Geometriya va chizmachilikdan olimpiadalarga tayyorlashning ilmiy metodologik asoslari - Chizmachilik - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	15000UZS
Hajmi	70.7KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	09 Dekabr 2024
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Chizmachilik

Sotuvchi

Alisher

Ro'yxatga olish sanasi 03 Dekabr 2024

83 Sotish

Geometriya va chizmachilikdan olimpiadalarga tayyorlashning ilmiy metodologik asoslari

Sotib olish

MUNDARIJA:
KIRISH……………………………………………………………………...……3
I-BOB. FAN OLIMPIADALARINI TASHKIL ETISH BO’YICHA
UMUMIY MA’LUMOT………………………………………………………...5
1.1. Umumiy qoidalar………………………………………………..…..5
1.2. Fan olimpiadalarini tashkil etish………………………………….....9
II-BOB. CHIZMACHILIK VA GEOMETRIYA BO’YICHA OLIMPIADA
TASHKIL ETISH…………………………………………………………...….23
2.1. Umumiy o’rta ta’lim maktablarida chizmachilik fanidan fan
olimpiadalarini tashkil etish………………………………..……………………23
2.2. Chizmachilik va chizma geometriyasi fanidan OTM larda fan
olimpiadalarini tashkil etish……………………………………………………..26
XULOSA………………………………………………………………………..30
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR………………………………………31
2

KIRISH
Kurs ishining dolzarbligi: O’qituvining pedagogik mahorati, asosan,
sinfda, auditoriya mashg’ulotlarida yaqqol ko’rinadi. CHunki o’quv
mashg’ulotlari o’zining mazmun va mohiyatiga ko’ra o’qituvchining maktabdagi
asosiy ishidir. SHuning uchun u ilmiy-g’oyaviy jihatdan yetuk va ommabop
bo’lishi, turmush bilan, o’quvchilarning tayyorgarlik darajasi bilan uzviy
aloqador bo’lishi zarur. Ta’lim jarayonida o’qituvchi bilan o’quvchilar o’rtasida
o’zaro jonli til muloqoti, fikr almashuv munosabatlari, samimiy hurmat va asosiy
maqsadga erishishda yaqin hamkorlik lozim. Mazmuni sayoz, amaliy tajribadan,
turmushdan ajralib qolgan, umumiy so’z, quruq nasihatgo’ylikdan iborat bo’lgan,
rasmiyat uchun yuzaki o’tkaziladigan dars va boshqa o’quv mashg’ulotlari
o’quvchilarni qiziqtirmaydi, ularni ilmiy, g’oyaviy jihatdan yetarli darajada
oziqlantirmaydi.
“Tayyorlanayotgan mutaxassislarga real iqtisodiyot tarmoqlari va
sohalaridagi mavjud talabga alohida e’tibor bergan holda, o’sib kelayotgan yosh
avlodga ta’lim va tarbiya berish sohasidagi moddiy-texnika bazasini yanada
mustahkamlash, undan oqilona va samarali foydalanishni ta’minlash, davlat
standartlari, o’quv dasturlari va o’quv-uslubiy adabiyotlarni takomillashtirish”, -
degan edi Prezidentimiz “Barkamol avlod yili” Davlat dasturida. Darhaqiqat,
bugungi kunda ta’lim tizimini takomillashtirish uchun pedagog kadrlarning
imkoniyatlarini oshirishga katta talablar qo’yilyapti.
Interfaol ta’lim tizimini amalga oshirish jarayonida ko’ngildagidek o’qitish
va tarbiyalash haqida gap borar ekan, bunday g’oyat murakkab va ko’p qirrali
vazifani faqat yuksak malaka va pedagogik mahoratga ega bo’lgan o’qituvchi
kadrlar bilangina amalga oshirish mumkinligini ta’kidlash lozim.
Pedagogik mahorat tug’ma talant yoki nasldan-naslga o’tuvchi xususiyat
emas, balki uning negizida izlanish va ijodiy mehnat yotadi. SHuning uchun ham
pedagogik mahorat hamma o’qituvchilar uchun standart, ya’ni bir qolipdagi ish
usuli emas, balki u har bir o’qituvchining o’z ustida izlanishi, ijodiy mehnati
davomida tashkil topadi va rivojlanadi. Bu o’rinda ilg’or o’qituvchining
3

pedagogik mahorati va tajribalarini boshqa o’qituvchi o’rganishi, undan ijodiy
foydalanishi va o’z faoliyatini ilg’or tajribalar bilan boyitishi zarur.
Ma’lumki, har bir millat tarix va zamon voqealarining faol ishtirokchisiga
aylanar ekan, uning jahon tsivilizatsiyasi yoki mamlakatdagi mavqei va obro’–
e’tibori doimo shu millatning salohiyati- aqliy, ma’naviy potentsialiga bog’liq
bo’lib qoladi. SHuning uchun ham, mamlakat kelajagi uning ta’lim tizimining
rivojlanganligi darajasi bilan belgilanadi.
Kurs ishining maqsadi: Talabalarga chizmachilik va geometriya fanlaridan
olimpiadaga o’quvchi tayyorlashning interaktiv metodlari haqida umumiy
ma'lumotlar va ularning o'ziga xos xususiyatlarini tushuntirish, ular yordamida
dasturi tuzishni va uni o‘qiy olishni o‘rgatish orqali talabalarni chizmachilik
fanlariga qiziqishlarini yanada oshirish.
Kurs ishining vazifasi: bo’lajak chizmachilik o’qituvchilariga fan
olimpiadasiga tayyorgarlik tizimi mazmunining nazariy va amaliy holatini
o‘rganish va tahlil qilish; -talabalarga turli loyihalarni tasvirlashdagi o’ziga xos
xususiyatlarni va ularning turlari haqida tushunchalar berish va takomillashtirish;
- talabalarning mavzu yuzasidan bilim, ko'nikma va malakasini shakllantirish.
Kurs ishining ob’yekti: Oliy ta’lim tizimida “Chizmachilik” bakalavriyat
ta’lim yo‘nalishi talabalariga nazariy va amaliy ta’lim berish jarayoni.
Kurs ishining predmeti: Bo‘lajak kasb hunar kolleji va maktab
o’qituvchilarini tayyorlash bo‘yicha tahsil olayotgan talabalarning chizmachilik
o’qituvchiligi ilmini egallash jarayonidagi ta’lim mazmuni va texnologiyasi.
Kurs ishining tuzilishi va tarkibi: Kurs ishi kirish, ikki bob, to’rt paragraf,
xulosa va foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxatidan iborat bo‘lib jami 30 sahifani
tashkil etadi.
4

I-BOB. FAN OLIMPIADALARINI TASHKIL ETISH BO’YICHA
UMUMIY MA’LUMOT
1.1. Umumiy qoidalar
Mazkur tavsiyalar O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining
“Iqtidorli o'quvchilar o'rtasida fan olimpiadalarini o'tkazish tizimini
takomillashtirish hamda xorijiy tillarni o'qitish bo'yicha eng yaxshi maktabni
aniqlash tizimini joriy etish to'g'risida” 2021 yil 9 sentyabrdagi 562-son
qarorining 1-ilovasidagi Nizom talablariga muvofiq ishlab chiqilgan.
2. Ushbu tavsiyalar 2022/2023 o'quv yili uchuy umumta'lim fanlaridan
asosiy olimpiadaning birinchi (maktab) bosqichini (keyingi o'rinlarda -
Olimpiada) tashkil etish va o'tkazish jarayonida qo'llaniladi.
3. Olimpiada davlat va nodavlat umumiy o'rta ta'lim tashkilotlarining 9 -11-
sinf o'quvchilari, akademik litsey va kasb-hunar maktablarining 1-2 –bosqich
o'quvchilari o'rtasida har bir sinf (bosqich) uchun alohida takshil etiladi va
o'tkaziladi.
4. Olimpiadani tashkil etish va o'tkazishda ta'lim muassasasi pedagogic
kengashi tomonidan quyidagilar amalga oshirilishi lozim: olimpiada
o'tkaziladigan joyni belgilash va o'quvchilar xavfsizligini ta'minlash bo'yicha
zarur choralarni ko'rish; har bir fan bo'yicha hakamlar hay'ati tarkibini tuzish (3-7
nafar), apellyatsiya komissiyasi a'zolari ro'yxatini shakllantirish; nazorat
materiallarini tayyorlash va maxfiyligini ta'minlash choralarini ko'rish olimpiada
natijalari va hakamlar hay'ati qarori asosida g'oliblarni keyingi bosqichda ishtirok
etishi bo'yicha tavsiyani yuqori turuvchi tashkiliy qo'mitaga taqdim etish.
5. Olimpiadaning o'tkazilishi joyi va muddatlari bo'yicha barcha o'quvchilar
kamida 3 kun oldin (e'lonlar taxtasi, ijtimoiy tarmoqlar va telegram guruhlarga
e'lon joylashtirish, fan o'qituvchilari tomonidan mashg'ulotlar vaqtida, umumiy
saflanishda og'zaki e'lon qilish va boshqalar) xabardor qilinishi
5

Olimpiadani tashkil etish va o'tkazish bo'yicha tavsiyalar lozim.
O'quvchilarni olimpiada o'tkazilishi haqida xabardor kilishni ta'minlashga
ta'lim muassasa direktori shaxsan mas'ul hisoblanadi. Uquvchilar olimpiadalarda
o'z xohishlariga ko'ra, ixtiyoriy ravishda qatnashadilar.
Ayrim sabablarga ko'ra belgilangan muddatda olimpiadada ishtirok etmagan
o'kuvchi uchun qayta olimpiada o'tkazilmaydi, olimpiadada ishtirok etmagan
o'quvchini keyingi bosqichda ishtirok etish uchun tavsiya etish mumkin emas.
5. Har bir fan va sinf kesimida ishtirokchilar orasidan ballar ketma-ketligida
3 nafargacha g'olib aniqlanadi va maktab pedagogik kengashining (yoki nodavlat
ta'lim tashkiloti rahbarining) qarori bilan asosiy olimpiadaning keyingi bosqichida
ishtirok etish uchun tavsiya etiladi.
6. Keyingi bosqichda ishtirok etish uchun tavsiya etilgan o'quvchilar hamda
ularning o'qituvchilari haqidagi ma'lumotlar olimpiada o'tkazilgandan so'ng bir
kun muddat ichida Xalq ta'limi vazirligining olympiad.uzedu.uz axborot tizimiga
joylashtirilishi shart. Olimpiadani o'tkazish bilan bog'lik masalalar, nazorat
materiallarining maxfiyligini, jarayonning adolatli va shaffof o'tkazilishini
ta'minlashga ta'lim muassasasi direktori mas'ul hisoblanadi.
7. Tuman (shahar) xalq ta'limi bo'limi birinchi bosqich tashkil etilishini
muvofiqlashtiradi hamda adolatli va shaffof o'tkazilishi bo'yicha nazoratni amalga
oshiradi.
Olimpiada natijalarini baholash bo'yicha tavsiyalar
8. Olimpiada natijalarini baholash fanlar bo'yicha ta'lim muassasasi
pedagogik kengashi tomonidan tasdiqlangan baholash mezonlari asosida amalga
oshiriladi. Olimpiada natijalarini baholash olimpiada o'tkazilgan kuni amalga
oshiriladi.
6

9. Olimpiada fanlar bo'yicha test topshiriqlari, yozma va amaliy ish shaklida
tashkil qilinishi mumkin. Nazorat materiallari o'kuvchilarning bilim,
ko'nikmalarini standart va nostandart masalalarda, amaliy topshiriqlarda qo'llay
olish malakalarini va kompetentsiyalarini baxolashga qaratilgan bo'lishi lozim.
10. Olimpiada ishtirokchilari topshiriqlarni ta'lim olayotgan tiliga mos
ravishda o'zbek yoki rus tillarida bajarishi mumkin. Chet tillar va qardosh tillar
fanlari bundan mustasno.
Hakamlar xay'ati va auditoriya rahbarlari bo'yicha tavsiyalar
11. Olimpiadada ta'lim muassasasi pedagogik kengashi tomonidan 3
kishidan 7 kishigacha tarkibda hakamlar hay'ati tuziladi.3
12. Ta'lim muassasasi direktori tomonidan olimpiada o'tkaziladigan fanlar va
auditoriyalarning soniga moe ravishda har bir auditoriyaga bir nafardan
auditoriya rahbari va nazoratchisi ro'yxati shakllantiriladi. Auditoriya rahbari va
nazoratchisi olimpiada o'tkaziladigan fan o'qituvchisi bo'lishi mukin emas.
Auditoriya rahbari: ishtirokchilarga olimpiadaning tartib-qoidalari to'g'risida
qisqacha tushuntiradi; olimpiada boshlanishi va tugash vaqtini e'lon qiladi hamda
olimpiada jarayonini nazorat qiladi; fan olimpiadasi jarayonida o'rnatilgan tartib-
qoidalarga amal qilmagan o'quvchilarni olimpiadadan dalolatnoma tuzib
chetlashtiradi; ishtirokchilarning bajargan ishlarini shifrlab, tekshirish uchun
hakamlar hay'atiga topshiradi; hakamlar hay'ati tomonidan tekshirilgan ishlarni
shifr bo'yicha ro'yxatini tuzadi va pedagogik kengash raisiga takdim etadi.
13. Auditoriya nazoratchilari olimpiada o'tkazilayotgan va o'zlari
biriktirilgan auditoriyada tartib saqlanishini ta'minlaydilar va auditoriya rahbariga
qo'yilgan vazifalarni amalga oshirishda ko'maklashadilar.
14. Ishtirokchilarga topshiriqlarni bajarish uchun berilgan vaqt
yakunlangandan so'ng auditoriya rahbari tomonidan, ularning ishlari yigib olinadi
va shifrlangan holda hakamlar hay'atiga topshiriladi. Auditoriya rahbari
7

ishtirokchilarning ishlarini shifrlashdan oldin skanner qiladi va maxsus
telegramm kanal (guruq)ga joylashtiradi.
15. Hakamlar hay'ati olimpiada ishtirokchilari tomonidan bajarilgan ishlarni
xolisona tekshiradi va baholaydi.
16. O'quvchilarning ishlari hakamlar hay'ati tomonidan baholangandan
so'ng, topshiriqlar hamda ularning yechimlari e'lonlar doskasiga osiladi.
17. Hakamlar hay'ati yakuniy ballarni qarorga kiritib, barcha
ishtirokchilarning natijalarini va qarorni e'lonlar doskasiga osadi. Baholash
jarayoni soat 18:00 dan kechikkanda natijalarni avvaldan maxsus tashkil etilgan
telegramm kanal (guruh) da e'lon qilish mumkin.
18. Hakamlar hay'ati topshiriqlar va ularning yechimi yuzasidan
ishtirokchilarning talabiga ko'ra tushuntirish berishi lozim. Hakamlar hay'ati
qaroridan norozi bo'lgan o'quvchilar apellyatsiya komissiyasiga shu kunning
o'zida murojaat qilishga haqli.
19. Olimpiada o'tkaziladigan va hakamlar hay'ati ishlashi uchun ajratilgan
auditoriyalar onlayn videokuzatuv kameralari bilan jihozlanadi. Auditoriyada
telefon va turli aloqa vositalaridan foydalanish taqiqlanadi. Kimyo va fizika4
fanlarida kalkulyatordan hamda matematika fanida sirkul` va chizg’ichdan
foydalanishga ruxsat etiladi.
20. Ta'lim muassasasi direktori olimpiada jarayonlarini ommaviy axborot
vositalarida yoritish va texnik qo'llab quvvatlash bo'yicha mas'ul xodim
biriktiradi.
Biriktirilgan mas'ul xodim:
keyingi bosqichda ishtirok etish uchuy tavsiya etilgan o'kuvchilar hamda
ularning o'qituvchilari hakidagi ma'lumotlarni Xalq ta'limi vazirligining
olympiad.uzedu.uz axborot tizimiga joylashtiradi; barcha ishtirokchilar, ularning
8

ustozlari va ota-onalari uchuy ochiq bo'lgan maxsus telegramm kanal (guruh)
tashkil etadi; maxsus telegram kanal (guruh)da e'lonlar, ishtirokchilarning
shifrlanmagan va tekshirilmagan holdagi ishlari, olimpiada yakunlangandan keyin
nazorat materiallari va yechimlar, olimpiada natijalarini joylashtirilishini
muvofiqlashtiradi
21. Olimpiada jarayonida duch kelingan barcha muammolar 1-bandda qayd
etilgan Nizomda belgilangan talablar asosida hal etiladi.
1.2. Fan olimpiadalarini tashkil etish
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Iqtidorli yoshlarni aniqlash va
yuqori malakali kadrlar tayyorlashning uzluksiz tizimini tashkil etish chora-
tadbirlari to‘g‘risida” 2019 yil 3 maydagi PQ-4306-son qarori, matematika,
fizika, kimyo va biologiya sohalarida ilm-fanni rivojlantirish, olimlarning soha
vazirliklari, ishlab chiqarish va xo‘jalik birlashmalari, ta’lim muassasalari bilan
hamkorligini yangi sifat bosqichiga olib chiqish vazifalarini belgilashga oid
Prezident qarorlarida belgilangan topshiriqlar ijrosini ta’minlash maqsadida 3-8
noyabr kunlari Qoraqalpog‘iston Respublikasi, viloyatlar va Toshkent shahri
miqyosida olimpiadaning 3- bosqichi bo‘lib o‘tdi.
Olimpiadaning asosiy maqsadi yoshlar orasidan kimyo, biologiya, fizika
hamda informatika va axborot texnologiyalari yo‘nalishlari bo‘yicha iqtidorli,
qobiliyatli va iste’dodli o‘quvchilarni aniqlash, o‘quvchilarda ilmiy-tadqiqotchilik
faoliyatiga bo‘lgan qiziqishni oshirish, fanga oid hamda tayanch
kompetensiyalarni, shuningdek, egallangan bilimlarni amaliyotda qo‘llash
motivatsiyalarini shakllantirish, yoshlar o‘rtasida ilmiy bilimlaming keng
tarqalishi va ommalashishiga erishish, iqtidorli yoshlarni qo‘llab-quvvatlash
hamda intellektual rivojlanishi uchun shart- sharoitlarni kengaytirishdan iboratdir.
Olimpiadaning asosiy vazifalari kimyo, biologiya, fizika hamda informatika
va axborot texnologiyalari yo‘nalishlari bo‘yicha iqtidorli va qobiliyatli
o‘quvchilarni saralash va qo‘llab quvvatlash hamda ularni rag‘batlantirish
9

tizimini yaratish, iqtidorli yoshlarning olimpiadalarda ishtirok etish
imkoniyatlarini kengaytirish va bilimlarini mustahkamlab borish, shuningdek,
respublika miqyosida tengdoshlari orasida ilmga bo‘lgan qiziqishni targ‘ib etishni
yanada kuchaytirish, mantiqiy fiklash va ilmiy faoliyatga qiziqishlarini
oshirishdan iborat. Ushbu bosqichda respublika bo‘yicha 15937 nafar 9 - 10 - 11
sinf o‘quvchilari ishtirok etdi.
Amaldagi tartib bo‘yicha mazkur bosqichda g‘oliblikni qo‘lga kiritgan
o‘quvchilar 1-o‘rin uchun 1,8 mln so‘m; 2-o‘rin uchun 1,2 mln so‘m; 3-o‘rin
uchun 0,9 mln so‘m pul mukofoti bilan taqdirlandi. Joriy yilda g‘oliblarni
rag‘batlantirish va taqdirlash maqsadida Respublika budjetidan qariyb 3 mlrd.
so‘m mablag‘ ajratilgan. Ushbu tartib 2021-2022 o‘quv yilidan boshlab Vazirlar
Mahkamasining 562-sonli qarori bilan joriy qilingan bo‘lib, o‘tgan o‘quv yilida
2,7 mlrd. so‘m mablag‘ yo‘naltirilgan edi.
Olimpiadada Toshkent shahridagi barcha maktab, akademik litsey va kasb-
hunar maktablarining o‘quvchilari ishtirok etdi. Toshkent shahrida olimpiadaning
3-bosqichi Yashnobod tumani 307-DIUM da bo‘lib o‘tdi. 3-4 noyabr kunlari 9-
sinf, 5-6 noyabr kunlari 10-sinf (akademik litsey va kasb-hunar maktablarining I-
bosqichi), 7-8 noyabr kunlari 11-sinf (akademik litsey va kasb-hunar
maktablarining II-bosqichi) hamda 9-noyabr kuni 9-10-11-sinf (akademik litsey
va kasb-hunar maktablarining I va II-bosqichi) o‘quvchilari o‘rtasida nufuzli
xalqaro olimpiadalarda ishtirok etuvchi terma jamoaga nomzodlarni saralashning
I bosqichi bo‘lib o‘tdi.
Olimpiada yozma ish va test topshiriqlaridan iborat bo‘ldi. Yozma ish 5 ta
topshiriqdan iborat bo‘lib, har bir topshiriq qiyinlik darajasiga qarab turli ballar
bilan ya’ni 1-2 topshiriqlarga 7 balldan, 3-4 topshiriqlarga 10 balldan va 5-
topshiriq uchun 16 ball, jami 50 ball berildi. Test topshiriqlari 30 ta bo‘lib, 1 – 10
test savollarining har biri to‘g‘ri javobi 0,9 ball bilan, 11 – 20 test savollarining
har biri to‘g‘ri javobi 1,5 ball bilan, 21 – 30 test savollarining har biri to‘g‘ri
javobi 2,6 ball bilan baholanadi va jami 50 ball berildi. Toshkent shahrida
10

o‘tkazilgan olimpiadaning III-bosqichida (biologiya fani uchun) 49 nafar 9-sinf,
71 nafar 10-sinf hamda 64 ta 11-sinf o‘quvchilari ishtirok etdi. Quyida biologiya
fanidan 9-sinflar o‘rtasida o‘tkazilgan fan olimpiadalaridagi yozma ish
topshiriqlarini ya’ni masalarni yechish metodikasiga to‘xtalib o‘tamiz. 1-Masala:
(9-sinf–olimpiada. III bosqichi).
S-moddasi to‘rtta mutant bakteriya shtammlarining (1-4) o‘sishi uchun talab
qilinadi (har bir shtammda S-modda biosintezi yo‘lining qaysidir bir bosqichi
bloklangan). Mutant hujayralarning oz bo‘lsada o‘sishiga imkon berish uchun
to‘rtta idishda minimal ozuqa muhiti (oz miqdordagi S modda qo‘shilgan)
tayyorlandi. a idishda 1-mutant hujayralar agarning butun yuzasida ko‘payib,
bakteriyalarning yupqa qavatini hosil qildi. b idishdagi yupqa qavat 2-
shtammning mutant hujayralaridan iborat. c idishdagi yupqa qavat 3-shtammning
mutant hujayralaridan iborat. d idishdagi yupqa qavat 4- shtammning mutant
hujayralaridan iborat.
Har bir idishga to‘rtta mutant turining hujayralari rasmdagi doiralarda
ko‘rsatilganidek ekilgan. Qora doiralar bakteriyalarning yaxshi o‘sganligini
bildiradi. S-moddasi metobalitik yo‘lining oxirgi bosqichi bloklangan shtammda
yig‘iladigan oraliq moddalar S-moddasi metobalitik yo‘lining boshlang‘ich
bosqichi bloklangan shtammlarni o‘sishiga yordam beradi.
1-rasm
Bunday holatlar uchun ishtirokchi olimpiadadan chetlashtiriladi, bajargan
ishlari tekshirilmaydi va baholanmaydi.
22. Apellatsiya komissiyasi hakamlar hay’ati tarkibiga kirmagan uch
nafargacha fan mutaxassislaridan iborat tarkibda tuziladi.
11

23. Apellatsiya komissiyasi tomonidan olimpiada ishtirokchilarining
arizalari olimpiada natijalari e’lon qilingan kunning o‘zida qabul qilinadi.
Apellatsiya jarayonida hakamlar hay’ati a’zolari, ishtirokchi va uning fan
o‘qituvchisi ishtirok etishi mumkin.
24. Apellatsiyaga olimpiadalar ishtirokchilarining faqatgina o‘zlari
tomonidan bajarilgan ishlarini qayta ko‘rib chiqish bo‘yicha natija e’lon
qilingandan so‘ng shu kunning o‘zida arizalar qabul qilinadi.
25. Hakamlar hay’ati tomonidan baholangan ishtirokchining bajargan ishida
baholash mezonlariga mos kelmaslik holatlari aniqlanganda apellatsiya
komissiyasi hakamlar hay’ati qarorini bekor qilish yoki ularga o‘zgartirishlar
kiritish huquqiga ega.
26. Apellatsiya komissiyasi hakamlar hay’atiga apellatsiya natijalari
bo‘yicha izoh berib, olimpiada natijalarini o‘zgartirishi mumkin va bunda
hakamlar hay’ati qarori qayta tasdiqlanadi.
27. Iqtidorli o‘quvchilar zaxirasi axborot tizimida shakllantiriladi.
28. Iqtidorli o‘quvchilar zaxirasiga quyidagi toifadagi o‘quvchilar kiritiladi:
asosiy olimpiadaning uchinchi bosqichida fanlar kesimida 1, 2, 3-o‘rinlarni
egallagan o‘quvchilar;
mintaqaviy xalqaro olimpiadalar g‘oliblari;
nufuzli xalqaro olimpiadalarda ishtirok etgan o‘quvchilar;
qo‘shimcha respublika olimpiadalari g‘oliblari;
onlayn olimpiadalar g‘oliblari.
29. Iqtidorli o‘quvchilar zaxirasidagi o‘quvchilar to‘g‘risidagi ma’lumotlar
yillar kesimida Vazirlikning axborot tizimida saqlanadi.
12

30. Asosiy olimpiadalar ushbu Nizomga 1-ilovada keltirilgan fanlardan ikki
guruhga ajratilgan holda o‘tkaziladi.
Bunda, nufuzli xalqaro olimpiadalar tashkil qilinadigan fanlar mos keluvchi
birinchi guruh (matematika, fizika, kimyo, biologiya, informatika va axborot
texnologiyalari fanlari) va ikkinchi guruh (qolgan fanlar) deb belgilanadi.
31. Barcha fanlardan nazorat turlari, shakllari, baholash mezonlari Vazirlik
tomonidan tasdiqlanadi.
Birinchi guruhdagi fanlar bo‘yicha nazorat turlarida fanlar bo‘yicha sinovlar
xalqaro olimpiadalarning talablari va topshiriqlari metodologiyasini qo‘llagan
holda o‘tkaziladi.
32. Asosiy olimpiadalar maktablarning 9 — 11-sinf, akademik litseylar va
kasb-hunar maktablarining o‘quvchilari o‘rtasida o‘tkaziladi.
33. Asosiy olimpiadalar to‘rt bosqichda quyidagi muddatlarda o‘tkaziladi:
birinchi bosqich — maktab, akademik litsey va kasb-hunar maktablar
miqyosida sentyabr oyida;
ikkinchi bosqich — tuman (shahar) miqyosida oktyabr oyida;
uchinchi bosqich — Qoraqalpog‘iston Respublikasi, viloyatlar va Toshkent
shahri miqyosida noyabr oyida;
to‘rtinchi bosqich — respublika miqyosida barcha fanlardan aprel-may
oylarida o‘tkaziladi.
To‘rtinchi bosqichda umumta’lim maktablarining 11-sinf, kasb-hunar
maktablari, akademik litseylarning 2-bosqich o‘quvchilari ishtirok etadilar.
Birinchi bosqich maktab, akademik litsey va kasb-hunar maktablar
tomonidan o‘quvchilar o‘rtasida o‘tkaziladi.
13

Har bir fan va sinf kesimida ishtirokchilar orasidan ballar ketma-ketligida 3
nafargacha g‘olib aniqlanadi va maktab pedagogik kengashining (yoki nodavlat
ta’lim tashkiloti rahbarining) qarori bilan ikkinchi bosqichda ishtirok etish uchun
tavsiya etiladi.
Ikkinchi bosqichda ishtirok etish uchun tavsiya etilgan o‘quvchilar hamda
ularning o‘qituvchilari haqidagi ma’lumotlar axborot tizimiga joylashtiriladi.
Birinchi bosqichni o‘tkazish bilan bog‘liq masalalar, nazorat
materiallarining maxfiyligini, jarayonning adolatli va shaffof o‘tkazilishini
ta’minlashga maktab direktori mas’ul hisoblanadi.
Tuman (shahar) xalq ta’limi bo‘limi birinchi bosqich tashkil etilishini
muvofiqlashtiradi hamda adolatli va shaffof o‘tkazilishi bo‘yicha nazoratni
amalga oshiradi.
34. Ikkinchi bosqich tuman (shahar) xalq ta’limi bo‘limlari tomonidan
birinchi bosqichda g‘olib bo‘lgan o‘quvchilar o‘rtasida o‘tkaziladi.
Akademik litsey hamda Prezident ta’lim muassasalari agentligi tizimidagi
maktablarning birinchi bosqich g‘oliblari ikkinchi bosqichda ishtirok etmasdan
to‘g‘ridan to‘g‘ri uchinchi bosqichda ishtirok etadilar.
35. Ikkinchi bosqichda har bir fan va sinf kesimida ishtirokchilar orasidan
ballar ketma-ketligida 3 nafargacha (1, 2, 3-o‘rinlar) g‘olib aniqlanadi va
hakamlar hay’ati qarori asosida tashkiliy qo‘mita tomonidan uchinchi bosqichda
ishtirok etish uchun tavsiya etiladi.
Tashkiliy qo‘mita tavsiya etilgan o‘quvchilar to‘g‘risidagi ma’lumotlarni
axborot tizimiga kiritadi va tasdiqlaydi.
36. Ikkinchi bosqichni tashkil etishda:
ishtirokchilarini olimpiadalar bo‘lib o‘tadigan manzilga xavfsiz kelib-
ketishlariga tegishli maktab direktorlari;
14

nazorat materiallarining maxfiyligini ta’minlash, jarayonlarning shaffof,
adolatli va barcha xavfsizlik choralarini ko‘rgan holda tashkil etilishiga — tuman
(shahar) xalq ta’limi bo‘limi mudirlari shaxsan mas’ul hisoblanadi.
37. Hududiy xalq ta’limi boshqarmalari tuman (shahar) xalq ta’limi
bo‘limlari tomonidan ikkinchi bosqich o‘tkazilishini nazorat qiladi.
38. Uchinchi bosqich Qoraqalpog‘iston Respublikasi, viloyatlar va Toshkent
shahri miqyosida hududiy xalq ta’limi boshqarmalari tomonidan o‘tkaziladi.
39. Asosiy olimpiadalarning uchinchi bosqichida:
ikkinchi bosqichda 1, 2, 3-o‘rinlarni egallagan o‘quvchilar;
akademik litseylar hamda Prezident ta’lim muassasalari agentligi tizimidagi
maktablar tomonidan tavsiya etilgan 3 nafargacha o‘quvchilar;
o‘tgan o‘quv yilida asosiy olimpiadaning uchinchi bosqichida 1-o‘rinni
egallagan va hozirda maktab, akademik litsey yoki kasb-hunar maktablarining
o‘quvchilari o‘tgan o‘quv yilida g‘oliblikni qo‘lga kiritgan fani bo‘yicha ishtirok
etadi.
40. Uchinchi bosqichda har bir fan va sinf kesimida ishtirokchilar orasidan
ballar ketma-ketligida 3 nafar (1, 2, 3-o‘rinlar) g‘oliblar aniqlanadi.
41. Ishtirokchilarning olimpiadalar bo‘lib o‘tadigan manzilga xavfsiz kelib-
ketishlarini ta’minlashga tuman (shahar) hokimlari va xalq ta’limi bo‘limi
mudirlari shaxsan mas’ul hisoblanadi.
42. To‘rtinchi bosqich respublika miqyosida Vazirlik tomonidan uchinchi
bosqichda 1, 2, 3-o‘rinlarni egallagan, umumta’lim maktablarining 11-sinf
o‘quvchilari hamda kasb-hunar maktablari va akademik litseylarning 2-bosqich
o‘quvchilari o‘rtasida o‘tkaziladi.
15

43. To‘rtinchi bosqich uchun test topshiriqlari Vazirlar Mahkamasi
huzuridagi Davlat test markazi, boshqa turdagi nazorat materiallari hamda ularni
baholash mezonlari Vazirlik tomonidan tayyorlanadi.
44. Ko‘zi ojizlar maxsus maktab-internatlari o‘quvchilari o‘rtasida ona tili
va adabiyot, matematika fanlaridan olimpiada ikki (viloyat va respublika)
bosqichda tashkil qilinadi hamda nazorat materiallari Vazirlik tomonidan ishlab
chiqiladi.
45. To‘rtinchi bosqichda har bir fan yo‘nalishida ballar ketma-ketligida 1, 2,
3-o‘rinlarni egallagan o‘quvchilar g‘olib hisoblanadi.
46. To‘rtinchi bosqichni tashkil etishda:
a) ishtirokchilarning respublika bosqichi bo‘lib o‘tadigan manzilga xavfsiz
kelib-ketishlariga:
Qoraqalpog‘iston Respublikasi Vazirlar Kengashi Raisi, viloyatlar va
Toshkent shahar hokimlari;
tizimida ta’lim tashkilotlari bo‘lgan vazirlik va idoralarning birinchi
rahbarlari;
nodavlat ta’lim tashkiloti rahbarlari;
b) nazorat materiallarining maxfiyligini ta’minlash, jarayonlarning shaffof
va adolatli o‘tkazilishiga — Vazirlik bevosita mas’ul hisoblanadi.
47. Qo‘shimcha respublika olimpiadalari O‘zbekiston Respublikasi
Prezidenti yoki Vazirlar Mahkamasining hujjatlari va topshiriqlari,
Qoraqalpog‘iston Respublikasi Vazirlar Kengashi, viloyatlar va Toshkent shahar
hokimliklari, vazirlik va idoralar yoki davlat va nodavlat ta’lim tashkilotlari
tashabbusiga ko‘ra o‘tkazilishi mumkin.
48. Qo‘shimcha respublika olimpiadalarini o‘tkazish tartibi, g‘oliblar va
ularning o‘qituvchilari yoki ta’lim muassasalarini rag‘batlantirish masalalari
16

olimpiadalarni o‘tkazish uchun tashkil etiladigan tashkiliy qo‘mita (yoki
tashkilotchilar) tomonidan o‘rnatilgan tartibda belgilanadi.
49. O‘quvchilar o‘rtasida umumta’lim fanlari bo‘yicha o‘tkaziladigan
qo‘shimcha respublika olimpiadalari Vazirlik bilan kelishiladi.
Qo‘shimcha respublika olimpiadasini o‘tkazish uchun tashabbuskor tashkilot
tomonidan Vazirlikka o‘tkazilishi rejalashtirilayotgan olimpiada to‘g‘risida
quyidagi ma’lumotlarni ilova qilgan holda murojaat yuboradi:
olimpiadaning maqsadi;
olimpiadani o‘tkazish joyi va vaqti;
olimpiada o‘tkazilishi rejalashtirilayotgan fanlar ro‘yxati;
ishtirokchilar uchun qo‘yilgan talablar (sinfi, yoshi va boshqalar);
g‘olib va sovrindorlar uchun belgilangan mukofot jamg‘armasi hamda
qo‘shimcha imtiyozlar.
Vazirlik murojaatni kelib tushgan vaqtdan boshlab o‘n kun mobaynida
ko‘rib chiqadi hamda qo‘shimcha respublika olimpiadasini o‘tkazishga rozilik
berish yoki rad qilish bo‘yicha asoslantirilgan javob beradi.
50. Quyidagi hollarda olimpiadani o‘tkazishga rad javobi berilishi mumkin:
olimpiadani o‘tkazishning maqsadi amaldagi qonunchilik hujjatlarida
belgilangan ta’lim sohasidagi asosiy prinsiplarga mos kelmasa;
olimpiadani o‘tkazish joyi va vaqti ishtirokchilarning hayoti va sog‘ligiga
xavf tug‘dirsa.
51. Umumta’lim fanlari bo‘yicha Vazirlik tomonidan o‘tkaziladigan onlayn
olimpiada maktablarning 4 — 11-sinf o‘quvchilari hamda akademik litsey va
kasb-hunar maktablarining o‘quvchilari o‘rtasida o‘quvchilarning bilimlarini
17

sinovdan o‘tkazish, asosiy olimpiadalarga tayyorgarlik ko‘rish ko‘nikmalarini
shakllantirish maqsadida o‘tkaziladi.
52. Onlayn olimpiadani o‘tkazish tartibi, muddatlari va shartlari to‘g‘risidagi
ma’lumotlar onlayn olimpiada boshlanishidan ikki hafta oldin Vazirlikning
rasmiy veb-saytlarida joylashtiriladi.
53. Onlayn olimpiadada ro‘yxatdan o‘tish, ishtirok etish va natijalarini
aniqlash axborot tizimi orqali amalga oshiriladi.
54. Onlayn olimpiadaning texnik ta’minoti Vazirlik tomonidan amalga
oshiriladi.
55. Vazirlik tomonidan tashkil qilinadigan onlayn olimpiadalar natijalari
ta’lim muassasasi, o‘quvchilar va ularning o‘qituvchilarini rag‘batlantirishga asos
bo‘lmaydi.
56. Nodavlat tashkilotlar tomonidan tashkil etiladigan onlayn
olimpiadalarini o‘tkazish tartibi, g‘oliblar va ularning o‘qituvchilari yoki ta’lim
muassasalarini rag‘batlantirish masalalari tashkilotchilar tomonidan belgilanadi.
57. Nufuzli xalqaro olimpiadalarda ishtirok etuvchi terma jamoaga
nomzodlarni saralash (keyingi o‘rinlarda — saralash) birinchi guruh fanlardan
uch bosqichda o‘tkaziladi.
58. Saralashning barcha bosqichlarida ishtirokchilarga sinfidan qat’i nazar,
har bir fan yo‘nalishida bir xil nazorat materiallari taqdim etiladi va natijalar ham
sinflarga ajratilmagan holda e’lon qilinadi.
59. Saralashning birinchi bosqichiga quyidagi toifadagi o‘quvchilar jalb
qilinadi:
tegishli o‘quv yilida o‘tkazilgan asosiy olimpiadalarning uchinchi (viloyat)
bosqichida fanlar bo‘yicha sinflar kesimida, ballar ketma-ketligida 1 — 5-
18

o‘rinlarni egallagan 9 — 11-sinf va akademik litsey hamda kasb-hunar
maktablarining o‘quvchilari;
mintaqaviy xalqaro olimpiadalarda o‘tgan va joriy o‘quv yili davomida
g‘oliblikni qo‘lga kiritgan o‘quvchilar;
Prezident ta’lim muassasalari agentligi tomonidan tavsiya qilingan
o‘quvchilar (har bir fandan 5 nafargacha);
o‘tgan o‘quv yilida nufuzli xalqaro olimpiadalarda ishtirok etgan, hozirda
umumta’lim maktablarida, akademik litsey va kasb-hunar maktablarida tahsil
olayotgan o‘quvchilar.
60. Saralashning birinchi bosqichi Vazirlik tomonidan noyabr oyida tashkil
qilinadi va ikkinchi bosqichga Respublika miqyosida har bir fan bo‘yicha eng
yuqori ballarni qo‘lga kiritgan dastlabki 25 nafar ishtirokchilar saralab olinadi.
61. Saralashning ikkinchi bosqichi doirasida o‘tkazilgan sinovlar natijalari
bo‘yicha ballar ketma-ketligida eng yuqori natijaga erishgan:
biologiya fanidan — 12 nafar;
kimyo fanidan — 12 nafar;
informatika va axborot texnologiyalari fanidan — 12 nafar;
fizika fanidan — 15 nafar;
matematika fanidan — 18 nafar o‘quvchilar uchinchi bosqichda ishtirok
etish huquqini qo‘lga kiritadi.
62. Vazirlik tomonidan saralashning ikkinchi bosqich natijalariga ko‘ra
saralab olingan o‘quvchilar uchun tajribali o‘qituvchilar, oliy ta’lim muassasalari
professor-o‘qituvchilari va xorijiy mutaxassislar, shuningdek, xalqaro tanlov va
olimpiadalar sovrindorlari bo‘lgan trenerlar ishtirokida mahorat darslari,
kuchaytirilgan o‘quv mashg‘ulotlari tashkil etiladi.
19

63. Tashkil etiladigan o‘quv mashg‘ulotlari davomida o‘tkaziladigan
uchinchi bosqich sinov natijalariga ko‘ra har bir fan yo‘nalishida eng yuqori
ballarni qo‘lga kiritgan o‘quvchilardan nufuzli xalqaro olimpiadalarda
belgilangan kvotalar asosida O‘zbekiston terma jamoasi tarkibi shakllantiriladi.
64. Nufuzli xalqaro olimpiadalarga saralashning barcha bosqichlari uchun
nazorat materiallari hamda baholash mezonlari Vazirlik tomonidan ishlab
chiqiladi hamda maxfiyligi ta’minlangan holda, olimpiada o‘tkaziladigan joylarga
yetkaziladi.
65. Nufuzli xalqaro olimpiadalarda ishtirok etuvchi terma jamoa rahbarlari
va ularning yordamchilari Vazirlik tomonidan tayinlanadi.
66. Vazirlik huzurida matematika, fizika, informatika va axborot
texnologiyalari, kimyo va biologiya fanlaridan maslahat kengashlari tashkil
qilinadi.
Maslahat kengashlariga o‘z fani bo‘yicha yuqori malakaga ega bo‘lgan
tajribali trenerlar, professor-o‘qituvchilar kiritiladi.
Maslahat kengashi a’zolari terma jamoani nufuzli xalqaro olimpiadalarga
tayyorlashda, mahorat darslarini tashkil qilishda ishtirok etadi.
67. Terma jamoa rahbari o‘z fani bo‘yicha yuqori malakaga ega bo‘lishi,
xalqaro olimpiada topshiriqlarini ingliz tilidan davlat tiliga bexato tarjima qila
olishi hamda o‘quvchilar ishlarini xalqaro hakamlar hay’atiga himoya qila olishi
lozim.
68. Mintaqaviy xalqaro olimpiadalarda ishtirok etish uchun O‘zbekiston
terma jamoasi nufuzli xalqaro olimpiadalarga o‘tkazilgan saralash bosqichlari
natijalari asosida yoki Vazirlik tomonidan qo‘shimcha saralashlar o‘tkazish orqali
shakllantirilishi mumkin.
20

69. Asosiy olimpiadaning uchinchi bosqichida g‘olib bo‘lgan har bir
o‘quvchiga quyidagi miqdorda pul mukofotlari beriladi:
1-o‘rinni egallagan o‘quvchiga — bazaviy hisoblash miqdorining 6 baravari;
2-o‘rinni egallagan o‘quvchiga — bazaviy hisoblash miqdorining 4 baravari;
3-o‘rinni egallagan o‘quvchiga — bazaviy hisoblash miqdorining 3 baravari.
Asosiy olimpiadaning to‘rtinchi bosqichida g‘olib bo‘lgan har bir
o‘quvchiga quyidagi miqdorda pul mukofotlari beriladi:
1-o‘rinni egallagan o‘quvchiga — bazaviy hisoblash miqdorining 12
baravari;
2-o‘rinni egallagan o‘quvchiga — bazaviy hisoblash miqdorining 8 baravari;
3-o‘rinni egallagan o‘quvchiga — bazaviy hisoblash miqdorining 6 baravari.
Asosiy olimpiadaning to‘rtinchi bosqichida 1, 2, 3-o‘rinlarni egallagan
o‘quvchilarga ixtisoslik fani bo‘yicha davlat oliy ta’lim muassasalariga kirish
imtihonlarida maksimal ball olish huquqini beruvchi va uch yil muddat davomida
amal qiluvchi elektron sertifikatlar Vazirlik tomonidan beriladi va uning alohida
elektron reyestri yuritiladi.
Informatika va axborot texnologiyalari fani bo‘yicha mazkur sertifikatni
olgan o‘quvchilarga ixtisoslik fan sifatida matematika fanidan davlat oliy ta’lim
muassasalariga kirish imtihonlarida maksimal ball olish huquqi beriladi.
Vazirlik tomonidan har yili asosiy olimpiadaning respublika bosqichi va
respublika bosqichiga tenglashtirilgan mintaqaviy xalqaro olimpiadalar hamda
nufuzli xalqaro olimpiadalarning g‘oliblari ro‘yxati shakllantiriladi hamda
O‘zbekiston Respublikasi ta’lim muassasalariga o‘qishga qabul qilish bo‘yicha
davlat komissiyasiga taqdim etiladi.
21

Nufuzli xalqaro olimpiadalar hamda asosiy olimpiadaning to‘rtinchi
bosqichi g‘oliblari, ularning o‘qituvchilari, ta’lim muassasalari direktorlari
belgilangan tartibda rag‘batlantiriladi.
Ta’lim muassasalarida o‘qituvchi bo‘lib faoliyat yuritayotgan nufuzli
xalqaro olimpiadalar g‘oliblari lavozim maoshiga har oy 150 foiz, asosiy
olimpiadalar respublika bosqichi g‘oliblari lavozim maoshiga har oy 100 foiz
miqdorida ustama haqi to‘lanadi.
Bunda:
ustamalar nufuzli xalqaro olimpiadalar va asosiy olimpiadalar o‘tkaziladigan
fanlar bo‘yicha aynan g‘oliblikni qo‘lga kiritgan fanidan dars berayotgan
olimpiada g‘olibiga beriladi;
ta’lim muassasalarida o‘qituvchi bo‘lib faoliyat yuritayotgan nufuzli xalqaro
olimpiadalar va asosiy olimpiadalar respublika bosqichi g‘oliblari tomonidan
g‘oliblikni tasdiqlovchi hujjat yoki sertifikat taqdim qilinadi.
Ustama olishga da’vogar shaxsda bir paytda nufuzli xalqaro va asosiy
olimpiada (respublika bosqichi) g‘olibi bo‘lganda unga eng yuqori natijasi
bo‘yicha ustama tayinlanadi va to‘lov amalga oshiriladi.
Olimpiada g‘oliblari va ularning o‘qituvchilarini rag‘batlantirish xarajatlari
Xalq ta’limi vazirligiga respublika budjetidan ajratiladigan mablag‘lar hisobidan
qoplanadi.
22

II-BOB. CHIZMACHILIK VA GEOMETRIYA BO’YICHA
OLIMPIADA TASHKIL ETISH
2.1. Umumiy o’rta ta’lim maktablarida chizmachilik fanidan fan
olimpiadalarini tashkil etish
Ushbu Nizomga 2-ilovada keltirilgan ro‘yxatdagi mintaqaviy xalqaro
olimpiadalar g‘oliblari asosiy olimpiadaning respublika bosqichi g‘oliblariga
tenglashtirilib, mazkur olimpiadalar g‘oliblari va ularning o‘qituvchilariga asosiy
olimpiadaning to‘rtinchi bosqichi g‘oliblari uchun belgilangan rag‘batlantirish va
imtiyozlar qo‘llaniladi.
Asosiy olimpiadalarni tashkil etish bilan bog‘liq xarajatlar tegishliligi
bo‘yicha tuman (shahar) xalq ta’limi bo‘limlari, Qoraqalpog‘iston Respublikasi
Xalq ta’limi vazirligi, viloyatlar xalq ta’limi boshqarmalari va Toshkent shahar
xalq ta’limi bosh boshqarmasi hamda Xalq ta’limi vazirligining har yilgi
markazlashgan xarajatlar smetasida rejalashtiriladi.
Nufuzli hamda mintaqaviy xalqaro olimpiadalarda o‘quvchilar ishtirokini
ta’minlash bilan bog‘liq, shu jumladan sutkalik, yashash, transport va viza
xarajatlari O‘zbekiston Respublikasi Yoshlar ishlari agentligi hisobidan hamda
terma jamoaning boshqa a’zolarining ishtirokini ta’minlash va badal to‘lovlari
O‘zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi vazirligining markazlashgan xarajatlari
hisobidan qoplanadi.
Olimpiadada ishtirok etgan hakamlar hay’ati a’zolari va apellatsiya
komissiyasi a’zolariga har yili Davlat budjeti parametrlarida nazarda tutiladigan
O‘zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi vazirligining markazlashgan xarajatlari
hisobidan quyidagi miqdorlarda bir martalik haq to‘lovlari amalga oshiriladi:
asosiy olimpiadaning uchinchi bosqichida — mehnatga haq to‘lashning eng
kam miqdoriga nisbatan 50 foiz miqdorida;
23

asosiy olimpiadaning to‘rtinchi bosqichi hamda nufuzli xalqaro
olimpiadalarga saralash bosqichlarida — mehnatga haq to‘lashning eng kam
miqdoriga nisbatan 100 foiz miqdorida.
Asosiy olimpiadalarga va nufuzli xalqaro olimpiada saralash bosqichlariga
jalb qilingan hakamlar hay’ati a’zolari va apellatsiya komissiyasi a’zolarining
xizmat safari bilan bog‘liq kunlik, yashash va transport xarajatlari ularning asosiy
ish joyidan qoplanadi.
Nazorat materiallarini tayyorlash uchun maktablarning, akademik litsey,
kasb-hunar maktablarining, oliy ta’lim va nodavlat ta’lim tashkilotlarining oliy
ma’lumotli o‘qituvchilari va boshqa mutaxassislar jalb qilinadi hamda ularga
quyidagi miqdorlarda haq to‘lanadi:
asosiy olimpiada va onlayn olimpiadalar uchun tayyorlangan har bir test
topshirig‘i (uning yechimi bilan) uchun — mehnatga haq to‘lashning eng kam
miqdoriga nisbatan 5 foiz miqdorida;
asosiy olimpiada va onlayn olimpiadalar uchun tayyorlangan har bir yozma
ish topshirig‘i (uning yechimi bilan) uchun — mehnatga haq to‘lashning eng kam
miqdoriga nisbatan 20 foiz miqdorida;
nufuzli xalqaro olimpiadalarda ishtirok etuvchi terma jamoani saralash
bosqichlari uchun tayyorlangan har bir yozma ish topshirig‘i (uning yechimi
bilan) uchun — mehnatga haq to‘lashning eng kam miqdoriga nisbatan 50 foiz
miqdorida;
asosiy olimpiada, onlayn olimpiadalar va nufuzli xalqaro olimpiadalar uchun
tayyorlangan bitta nazorat topshirig‘ini (yozma ish, test) tarjima qilganlik
(o‘zbek, rus, ingliz tillariga) uchun — mehnatga haq to‘lashning eng kam
miqdoriga nisbatan 2 foiz miqdorida.
Nufuzli xalqaro olimpiadalarda ishtirok etuvchi O‘zbekiston terma jamoasi
a’zolarini qo‘shimcha o‘qitishga jalb qilingan:
24

mahalliy mutaxassislarga soatbay haq to‘lash ilmiy daraja va unvoniga
(ilmiy daraja va unvonlarga ega bo‘lmagan trenerlar uchun ilmiy darajaga ega
bo‘lmagan o‘qituvchi lavozimiga) muvofiq oliy ta’lim muassasasi talabalariga
o‘quv mashg‘ulotlarini o‘tkazganlik uchun belgilangan miqdorlarda;
xorijiy mutaxassislarning ish haqi, O‘zbekiston Respublikasi hududida
yashashi va kelib-ketishi bilan bog‘liq to‘lovlar ular bilan amalga oshirilgan
kelishuvga asosan Vazirlik tomonidan amalga oshiriladi.
Xalqaro olimpiadalarda o‘quvchilarning muvaffaqiyatli ishtirokini
ta’minlash maqsadida, ularning yuqori darajada tayyorgarlik ko‘rishlari uchun
O‘zbekiston Respublikasi Yoshlar ishlari agentligi tomonidan “Yoshlar
oromgohi”da o‘quv bazasi tashkil etiladi, barcha zarur sharoitlar ta’minlanadi va
Vazirlik tomonidan o‘quv jarayonlariga respublika va xorijlik malakali
mutaxassislar jalb qilinadi.
Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi hamda Vazirlar Mahkamasi huzuridagi
Prezident ta’lim muassasalari agentligi xalqaro olimpiadalarga jalb qilingan
mahalliy va xorijiy mutaxassislar hamda terma jamoa a’zolarini yotoqxona va
transport xizmati bilan ta’minlaydi.
Nufuzli xalqaro olimpiadalar hamda mintaqaviy xalqaro olimpiadalarda
O‘zbekiston terma jamoasining ishtirok etishi Vazirlik tomonidan
muvofiqlashtirib boriladi.
Asosiy olimpiadalarning barcha bosqichlarida, xalqaro olimpiadalarga
saralashning birinchi va ikkinchi bosqichlarida ishtirokchilarning olimpiada
o‘tkaziladigan joyga kelib-ketishi, yo‘llarda harakatlanish xavfsizligini ta’minlash
bo‘yicha barcha tashkiliy chora-tadbirlarni ko‘rish mahalliy davlat hokimiyati
organlari, Ichki ishlar vazirligi va hududiy xalq ta’limi bo‘linmalari zimmasiga
yuklatiladi.
25

Olimpiada o‘tkaziladigan joyning sanitariya normalari, qoidalari va gigiyena
normativlariga mosligi, o‘quvchilar sog‘ligi bilan bog‘liq masalalar Sog‘liqni
saqlash vazirligi tomonidan nazoratga olinadi.
Ushbu Nizom talablari buzilishida aybdor bo‘lgan shaxslar qonunchilik
hujjatlarida belgilangan tartibda javobgarlikka tortiladi.
2.2. Chizmachilik va chizma geometriyasi fanidan OTM larda fan
olimpiadalarini tashkil etish
G‘olib maktabning budjetdan tashqari jamg‘armasiga o‘tkazilgan
mablag‘lar quyidagicha yo‘naltiriladi:
tanlov shartlariga ko‘ra asosiy ko‘rsatkichlar bo‘yicha maktabning yuqori
baholanishiga hissa qo‘shgan hamda o‘quvchilarni tanlovga tayyorlagan xorijiy
tillar o‘qituvchilarini rag‘batlantirish uchun — mukofot summasining 25
foizigacha;
tanlovda qatnashib yuqori natijalar ko‘rsatgan terma jamoa a’zolari
bo‘lgan o‘quvchilarni esdalik sovg‘alar yoki naqd pul shaklida rag‘batlantirish
uchun — mukofot summasining 25 foizigacha;
maktabning boshqa ehtiyojlari, jumladan, tanlovning keyingi bosqichiga
tayyorgarlik uchun zarur xarajatlar, xorijiy tillarni o‘qitishni yanada yaxshilash
uchun shart-sharoitlar yaratish, maktab kutubxonasini xorijiy tildagi ilmiy, badiiy
adabiyotlar bilan boyitish, o‘quvchilarning xorijiy tilda tinglab tushunish
ko‘nikmalarini baholashga ko‘maklashuvchi texnik vositalar bilan fan
kabinetlarini jihozlash uchun — mukofot summasining qolgan qismi.
Terma jamoa a’zolariga bir xil qiymatdagi sovg‘alar ajratiladi yoki
mukofot summasi jamoa a’zolari o‘rtasida teng taqsimlanadi.
26

(36-band O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2022-yil 2-
avgustdagi 425-sonli qarori tahririda — Qonunchilik ma’lumotlari milliy bazasi,
03.08.2022-y., 09/22/425/0712-son)
Yakunlovchi qoidalar
Tanlov g‘oliblarini taqdirlash marosimlari Agentlik, Vazirlik,
Qoraqalpog‘iston Respublikasi Vazirlar Kengashi, viloyatlar va Toshkent shahar
hokimliklari, tuman (shahar) hokimliklari tomonidan tantanali ravishda tashkil
etiladi.
Mazkur Nizomni qo‘llashda yuzaga keladigan nizolar qonunchilik
hujjatlarida belgilangan tartibda hal etiladi.
Ushbu Nizom talablarining buzilishida aybdor bo‘lgan shaxslar
qonunchilik hujjatlarida belgilangan tartibda javob beradilar.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining sovrini uchun “Xorijiy tillarni o‘qitish
bo‘yicha eng yaxshi maktab” tanlovini o‘tkazish tartibi to‘g‘risidagi nizomga
Xorijiy tillarni o‘qitish bo‘yicha eng yaxshi maktabni aniqlash va O‘zbekiston
Respublikasi Prezidentining sovrinini berish
SXEMASI
Bosqich Mas’ullar Chora-tadbirlar Bajarish
muddatlari
1-
bosqich Maktablar Axborot tizimida ro‘yxatdan
o‘tish 20-sentabrga
qadar
2-
bosqich Maktablar Axborot tizimiga m aktabning
asosiy ko‘rsatkichlarini kiritadi 20-oktabrga
qadar
3- Tuman(shahar) Axborot tizimida kiritilgan 1-dekabrga
27

bosqich xalq ta’limi
bo‘limlari ma’lumotlarni haqqoniyligini
tekshirish qadar
4-
bosqich Agentlik,
Vazirlik Tanlovning birinchi (tuman)
bosqichi uchun nazorat
materiallarini tayyorlash 1-fevralga
qadar
5-
bosqich Tashkiliy
qo‘mita Tanlovning birinchi (tuman)
bosqichini o‘tkazish va
g‘oliblarni aniqlash 1-martga
qadar
6-
bosqich Tanlovning
ikkinchi
(viloyat)
bosqichini
o‘tkazish
bo‘yicha
tuzilgan
Tashkiliy
qo‘mita Tanlovning ikkinchi (viloyat)
bosqichida ishtirok etadigan
maktablarning axborot tizimiga
asosiy ko‘rsatkichlar bo‘yicha
kiritgan ma’lumotlari tahlil
qilinadi va haqqoniyligi
tasdiqlanadi 1-mayga
qadar
7-
bosqich Agentlik,
Vazirlik Tanlovning ikkinchi (viloyat)
bosqichi uchun nazorat
materiallarini tayyorlash 1-mayga
qadar
8- Agentlik, Tanlovning ikkinchi (viloyat) 1-iyunga
28

bosqich Vazirlik,
vazirlik va
idoralar bosqichini o‘tkazish va
g‘oliblarni aniqlash qadar
9-
bosqich Agentlik,
Vazirlik xalqaro
hamkor
tashkilotlar Tanlovning uchinchi
(respublika) bosqichi uchun
nazorat materiallarini
tayyorlash 1-avgustga
qadar
10-
bosqich Agentlik,
Vazirlik,
xalqaro hamkor
tashkilotlar,
vazirlik va
idoralar Tanlovning uchinchi
(respublika) bosqichini
o‘tkazish va g‘oliblarni aniqlash 1-sentabrga
qadar
29

XULOSA
Interfaol ta’lim tizimini amalga oshirish jarayonida ko’ngildagidek o’qitish
va tarbiyalash haqida gap borar ekan, bunday g’oyat murakkab va ko’p qirrali
vazifani faqat yuksak malaka va pedagogik mahoratga ega bo’lgan o’qituvchi
kadrlar bilangina amalga oshirish mumkinligini ta’kidlash lozim.
“Tayyorlanayotgan mutaxassislarga real iqtisodiyot tarmoqlari va
sohalaridagi mavjud talabga alohida e’tibor bergan holda, o’sib kelayotgan yosh
avlodga ta’lim va tarbiya berish sohasidagi moddiy-texnika bazasini yanada
mustahkamlash, undan oqilona va samarali foydalanishni ta’minlash, davlat
standartlari, o’quv dasturlari va o’quv-uslubiy adabiyotlarni takomillashtirish”, -
degan edi Prezidentimiz “Barkamol avlod yili” Davlat dasturida. Darhaqiqat,
bugungi kunda ta’lim tizimini takomillashtirish uchun pedagog kadrlarning
imkoniyatlarini oshirishga katta talablar qo’yilyapti.
Ta’lim va tarbiya jarayoni ta’sirchanligining yanada yuksak bo’lishi
o’qituvchining ilmiy salohiyatiga, yoshlar oldidagi obro’siga, shaxsiy sifatlariga,
ilmiy iste’dodiga, ta’lim sohasidagi tajriba va mahorati hamda o’quvchi bilan
o’rnatilgan do’stona munosabatiga bog’liqdir.
O’qituvchining kasbiy fazilatlari: o’z sohasining puxta bilimdoni bo’lish,
hunar sirlarini sodda usulda o’rgata olish, hayotiy tajribalari asosida
tarbiyalovchilik, shogirdlar ehtiyojlari va yutuq-kamchiliklarini idrok eta
oluvchanlik, nutq madaniyatiga ega bo’lish shaxsiy namuna bo’la olishlik va shu
kabilar.
M е n o`zimning yozgan kurs ishimda chizmachilik va geometriya fan
olimpiadasi haqidagi umumiy tushunchalarni bayon etdim, loyiha ishlash
usullarini misollar k е ltirish bilan yoritdim. Shu bilan birga chizmalarga doir bir
n е chta misollarni ko`rsatdim. M е n o`z yozgan kurs ishimda oldimga qo`ygan
maqsadimga erishdim deb o'ylayman.
30

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “O‘zbekiston respublikasi xalq
ta’limi tizimini 2030-yilgacha rivojlantirish kontseptsiyasini tasdiqlash
to‘g‘risida”gi Farmoni 29.04.2019- yildagi PF-5712-son.
2. O zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning Oliyʻ
Majlisga Murojaatnomasi. 25.01.2020 yil.
3. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Iqtidorli yoshlarni aniqlash va
yuqori malakali kadrlar tayyorlashning uzluksiz tizimini tashkil etish chora-
tadbirlari to‘g‘risida” 2019-yil 3- maydagi PQ-4306-son qarori.
4. G.A.Shaxmurova, I.T.Azimov, U.E.Raxmatov. “Biologiyadan masala va
mashqlar yechish” (Sitologiya va genetika asoslari) o quv qo‘llanma. Toshkent -
ʻ
2020 yil.
5. A.Zikiryayev, A.To‘xtayev, I.Azimov, N.Sonin. Umumiy o‘rta ta’lim
muassasalarining 9- sinfi darsligi. Toshkent – 2019 yil.
6. A. G‘ а fur о v, A. Abduk а rim о v, J. То lip о v а , О . Ish а nkul о v, М .
Um а r а liyev а , I. Abdur ах mon о v а . Umumiy o‘rta ta’lim muassasalarining 10-sinfi
darsligi. Toshkent – 2017 yil.
Elektron resurslar:
1. www.edu.uz
2. http://www.my.gov.uz
3. http://www.pedagog.uz
4. http://www.referat.uz
5. http://www.ziyonet.uz
6. http://www.fayllar.org
31

Geometriya va chizmachilikdan olimpiadalarga tayyorlashning ilmiy metodologik asoslari

Sotib olish