Документ

Всего документов: 5844
Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена	50000UZS
Размер	178.0KB
Покупки	0
Дата загрузки	11 Ноябрь 2024
Расширение	docx
Категория	Психология

G. Olport nazariyasi. O’zini-o’zi kamol toptirish nazariyasi

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI
1. Mirziyoyev Sh. M. Buyuk kelajagimizni xalqimiz bilan birga quramiz. –
Toshkent: O’zbekiston, 2017.
2. Mirziyoyev Sh. M. Erkin va farovon, demokratik O’zbekiston davlatini
birgalikda barpo etamiz. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti lavozimiga
kirishish tantanali marosimiga bag’ishlangan Oliy Majlis palatalarining qo’shma
majlisidagi nutqi. – Toshkent: O’zbekiston, 2016.
3. Shamshetova A., Melibayeva R. va boshqalar. Umumiy psixologiya fanidan
UMK, 2016.
4. G’oziyev E.G’. “Umumiy psixologiya” Toshkent – 2002 y
5. Davletshin M.G., To’ychiyeva S.M. Umumiy psixologiya. - Т .: TDPU, 2012.
5. Битьянова М. Р. Социальная психология. Питер. , 2008 (учебное пособие).
6. Немов Р. С. Обшая психология: Kратkий kурс. - СПб.: Питер, 2008.
7. Qurbonova G.A. “Psixologiya” Toshkent – 2016y.
8. Xaydarov F.I., Xalilova N.I. Umumiy psixologiya. - Т .: TDPU, 2010.
9. Психологичес k ийсловар . - СПб .: Питер , 2005.
10. Davletshin M.G., To’ychiyeva S.M. Umumiy psixologiya. - Т .: TDPU, 2012.
11. Maxsudova M.A. Muloqot psixologiyasi. - Т .: Yangi asr avlodi, 2006.
12. R.N.Melibayeva. Tafakkumi rivojlantirishning interfaol usullari.
Monografiya. Adabiyot uchqunlari nashriyoti, 2013.
Internet manbalari:
1. www. google. uz ;
2. www. referat. uz ;
3. www. ziyonet. uz ;
4. www. arxiv. uz .
Buxoro davlat universiteti amaliy psixologiya mutaxassisligi
5-bosqich talabasi Tolibova Mahsuna Mustafoyevnaning “ G.Olport
nazariyasi.O’zini-o’zi kamol toptirish nazariyasi ” mavzusidagi kurs ishiga
T A Q R I Z
31

XULOSA
G. Allportning o’zini-o’zi kamol toptirish nazariyasi shaxsiyatning o’ziga xosligini,
shaxsiy tajribalar va muhitning ta'sirini hisobga olgan holda rivojlanish jarayonini
ta'riflaydi. U shaxsning o’zini anglash va o’zini rivojlantirishga intilishini asosiy
motiv sifatida ko’radi. Allportning fikricha, inson o’zligini to’liq anglaganida va o’z
imkoniyatlarini amalga oshirganida haqiqiy baxt va kamolotga erishadi.
Nazariya, shuningdek, individualizm va shaxsiy erkinlikni ta'kidlaydi, shuning uchun
har bir insonning o’z yo’lini topish jarayoni muhim ahamiyatga ega. O’zini-o’zi
kamol toptirish, Allport fikricha, turli xil ijtimoiy va psixologik omillarning
kombinatsiyasi orqali amalga oshiriladi.
G. Allportning nazariyasi shaxsiyat rivojlanishi, o’zini anglash va jamiyat bilan
o’zaro aloqalarning murakkabligini ifodalaydi.
G. Allportning shaxsiyat nazariyasi inson shaxsiyatining o’ziga xosligini va
rivojlanishini ta'kidlaydi. U shaxsiyatni individual psixologik tizim sifatida ko’rib,
shaxsning o’zini anglash va o’z imkoniyatlarini amalga oshirishga intilishini asosiy
motiv sifatida belgilaydi. Allport, shuningdek, ijtimoiy va muhit ta'sirini hisobga
olgan holda shaxsiyatning o’zgaruvchanligini va rivojlanishini o’rganadi.
Nazariyasi individualizm va shaxsiy erkinlikni muhim deb hisoblaydi, shuning uchun
insonning o’zini-o’zi kamol toptirish jarayoni katta ahamiyatga ega. Allport, haqiqiy
baxt va kamolotga erishish uchun insonning o’zligini to’liq anglashini zarur deb
biladi.
Umuman olganda, G. Allportning nazariyasi shaxsiyatning murakkab tabiati va uning
ijtimoiy aloqalar bilan o’zaro bog’liqligini ochib beradi.
15

epistemologiya va psixologiya tarixi bilan tanishdi. O'sha paytda u chet ellik talabalar
uchun ijtimoiy axloq bo'limiga qarashli ijtimoiy xizmat bilan ham shug'ullangan.
Keyinchalik, Allport Talabalar armiyasining o'quv korpusida harbiy xizmatni o'tagan.
1922 yilda u psixologiya fanlari doktori unvoniga sazovor bo'ldi va o'zining tezislari
uning kasbiy faoliyatiga asos bo'ladigan shaxsiy xususiyatlarga bag'ishlandi.
O'qishni tugatgandan so'ng u Berlin, Gamburg va Kembrijda yashagan. Bu so'nggi
joyda u S.Shtumf, M.Vertxaymer, M.Dessoir, E.Yaensch, V.Kohler, X.Verner va
V.Stern singari shaxslar bilan o'qish imkoniyatiga ega bo'ldi. 1924 yilda u Garvard
universitetiga qaytib keldi va u erda 1926 yilgacha dars berdi.
Birinchi shaxsiyat kursi. Garvardda o'qigan birinchi dars Allport "Shaxsiyat: uning
psixologik va ijtimoiy jihatlari" deb nomlangan. Bu, ehtimol Amerika Qo'shma
Shtatlarida o'qitiladigan shaxs psixologiyasining birinchi kursi edi.
O'sha yillarda Allport klinik psixolog bo'lgan Lufkin Gouldga uylandi. Ularning o'g'li
bor edi, keyinchalik u pediatrga aylandi.
Keyinchalik Allport AQShning Nyu-Xempshir shtatida joylashgan Dartmut kollejida
ijtimoiy psixologiya va shaxsiyat bo'yicha dars berishga qaror qildi. U erda to'rt yil
yashadi va shu vaqtdan so'ng u yana bir bor Garvard universitetiga qaytib keldi va u
erda karerasini yakunladi.
Allport 1930-1967 yillarda Garvard Universitetining nufuzli va taniqli a'zosi bo'lgan.
1931 yilda Garvard Sotsiologiya bo'limini tashkil etgan qo'mitada ishlagan. Bundan
tashqari, 1937-1949 yillarda u muharrir bo'lgan Anormal va ijtimoiy psixologiya
jurnali.
APA prezidenti va boshqa tashkilotlar.
1939 yilda u Amerika Psixologik Assotsiatsiyasi (APA) prezidenti etib saylandi.
Ushbu tashkilotda Allport chet el valyutalari bilan shug'ullanadigan bo'lim uchun
mas'ul edi.
Ushbu lavozimdan u natsizm kelishi sababli Evropadan qochishga majbur bo'lgan
ko'plab evropalik psixologlar uchun yordam olish uchun juda ko'p ishladi. Allport
ularga AQSh yoki Janubiy Amerikada boshpana izlashga yordam berdi.
6

(S.Kerkegor, K.Yaspers, M.Xaydegger va boshq.); 4. biologik nazariya-individning
homiladan boshlab rivojlanishi odamning tur sifatida taraqqiy etishi jarayonida
o’talgan boshqa barcha bosqichlarini takrorlaydi, ya’ni odam o’zida mavjud bo’lgan
tug‗ma his-tuyg‗ular, mayllar va extiyojlar bilan bog‗lik hatti-harakatlar (xulk-
atvor) asosida irsiyat (tabiat) qonunlariga muvofiq Shaxs sifatida kamol topadi (CH.
Darvin, I. Myuller. G. Xoll va boshq.)
5.o’z-o’zidan kamol topish nazariyasi - odam faqat irsiy omillarga (ko’z rangi, qon
guruhi, rezus-faktor, shizofreniya va h.k.) tayangan holda, ularning ta’sirida
rivojlanadi, kamol topadi; 6. psixoanalitik (ruhiy taxlil) nazariya - ruhiy quvvat
ta’siridagi jinsiy mayl (istak, intilish) darajasi qanchalik yuqori bo’lsa, odam
shunchalik tez rivojlanadi, kamol topadi (3. Freyd va boshq.)
Shaxsning o'zini o'zi takomillashtirish muammosiga e'tibor shaxsning ichki
faoliyatini, uning zaxiralarini o'rganish, ulardan rivojlanish jarayonida shaxsning
mustaqilligini oshirish uchun ulardan maksimal darajada foydalanish bilan bog'liq
masalalarning dolzarbligi bilan bog'liq. Rivojlangan shaxs o'zini o'zi anglash, jamiyat
ideallarini ongli ravishda chuqur shaxsiy qadriyat yo'nalishlari va e'tiqodlariga
aylantirish istagini o'z ichiga olgan faoliyat bilan tavsiflanadi. Ichki aqliy faoliyatning
sababi aqliy rivojlanish xususiyatini belgilaydi, bu o'zini o'zi rivojlantirish, o'zini o'zi
faollashtirish, o'zini takomillashtirishda namoyon bo'ladi. G.Olport haqiqatni muhim
hodisa - insonning o'z-o'zini rivojlantirish va o'z-o'zini harakat qilishiga bo'lgan
ehtiyoji va qobiliyati deb atadi.
O'z-o'zini bilish - o'zini o'rganish, shaxsiy fazilatlarning rivojlanish darajasini
aniqlash.
Introspektsiya – muayyan vaqt davomida harakatlarni belgilash va tahlil qilish va o'z
hayotidagi faktlar. O'z-o'zini kuzatish ma'lumotlarini tahlil qilganda, odam qaysi
fikrlar, his-tuyg'ular, fazilatlar va munosabatlar harakatlar bo'lganligini ifodalashga
e'tibor beradi. O'z-o'zini kuzatish ko'pincha o'zini sinash jarayonida amalga
oshiriladi.
18

1. O'ziga ishontirish usuli. Uning mohiyati shundaki, talaba o'zining kamchiliklarini
ochib berib, ushbu kamchilikdan xalos bo'lish zarurligiga o'zini ishontiradi va bu
faqat aqliy o'ziga ishonish bilan cheklanib bo'lmaydi. Talaba o'zini baland ovoz bilan
ishontirganda, bu ancha samarali bo'ladi, ya'ni. u kamchiliklarni bartaraf etish uchun
baland ovozda gapirish.
2. O'z-o'zini gipnoz qilish usuli. Uning mohiyati shundan iboratki, inson o'zi o'z
ruhiyati va hissiyotlariga ta'sir o'tkazishga intiladi, u o'zi, qoida tariqasida, o'zini
qanday tutishi yoki qanday harakatlar qilmasligini ovoz chiqarib ilhomlantiradi. O'z-
o'zini gipnozning ta'siri, talabaning ongi va hissiyotlarida mustahkamlanib, uning
xulq-atvorini belgilab qo'yishi bilan bog'liq.
3. O'ziga bo'lgan majburiyat. Ushbu usul mohiyatan o'zini ishontirish uslubiga yaqin.
Uning mohiyati shundan iboratki, talaba u yoki bu kamchilikni bartaraf etish yoki
qandaydir ijobiy sifatni rivojlantirishni o'z oldiga maqsad qilib qo'yib, o'ziga ma'lum
majburiyatni oladi. Aql-idrokda uni yanada mustahkamroq o'rnatish uchun uni qayta-
qayta baland ovoz bilan aytish kerak. bu holda, u talabani ko'zlangan maqsadga
erishishga undaydi va tegishli odatning shakllanishiga hissa qo'shadi.4. O'z-o'zini
tanqid qilish usuli. Uning mohiyati shundaki, u yoki bu kamchilikni o'zida ochib
bergan va undan xalos bo'lishni o'z oldiga maqsad qilib qo'ygan talaba, uni iloji
boricha tezroq engish uchun irodaviy harakatlarini safarbar etish uchun o'zini tanqid
qilishga duchor bo'ladi.
5. Hamdardlik usuli, yoki o'zingizni boshqa odamning mavqeiga ruhiy ravishda
o'tkazish, uning his-tuyg'ulariga hamdard bo'lish. O'z-o'zini tarbiyalash, odamlarga
javob berish, o'zaro yordamga intilish haqida gap ketganda, bu usul juda yaxshi.
Uning mohiyati nomning o'zida aks etadi. Bu o'z-o'zini tarbiyalash jarayonida
talabaning o'zida ijobiy fazilatlarni rivojlantirishi va salbiy fazilatlarni engib chiqishi,
o'zini boshqa odamning mavqeiga qo'yishi, hissiyotlariga hamdard bo'lishi va shu
bilan o'zini takomillashtirishga da'vat etishida yotadi. Masalan, talaba odamlarning
dangasalikni, qalbsizlikni, qo'pollikni qanday dushmanlik bilan qabul qilayotganini
25

Umuman yuqoridagi mulohazalardan kelib chiqib aytish mumkinki Tolibova
Mahsuna Mustafoyevnaning “G.Olport nazariyasi.O’zini-o’zi kamol toptirish
nazariyasi” mavzusidagi kurs ishi ilmiy va mantiqiy jihatdan tugallangan.
Taqrizchi: _____________________
33

O'zini sinash - ma'lum bir sifat namoyon bo'lishini talab qiladigan vaziyatda shaxs
tomonidan o'zini atayin cho'mdirish. O'zini sinab ko'rish holati u tomonidan maxsus
yaratilishi mumkin.
Introspektsiya - xulq-atvor faktlarini, ularning ideal bilan o'zaro bog'liqligini tanqidiy
baholash. O'z-o'zini tahlil qilish idealni aniqlash - axloqiy, mehnat, estetik va
boshqalarni osonlashtiradi. maktab yoshi haqiqiy odamlar ham ideal bo'lishi mumkin
- ota-onalar, o'qituvchi; katta yoshlarda - kino va shou-biznes butlari, o'rtoqlar.
O'z-o'zini baholash - shaxsning o'zini, uning imkoniyatlarini, fazilatlarini, boshqa
odamlar orasidagi o'rnini baholash qobiliyati (A. V. Petrovskiy), shuningdek o'zini
bilish natijasini belgilash (I. I. Chesnokova). Bu maktab o'quvchilarining o'zini
qadrlash, individual fazilatlar va ko'nikmalar, harakatlar va harakatlar standartlari
haqidagi g'oyalarini o'z ichiga olgan ko'pkomponentli shaxsiy ta'lim; ehtiyojlar, o'z-
o'zini bilish va o'zini qadrlash faoliyatiga qiziqish va ijodkorlik.
Shaxsning kundalik hayotidagi real xulq-atvori haqida olingan ma’lumotlar L-
ma’lumotlar (life record data) deb nomlanadi. Agar ma’lumot to’plashning bu usulini
qisqacha ta’riflaydigan bo’lsak, shuni alohida qayd etish lozimki, bu usul tashqi
kuzatishlarga va shaxsning ma’lum bir xatti-harakati yoki muvoffaqiyatini qayd
etishga tayanadi. Lma’lumotlar ko’pincha boshqa usul orqali olingan natijalarning
validligini aniqlashda yordam berish uchun qo’llaniladi. Qayd etish lozim, ushbu usul
bir qancha kamchiliklarga ega. Birinchi navbatda, haddan tashqari sub’ektivlilikka
asoslanishini – uning kamchiligi sifatida qayd etish mumkin. Shu o’rinda Gordon
Olportning Z.Freyd bilan uchrashuvidan olingan bir misolni keltirish o’rinlidir.
G.Olport talabalik davrida Z.Freydning oldiga o’zini qiziqtirgan savol bilan boradi.
Bu haqda G.Olport shunday hikoya qiladi: «Freyd meni o’z xonasiga taklif qildi va
menga o’z fikrlarimni to’plab olish uchun imkon bergan misol jim qarab turdi. Men
noqulaylik sezib to’g‗ri kelgan mavzudan gap ochishga urundim va hozirgina yo’lda
kelayotib kuzatganim 4 yoshli bolaning xulqidagi fobiyaga tegishli misjlni aytib
berdim. Bola oyisiga «Men bu yerda o’tirmayman, chunki juda kir ekan», «Mana bu
irkit amaki mening yonimda o’tirmasin» deb qayta-qayta takrorlardi. Men
19

Faoliyati davomida Allport ko'plab tashkilotlar va uyushmalarning prezidenti
bo'lgan. 1943 yilda u Sharqiy psixologik assotsiatsiyasining prezidenti etib saylandi
va keyingi yili ijtimoiy masalalarni psixologik o'rganish jamiyatining prezidenti
bo'ldi.
Asosiy ishlar va tan olinishlar.
1950 yilda Allport o'zining eng dolzarb asarlaridan birini nashr etdi Shaxs va uning
dini (Shaxs va uning dini). 1954 yilda u nashr etdi Xurofotning tabiati (Xurofotning
tabiati), unda u Ikkinchi Jahon urushi paytida qochqinlar bilan ishlash tajribasi haqida
gapiradi.
1955 yilda u yana bir kitobni nashr etdi: Shaxsiyat psixologiyasi uchun asosiy
fikrlar, bu uning eng taniqli asarlaridan biriga aylandi. 1963 yilda u Amerika
Psixologik Assotsiatsiyasining Oltin medali mukofotiga sazovor bo'ldi. Keyingi yili u
"A'lochi ilmiy hissalari uchun" APA mukofotiga sazovor bo'ldi.
O'lim.
Allport 1967 yilda o'pka saratoni natijasida vafot etdi. U 70 yoshda edi.
G.Olportning xizmatlari hisobida o’tgan asrning 30-yillariga qadar Garvard
universitetida shaxs psixologiyasi amerika psixologiyasida bir tizimga keltirishga
erishildi. Buning uchun tadqiqot ishlari, o’quv kurslari va ilmiy jurnallar nashr
etishga erishildi. Shaxsni baholash metodlari. Shaxsni nazariy o’rganish oqibatda uni
baholash metodlari shakllantrildi. Ushbu metodlar o’zining ob’ektivligi, ishonchliligi
va aniqligi bilan farq qiladi. Metodlar o’z navbatida shaxsni o’rganish nazariyalariga
muvofiqdir.
7

XULOSA
O’z-o’zini kamol toptirish — bu shaxsning o’z imkoniyatlarini, qobiliyatlarini va
shaxsiy xususiyatlarini maksimal darajada rivojlantirish jarayonidir. Bu jarayon
individual tajribalar, o’zini anglash, o’z maqsadlariga intilish va ijtimoiy aloqalar
bilan bog’liq.
O’z-o’zini kamol toptirishda shaxsiy o’sish va rivojlanishga yo’l ochuvchi omillar,
masalan, motivatsiya, o’z-o’zini anglash va ta'sirchanlik muhim rol o’ynaydi. Bu
jarayon insonning o’zligini to’liq anglashiga, shaxsiy maqsadlarini belgilashiga va
ularga erishishiga yordam beradi.
Umuman olganda, o’z-o’zini kamol toptirish — bu shaxsning ichki potentsialini
amalga oshirish jarayoni bo’lib, bu orqali inson baxt va qoniqish hislarini topadi.
Kamol toptirish nazariyasi zamonaviy psixologiyada shaxsiy o’sish, o’zini anglash va
individual rivojlanishni tushunish uchun muhim asos bo’lib xizmat qiladi. Bu
nazariya insonning ichki potentsialini rivojlantirishga qaratilgan va psixologik
salomatlik, baxt va qoniqish bilan bog’liq jarayonlarni tushunishda qo’llaniladi.
Zamonaviy psixologiyada, kamol toptirish nazariyasi insonlarning o’z-o’zini anglash,
shaxsiy maqsadlar qo’yish va ularni amalga oshirishdagi roli haqida chuqur
tushuncha beradi. Shuningdek, bu nazariya terapiya va shaxsiy rivojlanish
dasturlarida qo’llanilib, shaxsiy o’sishga yordam beruvchi strategiyalarni taklif etadi.
Umuman olganda, kamol toptirish nazariyasi zamonaviy psixologiyada shaxsiyat
rivojlanishini va insonning o’zini anglash jarayonini chuqur tahlil qilishda muhim
o’rin egallaydi.
28

KIRISH
Mavzuning dolzarbligi. Allportning fikriga ko'ra, inson shuningdek, u o'ziga xos
xususiyatlar yoki shaxsiy moyillik deb atagan boshqa xususiyatlarni rivojlantiradi.
Psixolog bu xususiyatni odamning ma'lum bir tarzda javob berishi kerak bo'lgan
moyilligi, munosabati yoki moyilligi deb ta'rifladi.
Bu ekspresiv va moslashuvchan xatti-harakatlarning ekvivalent shakllarini boshlash
va boshqarish bilan birga ko'plab stimullarni funktsional ekvivalentlarga aylantirish
qobiliyatiga ega bo'lgan umumlashtirilgan va lokalizatsiya qilingan neyropsik
tizimdir. Ekspresiv xulq-atvorda, u bunday xatti-harakatlarning "qanday" bajarilishi
bilan bog'liq. Adaptiv xulq-atvorda bu "nima", ya'ni mazmunini anglatadi.
Bu shuni anglatadiki, bir necha kishi bir xil faoliyatni amalga oshirishi mumkin,
ammo juda boshqacha yo'llar bilan. Masalan, "nima" suhbat bo'lishi mumkin va
"qanday" bu qanday amalga oshiriladi, bu g'ayratli, xotirjam yoki tajovuzkor bo'lishi
mumkin. Gapirish moslashuvchan komponent bo'lib, uni amalga oshirish usullari
ekspression komponent hisoblanadi. Allport o'z nazariyasida individual xususiyatlar
va umumiy belgilar o'rtasidagi farqni taklif qiladi. Birinchisi, madaniyati, tili yoki
etnik kelib chiqishi bir xil bo'lgan odamlar guruhiga tegishli bo'lgan xususiyatlardir.
Ikkinchisi individual tajribalar asosida shaxsiy xulq-atvor majmuasini
shakllantiruvchi xususiyatlardir.
Kurs ishining maqsadi: G.Olport nazariyasi. O’zini-o’zi kamol toptirish
nazariyasini o’rganish.
Kurs ishining obyekti: G.Olport nazariyasi. O’zini-o’zi kamol toptirish nazariyasi.
Kurs ishining predmeti: G.Olport nazariyasi. O’zini-o’zi kamol toptirish
nazariyasini o’rganish jarayoni.
Kurs ishining vazifalari:
- G.Olport nazariyasini ko’rsatib berish;
- G.Olport nazariyasi. O’zini-o’zi kamol toptirish nazariyasini o’rganish;
2

uyg’unligi tufayli ham qiziqarli. Bu har bir insonni o’ziga xos va har xil qiladigan
o’zgaruvchilar ta'kidlanadigan idiografik nuqtai nazardan cheklanganligidan qat'iy
nazar, Allport tomonidan o’rnatilgan nazariya shuni ko’rsatadiki, har bir insonning
konfiguratsiyasi o’ziga xos bo’lsa-da, odatdagi xatti-harakatlar naqshlari mavjud,
chunki shaxsiyat xususiyatlari, odatda, tug’ma elementlarga bo’linadi. Xuddi shu
tarzda, garchi uning nazariyasi tabiatan mavjud bo’lsa-da, xatti-harakatni
tushuntirishda vaziyat omillarining ta'sirini e'tiborsiz qoldirmaydi, shu bilan xatti-
harakatni biologik va atrof-muhitning kombinatsiyasi sifatida ko’radigan
interaktivistik pozitsiyalarga yaqinlashadi.Va nihoyat, Allport nazariyasi shaxsning
strukturalist nazariyalarining bir qismidir. Ushbu nazariyalar shaxsiyat - bu o’ziga
xos tuzilish bilan uyushtirilgan xususiyatlarning konfiguratsiyasi, degan fikrga
asoslanadi, bu esa shaxs ushbu tuzilishga muvofiq harakat qilishga moyil bo’lganligi
sababli kelajakdagi xatti-harakatni bashorat qilishga imkon beradi.
30

qilib, yuqorida ko’rsatilgan usullarning barchasida kamchiliklar mavjud. Faqat
so’rovnomalar orqali shaxsni tadqiq etish usuli boshqalariga nisbatan keng
tarqalganligini va foydalanilayotganligini qayd etish joiz. Buning sababi, uning
soddaligi bilangina belgilanmaydi, balki bu usulda 18 David G.Myers ―Psyxology
ninth edition in modules . 2010- 581 pajes (mazmunidan foydalanildi) 70 olingan‖
natijalar orqali shaxsning xususiyatlarini bir necha turlarga bo’lish va ularga tavsif
berish imkoni ham mavjudligi uning ommalashuviga sababdir. Bu usulning yana bir
afzalligi natijalarni tahlil qilishda matematik usulllardan foydalanish imkoni
borligidadir. Xorijda shaxs psixologiyasini ekperimental o’raganayotgan ayrim
tadqiqotchilar har qanday savolnoma yoki anketa ham tekshiriluvchi va tadqiqotchi
o’rtasida bavosita munosabat bo’lganligi bois aniq ma’lumot bera olmaydi, deb
hisoblaydilar. Ularning fikricha, shaxs to’gri javob berishi mumkin bo’lgan usul – bu
intervyu yoki og’zaki suhbatlar bo’ilishi mumkin. Shuningdek xorijda shaxsni
qanday usulda o’rganishdan ko’ra uning qaysi jihatlarini o’rganilsa ko’proq
ma’lumot berishiga e’tibor qaratishgan. Shaxsni eksperimental jihatdan tadqiq etishni
dastlab boshlagan taniqli olimlardan biri Z.Freyd shaxsning ongsizlik sohasini tadqiq
etish muhimligini ta’kidlaydi. U o’zining Id va Superego o’rtasidagi tafovutlar sabab
kelib chiqadigan xavotirlanishlar va buning natijasi bo’lgan jinsiy va agressiv mayllar
shaxs xulqini boshqaruvchi motiv ekanligini ta’kidlaydi. Neofreydistlardan A.Adler,
K.Xorni, K.Yung kabilar esa Freydning bu ta’limotini qabul qilish bilan birga,
shaxsda jinsiy va agressiv mayllardan tashqari boshqa motivlar ham borligini va
Egoning shaxsni boshqarishdagi roli kattaroq ekanligini ta’kidlash orqali Freydga
qarshi chiqadilar. Freydning ongsizlikni tadqiq qilish orqali shaxs xulqini o’rganish
mumkin, degan fikriga qarshi chiqqan taniqli psixologlardan yana biri G.Olport
bo’lib, u yuqorida keltirilgan misol orqali ham shaxs xulqiga faqat yashirin motivlar
emas, balki ongli motivlar (masalan, qiziqish) ham ta’sir etishi mumkin deb
hisoblagan. va Olportni shaxsning xarakteri yoki xulqini namoyon qilishiga nima
ta’sir qilishi emas, balki ularning individual xususiyatga ega ekanligi ko’proq
qiziqtirgan.
21

deb biladigan jihatlaridan tashkil topgan. Funktsional nuqtai nazardan, men
hayotning muayyan daqiqalarida paydo bo'ladigan etti funktsiyaga ega. Bular:
Tana hissi (dastlabki ikki yil ichida)
O'zining shaxsiy guvohnomasi (dastlabki ikki yil ichida)
O'z-o'zini hurmat qilish (ikki yoshdan to'rt yoshgacha)O'z-o'zini kengaytirish (to'rt
yoshdan olti yoshgacha)
O'zimning imijim (to'rt yoshdan olti yoshgacha)
Ratsional moslashuv (olti yoshdan o'n ikki yoshgacha)
O'z-o'zini harakat qilish yoki kurash (o'n ikki yildan keyin)
Shaxsni rivojlantirishning umumiy tamoyillarini (masalan, motivlarning funktsional
avtonomligi printsipi, umumiy shaxsiy xususiyatlar - xususiyatlar, munosabatlar, I)
ta'kidlab, biz muqarrar ravishda ilmiy ma'lumotlarni tahlil qilishning nomotetik
usulidan foydalanamiz. Lekin shaxsni sifat jihatidan tahlil qilishda biz uning
xossalari va sifatlarining o’ziga xos tashkil etilishi, o’ziga xos xulq-atvor uslubi, I.
tuzilishi bilan duch kelamiz. Shaxsni shu nuqtai nazardan o’rganish idografik
metoddan foydalanishni taqozo etadi. "maxsus", "yakka", "individual" tushunchalari.
Nafaqat shaxsiy xususiyatlarning alohida kombinatsiyasi individual bo'lishi mumkin,
balki uning rivojlanish yo'li, yo'nalishi ham bo'lishi mumkin, shu bilan birga
bosqichdan bosqichga o'tish printsipi umumiy bo'lib qoladi.
Allport shaxsning rivojlanish jarayonini birlik shaklining o'zgarishi, shaxsning
yaxlitligi boshqasiga o'zgarishi bilan taqqoslaydi. U shaxs birligi rivojlanishining uch
bosqichini ajratadi:
bola bosqichi;
nisbiy farqlanish bosqichi;
yaxlit birlik bosqichi.
Birinchi bosqichda bola dinamik birlik vazifasini bajaradi, deyarli barcha
vaziyatlarda bir butun sifatida javob beradi, hamma narsa yoki hech narsa. Ikkinchi
bosqichda bu dinamik birlik buziladi va individual motivatsion tarkibiy qismlarning
farqlanishi va bo'linishi yuzaga keladi (o'smirlik davrida maqsadlar, motivlar va
9

1O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
BUXORO DAVLAT UNIVERSITETI
PSIXOLOGIYA VA SOTSIOLOGIYA KAFEDRASI
PSIXOLOGIYA TA’LIM YO’NALISHI
«BOSHQARUV VA IJTIMOIY SOHALARDA PSIXOLOGIK XIZMAT»
FANIDAN
«G.OLPORT NAZARIYASI.O’ZINI-O’ZI KAMOL TOPTIRISH
NAZARIYASI» MAVZUSIDAGI
TOLIBOVA MAHSUNA MUSTAFOYEVNA
Bajaruvchi: _______________________________________________
Ilmiy rahbar: _____________________________________________
Kurs ishi psixologiya va sotsiologiya kafedrasida bajarildi.
Kafedra mudiri: ____________ __________Kurs ishi himoya qilingan sana ___________ Kurs ishi bahosi ____________
Komissiya raisi: _________________________
A’zolari: _________________________
_________________________
Buxoro 2024.y

UMUMIY XULOSA
Xulosa qilib aytganda Shaxs kamoloti - Shaxsning jismoniy, ruhiy va ma’naviy
xususiyatlarida miqdor o’zgarishlaridan sifat o’zgarishlariga dialektik o’tish bilan
tavsiflanadigan murakkab, uzoq davom etadigan ziddiyatli jarayon. Shaxs kamoloti
psixologiya va pedagogika fanlarining umumilmiy kategoriyasi bo’lib, psixologiya -
Shaxs ruxiy kamolotining qonunlarini izohlab bersa, pedagogika - komil inson va
barkamol avlodni shakllantirish maqsadlarini ko’zlab Shaxs kamolotini boshqarish
haqidagi nazariyani yaratadi.
Gordon Allport, shaxsni tavsiflash uchun, to'rtta muhim fikrni ta'kidlaydi.
Birinchidan, uning postulatlari shaxsni o'rganish uchun individuallikni ta'kidlaydi.
Ikkinchidan, insonning xatti-harakatlari turli nuqtai nazardan tushuntiriladi
Boshqa tomondan, uslubiy darajada, shaxsning ko'rsatkichi sifatida xatti-
harakatlarning ekspresiv o'lchamlarini himoya qiladi. Va nihoyat, u individual xulq-
atvorni talqin qilish uchun o'zi kontseptsiyasini qayta sharhlaydi.
Demak, o'z-o'zini tarbiyalash - bu pedagogik yo'naltirilgan jarayon. O'z ustida
ishlashga psixologik va amaliy tayyorgarlik bu ta'limning eng muhim vazifalaridan
biridir. Men o'z-o'zini tarbiyalashning paydo bo'lishi va rivojlanishining asosiy
bosqichlarini ajratib ko'rsatishga harakat qildim.
Birinchidan, bu o'quvchilarning o'z hayot tarzini anglashi, faoliyatning ahamiyatini
anglashi o'z-o'zini tarbiyalashni talab qiladi. Ushbu bosqichda sinf rahbari
o'quvchilarga o'zlarining ijobiy va salbiy fazilatlarini anglashga, kamchiliklariga
toqat qilmasligini tushunishga yordam beradi.
Allport nazariyasini shaxsga tarkibiy nuqtai nazardan ma'no berishga harakat
qiladigan murakkab elementga aylantiradi, bu shaxsiylik nazariyasining asosiy
xususiyatlari har bir inson o’ziga xos xususiyatlarga ega kompozitsiya orqali
tuzilganligidir. har bir inson va inson - bu hayot o’tishi bilan harakatsiz qolish bilan
chegaralanib qolmaydigan, lekin qurish, tajriba o’tkazish va maqsad va vazifalarni
bajarish uchun o’z muhitida faol ishtirok etadigan mavjudot. Allportning shaxsiyat
nazariyasi nafaqat mazmuni, balki turli mafkuralar va nazariy qarashlarning
29

tushunish turli xil stimullar bir xil javoblarni keltirib chiqarishi mumkinligini
anglatadi. Shaxsiy xususiyatlar o'xshashlikni anglash asosida shakllanadi: odam
tomonidan ekvivalent sifatida qabul qilingan bir qator vaziyatlar ma'lum bir
xususiyatning rivojlanishiga turtki beradi, keyinchalik uning o'zi o'zining namoyon
bo'lishida shunga mos keladigan har xil xatti-harakatlarni boshlaydi va shakllantiradi.
xususiyat. Bir xususiyat bilan birlashtirilgan va vositachilik qilingan rag'batlantirish
va javoblarning ekvivalentligi haqidagi ushbu kontseptsiya Allportning shaxsiyat
nazariyasining asosiy tarkibiy qismidir.
O'zining shaxsiy talqinida Allport xarakter va temperament tushunchalarini
o'rtoqlashdi. Xarakterga ko'ra, muallif shaxsning asosan jamiyat bilan o'zaro ta'siri
tufayli yuzaga keladigan va uning ta'siri ostida shakllanadigan qismini tushundi.
Temperament, Allport nuqtai nazaridan, shaxsiyat shakllanadigan asosiy
materialning bir turi (fiziologiya va konstitutsiya bilan birga). Allport "temperament"
tushunchasini shaxsning hissiy tabiatining irsiy jihatlarini muhokama qilishda
ayniqsa muhim deb hisobladi.
G.Olport o'z nazariyasini ishlab chiqish jarayonida shaxs hodisasining ko'plab ta'rif
va talqinlarini tahlil qildi. Ushbu ishning natijasi shaxsiyatni uning xarakterli xatti-
harakati va tafakkurini belgilaydigan shaxs ichidagi psixofizik tizimlarning dinamik
tashkiloti sifatida o'ziga xos ta'rifi edi. "Dinamik tashkilot" atamasi shaxsning turli
elementlarini birlashtiruvchi va tartibga soluvchi qandaydir asosiy tuzilma mavjud
bo'lsa, inson xatti-harakatlarining doimiy o'zgarishi va evolyutsiyasini anglatadi.
Muallifning "psixofizik tizimlar" ni eslatishi tana qat'iyatini hisobga olishni
anglatadi. Ushbu ta'rifning asosiy mohiyati shaxsiyatda tegishli rag'batlantirishlar
paydo bo'lganda, shaxsning haqiqiy tabiati namoyon bo'ladigan harakatlarga turtki
beradigan aniqlovchi tendentsiyalarning mavjudligidir.
23

II BOB. O’zini-o’zi kamol toptirish nazariyasining amaliy qo’llanilishi.
2.1. O’zini-o’zi kamol toptirish jarayonida shaxsning ijtimoiy muhit bilan
munosabatlari.
Shaxs kamoloti jismoniy, aqliy, siyosiy, xuquqiy, axloqiy, ekologik va estetik
jihatga egaligi bilai tavsiflanadi. Kamolotning bu jihatlari notekis, ya’ni har xil
sur’atda kechadi. Masalan, odamning jismoniy kamoloti 50 ming yil oldin qanday
bo’lgan bo’lsa, xozir ham deyarli shunday kechmoqda. Biroq odamning aqliy
kamolotida tafakkurning rivojlanishi hisobiga juda katta ijobiy (oldinga) siljishlar
kuzatilgan. Pedagogika Shaxs kamolotini barcha tarkibiy qismlari bilai birgalikda
o’rganadi.
Shaxsiing shakllanishi va kamol topishi shaxe kamoloti darajasining yuksalishiga
olib keluvchi miqdor va sifat o’zgarishlari, izchil qayta o’zgarishlar jarayoni bilan
tavsiflanadi. Shaxs kamoloti haqida bir kancha nazariyalar vujudga kelgan: 1.
preformistik nazariya - jinsiy (tuxum, urug‗) hujayralarda embrion rivojlanishi va
undan paydo bo’ladigan organizmning xususiyatlarini oldindan belgilab beruvchi
moddiy tuzilmalar mavjud bo’lishi xaqidagi ta’limot; odam Shaxsi oldindan berilgan
yoki belgilab qo’yilgan ―dastur asosida shakllanishi va odamning fazilatlari,‖
xususiyatlari o’z-o’zidan rivojlanishi, tarbiya va ijtimoiy sharoitlar faqat bunga
yordam berishi haqidagi nazariya (Antoni Levenguk, Marchello Malpigi va boshq).
2. teologik nazariya - Shaxs kamolotining ichki dasturi odamning ilohiy vazifasi,
burchi bilan bog‗liqligi, ya’ni Shaxs kamolotini Olloh belgilashi. Odam — ikki
ibtido, ya’ni jismoniy va ma’naviy manbalar (omillar) uyg‗unligidir. Ma’naviy ibtido
- ―o’lmas jon" odamni tabiatdan ustun qo’yadi, Xudo bilan muloqot qilishning
kafolati bo’lib xizmat qiladi. Inson xayotining ma’nosi imon-e’tiqod orqali oshkor
bo’ladigan ―o’ta hissiy olam ni chuqur tushunishdan iborat (F. Akvinskiy, J.
‖
Mariten, D. Treysi va boshq.); 3. ekzistensialistik (o’ta Shaxsiyatparastlik) nazariya
- jamiyat Shaxsga salbiy ta’sir qiladi va odam faqat undan ajralgan holda komillikka
erishadi, ya’ni uning o’zi va tabiat Shaxs kamolotini oldindan belgilaydi. Boshqacha
aytganda, odamning kamol topishi uchun hech narsa va hech kimning keragi yo’q
17

G. Olport, amerikalik psixolog, shaxsiyat nazariyasiga muhim hissa
qo'shgan olimlardan biridir. U o'zining shaxsiyat nazariyasi va o'zini-o'zi kamol
toptirish kontseptsiyasi orqali psixologiyaning zamonaviy ko'rinishlariga asos
solgan. Uning ishlari shaxsiyatni tushunishda va rivojlantirishda muhim o'rin
egallaydi.
Olport nazariyasi, avvalo, shaxsiyatni individual va noyob hodisa sifatida
ko'radi. U shaxsiyatning o'ziga xoslik, o'zlik va o'zini anglash muhimligini
ta'kidlaydi. O'zini-o'zi kamol toptirish jarayoni, shaxsning o'z imkoniyatlarini
amalga oshirishga intilishini anglatadi. Bu jarayonda inson o'z maqsadlarini
belgilaydi va ularga erishish uchun harakat qiladi.
Olportning nazariyasida motivatsiya shaxsning rivojlanishida muhim
ahamiyatga ega. O'zini-o'zi kamol toptirish jarayoni, motivatsiya orqali
boshqariladi, bu esa shaxsning o'zlikni anglashida va o'z maqsadlariga
erishishda muhim rol o'ynaydi. Olport, shuningdek, shaxsiyatning ijtimoiy va
madaniy kontekstda qanday shakllanishini ham ko'rib chiqadi.
Ushbu nazariya zamonaviy psixologiyada, shuningdek, shaxsiy rivojlanish
va psixoterapiya jarayonlarida keng qo'llaniladi. O'zini-o'zi rivojlantirish
strategiyalari, masalan, shaxsiy maqsadlarni belgilash, o'z hissiyotlarini anglash
va boshqarish, va shaxsiy o'sishga intilish, Olport nazariyasiga asoslangan. G.
Olport nazariyasi va o'zini-o'zi kamol toptirish kontseptsiyasi, shaxsiyatni
tushunish va rivojlantirish jarayonida muhim ahamiyatga ega. Ushbu nazariya
insonning o'zligini anglashiga va o'z imkoniyatlarini amalga oshirishiga yordam
beradi. Kelajakda bu nazariyani yanada rivojlantirish va yangi tadqiqotlar
o'tkazish zarurati mavjud. Bu taqrizda Olport nazariyasining asosiy jihatlari va
uning amaliyotda qo'llanilishi ko'rsatilgan. O'zini-o'zi kamol toptirish jarayoni
har bir inson uchun muhim bo'lib, u psixologik rivojlanish va shaxsiy o'sishda
muhim rol o'ynaydi.
32

5. Hissiy rivojlanish: Ruhiy salomatlik va hissiy holat ham rivojlanishning ajralmas
qismidir.
Kamol toptirish nazariyasi, asosan, o'qitish, tarbiya va psixologik yordam sohalarida
qo'llaniladi. Bu yondashuv yordamida insonlarning shaxsiy salohiyatini ochish va
rivojlantirish mumkin.

27

- G.Olport nazariyasi. O’zini-o’zi kamol toptirish nazariyasini umumiy aniqligi
yoritib berish;
- O’zini-o’zi kamol toptirish nazariyasini yoritib berish.
Kurs ishining tuzilishi. Kurs ishi 2 bob, 4 ta reja, xulosa va foydalanilgan
adabiyotlar ro'yxatidan iborat.
3

munosabatlar tuzilmagan bo'lib chiqishi mumkin). Uchinchi bosqichda muloqot va
faoliyat jarayonida shaxsning individual xususiyatlarining differentsiatsiyasi va
bo'ysunishi asosida o'z-o'zini tuzilishi shaklida alohida markaz bilan yaxlit birlik
shakllanadi.“Differentsiyaning rivojlanishi bilan. va integratsiya, o'z-o'zini
anglashning muhim yadrosi asta-sekin rivojlanadi" (Allport G. Personality. N.Y.,
1938, 345-bet). O'z-o'zini anglash shaxsning belgilangan maqsadlarga intilishi uchun
zarurdir. Bu xususiyat "men" ga xosdir. "Men" inson ega bo'lishi mumkin bo'lgan
birlikning sub'ektiv tartibga soluvchisidir"
Har qanday odam o'zini ma'lum bir doimiylik bilan tutadi va boshqalarga
o'xshamaydi. Allport buni shaxsning eng to'g'ri "tahlil birligi" deb hisoblagan
"xislatlar" kontseptsiyasida tushuntiradi. Shaxsiy xususiyat nima? Allport xususiyatni
"turli xil funktsional jihatdan ekvivalent stimullarni tarjima qilishga va
moslashuvchan va ekspressiv xatti-harakatlarning ekvivalent (asosan barqaror)
shakllarini rag'batlantirish va boshqarishga qodir bo'lgan neyropsik tuzilma" deb
ta'riflagan. Oddiy qilib aytganda, Xususiyat - bu turli xil vaziyatlarda o'zini xuddi
shunday tutishga moyillik. Misol uchun, agar kimdir tabiatan qo'rqoq bo'lsa, u juda
ko'p turli vaziyatlarda va hokazolarda xotirjam va o'zini tutib turishga moyil bo'ladi.
Allport nazariyasida aytilishicha, inson xatti-harakati vaqt o'tishi bilan va turli
vaziyatlarda nisbatan barqaror bo'ladi.
Xususiyatlar bir nechta stimullarni o'zgartiradigan va bir nechta ekvivalent
javoblarni keltirib chiqaradigan psixologik xususiyatlardir. Allportning fikriga ko'ra,
shaxsiy xususiyatlar umumlashtirilgan va doimiydir. Bir nechta ogohlantirishlarga
javob berishda o'xshashlikni ta'minlash orqali, shaxsiy xususiyatlar xatti-harakatlarda
sezilarli izchillikni ta'minlaydi. Shaxsiy xususiyat - bu har xil ekvivalent vaziyatlarda
xatti-harakatlarimizning doimiy, barqaror, tipik xususiyatlarini belgilaydigan narsa.
Bu bizning "shaxsiyat tuzilishimiz" ning muhim qismidir. Shu bilan birga, shaxsiy
xususiyatlar ham inson xatti-harakatida hal qiluvchi bo'lishi mumkin. Allport buni
tan oladi individual xususiyatlar ijtimoiy vaziyatlarda mustahkamlangan.
10

1.2. O’zini-o’zi kamol toptirish nazariyasining shakllanishi va asosiy tamoyillari.
Shaxsiyat: psixologik talqin, 1937 yilda nashr etilgan "Allport" "shaxsiyat"
atamasining ellikga yaqin ma'nosini va shu bilan bog'liq bo'lgan "o'zlik" ("o'zini"),
"xarakter" yoki "shaxs" kabi boshqa ma'nolarni tavsifladi.
Allport uchun shaxsiyat har bir shaxsning psixofizik tizimlari tarkibiga kiradigan,
ularning atrof-muhitga moslashishini belgilaydigan dinamik tashkilotdir. Ushbu
ta'rifda psixolog shaxsiyat har bir shaxsda turlicha bo'lishini ta'kidlaydi.
Uning uchun inson xulq-atvorini o'rganishda qo'llanilgan nazariy modellarning hech
biri shaxsni anglash uchun foydali asos bo'lmadi. Allport shaxsiyatni o'rganish faqat
empirik nuqtai nazardan amalga oshirilishi mumkinligiga ishongan.
Odamlarning motivlaridan biri biologik hayot ehtiyojlarini qondirish bilan bog'liq.
Ushbu insoniy xatti-harakat Allport tomonidan fursatchi faoliyat deb ta'riflangan va
unga ko'ra u reaktivligi, o'tmishga yo'nalishi va biologik mazmuni bilan ajralib
turadi.
Biroq, Allport fursatchi faoliyat odamlarning aksariyat xatti-harakatlarini tushunish
uchun juda muhim emas deb o'ylardi. Uning fikriga ko'ra, odamlarning xatti-
harakatlari boshqacha turtki bilan qo'zg'atilgan, bu o'zlikni ifodalovchi shakl sifatida
ko'proq ishlaydi.
Ushbu yangi g'oya o'z operatsiyasi yoki proprium. Ushbu funktsionallik,
fursatparvarlikdan farqli o'laroq, o'z faoliyati, kelajakka yo'naltirilganligi va
psixologik xususiyati bilan ajralib turadi.
Propium.
Shaxsiyatni rivojlantirishda fursatchi faoliyatning bunday muhim rol o'ynamasligini
ko'rsatish uchun, Allport o'z shaxsiyati yoki o'ziga xoslik tushunchasini aniq
belgilashga e'tibor qaratdi. Uni tavsiflash uchun u ikkita nuqtai nazar bilan ishladi:
biri fenomenologik, ikkinchisi funktsional.
Fenomenologik nuqtai nazardan u o'zini o'zi boshdan kechirgan, ya'ni his etiladigan
narsa deb ta'riflagan. Mutaxassisning fikriga ko'ra, o'zini o'zi tajribaning inson zarur
8

2.2. Kamol toptirish nazariyasining zamonaviy psixologiyadagi o’rni va
ahamiyati.
Gumanistik psixologiya inson tabiatini tushuntirishda o’zining yondashuvi bilan
boshqa psixologiya fanidagi yo’nalishlardan farq qiladi. Bu borada mazkur
yo’nalishning vakillari sifatida G.Olportning shaxs qirralari, A.Maslouning
shaxsnining o’zini o’zi kamol toptirish, K.Rodjersning inderiktiv psixoterapiyasi,
R.Meyning shaxsning hayot yo’li haqidagi g’oyalarini e’tirof etish mumkin.
Gumanistik psixologiya inson tabiatini tushuntirishda o’zining yondashuvi bilan
boshqa psixologiya fanidagi yo’nalishlardan farq qiladi. Bu borada mazkur
yo’nalishning vakillari sifatida G.Olportning shaxs qirralari, A.Maslouning
shaxsnining o’zini o’zi kamol toptirish, K.Rodjersning inderiktiv psixoterapiyasi,
R.Meyning shaxsning hayot yo’li haqidagi g’oyalarini e’tirof etish mumkin.
Olloportning shaxs nazariyasi
AQSH psixologi G.Ollportning fikricha, shaxs “ichki tizim”, “dinamik qurilma”,
“Men”, “qandaydir metapsixologik Men” o’zida oldindan maqsad va dispozitsiyani
aks ettiruvchi, inson tafakkuri va xulq-atvorida mutanosib ravishda qaror toptiruvchi
jonzotdir”.
Shaxsning eng muhik jihati bu uning òziga xosligi ya’ni individualligidir. Unda
ko’rsatilishicha nuqtai nazardan dispazitsional yaqinlashish bu ikki bir xil inson
Bòlmaydi. Har bir inson o’zini har xil holatlari bilan o’zgachadir. Bunga Olport
o’zini nazariyasini ‘‘xarakter’’ ni yani ‘‘umumiy analizini’’ ko’rsatadi. Har bir
shaxsni bir-biridan farqlaydigan xarakteri mavjud.
Shaxsni xarakteri nima? Olport xarakterni xuddi nitropsixik jarayonni belgilaydi,
Unda hajmi ekspressiv xulq-atvoridir, deb ta'kidlaydi.
Olportning fikricha uning motivlari aftanomligi darajasiga va uning biologik
extiyojilaridan xolos bÒlishga bog’liq. Shaxslar ishning mexanizmi sifatida
Olport xatti –harakatlarini ko’rsatdi. Harakatda Tushunchasi xarakter harakati emas
balki ‘‘xarakat matIv’’,’’xarakat qiziqish’’ dir
24

MUNDARIJA:
KIRISH ……………………………………………………..………..….…… 3
I bob. G. Allportning o’zini-o’zi kamol toptirish nazariyasining umumiy
ko’rinishi…………………………………………………..………..…….….. 5
1.1. G. Allportning hayoti va ilmiy faoliyati………………………… ………...5
1.2. O’zini-o’zi kamol toptirish nazariyasining shakllanishi va asosiy
tamoyillari……………………………………………………..………..
……...10 XULOSA …………………………………………………………………….
.17
II bob. O’zini-o’zi kamol toptirish nazariyasining amaliy qo’llanilishi .
………………………………………………………………….18
2.1. O’zini-o’zi kamol toptirish jarayonida shaxsning ijtimoiy muhit bilan
munosabatlari.…………………….………………..………………………..…18
2.2. Kamol toptirish nazariyasining zamonaviy psixologiyadagi o’rni va ahamiyati.
…………………….………………..………………………..….…..26
XULOSALAR …………….………………..………………………..….…30-31
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO'YXATI ……….…………… 33
1

angladimki, uning nazarida hamma narsa kir bosgandek 69 ko’rinardi, uning onasi uy
bekasi ekanligi toza va saranjom kiyinganligidan ma’lum edi. Undagi notozalikdan
qo’rquv onasining ta’siri bo’lsa kerak deb o’yladim va bu haqda Freydga aytdim.
Shunda u menga «Bu bolakay siz emasdingizmi?» deb savol berdi. Men uyalib gapni
boshqa mavzuga burdim. Uning motivatsiyani tushunmaganligi meni hayron
qoldirgan edi»18. Ushbu misolda G.Olportning motivatsiyasini oddiy kuzatish yoki
hatto uning gaplarini tinglab ham anglay olmagan byuk psixologni tanqid qilish
uchun emas, balki yuqoridagi usl orqali ma’lumot to’plashda sub’ektivlilikning
ta’sirini tushuntirish uchun keltirdik. Shaxs haqida ma’lumot to’plashning ikkinchi
usuli turli xil savolnoma va metodikalarga javob berishdan foydalanish orqali
ma’lumot to’plash usuli bo’lib, bu usul ayni kunda juda keng tarqalgan. Ushbu usul
orqali to’plangan ma’lumotlar shaxs ekperimental psixologiyasida Q- ma’lumotlar
(questionnaire data) deb atalishi qabul qilingan. O’zining instrumental tzilishining
soddaligi va ma’lumot olishning osonligi bois ushbu usul shaxsni tadqiq etishda
birinchi o’rinda turadi. Lekin qayd etish lozim, bu usul ham kamchiliklardan holi
emas. Bu usul shaxsning o’zi haqidagi ma’lumotlarni o’zi baholashi asosida
kechishini yuqorida qayd etgan edik, shunga ko’ra olinayotgan ma’lumotlarda
faktlarning buzib ko’rsatilishi natijasida xatoliklarni keltirib chiqarishi mumkin va
natijada sinaluvchi intellektning va madaniyatning past yoki yuqori ko’rsatkichda
bo’lib qolishiga; sinaluvchining motivatsiyasida o’zgarishga sabab bo’lishi mumkin.
Chunki ayrim sinaluvchilarda ataylab o’zini jamoatchilikka yaxshi ko’rsatishga
intilish mavjud bo’lsa, ayrimlarida o’z kamchiliklarini bo’rttirib ko’rsatish ustun
bo’lishi mumkin. Bundan tashqari matndagi so’zlar yoki tasdiqlarni yaxshi
tushunmaslik natijasida ham noto’ri ma’lumotlarga ega bo’lib qolish mumkin.
Shaxs haqida ma’lumot to’plashning uchunchi usuli ob’ektiv ma’lumotlarni qayd
etish bilan yuqoridagiladan farqlanadi. Bu usulda olingan ma’lumotlar T-
ma’lumotlar (objective data) deb yuritiladi. Ushbu usul ham o’ziga xos
kamchiliklardan holi emas. Masalan, uning sermashaqqatliligi - natijalarni tahlil
qilishning haddan tashqari murakkab va ko’p mehnat talab qilishi kabilar. Shunday
20

xususiyatning rivojlanishiga turtki beradi, keyinchalik uning o'zi o'zining namoyon
bo'lishida shunga mos keladigan har xil xatti-harakatlarni boshlaydi va shakllantiradi.
xususiyat. Bir xususiyat bilan birlashtirilgan va vositachilik qilingan rag'batlantirish
va javoblarning ekvivalentligi haqidagi ushbu kontseptsiya Allportning shaxsiyat
nazariyasining asosiy tarkibiy qismidir.
Shuni ta'kidlash kerakki, shaxsiyat xususiyatlari tegishli tashqi stimullarni "talab
qiladi", ya'ni odamlar o'zlarining xususiyatlarini namoyon etishga yordam beradigan
ijtimoiy vaziyatlarni faol ravishda qidiradilar (muloqot taklifiga faol javob beribgina
qolmay, balki uning tashabbuskori ham bo'ladi). o'zi). Ushbu ikki komponent
funktsional jihatdan bir-biriga bog'langan.
G.Ollport nazariyasida shaxs xususiyatlarining o’zi o’zining belgilovchi
xususiyatlariga ega.
1. Shaxsiy xususiyat nafaqat nominal belgi, balki har qanday inson hayotining
haqiqiy, hayotiy qismidir.
2. Shaxsiy xususiyat odatga qaraganda umumiyroq xususiyatdir. Shaxsiy xususiyatlar
bizning xatti-harakatlarimizning nisbatan o'zgarmas va umumiy xususiyatlarini
belgilaydi.
3. Shaxsiy xususiyat - bu xatti-harakatning harakatlantiruvchi yoki hech bo'lmaganda
belgilovchi elementi; xususiyatlar odamlarni shunday xatti-harakatlarga undaydi,
unda bu shaxsiy xususiyatlar to'liq namoyon bo'ladi.
4. Shaxsiy xususiyatlarning mavjudligi empirik tarzda o'rnatilishi mumkin
5. Shaxsiy xususiyat faqat boshqa xususiyatlardan nisbatan mustaqildir.
6. Shaxs fazilati, ularning ba'zilari ijtimoiy baholashga tobe bo'lib, maqbul va
nomaqbul (masalan, jasorat va qo'rqoqlik) ga bo'linganligiga qaramasdan, axloqiy
yoki ijtimoiy baholashning sinonimi emas.
7. Xususiyatni u mavjud bo'lgan shaxs kontekstida yoki jamiyatda keng tarqalganligi
nuqtai nazaridan ko'rib chiqish mumkin.
8. Harakatlarning shaxsiy xususiyatga mos kelmasligi uning yo'qligining isboti emas.
13

Allport uchun yaxshi rivojlangan propriumga ega bo'lgan shaxslar, shuningdek, turli
xil xulq-atvorga ega bo'lganlar psixologik etuklikka erishdilar. Ushbu atama psixolog
tomonidan ruhiy salomatlikni tavsiflash uchun ishlatilgan.
Gordon Allport (1897-1967) o'zini shaxsni o'rganishga bag'ishlagan amerikalik
psixolog edi. Darhaqiqat, u tez-tez shaxs psixologiyasini rivojlantirishning asosiy
belgilaridan biri sifatida tilga olinadi. U psixoanalistlar maktabi bilan ham, xulq-atvor
maktabi bilan ham rozi emas edi, chunki u birinchisi insonni juda chuqur, ikkinchisi
esa yuzaki darajadan o'rganadi deb o'ylardi.
Gordon Allport 1920 yildan avtonom psixologik intizom sifatida tashkil etilgan
shaxs psixologiyasi sohasidagi faoliyati uchun tan olingan. Ushbu psixolog o'z ishida
insonning individual xulq-atvorining o'ziga xosligini ta'kidlash bilan shug'ullanadi.
Shuningdek, u Freyd nazariyasini, radikal bixeviorizmni va hayvonlar xulq-atvorini
kuzatishga asoslangan shaxsiyatning barcha nazariyalarini tanqid qiladi.
Tug'ilish va bolalik. Gordon Uillard Allport asli AQShning Indiana shtatidagi
Montezuma shahridan. U 1897 yil 11 noyabrda tug'ilgan va 1967 yil 9 oktyabrda
Massachusets shtatidagi Kembrijda vafot etgan. Allport to'rt birodarning eng kichigi
edi. Olti yoshida ular Ogayo shtatiga ko'chib o'tdilar. Uning ota-onasi Nelli Edit va
mamlakat shifokori bo'lgan Jon Edvards Allport edi.
O'sha paytda tibbiy muassasalar etarli emasligi sababli, otasi o'z uyini vaqtincha
kasalxonaga aylantirgan. Shunday qilib, Allport bolaligini hamshiralar va bemorlar
orasida o'tkazdi. U biograflar tomonidan yolg'iz bolaligida yashagan, o'zini tutib
turadigan va juda bag'ishlangan bola sifatida ta'riflagan. O'smirlik davrida Allport
o'zining matbaa kompaniyasini ochdi va o'rta maktab gazetasida muharrir bo'lib
ishlagan.
1915 yilda, 18 yoshida, u o'z sinfining ikkinchisi bo'lgan Glenvil institutini tugatdi.
Allport uni Garvard universitetiga olib borgan, u erda katta akalaridan biri Floyd
Genri Allport psixologiya ixtisosligi bo'yicha doktorlik dissertatsiyasini o'qiyotgan
joyda. Garvardda ishlagan yillarida Allport Ugo Myunsterberg bilan o'qidi va
Langfeld bilan eksperimental psixologiyani kashf etdi. Shuningdek, u Xolt bilan
5

G. Allportning fikricha, shaxs dinamik (motivatsiyalangan) rivojlanayotgan tizimdir.
Shaxsni tushunishning kaliti insonning istiqbolli maqsadlari, uning niyatlari bo'lishi
kerak. G.Olport fikricha, inson o’tmishdan xoli – o’tmish bilan aloqalar funksional
emas, tarixiydir. G.Ollportning shaxs faoliyatini uning muhim xususiyati sifatida
tushunishining eng yorqin ifodasi u tomonidan kiritilgan motivlarning funksional
avtonomligi tamoyilidir. U inson motivatsiyasining kelib chiqishi haqidagi
psixoanalitik nuqtai nazar bilan bahslashmaydi, balki asosiy qo'shimchani kiritadi.
Rivojlanish jarayonida dastlabki instinktiv energiya o'zgaradi, turli motivlar
shakllanadi. Ba'zi motivlar boshqalardan kelib chiqadi, g'oyib bo'ladi, ulardan ajralib
chiqadi (bu ularning differentsiatsiyasi va integratsiyasi orqali sodir bo'ladi) va
funktsional jihatdan avtonom, ya'ni asl asosiy motivlardan mustaqil bo'ladi.
Motivlarning funktsional avtonomligi g'oyasi, nima uchun kattalar uchun asosiy
birlamchi biologik ehtiyojlar bir xil ekanligi bilan bir qatorda juda keng va xilma-xil
motivlarga ega ekanligini tushuntiradi. Motivatsiya har doim hozirgi vaqtda
lokalizatsiya qilinadi va o'tmishga emas, balki kelajakka qaratilgan, chunki u
allaqachon o'tmishdan funktsional jihatdan mustaqildir.
G. Allportning kontseptsiyasiga ko'ra, norma va patologiya, bola va kattalar, hayvon
va odam o'rtasida sezilarli farq mavjud. Psixoanaliz kabi nazariyalar bezovtalangan
yoki patologik xulq-atvorni ifodalashda juda samarali bo'lishi mumkin, ammo oddiy
xatti-harakatni ko'rib chiqishda juda kam foyda keltiradi. Xuddi shunday, go'daklik
yoki erta bolalik haqida to'liq adekvat tushunchalarni beradigan nazariyalar
kattalarning xatti-harakatlarini tushuntirish uchun etarli emas.
G.Olport tabiiy fanlardan keng qarz olishga ham doimiy ravishda qarshi chiqadi. U
tabiiy fanlarda foydali bo’lgan tadqiqot usullari va nazariy modellari insonning
murakkab xatti-harakatlarini tushuntirishda faqat adashishi mumkinligiga ishonch
hosil qiladi.
G.Olport nazariyasi inson xulq-atvorini o’rganishga gumanistik va individual
yondoshuvlar yig’indisidir. Gumanizm insonning barcha tomonlarini, shu jumladan
11

Shaxs - bu shaxsning o'zida aniq harakatlar orqasida yotgan narsa. Shaxsni sof
faraziy tushuncha sifatida ta'riflashdan qochib, Allport bu shaxs bilan bog'liq bo'lgan
haqiqiy shaxs ekanligini ta'kidladi. Biroq, savol tug'iladi: bu narsaning tabiati nima?
Allport bu savolga takroriy tuzatishlar natijasida shaxsning aniq ta'rifini taklif qilish
orqali javob berdi: "Shaxs - bu shaxsning o'ziga xos xulq-atvori va tafakkurini
belgilovchi psixofizik tizimlarning dinamik tashkilotidir". Bularning barchasi nimani
anglatadi? Birinchidan, "dinamik tashkilot" inson xatti-harakati doimo rivojlanib,
o'zgarib turishini ko'rsatadi; Allport nazariyasiga ko'ra, shaxs statik mavjudot emas,
garchi shaxsning turli elementlarini birlashtiruvchi va tartibga soluvchi ba'zi bir
asosiy tuzilma mavjud bo'lsa-da.
Allport o'zining birinchi kitobida "Shaxs: Psixologik talqin" shaxsiyatning 50 dan
ortiq turli xil ta'riflarini tasvirlab berdi va tasnifladi. U mavjud ta'riflarning adekvat
sintezini quyidagi iborada ifodalash mumkin degan xulosaga keladi: "Inson - ob'ektiv
voqelik". Bu ta'rif juda keng qamrovli bo'lgani kabi, noto'g'ri. Buni tan olgan Allport
o'zining "shaxsiyat nimadir va u nimadir qiladi" degan bayonotida biroz oldinga
bordi.
G.Olport nazariyasi inson xulq-atvorini o’rganishga gumanistik va individual
yondoshuvlar yig’indisidir. Gumanizm insonning barcha tomonlarini, shu jumladan
shaxsiy o'sish, o'zini engish va o'zini o'zi amalga oshirish imkoniyatlarini ochib
berishga urinishda namoyon bo'ladi. Individual yondashuv Allportning haqiqiy,
konkret shaxsning rivojlanishini tushunish va bashorat qilish istagida namoyon
bo'ladi. G. Allportning nazariy yo'nalishining o'ziga xos xususiyati uning inson xatti-
harakati har doim shaxsiy xususiyatlarning u yoki bu konfiguratsiyasining natijasi
ekanligiga ishonchidir.
14

shaxsiy o'sish, o'zini engish va o'zini o'zi amalga oshirish imkoniyatlarini ochib
berishga urinishda namoyon bo'ladi. Individual yondashuv Allportning haqiqiy,
konkret shaxsning rivojlanishini tushunish va bashorat qilish istagida namoyon
bo'ladi. G. Allportning nazariy yo'nalishining o'ziga xos xususiyati uning inson xatti-
harakati har doim shaxsiy xususiyatlarning u yoki bu konfiguratsiyasining natijasi
ekanligiga ishonchidir.
G.Olport o'z nazariyasini ishlab chiqish jarayonida shaxs hodisasining ko'plab ta'rif
va talqinlarini tahlil qildi. Ushbu ishning natijasi shaxsiyatni uning xarakterli xatti-
harakati va tafakkurini belgilaydigan shaxs ichidagi psixofizik tizimlarning dinamik
tashkiloti sifatida o'ziga xos ta'rifi edi. "Dinamik tashkilot" atamasi shaxsning turli
elementlarini birlashtiruvchi va tartibga soluvchi qandaydir asosiy tuzilma mavjud
bo'lsa, inson xatti-harakatlarining doimiy o'zgarishi va evolyutsiyasini anglatadi.
Muallifning "psixofizik tizimlar" ni eslatishi tana qat'iyatini hisobga olishni
anglatadi. Ushbu ta'rifning asosiy mohiyati shaxsiyatda tegishli rag'batlantirishlar
paydo bo'lganda, shaxsning haqiqiy tabiati namoyon bo'ladigan harakatlarga turtki
beradigan aniqlovchi tendentsiyalarning mavjudligidir.
G.Ollportning fikricha, shaxsning tuzilishi uning neyrofiziologik asosga ega bo`lgan,
hayot davomida shakllanadigan va insonning xulq-atvor reaktsiyalarining butun
spektrini belgilaydigan xususiyatlar majmui bilan belgilanadi. G.Ollport bo'yicha
shaxs tuzilishini o'rganishga kirishishdan oldin, shaxsiy xususiyat qanday talqin
qilinishini ko'rib chiqaylik.
Umumiy ma'noda xususiyat - bu turli xil vaziyatlarda o'zini bir xil tutishga moyillik.
Allport nazariyasida aytilishicha, insonning xulq-atvori vaqt va turli vaziyatlarda
nisbatan barqarordir. Xususiyatlar bir nechta stimullarni o'zgartiradigan va bir nechta
ekvivalent javoblarni keltirib chiqaradigan psixologik xususiyatlardir. Xususiyatni bu
tushunish turli xil stimullar bir xil javoblarni keltirib chiqarishi mumkinligini
anglatadi. Shaxsiy xususiyatlar o'xshashlikni anglash asosida shakllanadi: odam
tomonidan ekvivalent sifatida qabul qilingan bir qator vaziyatlar ma'lum bir
12

Allportning ta'kidlashicha, uning ishi har doim nazariy yoki metodologik birlikka
emas, balki empirik muammolarga qaratilgan. U yopiq yoki qisman yopiq emas,
balki ochiq shaxs nazariyasining qonuniyligini yoqlaydi. Allport o'zini tizimli
eklektizmga mos keladigan plyuralist deb hisoblaydi. "Psixologiyadagi plyuralist - bu
inson tabiatining muhim ko'rinadigan biron bir xususiyatini istisno qilmaydigan
mutafakkirdir". Uning uchun shaxsiyat - bu yigirmanchi asrning o'rtalaridagi
vositalar yordamida iloji boricha adekvat hal qilinishi kerak bo'lgan topishmoq;
shuning uchun u boshqa muammolarni qo'ydi: mish-mishlar, radio, xurofot, din
psixologiyasi, munosabatlarning tabiati va hokazo. bilim. Shunday qilib, uning
nazariyasining rasmiy adekvatligi haqidagi savollar uning uchun unchalik
ahamiyatga ega emas.
Dastlab G.Ollport shaxs tarkibida umumiy va individual xususiyatlarni ajratib
ko’rsatdi. Generalga u ma'lum bir madaniyat doirasidagi ma'lum miqdordagi
odamlarga xos bo'lgan har qanday xususiyatlarni berdi. Biror kishini boshqasidan
ajratish mumkin bo'lgan individual xususiyatlar ko'rib chiqildi. Bular "muayyan
adaptiv xatti-harakatlarni boshqaradigan, boshqaradigan va rag'batlantiradigan
haqiqiy neyropsik elementlar" dir. Har bir shaxsda o'ziga xos tarzda namoyon
bo'ladigan ushbu toifadagi xususiyatlar uning shaxsiyat tuzilishini eng aniq aks
ettiradi. Shuning uchun, Allportning fikriga ko'ra, shaxsni faqat uning individual
xususiyatlarini o'lchash orqali etarli darajada tavsiflash mumkin.
G.Ollportning fikricha, shaxsning tuzilishi uning neyrofiziologik asosga ega bo`lgan,
hayot davomida shakllanadigan va insonning xulq-atvor reaktsiyalarining butun
spektrini belgilaydigan xususiyatlar majmui bilan belgilanadi. G.Ollport bo'yicha
shaxs tuzilishini o'rganishga kirishishdan oldin, shaxsiy xususiyat qanday talqin
qilinishini ko'rib chiqaylik.
Umumiy ma'noda xususiyat - bu turli xil vaziyatlarda o'zini bir xil tutishga moyillik.
Allport nazariyasida aytilishicha, insonning xulq-atvori vaqt va turli vaziyatlarda
nisbatan barqarordir. Xususiyatlar bir nechta stimullarni o'zgartiradigan va bir nechta
ekvivalent javoblarni keltirib chiqaradigan psixologik xususiyatlardir. Xususiyatni bu
22

I BOB. G. Allportning o’zini-o’zi kamol toptirish nazariyasining umumiy
ko’rinishi
1.1.G. Allportning hayoti va ilmiy faoliyati.
Psixolog har bir inson aslida o'ziga xos xususiyatlarga ega degan pozitsiyani himoya
qiladi. Xususiyatlarning chindan ham noyobligini tushunishning bir usuli - bu boshqa
odamlarning bilimlari bilan hech kim o'rganmasligini anglaganimizda. Allport o'z
nazariyasini sinab ko'rish uchun, boshqa elementlar qatorida intervyu olish, xatlar
yoki gazetalarni tahlil qilish orqali yagona shaxsni o'rganishga qaratilgan bir qator
usullardan boshqa narsa bo'lmagan ideografik usullardan foydalangan.
Bugungi kunda ushbu usul sifatli deb nomlanmoqda. Shunga qaramay, Allport har
qanday madaniyat ichida umumiy xususiyatlar mavjudligini ham tan oladi. Muallif
individual xususiyatlarni uch turga ajratadi: asosiy, markaziy va ikkinchi darajali.
Kardinal xususiyatlar - bu har bir kishining xulq-atvorida ustunlik qiluvchi va
shakllantiruvchi xususiyatlar. Ushbu turdagi xususiyat inson hayotini amalda
belgilaydigan xususiyatdir. Ushbu xususiyatni misol qilish uchun Joan of Arc
(qahramon va qurbon bo'lgan), Tereza Ona (diniy xizmat) yoki Markiz de Sad
(sadizm) kabi o'ziga xos tarixiy shaxslardan foydalaniladi. Allport shuningdek, ba'zi
xususiyatlar boshqalarnikiga qaraganda propriumga (o'z shaxsiga) bog'liqligini
ta'minlaydi. Bunga sub'ektning xatti-harakatlaridan kelib chiqadigan
individuallikning xarakterli xususiyatlari keltirilgan. Ular shaxsiyatning asos toshidir.
Shaxsni tavsiflashda ko'pincha bemani, aqlli, uyatchan, vaxshiy, uyatchan,
g'iybatchi va hokazo kabi markaziy xususiyatlarga ishora qiluvchi so'zlar ishlatiladi.
Allportning kuzatuviga ko'ra, aksariyat shaxslar ushbu xususiyatlarning beshdan
o'ntagacha bo'lgan xususiyatlarga ega.
Ikkilamchi belgilarning holati boshqacha. Bular unchalik aniq emas, chunki ular
ozroq darajada o'zini namoyon qiladi. Shuningdek, ular ma'lum bir shaxsning
shaxsini aniqlashda kamroq ahamiyatga ega. Ular, odatda, shaxsiy did va e'tiqod
bilan bog'liq bo'lsa-da, odamlarning hayotiga kamroq ta'sir ko'rsatadi.
4

ko'rganda va ularning his-tuyg'ulariga hamdard bo'lsa, u o'zida qanday qilib bu
kamchiliklarni bartaraf etish haqida o'ylaydi.
6. O'zini majburlash, yoki o'z-o'zini buyurtma qilish Bu o'z-o'zini tarbiyalashning
juda samarali usuli. U o'quvchi o'zini tutishining muayyan qoidalarini, me'yorlarini
aniqlagan, ammo ushbu qoidaga rioya qilishda etarli iroda ko'rsatmaydigan
holatlarda qo'llaniladi. Shuning uchun bu usul zarur irodaviy fazilatlarni rivojlantirish
uchun amal qiladi.
7. O'z-o'zini jazolash usuli. Nomidan ko'rinib turibdiki, u o'zini o'zi tarbiyalash
jarayonida inson o'zi belgilab bergan xatti-harakatlar qoidalaridan ma'lum bir
og'ishlarni amalga oshirganda foydalaniladi. Bunday og'ishlarni aniqlagan holda,
o'ziga nisbatan muayyan sanktsiyalarni qo'llash va u yoki bu jazoni qo'llash juda
muhimdir.
Kamol toptirish nazariyasi (yoki kamoliyat nazariyasi) – bu insonning shaxsiy,
ijtimoiy va ruhiy rivojlanish jarayonlarini o'rganadigan psixologik yondashuvdir.
Ushbu nazariyaning asosiy maqsadi insonning to'liq rivojlanishi uchun zarur bo'lgan
shart-sharoitlarni aniqlash va ularni yaratishdir.
Kamol toptirish nazariyasining asosiy tamoyillari quyidagilardan iborat:
1. Insonning potentsiali: Har bir insonning o'z ichida o'sish va rivojlanish imkoniyati
mavjud. Bu potentsialni amalga oshirish uchun zarur sharoitlarni yaratish muhim.
2. O'z-o'zini anglash: Inson o'zini tushunishi va o'ziga xos xususiyatlarini bilishi
rivojlanish jarayonida muhimdir.
3. Yana o'rganish: Har qanday yoshda yangi bilimlarni o'zlashtirish va tajriba
orttirish imkoniyatlari mavjud.
4. Ijtimoiy aloqalar: Ijtimoiy munosabatlar va boshqalar bilan hamkorlik inson
rivojlanishida muhim rol o'ynaydi.
26

G. Olport nazariyasi. O’zini-o’zi kamol toptirish nazariyasi

Купить