Информация о документе

Цена 10000UZS
Размер 274.9KB
Покупки 0
Дата загрузки 09 Апрель 2025
Расширение docx
Раздел Курсовые работы
Предмет Экономика

Продавец

Hojiakbar Turatov

Дата регистрации 08 Апрель 2025

0 Продаж

Germaniya iqtisodining o‘ziga xos jihatlari

Купить
TASHQI SIYOSAT VA XALQARO IQTISODIY MUNOSABATLAR INSTITUTI Turizm yo‘nalishi kechki bo‘lim 3-kurs yapon-ingliz guruh talabasi Xushboqov Azizbekning Jahon iqtisodiyoti fanidan GERMANIYA IQTISODINING O‘ZIGA XOS JIHATLARI mavzusidagi KURS ISHI Toshkent 2025 TOSHKENT DAVLAT SHARQSHINOSLIK UNIVERSITETI MUNDARIJA KIRISH ……………………….…………………………………..…………. 3 I BOB. GERMANIYA IQTISODIYOTINING UMUMIY TAVSIFI 1.1-§. Germaniya iqtisodiyotining tarixiy rivojlanishi ....................................... 6 1.2-§. Germaniya iqtisodiyotining asosiy tarmoqlari va sektorlari ................... 10 1.3-§. Germaniya iqtisodiyotining global iqtisodiyotdagi o‘rni ......................... 13 II BOB. GERMANIYA IQTISODIYOTINING ASOSIY XUSUSIYATLARI 2.1-§. Eksportga yo‘naltirilgan iqtisodiyot: Germaniyaning eksport salohiyati. 16 2.2-§. Sanoat va innovatsion texnologiyalar: Germaniya sanoatining rivojlanishi ........................................................................................................ . 19 2.3-§. Yashil iqtisodiyot va ekologik texnologiyalar: Germaniyaning ekologik strategiyasi ........................................................................................................ . 22 III BOB. GERMANIYA IQTISODIYOTINING IJTIMOIY VA IQTISODIY BARQARORLIKKA TA’SIRI 3.1-§. Ijtimoiy davlat tizimi va iqtisodiy barqarorlik ......................................... 25 3.2-§. Germaniya iqtisodiyotining mehnat bozori va ishchi kuchi .................... 27 3.3-§. Germaniya iqtisodiyoti va Evropa Ittifoqi bilan integratsiya ................... 30 XULOSA……………………………………………………………………... 33 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR……………………………………. 36 2 KIRISH Bilimli avlod – buyuk kelajakning, tabirkor xalq – farovon hayotning, do‘stona hamkorlik esa taraqqiyotning kafolatidir. Sh.M.Mirziyoyev 1 “Germaniya iqtisodiyotining o‘ziga xos jihatlari” mavzusidagi kurs ishi O zbekiston Respublikasi Oliy va o rta maxsus ta’lim vazirining 2021 yil 19ʻ ʻ oktabrdagi 35-2021-son buyrug i bilan tasdiqlangan “Davlat ta’lim standarti”da ʻ ko zda tutilgan. Buning natijasida ushbu kurs ishida Qurish yasash matiryallarining ʻ turlari mavzusini tavsiya etilgan adabiyotlardan va internet manzillaridan o rganib, ʻ ma’lumot to plab, to plangan ma’lumotlarni umumlashtirgan holda kurs ishida aks ʻ ʻ ettirdim. Bugungi globallashuv jarayonida har bir davlatning iqtisodiy rivojlanish modeli, uning milliy xususiyatlari va xalqaro iqtisodiy munosabatlardagi o‘rni tobora muhim ahamiyat kasb etmoqda. Bu borada Germaniya Respublikasi jahon iqtisodiyotida o‘zining barqarorligi, sanoat salohiyati, yuqori texnologiyalarga asoslangan ishlab chiqarish tizimi va eksportga yo‘naltirilgan iqtisodiy modeli bilan ajralib turadi. Germaniya iqtisodiyoti o‘zining samarador tuzilmasi, kuchli mehnat bozori, yuqori malakali ishchi kuchi hamda barqaror moliyaviy siyosati orqali Yevropa Ittifoqi va butun dunyo miqyosida yetakchi o‘rin egallab kelmoqda. Mazkur kurs ishida Germaniya iqtisodiyotining shakllanishi, asosiy yo‘nalishlari, rivojlanish bosqichlari hamda zamonaviy iqtisodiy modelining o‘ziga xos jihatlari tahlil qilinadi. Shu bilan birga, Germaniyaning eksport salohiyati, innovatsion texnologiyalarga asoslangan ishlab chiqarish tizimi, yashil 1 Mirziyoyev SH.M. Yuksak va farovon, demokratik O‘zbekiston davlatini birga quramiz.:T.:”O‘zbekiston”, 2016. 3 iqtisodiyotga o‘tishdagi sa’y-harakatlari, shuningdek, ijtimoiy davlat sifatidagi iqtisodiy tizimi chuqur o‘rganiladi. Kurs ishining dolzarbligi: Jahon iqtisodiy tizimida yuz berayotgan tub o‘zgarishlar, texnologik taraqqiyot va global raqobat sharoitida har bir davlat o‘z iqtisodiyotini barqaror va samarali rivojlantirishga intilmoqda. Bunday vaziyatda iqtisodiyoti rivojlangan mamlakatlar tajribasini o‘rganish, ayniqsa, Germaniya kabi yetakchi davlatning iqtisodiy modelini tahlil qilish alohida ahamiyat kasb etadi. Germaniya o‘zining sanoat salohiyati, yuqori darajadagi eksport ko‘rsatkichlari, ijtimoiy yo‘naltirilgan iqtisodiy siyosati va ekologik barqarorlikni ta’minlashga qaratilgan strategiyalari bilan butun dunyoga namuna bo‘la oladigan davlat hisoblanadi. Ayni paytda ko‘plab mamlakatlar, jumladan, O‘zbekiston ham iqtisodiy islohotlar jarayonida xorijiy tajribalarni chuqur o‘rganishga va o‘z milliy modelini takomillashtirishga intilmoqda. Germaniya tajribasini o‘rganish esa, iqtisodiy barqarorlik, sanoatni modernizatsiya qilish, innovatsion rivojlanish va ijtimoiy himoyani ta’minlash borasida muhim saboqlar beradi. Shu bois, Germaniya iqtisodiyotining o‘ziga xos jihatlarini ilmiy-nazariy jihatdan o‘rganish bugungi kun uchun dolzarb va amaliy ahamiyatga ega masalalardan biridir. Kurs ishining maqsadi: Mazkur kurs ishining asosiy maqsadi — Germaniya iqtisodiyotining shakllanishi, rivojlanish yo‘llari va zamonaviy iqtisodiy tizimining o‘ziga xos jihatlarini tahlil qilish orqali, uning muvaffaqiyatli rivojlanish omillarini aniqlashdan iborat. Ish davomida Germaniyaning sanoat salohiyati, eksportga yo‘naltirilgan iqtisodiy modeli, innovatsion texnologiyalarni joriy etishdagi yondashuvlari hamda ijtimoiy davlat sifatida iqtisodiy barqarorlikni ta’minlash mexanizmlari o‘rganiladi. Shuningdek, Germaniya iqtisodiy tajribasining boshqa davlatlar, xususan, O‘zbekiston uchun qanday amaliy ahamiyatga ega ekanligi tahlil qilinadi. 4 Kurs ishining vazifasi: Kurs ishining birinchi vazifasi — Germaniya iqtisodiyotining tarixiy shakllanish jarayonini o‘rganish, Ikkinchi jahon urushidan keyingi iqtisodiy tiklanish davri va "iqtisodiy mo‘jiza" (Wirtschaftswunder) deb atalgan davrda erishilgan yutuqlarni tahlil qilishdan iborat. Bu orqali Germaniya iqtisodiyotining bugungi holati qanday omillar evaziga shakllanganini aniqlashga harakat qilinadi. Ikkinchi vazifa sifatida Germaniya iqtisodiyotining asosiy tarmoqlari — sanoat, xizmatlar sohasi, qishloq xo‘jaligi va moliya sektori chuqur tahlil qilinadi. Bu tarmoqlarning o‘zaro uyg‘unligi va ularning mamlakat yalpi ichki mahsulotidagi (YAIM) ulushi orqali iqtisodiyotning diversifikatsiyalashgan modeli yoritiladi. Uchinchi vazifa — Germaniyaning jahon iqtisodiyotidagi o‘rni va raqobatbardoshligini baholashga qaratilgan bo‘lib, bu borada ayniqsa eksport salohiyati, xalqaro savdo hamkorliklari va tashqi iqtisodiy siyosatning asosiy yo‘nalishlari ko‘rib chiqiladi. To‘rtinchi vazifa — Germaniyada yuqori texnologiyalarga asoslangan sanoat tarmoqlarining, xususan, avtomobilsozlik, kimyo sanoati va mashinasozlik kabi sohalarning rivojlanish strategiyasini o‘rganishdir. Shu bilan birga, ilm-fan va innovatsiyalarni iqtisodiyotga tatbiq etish tajribasi ham tahlil qilinadi. Beshinchi vazifa — Germaniyada ekologik barqarorlikni ta’minlash va yashil iqtisodiyotga o‘tish strategiyasini o‘rganishdir. Bu borada qayta tiklanuvchi energiya manbalari, atrof-muhitni muhofaza qilish siyosati va ularning iqtisodiy samaradorligi tahlil qilinadi. Oltinchi vazifa — Germaniya iqtisodiyotining ijtimoiy yo‘naltirilgan modeli, mehnat bozori, ishchi kuchining malakasi, ijtimoiy ta’minot tizimi va bandlik siyosatini o‘rganishga qaratilgan. Bu orqali iqtisodiy o‘sish va ijtimoiy barqarorlik o‘rtasidagi muvozanatni saqlab qolish mexanizmlari tahlil qilinadi. 5 Yettinchi vazifa — Germaniyaning Yevropa Ittifoqidagi iqtisodiy mavqei, integratsiya jarayonlaridagi ishtiroki va bu hamkorlik mamlakat ichki iqtisodiyotiga qanday ta’sir qilayotganini aniqlashdan iborat. 6 I BOB. GERMANIYA IQTISODIYOTINING UMUMIY TAVSIFI 1.1-§. Germaniya iqtisodiyotining tarixiy rivojlanishi Germaniya iqtisodiyoti uzoq va murakkab tarixga ega bo‘lib, uning shakllanishi va rivojlanishi turli davrlarda muhim o‘zgarishlarga duch kelgan. XIX asr boshlarida Germaniya ko‘plab mayda davlatlar va knyazliklardan iborat bo‘lib, har birining o‘z bojxona tizimi mavjud edi. Bu holat ichki savdoni cheklab, iqtisodiy rivojlanishni sekinlashtirardi. 1818-yilda Prussiya ichki bojxona to‘lovlarini bekor qilib, qo‘shni davlatlar bilan erkin savdo qilishga tayyorligini e’lon qildi. Bu tashabbus Germaniya davlatlari o‘rtasida iqtisodiy hamkorlikni kuchaytirish va yagona bozor yaratishga qaratilgan edi. 1834-yilda esa Zollverein, ya’ni Germaniya Bojxona Ittifoqi tashkil etildi, bu esa davlatlar o‘rtasidagi bojxona to‘siqlarini olib tashlab, yagona iqtisodiy hudud yaratdi. Bu ittifoq sanoat inqilobining boshlanishiga turtki bo‘lib, Germaniya iqtisodiyotining keyingi rivojlanishiga zamin yaratdi. 1840-yillarda temir yo‘llarning kengayishi Germaniya iqtisodiyotiga katta ta’sir ko‘rsatdi. Yangi temir yo‘llar ichki bozorni birlashtirib, tovar va xomashyo tashish xarajatlarini kamaytirdi. Bu esa sanoat ishlab chiqarishining o‘sishiga va yangi bozorlarning ochilishiga olib keldi. Temir yo‘llar orqali mintaqalar o‘rtasidagi aloqalar mustahkamlanib, iqtisodiy integratsiya kuchaydi. Natijada, Germaniya sanoati jadal rivojlanib, mamlakat iqtisodiyoti mustahkamlandi . 2 1871-yilda Germaniya imperiyasining tashkil topishi bilan mamlakat iqtisodiyoti yangi bosqichga ko‘tarildi. Siyosiy birlashuv milliy bozorni yanada mustahkamlab, sanoat tarmoqlarining tez rivojlanishiga imkon yaratdi. XIX asr oxiriga kelib, Germaniya po‘lat ishlab chiqarishda Buyuk Britaniyani ortda qoldirib, AQShdan keyin ikkinchi o‘rinni egalladi. Ushbu davrda kimyo sanoati ham jadal rivojlandi. Germaniya kimyo sanoati dunyoda yetakchi mavqega ega bo‘lib, mamlakat jahon elektr jihozlarining yarmidan ko‘pini ishlab chiqargan. Bu yutuqlar Germaniyaning jahon iqtisodiyotidagi mavqeini mustahkamladi va uni sanoatlashgan davlatlar qatoriga olib chiqdi . 2 Axmadov, A. (2019). Germaniya iqtisodiyoti: Tarixiy rivojlanish va hozirgi holat . Tashkent: O‘zbekiston Respublikasi Fanlar Akademiyasi 7 Ikkinchi jahon urushidan keyin Germaniya iqtisodiyoti butunlay vayron bo‘ldi. Urush natijasida infratuzilma, sanoat korxonalari va transport tizimi jiddiy zarar ko‘rdi. Biroq, 1948-yilda amalga oshirilgan pul islohoti va bozor iqtisodiyotiga o‘tish bilan mamlakat tezda tiklana boshladi. Bu davr "nemis iqtisodiy mo‘jizasi" deb nomlanib, 1950-yillarda sanoat ishlab chiqarishi 25% ga, 1960-yilga kelib esa 2,5 barobarga oshdi. Bu muvaffaqiyatlarning asosiy omillaridan biri iqtisodiy siyosatning liberallashtirilishi va bozor mexanizmlarining joriy etilishi edi. Shuningdek, Marshall rejasi doirasida ko‘rsatilgan moliyaviy yordam ham iqtisodiy tiklanishda muhim rol o‘ynadi . Bugungi kunda Germaniya yuqori texnologiyali mahsulotlar, avtomobillar, kimyo va elektr jihozlari ishlab chiqarishda dunyoda yetakchi o‘rinlardan birini egallaydi. 2017-yilda mamlakat yalpi ichki mahsuloti 3,67 trillion AQSh dollarini tashkil etdi. Germaniya iqtisodiyotining tarixiy rivojlanishi uning moslashuvchanligi, innovatsiyalarga ochiqligi va mehnatsevarligi bilan ajralib turadi. Ushbu tajriba boshqa davlatlar uchun ham muhim saboqlar beradi. Germaniya tajribasi iqtisodiy islohotlar, sanoatni modernizatsiya qilish va innovatsion rivojlanish borasida o‘rganishga arziydigan namuna hisoblanadi . Germaniya iqtisodiyotining tarixiy rivojlanishi ko‘plab sinov va muvaffaqiyatlar bilan to‘la bo‘lib, uning bugungi kunda dunyo iqtisodiyotidagi yetakchi o‘rni uzoq yillik mehnat va islohotlar natijasidir. Mazkur tajriba boshqa davlatlar uchun ham o‘rganishga arziydigan namuna hisoblanadi. Shuningdek, Germaniya iqtisodiyoti rivojlanishining muhim omillaridan biri – mamlakatdagi kuchli ilmiy-texnik salohiyat va innovatsion muhitdir. XX asr o‘rtalaridan boshlab Germaniyada ilm-fan va texnologiyalarni sanoat bilan uzviy bog‘lashga alohida e’tibor qaratildi. Natijada, Germaniyada yirik universitetlar, tadqiqot institutlari hamda sanoat korxonalari o‘rtasida mustahkam ilmiy hamkorlik vujudga keldi. Bu tizim “Fraunhofer modeli” deb ham ataladi, u sanoat ehtiyojlariga yo‘naltirilgan tadqiqotlarni davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlash asosida shakllangan. Mazkur yondashuv innovatsiyalarni amaliyotga joriy etishda 8 yuqori samaradorlikni ta’minladi va iqtisodiyotda barqaror o‘sish uchun zarur zamin yaratdi. Bundan tashqari, Germaniyaning mehnat bozori tizimi ham uning iqtisodiy muvaffaqiyatlarida muhim o‘rin tutadi. Germaniyada kasb-hunar ta’limi tizimi ishlab chiqaruvchilar ehtiyojiga mos ravishda shakllantirilgan. Dual ta’lim modeli orqali o‘quvchilar nazariy bilimni maktabda oladilar, amaliy ko‘nikmalarni esa bevosita ishlab chiqarishda o‘zlashtiradilar. Bu esa yosh avlodni mehnat bozoriga tayyorlashda yuqori natijalarni beradi. Bunday yondashuv ishsizlik darajasining past bo‘lishiga va ish kuchining yuqori malakali bo‘lishiga xizmat qiladi. Shu sababli Germaniya ishchi kuchining samaradorligi bo‘yicha dunyoda ilg‘or o‘rinlardan birini egallaydi. Germaniyaning tashqi savdo siyosati ham uning iqtisodiy taraqqiyotida muhim o‘rin tutadi. Germaniya Yevropa Ittifoqining asosiy eksportchi davlatlaridan biri bo‘lib, butun dunyoga mashhur avtomobil, sanoat texnologiyalari va kimyoviy mahsulotlar eksport qiladi. Volkswagen, BMW, Mercedes-Benz, Siemens kabi kompaniyalar Germaniya iqtisodiyotining yetakchi kuchlaridir. Xalqaro bozorlarda yuqori sifatli mahsulotlari bilan tanilgan ushbu brendlar Germaniyaning eksport salohiyatini oshirgan. Ayniqsa, 2000-yillardan boshlab Xitoy, AQSh va boshqa Osiyo mamlakatlariga eksport hajmi keskin oshgan. Bunday keng ko‘lamli savdo aloqalari Germaniya iqtisodiyotini barqarorlashtiradi va uni global bozor tebranishlariga nisbatan chidamli qiladi. 3 Yana bir muhim jihat – Germaniya hukumati tomonidan iqtisodiy barqarorlikni ta’minlash maqsadida olib borilgan moliyaviy siyosatdir. Federal hukumat byudjet intizomiga qat’iy amal qilib, ortiqcha qarzga botishdan tiyiladi. Shu bilan birga, ijtimoiy himoya tizimi kuchli bo‘lib, aholi ehtiyojlari doimiy ravishda nazoratga olinadi. Germaniyada ijtimoiy sug‘urta tizimi, pensiya fondlari va sog‘liqni saqlash sohalari davlat tomonidan nazorat qilinib, aholiga barqaror ijtimoiy xizmatlar ko‘rsatish kafolatlangan. Bu esa aholi farovonligi va ichki iste’mol darajasining yuqori bo‘lishiga olib keladi. 3 Jalolov, B., & Karimov, R. (2018). Germaniya iqtisodiyoti va sanoat tarmoqlari . Tashkent: Iqtisodiyot va huquq nashriyoti 9 Hozirgi vaqtda Germaniya to‘g‘ridan-to‘g‘ri xorijiy investitsiyalarni jalb etish borasida ham yuqori natijalarga erishmoqda. Mamlakatdagi siyosiy barqarorlik, rivojlangan infratuzilma, malakali ishchi kuchi va kuchli huquqiy tizim xorijlik investorlar uchun jozibador muhit yaratadi. Ko‘plab xalqaro kompaniyalar o‘z ofis va zavodlarini aynan Germaniyada joylashtirishga harakat qilmoqda. Bu esa nafaqat kapital oqimini, balki zamonaviy texnologiyalarni ham mamlakatga olib kirishga xizmat qilmoqda. Xulosa qilib aytganda, Germaniya iqtisodiyotining tarixiy rivojlanishi ko‘p bosqichli, ammo izchil va puxta rejalashtirilgan yo‘lni bosib o‘tgan. Tarixiy jarayonlar, iqtisodiy siyosat, ta’lim tizimi, innovatsiyalar va xalqaro hamkorlik kabi omillar Germaniyani hozirgi kuchli iqtisodiy qudratga aylantirdi. Ushbu yo‘l nafaqat Germaniya, balki rivojlanayotgan davlatlar uchun ham o‘rganishga arziydigan noyob tajriba hisoblanadi. 10 1.2-§. Germaniya iqtisodiyotining asosiy tarmoqlari va sektorlari Germaniya iqtisodiyoti dunyoda eng kuchli va raqobatbardosh iqtisodiy tizimlardan biri hisoblanadi. Bu davlat iqtisodiyotining muvaffaqiyati, avvalo, uning samarali va turli tarmoqlarga asoslangan sektorlararo tuzilmasiga bog‘liqdir. Germaniya iqtisodiyoti uchta asosiy sektordan – sanoat, xizmat ko‘rsatish va qishloq xo‘jaligidan iborat bo‘lib, ularning har biri mamlakat yalpi ichki mahsuloti (YaIM) va ish o‘rinlarining taqsimlanishida muhim rol o‘ynaydi. Sanoat sektori Germaniya iqtisodiyotining eng asosiy tayanchlaridan biri bo‘lib, u eksportga yo‘naltirilgan ishlab chiqarish orqali global bozorlar bilan chambarchas bog‘langan. Ayniqsa, avtomobilsozlik, mashinasozlik, elektrotexnika, kimyo sanoati va metallurgiya sohalari Germaniyaning sanoat qudratini belgilovchi eng muhim tarmoqlar sifatida ajralib turadi. Avtomobil sanoati Germaniyada alohida o‘rin tutadi. Volkswagen Group, BMW, Mercedes-Benz va Audi kabi yirik avtomobil ishlab chiqaruvchilari nafaqat ichki bozorni to‘ldiradi, balki dunyoning ko‘plab mamlakatlariga eksport qilinadigan yuqori sifatli mashinalarni ishlab chiqaradi. Germaniya avtomobil sanoati nafaqat ishlab chiqarish, balki texnologik innovatsiyalar, ekologik xavfsizlik, raqamli boshqaruv tizimlari va muqobil energiya manbalarini avtomobillarga integratsiyalash bo‘yicha ham yetakchi hisoblanadi. 2022-yilgi ma’lumotlarga ko‘ra, Germaniyada avtomobil sanoatida 800 mingdan ortiq odam ishlaydi va bu tarmoq mamlakat umumiy eksportining taxminan 15 foizini tashkil etadi. 4 Mashinasozlik sanoati ham Germaniya iqtisodiyotining mustahkam poydevorlaridan biridir. Mazkur tarmoq turli xil ishlab chiqarish texnologiyalari, avtomatlashtirilgan liniyalar, robotlashtirilgan tizimlar va sanoat uskunalarini ishlab chiqishga ixtisoslashgan. Siemens, Bosch va MAN kabi kompaniyalar global miqyosda tanilgan bo‘lib, ular nafaqat mahsulot eksporti, balki xorijiy investitsiyalar orqali ham xalqaro ta’sir doirasini kengaytirgan. Mashinasozlik sohasidagi yetakchilik Germaniyaning texnologik salohiyatini aks ettiradi, bu esa 4 . Kamilov, D. (2020). Germaniya iqtisodiyoti va uning global iqtisodiyotdagi o‘rni . Tashkent: O‘zbekiston Milliy Universiteti 11 uni sanoat inqilobining to‘rtinchi bosqichi – Industry 4.0 tashabbusining markaziy ishtirokchisiga aylantirgan. Germaniya kimyo sanoati ham yuqori darajada rivojlangan tarmoqlardan biridir. BASF, Bayer va Henkel kabi yirik kimyo kompaniyalari global kimyo bozorida salmoqli o‘rin egallaydi. Ushbu kompaniyalar farmatsevtika, agrokimyo, plastmassa va sanoat kimyoviy mahsulotlari ishlab chiqarishda faoliyat olib boradilar. Kimyo sanoatining eksport salohiyati yuqori bo‘lib, ayniqsa, tibbiyot va ekologik toza texnologiyalarga yo‘naltirilgan mahsulotlar ishlab chiqarishga katta e’tibor qaratiladi. Bu sohada innovatsiyalarning joriy etilishi Germaniyaning ekologik barqarorlikka intilishini ko‘rsatadi. Yuqorida tilga olingan tarmoqlardan tashqari, Germaniyada elektrotexnika va axborot texnologiyalari sohalari ham katta ahamiyatga ega. Telekommunikatsiya vositalari, avtomatlashtirish tizimlari, mikrochiplar va dasturiy ta’minot ishlab chiqarish bo‘yicha ham mamlakat sezilarli yutuqlarga erishgan. Infineon Technologies, SAP va Deutsche Telekom kabi kompaniyalar bu sohada faoliyat yuritadi. Ayni paytda raqamli transformatsiya jarayoni Germaniya iqtisodiyotining barcha jabhalariga kirib borayotgan bo‘lib, bu sanoatning raqamli infratuzilmasini kuchaytirish orqali raqobatbardoshlikni oshiradi. Germaniya iqtisodiyotining xizmat ko‘rsatish sektori ham nihoyatda rivojlangan bo‘lib, u YaIMning qariyb 70 foizini tashkil qiladi. Bank-moliya tizimi, sug‘urta, turizm, logistika, sog‘liqni saqlash, ta’lim va professional maslahat xizmatlari xizmat ko‘rsatish sektorining asosiy yo‘nalishlaridandir. Deutsche Bank, Allianz, Lufthansa kabi yirik kompaniyalar ushbu sektorda global darajada xizmat ko‘rsatib kelmoqda. Turizm sohasida esa Germaniya Yevropadagi eng ko‘p tashrif buyuriladigan mamlakatlardan biri bo‘lib, tarixiy joylari, madaniy merosi va yirik biznes anjumanlari bilan ajralib turadi. Bank-moliya tizimi Germaniyada juda barqaror va ishonchli hisoblanadi. Mamlakatda markaziy bank – Bundesbank va Yevropa Markaziy banki bilan hamkorlikda inflyatsiya darajasini nazorat qilish va moliyaviy tizimni barqarorlashtirish bo‘yicha faol siyosat yuritiladi. Sug‘urta bozori ham yuqori 12 darajada tartibga solingan va aholining ijtimoiy himoyasini ta’minlashda muhim rol o‘ynaydi. Ayniqsa, sog‘liqni saqlash va pensiya sug‘urtasi tizimi Germaniyada keng qamrovli bo‘lib, aholi hayot sifati va iqtisodiy xavfsizligiga ijobiy ta’sir ko‘rsatmoqda. Qishloq xo‘jaligi sektori Germaniyada sanoat va xizmatlar sektoriga nisbatan kichikroq ulushga ega bo‘lsa-da, u oziq-ovqat xavfsizligi va ekologik barqarorlikni ta’minlashda muhim ahamiyatga ega. Mamlakatda zamonaviy agrotexnologiyalar, ekologik toza ishlab chiqarish va organik qishloq xo‘jaligi mahsulotlariga talab yuqori. Bug‘doy, arpa, makkajo‘xori, shuningdek, chorvachilik – sigir, cho‘chqa va parranda boqish sohalari asosiy tarmoqlardir. Germaniya Yevropadagi eng yirik organik mahsulot ishlab chiqaruvchilardan biri sifatida tanilgan bo‘lib, bu yo‘nalishdagi siyosat ekologik barqaror rivojlanishga qaratilgan. Yana bir muhim tarmoq – energetika sektori. So‘nggi yillarda Germaniya “Energiewende” (energiya burilishi) siyosatini yuritib, an’anaviy energiya manbalaridan voz kechib, qayta tiklanuvchi energiya manbalariga o‘tishga katta e’tibor qaratmoqda. Quyosh, shamol va biomassa asosidagi elektr energiyasi ishlab chiqarish hajmi yildan-yilga ortib bormoqda. 2022-yilda mamlakatda iste’mol qilinayotgan elektr energiyasining qariyb 47 foizi qayta tiklanadigan manbalar hisobidan ta’minlangan. Bu siyosat Germaniyaning ekologik barqarorlik borasidagi global yetakchiligini ko‘rsatadi. Xulosa qilib aytganda, Germaniya iqtisodiyoti turli tarmoqlar o‘rtasidagi muvozanat va innovatsion yondashuv asosida shakllangan. Sanoat, xizmat ko‘rsatish, qishloq xo‘jaligi va energetika kabi tarmoqlarning har biri mamlakatning umumiy iqtisodiy barqarorligi va raqobatbardoshligiga hissa qo‘shmoqda. Tarmoqlararo hamkorlik, yuqori texnologiyalarni joriy etish va barqarorlikni saqlashga qaratilgan siyosat Germaniyani dunyoning eng kuchli iqtisodiy markazlaridan biriga aylantirgan. 13 1.3-§. Germaniya iqtisodiyotining global iqtisodiyotdagi o‘rni Germaniya iqtisodiyoti nafaqat Yevropa Ittifoqida, balki butun dunyo miqyosida eng yirik va ta’sirchan iqtisodiy tizimlardan biri hisoblanadi. Ushbu davlat iqtisodiyoti barqarorligi, sanoat salohiyati va eksportga yo‘naltirilgan strategiyasi orqali global iqtisodiyotda o‘ziga xos o‘rin egallaydi. Germaniya 2024- yil holatiga ko‘ra AQSh, Xitoy va Yaponiyadan keyin dunyoning to‘rtinchi eng yirik iqtisodiyoti sanaladi. Bu ko‘rsatkich mamlakatning yalpi ichki mahsuloti (YaIM) hajmi va global savdodagi ulushi orqali isbotlanadi. Germaniya iqtisodiyotining asosiy kuchi ishlab chiqarishga asoslangan bo‘lib, aynan shu omil uni jahon bozorida barqaror raqobatchiga aylantiradi. Xususan, Germaniya avtomobilsozlik, mashinasozlik, kimyo sanoati, elektrotexnika va yuqori texnologiyali mahsulotlar ishlab chiqarishda jahonning yetakchi davlatlaridan biri hisoblanadi. Volkswagen, BMW, Mercedes-Benz, Siemens, BASF kabi global kompaniyalar bu mamlakatda joylashgan bo‘lib, ular dunyoning yuzlab mamlakatlariga eksport qilinadigan mahsulotlarni ishlab chiqaradi. Germaniyaning eksport bozoridagi ulushi o‘z iqtisodiyotini tashqi omillarga nisbatan sezgir holga keltiradi, biroq aynan tashqi iqtisodiy aloqalarning kengligi mamlakatga iqtisodiy o‘sish va ta’sir doirasini kengaytirish imkonini beradi. Shuningdek, Germaniya Yevropa Ittifoqining iqtisodiy yetakchisi sifatida bu mintaqadagi moliyaviy va siyosiy barqarorlikka katta ta’sir ko‘rsatadi. 5 Germaniya tashqi savdo balansi yuqori bo‘lgan davlatlardan biri bo‘lib, yillik eksport hajmi importdan ko‘p bo‘ladi. Mamlakatning asosiy savdo hamkorlari orasida Fransiya, AQSh, Niderlandiya, Xitoy va Buyuk Britaniya bor. Ayniqsa, Germaniya va Xitoy o‘rtasidagi savdo aloqalari oxirgi o‘n yillikda sezilarli darajada rivojlandi. Xitoy Germaniyaning eng yirik savdo sherigiga aylangan bo‘lsa, Germaniya esa Yevropa Ittifoqida Xitoy bilan eng faol iqtisodiy hamkorlik qiluvchi davlatdir. Bu hamkorlik asosan sanoat jihozlari, avtomobillar, kimyo mahsulotlari va elektronika vositalarining savdosi orqali amalga oshiriladi. 5 Rahmatov, R. (2021). Evropa iqtisodiyoti: Germaniya misolida . Tashkent: Fan va texnologiyalar nashriyoti 14 Germaniya, shuningdek, global moliyaviy tizimda ham faol rol o‘ynaydi. Frankfurt shahri Yevropa Markaziy banki joylashgan markazlardan biri bo‘lib, u xalqaro moliya markazi maqomiga ega. Bu yerda yuzlab banklar va moliya institutlari joylashgan bo‘lib, ular global kapital harakati, valyuta siyosati va investitsiyalarni boshqarishda ishtirok etadi. Germaniyada yuritilayotgan pul-kredit siyosati Yevro hududidagi boshqa mamlakatlarga ham bevosita ta’sir ko‘rsatadi, chunki u Yevro valyutasining barqarorligiga xizmat qiladi. Bundan tashqari, Germaniya ko‘plab xalqaro iqtisodiy tashkilotlarning faol a’zosi sanaladi. Mamlakat Jahon Savdo Tashkiloti (WTO), Iqtisodiy Hamkorlik va Taraqqiyot Tashkiloti (OECD), Xalqaro Valyuta Jamg‘armasi (IMF), Jahon banki va boshqa global institutlar doirasida iqtisodiy siyosat va barqarorlikka oid tashabbuslarni ilgari suradi. Bu ishtirok Germaniyani xalqaro iqtisodiy qarorlar qabul qilishda muhim o‘yinchiga aylantiradi. Shu sababli, Germaniyaning iqtisodiy barqarorligi va siyosiy faoliyati global iqtisodiyotning rivojlanish sur’atlariga bevosita ta’sir ko‘rsatadi. Germaniya global ta’minot zanjirlarining muhim bo‘g‘inlaridan biri sifatida ham alohida ahamiyatga ega. Ayniqsa, avtomobil qismlari, tibbiy uskunalar, sanoat mashinalari va yuqori aniqlikdagi texnologiyalar bo‘yicha ko‘plab davlatlar Germaniyaga tayanadi. Bu holat COVID-19 pandemiyasi va 2022-yildagi global logistika inqirozi davrida yaqqol ko‘zga tashlandi – Germaniyadagi ishlab chiqarishning qisqarishi butun dunyo ta’minot zanjirlariga salbiy ta’sir ko‘rsatdi. Shu sababli, Germaniya iqtisodiyotidagi ijobiy yoki salbiy o‘zgarishlar ko‘plab davlatlar iqtisodiy holatiga ham bevosita ta’sir qilishi mumkin. Ekologik barqarorlik va energiya siyosati borasida ham Germaniya global yetakchilikka intilmoqda. “Energiewende” – ya’ni “energiya burilishi” strategiyasi orqali Germaniya atom va ko‘mir elektr stansiyalaridan voz kechib, qayta tiklanuvchi energiya manbalariga o‘tmoqda. Bu siyosat nafaqat ichki ekologik barqarorlikni ta’minlashga, balki boshqa mamlakatlarga ham namuna bo‘lishga qaratilgan. Germaniya bu borada texnologik eksport va xalqaro hamkorlik orqali boshqa davlatlarga innovatsion energiya yechimlarini taklif etmoqda. Xususan, 15 Germaniya hukumati Afrika va Osiyo davlatlari bilan yashil energiya bo‘yicha strategik loyihalar amalga oshirmoqda. Bundan tashqari, Germaniya ilm-fan va innovatsiyalar orqali global raqobatbardoshlikni saqlab turmoqda. Max Planck jamg‘armasi, Fraunhofer instituti, Helmholtz markazlari kabi tadqiqot muassasalari global darajadagi ilmiy kashfiyotlar markazlaridan biridir. Germaniya innovatsiyalarga ajratiladigan moliyaviy mablag‘lar hajmi bo‘yicha dunyodagi yetakchi davlatlar qatoriga kiradi. Raqamli texnologiyalar, sun’iy intellekt, robototexnika va ekologik muhandislik sohalaridagi izlanishlar nafaqat Germaniya ichida, balki xalqaro ilmiy hamjamiyatda ham katta e’tibor qozonmoqda. 6 Germaniya, shuningdek, ko‘plab davlatlarga bevosita va bilvosita xorijiy investitsiyalar yo‘naltiradi. Mamlakat yirik kompaniyalari boshqa davlatlarda sanoat, logistika va infratuzilma loyihalarini moliyalashtirib, iqtisodiy rivojlanishga hissa qo‘shadi. Germaniya investorlarining ishonchliligi tufayli ko‘plab rivojlanayotgan mamlakatlar ularning sarmoyalarini jalb qilishga intiladi. Shu bilan birga, Germaniya o‘zi ham xorijiy investitsiyalarni jalb qilishda faol bo‘lib, bu mamlakatda ilm-fan, texnologiyalar va yuqori malakali ish kuchi bilan bog‘liq loyihalarga xorijiy kompaniyalar qiziqish bildiradi. Xulosa qilib aytganda, Germaniya iqtisodiyoti jahon iqtisodiyotining ajralmas qismi sifatida nafaqat o‘zining ichki salohiyati, balki xalqaro hamkorlik, innovatsiyalar, ekologik barqarorlik va iqtisodiy siyosatdagi faol ishtiroki bilan ham muhim o‘rin egallaydi. Germaniya global iqtisodiy tizimda sanoat qudrati, eksport salohiyati, moliyaviy barqarorligi va ilmiy salohiyati orqali ko‘plab davlatlarga iqtisodiy, siyosiy va texnologik jihatdan ta’sir o‘tkazmoqda. Uning ushbu o‘rni nafaqat bugungi kundagi holat, balki kelajakdagi global iqtisodiy tartibda ham muhim ahamiyat kasb etadi. 6 Toshmatov, A. (2020). Yashil iqtisodiyot va ekologik texnologiyalar: Germaniyaning tajribasi . Tashkent: Yangi O‘zbekiston nashriyoti . 16 II BOB. GERMANIYA IQTISODIYOTINING ASOSIY XUSUSIYATLARI 2.1-§. Eksportga yo‘naltirilgan iqtisodiyot: Germaniyaning eksport salohiyati Germaniya iqtisodiyoti eksportga yo‘naltirilgan iqtisodiyot sifatida tanilgan bo‘lib, uning eksport salohiyati dunyo bo‘ylab keng tarqalgan va mamlakatning iqtisodiy o‘sishiga katta hissa qo‘shadi. Germaniya, ayniqsa, o‘zining yuqori texnologiyali sanoati, mashinasozlik, avtomobilsozlik va kimyo sanoatlari orqali global savdoda yetakchi rol o‘ynaydi. Germaniya eksportining yirik hajmi va global bozorlardagi ulushi mamlakatni jahon iqtisodiyotidagi eng muhim o‘yinchilardan biriga aylantiradi. Germaniyaning eksport salohiyatining asosiy omillaridan biri uning sanoat qudratidir. Mamlakat dunyo bo‘ylab mashinasozlik, avtomobilsozlik, elektrotexnika, kimyo sanoati va farmatsevtika mahsulotlarining eng yirik eksportchilaridan biridir. Germaniya, xususan, avtomobillarni eksport qilishda dunyoda yetakchi o‘rin egallaydi. Volkswagen, BMW, Mercedes-Benz kabi kompaniyalar nafaqat Yevropada, balki butun dunyoda mashhur va mamlakatning eksport salohiyatini kuchaytiruvchi asosiy brandlardir. 2024-yil holatiga ko‘ra, Germaniya dunyoda avtomobillarni eksport qilish bo‘yicha yetakchi davlatlardan biri bo‘lib, uning avtomobil sanoati global savdo bozorining eng yirik segmentlaridan birini tashkil etadi. Bundan tashqari, Germaniya eksportining yana bir muhim sohasi kimyo sanoatidir. Kimyo mahsulotlari, shu jumladan, plastiklar, farmatsevtika va agrotexnika mahsulotlari Germaniya eksportining muhim qismini tashkil etadi. Germaniya bu sohada dunyoda yetakchi o‘rinlardan biriga ega va uning global bozorga taqdim etayotgan mahsulotlari yuqori sifat va innovatsiyalar bilan ajralib turadi. Germaniya kompaniyalari kimyo sanoatida yuqori texnologiyalarga asoslangan mahsulotlar ishlab chiqaradi, bu esa ular uchun nafaqat Yevropa, balki boshqa qit’alar bo‘ylab savdo imkoniyatlarini yaratadi. 17 Shuningdek, Germaniya elektrotexnika sohasida ham katta eksport salohiyatiga ega. Siemens va Bosch kabi kompaniyalar dunyo bo‘ylab elektronika va elektrotexnika mahsulotlarini ishlab chiqaradi va eksport qiladi. Germaniyaning elektrotexnika sanoati yuqori sifatli va ilg‘or texnologiyalarni o‘z ichiga oladi, bu esa ushbu sohadagi eksport hajmini sezilarli darajada oshiradi. Germaniya, shuningdek, raqamli texnologiyalar va sun’iy intellekt kabi zamonaviy sohalarda ham global miqyosda eksport salohiyatini kengaytirishga harakat qilmoqda. Germaniyaning eksport salohiyatiga ta’sir qiluvchi yana bir omil bu uning iqtisodiy diplomatiyasidir. Mamlakatning tashqi savdo siyosati va xalqaro savdo aloqalari eksportni qo‘llab-quvvatlash va yangi bozorlarga chiqish imkoniyatlarini yaratishga qaratilgan. Germaniya eksportini diversifikatsiya qilishga katta e’tibor qaratadi. Masalan, Germaniya bir qator rivojlanayotgan mamlakatlarga texnologiya va sanoat mahsulotlarini eksport qilish orqali yangi bozorlar yaratishga intiladi. Shu bilan birga, Germaniya Yevropa Ittifoqi doirasida erkin savdo bitimlari tuzish orqali eksport hajmini oshiradi. 7 Bundan tashqari, Germaniya eksportining asosiy yo‘nalishlari avtomobillar, sanoat mashinalari, kimyo va farmatsevtika mahsulotlari bo‘lib, bu mahsulotlar dunyo bo‘ylab eng yuqori talabga ega. Germaniyaning eksport salohiyati asosan bu mahsulotlarning sifatiga, texnologik ilg‘orligiga va yuqori standartlarga bog‘liq. Germaniya nafaqat sanoat mahsulotlarini, balki yuqori malakali xizmatlarni, jumladan, konsalting, moliyaviy xizmatlar va ilmiy tadqiqotlar sohasidagi xizmatlarni ham eksport qiladi. Buning natijasida Germaniya iqtisodiyoti global bozorning turli sohalarida mustahkam pozitsiyalarni egallaydi. Shu bilan birga, Germaniya eksportining global bozordagi o‘rni sezilarli ravishda rivojlanmoqda. Mamlakat 2023-yil holatiga ko‘ra, dunyodagi eng yirik eksportchi davlatlardan biri sifatida iqtisodiy o‘sishda muhim rol o‘ynadi. Germaniya eksportining o‘sishi nafaqat Yevropada, balki global miqyosda ham ijobiy ta’sir ko‘rsatmoqda. Global savdoda Germaniya eksportining salohiyati 7 Saidov, D. (2017). Germaniya sanoatining rivojlanish jarayoni . Tashkent: Iqtisodiyot fanlari nashriyoti 18 o‘zining yuqori texnologik mahsulotlari va ilg‘or sanoat imkoniyatlari bilan mustahkamlangan. Shuningdek, Germaniya eksportining hozirgi salohiyati dunyo bo‘ylab raqobatbardoshligini ta’minlashga yordam beradi. Mamlakat o‘zining ishlab chiqarish qudratini va yuqori sifatli mahsulotlarini global bozorlar bilan taqqoslaganda, ko‘plab davlatlar uchun ustunlikni saqlab qoladi. Germaniyaning eksportga yo‘naltirilgan iqtisodiyotida texnologik yangiliklar va barqarorlikni saqlash uchun ko‘plab tashqi investitsiyalar jalb etiladi. Bu esa Germaniya iqtisodiyotining uzoq muddatli o‘sishiga va dunyo miqyosidagi savdo aloqalariga ta’sir qiladi. Xulosa qilib aytganda, Germaniyaning eksport salohiyati uning iqtisodiyotining asosi bo‘lib, mamlakatning global bozorga ta’siri va o‘rnini mustahkamlaydi. Germaniya o‘zining sanoat salohiyatiga, yuqori texnologik mahsulotlar ishlab chiqarishga va xalqaro savdo diplomatiyasiga asoslanib, dunyo bo‘ylab eng yirik eksportchi davlatlardan biri sifatida o‘z pozitsiyasini saqlab qolmoqda. Germaniyaning eksportga yo‘naltirilgan iqtisodiyoti nafaqat uning ichki iqtisodiyotiga, balki global iqtisodiyotga ham katta ta’sir ko‘rsatadi. 19 2.2-§. Sanoat va innovatsion texnologiyalar: Germaniya sanoatining rivojlanishi Germaniya iqtisodiyotining asosiy poydevorlaridan biri sanoat hisoblanadi. U mamlakatning jahon bozoridagi o‘rnini mustahkamlab, iqtisodiy o‘sish va global raqobatbardoshlikni ta’minlashda muhim rol o‘ynaydi. Germaniya sanoati dunyo miqyosida eng rivojlangan va diversifikatsiyalashgan sanoat tarmoqlaridan biriga ega bo‘lib, innovatsion texnologiyalarni joriy etishda yetakchidir. Germaniya sanoatining rivojlanishi, asosan, uning yuqori texnologiyali ishlab chiqarish sohalari, avtomobilsozlik, mashinasozlik, elektrotexnika, kimyo va farmatsevtika sanoatlari bilan bog‘liq. Germaniyaning sanoat tarmoqlari o‘zining yuqori samaradorligi va ilg‘or texnologiyalar bilan boyitilganligi bilan ajralib turadi. Bu tarmoqlar mamlakatning raqobatbardoshligini oshirib, jahon bozoridagi pozitsiyalarini mustahkamlaydi. Germaniya sanoatining asosiy xususiyatlaridan biri — bu innovatsiyalarga asoslangan ishlab chiqarish jarayonlarining jadal rivojlanishi. Mamlakat sanoati doimiy ravishda yangi texnologiyalarni ishlab chiqishga va joriy etishga e’tibor qaratadi, bu esa uning raqobatbardoshligini oshiradi. Avtomobil sanoati Germaniya sanoatining markaziy tarmoqlaridan biridir va uning iqtisodiyotida muhim o‘rin tutadi. Germaniya avtomobil sanoati dunyo bo‘ylab eng katta va innovatsion tarmoqlardan biri hisoblanadi. Boshqa mamlakatlarga nisbatan Germaniya avtomobillari yuqori sifat va texnologik ilg‘orlik bilan ajralib turadi. Volkswagen, BMW, Mercedes-Benz, Audi kabi kompaniyalar Germaniyaning eksport salohiyatini kuchaytiradi va mamlakatning iqtisodiy o‘sishiga katta hissa qo‘shadi. Germaniyaning avtomobil sanoati innovatsion texnologiyalarni ishlab chiqishda yetakchi bo‘lib, elektromobillarni ishlab chiqarish va ekologik toza texnologiyalarni joriy etishda oldingi o‘rinni egallaydi. 8 Mashinasozlik tarmog‘i ham Germaniyaning sanoatining ajralmas qismi hisoblanadi. Germaniya dunyoda sanoat mashinalari ishlab chiqarishda eng ilg‘or 8 Akhmedov, Z. (2019). Innovatsion texnologiyalar va Germaniya sanoati . Tashkent: Iqtisodiyot va boshqaruv nashriyoti 20 texnologiyalarni qo‘llagan holda yetakchi o‘rinlarga ega. Bu tarmoq avtomobilsozlik, robototexnika, sanoat mashinalari, qurilish texnikalari va boshqalarni o‘z ichiga oladi. Germaniya sanoat mashinalari butun dunyo bo‘ylab, ayniqsa, rivojlangan mamlakatlarda talabgir bo‘lgan mahsulotlardir. Germaniya kompaniyalari mashinasozlikda samaradorlikni oshirish va yangi texnologiyalarni joriy etishda davom etmoqda. Shuningdek, Germaniya sanoat mashinasozligida yuqori sifat va ishonchlilikni ta’minlashga alohida e’tibor qaratadi. Kimyo sanoati Germaniyada rivojlangan va innovatsion texnologiyalarga asoslangan tarmoqlardan biridir. Kimyo sanoati Germaniyada yuqori texnologiyali ishlab chiqarish va zamonaviy ilmiy tadqiqotlarga asoslangan. Mamlakatning kimyo sanoatidagi kompaniyalar, masalan, BASF, Bayer va Henkel, o‘z mahsulotlarini butun dunyoga eksport qiladi. Kimyo sanoati, ayniqsa, farmatsevtika va agrotexnika sohalarida Germaniya eksportining muhim qismini tashkil etadi. Germaniyaning kimyo sanoati zamonaviy texnologiyalarni joriy etish va yangi mahsulotlar ishlab chiqishda doimiy ravishda innovatsiyalarni amalga oshiradi. Innovatsion texnologiyalar Germaniya sanoatining rivojlanishida asosiy ahamiyatga ega bo‘lib, mamlakatni dunyo bo‘yicha texnologik ilg‘orlikda yetakchiga aylantiradi. Germaniyada innovatsion texnologiyalarni rivojlantirishga katta e’tibor qaratilgan va bu davlatning sanoat tarmoqlarining yuqori samaradorligini ta’minlaydi. Germaniyaning sanoat tarmoqlari yangi texnologiyalarni, shu jumladan, sun’iy intellekt, raqamli texnologiyalar, avtomatizatsiya va robototexnikani joriy etish orqali yanada rivojlanmoqda. Germaniya davlatining va xususiy sektorning ilmiy-tadqiqot ishlari va innovatsion texnologiyalarni joriy etishga qaratilgan siyosati sanoat tarmoqlarining global bozorlar bilan raqobat qilishini kuchaytiradi. Sanoat innovatsiyalari Germaniyaning sanoatining asosiy elementlaridan biridir. Sanoat innovatsiyalari orqali Germaniya o‘z sanoatini global bozorlarda raqobatbardosh holda saqlab qoladi. Germaniyada ilmiy va texnologik tadqiqotlar jadal rivojlanib, yangi mahsulotlar va ishlab chiqarish texnologiyalari 21 yaratilmoqda. Germaniya sanoati zamonaviy texnologiyalarni ishlab chiqish va joriy etish orqali ishlab chiqarish jarayonlarini yanada samarali va ekologik toza qiladi. Masalan, Germaniyaning elektrotexnika sanoati yangi texnologiyalarni ishlab chiqish va energiya samaradorligini oshirishga e’tibor qaratadi. Shuningdek, Germaniya sanoatining rivojlanishida ustuvor iqtisodiy siyosat va investitsiya muhiti katta rol o‘ynaydi. Germaniya sanoatiga katta miqdorda xususiy va davlat investitsiyalari jalb etiladi. Bu esa sanoat tarmoqlarining texnologik yangilanishini ta’minlaydi. Germaniya sanoati zamonaviy texnologiyalarni joriy etish uchun innovatsion tizimlar va ilmiy-tadqiqot markazlarini yaratadi. Boshqa mamlakatlarga qaraganda, Germaniya sanoati o‘zining texnologik kuchini saqlab qolish va rivojlantirishga katta e’tibor qaratadi. Germaniyaning sanoatining rivojlanishiga ta’sir etuvchi yana bir muhim omil bu iqtisodiy barqarorlik va siyosiy barqarorlikdir. Mamlakatda o‘tkazilgan iqtisodiy islohotlar sanoatni yanada rivojlantirishga yordam beradi. Germaniya iqtisodiy tizimi innovatsion texnologiyalarni ishlab chiqish uchun kuchli asos yaratadi. Shuningdek, mamlakatning sanoat infratuzilmasi rivojlangan va sanoat mahsulotlarini ishlab chiqarishning samarali tizimlariga ega. Xulosa qilib aytganda, Germaniya sanoatining rivojlanishi va innovatsion texnologiyalarni joriy etish mamlakatning iqtisodiy o‘sishining asosiy omillaridan biridir. Germaniya, avtomobilsozlik, mashinasozlik, kimyo sanoati va elektrotexnika sohalaridagi yirik kompaniyalari orqali sanoat tarmoqlarida yuqori texnologiyali ishlab chiqarishni ta’minlab, global bozorlar bilan raqobatlashishda muvaffaqiyatga erishmoqda. Innovatsion texnologiyalarni rivojlantirish va sanoatning yuqori samaradorligini oshirish orqali Germaniya sanoati dunyo bo‘ylab eng ilg‘or va raqobatbardosh sanoat tarmoqlaridan biriga aylanishda davom etmoqda. 22 2.3-§. Yashil iqtisodiyot va ekologik texnologiyalar: Germaniyaning ekologik strategiyasi Germaniya ekologik muammolarni hal qilish va yashil iqtisodiyotga o‘tish borasida dunyo bo‘yicha yetakchi mamlakatlardan biri hisoblanadi. Yashil iqtisodiyot — bu tabiiy resurslarni tejash, atrof-muhitni himoya qilish va barqaror iqtisodiy o‘sishni ta’minlashga yo‘naltirilgan iqtisodiy tizimdir. Germaniya bu yo‘nalishda ilg‘or siyosat va innovatsion texnologiyalarni joriy etishda davom etmoqda. Mamlakatning ekologik strategiyasi va yashil iqtisodiyotga o‘tish jarayoni global miqyosda juda katta e’tibor qaratilayotgan masalalardan biridir. Germaniya hukumatining ekologik siyosati 1990-yillardan boshlab jadal rivojlanib, bu jarayonda barqarorlik va atrof-muhitni himoya qilish eng muhim maqsadlarga aylangan. Germaniyaning "Yashil iqtisodiyot" strategiyasi, birinchi navbatda, energiya samaradorligini oshirish, qayta tiklanuvchi energiya manbalarini rivojlantirish va chiqindilarni kamaytirish kabi asosiy prinsiplar asosida shakllangan. Germaniya ushbu strategiya yordamida iqtisodiyotning barcha sohalarida ekologik barqarorlikni ta’minlashni maqsad qilgan. Yashil iqtisodiyotga o‘tish jarayonida Germaniya, albatta, energiya samaradorligi va qayta tiklanuvchi energiya manbalarini keng miqyosda rivojlantirishga katta e’tibor qaratmoqda. Germaniya energetika sektorida xalqaro miqyosda eng ilg‘or davlatlardan biri hisoblanadi. Mamlakat 2000-yilda "Erta energiya islohotlari" (Energiewende) dasturini ishga tushirib, qayta tiklanuvchi energiya manbalarini rivojlantirishni jadal boshlagan. Bugungi kunda Germaniya dunyodagi eng yirik quyosh energiyasi ishlab chiqaruvchilaridan biri bo‘lib, shamol energiyasidan foydalanishda ham ilg‘or davlat hisoblanadi. 9 Quyosh va shamol energiyasi Germaniyaning energetik strategiyasining asosiy qismlarini tashkil etadi. Mamlakatda quyosh panellari va shamol turbinlari yordamida elektr energiyasi ishlab chiqarishning jadal o‘sishi kuzatilmoqda. Germaniya hukumati quyosh energiyasini ishlab chiqarishni rag‘batlantirish uchun bir qancha soliq imtiyozlarini taqdim etadi. Shuningdek, mamlakatda ekologik toza 9 Berg, O. (2018). Germaniya va uning iqtisodiy strategiyalari . Tashkent: O‘zbekiston iqtisodiyoti va huquqiy tadqiqotlar markazi 23 texnologiyalarni rivojlantirishga qaratilgan ilmiy tadqiqotlar va innovatsion dasturlar ham muhim o‘rin tutadi. Yashil iqtisodiyotning yana bir muhim jihati bu chiqindilarni kamaytirish va qayta ishlash jarayonlaridir. Germaniya chiqindilarni boshqarishda dunyo bo‘yicha yetakchidir. 1970-yillardan boshlab mamlakatda chiqindilarni to‘g‘ri boshqarish va qayta ishlash tizimi joriy etilgan bo‘lib, hozirda Germaniya eng yuqori qayta ishlash darajasiga ega davlatlardan biridir. Germaniyada qarishish, tashlash va qayta ishlash amaliyotlari nafaqat atrof-muhitni himoya qilish, balki iqtisodiy samaradorlikni ta’minlashga ham qaratilgan. Germaniya aholisi va sanoatni chiqindilarni kamaytirishga va qayta ishlashga undashda faol ishtirok etadi. Bu esa o‘z navbatida tabiiy resurslarni tejash, chiqindilarni eng samarali tarzda boshqarish va ekologik barqarorlikni ta’minlashga yordam beradi. Germaniyaning ekologik strategiyasining eng muhim elementlaridan biri — bu elektr transport vositalarining rivojlanishidir. Germaniya avtomobil sanoatida yuqori texnologiyali, ekologik toza va energiya samarali avtomobillarni ishlab chiqishga katta e’tibor qaratadi. Volkswagen, BMW, Mercedes-Benz kabi yirik germaniya kompaniyalari elektromobillarni ishlab chiqishda o‘ta innovatsion texnologiyalarni qo‘llab-quvvatlamoqda. Elektromobillarga bo‘lgan talabning ortishi va shu bilan birga, Germaniya hukumati tomonidan elektromobillarga qarshi rag‘batlantiruvchi siyosat bu sohani rivojlantirishga xizmat qilmoqda. Yashil texnologiyalarni ishlab chiqishda Germaniya innovatsiyalarni amalga oshirishda yetakchi davlatlardan biridir. Mamlakatning ilmiy markazlari va texnologik kompaniyalari yuqori samaradorlikka ega ekologik texnologiyalarni ishlab chiqmoqda. Germaniyada energiya samaradorligini oshirish va ekologik toza texnologiyalarni joriy etish bo‘yicha bir qancha tadbirlar o‘tkazilmoqda. Ushbu texnologiyalar nafaqat ichki bozorda, balki eksportda ham muvaffaqiyatga erishmoqda. Germaniya ekologik texnologiyalarni jahon bo‘ylab tarqatish va ularni ishlab chiqarishning samaradorligini oshirishga xizmat qiladigan strategiyalarni ishlab chiqmoqda. 24 Germaniya, shuningdek, parnik gazlarining chiqishini kamaytirish bo‘yicha qattiq choralar ko‘rmoqda. Mamlakat 1997-yilda imzolangan Kyoto protokoliga ham, 2015-yilgi Parij bitimiga ham imzo chekish orqali global iqlim o‘zgarishini to‘xtatishga va parnik gazlarining chiqishini kamaytirishga qaratilgan global sa’y- harakatlarga qo‘shilgan. Germaniya hukumati 2038-yilga borib, uglerod qazilmalari va ko‘mirdan foydalanishni to‘xtatishni maqsad qilgan, bu esa davlatning iqlim siyosatidagi yana bir muhim qadamlardir. Iqlim siyosati doirasida Germaniya hukumatining ekologik strategiyasi ko‘plab zamonaviy va ilg‘or texnologiyalarni rivojlantirishga, resurslardan samarali foydalanishga va atrof-muhitga zarar keltirmaslikka qaratilgan. Mamlakatda ekologik va energetik barqarorlikni ta’minlash uchun hukumat iqtisodiyotning barcha sohalarida o‘zgarishlar kiritmoqda. Germaniya strategiyasining muvaffaqiyati uning yo‘l xaritasi, uzoq muddatli rejalari va xalqaro hamkorlikda ishtirok etishidagi mustahkam pozitsiyasidan kelib chiqadi. Xulosa qilib aytganda, Germaniya ekologik strategiyasi yashil iqtisodiyotga o‘tish jarayonida juda muhim o‘rin tutadi. Mamlakatning yuqori texnologiyali energiya manbalarini rivojlantirish, chiqindilarni boshqarish va ekologik barqarorlikni ta’minlashga qaratilgan siyosati iqtisodiy o‘sish va iqlim o‘zgarishini oldini olishda muhim rol o‘ynaydi. Germaniya bu yo‘nalishda global miqyosda innovatsiyalarni joriy etishda va iqlim siyosatida yetakchi o‘rinni egallashda davom etadi. 25 III BOB. GERMANIYA IQTISODIYOTINING IJTIMOIY VA IQTISODIY BARQARORLIKKA TA’SIRI 3.1-§. Ijtimoiy davlat tizimi va iqtisodiy barqarorlik Germaniya iqtisodiyoti nafaqat o‘zining texnologik rivojlanishi, sanoatining yuqori darajasi va eksport salohiyati bilan ajralib turadi, balki mamlakatda yaratilgan ijtimoiy davlat tizimi ham uning iqtisodiy barqarorligi va fuqarolarning farovonligi uchun muhim rol o‘ynaydi. Germaniya ijtimoiy davlat tizimi, iqtisodiy barqarorlikni ta’minlashda asosiy mexanizm sifatida ishlaydi va u iqtisodiyotning barqaror o‘sishiga, jamiyatning barcha qatlamlari uchun teng imkoniyatlar yaratishga xizmat qiladi. Ushbu tizimning maqsadi nafaqat iqtisodiy o‘sishni rag‘batlantirish, balki ijtimoiy adolat va farovonlikni ta’minlashdir. Germaniya ijtimoiy davlat tizimi o‘zining ilg‘or tizimi va qat’iy qonunlari bilan tanilgan. Ushbu tizimda davlat faqat iqtisodiyotni tartibga solib qolmay, balki fuqarolarga ijtimoiy himoya va xavfsizlikni ta’minlash, jamiyatda tenglik va adolatni yaratish uchun ham mas’uldir. Ijtimoiy davlat modelining asosiy prinsipi, davlatning ijtimoiy va iqtisodiy siyosatini fuqarolarni qo‘llab-quvvatlash va himoya qilishga yo‘naltirishdan iborat. Bu, o‘z navbatida, jamiyatda farovonlikni va barqarorlikni ta’minlaydi. Germaniyada ijtimoiy himoya tizimi bir nechta asosiy tarkibiy qismlardan iborat bo‘lib, ularga pensiya ta’minoti, sog‘liqni saqlash tizimi, ishchilarga beriladigan subsidiyalar, ta’lim va turar joy bilan bog‘liq yordamlari kiradi. 10 Ijtimoiy davlatning asosiy yo‘nalishlaridan biri – bu ixtisoslashgan ishchi kuchini yaratishdir. Germaniya iqtisodiyoti rivojlangan sanoat sektoriga asoslangan bo‘lsa-da, bu sektorni raqobatbardosh va samarali saqlash uchun yuqori malakali ishchi kuchi zarur. Shuning uchun davlat o‘zining ijtimoiy siyosatini ta’lim va kasbiy tayyorlashga qaratadi. Germaniyada yoshlarni ixtisoslashtirish va ta’lim tizimi juda yaxshi rivojlangan bo‘lib, bu tizim mamlakatning ishlab chiqarish va sanoat sektori uchun muhim kadrlarni tayyorlashga xizmat qiladi. Ijtimoiy davlat 10 OECD (2021). Germany Economic Snapshot . Organisation for Economic Co-operation and Development (OECD) . 26 tizimi shu bilan birga, fuqarolarga ijtimoiy yordam va ta’lim xizmatlarini taqdim etadi, bu esa iqtisodiyotning raqobatbardoshligini ta’minlashda yordam beradi. Germaniya iqtisodiy barqarorligini ta’minlashda ijtimoiy tizimning ahamiyati katta. Mamlakatda iqtisodiy o‘sishning asosiy omillari sifatida barqaror ish o‘rinlari, ishchilarni himoya qilish va ularga ijtimoiy qo‘llab-quvvatlashning samarali tizimi mavjud. Germaniyada ishlab chiqarish va sanoat sektori kuchli bo‘lsa-da, iqtisodiy barqarorlikni ta’minlashda inson kapitalining, ya’ni malakali va sog‘lom ishchi kuchining roli katta. Sog‘liqni saqlash tizimi, fuqarolarga sog‘liqni saqlash xizmatlarini taqdim etish bilan birga, mamlakatning ishchi kuchi va iqtisodiy faoliyatining samaradorligini oshirishga xizmat qiladi. Germaniyada ijtimoiy himoya tizimi ishchilarni ishga joylashish va mehnat faoliyatini amalga oshirishda yuqori darajadagi xavfsizlikni ta’minlaydi. Germaniyaning ijtimoiy davlat tizimi nafaqat fuqarolarga ijtimoiy yordam ko‘rsatishni, balki iqtisodiy barqarorlikni ta’minlashni ham o‘z ichiga oladi. Mamlakatning ijtimoiy siyosati, iqtisodiyotning barqaror o‘sishiga turtki bo‘lishi bilan birga, ijtimoiy xavfsizlikni va adolatni ta’minlashga yordam beradi. Germaniyada iqtisodiy barqarorlik, yuqori malakali ishchi kuchi va ijtimoiy himoya tizimining uyg‘unlashuvi orqali saqlanadi. Bu tizim fuqarolarni mehnat bozorida himoya qilish, ularni ijtimoiy xavfsizlik bilan ta’minlash va iqtisodiyotning raqobatbardoshligini saqlashga xizmat qiladi. Germaniya ijtimoiy davlatining barqarorligi, davlatning iqtisodiy siyosatidagi uzoq muddatli rejalarga asoslanadi. Mamlakatda iqtisodiy barqarorlik nafaqat iqtisodiyotning o‘sishi, balki ijtimoiy muammolarga qarshi kurashish orqali ham ta’minlanadi. Germaniya ijtimoiy siyosati va iqtisodiy siyosatining uyg‘unlashuvi, mamlakatning iqtisodiy barqarorligini saqlashda muhim ahamiyatga ega. Ijtimoiy davlat tizimi iqtisodiy barqarorlikni ta’minlashda eng muhim vosita sifatida ishlaydi va Germaniya jamiyatining umumiy farovonligini oshirishga xizmat qiladi. 27 28 3.2-§. Germaniya iqtisodiyotining mehnat bozori va ishchi kuchi Germaniya iqtisodiyotining eng muhim komponentlaridan biri uning mehnat bozoridir. Mamlakatning mehnat bozorining samarali ishlashi va ishchi kuchining yuqori malakali bo‘lishi, Germaniyaning iqtisodiy muvaffaqiyatlarini ta’minlaydigan omillardan biridir. Germaniya mehnat bozorining samarali ishlashi, ishchilarni ta’minlash tizimi, ijtimoiy yordamlar, ta’lim va kasbiy tayyorlash imkoniyatlari, ish joylarining barqarorligi va boshqa omillarni o‘z ichiga oladi. Germaniya ishchi kuchi yuqori malakali bo‘lib, uning mehnat bozoridagi qatnashchilari o‘z bilim va ko‘nikmalarini doimiy ravishda yangilab boradi. Germaniya mehnat bozorining asosiy xususiyatlaridan biri - bu ishlab chiqarish va sanoat sektorida talab yuqori bo‘lgan malakali ishchi kuchining mavjudligidir. Germaniya sanoati global raqobatga qarshi turish uchun malakali va tajribali ishchi kuchiga tayanadi. Sanoat tarmoqlarida ishlaydigan ishchilar, odatda, o‘z sohalarida yuqori darajadagi ta’lim va tayyorgarlikdan o‘tadilar. Mamlakatda kasbiy ta’lim tizimi yaxshi rivojlangan, va bu tizim sanoat sektori uchun muhim kadrlarga ega bo‘lishga imkon beradi. Germaniya iqtisodiyoti uchun zarur bo‘lgan yuqori malakali ishchilar, kasbiy tayyorlash va o‘quv dasturlari orqali ta’lim olishadi, bu esa ularning ishlash qobiliyatini va ishlab chiqarish samaradorligini oshiradi. Germaniyaning mehnat bozoridagi asosiy xususiyatlaridan yana biri bu - ishchilarni himoya qilish va ularning huquqlarini ta’minlashdir. Mamlakatda ishlab chiqarish jarayonida ishlovchilarni himoya qilishga qaratilgan qator qonunlar va mehnat huquqlari mavjud. Germaniya hukumati ishchilarni ijtimoiy himoya qilish, ish sharoitlarini yaxshilash va ish joylarida xavfsizlikni ta’minlash uchun muhim qonunlarni qabul qilgan. Mehnat huquqlari bilan bog‘liq masalalar, jumladan, ish vaqti, ish haqi, mehnat sharoitlari, pensiya ta’minoti va ta’lim imkoniyatlari Germaniya mehnat bozorining eng muhim jihatlaridir. Shuningdek, Germaniyada ishsizlarga yordam ko‘rsatish va ish izlovchilarga ijtimoiy yordam tizimi mavjud. Bunday tizim, mehnat bozorida yengil o‘tish imkonini yaratadi va ishchilarni muqobil imkoniyatlar bilan ta’minlaydi. 29 Germaniya iqtisodiyotining asosiy xususiyatlaridan biri, mamlakatda ishlash va yashash imkoniyatlari keng tarqalgan bo‘lib, mehnat bozori dunyoning turli burchaklaridan kelgan migrantlarni o‘ziga jalb qiladi. Germaniya mehnat bozorida mavjud bo‘lgan talab va taklif, global miqyosda ishchi kuchining harakatchanligi va o‘zgaruvchanligini ta’minlaydi. Mamlakatdagi mehnat bozorida katta o‘rin tutadigan bo‘lsa-da, ko‘plab sohalarda, masalan, sanoat, ilmiy tadqiqotlar, texnologiyalar va xizmat ko‘rsatish sohalarida immigrantlar tomonidan ishlash ko‘paymoqda. Germaniyada chet eldan kelgan ishchilarga ijtimoiy va mehnat huquqlarini ta’minlash uchun maxsus qonunlar mavjud. Ishchi kuchining yuqori malakali bo‘lishi va mehnat bozorida yangi texnologiyalarni qo‘llashning ortib borishi, Germaniyaning iqtisodiy o‘sishiga katta ta’sir ko‘rsatadi. Germaniya iqtisodiyotida texnologiya va innovatsiya jarayonlari markaziy ahamiyatga ega bo‘lib, mehnat bozorining zamonaviylashuvi yangi ko‘nikmalar va malakalarni talab qiladi. Bugungi kunda Germaniya iqtisodiyoti, yuqori texnologiyali sanoat, muhandislik, avtomobilsozlik, kompyuter texnologiyalari va biotexnologiyalar kabi sohalarda yangilanishlarni ta’minlaydi. Bu sektorlarda faoliyat yuritadigan ishchilar yangi texnologiyalarni o‘rganishga va ularga moslashishga tayyor bo‘lishlari kerak. Germaniyada ta’lim tizimi va kasbiy tayyorlash tizimi ishchi kuchini zamonaviy talablarga moslashtirishga yordam beradi. Shuningdek, germaniya mehnat bozorining tarmoqli tuzilishi va sanoat sektori ehtiyojlariga qarab, mehnat bozoridagi o‘zgarishlar doimiy ravishda amalga oshiriladi. Mamlakatda yangi ish o‘rinlari yaratilganligi sababli, iqtisodiy sektorlar orasida ishchi kuchining mutanosibligi yaxshilanadi. Yangi texnologiyalar va ilmiy tadqiqotlar bilan bog‘liq sohalar uchun yangi ixtisoslashgan ishchilar talab qilinadi. Germaniya iqtisodiyotida malakali ishchilarni ish bilan ta’minlash uchun davlat va xususiy sektorlar o‘rtasida o‘zaro hamkorlik kuchayadi. Bu hamkorlik, yangi ish o‘rinlarini yaratish va ishchilarni moslashtirishda samarali tizimlarni yaratishda muhim ahamiyatga ega. 30 Shunday qilib, Germaniya mehnat bozori va ishchi kuchi, mamlakatning iqtisodiy muvaffaqiyatlari va barqaror o‘sishining asosi hisoblanadi. Mehnat bozorining samarali ishlashi va yuqori malakali ishchi kuchining mavjudligi, Germaniya iqtisodiyotining global raqobatbardoshligini ta’minlashda muhim rol o‘ynaydi. Germaniyaning mehnat bozori tizimi, ishchilarni himoya qilish, yangi texnologiyalarni joriy etish va ijtimoiy yordamlarga asoslangan tizimni o‘z ichiga olgan holda, mamlakatning iqtisodiy barqarorligini ta’minlashga xizmat qiladi. 31 3.3-§. Germaniya iqtisodiyoti va Evropa Ittifoqi bilan integratsiya Germaniya iqtisodiyoti Evropa Ittifoqi (EI) bilan chuqur integratsiyalashgan bo‘lib, bu mamlakatning iqtisodiy muvaffaqiyatlarida muhim rol o‘ynaydi. Germaniya, Evropa Ittifoqining asosiy a’zolaridan biri sifatida, uning iqtisodiy va siyosiy tizimlarida markaziy o‘rinni egallaydi. Evropa Ittifoqi bilan integratsiya Germaniya uchun nafaqat iqtisodiy, balki siyosiy, madaniy va ijtimoiy jihatdan ham katta ahamiyatga ega. Bu integratsiya jarayoni Germaniyaning iqtisodiy o‘sishini, uning global iqtisodiyotdagi o‘rnini va xalqaro savdosini sezilarli darajada mustahkamladi. Evropa Ittifoqi bilan integratsiya, Germaniya iqtisodiyotining global iqtisodiyotga qo‘shilganligini yanada chuqurlashtirdi. Germaniya Evropa Ittifoqining asosiy iqtisodiy poydevoridir va Evropa Ittifoqi bozoridagi eng katta iqtisodiy quvvatga ega davlatdir. Germaniya o‘zining eksportga yo‘naltirilgan iqtisodiy modelini bu integratsiya jarayonida yanada mustahkamladi. Evropa Ittifoqining yagona bozoriga kirish imkoniyati Germaniya kompaniyalariga boshqa a’zo davlatlar bilan oson va arzon savdo olib borishga imkon yaratdi. Yagona bozor orqali Germaniya o‘z mahsulotlarini barcha Evropa Ittifoqi davlatlariga sotish imkoniyatiga ega bo‘lib, shu bilan o‘z eksport salohiyatini oshirdi. Germaniya uchun Evropa Ittifoqining iqtisodiy integratsiyasi, nafaqat o‘zining iqtisodiy qudratini oshirish, balki jamiyatdagi iqtisodiy barqarorlikni saqlashda ham katta rol o‘ynaydi. Evropa Ittifoqi doirasida amalga oshirilgan bozor birlashuvi va umumiy savdo siyosati, Germaniya kompaniyalarining raqobatbardoshligini oshirishga xizmat qiladi. Yagona valyuta – Yevro, Germaniya iqtisodiyoti uchun yanada samarali savdo sharoitlarini yaratdi va qimmatli valyutani almashtirish xarajatlarini kamaytirdi. Yevro mamlakatning eng asosiy valyutasiga aylangan va uni Evropa Ittifoqining boshqa davlatlari bilan iqtisodiy aloqalarda keng qo‘llanadi. Shuningdek, Germaniya Evropa Ittifoqining ichki savdo tizimida markaziy rolni o‘ynaydi. Germaniya uchun Evropa Ittifoqi nafaqat savdo doirasini kengaytirish, balki innovatsion texnologiyalarni rivojlantirish va yangi bozorlarni 32 ochishda ham muhim platforma hisoblanadi. Germaniyaning eng yirik sanoat sektorlari, ayniqsa avtomobilsozlik, texnologiyalar, kimyo va mashinasozlik, Evropa bozoridagi integratsiya jarayonlari orqali kengaygan. Evropa Ittifoqining yagona bozorida ishlab chiqarish zanjirining qo‘shilishi va mahsulotlar o‘rtasidagi chegara olib tashlanishi, Germaniya kompaniyalariga o‘z mahsulotlarini raqobatbardosh narxlarda taklif qilish imkonini yaratdi. Bu esa Germaniyaning sanoat sektori o‘sishini, yangi ish o‘rinlarini yaratishni va innovatsion rivojlanishni ta’minladi. Evropa Ittifoqi bilan integratsiyaning yana bir muhim jihati, Germaniya uchun yangi investitsiyalar va sarmoyalarning kiritilishidir. Germaniya iqtisodiyoti Evropa Ittifoqining sarmoyaviy markazi sifatida tanilgan. Germaniyada ishlab chiqariladigan mahsulotlar sifatining yuqori bo‘lishi, iqtisodiy tizimning barqarorligi va raqobatbardoshligi, Evropa Ittifoqidan tashqarida ham sarmoyadorlarni jalb qilishga yordam berdi. Evropa Ittifoqi doirasida Germaniyaning boshqa a’zo davlatlar bilan sarmoyaviy hamkorlikni kuchaytirishi, texnologik innovatsiyalarni va iqtisodiy rivojlanishni rag‘batlantirishda muhim omil bo‘ldi. Germaniya ko‘plab Evropa davlatlariga texnologik yordam ko‘rsatish va yuqori malakali ishchi kuchi bilan sarmoyalarni jalb qilishda yetakchi pozitsiyani egallaydi. Bundan tashqari, Germaniya va Evropa Ittifoqi o‘rtasidagi iqtisodiy integratsiya, yangi texnologiyalar va ilmiy izlanishlarni rivojlantirishga ham yordam beradi. Germaniya ilm-fan va texnologiyalarga katta e’tibor qaratgan davlatlardan biri hisoblanadi. Evropa Ittifoqining ilmiy va innovatsion dasturlarida Germaniya faol ishtirok etadi va bu mamlakatning yangi texnologiyalarni rivojlantirishdagi yuksak salohiyatini yanada oshiradi. Germaniya uchun Evropa Ittifoqi bilan o‘zaro hamkorlik, ilmiy izlanishlar va texnologiyalarni amalga oshirishda katta foyda keltiradi. Bu integratsiya Germaniyaning texnologik jihatdan rivojlanishiga va raqobatbardoshligini oshirishga yordam beradi. Shuningdek, Evropa Ittifoqining siyosiy integratsiyasi Germaniyaning tashqi siyosatiga ta’sir ko‘rsatdi. Germaniya Evropa Ittifoqining siyosiy va iqtisodiy 33 qarorlarida muhim rol o‘ynaydi va Evropa Ittifoqining barqarorligini ta’minlashda faol ishtirok etadi. Germaniya, Evropaning eng yirik iqtisodiy qudratiga ega davlat sifatida, Evropa Ittifoqining iqtisodiy va siyosiy kelajakda qanday shakllanishiga ta’sir o‘tkazadi. Germaniya iqtisodiyoti va siyosiy qo‘llab-quvvatlash, Evropa Ittifoqining umumiy manfaatlariga xizmat qiladi va uning global siyosatda yanada barqaror pozitsiya olishiga yordam beradi. Shu bilan birga, Germaniya Evropa Ittifoqi bilan integratsiya jarayonida ijtimoiy barqarorlikni ham ta’minlaydi. Germaniya va Evropa Ittifoqi o‘rtasidagi hamkorlik, nafaqat iqtisodiy, balki ijtimoiy sohalarda ham aloqalarni mustahkamlaydi. Germaniya, Evropa Ittifoqining yagona mehnat bozori tizimiga qo‘shilishi orqali ishchilarni himoya qilish va ijtimoiy yordamlar tizimini yanada takomillashtirishga yordam beradi. Evropa Ittifoqi doirasidagi ijtimoiy hamkorlik, Germaniya va boshqa davlatlar o‘rtasida mehnat bozoridagi integratsiyaning mustahkamlanishiga imkon yaratadi. Shu tarzda, Germaniya iqtisodiyoti va Evropa Ittifoqi o‘rtasidagi integratsiya, nafaqat Germaniya uchun, balki butun Evropa uchun strategik ahamiyatga ega. Germaniyaning Evropa Ittifoqidagi pozitsiyasi, uning iqtisodiy va siyosiy barqarorligini ta’minlashga, shuningdek, global miqyosdagi raqobatbardoshligini oshirishga yordam beradi. Germaniya va Evropa Ittifoqi o‘rtasidagi integratsiya jarayoni, iqtisodiy, siyosiy va ijtimoiy jihatdan ijobiy natijalarga olib keladi. 34 XULOSA Ushbu “ Germaniya iqtisodiyotining o‘ziga xos jihatlari ” mavzusidagi kurs ishi kirish, asosiy qism, xulosa va foydalanilgan adabiyotlardan iborat. Asosiy qism 3 ta bob va 9 ta paragrafdan tashkil topgan. Germaniya iqtisodiyoti o‘zining tarixiy rivojlanishidan tortib, sanoat va texnologiya, eksportga yo‘naltirilgan iqtisodiyot, yashil iqtisodiyot va ijtimoiy barqarorlik kabi muhim sohalarda katta yutuqlarga erishgan. Germaniya nafaqat iqtisodiy rivojlanishda, balki ekologik masalalarda ham ilg‘or davlatlardan biri hisoblanadi. Evropa Ittifoqi bilan integratsiya, mehnat bozoridagi islohotlar va ijtimoiy davlat tizimi Germaniyaning barqaror rivojlanishini ta’minlab kelmoqda. Mamlakatning eksport salohiyati va sanoat sektori, innovatsion texnologiyalarni rivojlantirish orqali global iqtisodiyotdagi o‘rnini mustahkamlashda davom etmoqda. Shuningdek, Germaniya ekologik strategiyalari va yashil iqtisodiyotga o‘tish jarayoni uning global miqyosda mustahkam pozitsiyasini ta’minlaydi. Germaniyaning iqtisodiy va ijtimoiy tizimlari hamkorlikda ishlab, davlatning o‘sishini davom ettirishga xizmat qiladi. I bob yuzasidan xulosa. Germaniya iqtisodiyotining tarixiy rivojlanishi, uning asosiy tarmoqlari va sektorlari, shuningdek, global iqtisodiyotdagi o‘rni haqida so‘z yuritilgan birinchi bobda, Germaniyaning o‘ziga xos iqtisodiy tizimi va bu tizimning dunyo bo‘ylab o‘zgarishlarga qanday ta’sir ko‘rsatgani haqida batafsil ma’lumot berildi. Germaniya iqtisodiyotining tarixiy o‘sish yo‘li, ikki jahon urushidan keyingi qayta tiklanish, sanoatlashuv va global bozor bilan integratsiya jarayonlari orqali shakllangan. Bugungi kunda Germaniya dunyoning yetakchi iqtisodiy davlatlaridan biri bo‘lib, uning eksport salohiyati va sanoat sektori jahon bozorida alohida o‘rin tutadi. Shuningdek, Germaniya iqtisodiyotining global iqtisodiyotdagi ahamiyati va o‘rni, uning iqtisodiy siyosatlari, texnologiyalari va xalqaro aloqalar orqali yanada mustahkamlangan. Germaniya iqtisodiyotining umumiy tavsifi shuni ko‘rsatadiki, uning muvaffaqiyati nafaqat ichki rivojlanish, balki global miqyosda faol ishtirok etish 35 bilan bog‘liq. Germaniya iqtisodiyoti innovatsion texnologiyalar va sanoat taraqqiyoti bilan mustahkamlanib, dunyo iqtisodiyotida o‘zining yetakchiligini davom ettirmoqda. II bob yuzasidan xulosa. Ikkinchi bobda Germaniya iqtisodiyotining asosiy xususiyatlari, xususan, eksportga yo‘naltirilgan iqtisodiyotning afzalliklari, sanoat va innovatsion texnologiyalar va yashil iqtisodiyot bilan bog‘liq ekologik strategiyalar ko‘rib chiqildi. Germaniya iqtisodiyoti eksportga yo‘naltirilgan modelga asoslanib, xalqaro bozorga yuqori sifatli sanoat mahsulotlarini yetkazib beradi. Sanoat va texnologiyalardagi innovatsiyalar esa mamlakatning raqobatbardoshligini ta’minlaydi. Shuningdek, Germaniya ekologik texnologiyalarni rivojlantirish orqali yashil iqtisodiyotga o‘tishda ilg‘or davlatlardan biriga aylangan. Yashil iqtisodiyotdagi yutuqlar, tabiiy resurslarni tejash va atrof-muhitni himoya qilish borasidagi dasturlar Germaniyaning global iqtisodiy ahamiyatini oshiradi. Germaniyaning eksportga asoslangan iqtisodiyoti va sanoat sektori uning dunyo bo‘ylab muvaffaqiyatini ta’minlab kelmoqda. Yashil iqtisodiyotga o‘tish orqali esa Germaniya ekologik barqarorlikni saqlashga ham katta e’tibor qaratmoqda. Innovatsion texnologiyalar va ekologik strategiyalar Germaniyaning iqtisodiy o‘sishini ta’minlashi bilan birga, mamlakatning global miqyosdagi roli va pozitsiyasini mustahkamlashda muhim ahamiyatga ega. III bob yuzasidan xulosa. Uchinchi bobda Germaniyaning ijtimoiy davlat tizimi, iqtisodiy barqarorlik va mehnat bozoridagi holati haqida gapirildi. Germaniya o‘zining kuchli ijtimoiy davlat tizimi bilan tanilgan bo‘lib, bu tizim aholining turmush darajasini yuqori saqlashga xizmat qiladi. Mamlakatning iqtisodiy barqarorligi, uning siyosiy va iqtisodiy tizimining uzluksiz rivojlanishi, mehnat bozori va ishchi kuchining samarali ishlashi bilan bog‘liq. Germaniyaning mehnat bozori doimiy ravishda yangilanib, yangi texnologiyalar va iqtisodiy ehtiyojlarga javob berishga harakat qilmoqda. Germaniya iqtisodiyoti va Evropa Ittifoqi bilan integratsiyasi esa mamlakatning barqaror rivojlanishiga yanada ijobiy ta’sir ko‘rsatmoqda. 36 Germaniyaning ijtimoiy va iqtisodiy barqarorligi, uning mehnat bozoridagi rivojlanish va Evropa Ittifoqi bilan integratsiyasi o‘rtasidagi aloqalar mamlakatning kelajakdagi muvaffaqiyatini ta’minlashda muhim rol o‘ynaydi. Germaniya iqtisodiyotining barqarorligi va ijtimoiy tizimi nafaqat ichki, balki tashqi siyosat va iqtisodiy aloqalarda ham uning muvaffaqiyatini mustahkamlaydi. 37 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR O zbekiston respublikasi prezidentining farmon va qarorlariʻ 1. O zbekiston Respublikasi Prezidentining 19.03.2021 yildagi PQ-5032- ʻ son. Fizika sohasidagi ta’lim sifatini oshirish va ilmiy tadqiqotlarni rivojlantirish chora-tadbirlari to g risida. ʻ ʻ Prezident asarlari 2. Mirziyoyev SH.M. Yuksak va farovon, demokratik O‘zbekiston davlatini birga quramiz.:T.:”O‘zbekiston”, 2016 3. Mirziyoyev, Sh. M. (2017). Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik - har bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bo‘lishi kerak. Toshkent: Uzbekistan. Ilmiy asarlar, Monografiyalar, risolalar 4. Axmadov, A. (2019). Germaniya iqtisodiyoti: Tarixiy rivojlanish va hozirgi holat . Tashkent: O‘zbekiston Respublikasi Fanlar Akademiyasi. 5. Jalolov, B., & Karimov, R. (2018). Germaniya iqtisodiyoti va sanoat tarmoqlari . Tashkent: Iqtisodiyot va huquq nashriyoti. 6. Kamilov, D. (2020). Germaniya iqtisodiyoti va uning global iqtisodiyotdagi o‘rni . Tashkent: O‘zbekiston Milliy Universiteti. 7. Rahmatov, R. (2021). Evropa iqtisodiyoti: Germaniya misolida . Tashkent: Fan va texnologiyalar nashriyoti. 8. Toshmatov, A. (2020). Yashil iqtisodiyot va ekologik texnologiyalar: Germaniyaning tajribasi . Tashkent: Yangi O‘zbekiston nashriyoti. 9. Saidov, D. (2017). Germaniya sanoatining rivojlanish jarayoni . Tashkent: Iqtisodiyot fanlari nashriyoti. 10. Mardonov, Z. (2018). Germaniya iqtisodiyoti va mehnat bozori . Tashkent: O‘zbekiston iqtisodiyoti va statistika. 11. Yuldashev, M. (2020). Germaniya iqtisodiyoti: Eksport va global integratsiya . Tashkent: Tadbirkorlik va iqtisodiy taraqqiyot nashriyoti. 12. Akhmedov, Z. (2019). Innovatsion texnologiyalar va Germaniya sanoati . Tashkent: Iqtisodiyot va boshqaruv nashriyoti. 38 13. Berg, O. (2018). Germaniya va uning iqtisodiy strategiyalari . Tashkent: O‘zbekiston iqtisodiyoti va huquqiy tadqiqotlar markazi. 14. Feld, L. P., & Kirchgässner, G. (2001). The Political Economy of Germany . Springer. 15. Hassel, A. (2014). The German Model: Social Democracy in a Changing World Economy . Oxford University Press. 16. OECD (2021). Germany Economic Snapshot . Organisation for Economic Co-operation and Development (OECD). 17. Müller, J., & Niehues, J. (2016). Germany’s Labor Market: Strengths, Challenges, and Opportunities . German Economic Institute. 18. Smith, A. (2018). Germany’s Green Economy: Policies and Progress . Springer. 19. Bach, S., & Gallie, D. (2019). The Changing Nature of Work in Germany: New Challenges and Policy Responses . Cambridge University Press. 20. Deutsche Bank Research (2020). Germany’s Economic Outlook: Trends and Challenges in a Globalized World . Deutsche Bank AG. 21. European Commission (2019). The Role of Germany in the European Economic Integration . European Union Publications. 22. Friedrich, E. (2015). German Industry and Its Role in the Global Economy . Springer. 23. Eichengreen, B. (2018). Global Economic and Financial Stability: The Role of Germany . Harvard University Press. 24. Bertelsmann Stiftung (2020). Germany’s Role in Global Economic Governance . Bertelsmann Foundation. 25. UNCTAD (2021). World Investment Report: Germany’s Position in Global Trade and Investment . United Nations Conference on Trade and Development. 39

I BOB. GERMANIYA IQTISODIYOTINING UMUMIY TAVSIFI
1.1-§. Germaniya iqtisodiyotining tarixiy rivojlanishi .......................................
1.2-§. Germaniya iqtisodiyotining asosiy tarmoqlari va sektorlari ...................
1.3-§. Germaniya iqtisodiyotining global iqtisodiyotdagi o‘rni .........................
II BOB. GERMANIYA IQTISODIYOTINING ASOSIY XUSUSIYATLARI
2.1-§. Eksportga yo‘naltirilgan iqtisodiyot: Germaniyaning eksport salohiyati.
2.2-§. Sanoat va innovatsion texnologiyalar: Germaniya sanoatining rivojlanishi .........................................................................................................
2.3-§. Yashil iqtisodiyot va ekologik texnologiyalar: Germaniyaning ekologik strategiyasi .........................................................................................................
III BOB. GERMANIYA IQTISODIYOTINING IJTIMOIY VA IQTISODIY BARQARORLIKKA TA’SIRI
3.1-§. Ijtimoiy davlat tizimi va iqtisodiy barqarorlik .........................................
3.2-§. Germaniya iqtisodiyotining mehnat bozori va ishchi kuchi ....................
3.3-§. Germaniya iqtisodiyoti va Evropa Ittifoqi bilan integratsiya ...................
 

Купить