – 50 000 dona, «DAMAS» avtomobillari – 50 000 dona) ishlab chiqarish quvvatiga ega edi. Bu avtomobillarga ehtiyot qism va materiallarning o’zimizda mahalliylashtirish dasturiga asosan ishlab chiqarish joriy qilinmoqda. Tinimsiz izlanishlar natijasida «TICO» avtomobili o’rniga «MATIZ», «SPARK», «DAMAS» avtomobilining kuchaytirilgan varianti, «NEXIA» avtomobili o’rniga «NEXIA-2», «LACETTI» avtomobillari ishlab chiqarilib, Respublikamiz va chet mamalakatlarda avtoishqibozlar e’tiborini tortmoqda. O’zbekiston avtomobil sanoatini yanada rivojlantirish maqsadida GM korparatsiyasi bilan shartnoma tuzilib, zavod «GM-Uzbekiston»qo’shma korxonasiga aylantirildi va quvvati yiliga 250 000 donaga oshirildi. Shu bilan bir qatorda 1999-yil Samarqand shahrida O’zbekiston-Turkiya qo’shma korxonasi «Sam-Koch-avto» zavodidan «OTOYO’L» markali kichik rusumdagi avtobuslar va ixtisoslashtirilgan yuk avtomobillari ishlab chiqarilib, ekspluatatsiya qilindi. Keyinchalik bu zavod negizida O’zbekiston-Yaponiya qo’shma korxonasi «SamAvto» zavodi tashkil etilib, bu zavoddan ham «ISU ZU » markali kichik Из Вароқ Хужжат № Имзо сана Варо қ Shina rusumi Salonda 3 kishi bo’lganda, shina bosimi, MPa Salonda 5 kishi bo’lganda, shina bosimi, MPa Old g’ildirak Orqa g’ildirak Old g’ildirak Orqa g’ildirak 155SR13 0,18 0,16 0,19 0,24 175\70R13 0,18 0,16 0,19 0,24 185\60R14N 0,21 0,19 0,22 0,24 «Neksiya» avtomobilining g’ildiragi qismlarga ajralmaydigan, po’latdan yasalgan 5,5 Jx13 yoki aluminiy qotishmasidan 5,5 Jx14 rusumlidir. Shinaning uch turdagisi ishlatiladi: 155SR13, 175\70R13, 185\60R14N. Uchala turdagi shina ham radialdir va kamerasiz. Shinaga to’g’ri kelgan yuklamaga qarab, uning bosimi har xil bo’ladi. «Damas» avtomobilining g’ildiragi 4.00x12 rusumli bo’lib, konstruksiyasi «Tiko» avtomobilining o’zginasidir. Bu g’ildirakka 155R12S-6PR rusumli shina kiygaziladi. Shina radial turidagi bo’lib, kamerasizdir. Из Вароқ Хужжат № Имзо сана Варо қ Foydalanilgan adabiyotlar: 1. Mamatov X.M. va boshqalar. Avtomobillar: Darslik. – T., 2000. 2. Fayzullayev E. va boshq. Transport vositalarining tuzilishi vanazariyasi. – T., 2005. 3. В. Коноплянко “Основы управления автомобилем и безопасность движения” – М.: 1989. – С. 43. 4. С. Е. Козориз. “Методические основы подготовкиводителей транспортных средств”. – П. 2006. – С. 72. Elektron resurslar: www.avtoolam.uz www.ya.ru www.google.uz www.avto-info.ru Из Вароқ Хужжат № Имзо сана Варо қ Xulosa G’ildirak. G’ildiraklar avtomobil yurish qismining uzellaridan biridir. Avtomobilning ilgarilama harakati yo’l ustida amalga oshadi. G’ildirakni harakatlantiruvchi burovchi moment yetakchi ko’prikka transmissiya agregatlari orqali uzatiladi. Burovchi moment biror qo’shimcha uzel yordamida yo’l sathi bilan muloqotda bo’lgandagina hosil bo’lgan aks-ta’sir kuchi yordamida avtomobil ilgarilama harakatlanishga majbur bo’ladi. G’ildirakning vazifasi avtomobilni yo’l bilan bog’lab uning harakatlanishini ta’minlash va shu bilan birga yo’l notekisliklaridan uzatilayotgan turtkilarni biroz yumshatib kuzovga, kuzovdan tushayot- gan tikyo ‘nalishdagi yuklamalarni esa yo’Iga uzatishdir. Shinalar vazifasi , profilining ko’rinishi, o’lchamlari, konstruk- siyasi va germetikligini ta’minlash usuli bilan ham turlarga bo’linadi. Yengil avtomobil shinalari hamma iqlim hududlarida, yengil avtomobil, kichik yuk ko’taradigan yuk avtomobili, mikroavtobuslarda ishlatiladi. Xuddi shu ekspluatatsiya sharoiti uchun shinalar yuk avtomobillari, ularning tirkamalari, yarim tirkamalari, avtobuslarda ishlatiladi. Transport vositalarida sovuqqa chidamli shinalar ham ishlatilib, ular minus 45°S dan ham past haroratda ish qobiliyatini yo’qotmaydi, yetarlicha mustahkam va elastik bo’ladi. Shuning uchun g’ildirakni kuzov bilan bog’laydigan kuchlarni qabul etuvchi yo’naltiruvchi richaglar zarur. Yo’l notekisliklaridan, ta’sir etayotgan turtkilardan hosil bo’layotgan tebranishlarni so’ndirish ham kerak. Osma avtomobil yurish qismining bir qismi bo’lib, kuzov (rama)ni yo’l bilan bog’laydi. Avtomobil yo’li notekisliklardan iborat bo’lib, ularning turtkilari kuzovga uzatilishi natijasida yuk yoki yo’lovchiga salbiy ta’sir qiladi. Bu ta’sirni kamaytirish uchun kuzov va g’ildirak o’rtasiga elastik qism (ressora, prujina, pnevmoballon va boshqalar) kiritish kerak. Из Вароқ Хужжат № Имзо сана Варо қ Tebranishning me’yoriy chegarasidan katta chastota va amplitudasi yuk va yo’lovchiga salbiy ta’sir etadi. Demak, kuzov tebranishini me’yorlash muammosi paydo bo’ladi. Osmaning uchinchi asosiy qismi, kuzov tebranishini so’ndirgich - amortizatordir. 8-rasm. Neksiya avtomobilining orqa osmasi. Amortizatorlar ikki turli, richagli va teleskopik bo’ladi. Teleskopik amortizatorlar o’z navbatida bir tomonlama va ikki tomonlama ishlaydi- ganlarga ajraladi. Richagli amortizatorlar zamonaviy avtomobillarda ishlatilmaydi. Ikki tomonlama ishlaydigan amortizator nafaqat kuzov yuqoriga harakatlanganda, balki pastga tushayotganda ham uning tebranishini so’ndiradi. Natijada avtomobilning yurish ravonligi yanada yaxshilanadi. Amortizator uchta bo’lakdan, silindr va silindr tagi, shtok va porshen hamda yo’naltiruvchi vtulkalardan iborat (9-rasm). Porshenda doira bo’yicha ikki qator joylangan teshikchalar bo’lib, yuqori qator teshikchalar tepasidan o’tkazuvchi klapan va uning kuchsiz prujinasi bilan berkilib turadi. Pastki qator teshikchalar esa kuchli prujinali qaytish klapani bilan berkitilgan. Silindr tagida esa siqish va o’tkazuvchi klapanlar joylashgan. Ikkinchi o’tkazuvchi Из Вароқ Хужжат № Имзо сана Варо қ harakatlantiruvchi burovchi moment yetakchi ko’prikka transmissiya agregatlari orqali uzatiladi. Burovchi moment biror qo’shimcha uzel yordamida yo’l sathi bilan muloqotda bo’lgandagina hosil bo’lgan aks-ta’sir kuchi yordamida avtomobil ilgarilama harakatlanishga majbur bo’ladi. G’ildiraklar tuzilishi quyidagi rasmda keltirilgan: G’ildirakning vazifasi avtomobilni yo’l bilan bog’lab uning harakatlanishini ta’minlash va shu bilan birga yo’l notekisliklaridan uzatilayotgan turtkilarni biroz yumshatib kuzovga, kuzovdan tushayot- gan tikyo ‘nalishdagi yuklamalarni esa yo’Iga uzatishdir. Shinalar vazifasi , profilining ko’rinishi, o’lchamlari, konstruk- siyasi va germetikligini ta’minlash usuli bilan ham turlarga bo’linadi. Yengil avtomobil shinalari hamma iqlim hududlarida, yengil avtomobil, kichik yuk ko’taradigan yuk avtomobili, mikroavtobuslarda ishlatiladi. Xuddi shu ekspluatatsiya sharoiti uchun shinalar yuk avtomobillari, ularning tirkamalari, yarim tirkamalari, avtobuslarda ishlatiladi. Shina profilining ko’rinishi bo’yicha (5-rasm) ular oddiy profilli, keng profilli, past profilli, o’ta past profilli, arkasimon, pnevmo- 2 -rasm. Disk.1-rasm. Avtomobil g‘ildiragining tuzilishi . 1- shina; 2-to‘g‘in; 3-stupitsa. Из Вароқ Хужжат № Имзо сана Варо қ Из Вароқ Хужжат № Имзо сана Варо қ 2.3 Amortizatorlar Avtomobil notekis yo’llarda harakatlanganda kuzovning tebranishi hosil bo’lib, bu tebranish g’ildiraklar notekisliklardan o’tgandan so’ng ham birmuncha vaqt oralig’ida davom etadi. Avtomobillarda yuzaga keladigan tebranishlarni so’ndirish uchun osma konstruksiyalarida ko’pincha suyuqlik bilan ishlaydigan teleskop turidagi amortizatorlar ishlatiladi. Amortizatorning ishlashi maxsus АЖ- 12Т suyuqlikning oqib o’tishidagi qarshiligiga asoslangan. Bu suyuqlik amortizatorning ichki bo’shliqlarida joylashadi va ularning hajmi o’zgarganda bir bo’shliqdan ikkinchi bo’shliqqa oqib o’tadi. Teleskopsimon amortizatorlar ikki tomonlam ishlaydi, ya’ni siqilganda ham, qaytarilganda ham osma tebranishlarni so’ndiradi. Teleskopsimon amortizatorning tuzilishi 19. 7- chizmada ko’rsatilgan. U uchta qismdan tashkil topgan: silindr (2) va uning tubi (1), shtokli (5) porshen (3), zichlagichlari bo’lgan yo’naltiruvchi vtulka (4). Amortizator silindri osma richagi yoki ko’prik bilan, shtok esa avtomobil kuzovi bilan biriktirilgan, buning natijasida amortizator porsheni osmalar kuzovga nisbatan tebranganda silindr ichida harakatlanadi. Porshen (3) ikki qator teshiklar bo’lib yuqori tomondan o’tkazuvchi klapan (6) bilan, past tamondan esa kuchli prujinasi (8) bo’lgan qaytarilish klapani (7) bilan yopib qo’yilgan. Silindr tubida (1) siqish klapani (10) va kiritish klapani (9) joylashgan. Silindrningichki bo’shlig’i amortizator suyuqligi bilan to’ldirilgan. Telekopsimon amortizatorning o’ziga xos tomoni, unda kompensatsiyalovchi kameraning mavjudligidir. Bu kamera ishchi silindrni (2) qamrab turuvchi, ishchi silindr ko’rinishida yasalgan. Ushbu kameradagi qo’shimcha bo’shliq osmaning siljishi (harakatlanishi) tufayli ishchi silindrdagi porshenning ikkla tomonidagi suyuqlik hajmining o’zgarishini kompensatsiyalash uchun xizmat qiladi. Из Вароқ Хужжат № Имзо сана Варо қ Mundarija 1. Kirish ……………………………………………………………………………… 2.1 G’ildirak va shinalar 2.2 Osmalar 2.3 Amortizatorlar 2.4 Old g’ildirakni o’rnatish burchagi 2.5 Avtomobillardan foydalanish davrida yurish qismida Xulosa Foydalanılgan adabıyotlar Из Вароқ Хужжат № Имзо сана Варо қ katoklarga bo’linadi. . Oddiy profilli shinalarda (3-rasm) uning balandligi N ning eni V ga nisbati 0,9 dan kattadir. Uning ko’ndalang kesimi torpid shaklidadir va u kamerali yoki kamerasiz qilib ishlanishi mumkin. Bu turdagi shinalar yaxshi yo’llarda yurishga mo’ljallangan hamma avtomobillarga o’rnatiladi. O’z navbatida radial shinalar R va RS turlarga ajraladi. Diagonal shinalar (4a-rasm) da kord iplari qatlami 2 ikkitadir va shina diagonali bo’ylab joylashgan. Uning qolgan qismlarining tuzilishi radial (R) shinalar bilan bir xildir. Radial (R) shinalarda(4b-rasm) kord iplari 2 radius bo’ylab joylashgan, diagonal shinadan ikki marta kam. Uning uchun N / V — 0,7 0,85 va kamerali yoki kamerasiz qilib tayyorlanadi. Radial shinalar diagonal turiga nisbatan kattaroq yuk ko’tara olish qobiliyati, katta radial elastikligi, g’ildirashga qarshiligining kamligi, nisbatan kamroq qizishi, chidamliligining 2 martagacha yuqoriligi bilan ajralib turadi. Lekin radial shina tannarxining yuqoriligi, yon tomonga elastikligining yuqoriligi, notekis yo’ldan yurilganda shovqin chiqarishi kabi kamchiliklarga ega. 3-rasm. Shinaning qirqimi: V- shinaning eni; N-profilning balandligi; D-shinaning tashqi diametri; d- to‘g‘inining diametri. 4-rasm. Diognal va radial shinalarning konstruksiyasi : a) diagnal; b) radial. Из Вароқ Хужжат № Имзо сана Варо қ rusumdagi avtobuslar va ixtisoslashgan yuk avtomobillari ishlab chiqarilib, ekspluatatsiya qilinmoqda. Shuningdek, Samarqandda yana bir O’zbekiston– Germaniya qo’shma korxonasi «MAN» yuk avtomobillari ishlab chiqarishga mo’ljallangan zavod o’z ishini boshlab yubordi. Avtomobilning yuragi hisoblangan motor dunyoda sanoqli davlatlarda ishlab chiqariladi. Shu bois, «GM-M OTOR» zavodi qurilishi bilan O’zbekiston ham shu davlatlar qatoriga qo’shildi. Zavodning hozirgi kundagi quvvati yiliga 225 000 dona motor ishlab chiqarishga mo’ljallangan. Mamalakatimizda avtomobil sanoatining rivojlanishiga juda katta e’tibor qaratilmoqda, jumladan, Davlatimiz rahbari Islom Karimov Vazirlar Mahkamasining 2011-yil 21-yanvarda bo’lib o’tgan majlisida olib borilayotgan islohotlar ko’lamiga baho berib: « O’zbekistonda avtomobilsozlik Asakadan boshlandi. Shu zavodni ochgan kunim – 1996-yil 19-iyulni O’zbekiston hayoti uchun, tarixi uchun baxtli kun deb hisoblayman » degan edilar. Zero, ana shu zavodda ishlab chiqarilayotgan sifatli va biri-biridan zamonaviy avtomobillar xalqimizni bu sohada ham hech kimdan kam emasligini, aksincha, raqobat borasida ko’plarni lol qoldirayotganligini ko’rsatadi. Istiqlol farzandi sanalmish ushbu qo’shma korxonada 2000-yilda 30700 ta avtomobil ishlab chiqarilgan bo’lsa, 2010-yil yakunida bu ko’rsatkich 217733 tani tashkil etdi. Ko’rinib turibdiki, avtomobil ishlab chiqarish keyingi o’n yil oralig’ida 181033 donaga yoki 7,1 martaga oshgan. Ishlab chiqarilayotgan « MALIBU », «C OBALT », « GENTRA », «TRACKER», «SPARK», «NEXIA», «DAMAS» singari avtomobillar jahon bozorida yurtimiz nomini dunyoga taratmoqda. 2.1 G’ildirak va shinalar G’ildirak. G’ildiraklar avtomobil yurish qismining uzellaridan biridir. Avtomobilning ilgarilama harakati yo’l ustida amalga oshadi. G’ildirakni Из Вароқ Хужжат № Имзо сана Варо қ teshiklardan o’tib, klapan va vtulka o’rtasidagi xalqa bo’shliqdan porshen osti hajmiga o’tadi. Bosim pastligi uchun klapan yopiq, kameradagi bosimdan suyuqlik silindr tagi teshiklaridan o’tkazish klapanining kuchsiz prujinasini siqib yana silindrga o’tadi. G’ildirak tezkor ko’tarilganda porshen tez harakatlanib, silindr ichidagi bosim ortadi. Katta bosim siqish klapanini ochadi, natijada amortizator qarshiligining ortishi tezkor sekinlashadi. Demak, siqish klapani amortizatorni qattiq turtkilar ta’siridan saqlaydi. G’ildirak tezkor pastga tushganda porshenning harakat tezligi ortib, porshen ustidagi bosim ham ortadi. Natijada klapan ochilib suyuqlik porshen osti hajmiga tushadi, amortizatorning qarshiligi tezkor kamayadi. Klapan amortizatorni qattiq turtkilar asoratidan saqlaydi. Из Вароқ Хужжат № Имзо сана Варо қ Oldingi ko’prik nosozliklarining eng ko’p uchraydigani - g’ildirak o’rnatish burchaklarining buzilishidir. Tuzilishi jihatidan yuk avtomobillari va avtobuslar uchun faqat yaqinlashuv burchagi, yengil avtomobillar uchun g’ildirakning og’ish burchagi, shkvorenning bo’ylama og’ishi, burilish burchaklarining bir-biriga monandligi va yaqinlashuvi sozlanadi. Keltirilgan ketma-ketlik texnologik zaruriy hisoblanadi. Bu ketma-ketlikka rioya qilmaslik avval sozlangan burchak- ning buzilishiga olib keladi. 1-TXK vaqtida rul boshqarmasi va oldingi o’q bo’yicha rul chambaragining lyufti, rul tortqilari sharnirlari, g’ildirak gupchagi podshipniklari, gidrokuchaytirgichli tizim jipsligi, sharli barmoqlarning qotirilganligi, soshka, buriluvchi sapfa richaglari va shkvoren holati tekshiriladi. 2-TXK da 1-TXK ni hisobga olgan holda oldingi o’q balkasi va oldingi g’ildirak o’rnatish burchaklarining to’g’ri o’rnatilganligi, g’ildiraklarning muvozanatsizligi, rul boshqarmasi kardan valining va barcha birikma hamda detallarning qotirilganligi tekshiriladi. Из Вароқ Хужжат № Имзо сана Варо қ 2.2 Osmalar Osma avtomobil yurish qismining bir qismi bo’lib, kuzov (rama)ni yo’l bilan bog’laydi. Avtomobil yo’li notekisliklardan iborat bo’lib, ularning turtkilari kuzovga uzatilishi natijasida yuk yoki yo’lovchiga salbiy ta’sir qiladi. Bu ta’sirni kamaytirish uchun kuzov va g’ildirak o’rtasiga elastik qism (ressora, prujina, pnevmoballon va boshqalar) kiritish kerak. Yetakchi g’ildiraklardan yetaklanuvchilarga itaruvchi kuchni uzatish va tormozlanuvchi g’ildiraklardagi tormoz kuchi yordamida avtomobilning kinetik energiyasini so’ndirish uchun g’ildirakni kuzov bilan bog’laydigan kuchlarni qabul etuvchi yo’naltiruvchi richaglar zarur. Yo’l notekisliklaridan ta’sir etayotgan turtkilardan hosil bo’layot- gan tebranishlarni so’ndirish ham kerak. Osmalar tortuvchi va tormozlovchi kuchlarni, yo’l notekisliklaridan hosil Из Вароқ Хужжат № Имзо сана Варо қ Из Вароқ Хужжат № Имзо сана Варо қ Osma siqishga ohista ishlaganda amortizator porsheni (3) pastga tomon harakatlanadi va suyuqlik pastki bo’shliqdan o’tkazish klapani (6) orqali porshen ustidagi bo’shliqqa oqib o’tadi. Vaholanki, bu bo’shliqda birmuncha hajmni egallovchi shtok (5) joylashganligi sababli ishchi silindrning (2) pastki bo’shlig’idagi barcha suyuqlik yuqoridagi bo’shliqqa sig’maydi. Shuning uchun suyuqlikning bir qismi pastki bo’shliqdan siqish klapanining (10) kalibrlangan teshigi orqali kompensatsiyalovchi kamerag oqib o’tadi. Bu paytda siqish klapani yopiq bo’ladi va amortizator osmaning siqilishidagi siljishiga yetarlicha qarshilik ko’rsatadi. Osma siqishga keskin ishlangan porshen (3) pastga tomon juda tez harakatlanadi va uning ostidagi suyuqlik bosimi keskin ortib ketadi. Buning natijasida siqish klapani (10) ochiladi va suyuqlik klapanning ochilgan katta teshigi orqali kameraga oqib o’tadi. Amortizatorning qarshiligi keskin kamayadi. Bu bilan amortizator va osma detallari katta kuchlardan, ya’ni yomon yo’lda harakatlanish paytida osmaning siqishga keskin ishlashidan yuzaga keladigan zo’riqishlardan saqlanadi. Osma qaytarilishiga ohista ishlaganda amortizator uzayadi, chunki uning Из Вароқ Хужжат № Имзо сана Варо қ bochkasimon qilib yasalishi mumkin. U faqat tik yo’nalishdagi kuchlarni qabul qilishga mo’ljallangan, shuning uchun ham u yo’naltiruvchi qism bilan mahkamlanadi. Torsionlar ham elastik qismning turi bo’lib, u metall sterjendan iborat. Sterjen bir butun yoki birlashtirilgan bir xil ko’ndalang kesimli, burilishiga ishlovchi plastinalardan iborat. Torsionning bir uchi kuzovga, ikkinchisi osma richaglariga mahkamlanadi. Natijada g’ildirak va kuzovning elastik bog’lanishi torsionning buralishidan hosil bo’ladi. Ressoralar osmaning elastik qismi sifatida eng ko’p tarqalgan. U har xil uzunlikka va egrilikka ega listlarning bulishi, ressora yig’ilganda listlarning bir-biriga jips yaqinlashishiga va asosiy listning kamroq yuklanishiga olib keladi, hamda listlarni ham ushlab turadi. Zanglamasligi uchun va listlar orasidagi ishqalanishni kamaytirish maqsadida grafit so’riladi. Yengil avtomobillarda esa listlar o’rtasida nometall qistirmalar qo’yiladi. Ressora asosiy listning uchlari ramaga sharnirli mahkamlanadi, natijada harakat davrida uning uzunligi o’zgarish imkoniyatiga ega. Og’ir yuk ko’taradigan avtomobillarda ressoraga qo’shimcha ressora osti ressorasi ham mahkamlanadi. Uning o’rnatilish sababi, ressora bikrligini yuk o’zgarishiga mos o’zgartirish, natijasida avtomobilning yurish ravonligini yaxshilashdir. Ressora mustaqil emas, osmalarda ishlatiladi va bir vaqtda elastik ham yo’naltiruvchi qismlar vazifasini bajargani, uning afzalligi hisoblanadi. Hozirgi zamon yuk avtomobillari va avtobus osmalarida siqilgan havo hisobiga elastik bo’lgan ballonlar ishlatiladi. Bu turdagi elastik qismda havo bosimini o’zgartirish hisobiga uning bikrligini orttirish-kamaytirish imkoniyati borligi uning afzalligidir. Balonlar ikki yoki uch seksiyali bo’lib, uning har bir bo’linmasi bo’luvchi halqa bilan ajratilgan. Balon bo’linmalari ikki qavatli rezina korddan iboratdir. Bundan tashqari, balonni maxkamlash uchun siquvchi xalqa bor. Balonlardagi bosim 0,3 0,5MPa bo’lib 2-3 tonna yuk ko’tarishi mumkin. Balonlarning kam- chiligi, faqat tik yo’nalishdagi yukni qabul qila olgani uchun chidamliligi kamdir. Из Вароқ Хужжат № Имзо сана Варо қ masofa o’ng hamda chap tomondan o’lchab ko’rib aniqlanadi. O’lchangan masofalarning bir-biridan farq qilishiga ruxsat etilmaydi. Agar rama holatini tekshirishda uning konstruksiyasida jiddiy nosozliklar yoki bazaviy o’lchamlarda ruxsat etilgan qiymatlardan chetga chiqishlar aniqlansa, u holda avtomobil mukammal ta’mirlashga jo’natiladi. Osmalar holati, texnik xizmat ko’rsatish chog’ida tashqi ko’rikdan o’tkazilib, ularning mahkamlanishi esa kuch qo’yish orqali tekshiriladi. Ressoraning singan yoki darz ketgan listlari (varaqlari) aniqlanadi. Ressoralar ko’zga ko’rinadigan darajada bo’ylama siljishga ega bo’lmasligi kerak. Bunday holat markaziy boltning kesilishi oqibatida sodir bo’lishi mumkin. Ressoralarning ishonchli mahkamlanishini tekshirishda alohida e’tiborni uzangisimon tortqi gaykalarining qanday tortilganligiga hamda ressorani sharnirli mahkamlaydigan vtulkalardagi yeyilishlarning bor- yo’qligiga qaratish lozim. Agar ressoraning bir uchi rezina yostiqchalarga mahkamlangan bo’lsa, yostiqchalarning butunligi va ularning tayanchda to’g’ri joylashganligi tekshiriladi. Ressoraning uzangisimon tortqilari va xomutlaridagi gaykalarni bir tekisda, avval oldingilari (avtomobilning harakatlanishi bo’yicha), so’ng keyingilari tortib qo’yiladi. Ressoralarning elastikligi ularning erkin holatdagi yoysimonligi bo’yicha tekshiriladi. Bu ko’rsatkichni ressora uchlari orasida ip tortib va ipdan egilgan o’zak listning o’rtasigacha bo’lgan tik masofani o’lchab aniqlash mumkin. Avtomobil osmalaridagi ressoralarning yoysimonligi bir-biridan bo’yicha 10 mm dan ko’p farq qilmasligi kerak. Avtomobil harakatlanganda ressoralarda g’ichirlashlar, shuningdek, listlarda zanglar paydo bo’lsa, ularni kirlardan tozalash, kerosinda yuvish va grafit bilan moylash lozim bo’ladi. Amortizatorlarga texnik xizmat ko’rsatish ularning mahkamla- nishini tekshirish, yeyilgan rezina vtulkalarini o’z vaqtida almashtirish, jipsltgini nazorat qilishdan iborat bo’ladi. Agar amortizator o’z xossalarini yo’qotgan va sirtida suyuqlik oqqan bo’lsa, ta’mirlanadi, sinovdan o’tkaziladi, so’ng avtomobilga o’rnatiladi. Из Вароқ Хужжат № Имзо сана Варо қ porsheni (3) yuqoriga qarab harakatlanadi. Bu paytda porshen tepsidagi suyuqlikning bosimi ortib ketadi, o’tkazuvchi klapan (6) yopiladi, suyuqlik esa porshendagi teshiklarning ichki qatori hamda yopiq turgan qaytarilish klapani (7) bilan uning yo’naltiruvchi vtulkasi orasidagi halqasimon tirqish orqali porshen ostidagi bo’shliqqa o’ta boshlaydi. Shu bilan bir paytda klapan (9) ham ochiladi va suyuqlik kompensatsiyalovchi kameradan silindrga oqib o’tadi. Qaytarilish keskin bo’lganda porshenning harakatlanish tezligi ortib ketadi, bu esa porshen ustidagi suyuqlikning ancha sezilarli bosimini hosil qiladi. Ushbu bosim ta’siri ostida qaytarilish klapani (7) ochiladi va suyuqlik kichik qarshilik bilan porshen ostidagi bo’shliqqa oqib o’tadi. Suyuqlikning silindrga kiritish klapani (9) orqali kirib kelayotgan boshqa oqimi keskin qaytarilishda ham saqlanib qoladi. Shunday qilib, qaytarilish klapani amortizator va osmani katta kuchlardan, ya’ni qaytarilish keskin bo’lganda, shuningdek, past haroratlarda suyuqlikning qovushqoqligi ortib ketganda yuzaga keladigan zo’riqishlardan saqlaydi. Teleskopik amortizatorning tavsifnomasi shunday hisob bilan tanlanadiki, uning osma qaytarilishiga ishlagandagi qarshiligi, siqishga ishlagandagi qarshiligidan 2- 3 barobar katta bo’ladi. Bunga klapanlar teshiklari kesimini va ular prujinalarini siqish kuchini tanlash orqali erishiladi. Bir avtomobilning oldingi va orqa osmalari uchun ishlatiladigan amortizatorlar bir- biridan prinsipial jihatdan farq qilmaydi. Ammo ular shtoklar yo’li va uzunligi bo’yicha, shuningdek, amortizatorni kuzov va osmaning detallariga mahkanlanadigan qismining konstruksiyasi bo’yicha farqlanishi mumkin. Из Вароқ Хужжат № Имзо сана Варо қ klapan ham kuchsiz prujina bilan teshiklarni berkitib turadi. 9-rasm. Amortizatorning sxemasi. 1-yuqori tayanch; 2-himoyalovchi qobig’; 3-shtok; 4-silindr; 5-klapanli porshen; 6-pastki tayanch; 7-g’ildirak o’qi; 8-avtomobil kuzovi. Amortizator maxsus suyuqlik bilan to’ldirilgan bo’lib, suyuqlikni bir hajmdan ikkinchisiga haydashda xosil bo’ladigan qarshilikdan kuzov tebranishi so’ndiriladi. Teleskopik amortizatorning o’ziga xos xususiyati, shtok harakat- langanda ish silindrinning ikki tomonidagi suyuqlik hajmini to’ldiruvchi kamera borligidir. G’ildirak oxista ko’tarilib, osma prujinasi siqilganda, shtok ish silindriga kiradi. Porshenning kichik bosimi ta’sirida suyuqlik porshen tepasidagi bo’shliqqa va kameraga o’tadi. Suyuqlik porshenning yuqori qatoridagi teshikchalardan o’tib, o’tkazuvchi klapanni ochadi va porshen tagidan ustidagi bo’shliqqa o’tadi. Shtok siqib chiqargan hajmdagi suyuqlik esa siqish klapanining kalibrlangan teshiklaridan kameraga o’tadi va undagi bosimni orttiradi. Bu jarayonda siqish klapani kuchli prujina ta’sirida yopiq bo’ladi. G’ildirak oxista pastga tushib osma prujinasi cho’zilganda proshen yuqoriga harakatlanib, shtok ish silindridan chiqadi. O’tkazuvchi klapan yopiladi va porshen ustidagi bosim oshadi. Natijada porshen ustidagi suyuqqlik uning ichki qator Из Вароқ Хужжат № Имзо сана Варо қ Rezina elastik qismlar ham mavjud bo’lib, ular osmalarda qo’shimcha elastik qism sifatida g’ildiraklarning yuqori va pastga harakatini chegaralovchi bufer sifatida qo’llaniladi. Osmalarning elastikligi avtomobil kuzovining ko’ndalang tekisligida og’ishiga olib keladi. Natijada kuzov ko’ndalang tekislikda tebranadi, bu esa yo’lovchiga noqulaylikni sodir etadi. Stabilizator avtomobilning ko’ndalang tekislikdagi turg’unligini yaxshilaydi. Stabilizatorlar yengil avtomobillarning mustaqil old osmalariga o’rnatiladi, lekin zaruriyat bo’lsa, orqa osmalarda ham qo’llaniladi. Stabilizator P-simon shaklda bo’lib, yumaloq elastik po’lat sterjendan yasaladi. Sterjenning o’rtasida rezina tayanch yordamida kuzovga mahkamlanadi. Sterjen uchlari ikkita ustun bilan rezina yostiqchalar yordamida osma richaglariga sharnirli mahkamlanadi. Lekin ba’zi konstruksiyalarda sterjen richagga to’ppa-to’g’ri mahkamlanishi ham mumkin. Orqa osmaning tuzilishi va ishlashi. «Neksiya» avtomobilining orqa osmasi (8-rasm) mustaqil emasdir. Osma ikkita bo’ylama joylashgan richagdan iborat bo’lib, kuzovga maxkamlangan, hamda bir biri bilan ko’ndalang to’sin bilan biriktirilgan, bundan tashqari ikkita bochkasimon prujina va amortizator ham bor. «Neksiya» avtomobilining orqa osmasi (60-rasm) mustaqil emasdir. Osma ikkita bo’ylama joylashgan richagdan iborat bo’lib, kuzovga maxkamlangan, hamda bir-biri bilan ko’ndalang to’sin bilan biriktirilgan, bundan tashqari ikkita bochkasimon prujina va amortizator ham bor. Amortizator va prujinalar ayri joylashgan. Osmaning ko’ndalang to’sini sharnir yordamida kuzov kronshteyniga mahkamlangan. Osma richaglariga avtomobilning ko’ndalang turgunligini ta’minlash stabili- zatori mahkamlangan. Orqa g’ildirak osmalari ham mustaqil emas, ressorali bo’lib, so’ndiruvchi qismi ikki tomonlama ishlaydigan teleskopik amortiza- torlardir. Yuk avtomobilyining orqa g’ildiraklariga to’g’ri kelgan yuklamaning o’zgarishini hisobga olib asosiy ressoraga qo’shimcha ressora biriktirilgan. Osmada elastik qismning mavjudligi, kuzovni tik yo’nalishda tebratadi. Из Вароқ Хужжат № Имзо сана Варо қ Из Вароқ Хужжат № Имзо сана Варо қ Osmalar uchta bo’lakdan iborat: yo’naltiruvchi qism, elastik qism, so’ndiruvchi qism. Osmalarning elastikligi avtomobil kuzovining ko’ndalang tekisligida og’ishiga olib keladi. Natijada kuzov ko’ndalang tekislikda tebranadi, bu esa yo’lovchiga noqulaylikni sodir etadi. Stabilizator avtomobilning ko’ndalang tekislikdagi turg’unligini yaxshilaydi. Avtomobil notekis yo’llarda harakatlanganda kuzovning tebranishi hosil bo’lib, bu tebranish g’ildiraklar notekisliklardan o’tgandan so’ng ham birmuncha vaqt oralig’ida davom etadi. Avtomobillarda yuzaga keladigan tebranishlarni so’ndirish uchun osma konstruksiyalarida ko’pincha suyuqlik bilan ishlaydigan teleskop turidagi amortizatorlar ishlatiladi. Amortizatorning ishlashi maxsus АЖ- 12Т suyuqlikning oqib o’tishidagi qarshiligiga asoslangan. Bu suyuqlik amortizatorning ichki bo’shliqlarida joylashadi va ularning hajmi o’zgarganda bir bo’shliqdan ikkinchi bo’shliqqa oqib o’tadi. Teleskopsimon amortizatorlar ikki tomonlam ishlaydi, ya’ni siqilganda ham, qaytarilganda ham osma tebranishlarni so’ndiradi. Из Вароқ Хужжат № Имзо сана Варо қ Из Вароқ Хужжат № Имзо сана Варо қ 2.5 Avtomobillardan foydalanish davrida yurish qismida uchraydigan asosiy nosozliklar Yurish qismi ramalar, o’qlar va g’ildirak osmalaridan iborat bo’lib, ularning nosozligi avtomobil harakatlanishida shovqin, tebranish, g’ichirlash va siltanish kabi nohush holatlarni keltirib chiqaradi, natijada haydovchi va yo’lovchilarning toliqishi va avtomobilda tashiladigan yukning sifati pasayadi. Yurish qismidagi asosiy nosozliklar , asosan, avtomobilning eng yuqori yuk ko’taruvchanligidan ortiqcha yuklanish bilan ishlatilganda, shuningdek, shakl berilmagan yo’llarning og’ir sharoitlarida ishlatilganda yuzaga keladi. Rama qoldiq deformatsiya olib egiladi, unda yoriqlar paydo bo’ladi, parchin-mixli birikmalar bo’shashadi, dvigatel va transmissiya agregatlarining o’zaro to’g’ri joylashuvi buziladi. Oldingi ko’prik nosozliklariga gupchak podshipniklari tarangli- gining buzilishi, ko’prik balkasi va burilish richaglarining egilishi, shkvorenni o’rnatish teshigining, shkvoren va uning vtulkasining, buriluvchi sapfalar podshipniklarini o’rnatish teshigining yeyilishi misol bo’ladi. Oldingi ko’prik detallarining yeyilishi g’ildiraklar o’rnatish burchaklarining buzilishiga, shinalarning bir tomonlama yeyilishiga va avtomobilni boshqarishni qiyinlashuviga olib keladi. Yurish qismining ko’rsatib o’tilgan nosozliklari avtomobilning to’g’ri chiziqli harakatdan o’ngga yoki chapga toyishi, katta tezlikda harakatlanishda oldingi boshqariluvchi g’ildiraklarning ta’siri, avtomo- bilning bir tomonga qiyshayishi, harakatlanish paytida osma atrofidagi taqillashlar va tebranishlar oqibatida yuzaga keladi. Yurish qismining agregatlari va uzellaridagi nosozliklar qisman KXK paytida aniqlanadi. Rama va osmalarga texnik xizmat ko’rsatish. Ramani ko’rikdan o’tkazib, uning geometrik shakli va o’lchamlaridagi o’zgarishlar, darzlar mavjudligi, lonjeronlar va ko’ndalang to’sinlar egilganligi, ressora, ressoraostligi va amortizatorlar kronshteynlarining ramaga mahkamla- nishi tekshiriladi. Ko’priklarning o’zaro vaziyati, oldingi va orqa ko’priklar o’qlari orasidagi Из Вароқ Хужжат № Имзо сана Варо қ ham belgilaydi. Yo’naltiruvchi qismining turiga qarab osmalar mustaqil va nomustaqil turlariga bulinadi (7- rasm). 7-rasm. Avtomobil osmalari. Mustaqil osmalarda chap yoki o’ng g’ildiraklar bir-biri bilan bog’lanmagan bo’lib, chap (yoki o’ng) g’ildirakka yo’l notekisligidan tasir etgan turtki o’ng (yoki chap) g’ildirakka uzatilmaydi. Bunga zamonaviy avtomobillar MATIZ, SPARK, TIKO, NEKSIYAlarning old osmalari misol bo’la oladi. Nomustaqil osmalarda esa chap va o’ng g’ildiraklar bir biri bilan bog’langan bo’lib, chap (yoki o’ng) g’ildirakka yo’l notikisligidan tasir etgan turtkilar o’ng (yoki chap) g’ildirakka uzatiladi. Yengil avtomobillardan MATIZ, TIKO, DAMAS, NEKSIYA avtomobillarining orqa osmalari, yuk avtomobili va avtobuslarning oldingi va orqa osmalari misol bo’la oladi. G’ildiraklarning yo’lga nisbatan harakatlanishi uning kinemati- kasini belgilaydi. Osma kinematikasi uni kuzov (rama)ni avtomobilning bo’ylama o’qiga nisbatan tebranishini taminlaydi va transport vositasining yurish ravonligi, boshqaruvchanligi, turg’unligi kabi ekspluatatsion xususiyatlariga faol tasir etadi. Osmalarning elastik qismi yo’l notekisliklaridan uzatilayotgan turtkilarni kamaytirib avtomobilning yurish ravonligini yaxshilaydi. Elastik qismning prujina, ressori, torsion, pnevmoballon va h.k. turlari mavjud. Prujinalar yumalok ko’ndalang kesimli po’lat simdan silindirik va b) mustaqil osma Из Вароқ Хужжат № Имзо сана Варо қ Radial (RS) turidagi shinaning tuzilishi xuddi R turidagiga o’xshash bo’lib, faqat protektorining yechilish usuli bilan ajralib turadi. RS turidagi radial shinalar protektor halqalarining almashishi hisobiga ko’p vaqtga chidaydi (150000 km gacha), lekin massasi kattaligi va halqalarning chiqib ketish xavfi borligi kabi kamchiliklarga ega. Transport vositalarida sovuqqa chidamli shinalar ham ishlatilib, ular minus 45°S dan ham past haroratda ish qobiliyatini yo’qotmaydi, yetarlicha mustahkam va elastik bo’ladi. Shuning uchun g’ildirakni kuzov bilan bog’laydigan kuchlarni qabul etuvchi yo’naltiruvchi richaglar zarur. Yo’l notekisliklaridan, ta’sir etayotgan turtkilardan hosil bo’layotgan tebranishlarni so’ndirish ham kerak. 5-rasm. Shinalar protektorlarining ko’rinishi. « Tiko» avtomobilining g’ildiragi shtampalanib tayyorlangan disk va to’g’indan iborat, qismlarga ajralmaydigan turiga mansub. O’lcham- lari 4.00Vx 12. Shinasi radial turiga kirib, kamerasiz, o’lchamlari 135R12S yoki 70R12S. Shinadagi bosim birinchisi uchun 0,18 MPa, ikkinchisiniki 0,19 MPa. Из Вароқ Хужжат № Имзо сана Варо қ 2.4 Old g’ildirakni o’rnatish burchagi Old osmalarda (to’sinlarda ham) bir muammo bo’lib, vertikal o’rnatilgan g’ildiraklar to’singa tushgan og’irlikdan egiladi, natijada g’ildiraklar bir-biriga og’ib aylanganda, g’ildirashiga qarshilik juda ortib ketadi. Bu holatdan qutilish uchun chap g’ildirak chap tomonga, o’ngi o’ng tomonga a burchagiga og’diriladi. a-g’ildirakning og’ish burchagi deyiladi (10a-rasm). 10-rasm. Old boshqariluvchi g’ildiraklarning joylashish burchaklari: a- g’ildirakning vertikal holatdan og’ish burchagi; b-old g’ildiraklarning yaqinlashuv burchagi. G’ildirak og’ish burchagining bo’lishi avtomobil harakati davrida (ayniqsa burilishida) yuklanish hisobiga tiklanib, yo’lga jipslashib, uning turg’unligini yaxshilaydi. Lekin og’ish burchagining bo’lishi g’ildiraklar harakati davrida ularni markazi atrofida burilib xarakatlanishga majbur etuvchi kuchlarni paydo etadi. Bu kuchlar g’ildiraklarni sirpanib xarakatlanishini taqozo etadi, natijada shinalar tez yeyiladi. Bu kamchilikni yo’qotish uchun chap va o’ng g’ildiraklar bir-biriga parallel emas, balki avtomobil bo’ylama o’qiga burchak ostida joylashtiriladi (10b-rasm). G’ildiraklarning yaqinlashuv burchagi 5 g’ildiraklar orasidagi A va B Из Вароқ Хужжат № Имзо сана Варо қ bo’layotgan turtkilarni qabul qilib, me’yoriy darajagacha kamayti- rish hamda tebranish amplitudasi va davomiyligini kamaytirish vazifasini bajaradi. Osmalar uchta bo’lakdan iborat: yo’naltiruvchi qism, elastik qism, so’ndiruvchi qism (6-rasm). Transport vositasi harakat qilishi uchun yetakchi g’ildirakka transmissiya orqali keltirilgan burovchi moment Mt dan hosil bo’lgan Rt kuchini ramaga (kuzov) uzatib, ilgarilashga majbur etishi kerak. Bu vazifani yo’naltiruvchi qism bajaradi. Bundan tashqari, yo’naltiruvchi qism avtomobil tormozlanishi jarayonida hosil bo’lgan va ko’prikni g’ildirak aylanish yo’nalishiga teskari buruvchi momentni, hamda yondan ta’sir etuvchi kuchni (markazdan qochirma, yondan ta’sir etgan turtki, qiya tekislikda harakatlanganida og’irlik kuchining bitta tashkil etuvchisi) qabul qiladi. 6-rasm. Osmaning prinsipial sxemasi. Osmaning ish jarayonida yetakchi g’ildirakka transmissiyadan keltirilgan burovchi momentning itaruvchi Rt kuchi yo’naltiruvchi qism orqali kuzov (rama)ni oldinga suradi, elastik qism yo’l notekisliklaridan uzatilayotgan turtkilarni yumshatadi va so’ndiruvchi qism elastik qism hisobiga vertikal yo’nalishda harakatlanayotgan kuzov (rama) tebranishini so’ndiradi. Osmaning yo’naltiruvchi qismi nafaqat ko’ndalang, bo’ylama, yondan tasir etayotgan kuchlarni uzatadi, balki g’ildirakning kuzov (rama)ga nisbatan harakatini

G’ildirak va shinalar

Купить