Dokument ma'lumotlari

Narxi 15000UZS
Hajmi 70.7KB
Xaridlar 0
Yuklab olingan sana 09 Dekabr 2024
Kengaytma docx
Bo'lim Kurs ishlari
Fan Chizmachilik

Sotuvchi

Alisher

Ro'yxatga olish sanasi 03 Dekabr 2024

11 Sotish

Geometriya va chizmachilikdan olimpiadalarga tayyorlashning ilmiy metodologik asoslari

Sotib olish
MUNDARIJA: KIRISH……………………………………………………………………...……3 I-BOB. FAN OLIMPIADALARINI TASHKIL ETISH BO’YICHA UMUMIY MA’LUMOT………………………………………………………...5 1.1. Umumiy qoidalar………………………………………………..…..5 1.2. Fan olimpiadalarini tashkil etish………………………………….....9 II-BOB. CHIZMACHILIK VA GEOMETRIYA BO’YICHA OLIMPIADA TASHKIL ETISH…………………………………………………………...….23 2.1. Umumiy o’rta ta’lim maktablarida chizmachilik fanidan fan olimpiadalarini tashkil etish………………………………..……………………23 2.2. Chizmachilik va chizma geometriyasi fanidan OTM larda fan olimpiadalarini tashkil etish……………………………………………………..26 XULOSA………………………………………………………………………..30 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR………………………………………31 2 KIRISH Kurs ishining dolzarbligi: O’qituvining pedagogik mahorati, asosan, sinfda, auditoriya mashg’ulotlarida yaqqol ko’rinadi. CHunki o’quv mashg’ulotlari o’zining mazmun va mohiyatiga ko’ra o’qituvchining maktabdagi asosiy ishidir. SHuning uchun u ilmiy-g’oyaviy jihatdan yetuk va ommabop bo’lishi, turmush bilan, o’quvchilarning tayyorgarlik darajasi bilan uzviy aloqador bo’lishi zarur. Ta’lim jarayonida o’qituvchi bilan o’quvchilar o’rtasida o’zaro jonli til muloqoti, fikr almashuv munosabatlari, samimiy hurmat va asosiy maqsadga erishishda yaqin hamkorlik lozim. Mazmuni sayoz, amaliy tajribadan, turmushdan ajralib qolgan, umumiy so’z, quruq nasihatgo’ylikdan iborat bo’lgan, rasmiyat uchun yuzaki o’tkaziladigan dars va boshqa o’quv mashg’ulotlari o’quvchilarni qiziqtirmaydi, ularni ilmiy, g’oyaviy jihatdan yetarli darajada oziqlantirmaydi. “Tayyorlanayotgan mutaxassislarga real iqtisodiyot tarmoqlari va sohalaridagi mavjud talabga alohida e’tibor bergan holda, o’sib kelayotgan yosh avlodga ta’lim va tarbiya berish sohasidagi moddiy-texnika bazasini yanada mustahkamlash, undan oqilona va samarali foydalanishni ta’minlash, davlat standartlari, o’quv dasturlari va o’quv-uslubiy adabiyotlarni takomillashtirish”, - degan edi Prezidentimiz “Barkamol avlod yili” Davlat dasturida. Darhaqiqat, bugungi kunda ta’lim tizimini takomillashtirish uchun pedagog kadrlarning imkoniyatlarini oshirishga katta talablar qo’yilyapti. Interfaol ta’lim tizimini amalga oshirish jarayonida ko’ngildagidek o’qitish va tarbiyalash haqida gap borar ekan, bunday g’oyat murakkab va ko’p qirrali vazifani faqat yuksak malaka va pedagogik mahoratga ega bo’lgan o’qituvchi kadrlar bilangina amalga oshirish mumkinligini ta’kidlash lozim. Pedagogik mahorat tug’ma talant yoki nasldan-naslga o’tuvchi xususiyat emas, balki uning negizida izlanish va ijodiy mehnat yotadi. SHuning uchun ham pedagogik mahorat hamma o’qituvchilar uchun standart, ya’ni bir qolipdagi ish usuli emas, balki u har bir o’qituvchining o’z ustida izlanishi, ijodiy mehnati davomida tashkil topadi va rivojlanadi. Bu o’rinda ilg’or o’qituvchining 3 pedagogik mahorati va tajribalarini boshqa o’qituvchi o’rganishi, undan ijodiy foydalanishi va o’z faoliyatini ilg’or tajribalar bilan boyitishi zarur. Ma’lumki, har bir millat tarix va zamon voqealarining faol ishtirokchisiga aylanar ekan, uning jahon tsivilizatsiyasi yoki mamlakatdagi mavqei va obro’– e’tibori doimo shu millatning salohiyati- aqliy, ma’naviy potentsialiga bog’liq bo’lib qoladi. SHuning uchun ham, mamlakat kelajagi uning ta’lim tizimining rivojlanganligi darajasi bilan belgilanadi. Kurs ishining maqsadi: Talabalarga chizmachilik va geometriya fanlaridan olimpiadaga o’quvchi tayyorlashning interaktiv metodlari haqida umumiy ma'lumotlar va ularning o'ziga xos xususiyatlarini tushuntirish, ular yordamida dasturi tuzishni va uni o‘qiy olishni o‘rgatish orqali talabalarni chizmachilik fanlariga qiziqishlarini yanada oshirish. Kurs ishining vazifasi: bo’lajak chizmachilik o’qituvchilariga fan olimpiadasiga tayyorgarlik tizimi mazmunining nazariy va amaliy holatini o‘rganish va tahlil qilish; -talabalarga turli loyihalarni tasvirlashdagi o’ziga xos xususiyatlarni va ularning turlari haqida tushunchalar berish va takomillashtirish; - talabalarning mavzu yuzasidan bilim, ko'nikma va malakasini shakllantirish. Kurs ishining ob’yekti: Oliy ta’lim tizimida “Chizmachilik” bakalavriyat ta’lim yo‘nalishi talabalariga nazariy va amaliy ta’lim berish jarayoni. Kurs ishining predmeti: Bo‘lajak kasb hunar kolleji va maktab o’qituvchilarini tayyorlash bo‘yicha tahsil olayotgan talabalarning chizmachilik o’qituvchiligi ilmini egallash jarayonidagi ta’lim mazmuni va texnologiyasi. Kurs ishining tuzilishi va tarkibi: Kurs ishi kirish, ikki bob, to’rt paragraf, xulosa va foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxatidan iborat bo‘lib jami 30 sahifani tashkil etadi. 4 I-BOB. FAN OLIMPIADALARINI TASHKIL ETISH BO’YICHA UMUMIY MA’LUMOT 1.1. Umumiy qoidalar Mazkur tavsiyalar O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining “Iqtidorli o'quvchilar o'rtasida fan olimpiadalarini o'tkazish tizimini takomillashtirish hamda xorijiy tillarni o'qitish bo'yicha eng yaxshi maktabni aniqlash tizimini joriy etish to'g'risida” 2021 yil 9 sentyabrdagi 562-son qarorining 1-ilovasidagi Nizom talablariga muvofiq ishlab chiqilgan. 2. Ushbu tavsiyalar 2022/2023 o'quv yili uchuy umumta'lim fanlaridan asosiy olimpiadaning birinchi (maktab) bosqichini (keyingi o'rinlarda - Olimpiada) tashkil etish va o'tkazish jarayonida qo'llaniladi. 3. Olimpiada davlat va nodavlat umumiy o'rta ta'lim tashkilotlarining 9 -11- sinf o'quvchilari, akademik litsey va kasb-hunar maktablarining 1-2 –bosqich o'quvchilari o'rtasida har bir sinf (bosqich) uchun alohida takshil etiladi va o'tkaziladi. 4. Olimpiadani tashkil etish va o'tkazishda ta'lim muassasasi pedagogic kengashi tomonidan quyidagilar amalga oshirilishi lozim: olimpiada o'tkaziladigan joyni belgilash va o'quvchilar xavfsizligini ta'minlash bo'yicha zarur choralarni ko'rish; har bir fan bo'yicha hakamlar hay'ati tarkibini tuzish (3-7 nafar), apellyatsiya komissiyasi a'zolari ro'yxatini shakllantirish; nazorat materiallarini tayyorlash va maxfiyligini ta'minlash choralarini ko'rish olimpiada natijalari va hakamlar hay'ati qarori asosida g'oliblarni keyingi bosqichda ishtirok etishi bo'yicha tavsiyani yuqori turuvchi tashkiliy qo'mitaga taqdim etish. 5. Olimpiadaning o'tkazilishi joyi va muddatlari bo'yicha barcha o'quvchilar kamida 3 kun oldin (e'lonlar taxtasi, ijtimoiy tarmoqlar va telegram guruhlarga e'lon joylashtirish, fan o'qituvchilari tomonidan mashg'ulotlar vaqtida, umumiy saflanishda og'zaki e'lon qilish va boshqalar) xabardor qilinishi 5 Olimpiadani tashkil etish va o'tkazish bo'yicha tavsiyalar lozim. O'quvchilarni olimpiada o'tkazilishi haqida xabardor kilishni ta'minlashga ta'lim muassasa direktori shaxsan mas'ul hisoblanadi. Uquvchilar olimpiadalarda o'z xohishlariga ko'ra, ixtiyoriy ravishda qatnashadilar. Ayrim sabablarga ko'ra belgilangan muddatda olimpiadada ishtirok etmagan o'kuvchi uchun qayta olimpiada o'tkazilmaydi, olimpiadada ishtirok etmagan o'quvchini keyingi bosqichda ishtirok etish uchun tavsiya etish mumkin emas. 5. Har bir fan va sinf kesimida ishtirokchilar orasidan ballar ketma-ketligida 3 nafargacha g'olib aniqlanadi va maktab pedagogik kengashining (yoki nodavlat ta'lim tashkiloti rahbarining) qarori bilan asosiy olimpiadaning keyingi bosqichida ishtirok etish uchun tavsiya etiladi. 6. Keyingi bosqichda ishtirok etish uchun tavsiya etilgan o'quvchilar hamda ularning o'qituvchilari haqidagi ma'lumotlar olimpiada o'tkazilgandan so'ng bir kun muddat ichida Xalq ta'limi vazirligining olympiad.uzedu.uz axborot tizimiga joylashtirilishi shart. Olimpiadani o'tkazish bilan bog'lik masalalar, nazorat materiallarining maxfiyligini, jarayonning adolatli va shaffof o'tkazilishini ta'minlashga ta'lim muassasasi direktori mas'ul hisoblanadi. 7. Tuman (shahar) xalq ta'limi bo'limi birinchi bosqich tashkil etilishini muvofiqlashtiradi hamda adolatli va shaffof o'tkazilishi bo'yicha nazoratni amalga oshiradi. Olimpiada natijalarini baholash bo'yicha tavsiyalar 8. Olimpiada natijalarini baholash fanlar bo'yicha ta'lim muassasasi pedagogik kengashi tomonidan tasdiqlangan baholash mezonlari asosida amalga oshiriladi. Olimpiada natijalarini baholash olimpiada o'tkazilgan kuni amalga oshiriladi. 6 9. Olimpiada fanlar bo'yicha test topshiriqlari, yozma va amaliy ish shaklida tashkil qilinishi mumkin. Nazorat materiallari o'kuvchilarning bilim, ko'nikmalarini standart va nostandart masalalarda, amaliy topshiriqlarda qo'llay olish malakalarini va kompetentsiyalarini baxolashga qaratilgan bo'lishi lozim. 10. Olimpiada ishtirokchilari topshiriqlarni ta'lim olayotgan tiliga mos ravishda o'zbek yoki rus tillarida bajarishi mumkin. Chet tillar va qardosh tillar fanlari bundan mustasno. Hakamlar xay'ati va auditoriya rahbarlari bo'yicha tavsiyalar 11. Olimpiadada ta'lim muassasasi pedagogik kengashi tomonidan 3 kishidan 7 kishigacha tarkibda hakamlar hay'ati tuziladi.3 12. Ta'lim muassasasi direktori tomonidan olimpiada o'tkaziladigan fanlar va auditoriyalarning soniga moe ravishda har bir auditoriyaga bir nafardan auditoriya rahbari va nazoratchisi ro'yxati shakllantiriladi. Auditoriya rahbari va nazoratchisi olimpiada o'tkaziladigan fan o'qituvchisi bo'lishi mukin emas. Auditoriya rahbari: ishtirokchilarga olimpiadaning tartib-qoidalari to'g'risida qisqacha tushuntiradi; olimpiada boshlanishi va tugash vaqtini e'lon qiladi hamda olimpiada jarayonini nazorat qiladi; fan olimpiadasi jarayonida o'rnatilgan tartib- qoidalarga amal qilmagan o'quvchilarni olimpiadadan dalolatnoma tuzib chetlashtiradi; ishtirokchilarning bajargan ishlarini shifrlab, tekshirish uchun hakamlar hay'atiga topshiradi; hakamlar hay'ati tomonidan tekshirilgan ishlarni shifr bo'yicha ro'yxatini tuzadi va pedagogik kengash raisiga takdim etadi. 13. Auditoriya nazoratchilari olimpiada o'tkazilayotgan va o'zlari biriktirilgan auditoriyada tartib saqlanishini ta'minlaydilar va auditoriya rahbariga qo'yilgan vazifalarni amalga oshirishda ko'maklashadilar. 14. Ishtirokchilarga topshiriqlarni bajarish uchun berilgan vaqt yakunlangandan so'ng auditoriya rahbari tomonidan, ularning ishlari yigib olinadi va shifrlangan holda hakamlar hay'atiga topshiriladi. Auditoriya rahbari 7 ishtirokchilarning ishlarini shifrlashdan oldin skanner qiladi va maxsus telegramm kanal (guruq)ga joylashtiradi. 15. Hakamlar hay'ati olimpiada ishtirokchilari tomonidan bajarilgan ishlarni xolisona tekshiradi va baholaydi. 16. O'quvchilarning ishlari hakamlar hay'ati tomonidan baholangandan so'ng, topshiriqlar hamda ularning yechimlari e'lonlar doskasiga osiladi. 17. Hakamlar hay'ati yakuniy ballarni qarorga kiritib, barcha ishtirokchilarning natijalarini va qarorni e'lonlar doskasiga osadi. Baholash jarayoni soat 18:00 dan kechikkanda natijalarni avvaldan maxsus tashkil etilgan telegramm kanal (guruh) da e'lon qilish mumkin. 18. Hakamlar hay'ati topshiriqlar va ularning yechimi yuzasidan ishtirokchilarning talabiga ko'ra tushuntirish berishi lozim. Hakamlar hay'ati qaroridan norozi bo'lgan o'quvchilar apellyatsiya komissiyasiga shu kunning o'zida murojaat qilishga haqli. 19. Olimpiada o'tkaziladigan va hakamlar hay'ati ishlashi uchun ajratilgan auditoriyalar onlayn videokuzatuv kameralari bilan jihozlanadi. Auditoriyada telefon va turli aloqa vositalaridan foydalanish taqiqlanadi. Kimyo va fizika4 fanlarida kalkulyatordan hamda matematika fanida sirkul` va chizg’ichdan foydalanishga ruxsat etiladi. 20. Ta'lim muassasasi direktori olimpiada jarayonlarini ommaviy axborot vositalarida yoritish va texnik qo'llab quvvatlash bo'yicha mas'ul xodim biriktiradi. Biriktirilgan mas'ul xodim: keyingi bosqichda ishtirok etish uchuy tavsiya etilgan o'kuvchilar hamda ularning o'qituvchilari hakidagi ma'lumotlarni Xalq ta'limi vazirligining olympiad.uzedu.uz axborot tizimiga joylashtiradi; barcha ishtirokchilar, ularning 8 ustozlari va ota-onalari uchuy ochiq bo'lgan maxsus telegramm kanal (guruh) tashkil etadi; maxsus telegram kanal (guruh)da e'lonlar, ishtirokchilarning shifrlanmagan va tekshirilmagan holdagi ishlari, olimpiada yakunlangandan keyin nazorat materiallari va yechimlar, olimpiada natijalarini joylashtirilishini muvofiqlashtiradi 21. Olimpiada jarayonida duch kelingan barcha muammolar 1-bandda qayd etilgan Nizomda belgilangan talablar asosida hal etiladi. 1.2. Fan olimpiadalarini tashkil etish O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Iqtidorli yoshlarni aniqlash va yuqori malakali kadrlar tayyorlashning uzluksiz tizimini tashkil etish chora- tadbirlari to‘g‘risida” 2019 yil 3 maydagi PQ-4306-son qarori, matematika, fizika, kimyo va biologiya sohalarida ilm-fanni rivojlantirish, olimlarning soha vazirliklari, ishlab chiqarish va xo‘jalik birlashmalari, ta’lim muassasalari bilan hamkorligini yangi sifat bosqichiga olib chiqish vazifalarini belgilashga oid Prezident qarorlarida belgilangan topshiriqlar ijrosini ta’minlash maqsadida 3-8 noyabr kunlari Qoraqalpog‘iston Respublikasi, viloyatlar va Toshkent shahri miqyosida olimpiadaning 3- bosqichi bo‘lib o‘tdi. Olimpiadaning asosiy maqsadi yoshlar orasidan kimyo, biologiya, fizika hamda informatika va axborot texnologiyalari yo‘nalishlari bo‘yicha iqtidorli, qobiliyatli va iste’dodli o‘quvchilarni aniqlash, o‘quvchilarda ilmiy-tadqiqotchilik faoliyatiga bo‘lgan qiziqishni oshirish, fanga oid hamda tayanch kompetensiyalarni, shuningdek, egallangan bilimlarni amaliyotda qo‘llash motivatsiyalarini shakllantirish, yoshlar o‘rtasida ilmiy bilimlaming keng tarqalishi va ommalashishiga erishish, iqtidorli yoshlarni qo‘llab-quvvatlash hamda intellektual rivojlanishi uchun shart- sharoitlarni kengaytirishdan iboratdir. Olimpiadaning asosiy vazifalari kimyo, biologiya, fizika hamda informatika va axborot texnologiyalari yo‘nalishlari bo‘yicha iqtidorli va qobiliyatli o‘quvchilarni saralash va qo‘llab quvvatlash hamda ularni rag‘batlantirish 9 tizimini yaratish, iqtidorli yoshlarning olimpiadalarda ishtirok etish imkoniyatlarini kengaytirish va bilimlarini mustahkamlab borish, shuningdek, respublika miqyosida tengdoshlari orasida ilmga bo‘lgan qiziqishni targ‘ib etishni yanada kuchaytirish, mantiqiy fiklash va ilmiy faoliyatga qiziqishlarini oshirishdan iborat. Ushbu bosqichda respublika bo‘yicha 15937 nafar 9 - 10 - 11 sinf o‘quvchilari ishtirok etdi. Amaldagi tartib bo‘yicha mazkur bosqichda g‘oliblikni qo‘lga kiritgan o‘quvchilar 1-o‘rin uchun 1,8 mln so‘m; 2-o‘rin uchun 1,2 mln so‘m; 3-o‘rin uchun 0,9 mln so‘m pul mukofoti bilan taqdirlandi. Joriy yilda g‘oliblarni rag‘batlantirish va taqdirlash maqsadida Respublika budjetidan qariyb 3 mlrd. so‘m mablag‘ ajratilgan. Ushbu tartib 2021-2022 o‘quv yilidan boshlab Vazirlar Mahkamasining 562-sonli qarori bilan joriy qilingan bo‘lib, o‘tgan o‘quv yilida 2,7 mlrd. so‘m mablag‘ yo‘naltirilgan edi. Olimpiadada Toshkent shahridagi barcha maktab, akademik litsey va kasb- hunar maktablarining o‘quvchilari ishtirok etdi. Toshkent shahrida olimpiadaning 3-bosqichi Yashnobod tumani 307-DIUM da bo‘lib o‘tdi. 3-4 noyabr kunlari 9- sinf, 5-6 noyabr kunlari 10-sinf (akademik litsey va kasb-hunar maktablarining I- bosqichi), 7-8 noyabr kunlari 11-sinf (akademik litsey va kasb-hunar maktablarining II-bosqichi) hamda 9-noyabr kuni 9-10-11-sinf (akademik litsey va kasb-hunar maktablarining I va II-bosqichi) o‘quvchilari o‘rtasida nufuzli xalqaro olimpiadalarda ishtirok etuvchi terma jamoaga nomzodlarni saralashning I bosqichi bo‘lib o‘tdi. Olimpiada yozma ish va test topshiriqlaridan iborat bo‘ldi. Yozma ish 5 ta topshiriqdan iborat bo‘lib, har bir topshiriq qiyinlik darajasiga qarab turli ballar bilan ya’ni 1-2 topshiriqlarga 7 balldan, 3-4 topshiriqlarga 10 balldan va 5- topshiriq uchun 16 ball, jami 50 ball berildi. Test topshiriqlari 30 ta bo‘lib, 1 – 10 test savollarining har biri to‘g‘ri javobi 0,9 ball bilan, 11 – 20 test savollarining har biri to‘g‘ri javobi 1,5 ball bilan, 21 – 30 test savollarining har biri to‘g‘ri javobi 2,6 ball bilan baholanadi va jami 50 ball berildi. Toshkent shahrida 10 o‘tkazilgan olimpiadaning III-bosqichida (biologiya fani uchun) 49 nafar 9-sinf, 71 nafar 10-sinf hamda 64 ta 11-sinf o‘quvchilari ishtirok etdi. Quyida biologiya fanidan 9-sinflar o‘rtasida o‘tkazilgan fan olimpiadalaridagi yozma ish topshiriqlarini ya’ni masalarni yechish metodikasiga to‘xtalib o‘tamiz. 1-Masala: (9-sinf–olimpiada. III bosqichi). S-moddasi to‘rtta mutant bakteriya shtammlarining (1-4) o‘sishi uchun talab qilinadi (har bir shtammda S-modda biosintezi yo‘lining qaysidir bir bosqichi bloklangan). Mutant hujayralarning oz bo‘lsada o‘sishiga imkon berish uchun to‘rtta idishda minimal ozuqa muhiti (oz miqdordagi S modda qo‘shilgan) tayyorlandi. a idishda 1-mutant hujayralar agarning butun yuzasida ko‘payib, bakteriyalarning yupqa qavatini hosil qildi. b idishdagi yupqa qavat 2- shtammning mutant hujayralaridan iborat. c idishdagi yupqa qavat 3-shtammning mutant hujayralaridan iborat. d idishdagi yupqa qavat 4- shtammning mutant hujayralaridan iborat. Har bir idishga to‘rtta mutant turining hujayralari rasmdagi doiralarda ko‘rsatilganidek ekilgan. Qora doiralar bakteriyalarning yaxshi o‘sganligini bildiradi. S-moddasi metobalitik yo‘lining oxirgi bosqichi bloklangan shtammda yig‘iladigan oraliq moddalar S-moddasi metobalitik yo‘lining boshlang‘ich bosqichi bloklangan shtammlarni o‘sishiga yordam beradi. 1-rasm Bunday holatlar uchun ishtirokchi olimpiadadan chetlashtiriladi, bajargan ishlari tekshirilmaydi va baholanmaydi. 22. Apellatsiya komissiyasi hakamlar hay’ati tarkibiga kirmagan uch nafargacha fan mutaxassislaridan iborat tarkibda tuziladi. 11 23. Apellatsiya komissiyasi tomonidan olimpiada ishtirokchilarining arizalari olimpiada natijalari e’lon qilingan kunning o‘zida qabul qilinadi. Apellatsiya jarayonida hakamlar hay’ati a’zolari, ishtirokchi va uning fan o‘qituvchisi ishtirok etishi mumkin. 24. Apellatsiyaga olimpiadalar ishtirokchilarining faqatgina o‘zlari tomonidan bajarilgan ishlarini qayta ko‘rib chiqish bo‘yicha natija e’lon qilingandan so‘ng shu kunning o‘zida arizalar qabul qilinadi. 25. Hakamlar hay’ati tomonidan baholangan ishtirokchining bajargan ishida baholash mezonlariga mos kelmaslik holatlari aniqlanganda apellatsiya komissiyasi hakamlar hay’ati qarorini bekor qilish yoki ularga o‘zgartirishlar kiritish huquqiga ega. 26. Apellatsiya komissiyasi hakamlar hay’atiga apellatsiya natijalari bo‘yicha izoh berib, olimpiada natijalarini o‘zgartirishi mumkin va bunda hakamlar hay’ati qarori qayta tasdiqlanadi. 27. Iqtidorli o‘quvchilar zaxirasi axborot tizimida shakllantiriladi. 28. Iqtidorli o‘quvchilar zaxirasiga quyidagi toifadagi o‘quvchilar kiritiladi: asosiy olimpiadaning uchinchi bosqichida fanlar kesimida 1, 2, 3-o‘rinlarni egallagan o‘quvchilar; mintaqaviy xalqaro olimpiadalar g‘oliblari; nufuzli xalqaro olimpiadalarda ishtirok etgan o‘quvchilar; qo‘shimcha respublika olimpiadalari g‘oliblari; onlayn olimpiadalar g‘oliblari. 29. Iqtidorli o‘quvchilar zaxirasidagi o‘quvchilar to‘g‘risidagi ma’lumotlar yillar kesimida Vazirlikning axborot tizimida saqlanadi. 12 30. Asosiy olimpiadalar ushbu Nizomga 1-ilovada keltirilgan fanlardan ikki guruhga ajratilgan holda o‘tkaziladi. Bunda, nufuzli xalqaro olimpiadalar tashkil qilinadigan fanlar mos keluvchi birinchi guruh (matematika, fizika, kimyo, biologiya, informatika va axborot texnologiyalari fanlari) va ikkinchi guruh (qolgan fanlar) deb belgilanadi. 31. Barcha fanlardan nazorat turlari, shakllari, baholash mezonlari Vazirlik tomonidan tasdiqlanadi. Birinchi guruhdagi fanlar bo‘yicha nazorat turlarida fanlar bo‘yicha sinovlar xalqaro olimpiadalarning talablari va topshiriqlari metodologiyasini qo‘llagan holda o‘tkaziladi. 32. Asosiy olimpiadalar maktablarning 9 — 11-sinf, akademik litseylar va kasb-hunar maktablarining o‘quvchilari o‘rtasida o‘tkaziladi. 33. Asosiy olimpiadalar to‘rt bosqichda quyidagi muddatlarda o‘tkaziladi: birinchi bosqich — maktab, akademik litsey va kasb-hunar maktablar miqyosida sentyabr oyida; ikkinchi bosqich — tuman (shahar) miqyosida oktyabr oyida; uchinchi bosqich — Qoraqalpog‘iston Respublikasi, viloyatlar va Toshkent shahri miqyosida noyabr oyida; to‘rtinchi bosqich — respublika miqyosida barcha fanlardan aprel-may oylarida o‘tkaziladi. To‘rtinchi bosqichda umumta’lim maktablarining 11-sinf, kasb-hunar maktablari, akademik litseylarning 2-bosqich o‘quvchilari ishtirok etadilar. Birinchi bosqich maktab, akademik litsey va kasb-hunar maktablar tomonidan o‘quvchilar o‘rtasida o‘tkaziladi. 13 Har bir fan va sinf kesimida ishtirokchilar orasidan ballar ketma-ketligida 3 nafargacha g‘olib aniqlanadi va maktab pedagogik kengashining (yoki nodavlat ta’lim tashkiloti rahbarining) qarori bilan ikkinchi bosqichda ishtirok etish uchun tavsiya etiladi. Ikkinchi bosqichda ishtirok etish uchun tavsiya etilgan o‘quvchilar hamda ularning o‘qituvchilari haqidagi ma’lumotlar axborot tizimiga joylashtiriladi. Birinchi bosqichni o‘tkazish bilan bog‘liq masalalar, nazorat materiallarining maxfiyligini, jarayonning adolatli va shaffof o‘tkazilishini ta’minlashga maktab direktori mas’ul hisoblanadi. Tuman (shahar) xalq ta’limi bo‘limi birinchi bosqich tashkil etilishini muvofiqlashtiradi hamda adolatli va shaffof o‘tkazilishi bo‘yicha nazoratni amalga oshiradi. 34. Ikkinchi bosqich tuman (shahar) xalq ta’limi bo‘limlari tomonidan birinchi bosqichda g‘olib bo‘lgan o‘quvchilar o‘rtasida o‘tkaziladi. Akademik litsey hamda Prezident ta’lim muassasalari agentligi tizimidagi maktablarning birinchi bosqich g‘oliblari ikkinchi bosqichda ishtirok etmasdan to‘g‘ridan to‘g‘ri uchinchi bosqichda ishtirok etadilar. 35. Ikkinchi bosqichda har bir fan va sinf kesimida ishtirokchilar orasidan ballar ketma-ketligida 3 nafargacha (1, 2, 3-o‘rinlar) g‘olib aniqlanadi va hakamlar hay’ati qarori asosida tashkiliy qo‘mita tomonidan uchinchi bosqichda ishtirok etish uchun tavsiya etiladi. Tashkiliy qo‘mita tavsiya etilgan o‘quvchilar to‘g‘risidagi ma’lumotlarni axborot tizimiga kiritadi va tasdiqlaydi. 36. Ikkinchi bosqichni tashkil etishda: ishtirokchilarini olimpiadalar bo‘lib o‘tadigan manzilga xavfsiz kelib- ketishlariga tegishli maktab direktorlari; 14 nazorat materiallarining maxfiyligini ta’minlash, jarayonlarning shaffof, adolatli va barcha xavfsizlik choralarini ko‘rgan holda tashkil etilishiga — tuman (shahar) xalq ta’limi bo‘limi mudirlari shaxsan mas’ul hisoblanadi. 37. Hududiy xalq ta’limi boshqarmalari tuman (shahar) xalq ta’limi bo‘limlari tomonidan ikkinchi bosqich o‘tkazilishini nazorat qiladi. 38. Uchinchi bosqich Qoraqalpog‘iston Respublikasi, viloyatlar va Toshkent shahri miqyosida hududiy xalq ta’limi boshqarmalari tomonidan o‘tkaziladi. 39. Asosiy olimpiadalarning uchinchi bosqichida: ikkinchi bosqichda 1, 2, 3-o‘rinlarni egallagan o‘quvchilar; akademik litseylar hamda Prezident ta’lim muassasalari agentligi tizimidagi maktablar tomonidan tavsiya etilgan 3 nafargacha o‘quvchilar; o‘tgan o‘quv yilida asosiy olimpiadaning uchinchi bosqichida 1-o‘rinni egallagan va hozirda maktab, akademik litsey yoki kasb-hunar maktablarining o‘quvchilari o‘tgan o‘quv yilida g‘oliblikni qo‘lga kiritgan fani bo‘yicha ishtirok etadi. 40. Uchinchi bosqichda har bir fan va sinf kesimida ishtirokchilar orasidan ballar ketma-ketligida 3 nafar (1, 2, 3-o‘rinlar) g‘oliblar aniqlanadi. 41. Ishtirokchilarning olimpiadalar bo‘lib o‘tadigan manzilga xavfsiz kelib- ketishlarini ta’minlashga tuman (shahar) hokimlari va xalq ta’limi bo‘limi mudirlari shaxsan mas’ul hisoblanadi. 42. To‘rtinchi bosqich respublika miqyosida Vazirlik tomonidan uchinchi bosqichda 1, 2, 3-o‘rinlarni egallagan, umumta’lim maktablarining 11-sinf o‘quvchilari hamda kasb-hunar maktablari va akademik litseylarning 2-bosqich o‘quvchilari o‘rtasida o‘tkaziladi. 15 43. To‘rtinchi bosqich uchun test topshiriqlari Vazirlar Mahkamasi huzuridagi Davlat test markazi, boshqa turdagi nazorat materiallari hamda ularni baholash mezonlari Vazirlik tomonidan tayyorlanadi. 44. Ko‘zi ojizlar maxsus maktab-internatlari o‘quvchilari o‘rtasida ona tili va adabiyot, matematika fanlaridan olimpiada ikki (viloyat va respublika) bosqichda tashkil qilinadi hamda nazorat materiallari Vazirlik tomonidan ishlab chiqiladi. 45. To‘rtinchi bosqichda har bir fan yo‘nalishida ballar ketma-ketligida 1, 2, 3-o‘rinlarni egallagan o‘quvchilar g‘olib hisoblanadi. 46. To‘rtinchi bosqichni tashkil etishda: a) ishtirokchilarning respublika bosqichi bo‘lib o‘tadigan manzilga xavfsiz kelib-ketishlariga: Qoraqalpog‘iston Respublikasi Vazirlar Kengashi Raisi, viloyatlar va Toshkent shahar hokimlari; tizimida ta’lim tashkilotlari bo‘lgan vazirlik va idoralarning birinchi rahbarlari; nodavlat ta’lim tashkiloti rahbarlari; b) nazorat materiallarining maxfiyligini ta’minlash, jarayonlarning shaffof va adolatli o‘tkazilishiga — Vazirlik bevosita mas’ul hisoblanadi. 47. Qo‘shimcha respublika olimpiadalari O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti yoki Vazirlar Mahkamasining hujjatlari va topshiriqlari, Qoraqalpog‘iston Respublikasi Vazirlar Kengashi, viloyatlar va Toshkent shahar hokimliklari, vazirlik va idoralar yoki davlat va nodavlat ta’lim tashkilotlari tashabbusiga ko‘ra o‘tkazilishi mumkin. 48. Qo‘shimcha respublika olimpiadalarini o‘tkazish tartibi, g‘oliblar va ularning o‘qituvchilari yoki ta’lim muassasalarini rag‘batlantirish masalalari 16 olimpiadalarni o‘tkazish uchun tashkil etiladigan tashkiliy qo‘mita (yoki tashkilotchilar) tomonidan o‘rnatilgan tartibda belgilanadi. 49. O‘quvchilar o‘rtasida umumta’lim fanlari bo‘yicha o‘tkaziladigan qo‘shimcha respublika olimpiadalari Vazirlik bilan kelishiladi. Qo‘shimcha respublika olimpiadasini o‘tkazish uchun tashabbuskor tashkilot tomonidan Vazirlikka o‘tkazilishi rejalashtirilayotgan olimpiada to‘g‘risida quyidagi ma’lumotlarni ilova qilgan holda murojaat yuboradi: olimpiadaning maqsadi; olimpiadani o‘tkazish joyi va vaqti; olimpiada o‘tkazilishi rejalashtirilayotgan fanlar ro‘yxati; ishtirokchilar uchun qo‘yilgan talablar (sinfi, yoshi va boshqalar); g‘olib va sovrindorlar uchun belgilangan mukofot jamg‘armasi hamda qo‘shimcha imtiyozlar. Vazirlik murojaatni kelib tushgan vaqtdan boshlab o‘n kun mobaynida ko‘rib chiqadi hamda qo‘shimcha respublika olimpiadasini o‘tkazishga rozilik berish yoki rad qilish bo‘yicha asoslantirilgan javob beradi. 50. Quyidagi hollarda olimpiadani o‘tkazishga rad javobi berilishi mumkin: olimpiadani o‘tkazishning maqsadi amaldagi qonunchilik hujjatlarida belgilangan ta’lim sohasidagi asosiy prinsiplarga mos kelmasa; olimpiadani o‘tkazish joyi va vaqti ishtirokchilarning hayoti va sog‘ligiga xavf tug‘dirsa. 51. Umumta’lim fanlari bo‘yicha Vazirlik tomonidan o‘tkaziladigan onlayn olimpiada maktablarning 4 — 11-sinf o‘quvchilari hamda akademik litsey va kasb-hunar maktablarining o‘quvchilari o‘rtasida o‘quvchilarning bilimlarini 17 sinovdan o‘tkazish, asosiy olimpiadalarga tayyorgarlik ko‘rish ko‘nikmalarini shakllantirish maqsadida o‘tkaziladi. 52. Onlayn olimpiadani o‘tkazish tartibi, muddatlari va shartlari to‘g‘risidagi ma’lumotlar onlayn olimpiada boshlanishidan ikki hafta oldin Vazirlikning rasmiy veb-saytlarida joylashtiriladi. 53. Onlayn olimpiadada ro‘yxatdan o‘tish, ishtirok etish va natijalarini aniqlash axborot tizimi orqali amalga oshiriladi. 54. Onlayn olimpiadaning texnik ta’minoti Vazirlik tomonidan amalga oshiriladi. 55. Vazirlik tomonidan tashkil qilinadigan onlayn olimpiadalar natijalari ta’lim muassasasi, o‘quvchilar va ularning o‘qituvchilarini rag‘batlantirishga asos bo‘lmaydi. 56. Nodavlat tashkilotlar tomonidan tashkil etiladigan onlayn olimpiadalarini o‘tkazish tartibi, g‘oliblar va ularning o‘qituvchilari yoki ta’lim muassasalarini rag‘batlantirish masalalari tashkilotchilar tomonidan belgilanadi. 57. Nufuzli xalqaro olimpiadalarda ishtirok etuvchi terma jamoaga nomzodlarni saralash (keyingi o‘rinlarda — saralash) birinchi guruh fanlardan uch bosqichda o‘tkaziladi. 58. Saralashning barcha bosqichlarida ishtirokchilarga sinfidan qat’i nazar, har bir fan yo‘nalishida bir xil nazorat materiallari taqdim etiladi va natijalar ham sinflarga ajratilmagan holda e’lon qilinadi. 59. Saralashning birinchi bosqichiga quyidagi toifadagi o‘quvchilar jalb qilinadi: tegishli o‘quv yilida o‘tkazilgan asosiy olimpiadalarning uchinchi (viloyat) bosqichida fanlar bo‘yicha sinflar kesimida, ballar ketma-ketligida 1 — 5- 18 o‘rinlarni egallagan 9 — 11-sinf va akademik litsey hamda kasb-hunar maktablarining o‘quvchilari; mintaqaviy xalqaro olimpiadalarda o‘tgan va joriy o‘quv yili davomida g‘oliblikni qo‘lga kiritgan o‘quvchilar; Prezident ta’lim muassasalari agentligi tomonidan tavsiya qilingan o‘quvchilar (har bir fandan 5 nafargacha); o‘tgan o‘quv yilida nufuzli xalqaro olimpiadalarda ishtirok etgan, hozirda umumta’lim maktablarida, akademik litsey va kasb-hunar maktablarida tahsil olayotgan o‘quvchilar. 60. Saralashning birinchi bosqichi Vazirlik tomonidan noyabr oyida tashkil qilinadi va ikkinchi bosqichga Respublika miqyosida har bir fan bo‘yicha eng yuqori ballarni qo‘lga kiritgan dastlabki 25 nafar ishtirokchilar saralab olinadi. 61. Saralashning ikkinchi bosqichi doirasida o‘tkazilgan sinovlar natijalari bo‘yicha ballar ketma-ketligida eng yuqori natijaga erishgan: biologiya fanidan — 12 nafar; kimyo fanidan — 12 nafar; informatika va axborot texnologiyalari fanidan — 12 nafar; fizika fanidan — 15 nafar; matematika fanidan — 18 nafar o‘quvchilar uchinchi bosqichda ishtirok etish huquqini qo‘lga kiritadi. 62. Vazirlik tomonidan saralashning ikkinchi bosqich natijalariga ko‘ra saralab olingan o‘quvchilar uchun tajribali o‘qituvchilar, oliy ta’lim muassasalari professor-o‘qituvchilari va xorijiy mutaxassislar, shuningdek, xalqaro tanlov va olimpiadalar sovrindorlari bo‘lgan trenerlar ishtirokida mahorat darslari, kuchaytirilgan o‘quv mashg‘ulotlari tashkil etiladi. 19 63. Tashkil etiladigan o‘quv mashg‘ulotlari davomida o‘tkaziladigan uchinchi bosqich sinov natijalariga ko‘ra har bir fan yo‘nalishida eng yuqori ballarni qo‘lga kiritgan o‘quvchilardan nufuzli xalqaro olimpiadalarda belgilangan kvotalar asosida O‘zbekiston terma jamoasi tarkibi shakllantiriladi. 64. Nufuzli xalqaro olimpiadalarga saralashning barcha bosqichlari uchun nazorat materiallari hamda baholash mezonlari Vazirlik tomonidan ishlab chiqiladi hamda maxfiyligi ta’minlangan holda, olimpiada o‘tkaziladigan joylarga yetkaziladi. 65. Nufuzli xalqaro olimpiadalarda ishtirok etuvchi terma jamoa rahbarlari va ularning yordamchilari Vazirlik tomonidan tayinlanadi. 66. Vazirlik huzurida matematika, fizika, informatika va axborot texnologiyalari, kimyo va biologiya fanlaridan maslahat kengashlari tashkil qilinadi. Maslahat kengashlariga o‘z fani bo‘yicha yuqori malakaga ega bo‘lgan tajribali trenerlar, professor-o‘qituvchilar kiritiladi. Maslahat kengashi a’zolari terma jamoani nufuzli xalqaro olimpiadalarga tayyorlashda, mahorat darslarini tashkil qilishda ishtirok etadi. 67. Terma jamoa rahbari o‘z fani bo‘yicha yuqori malakaga ega bo‘lishi, xalqaro olimpiada topshiriqlarini ingliz tilidan davlat tiliga bexato tarjima qila olishi hamda o‘quvchilar ishlarini xalqaro hakamlar hay’atiga himoya qila olishi lozim. 68. Mintaqaviy xalqaro olimpiadalarda ishtirok etish uchun O‘zbekiston terma jamoasi nufuzli xalqaro olimpiadalarga o‘tkazilgan saralash bosqichlari natijalari asosida yoki Vazirlik tomonidan qo‘shimcha saralashlar o‘tkazish orqali shakllantirilishi mumkin. 20 69. Asosiy olimpiadaning uchinchi bosqichida g‘olib bo‘lgan har bir o‘quvchiga quyidagi miqdorda pul mukofotlari beriladi: 1-o‘rinni egallagan o‘quvchiga — bazaviy hisoblash miqdorining 6 baravari; 2-o‘rinni egallagan o‘quvchiga — bazaviy hisoblash miqdorining 4 baravari; 3-o‘rinni egallagan o‘quvchiga — bazaviy hisoblash miqdorining 3 baravari. Asosiy olimpiadaning to‘rtinchi bosqichida g‘olib bo‘lgan har bir o‘quvchiga quyidagi miqdorda pul mukofotlari beriladi: 1-o‘rinni egallagan o‘quvchiga — bazaviy hisoblash miqdorining 12 baravari; 2-o‘rinni egallagan o‘quvchiga — bazaviy hisoblash miqdorining 8 baravari; 3-o‘rinni egallagan o‘quvchiga — bazaviy hisoblash miqdorining 6 baravari. Asosiy olimpiadaning to‘rtinchi bosqichida 1, 2, 3-o‘rinlarni egallagan o‘quvchilarga ixtisoslik fani bo‘yicha davlat oliy ta’lim muassasalariga kirish imtihonlarida maksimal ball olish huquqini beruvchi va uch yil muddat davomida amal qiluvchi elektron sertifikatlar Vazirlik tomonidan beriladi va uning alohida elektron reyestri yuritiladi. Informatika va axborot texnologiyalari fani bo‘yicha mazkur sertifikatni olgan o‘quvchilarga ixtisoslik fan sifatida matematika fanidan davlat oliy ta’lim muassasalariga kirish imtihonlarida maksimal ball olish huquqi beriladi. Vazirlik tomonidan har yili asosiy olimpiadaning respublika bosqichi va respublika bosqichiga tenglashtirilgan mintaqaviy xalqaro olimpiadalar hamda nufuzli xalqaro olimpiadalarning g‘oliblari ro‘yxati shakllantiriladi hamda O‘zbekiston Respublikasi ta’lim muassasalariga o‘qishga qabul qilish bo‘yicha davlat komissiyasiga taqdim etiladi. 21 Nufuzli xalqaro olimpiadalar hamda asosiy olimpiadaning to‘rtinchi bosqichi g‘oliblari, ularning o‘qituvchilari, ta’lim muassasalari direktorlari belgilangan tartibda rag‘batlantiriladi. Ta’lim muassasalarida o‘qituvchi bo‘lib faoliyat yuritayotgan nufuzli xalqaro olimpiadalar g‘oliblari lavozim maoshiga har oy 150 foiz, asosiy olimpiadalar respublika bosqichi g‘oliblari lavozim maoshiga har oy 100 foiz miqdorida ustama haqi to‘lanadi. Bunda: ustamalar nufuzli xalqaro olimpiadalar va asosiy olimpiadalar o‘tkaziladigan fanlar bo‘yicha aynan g‘oliblikni qo‘lga kiritgan fanidan dars berayotgan olimpiada g‘olibiga beriladi; ta’lim muassasalarida o‘qituvchi bo‘lib faoliyat yuritayotgan nufuzli xalqaro olimpiadalar va asosiy olimpiadalar respublika bosqichi g‘oliblari tomonidan g‘oliblikni tasdiqlovchi hujjat yoki sertifikat taqdim qilinadi. Ustama olishga da’vogar shaxsda bir paytda nufuzli xalqaro va asosiy olimpiada (respublika bosqichi) g‘olibi bo‘lganda unga eng yuqori natijasi bo‘yicha ustama tayinlanadi va to‘lov amalga oshiriladi. Olimpiada g‘oliblari va ularning o‘qituvchilarini rag‘batlantirish xarajatlari Xalq ta’limi vazirligiga respublika budjetidan ajratiladigan mablag‘lar hisobidan qoplanadi. 22 II-BOB. CHIZMACHILIK VA GEOMETRIYA BO’YICHA OLIMPIADA TASHKIL ETISH 2.1. Umumiy o’rta ta’lim maktablarida chizmachilik fanidan fan olimpiadalarini tashkil etish Ushbu Nizomga 2-ilovada keltirilgan ro‘yxatdagi mintaqaviy xalqaro olimpiadalar g‘oliblari asosiy olimpiadaning respublika bosqichi g‘oliblariga tenglashtirilib, mazkur olimpiadalar g‘oliblari va ularning o‘qituvchilariga asosiy olimpiadaning to‘rtinchi bosqichi g‘oliblari uchun belgilangan rag‘batlantirish va imtiyozlar qo‘llaniladi. Asosiy olimpiadalarni tashkil etish bilan bog‘liq xarajatlar tegishliligi bo‘yicha tuman (shahar) xalq ta’limi bo‘limlari, Qoraqalpog‘iston Respublikasi Xalq ta’limi vazirligi, viloyatlar xalq ta’limi boshqarmalari va Toshkent shahar xalq ta’limi bosh boshqarmasi hamda Xalq ta’limi vazirligining har yilgi markazlashgan xarajatlar smetasida rejalashtiriladi. Nufuzli hamda mintaqaviy xalqaro olimpiadalarda o‘quvchilar ishtirokini ta’minlash bilan bog‘liq, shu jumladan sutkalik, yashash, transport va viza xarajatlari O‘zbekiston Respublikasi Yoshlar ishlari agentligi hisobidan hamda terma jamoaning boshqa a’zolarining ishtirokini ta’minlash va badal to‘lovlari O‘zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi vazirligining markazlashgan xarajatlari hisobidan qoplanadi. Olimpiadada ishtirok etgan hakamlar hay’ati a’zolari va apellatsiya komissiyasi a’zolariga har yili Davlat budjeti parametrlarida nazarda tutiladigan O‘zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi vazirligining markazlashgan xarajatlari hisobidan quyidagi miqdorlarda bir martalik haq to‘lovlari amalga oshiriladi: asosiy olimpiadaning uchinchi bosqichida — mehnatga haq to‘lashning eng kam miqdoriga nisbatan 50 foiz miqdorida; 23 asosiy olimpiadaning to‘rtinchi bosqichi hamda nufuzli xalqaro olimpiadalarga saralash bosqichlarida — mehnatga haq to‘lashning eng kam miqdoriga nisbatan 100 foiz miqdorida. Asosiy olimpiadalarga va nufuzli xalqaro olimpiada saralash bosqichlariga jalb qilingan hakamlar hay’ati a’zolari va apellatsiya komissiyasi a’zolarining xizmat safari bilan bog‘liq kunlik, yashash va transport xarajatlari ularning asosiy ish joyidan qoplanadi. Nazorat materiallarini tayyorlash uchun maktablarning, akademik litsey, kasb-hunar maktablarining, oliy ta’lim va nodavlat ta’lim tashkilotlarining oliy ma’lumotli o‘qituvchilari va boshqa mutaxassislar jalb qilinadi hamda ularga quyidagi miqdorlarda haq to‘lanadi: asosiy olimpiada va onlayn olimpiadalar uchun tayyorlangan har bir test topshirig‘i (uning yechimi bilan) uchun — mehnatga haq to‘lashning eng kam miqdoriga nisbatan 5 foiz miqdorida; asosiy olimpiada va onlayn olimpiadalar uchun tayyorlangan har bir yozma ish topshirig‘i (uning yechimi bilan) uchun — mehnatga haq to‘lashning eng kam miqdoriga nisbatan 20 foiz miqdorida; nufuzli xalqaro olimpiadalarda ishtirok etuvchi terma jamoani saralash bosqichlari uchun tayyorlangan har bir yozma ish topshirig‘i (uning yechimi bilan) uchun — mehnatga haq to‘lashning eng kam miqdoriga nisbatan 50 foiz miqdorida; asosiy olimpiada, onlayn olimpiadalar va nufuzli xalqaro olimpiadalar uchun tayyorlangan bitta nazorat topshirig‘ini (yozma ish, test) tarjima qilganlik (o‘zbek, rus, ingliz tillariga) uchun — mehnatga haq to‘lashning eng kam miqdoriga nisbatan 2 foiz miqdorida. Nufuzli xalqaro olimpiadalarda ishtirok etuvchi O‘zbekiston terma jamoasi a’zolarini qo‘shimcha o‘qitishga jalb qilingan: 24 mahalliy mutaxassislarga soatbay haq to‘lash ilmiy daraja va unvoniga (ilmiy daraja va unvonlarga ega bo‘lmagan trenerlar uchun ilmiy darajaga ega bo‘lmagan o‘qituvchi lavozimiga) muvofiq oliy ta’lim muassasasi talabalariga o‘quv mashg‘ulotlarini o‘tkazganlik uchun belgilangan miqdorlarda; xorijiy mutaxassislarning ish haqi, O‘zbekiston Respublikasi hududida yashashi va kelib-ketishi bilan bog‘liq to‘lovlar ular bilan amalga oshirilgan kelishuvga asosan Vazirlik tomonidan amalga oshiriladi. Xalqaro olimpiadalarda o‘quvchilarning muvaffaqiyatli ishtirokini ta’minlash maqsadida, ularning yuqori darajada tayyorgarlik ko‘rishlari uchun O‘zbekiston Respublikasi Yoshlar ishlari agentligi tomonidan “Yoshlar oromgohi”da o‘quv bazasi tashkil etiladi, barcha zarur sharoitlar ta’minlanadi va Vazirlik tomonidan o‘quv jarayonlariga respublika va xorijlik malakali mutaxassislar jalb qilinadi. Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi hamda Vazirlar Mahkamasi huzuridagi Prezident ta’lim muassasalari agentligi xalqaro olimpiadalarga jalb qilingan mahalliy va xorijiy mutaxassislar hamda terma jamoa a’zolarini yotoqxona va transport xizmati bilan ta’minlaydi. Nufuzli xalqaro olimpiadalar hamda mintaqaviy xalqaro olimpiadalarda O‘zbekiston terma jamoasining ishtirok etishi Vazirlik tomonidan muvofiqlashtirib boriladi. Asosiy olimpiadalarning barcha bosqichlarida, xalqaro olimpiadalarga saralashning birinchi va ikkinchi bosqichlarida ishtirokchilarning olimpiada o‘tkaziladigan joyga kelib-ketishi, yo‘llarda harakatlanish xavfsizligini ta’minlash bo‘yicha barcha tashkiliy chora-tadbirlarni ko‘rish mahalliy davlat hokimiyati organlari, Ichki ishlar vazirligi va hududiy xalq ta’limi bo‘linmalari zimmasiga yuklatiladi. 25 Olimpiada o‘tkaziladigan joyning sanitariya normalari, qoidalari va gigiyena normativlariga mosligi, o‘quvchilar sog‘ligi bilan bog‘liq masalalar Sog‘liqni saqlash vazirligi tomonidan nazoratga olinadi. Ushbu Nizom talablari buzilishida aybdor bo‘lgan shaxslar qonunchilik hujjatlarida belgilangan tartibda javobgarlikka tortiladi. 2.2. Chizmachilik va chizma geometriyasi fanidan OTM larda fan olimpiadalarini tashkil etish G‘olib maktabning budjetdan tashqari jamg‘armasiga o‘tkazilgan mablag‘lar quyidagicha yo‘naltiriladi: tanlov shartlariga ko‘ra asosiy ko‘rsatkichlar bo‘yicha maktabning yuqori baholanishiga hissa qo‘shgan hamda o‘quvchilarni tanlovga tayyorlagan xorijiy tillar o‘qituvchilarini rag‘batlantirish uchun — mukofot summasining 25 foizigacha; tanlovda qatnashib yuqori natijalar ko‘rsatgan terma jamoa a’zolari bo‘lgan o‘quvchilarni esdalik sovg‘alar yoki naqd pul shaklida rag‘batlantirish uchun — mukofot summasining 25 foizigacha; maktabning boshqa ehtiyojlari, jumladan, tanlovning keyingi bosqichiga tayyorgarlik uchun zarur xarajatlar, xorijiy tillarni o‘qitishni yanada yaxshilash uchun shart-sharoitlar yaratish, maktab kutubxonasini xorijiy tildagi ilmiy, badiiy adabiyotlar bilan boyitish, o‘quvchilarning xorijiy tilda tinglab tushunish ko‘nikmalarini baholashga ko‘maklashuvchi texnik vositalar bilan fan kabinetlarini jihozlash uchun — mukofot summasining qolgan qismi. Terma jamoa a’zolariga bir xil qiymatdagi sovg‘alar ajratiladi yoki mukofot summasi jamoa a’zolari o‘rtasida teng taqsimlanadi. 26 (36-band O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2022-yil 2- avgustdagi 425-sonli qarori tahririda — Qonunchilik ma’lumotlari milliy bazasi, 03.08.2022-y., 09/22/425/0712-son) Yakunlovchi qoidalar Tanlov g‘oliblarini taqdirlash marosimlari Agentlik, Vazirlik, Qoraqalpog‘iston Respublikasi Vazirlar Kengashi, viloyatlar va Toshkent shahar hokimliklari, tuman (shahar) hokimliklari tomonidan tantanali ravishda tashkil etiladi. Mazkur Nizomni qo‘llashda yuzaga keladigan nizolar qonunchilik hujjatlarida belgilangan tartibda hal etiladi. Ushbu Nizom talablarining buzilishida aybdor bo‘lgan shaxslar qonunchilik hujjatlarida belgilangan tartibda javob beradilar. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining sovrini uchun “Xorijiy tillarni o‘qitish bo‘yicha eng yaxshi maktab” tanlovini o‘tkazish tartibi to‘g‘risidagi nizomga Xorijiy tillarni o‘qitish bo‘yicha eng yaxshi maktabni aniqlash va O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining sovrinini berish SXEMASI Bosqich Mas’ullar Chora-tadbirlar Bajarish muddatlari 1- bosqich Maktablar Axborot tizimida ro‘yxatdan o‘tish 20-sentabrga qadar 2- bosqich Maktablar Axborot tizimiga m aktabning asosiy ko‘rsatkichlarini kiritadi 20-oktabrga qadar 3- Tuman(shahar) Axborot tizimida kiritilgan 1-dekabrga 27 bosqich xalq ta’limi bo‘limlari ma’lumotlarni haqqoniyligini tekshirish qadar 4- bosqich Agentlik, Vazirlik Tanlovning birinchi (tuman) bosqichi uchun nazorat materiallarini tayyorlash 1-fevralga qadar 5- bosqich Tashkiliy qo‘mita Tanlovning birinchi (tuman) bosqichini o‘tkazish va g‘oliblarni aniqlash 1-martga qadar 6- bosqich Tanlovning ikkinchi (viloyat) bosqichini o‘tkazish bo‘yicha tuzilgan Tashkiliy qo‘mita Tanlovning ikkinchi (viloyat) bosqichida ishtirok etadigan maktablarning axborot tizimiga asosiy ko‘rsatkichlar bo‘yicha kiritgan ma’lumotlari tahlil qilinadi va haqqoniyligi tasdiqlanadi 1-mayga qadar 7- bosqich Agentlik, Vazirlik Tanlovning ikkinchi (viloyat) bosqichi uchun nazorat materiallarini tayyorlash 1-mayga qadar 8- Agentlik, Tanlovning ikkinchi (viloyat) 1-iyunga 28 bosqich Vazirlik, vazirlik va idoralar bosqichini o‘tkazish va g‘oliblarni aniqlash qadar 9- bosqich Agentlik, Vazirlik xalqaro hamkor tashkilotlar Tanlovning uchinchi (respublika) bosqichi uchun nazorat materiallarini tayyorlash 1-avgustga qadar 10- bosqich Agentlik, Vazirlik, xalqaro hamkor tashkilotlar, vazirlik va idoralar Tanlovning uchinchi (respublika) bosqichini o‘tkazish va g‘oliblarni aniqlash 1-sentabrga qadar 29 XULOSA Interfaol ta’lim tizimini amalga oshirish jarayonida ko’ngildagidek o’qitish va tarbiyalash haqida gap borar ekan, bunday g’oyat murakkab va ko’p qirrali vazifani faqat yuksak malaka va pedagogik mahoratga ega bo’lgan o’qituvchi kadrlar bilangina amalga oshirish mumkinligini ta’kidlash lozim. “Tayyorlanayotgan mutaxassislarga real iqtisodiyot tarmoqlari va sohalaridagi mavjud talabga alohida e’tibor bergan holda, o’sib kelayotgan yosh avlodga ta’lim va tarbiya berish sohasidagi moddiy-texnika bazasini yanada mustahkamlash, undan oqilona va samarali foydalanishni ta’minlash, davlat standartlari, o’quv dasturlari va o’quv-uslubiy adabiyotlarni takomillashtirish”, - degan edi Prezidentimiz “Barkamol avlod yili” Davlat dasturida. Darhaqiqat, bugungi kunda ta’lim tizimini takomillashtirish uchun pedagog kadrlarning imkoniyatlarini oshirishga katta talablar qo’yilyapti. Ta’lim va tarbiya jarayoni ta’sirchanligining yanada yuksak bo’lishi o’qituvchining ilmiy salohiyatiga, yoshlar oldidagi obro’siga, shaxsiy sifatlariga, ilmiy iste’dodiga, ta’lim sohasidagi tajriba va mahorati hamda o’quvchi bilan o’rnatilgan do’stona munosabatiga bog’liqdir. O’qituvchining kasbiy fazilatlari: o’z sohasining puxta bilimdoni bo’lish, hunar sirlarini sodda usulda o’rgata olish, hayotiy tajribalari asosida tarbiyalovchilik, shogirdlar ehtiyojlari va yutuq-kamchiliklarini idrok eta oluvchanlik, nutq madaniyatiga ega bo’lish shaxsiy namuna bo’la olishlik va shu kabilar. M е n o`zimning yozgan kurs ishimda chizmachilik va geometriya fan olimpiadasi haqidagi umumiy tushunchalarni bayon etdim, loyiha ishlash usullarini misollar k е ltirish bilan yoritdim. Shu bilan birga chizmalarga doir bir n е chta misollarni ko`rsatdim. M е n o`z yozgan kurs ishimda oldimga qo`ygan maqsadimga erishdim deb o'ylayman. 30 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR 1. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “O‘zbekiston respublikasi xalq ta’limi tizimini 2030-yilgacha rivojlantirish kontseptsiyasini tasdiqlash to‘g‘risida”gi Farmoni 29.04.2019- yildagi PF-5712-son. 2. O zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning Oliyʻ Majlisga Murojaatnomasi. 25.01.2020 yil. 3. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Iqtidorli yoshlarni aniqlash va yuqori malakali kadrlar tayyorlashning uzluksiz tizimini tashkil etish chora- tadbirlari to‘g‘risida” 2019-yil 3- maydagi PQ-4306-son qarori. 4. G.A.Shaxmurova, I.T.Azimov, U.E.Raxmatov. “Biologiyadan masala va mashqlar yechish” (Sitologiya va genetika asoslari) o quv qo‘llanma. Toshkent - ʻ 2020 yil. 5. A.Zikiryayev, A.To‘xtayev, I.Azimov, N.Sonin. Umumiy o‘rta ta’lim muassasalarining 9- sinfi darsligi. Toshkent – 2019 yil. 6. A. G‘ а fur о v, A. Abduk а rim о v, J. То lip о v а , О . Ish а nkul о v, М . Um а r а liyev а , I. Abdur ах mon о v а . Umumiy o‘rta ta’lim muassasalarining 10-sinfi darsligi. Toshkent – 2017 yil. Elektron resurslar: 1. www.edu.uz 2. http://www.my.gov.uz 3. http://www.pedagog.uz 4. http://www.referat.uz 5. http://www.ziyonet.uz 6. http://www.fayllar.org 31

Geometriya va chizmachilikdan olimpiadalarga tayyorlashning ilmiy metodologik asoslari

Sotib olish