Giyohvand moddalarning noqonuniy aylanishi bilan bogʻliq jinoyatlar - Юриспруденция - Курсовые работы

Информация о документе

Цена	30000UZS
Размер	240.0KB
Покупки	0
Дата загрузки	28 Февраль 2025
Расширение	doc
Раздел	Курсовые работы
Предмет	Юриспруденция

Продавец

G'ayrat Ziyayev

Дата регистрации 14 Февраль 2025

132 Продаж

Giyohvand moddalarning noqonuniy aylanishi bilan bogʻliq jinoyatlar

Купить

GIYOHVAND MODDALARNING NOQONUNIY AYLANISHI BILAN
BOG LIQ JINOYATLARʻ
MUNDARIJA
KIRISH ............................................................................................................................................ 2
......................................................................................................................................................... 4
I.BOB. GIYOHVAND MODDALARINING NOQONUNIY AYLANISHI ................................. 5
I.1.Giyohvand moddalarni ishlab chiqarish, tarqatish va iste mol qilish jarayonlari
ʼ ...................... 5
I.2. Giyohvand moddalarining noqonuniy aylanishining yo llari (savdo, transport, internet orqali
ʻ
sotish va boshqalar) ....................................................................................................................... 15
II.BOB. GIYOHVAND MODDALAR BILAN BOG LIQ JINOYATLAR
ʻ ................................ 23
II.1. Giyohvand moddalarni iste mol qilish va unga qaramlikning jinoiy oqibatlari
ʼ .................... 23
II.2. Giyohvand moddalarining noqonuniy aylanishi va unga qarshi kurashishda huquqiy va
ijtimoiy yondoshuvlarning ahamiyati ............................................................................................ 27
XULOSA ....................................................................................................................................... 33
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO YXATI
ʻ ................................................................... 35
XULOSA ................................................................................................................ 33
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO YXATI
ʻ ......................................... 35
1

KIRISH
Mavzuning dolzarbligi va zaruriyati. Giyohvand moddalar bilan bog liqʻ
jinoyatlar bugungi kunda global miqyosda eng dolzarb masalalardan biriga
aylangan. Ushbu jinoyatlar insonlar salomatligi va jamoat xavfsizligi uchun jiddiy
tahdid yaratadi. Har yili dunyo bo yicha millionlab odamlar giyohvand moddalar
ʻ
ta sirida qoladi, ularning hayoti va salomatligi zararlanishi mumkin. Shu bilan
ʼ
birga, noqonuniy giyohvand moddalar savdosi davlatlarning iqtisodiy va ijtimoiy
tizimlariga zarar yetkazadi, qonuniy iqtisodiyotga teskari ta sir ko rsatadi.
ʼ ʻ
Giyohvand moddalar bilan bog liq jinoyatlar, xususan, ularni ishlab
ʻ
chiqarish, savdo qilish va tarqatish, insonlarning ma naviy va jismoniy holatini
ʼ
buzadi, va nihoyat, jamiyatda jiddiy xavf-xatarlarni keltirib chiqaradi. Ayniqsa,
giyohvand moddalar foydalanishning o sishi, ayniqsa, yoshlar orasida bu masala
ʻ
dolzarb bo lib qolmoqda. Shuningdek, ushbu jinoyatlar bilan kurashish uchun
ʻ
davlatlar ko plab xalqaro va milliy qonunlarni ishlab chiqqan bo lsa-da, muammo
ʻ ʻ
hali to liq hal etilmagan.
ʻ
O zbekiston Respublikasi uchun bu masala alohida ahamiyatga ega, chunki
ʻ
so nggi yillarda mamlakatda giyohvand moddalar savdosi va ularni tarqatishga
ʻ
qarshi kurashish borasida bir qator qonuniy chora-tadbirlar amalga oshirilgan.
Biroq, giyohvand moddalar bilan bog liq jinoyatlar hanuzgacha davom etmoqda.
ʻ
Shu sababli, ushbu mavzuni chuqur o rganish va yanada samarali kurashish
ʻ
choralarini ishlab chiqish zarur.
Mavzuning o rganilganligi darajasi.
ʻ Giyohvand moddalar bilan bog liq ʻ
jinoyatlar mavzusi jahon bo yicha ko plab ilmiy tadqiqotlar, qonunlar, strategiyalar
ʻ ʻ
va tahlillarni o z ichiga olgan. Dunyo bo ylab BMT, Yevropa Ittifoqi, AQSH kabi
ʻ ʻ
tashkilotlar va davlatlar tomonidan bu masala yuzasidan qator yirik tadqiqotlar va
yangi qonunlar ishlab chiqilgan. O zbekiston Respublikasida ham giyohvand
ʻ
moddalar bilan bog liq jinoyatlar bo yicha bir qator qonunlar va normativ hujjatlar
ʻ ʻ
mavjud.
O zbekiston Respublikasida 2000-yillardan boshlab, giyohvand moddalar
ʻ
bilan kurashishning yangi qonuniy va profilaktik usullari ishlab chiqilgan.
2

Giyohvand moddalar savdosini to xtatish va ularning tarqalishini kamaytirishʻ
uchun mamlakatda huquqni muhofaza qiluvchi organlar faoliyatini kuchaytirish,
profilaktik tadbirlar o tkazish, shuningdek, xalqaro miqyosda hamkorlikni
ʻ
rivojlantirish masalalariga alohida e tibor qaratilgan. Shu bilan birga, jamiyatda
ʼ
giyohvand moddalar tarqalishi, ularga bog liq jinoyatlar va ularning oqibatlari
ʻ
haqida xabardorlikni oshirish muhim vazifalardan biridir.
Biroq, bu masala hali ham jiddiy tahlil va tadqiqotlarni talab etadi. Chunki
giyohvand moddalar tarqalishining sabablarini va uning jamiyatga ta sirini
ʼ
o rganish, samarali kurashish chora-tadbirlarini ishlab chiqish uchun yangi
ʻ
yondashuvlar zarur.
Kurs ishining maqsadi va vazifalari. Kurs ishining maqsadi – giyohvand
moddalar bilan bog liq jinoyatlar sabablarini, ularning ijtimoiy va iqtisodiy
ʻ
oqibatlarini tahlil qilish va bunday jinoyatlarga qarshi kurashishning samarali
yondashuvlarini o rganishdir. Shuningdek, bu mavzu bo yicha o zgarishlarni
ʻ ʻ ʻ
kuzatish va yangi qonunlarni takomillashtirish masalalarini o rganishdir.
ʻ
 Giyohvand moddalar bilan bog liq jinoyatlarning turlari va ularning
ʻ
tarqalishining sabablarini tahlil qilish – Giyohvand moddalar turli xil
jinoyatlarni keltirib chiqaradi, masalan, odam savdosi, terrorizm va
jinoyatchilikka aloqador boshqa holatlar. Ularning tarqalishining asosiy
sabablarini va motivlarini o rganish.
ʻ
 Jamiyatdagi giyohvand moddalar savdosi va iste molining o sishi va
ʼ ʻ
oqibatlarini o rganish – Giyohvand moddalar savdosining, iste molining,
ʻ ʼ
tarqalishining iqtisodiy va ijtimoiy oqibatlarini tahlil qilish. Bunga yashirin
iqtisodiyot, sog liqni saqlash tizimi, jamoat xavfsizligi ta siri kiradi.
ʻ ʼ
 Bunday jinoyatlarga qarshi kurashishning huquqiy va ijtimoiy chora-tadbirlarini
o rganish – O zbekiston va xalqaro miqyosda giyohvand moddalar bilan
ʻ ʻ
bog liq jinoyatlarga qarshi olib borilayotgan chora-tadbirlar, qonunlar va
ʻ
normativ hujjatlar tahlil qilish. Har bir davlatning o ziga xos kurashish
ʻ
metodlari va strategiyalarini o rganish.
ʻ
3

 O zbekiston Respublikasidagi giyohvand moddalar bilan bog liq jinoyatlargaʻ ʻ
qarshi siyosatni tahlil qilish – O zbekiston hukumati tomonidan ishlab chiqilgan
ʻ
qonunlar, qarorlar va qarorlarning samaradorligini tahlil qilish, ularning
jamiyatga ta siri.
ʼ
 Ijtimoiy profilaktika va huquqiy ta limning ahamiyatini o rganish – Jamiyatda
ʼ ʻ
giyohvand moddalar haqida xabardorlikni oshirish va bu muammoning ijtimoiy
ta sirini kamaytirish maqsadida samarali profilaktik tadbirlar va ta lim
ʼ ʼ
dasturlarini ishlab chiqish.
Kurs ishining obyekti va predmeti. Giyohvand moddalar bilan bog liq
ʻ
jinoyatlar va ularning ijtimoiy va iqtisodiy ta sirini o rganish. Bu obyektda
ʼ ʻ
giyohvand moddalar ishlab chiqarish, savdosi, tarqatish, iste mol qilish kabi
ʼ
jarayonlar tahlil qilinadi. Giyohvand moddalar bilan bog liq jinoyatlar va ularga
ʻ
qarshi kurashishning huquqiy va ijtimoiy choralarini o rganish. Bu predmetda
ʻ
jamiyatda yuzaga kelayotgan giyohvand moddalar savdosi bilan bog liq jinoyatlar,
ʻ
ular bilan bog liq qonunlar, chora-tadbirlar, hamda jamoatchilikni xabardor
ʻ
qilishga qaratilgan tadbirlar o rganiladi.
ʻ
Kurs ishining maqsadi va vazifalari o quvchilarga giyohvand moddalar bilan
ʻ
bog liq jinoyatlarni chuqur tahlil qilish va ularga qarshi kurashishda samarali
ʻ
yechimlarni taklif etish imkonini beradi. Bu mavzu nafaqat ilmiy, balki amaliy
ahamiyatga ham ega bo lib, jamoat xavfsizligini ta minlashda muhim rol o ynaydi.
ʻ ʼ ʻ
Kurs ishining tuzulishi va hajmi. Kurs ishi kirish, ikki bob, xulosa va
foydalanilgan adabiyotlar ro yxatidan iborat. Kurs ishining umumiy hajmi 35
ʻ
sahifani tashlik etadi.

4

I.BOB. GIYOHVAND MODDALARINING NOQONUNIY AYLANISHI
I.1.Giyohvand moddalarni ishlab chiqarish, tarqatish va iste mol qilishʼ
jarayonlari
Giyohvand moddalar, asosan, odamlar tomonidan uzoq vaqtdan beri turli
maqsadlar uchun ishlatilgan. Giyohvand moddalarining tarixi insoniyat tarixiga
juda qadimdan kiradi. Dunyoda birinchi marta giyohvand moddalaridan tibbiyotda,
diniy marosimlar va meditatsiya uchun foydalanilgan. Masalan, qadimiy Misrda
opiy, Hindistonda kannabis va Xitoyda unkalarga qarshi dorilar sifatida
foydalanilgan. Islom dunyosida, asosan, opiy va boshqa narkotiklar tibbiyotda
ishlatilgan. Evropa va Osiyo savdogarlari giyohvand moddalarning xalqaro
savdosini rivojlantirishgan. Ammo bu davrda narkotiklar maqsadli ravishda
tarqatilmagan edi, ko proq dorivor vosita sifatida ishlatilgan. Giyohvand
ʻ
moddalarning savdosi tezlashdi. XIX asrning o rtalarida opiy ishlab chiqarish va
ʻ
undan foydalanish iqtisodiyotda muhim o rin tutgan. Bu davrda giyohvand
ʻ
moddalarning zararli ta siri haqida ko proq ilmiy tadqiqotlar amalga oshirila
ʼ ʻ
boshlandi. Ayniqsa, opiy va kokainning zararli ta siri aniqlandi, lekin ular
ʼ
tibbiyotda hali ham qo llanilgan. Giyohvand moddalarining noqonuniy savdosi
ʻ
kengayib, ko plab davlatlar narkotik moddalarni taqiqlashga qaror qildilar.
ʻ
BMTning 1961-yilda qabul qilgan Narkotik moddalar konventsiyasi bu boradagi
xalqaro huquqiy asosni belgiladi. 1
Giyohvand moddalarining noqonuniy aylanishi va ularning iste mol qilinishi
ʼ
ijtimoiy jihatdan katta muammolarga olib kelmoqda. Giyohvand moddalarining
noxush ta siri nafaqat iste molchilarga, balki ularning atrofidagi odamlar va
ʼ ʼ
jamiyatga ham ta sir qiladi. Odamlarning sog ligi buzilib, turli kasalliklar
ʼ ʻ
(masalan, OIV, gepatit) tarqalishiga sabab bo ladi. Giyohvand moddalarining
ʻ
noqonuniy savdosi va iste moli jinoyatni kuchaytiradi. Giyohvand moddalar bilan
ʼ
bog liq jinoyatlar, narkotik moddalarining tarqatilishi va ularga bo lgan talabni
ʻ ʻ
yanada oshiradi. Bu esa jinoyatchilik darajasining oshishiga olib keladi.
Giyohvand moddalarni iste mol qilish odamlarning oilasiga salbiy ta sir ko rsatadi.
ʼ ʼ ʻ
1
https://uwed.uz/en/news/fulltext/1669;
5

Bu jamiyatda ishsizlik, ajralish, ahloqiy muammolar va turli ijtimoiy buzilishlarga
sabab bo lishi mumkin. Giyohvand moddalarining noqonuniy aylanishiʻ
iqtisodiyotga salbiy ta sir ko rsatadi. Davlatlar narkotiklar savdosiga qarshi
ʼ ʻ
kurashish uchun katta miqdorda mablag sarflaydi, lekin bu kurash samarali
ʻ
bo lmasligi mumkin. Giyohvand moddalarining noqonuniy aylanishiga qarshi
ʻ
kurashish borasidagi huquqiy muammolar quyidagi masalalarni o z ichiga oladi.
ʻ
Giyohvand moddalarining noqonuniy savdosiga qarshi kurashish uchun turli
xalqaro huquqiy normativlar va shartnomalar mavjud, masalan, BMTning Narkotik
moddalar konventsiyasi. Lekin bu normativlarning amalga oshirilishi turli
davlatlarda boshqacha bo lishi mumkin, bu esa ularning samaradorligini
ʻ
pasaytiradi. Giyohvand moddalarining noqonuniy aylanishi bilan bog liq jinoyatlar
ʻ
turlicha jazolarni talab qiladi. Biroq, ayrim davlatlar narkotiklar bilan bog liq
ʻ
jinoyatlar uchun juda og ir jazolarni qo llashadi, bu esa ba zi hollarda inson
ʻ ʻ ʼ
huquqlariga zarar yetkazishi mumkin. Giyohvand moddalarining transmilliy
savdosi va o g irlikni tartibga solish ham muammo hisoblanadi. Giyohvand
ʻ ʻ
moddalarni ishlab chiqarish va ularni o tkazishning xalqaro tarmog ini to xtatish
ʻ ʻ ʻ
juda murakkab. Giyohvand moddalarini iste mol qilgan yoki ularni tarqatgan
ʼ
shaxslarni jazolash uchun aniq va ishonchli dalillar kerak bo ladi. Biroq, bu
ʻ
jarayon ko plab huquqiy masalalarni keltirib chiqaradi, chunki ba zi hollarda
ʻ ʼ
shaxslar noto g ri jazolanishi mumkin. Giyohvand moddalarining tarixi va
ʻ ʻ
ularning jamiyatdagi o rni ancha murakkab va uzoq muddatli jarayon. Ularning
ʻ
noqonuniy aylanishi ijtimoiy va huquqiy muammolarni keltirib chiqaradi.
Giyohvand moddalarining zararli ta siri jamiyatning turli qatlamlariga ta sir
ʼ ʼ
ko rsatadi va ularni nazorat qilish uchun xalqaro hamkorlikni kuchaytirish va
ʻ
samarali huquqiy tizimni yaratish zarur.
Giyohvand moddalarining noqonuniy aylanishi jahon miqyosida keng
tarqalgan va bu masala ko plab davlatlar uchun ijtimoiy, iqtisodiy va huquqiy
ʻ
muammolarni keltirib chiqaradi. Ularning noxush ta siri nafaqat to g ridan-to g ri
ʼ ʻ ʻ ʻ ʻ
narkotiklarni iste mol qilayotgan shaxslarga, balki jamiyatning barcha qatlamlariga
ʼ
ham sezilarli ta sir ko rsatadi. Bu muammo nafaqat davlatlar darajasida, balki
ʼ ʻ
6

xalqaro hamkorlikni ham talab qiladi. Giyohvand moddalarining noqonuniy
aylanishi global darajada katta miqyosga ega. Har yili millionlab dollarlar
sarflanadi va butun dunyo bo ylab narkotiklar savdosi amalga oshiriladi.ʻ
Mamlakatlar orasida narkotiklarning o g irligi, transporti, tarqatilishi va iste moli
ʻ ʻ ʼ
tarmog lari keng tarqalgan. BMT va boshqa xalqaro tashkilotlar giyohvand
ʻ
moddalarining noqonuniy savdosini to xtatish uchun o z imkoniyatlarini ishga
ʻ ʻ
solmoqda, ammo bu tarmoqning kengligi va murakkabligi kurashni
qiyinlashtirmoqda. Giyohvand moddalarining noqonuniy aylanishi jinoyatchilikni
kuchaytiradi va ba zi mamlakatlarda terroristik guruhlarning moliyaviy manbai
ʼ
sifatida ishlatiladi. Masalan, Afg oniston va boshqa ba zi mintaqalarda, narkotik
ʻ ʼ
moddalarining savdosi terroristik guruhlar uchun muhim daromad manbai bo lib,
ʻ
ularni qurolli qarshilikka va boshqa jinoyat faoliyatlariga yo naltiradi. Giyohvand
ʻ
moddalarining noqonuniy aylanishi sog liqni saqlash tizimiga ham salbiy ta sir
ʻ ʼ
ko rsatadi. Giyohvand moddalarini iste mol qilgan shaxslar ko plab jiddiy sog liq
ʻ ʼ ʻ ʻ
muammolariga (masalan, OIV, gepatit va boshqa yuqumli kasalliklar) duchor
bo ladi. Bu global miqyosda sog liqni saqlash tizimlariga katta yuk beradi,
ʻ ʻ
ayniqsa, rivojlanayotgan davlatlar uchun. Noqonuniy giyohvand moddalarining
tarqatilishi va iste moli jamiyatdagi barqarorlikni buzadi. Giyohvand moddalarni
ʼ
iste mol qilishda bo lgan shaxslar jinoyatga moyil bo lib, ko plab ijtimoiy
ʼ ʻ ʻ ʻ
muammolar (oila buzilishi, ish bilan ta minlanmaslik, qashshoqlik) yuzaga keladi.
ʼ
Bu esa ijtimoiy tengsizlikni va nohaqlikni kuchaytiradi. Giyohvand moddalarining
noqonuniy aylanishi mamlakatning iqtisodiyotiga salbiy ta sir ko rsatadi. Davlatlar
ʼ ʻ
narkotiklar savdosiga qarshi kurashish uchun katta mablag lar sarflaydi, lekin bu
ʻ
kurash ba zan samarali bo lmaydi. Noqonuniy giyohvand moddalar savdosi davlat
ʼ ʻ
byudjetiga zarar yetkazadi, chunki bu soha rasmiy iqtisodiyotdan chetda qoladi.
Giyohvand moddalarining noqonuniy aylanishi mamlakatlarda huquqiy tizimga
katta bosim o tkazadi. Politsiya, sudlar va boshqa huquqni muhofaza qiluvchi
ʻ
organlar narkotik moddalar bilan bog liq jinoyatlar bilan kurashishda juda ko p
ʻ ʻ
resurslarni sarflashadi. Bu esa boshqa muhim huquqiy masalalarga, masalan,
ishonchli huquqni muhofaza qilish va jinoyatlarga qarshi kurashish faoliyatlariga
7

salbiy ta sir ko rsatishi mumkin. Giyohvand moddalarining noqonuniy aylanishiʼ ʻ
mamlakatdagi ijtimoiy tengsizlikni kuchaytiradi. Odamlar orasida giyohvand
moddalariga bo lgan talabning ortishi, kambag allikni yanada kuchaytiradi.
ʻ ʻ
Giyohvand moddalarining ko payishi, ko plab yoshlarni o zining asiriga
ʻ ʻ ʻ
aylantiradi va ular jamiyatdan ajralib chiqadi. Noqonuniy giyohvand moddalarni
iste mol qilgan shaxslar ko plab sog liqni saqlash muammolarini keltirib chiqaradi.
ʼ ʻ ʻ
Bu mamlakatlarning sog liqni saqlash tizimlariga katta yuk olib keladi, chunki
ʻ
giyohvand moddalarni iste mol qilgan shaxslar ko pincha tez-tez tibbiy yordamga
ʼ ʻ
muhtoj bo ladilar, shuningdek, yuqumli kasalliklar tarqalishiga sabab bo lishi
ʻ ʻ
mumkin. Giyohvand moddalarining noqonuniy savdosiga qarshi kurashish uchun
butun dunyo bo ylab samarali va tizimli chora-tadbirlar zarur. BMT va boshqa
ʻ
xalqaro tashkilotlar narkotik moddalar savdosiga qarshi kurashishda ko plab
ʻ
tashabbuslarni amalga oshirmoqda. Masalan, BMT Narkotik moddalar va jinoyat
bilan kurashish boshqarmasi (UNODC) ko plab davlatlarga giyohvand
ʻ
moddalarining noqonuniy aylanishiga qarshi kurashish uchun qo llanma va
ʻ
qo llab-quvvatlash taqdim etadi. Xalqaro va mintaqaviy hamkorlik muhim
ʻ
ahamiyatga ega, chunki giyohvand moddalarining noqonuniy savdosi ko plab
ʻ
davlatlararo chegaralarni kesib o tadi. Shu bois, o zaro axborot almashish, yagona
ʻ ʻ
strategiyalarni ishlab chiqish va tajriba almashish global miqyosda samarali
kurashish uchun muhimdir. Giyohvand moddalarining noqonuniy aylanishi jahon
va mamlakat miqyosida jiddiy ahamiyatga ega bo lib, ko plab ijtimoiy, iqtisodiy
ʻ ʻ
va huquqiy muammolarni keltirib chiqaradi. Bu masalani hal etish uchun xalqaro
hamkorlik va tizimli yondoshuv zarur. Giyohvand moddalarining noqonuniy
aylanishi bilan kurashish jamiyatni barqarorlashtirish va sog lom avlodni
ʻ
tarbiyalash uchun muhim vazifa bo lib qoladi.
ʻ 2
Giyohvand moddalarining zararli ta siri faqat ularni iste mol qilayotgan
ʼ ʼ
shaxslarga emas, balki butun jamiyatga ham sezilarli ta sir ko rsatadi. Bu moddalar
ʼ ʻ
nafaqat shaxsiy salomatlikka, balki iqtisodiy, ijtimoiy va huquqiy tizimlarga ham
zarar yetkazadi. Giyohvand moddalarining ta siri jismoniy va ruhiy sog liqdan
ʼ ʻ
2
https://daryo.uz/2021/10/14/ozbekistonda-qancha-odam-giyohvandlikka-qaramkishilar-hisobida-turishi-malum-
boldi/;
8

tortib, jamiyatning barqarorligiga qadar keng ko lamli oqibatlarga olib keladi.ʻ
Giyohvand moddalar, ayniqsa, opiy, kokain, gashish va boshqa kimyoviy
narkotiklar organizmda jiddiy zarar etkazadi. Ular yurak va nafas olish tizimining
ishlashini buzishi, asab tizimiga salbiy ta sir ko rsatishi, ichki organlar (jigar,
ʼ ʻ
buyrak, o pka va boshqalar)ning normal ishlashini yomonlashtirishi mumkin.
ʻ
Giyohvand moddalarini inyeksiya orqali iste mol qiladigan shaxslar uchun gepatit,
ʼ
OIV (AIDS) va boshqa yuqumli kasalliklar xavfi yuqori. Narkotiklar odatda
gigiena qoidalariga rioya qilmasdan ishlatiladi, bu esa turli kasalliklarning
tarqalishiga olib keladi. Giyohvand moddalarini uzoq vaqt davomida iste mol
ʼ
qilish odamning organizmini yomonlashtiradi va qaramlikni rivojlantiradi. Bunday
qaramlikning jismoniy asoratlari ichki organlarning buzilishi, yurak xuruji,
nevrologik kasalliklar va o limga olib kelishi mumkin. Giyohvand moddalaridan
ʻ
foydalanish ko pincha ruhiy buzilishlarga, shu jumladan depressiya, anxiyete,
ʻ
paranoya va boshqa ruhiy kasalliklarga olib keladi. Ular vaqt o tishi bilan
ʻ
insonning hissiy va aqliy holatini jiddiy ravishda o zgartiradi. Giyohvand moddalar
ʻ
iste mol qilgan shaxslar ko pincha o z salohiyatlarini yo qotadi. Ularning aqliy
ʼ ʻ ʻ ʻ
faoliyati, xotirasi va qarorlar qabul qilish qobiliyati yomonlashadi. Bunday
shaxslar jamiyatga zarar yetkazishi mumkin, chunki ular o z ishini bajarish yoki
ʻ
o qish kabi kundalik faoliyatlarga qodir bo lmaydi. Giyohvand moddalarining
ʻ ʻ
noqonuniy savdosi va iste mol qilinishi jinoyatchilik darajasining oshishiga olib
ʼ
keladi. Giyohvand moddalarini olish yoki sotish uchun odatda jinoyatlar sodir
etiladi (o g rilik, zo ravonlik, qaroqchilik va boshqalar). Bu jamiyatda xavfsizlikni
ʻ ʻ ʻ
pasaytiradi va odamlarning bir-biriga nisbatan ishonchini kamaytiradi. Giyohvand
moddalarini iste mol qilish oila ichidagi muammolarni kuchaytiradi. Oila a zolari
ʼ ʼ
o rtasida nizolar, ajralishlar va o zaro aloqalar buzilishi mumkin. Oila ichidagi
ʻ ʻ
farovonlikni saqlash va bola tarbiyasiga salbiy ta sir qiladi. Giyohvand moddalarni
ʼ
iste mol qilish odamning ishga layoqatini yo qotishiga olib keladi. Buning
ʼ ʻ
natijasida ishsizlik ortadi va jamiyatda iqtisodiy muammolar yuzaga keladi.
Qaramlik tufayli shaxslar o z ishini yo qotib, jamiyatdan ajralib chiqadi, bu esa
ʻ ʻ
ijtimoiy izolyatsiya va qashshoqlikni kuchaytiradi. Giyohvand moddalarini
9

iste mol qilgan shaxslar tibbiy yordamga muhtoj bo lib, sog liqni saqlash tizimigaʼ ʻ ʻ
qo shimcha yuk bo lib tushadi. Bunga narkotiklar bilan bog liq kasalliklar (OIV,
ʻ ʻ ʻ
gepatit va boshqa yuqumli kasalliklar)ni davolash xarajatlari, shuningdek,
narkomaniyani davolash uchun sarflanadigan mablag larni kiritish mumkin.
ʻ
Giyohvand moddalarining noqonuniy savdosi va iste moli davlat iqtisodiyotiga
ʼ
zarar yetkazadi. Davlatlar narkotik moddalariga qarshi kurashish uchun katta
miqdorda mablag sarflashadi. Bundan tashqari, giyohvand moddalaridan
ʻ
foydalanish jamiyatda ish faoliyatini pasaytiradi, iqtisodiy o sish sur atlarini
ʻ ʼ
sekinlashtiradi. Giyohvand moddalarining tarqalishi, ayniqsa yoshlar orasida,
kelajakda jamiyatni shakllantiruvchi avlodga salbiy ta sir ko rsatadi. Giyohvand
ʼ ʻ
moddalarni iste mol qilgan shaxslar o z ta limiga va kasbiy faoliyatiga nisbatan
ʼ ʻ ʼ
qiziqish va motivatsiyasini yo qotadilar. Bu esa nafaqat shaxsiy, balki butun
ʻ
jamiyat uchun zararli oqibatlarga olib keladi. O quvchilar va talabalar orasida
ʻ
giyohvand moddalarining tarqalishi ta lim sifatiga salbiy ta sir ko rsatadi. Yoshlar,
ʼ ʼ ʻ
giyohvand moddalarini iste mol qilganda, ularning ta limdagi muvaffaqiyatlari
ʼ ʼ
kamayadi, bu esa kelajakda jamiyatning ta lim darajasini pasaytiradi. Giyohvand
ʼ
moddalarining jamiyatga ta sirini kamaytirish uchun bir qator choralar ko rish
ʼ ʻ
zarur. Yoshlarni giyohvand moddalarining zararli ta siridan ogoh qilish, ularni shu
ʼ
moddalarni iste mol qilishdan himoya qilish muhim. Ma rifat va ta lim orqali
ʼ ʼ ʼ
jamiyatda narkotiklarga nisbatan salbiy munosabatni shakllantirish kerak.
Giyohvand moddalariga qaram bo lgan shaxslar uchun reabilitatsiya markazlarini
ʻ
rivojlantirish, ularning sog lig ini tiklash va jamiyatga qaytishi uchun imkoniyatlar
ʻ ʻ
yaratish zarur. Giyohvand moddalarining noqonuniy savdosiga qarshi kurashish
uchun huquqni muhofaza qiluvchi organlar tomonidan samarali choralar ko rilishi
ʻ
kerak. Bu, ayniqsa, giyohvand moddalarni tarqatish va ularni o zlashtirishni
ʻ
jazolashni o z ichiga oladi. Giyohvand moddalarining zararli ta siri nafaqat ularni
ʻ ʼ
iste mol qilayotgan shaxslarga, balki butun jamiyatga salbiy ta sir ko rsatadi. Bu
ʼ ʼ ʻ
ta sir sog liq, ijtimoiy barqarorlik, iqtisodiyot va ma rifatga zarar yetkazadi. Shu
ʼ ʻ ʼ
10

sababli, giyohvand moddalarining tarqalishiga qarshi kurashish uchun jamiyat
tomonidan birgalikda harakat qilish va samarali yondoshuvlar ishlab chiqish zarur. 3
Giyohvand moddalarining noqonuniy aylanishi, ya ni ular ishlabʼ
chiqarilishi, tarqatilishi va iste mol qilinishi jahon bo ylab keng tarqalgan va
ʼ ʻ
davlatlar tomonidan kuzatiladigan asosiy jinoyatlardan biridir. Giyohvand
moddalarining turli shakllari va turlari mavjud bo lib, ular kimyoviy yoki tabiiy
ʻ
xususiyatlarga ko ra turlicha bo ladi. Bularning har biri jamiyat va shaxslar uchun
ʻ ʻ
turli zararli oqibatlarga olib kelishi mumkin. Kimyoviy giyohvand moddalar
odatda sintetik (sun iy) yo l bilan ishlab chiqariladi va ular odatda kuchli
ʼ ʻ
psixoaktiv ta sirga ega bo ladi. Ularning ko pi bevosita odamning asab tizimiga
ʼ ʻ ʻ
ta sir qilib, moddaga qaramlikni keltirib chiqaradi. Bu moddalar markaziy asab
ʼ
tizimiga kuchli ta sir qiladi va ularni uzoq vaqt iste mol qilish jismoniy va ruhiy
ʼ ʼ
qaramlikka olib kelishi mumkin. Amfetaminylar ko pincha "speed" yoki "meth"
ʻ
nomlari bilan tanilgan. Bu modda kuchli asab tizimini stimulyatsiya qiluvchi
kimyoviy moddadir. U "kristall met" yoki "ice" nomi bilan ham tanilgan.
Metamfetaminni iste mol qilish sur atli ta sir qiladi, ammo bu uzoq muddat
ʼ ʼ ʼ
davomida jiddiy sog liq muammolariga olib keladi. MDMA yoki "ekstazi"
ʻ
ko pincha diskotekalarda va shu kabi ijtimoiy joylarda iste mol qilinadi. Bu modda
ʻ ʼ
serotoninni ko paytiradi va foydalanuvchilarga o zini baxtli va ko proq ijtimoiy
ʻ ʻ ʻ
qilish imkonini beradi, lekin xavfli psixoaktiv ta sirlar ham mavjud. Kokain
ʼ
tabiatan o simlikdan olinadi, ammo u kimyoviy ravishda qayta ishlanadi va
ʻ
ko plab shakllarda bo ladi. Kokain markaziy asab tizimiga tez ta sir qilib,
ʻ ʻ ʼ
foydalanuvchining o zini kuchli va energiyaga to la his qilishi mumkin. Biroq,
ʻ ʻ
ko p miqdorda iste mol qilinsa, yurak muammolari va o limga olib kelishi
ʻ ʼ ʻ
mumkin. Kimyoviy va sun iy usulda yetishtirilgan o simliklarning biri marixuana
ʼ ʻ
bo lib, bu moddaning "hidroponik" deb nomlanuvchi turini yetishtirishda kimyoviy
ʻ
moddalar va sun iy sharoitlar ishlatiladi. Bu marixuana turini yuridik jihatdan
ʼ
noqonuniy qilishda maxsus texnologiyalar orqali ishlab chiqariladi. Tabiiy
giyohvand moddalar o simliklardan olinadi va ular odatda yengil psixoaktiv ta sir
ʻ ʼ
3
https://lex.uz/ru/docs/-86044 ;
11

ko rsatadi. Ammo bu moddalar ham noxush oqibatlarga olib kelishi mumkin.ʻ
Marixuana — dunyoda eng ko p iste mol qilinadigan tabiiy giyohvand
ʻ ʼ
moddalardan biridir. U kanabis o simligining shakarli qismlaridan olinadi. Uning
ʻ
faol moddasi — tetrahidrokanabinol (THC) bo lib, bu modda foydalanuvchining
ʻ
aqliy holatini o zgartiradi. Marixuana ko p hollarda sigaret shaklida, puflab yoki
ʻ ʻ
boshqa yo llar bilan iste mol qilinadi. Gashish — bu kanabis o simligidan
ʻ ʼ ʻ
olinadigan yog li modda bo lib, marixuanadan ko proq konsentratsiyalangan
ʻ ʻ ʻ
tetrahidrokanabinol (THC)ga ega. Gashish marixuanaga qaraganda kuchliroq
psixoaktiv ta sir ko rsatadi. Afyon o simligi (Papaver somniferum)dan olingan
ʼ ʻ ʻ
opiyat moddasi yuqori darajada qaramlikka olib kelishi mumkin. Afyonning asosiy
faol moddasi morfin hisoblanadi. Morfin og riqni yengillashtiruvchi vosita sifatida
ʻ
ishlatiladi, lekin narkotik sifatida qabul qilinsa, jiddiy qaramlikni keltirib chiqaradi.
Geroin (heroin) — bu morfindan olinadigan sintetik narkotik bo lib, juda kuchli
ʻ
qaramlikni keltirib chiqaradi. Geroin odatda inyeksiya yo li bilan iste mol qilinadi
ʻ ʼ
va bu modda tezda psixoaktiv ta sir ko rsatadi. O simlikdan olingan boshqa bir
ʼ ʻ ʻ
qator moddalarga laudanum va kodein kiradi, ular ko pincha og riqni
ʻ ʻ
kamaytiruvchi dori sifatida ishlatiladi, ammo noqonuniy foydalanish holatlari
mavjud. Kok o simligi (Erythroxylum coca)dan olinadigan kokain bir nechta
ʻ
shaklda tarqatiladi. Odatda kokainni kraxmal, kukun yoki kristall shaklida iste mol
ʼ
qilishadi. Bu modda kuchli psixoaktiv ta sir ko rsatib, asab tizimini va yurak
ʼ ʻ
faoliyatini buzishi mumkin. Kokainni to g ridan-to g ri tarqatish, iste mol qilish
ʻ ʻ ʻ ʻ ʼ
yoki boshqa shakllarda ishlab chiqarish noqonuniydir. Giyohvand moddalarining
noqonuniy aylanishi dunyoning har bir mintaqasida, jumladan, rivojlangan va
rivojlanayotgan mamlakatlarda ham keng tarqalgan. Giyohvand moddalarini
boshqa mamlakatlarga noqonuniy ravishda olib o tish (kontrabanda) yoki ular
ʻ
orqali savdo qilish (savdogarlik). Narkotiklar kichik guruhlar yoki jinoyatchilik
tarmoqlari tomonidan ishlab chiqariladi va tarqatiladi. Giyohvand moddalariga
bo lgan talab yuqori bo lgani uchun bu sohada noqonuniy savdo tarmoqlari
ʻ ʻ
shakllanadi va noqonuniy aylanishni davom ettiradi. Giyohvand moddalarining
turli shakllari va turlari, ularning tabiatiga ko ra kimyoviy va tabiiy bo lishi
ʻ ʻ
12

mumkin. Har bir modda jamiyatga turli salbiy ta sirlar ko rsatadi. Shuning uchun,ʼ ʻ
giyohvand moddalarining noqonuniy aylanishiga qarshi kurashish va ularning
tarqalishini kamaytirish uchun global va mahalliy darajada samarali siyosat va
chora-tadbirlar talab etiladi. 4
Giyohvand moddalarni ishlab chiqarish, tarqatish va iste mol qilish
ʼ
jarayonlari noqonuniy iqtisodiyotning asosiy qismiga aylanib, jamiyatga katta
zarar yetkazadi. Giyohvand moddalarining ishlab chiqarilishi va tarqatilishi jahon
miqyosida jinoyatga aylangan, bu jarayonlar nafaqat jinoyatchilikni, balki
odamlarning salomatligi va jamiyatning barqarorligini ham xavf ostiga qo yadi.
ʻ
Quyida bu jarayonlarning har biri haqida batafsil tushuncha beriladi. Giyohvand
moddalarni ishlab chiqarish jarayoni tabiiy o simliklar yoki sintetik kimyoviy
ʻ
moddalar yordamida amalga oshiriladi. Bu jarayon ko pincha noqonuniy tarzda,
ʻ
yirik giyohvand moddalarini ishlab chiqaruvchi guruhlar yoki jinoyat tarmoqlari
tomonidan bajariladi. Marixuana, kanabis o simligining quruq barglari va
ʻ
gullaridan olinadi. Marixuana ishlab chiqarish, ayniqsa, janubiy va markaziy
Amerika, Osiyo va Afrika kabi mintaqalarda keng tarqalgan. O simliklar maxsus
ʻ
sharoitda, ko pincha yopiq maydonlarda yoki o rmonlar orasida yetishtiriladi.
ʻ ʻ
Afyon (opiyum) papaver o simligidan olinadi. Opiyum ishlab chiqarish jarayoni
ʻ
asosan janubiy Osiyo, Markaziy Osiyo va Yaqin Sharq mamlakatlarida amalga
oshiriladi. Afyon o simligining podalaridan olinadigan opiy yuqori darajada
ʻ
psixoaktiv modda bo lib, unda morfin va geroin kabi moddalarning tarkibi mavjud.
ʻ
Kok o simligi (Erythroxylum coca)dan kokain olinadi. Kok o simligi o sadigan
ʻ ʻ ʻ
hududlar, asosan, Janubiy Amerika, ayniqsa Kolumbiya, Peru va Boliviya kabi
mamlakatlardir. Kokain ishlab chiqarish jarayonida o simliklarning barglari
ʻ
to planib, kimyoviy moddalardan foydalanib, kokainning qayta ishlanadigan
ʻ
shakllari ishlab chiqariladi. Sintetik narkotiklar kimyoviy reaksiyalar orqali
yaratiladi va ularning ishlab chiqarish jarayoni kimyoviy laboratoriyalarda yoki
noma lum joylarda maxsus uskuna va reagentlar yordamida amalga oshiriladi. Bu
ʼ
sintetik narkotik kimyoviy reaktsiyalar orqali ishlab chiqariladi va uning ishlab
4
https://stat.uz/uz/rasmiy-statistika/crime-and-justice-2 ;
13

chiqarilishi uchun maxsus laboratoriyalar talab qilinadi. Bu modda sintetik yo lʻ
bilan ishlab chiqariladi va ko pincha diskotekalar yoki ijtimoiy yig inlarda
ʻ ʻ
tarqatiladi. Giyohvand moddalarni tarqatish jarayoni noqonuniy savdo tarmog i
ʻ
yoki jinoyat guruhlari tomonidan amalga oshiriladi. Giyohvand moddalarini
tarqatish xalqaro darajada ham, mahalliy miqyosda ham o tkaziladi. Giyohvand
ʻ
moddalarini boshqa mamlakatlarga noqonuniy ravishda olib o tish uchun
ʻ
ko pincha maxfiy yo llar yoki maxsus transport vositalaridan foydalaniladi. Bu
ʻ ʻ
jarayon tranzit mamlakatlar orqali amalga oshirilishi mumkin, va bu ko pincha
ʻ
dengiz, havo yoki temir yo l orqali amalga oshiriladi. Giyohvand moddalarini
ʻ
tarqatish uchun keng tarmoqlar tuzilgan. Bu tarmoqlarda turli darajadagi
jinoyatchilar ishlaydi: yuqori darajadagi savdogarlar, distributsiyalar, kur erlar va
ʼ
boshqa shaxslar. Giyohvand moddalarining global savdosi, ayniqsa, janubiy va
markaziy Amerika, Yaqin Sharq, Osiyo va Afrikada keng tarqalgan. Mahalliy
darajada giyohvand moddalarini sotuvchilari va distributorlar ko pincha shaharlar
ʻ
va qishloqlarda yashirin ravishda faoliyat yuritadilar. Giyohvand moddalar odatda
kichik paketlarda sotiladi va narxi turlicha bo ladi. So nggi yillarda, giyohvand
ʻ ʻ
moddalarining savdosi onlayn tarzda, darknet va boshqa maxfiy platformalar orqali
amalga oshirilmoqda. Bu, narkotik moddalarni sotish va sotib olish jarayonini
yanada murakkablashtirgan va huquqni muhofaza qilish organlariga qarshi
kurashish ishini qiyinlashtirgan. Giyohvand moddalarni iste mol qilish jarayoni
ʼ
ham turli shakllarda amalga oshiriladi. Bu jarayon moddaning turiga,
iste molchining maqsadiga va moddaga bo lgan qaramlik darajasiga qarab
ʼ ʻ
o zgaradi. Giyohvand moddalarni inyeksiya orqali iste mol qilish eng xavfli
ʻ ʼ
shakllardan biri bo lib, bu jarayon ko pincha geroin, kokain va metamfetamin kabi
ʻ ʻ
moddalar bilan bog liq. Inyeksiya usuli yordamida narkotiklar tezda qon orqali
ʻ
markaziy asab tizimiga ta sir qiladi. Marixuana ko pincha sigaret shaklida puflab
ʼ ʻ
iste mol qilinadi. Bu usulda moddaning ta siri sekin boshlanadi, lekin uzoq davom
ʼ ʼ
etadi. Giyohvand moddalar va ularning sintetik shakllari bug latish yoki puflash
ʻ
orqali ham iste mol qilinadi. Bu usul so nggi yillarda keng tarqalgan bo lib, u
ʼ ʻ ʻ
ko pincha sintetik kannabinoidlar yoki nikotinli moddalarda uchraydi. Ba zi
ʻ ʼ
14

giyohvand moddalar, masalan, MDMA yoki kokain, tabletkalar yoki kukun
shaklida iste mol qilinadi. Bunday usulda ta sir tez boshlanadi, lekin moddaningʼ ʼ
ta siri qisqa davom etadi. Giyohvand moddalarni iste mol qilishning eng ko p
ʼ ʼ ʻ
tarqalgan guruhlaridan biri bu yoshlar, chunki ular ko pincha tajriba qilish va
ʻ
do stlar bilan aloqalar o rnatish maqsadida narkotiklardan foydalanishadi. Ba zi
ʻ ʻ ʼ
hollarda, giyohvand moddalarni yuqori ijtimoiy darajaga ega bo lgan shaxslar ham
ʻ
iste mol qilishadi, bu esa ularni qaramlikka olib kelishi mumkin. Giyohvand
ʼ
moddalarni ishlab chiqarish, tarqatish va iste mol qilish jarayonlari noqonuniy
ʼ
tarmoqni tashkil etib, jamiyat va davlatlar uchun katta tahdid soladi. Giyohvand
moddalarining tarqalishi jinoyatchilikni kuchaytiradi, odamlarning salomatligini
yomonlashtiradi va jamiyatda xavfsizlikni kamaytiradi. Bu jarayonlarga qarshi
kurashish uchun jahon miqyosida huquqiy, ijtimoiy va ma rifat ishlarini
ʼ
kuchaytirish zarur. 5
I.2. Giyohvand moddalarining noqonuniy aylanishining yo llari (savdo,
ʻ
transport, internet orqali sotish va boshqalar)
Giyohvand moddalarining noqonuniy aylanishi butun dunyo miqyosida keng
tarqalgan jinoyat bo lib, uning yo llari va shakllari turlicha bo lishi mumkin. Bu
ʻ ʻ ʻ
jarayonlar, jinoyatchilar tomonidan ishlab chiqarilgan, tarqatilgan va iste mol
ʼ
qilinadigan moddalarni doimiy ravishda yangi yo llar va usullar orqali amalga
ʻ
oshirilib, huquqni muhofaza qilish organlari uchun katta tahdid yaratadi.
Giyohvand moddalarni savdo orqali aylantirish — eng keng tarqalgan va asosiy
usullardan biridir. Bu jarayon ko pincha noqonuniy savdo tarmog i va jinoyat
ʻ ʻ
guruhlari tomonidan boshqariladi.
Xalqaro savdo orqali giyohvand moddalarini bir mamlakatdan boshqasiga
olib o tish uchun ko pincha maxfiy yo llar ishlatiladi. Jinoyatchilar ko pincha
ʻ ʻ ʻ ʻ
narkotiklarni tranzit mamlakatlar orqali olib o tib, ularni bir necha mintaqalarga
ʻ
tarqatadilar. Bu yo llar ko pincha uzoq masofalarga, ya ni qit alar o rtasidagi
ʻ ʻ ʼ ʼ ʻ
savdolarni o z ichiga oladi (masalan, Janubiy Amerika — Yevropa, yoki Osiyo —
ʻ
Shimoliy Amerika). Giyohvand moddalar odatda yuqori narxlarga sotilishi uchun
5
https://tviibb.uz/oz/news/chinoz-tumanida-giyohvand-vositalar-yetishtiruvchimaxsus-laboratoriya-faoliyatiga-
chek-qoyildi ;
15

boshqa mamlakatlarga tashiladi. Masalan, kokain Janubiy Amerikadan Yevropa
yoki Shimoliy Amerikaga, marixuana esa AQShdan boshqa mamlakatlarga olib
o tiladi.Giyohvand moddalar ko pincha kichik savdogarlar yoki sotuvchilarʻ ʻ
tomonidan bevosita foydalanuvchilarga sotiladi. Mahalliy darajadagi savdo
ko pincha shaharlar, qishloqlar yoki mahallalarda amalga oshiriladi. Ba zida
ʻ ʼ
giyohvand moddalar yoshlarga yetkazib beriladi va bu yoshlar o zlarining
ʻ
do stlariga yoki tengdoshlariga sotishadi. Transport — giyohvand moddalarni bir
ʻ
joydan boshqasiga olib o tishning asosiy vositasidir. Buning uchun jinoyatchilar
ʻ
turli transport vositalarini qo llaydilar, shu jumladan. Giyohvand moddalarni havo
ʻ
yo llari orqali kontrabandalar qilishda samolyotlardan foydalaniladi. Kokain yoki
ʻ
marixuana kabi moddalarni kichik samolyotlarda tashish ko pincha yirik
ʻ
giyohvand moddalarini tashish uchun ishlatiladi. Dronlar esa xavfsiz tarzda kichik
partiyalarni uzatish uchun ishlatiladi. Giyohvand moddalarni dengiz orqali tashish
eng keng tarqalgan usuldir, chunki bu usul katta miqdordagi narkotiklarni ko plab
ʻ
mamlakatlarga tashish imkonini beradi. Narkotiklar ko pincha yuk kemalarida
ʻ
yashirincha saqlanadi, bu kemalar jahon bo ylab ticaratni amalga oshiradi va
ʻ
maxfiylikni saqlashda yordam beradi. Kichik qayiq yoki bortli kemalar yordamida
qisqa masofalarda, ayniqsa, suv yo llarida giyohvand moddalarini yashincha
ʻ
tashish amalga oshiriladi. Avtomobillar va yuk mashinalari giyohvand moddalarni
tashishning eng keng tarqalgan vositalaridir. Moddalar odatda maxfiy joylarda
yashiriladi, masalan, avtomobilning yasalgan joylarida, masalan, yo lkashtalik
ʻ
yoki ba zi qismlarida. Bu metod jinoyatchilar tomonidan juda ko p ishlatiladi,
ʼ ʻ
chunki bu yo lni aniqlash juda qiyin. Internetning keng tarqalishi giyohvand
ʻ
moddalarining noqonuniy savdosi va tarqatilishi uchun yangi usulni yaratdi. Bu
jarayonni odatda "dark web" (qorong i internet) deb nomlanuvchi maxfiy tarmoqda
ʻ
amalga oshiradilar. Dark web — internetning maxfiy qismlaridan biri bo lib,
ʻ
giyohvand moddalar sotiladigan eng keng tarqalgan joylardan biridir. Bu tarmoqda
narkotiklar, o gunlar, narkotik moddalarni ishlab chiqarish uchun kerakli vositalar,
ʻ
va boshqalar sotiladi. Giyohvand moddalarini sotishning boshqa bir usuli
kriptovalyutalardan foydalanishdir. Bitcoin yoki boshqa kriptovalyutalar
16

yordamida savdo amalga oshiriladi, bu esa tranzaksiyalarni anonim qiladi. Tor —
anonimlikni saqlashga yordam beradigan brauzer bo lib, u orqali foydalanuvchilarʻ
dark web dagi maxfiy platformalarga kirishadi. Bu brauzer ko plab savdogarlarga
ʼ ʻ
va xaridorgirlar uchun platforma bo lib xizmat qiladi. Sotuvchilar o z
ʻ ʻ
mahsulotlarini maxfiy ravishda e-pochta yoki boshqa maxfiy aloqa vositalari orqali
sotadilar, bu esa tarqatish va olish jarayonini xavfsiz qiladi. Ba zan giyohvand
ʼ
moddalarini kichik paketlar shaklida pochta yoki kuryerlar orqali yuborishadi. Bu
usul ko pincha chet elga narkotik moddalarni uzatishda ishlatiladi. Giyohvand
ʻ
moddalarini yashirish uchun maxfiy joylardan foydalanish ham keng tarqalgan.
Misol uchun, moddalar uy hayvonlari yoki boshqa transport vositalariga
joylashtiriladi. Giyohvand moddalarining noqonuniy aylanishining yo llari juda
ʻ
ko p va ularning har biri o ziga xos xususiyatlarga ega. Har bir yo l va metodning
ʻ ʻ ʻ
maqsadi narkotik moddalarni keng miqyosda tarqatish va ularning
foydalanuvchilarga yetkazilishidir. Giyohvand moddalarining noqonuniy
savdosiga qarshi kurashish uchun xalqaro hamkorlik, zamonaviy texnologiyalar va
huquqiy tizimlarni takomillashtirish zarur. 6
Noqonuniy giyohvand moddalarni ishlab chiqarish, jahon miqyosida keng
tarqalgan va jamiyat uchun jiddiy tahdid soladigan jinoyatdir. Bu jarayonning
asosiy maqsadi psixoaktiv moddalarning maxfiy va noqonuniy ravishda ishlab
chiqarilishi, tarqatilishi va sotilishi orqali moliyaviy foyda olishdir. Noqonuniy
giyohvand moddalarni ishlab chiqarish nafaqat jinoyatchilikni kuchaytiradi, balki
odamlarning salomatligi, ijtimoiy barqarorlik va huquqni muhofaza qilish tizimini
ham jiddiy xavf ostiga qo yadi. Giyohvand moddalarini ishlab chiqarish jarayoni
ʻ
ikki asosiy turga bo linadi: tabiiy va sintetik giyohvand moddalarini ishlab
ʻ
chiqarish. Har bir tur o ziga xos jarayon va xususiyatlarga ega. Tabiiy giyohvand
ʻ
moddalar, o simliklardan olinadi va ular maxsus texnologiyalar yordamida ishlab
ʻ
chiqariladi. Eng mashhur tabiiy giyohvand moddalariga marixuana, opiyum
(afyon) va kokain kiradi. Marixuana kanabis o simligidan olinadi. Ushbu
ʻ
o simlikning barglari va gullari quruq holatda ishlatiladi va u narkotik modda
ʻ
6
https://islom.ziyouz.com/maqola/xorlikka-eltuvchi-qora-ajal ;
17

sifatida savdoga chiqariladi. Marixuana ishlab chiqarish odatda noma lumʼ
fermerlar yoki jinoyatchi guruhlar tomonidan amalga oshiriladi. Ko plab
ʻ
mamlakatlarda kanabisni etishtirish qonuniy bo lmasa-da, giyohvand moddalarni
ʻ
ishlab chiqarish jarayoni doimiy ravishda davom etadi. Opiyum opiyum
qo ng izining oqituvchilaridan olinadi. Bu o simliklarning podalari qovurilib, opiy
ʻ ʻ ʻ
chiqariladi. Opiyum ishlab chiqarish jarayoni, asosan, janubiy va markaziy Osiyo
mamlakatlarida amalga oshiriladi va undan morfin va geroin kabi og ir giyohvand
ʻ
moddalar ishlab chiqariladi. Kokain, kok o simligidan olinadi va u ko pincha
ʻ ʻ
Janubiy Amerikada ishlab chiqariladi. Kok o simligining barglari maxsus
ʻ
kimyoviy moddalar yordamida qayta ishlanadi va kokain hosil qilinadi. Ushbu
moddalar ko plab mamlakatlarda noqonuniy ravishda ishlab chiqariladi. Sintetik
ʻ
giyohvand moddalar kimyoviy reaktsiyalar orqali ishlab chiqariladi va ularning
tarkibida psixoaktiv moddalarning kuchli ta siri bo ladi. Bu turdagi moddalar
ʼ ʻ
ko pincha maxsus laboratoriyalarda ishlab chiqariladi. Metamfetamin, narkotik
ʻ
moddalarni ishlab chiqaradigan laboratoriyalarda yaratiladigan sintetik giyohvand
moddadir. U ko pincha uydagi kichik laboratoriyalarda ishlab chiqariladi va juda
ʻ
yuqori qaramlikka olib keladi. U ko pincha crystal meth deb nomlanadi va yuqori
ʻ
ta sirga ega bo lgan moddalardan biridir. MDMA (ekstazi) sintetik yo l bilan
ʼ ʻ ʻ
ishlab chiqariladi va ko pincha diskotekalar, klublar va boshqa ijtimoiy yig inlarda
ʻ ʻ
iste mol qilinadi. Bu modda odamlarni kayfiyatini ko tarishi va ularni bo shatishi
ʼ ʻ ʻ
bilan tanilgan. Fentanil, kuchli og riq qoldiruvchi modda bo lib, narkotik sifatida
ʻ ʻ
ishlatiladi. Biroq, u noqonuniy ravishda ishlab chiqarilib, geroin bilan birga
ishlatiladi va juda xavfli hisoblanadi. Noqonuniy giyohvand moddalarni ishlab
chiqarish jarayoni bir nechta bosqichlarga bo linadi. Har bir bosqich jinoyatchilar
ʻ
tomonidan maxfiy ravishda bajariladi. Giyohvand moddalarini ishlab chiqarishning
birinchi bosqichi o simliklarni etishtirishdir. Giyohvand moddalarining ko plab
ʻ ʻ
turlari o simliklardan olinadi, shuning uchun bu bosqich muhim ahamiyatga ega.
ʻ
Marixuana, kok o simliklari va opiyum qo ng izlari o simliklari maxsus
ʻ ʻ ʻ ʻ
sharoitlarda etishtiriladi va maxfiy ravishda yetishtiriladi. Odatda, bunday
o simliklar maxsus fermer xo jaliklarida yoki yovvoyi tabiiy hududlarda ekiladi.
ʻ ʻ
18

O simliklar etishtirilgandan so ng, ular to plangan va keyinchalik qayta ishlanadi.ʻ ʻ ʻ
Bu jarayonda o simliklarning psixoaktiv tarkibiy qismlari ajratiladi va narkotik
ʻ
moddalar ishlab chiqariladi. Masalan, kok o simligi barglaridan kokain, opiyum
ʻ
qo ng izidan morfin yoki afyon va marixuanadan THC (tetrahidrokannabinol)
ʻ ʻ
ajratib olinadi. Sintetik giyohvand moddalarni ishlab chiqarishda kimyoviy
moddalar va reagentsiyalar ishlatiladi. Bu jarayon maxsus laboratoriyalarda amalga
oshiriladi va kimyoviy tajriba talab qiladi. Shuningdek, sintetik giyohvand
moddalarni ishlab chiqarish jarayonida xavfli kimyoviy moddalar, masalan,
metanol, ammiak, va boshqa moddalardan foydalaniladi. Modda ishlab
chiqarilgandan so ng, u ko pincha kichik qadoqlarga joylanadi va noqonuniy savdo
ʻ ʻ
tarmog iga uzatiladi. Giyohvand moddalar paketlari ko pincha maxfiy usullar bilan
ʻ ʻ
tashiladi, masalan, xususiy yuk mashinalari yoki tranzit tarmoqlari orqali.
Noqonuniy giyohvand moddalarni ishlab chiqarish bir qator jiddiy jinoyatlarga
olib keladi. Bu jinoyatlar davlatlarning iqtisodiy, ijtimoiy va huquqiy tizimlariga
tahdid soladi. Noqonuniy giyohvand moddalar ishlab chiqarish ko pincha yirik
ʻ
jinoyat guruhlari yoki tashkilotlari tomonidan amalga oshiriladi. Bu guruhlar o z
ʻ
faoliyatlarini qonunlarni buzish, o ldirish, qo rqitish, va boshqa jinoyatlar orqali
ʻ ʻ
olib boradilar. Giyohvand moddalarining noqonuniy ishlab chiqarilishi va
tarqatilishi ijtimoiy muammolarni kuchaytiradi, jumladan, jinoyatlarni, qaramlikni
va salomatlikni xavf ostiga qo yadi. Shuningdek, bu jarayon davlatning
ʻ
iqtisodiyoti va xavfsizligiga tahdid soladi. Noqonuniy giyohvand moddalarni
ishlab chiqarish ko plab mamlakatlarda jiddiy huquqiy jazolarga sabab bo ladi.
ʻ ʻ
Bunga jinoiy javobgarlik, ozodlikdan mahrum qilish, mol-mulkni musodara qilish
va boshqa jazolar kiradi. Giyohvand moddalarni ishlab chiqarishda ishtirok etgan
shaxslar, ko pincha davlat qonunlariga qarshi kurashish va giyohvand moddalar
ʻ
savdosini to xtatish maqsadida qattiq jazolarga duch keladilar. Noqonuniy
ʻ
giyohvand moddalarni ishlab chiqarish jarayoni xalqaro darajada keng tarqalgan
bo lib, jamiyatga katta zarar yetkazadi. Bu jarayonlar jinoyatchilikni, ijtimoiy
ʻ
beqarorlikni, salomatlikni va xavfsizlikni jiddiy tahdid ostiga qo yadi. Giyohvand
ʻ
moddalarining noqonuniy ishlab chiqarilishiga qarshi kurashish uchun jahon
19

hamjamiyati va davlatlar o rtasida hamkorlikni kuchaytirish, xavfli moddalarniʻ
aniqlash va ta sirini kamaytirish zarur.
ʼ 7
Noqonuniy giyohvand moddalarni sotish va tarqatish — bu jahon
miqyosidagi eng katta va xavfli jinoyat tarmog idir. Bu jarayonlar, giyohvand
ʻ
moddalarini ishlab chiqarish va iste molchilarni ular bilan ta minlashni o z ichiga
ʼ ʼ ʻ
oladi. Noqonuniy giyohvand moddalarni sotish va tarqatish ko plab jinoyat
ʻ
guruhlari va tashkilotlari tomonidan amalga oshiriladi, ular buni katta moliyaviy
foyda olish uchun qilishadi. Giyohvand moddalarni sotish va tarqatish jarayonlari
turli shakllarda amalga oshiriladi, va bu jarayonlar butun dunyo miqyosida xavfli
oqibatlarga olib keladi. Giyohvand moddalarni sotish va tarqatish turli shakllarda
amalga oshiriladi. Ushbu jarayonlarning asosiy yo llari quyidagicha bo lishi
ʻ ʻ
mumkin. Xalqaro miqyosda giyohvand moddalarni sotish va tarqatish eng keng
tarqalgan va juda yaxshi tashkil etilgan. Giyohvand moddalarini davlatlararo olib
o tish uchun jinoyatchilar maxfiy yo llar va usullarni qo llaydilar. Giyohvand
ʻ ʻ ʻ
moddalarining eng keng tarqalgan shakllaridan biri, narkotiklarni bir mamlakatdan
boshqa mamlakatga olib o tish orqali amalga oshiriladigan sotishdir. Ko plab
ʻ ʻ
jinoyat guruhlari bu jarayonni amalga oshirish uchun tranzit mamlakatlarni
tanlaydi va giyohvand moddalarni maxfiy tarzda tashiydilar (masalan, giyohvand
moddalarni konteynerlarda, kemalarda, yoki havo yo llarida yashiradilar).
ʻ
Giyohvand moddalarining jahon bo yicha savdosi ko pincha qora bozorlar orqali
ʻ ʻ
amalga oshiriladi. Jinoyatchilar o zaro kelishgan holda moddalarni o rtacha narxlar
ʻ ʻ
bo yicha sotishadi va foydalanuvchilarga taqdim etadilar. Bu savdo maxfiy tarzda
ʻ
amalga oshiriladi va har doim politsiya tomonidan kuzatilib turiladi. Mahalliy
miqyosda giyohvand moddalarni sotish, ko pincha kvartallarda yoki mahallalarda,
ʻ
bevosita iste molchilarga sotish shaklida amalga oshiriladi. Bunday savdolar
ʼ
ko pincha ko chada yoki maxfiy joylarda bo lib o tadi. Giyohvand moddalarini
ʻ ʻ ʻ ʻ
sotish uchun ko plab savdogarlar (dilerlar) maxsus guruhlar yoki tashkilotlarga
ʻ
a zo bo lib, ularga narkotiklarni sotadilar. Ushbu dilerlar ko pincha ko chada yoki
ʼ ʻ ʻ ʻ
7
S.Eshqobilov,B.Raimjonov/Huquqbuzarliklarning oldini olishning dolzarb masalalari:Respublika ilmiy-amaliy
konferensiyasi materiallari (2021-yil 12-noyabr). –Т.: Toshkent davlat yuridik universitetining Ixtisoslashtirilgan
filiali, 2022. –109b.
20

ijtimoiy tarmoqlarda ishlaydilar. Ular bir nechta savdo nuqtalarini boshqaradi va
kundalik ravishda narkotiklarni tarqatadilar. Ba zan narkotiklar uyga olib kelinganʼ
yoki mahallada bevosita sotiladi. Bu ko pincha kichik miqdorlarda amalga
ʻ
oshiriladi va har doim jamoalarda tarqaladi. Internetning rivojlanishi, giyohvand
moddalarini sotish va tarqatishni yanada soddalashtirdi. "Dark web" deb ataladigan
maxfiy internet tarmog ida narkotiklar savdosi uchun maxsus bozorlar mavjud.
ʻ
Dark web — bu internetning maxfiy qismi bo lib, bu yerda narkotik moddalar,
ʻ
qurollar, va boshqa noqonuniy narsalar sotiladi. Narkotiklar sotiladigan maxsus
saytlarga kirish uchun Tor brauzeri va kriptovalyutalar (masalan, Bitcoin) orqali
to lovlar amalga oshiriladi. Bu jarayonlar to liq anonim bo lib, jinoyatchilarga o z
ʻ ʻ ʻ ʻ
harakatlarini yashirish imkonini beradi. So nggi yillarda giyohvand moddalarining
ʻ
sotilishi uchun ijtimoiy tarmoqlar, messenjerylar va onlayn platformalar keng
tarqalgan. Facebook, Instagram, Telegram va boshqa ilovalarda maxfiy guruhlar
ochilib, narkotiklarni sotish va tarqatish amalga oshiriladi. Noqonuniy giyohvand
moddalarni tarqatishning turli usullari mavjud bo lib, bu jarayonning barcha
ʻ
bosqichlari jinoyatchilar tomonidan mohirona tashkil etiladi. Noqonuniy
giyohvand moddalarini sotish uchun kichik savdogarlar va dilerlar ko pincha to liq
ʻ ʻ
tarqatish tarmog iga kirishadi. Dilerlar o zlarini xavfsiz tutish uchun ko pincha har
ʻ ʻ ʻ
xil usullarni ishlatadilar. Kichik miqdordagi giyohvand moddalar, maxfiy joylarda
yoki omborxonalarda saqlanadi va so ngra bevosita iste molchilarga yetkaziladi.
ʻ ʼ
Giyohvand moddalar ko pincha maxfiy paketlarda yoki sumkalarda sotiladi.
ʻ
To lovlar ko pincha kriptovalyutalar yordamida amalga oshiriladi, bu esa
ʻ ʻ
anonimlikni ta minlaydi. Kuryerlar va tashuvchilar narkotik moddalarni bir joydan
ʼ
boshqasiga olib o tishda foydalanadigan odamlardir. Ular ko pincha giyohvand
ʻ ʻ
moddalarni yashirish yoki maxfiy tashish usullarini qo llaydilar. Narkotiklar
ʻ
ba zan pochta orqali yuboriladi, bu esa ularni aniqlashni qiyinlashtiradi. Maxfiy
ʼ
paketlarda giyohvand moddalar yoki ularning tarkibiy qismlari bo ladi. Ba zan
ʻ ʼ
jinoyatchilar giyohvand moddalarni o zlari olib borib, sotishni davom ettiradilar.
ʻ
Bular ko pincha jismoniy kuryerlar yoki tranzitda ishlaydigan odamlar bo lishi
ʻ ʻ
mumkin. Noqonuniy giyohvand moddalarni tarqatish uchun ko plab jinoyatchilar
ʻ
21

maxfiy omborlardan foydalanadilar. Ushbu omborlarda narkotiklar doimiy
ravishda saqlanadi va so ngra turli usullar bilan tarqatiladi. Ba zida, narkotiklarʻ ʼ
o simliklar yoki boshqa qonuniy tovarlar orasiga yashiriladi. Noqonuniy
ʻ
giyohvand moddalarni sotish va tarqatishning jiddiy ijtimoiy, iqtisodiy va huquqiy
ta sirlari mavjud. Noqonuniy giyohvand moddalarini tarqatish, o z navbatida,
ʼ ʻ
odamlarni narkotiklar bilan qaramlikka olib keladi. Bu jamiyatda jiddiy sog liq
ʻ
muammolarini, jumladan, surunkali kasalliklar va o lim holatlarini keltirib
ʻ
chiqaradi. Giyohvand moddalarni sotish va tarqatish jinoyatchilikning yanada
kuchayishiga olib keladi. Jinoyat guruhlari o z faoliyatlarini kengaytiradilar va
ʻ
ularning faoliyati jamiyatda beqarorlik yaratadi. Giyohvand moddalarni sotish va
tarqatish, ko plab mamlakatlarda og ir jinoiy jazolar bilan jazolanadi.
ʻ ʻ
Jinoyatchilar, odatda, uzoq muddatli qamoqqa olinadi va moliyaviy jarimalarga
tortiladi. Noqonuniy giyohvand moddalarni sotish va tarqatish huquqni muhofaza
qilish tizimini doimiy ravishda bosimga soladi, chunki ularning aniqlanishi va yo q
ʻ
qilinishi uchun ko p resurslar sarflanadi. Noqonuniy giyohvand moddalarni sotish
ʻ
va tarqatish nafaqat jinoyatchilikni oshiradi, balki ijtimoiy, iqtisodiy va huquqiy
muammolarni keltirib chiqaradi. Ushbu jarayonlarga qarshi kurashish uchun
xalqaro hamkorlik, zamonaviy texnologiyalar va huquqiy choralarni kuchaytirish
zarur. Giyohvand moddalarining noqonuniy sotilishi va tarqatilishi, jamiyatning
xavfsizligi uchun jiddiy tahdid soladi. 8
8
Арипова, А. Х. (2021). Нутқ моҳиятини ташкил этувчи муҳим восита. Scientific progress, 1(6).
22

II.BOB. GIYOHVAND MODDALAR BILAN BOG LIQ JINOYATLARʻ
II.1. Giyohvand moddalarni iste mol qilish va unga qaramlikning jinoiy
ʼ
oqibatlari
Giyohvand moddalarni iste mol qilish va unga qaramlikning jinoiy
ʼ
oqibatlari keng tarqalgan ijtimoiy va huquqiy muammolarga olib keladi.
Giyohvand moddalar nafaqat insonning sog lig iga, balki jamiyatning barcha
ʻ ʻ
sohalariga ta sir qiladi. Qaramlikning rivojlanishi va giyohvand moddalar
ʼ
iste molining jinoyatlarni qo zg atishi ijtimoiy beqarorlikni kuchaytiradi va jamoat
ʼ ʻ ʻ
xavfsizligiga tahdid soladi. Giyohvand moddalarni iste mol qilishning asosiy
ʼ
jinoiy oqibatlaridan biri — bu jinoyatchilikning oshishi. Giyohvand moddalarni
iste mol qilgan shaxslar, ko pincha moddiy manfaatlarni olish uchun jinoyatlarni
ʼ ʻ
sodir etadilar. Giyohvand moddalar iste mol qilgan odamlar ko pincha narkotik
ʼ ʻ
moddalarni olish uchun o g irlik va yo l-jismoniy hujumlarni amalga oshiradilar.
ʻ ʻ ʻ
Boshqa odamlarni talash, o g irlik, va ba zan hujum qilish — bu giyohvand
ʻ ʻ ʼ
moddalar iste mol qilganlarning asosiy jinoyat turlaridan biridir. Giyohvand
ʼ
moddalar, ayniqsa, agressiv xulq-atvorni keltirib chiqarishi mumkin. Moddalarga
qaram bo lgan odamlar ko pincha boshqa shaxslarni zararlash yoki o ldirishga
ʻ ʻ ʻ
moyil bo lishadi, chunki moddalar ularning hissiy holatini nazoratdan chiqaradi.
ʻ
Giyohvand moddalarni iste mol qilganlar, ko pincha jinsiy hujumlarga yoki
ʼ ʻ
zo ravonlikka sabab bo ladilar. Bu, ayniqsa, moddaga qaramlikning og ir shakllari
ʻ ʻ ʻ
paydo bo lganda yuzaga keladi. Qaramlikning o sishi, giyohvand moddalarni
ʻ ʻ
iste mol qilishning muhim natijalaridan biridir. Qaramlik, o z navbatida,
ʼ ʻ
jinoyatlarni kuchaytiradi. Qaram bo lgan shaxslar o z hayotlarini va muammolarini
ʻ ʻ
hal qilish uchun jinoyatchilikka murojaat qilishlari mumkin. Giyohvand moddalar
ustidan nazoratni yo qotgan odamlar o z ijtimoiy mas uliyatlarini bajarolmaydi va
ʻ ʻ ʼ
bu ularni jinoyatlar qilishga undaydi. Giyohvand moddalar iste moli nafaqat
ʼ
to g ridan-to g ri jinoyatlar bilan bog liq, balki narkotiklar bilan bog liq boshqa
ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ
jinoiy faoliyatlarga ham olib keladi. Bunga narkotiklar savdosi, qaroqchilik, odam
savdosi, noqonuniy kuryerlik va maxfiy tashkilotlar tashkil etish kiradi. Giyohvand
moddalarni iste mol qilish va unga qaramlik jamiyatda jinoyatchilikni oshiradi.
ʼ
23

Giyohvand moddalarni iste mol qilayotgan shaxslar o z farovonliklarini saqlabʼ ʻ
qolish uchun iqtisodiy jinoyatlarga yoki ba zida zo ravonlik jinoyatlariga qarshi
ʼ ʻ
harakat qiladilar. Bu jinoyatlar jamiyatda xavfsizlikni zaiflashtiradi, qonunlarni
buzishni oshiradi va ijtimoiy beqarorlikka olib keladi. Giyohvand moddalar
savdosining va iste molining ko payishi jamiyatda ishonchni pasaytiradi. Hamma
ʼ ʻ
joyda giyohvand moddalar savdosi va iste moli keng tarqalgan bo lsa, bu
ʼ ʻ
jamiyatning xavfsizligi va tinchligini xavf ostiga qo yadi. Giyohvand moddalar
ʻ
iste mol qiluvchi odamlar ko pincha o zlarining hayotlarini boshqarishda
ʼ ʻ ʻ
qiyinchiliklarga duch keladilar. Ularning kunlik faoliyatlari tez-tez jinoyatlarni
qo zg atadi va bu jinoyatlar jamiyatning har bir qatlamiga ta sir qiladi. Giyohvand
ʻ ʻ ʼ
moddalarni iste mol qilishning yana bir og ir oqibati — yuqumli kasalliklarning
ʼ ʻ
tarqalishi. Bu ayniqsa inyeksiya yo li bilan narkotiklarni iste mol qiladigan
ʻ ʼ
odamlar orasida ko proq tarqaladi. Inyeksiya yo li bilan giyohvand moddalarni
ʻ ʻ
iste mol qilgan shaxslar, infektsiyalarni (OIV, gepatit C va boshqalar) yuqori xavf
ʼ
ostiga qo yadi. Yaqin va maxfiy muhitda ishlayotgan giyohvandlar, ko pincha toza
ʻ ʻ
inyeksiya vositalarini ishlatmaydi va natijada yuqumli kasalliklar tarqaladi.
Narkotiklar iste mol qilgan odamlar ko pincha gigiena qoidalarini buzadilar, bu
ʼ ʻ
esa turli yuqumli kasalliklarni (masalan, gripp, pnevmoniya, jigar kasalliklari)
tarqatishga olib keladi. Giyohvand moddalar bilan bog liq jinoyatlar jamiyatning
ʻ
iqtisodiy yuksalishiga salbiy ta sir ko rsatadi. Bu, o z navbatida, resurslarning
ʼ ʻ ʻ
yo qolishi, mehnat bozorida inqirozlar va davlat byudjetiga zarar keltirishi
ʻ
mumkin. Giyohvand moddalarni iste mol qilayotgan odamlar ko pincha ishga
ʼ ʻ
joylashishda qiynaladi, chunki ular to liq faoliyat ko rsatish yoki ishlash
ʻ ʻ
imkoniyatiga ega emaslar. Bu esa iqtisodiy yuksalishni to xtatib qo yadi.
ʻ ʻ
Giyohvand moddalarni iste mol qilish oqibatida sog liq muammolari yuzaga
ʼ ʻ
keladi, bu esa tibbiy xarajatlarni oshiradi. Davlatlar narkotiklar bilan bog liq
ʻ
salomatlik muammolariga qarshi kurashishda katta mablag lar sarflaydilar.
ʻ
Giyohvand moddalarni iste mol qilish jamiyatda iqtisodiy salbiy oqibatlarga olib
ʼ
keladi, chunki ko plab ishchilar giyohvand moddalar tufayli o z ishlarini
ʻ ʻ
yo qotadilar, iqtisodiy resurslar qisqaradi va davlat moliyaviy zarar ko radi.
ʻ ʻ
24

Giyohvand moddalarni iste mol qilish va unga qaramlik jamiyatda jinoyatchilikniʼ
oshiradi, yuqumli kasalliklar tarqalishini kuchaytiradi va iqtisodiy salbiy
oqibatlarga olib keladi. Giyohvand moddalar bilan bog liq jinoyatlar jamiyatning
ʻ
barcha qatlamlariga ta sir qiladi, ijtimoiy, iqtisodiy va huquqiy tizimlarga jiddiy
ʼ
xavf soladi. Shu sababli, bu muammo global miqyosda hal qilinishi zarur bo lgan
ʻ
dolzarb masaladir. Giyohvand moddalarni iste mol qilishning oldini olish va unga
ʼ
qarshi kurashish uchun kompleks yondashuv va xalqaro hamkorlik muhim
ahamiyatga ega. 9
Giyohvand moddalarining noqonuniy aylanishi global miqyosda jiddiy
muammo bo lib qolmoqda va bu bilan kurashish jamiyatlarning xavfsizligi,
ʻ
sog lig i va iqtisodiy barqarorligiga salbiy ta sir ko rsatadi. Shu sababli,
ʻ ʻ ʼ ʻ
mamlakatlar va xalqaro tashkilotlar bu muammoni hal qilish uchun bir qator
dasturlar va strategiyalarni amalga oshiradilar. Giyohvand moddalarining
noqonuniy aylanishi bilan kurashish bo yicha dasturlar nafaqat jinoyatchilikni
ʻ
kamaytirishga, balki jamoatchilikning huquqiy va ijtimoiy himoyasini
ta minlashga qaratilgan. Birlashgan Millatlar Tashkiloti (BMT) giyohvand
ʼ
moddalarining noqonuniy aylanishiga qarshi kurashishda muhim o rin tutadi.
ʻ
BMTning narkotik moddalarga qarshi kurashish bo yicha dasturi (UNODC —
ʻ
United Nations Office on Drugs and Crime) bir qator strategiyalar va choralar
ishlab chiqqan. Bu strategiyalar quyidagi asosiy yo nalishlarga qaratilgan. BMT,
ʻ
giyohvand moddalarni ishlab chiqarish jarayonlarini kamaytirishga qaratilgan bir
qator tashabbuslarni qo llab-quvvatlaydi. Bu ishlab chiqarishning asosiy
ʻ
manbalarini kamaytirishga, ularni markazlashtirishni oldini olishga, hamda
noqonuniy o simliklarni yo q qilishga qaratilgan. BMT, ayniqsa, giyohvand
ʻ ʻ
moddalarining ishlab chiqarilayotgan o simliklarini (masalan, opium, koka,
ʻ
marixuana) nazorat qilishga yordam beradi. Bunday tadbirlar orqali ishlab
chiqarish joylari aniqlanadi va o simliklarning o sishini kamaytirish uchun ta sirli
ʻ ʻ ʼ
choralar ko riladi. BMT, narkotik moddalarining asosiy ishlab chiqarish
ʻ
hududlarida qishloq aholisiga alternativ iqtisodiy faoliyatlarni taklif qiladi. Misol
9
Абдужалилов, Д., & Арипова, А. (2021). КУЛЬТУРА ОБЩЕНИЯ СОТРУДНИКОВ ОВД. Scientific progress,
2(1), 328-332.
25

uchun, qishloq aholisi uchun legallashgan qishloq xo jaligi va ishlab chiqarishʻ
faoliyatlarini rivojlantirishga qaratilgan loyihalar tashkil etiladi. BMTning yana bir
muhim strategiyasi noqonuniy narkotik savdosini qisqartirishga qaratilgan. Bu,
giyohvand moddalarining noqonuniy savdosi va tarqatilishining oldini olish uchun
amalga oshiriladigan barcha choralardan iborat. BMT narkotik moddalarning
noqonuniy savdosi va tranzitiga qarshi kurashish uchun mamlakatlar o rtasida
ʻ
xalqaro hamkorlikni rivojlantirishga harakat qiladi. Bunga bojxona nazorati,
chegara xavfsizligi va axborot almashish kiradi. BMT, "dark web" kabi maxfiy
internet tarmoqlarini aniqlash va noqonuniy savdolarni ta qib qilish uchun
ʼ
texnologik yondashuvlarni qo llaydi. BMT narkotiklarga qarshi kurashishda
ʻ
preventiv choralarga katta e tibor qaratadi. Bunga giyohvand moddalarining zararli
ʼ
ta sirlarini kamaytirish, ta lim va tarbiya orqali ogohlikni oshirish, shuningdek,
ʼ ʼ
narkotiklar bilan bog liq muammolarni davolashni o z ichiga oladi. Giyohvand
ʻ ʻ
moddalarining zararli ta siri haqida ta lim berish va yoshlarni giyohvand moddalar
ʼ ʼ
bilan bog liq xavf-xatarlar haqida ogohlantirishga qaratilgan dasturlarni qo llab-
ʻ ʻ
quvvatlash. Bu chora-tadbirlar o quv muassasalarida va yoshlar o rtasida amalga
ʻ ʻ
oshiriladi. BMT, narkotik moddalar bilan bog liq muammolarni hal qilish uchun
ʻ
reabilitatsiya va davolash markazlarini tashkil etish bo yicha dasturlarni amalga
ʻ
oshiradi. Bu jarayonlar narkomaniyaga qarshi kurashishda samarali usullarni o z
ʻ
ichiga oladi. Har bir mamlakat, shuningdek, bu global muammo bilan kurashishda
o zining maxsus dasturlarini ishlab chiqqan. Quyidagi mamlakatlar va tashkilotlar
ʻ
narkotik moddalarining noqonuniy aylanishiga qarshi kurashishda muhim
tashabbuslar ko rsatmoqdalar. AQSh, giyohvand moddalarining noqonuniy
ʻ
aylanishiga qarshi kurashishda ko plab dasturlarni amalga oshiradi. AQSh
ʻ
hukumati, narkotik moddalar ishlab chiqarish, savdo va iste moliga qarshi
ʼ
kurashish uchun qonuniy va moliyaviy resurslarni ajratmoqda. DEA, AQShning
narkotik moddalarining noqonuniy aylanishiga qarshi kurashadigan asosiy
agentligi bo lib, u narkotik savdosiga qarshi kurashish, jinoyatchilarni ushlash va
ʻ
yirik narkotik tarmoqlarini yo q qilish bilan shug ullanadi. Evropa Ittifoqi,
ʻ ʻ
narkotik moddalarining noqonuniy aylanishiga qarshi kurashishda bir qator
26

qo shma tashabbuslarni qo llab-quvvatlaydi. EU davlatlari o rtasida giyohvandʻ ʻ ʻ
moddalarining o tkazilishi va savdosiga qarshi xavfsizlik choralarini
ʻ
takomillashtirishga katta e tibor qaratiladi. Evropada narkotiklar va boshqa
ʼ
noqonuniy moddalar savdosiga qarshi kurashuvchi maxsus tashkilot, EUROPOL,
giyohvand moddalarining noqonuniy savdosiga qarshi tadbirlarni amalga oshiradi.
Giyohvand moddalarining ishlab chiqarilishi va savdosi ko plab rivojlanayotgan
ʻ
mamlakatlarda katta ijtimoiy va iqtisodiy muammolarga olib keladi. Janubiy
Amerika, ayniqsa, koka ishlab chiqarish bo yicha eng yirik markazlardan biri
ʻ
hisoblanadi, shuning uchun bu mintaqada ham bu muammo bilan kurashish
bo yicha katta sa y-harakatlar amalga oshirilmoqda. Ko plab Janubiy Amerika
ʻ ʼ ʻ
davlatlari, masalan, Kolumbiya, Peru va Boliviya, BMT va AQSh bilan
hamkorlikda narkotiklar ishlab chiqarishga qarshi kurashadilar. Giyohvand
moddalarining noqonuniy aylanishi bilan kurashish uchun global va milliy
darajada amalga oshirilayotgan dasturlar va strategiyalar samarali bo lishi uchun
ʻ
har tomonlama yondashuvni talab qiladi. BMT va boshqa xalqaro tashkilotlar,
shuningdek, mamlakatlar o rtasidagi hamkorlik bu kurashning muvaffaqiyatli
ʻ
bo lishida katta ahamiyatga ega. Ushbu dasturlar, giyohvand moddalarining ishlab
ʻ
chiqarilishi, savdosi, iste moli va unga qaramlikning oldini olishga qaratilgan
ʼ
kompleks choralar ishlab chiqilishi kerak. Shuningdek, huquqni muhofaza qilish
organlari, ijtimoiy xizmatlar va sog liqni saqlash tizimlari o rtasida hamkorlikning
ʻ ʻ
kuchaytirilishi zarur. 10
II.2. Giyohvand moddalarining noqonuniy aylanishi va unga qarshi
kurashishda huquqiy va ijtimoiy yondoshuvlarning ahamiyati
Giyohvand moddalarining noqonuniy aylanishi, ishlab chiqarilishi, savdosi
va iste mol qilinishi jahon bo ylab keng tarqalgan va jiddiy ijtimoiy muammo
ʼ ʻ
hisoblanadi. Shu sababli, mamlakatlar narkotik moddalar bilan bog liq jinoyatlar
ʻ
va ularning oldini olish uchun o z qonunlarini ishlab chiqadilar va ular uchun
ʻ
jazolarni belgilaydilar. Har bir mamlakatda narkotik moddalar bilan bog liq
ʻ
10
Истамов, Н., Убайдулаев, С., Махмудхужаев, Ж., & Бобохонов, Ш. (2021). ТУРИЗМ – КАК ВЕДУЩИЙ
СЕКТОР МИРОВОЙ ЭКОНОМИКИ . CENTRAL ASIAN JOURNAL OF INNOVATIONS ON TOURISM
MANAGEMENT AND FINANCE, 2(4), 1-5.
27

qonunlar va jazolar turlicha bo lishi mumkin, ammo umumiy nuqtai nazardan,ʻ
ularning maqsadi – jamiyatni giyohvand moddalar ta siridan himoya qilish va
ʼ
jinoyatlarni kamaytirishdir. Ko plab mamlakatlarda giyohvand moddalarni ishlab
ʻ
chiqarish, savdosi, tarqatilishi va iste moli noqonuniy hisoblanadi va shu bilan
ʼ
bog liq qat iy qonunlar ishlab chiqilgan. Bunda, narkotik moddalar turkumiga
ʻ ʼ
qarab, alohida huquqiy me yorlar ishlab chiqilgan bo lishi mumkin. Narkotik
ʼ ʻ
moddalar ishlab chiqarishni taqiqlovchi qonunlar ishlab chiqaruvchi shaxslar yoki
tashkilotlarni jinoiy javobgarlikka tortadi. Misol uchun, narkotik o simliklar
ʻ
(opium, koka, marixuana va boshqalar) o stirish yoki kimyoviy moddalar orqali
ʻ
giyohvand moddalarni ishlab chiqarish jinoyat hisoblanadi. Giyohvand
moddalarini sotish, tarqatish yoki transport qilish ham qonunga xilofdir. Savdoga
chiqqan shaxslar ko pincha uzun muddatlarga ozodlikdan mahrum etiladi. Biroq
ʻ
ba zi mamlakatlarda, giyohvand moddalarini iste mol qilishni faqat xususiy sohada
ʼ ʼ
taqiqlash yoki jinoiy javobgarlikni ta minlash mumkin. Biroq, ko plab
ʼ ʻ
mamlakatlarda, hatto giyohvand moddalarni uyda iste mol qilish ham noqonuniy
ʼ
hisoblanadi.
Narkotik moddalar odatda ta siri va xavf darajasiga qarab tasniflanadi.
ʼ
Masalan:
 I darajali narkotiklar: O ta xavfli va narkomaniyaga tezda olib keladigan
ʻ
moddalar, masalan, heroin, kokain.
 II darajali narkotiklar: Muddati cheklangan qaramlikka olib kelishi mumkin
bo lgan moddalar, masalan, marixuana va amfetaminlar.
ʻ
 III darajali narkotiklar: Kamroq xavfli va jismoniy qaramlikni keltirib
chiqarmaydigan moddalar, masalan, ba zi retseptli dori vositalari.
ʼ 11
Katta qismlarida, narkotik moddalar ta siri va ularni ishlab chiqarish
ʼ
imkoniyatlariga qarab turli qonuniy cheklovlar belgilanadi. O zbekistonda
ʻ
giyohvand moddalar bilan bog liq jinoyatlar uchun qat iy qonunlar belgilangan.
ʻ ʼ
Ushbu qonunlar, asosan, Narkotik moddalar, psixotrop moddalar va
prekursorlarning noqonuniy aylanishini oldini olishga qaratilgan. O zbekiston
ʻ
11
Убайдулаев, С., Арипова, А., & Истамов, Н. (2021). Туризм в Узбекистане . CENTRAL ASIAN JOURNAL
OF INNOVATIONS ON TOURISM MANAGEMENT AND FINANCE, 2(4), 6-10.
28

Respublikasining "Narkotik moddalar, psixotrop moddalar va prekursorlar
haqida"gi qonuni mamlakatda narkotik moddalar bilan bog liq muammolarniʻ
tartibga solishning asosiy huquqiy asosi hisoblanadi. Bu qonun giyohvand
moddalarining ishlab chiqarilishi, savdosi va tarqatilishi bilan bog liq jinoyatlarni
ʻ
aniq belgilab beradi va jazolarni keltirib chiqaradi. Giyohvand moddalar bilan
bog liq jinoyatlar jiddiy huquqiy oqibatlarga olib keladi. Har bir mamlakatda
ʻ
o zining huquqiy tizimiga ko ra, giyohvand moddalar bilan bog liq jinoyatlar
ʻ ʻ ʻ
uchun belgilangan jazo choralarini ko rsatadi. Quyida ba zi asosiy jazolarni
ʻ ʼ
keltiramiz. Noqonuniy narkotik moddalarni ishlab chiqarish, tarqatish va sotish
uchun jazolar, odatda, juda qattiq bo ladi. Giyohvand moddalar bilan bog liq
ʻ ʻ
jinoyatlar uchun eng keng tarqalgan jazo turidir. Qamoq jazosining muddati
ko pincha jinoyatning og irligiga qarab belgilangan bo ladi. Masalan, ba zi
ʻ ʻ ʻ ʼ
mamlakatlarda narkotik moddalar savdosiga jalb qilingan shaxslar 10 yildan 20
yilgacha qamoqqa olinishi mumkin. Ba zi davlatlar, ayniqsa, Osiyo va Yaqin
ʼ
Sharqdagi ba zi mamlakatlar narkotik moddalarni ishlab chiqarish, tarqatish va
ʼ
sotish uchun o lim jazosini qo llaydilar. Bu, asosan, narkotiklarning keng tarqalgan
ʻ ʻ
ishlab chiqarilishi va savdosi bo lgan hududlarda uchraydi (masalan, Xitoy,
ʻ
Vyetnam, Singapur). Ba zi mamlakatlarda giyohvand moddalar bilan bog liq
ʼ ʻ
jinoyatlar uchun katta moliyaviy jarimalar belgilangan bo lishi mumkin. Bu
ʻ
jarimalar, asosan, noqonuniy savdo yoki narkotik moddalarni ishlab chiqarish bilan
bog liq bo lgan tashkilotlarga nisbatan qo llaniladi. Giyohvand moddalarni
ʻ ʻ ʻ
iste mol qilish va unga qaramlik uchun jazo choralari, ko pincha reabilitatsiya va
ʼ ʻ
tibbiy yordamni o z ichiga oladi, lekin ba zi mamlakatlarda qonunlar juda qat iy
ʻ ʼ ʼ
bo lishi mumkin: Ko plab davlatlarda, narkotik moddalar iste mol qiluvchi va
ʻ ʻ ʼ
unga qaram bo lgan shaxslar uchun ixtisoslashgan reabilitatsiya markazlari
ʻ
mavjud. Bunda, ular tibbiy va psixologik yordam olishadi. Giyohvand moddalar
iste mol qilgan shaxslarni qayta jamiyatga moslashtirish va ular uchun ta lim
ʼ ʼ
berish dasturlari ko plab mamlakatlarda amalga oshiriladi. Ba zi mamlakatlarda,
ʻ ʼ
narkotiklar iste mol qilgan shaxslar ham qamoqqa olinishi mumkin, ayniqsa, agar
ʼ
ular jinoyatga qo shilgan bo lsa (masalan, giyohvand moddalarini savdoga
ʻ ʻ
29

chiqarish). Giyohvand moddalar bilan bog liq qonunlar va jazolar har birʻ
mamlakatda o ziga xos xususiyatlarga ega bo lishi mumkin. Biroq, umumiy
ʻ ʻ
maqsad — jamiyatni giyohvand moddalar ta siridan himoya qilish, uning
ʼ
noqonuniy aylanishini kamaytirish va shu bilan birga jinoyatlarni jazolashdir.
Qonunlar, shuningdek, narkotik moddalar iste moliga qarshi profilaktika, davolash
ʼ
va reabilitatsiya sohalarida ham samarali yondashuvlarni ta minlaydi. Giyohvand
ʼ
moddalar bilan bog liq huquqiy asoslar va jazolar nafaqat jinoyatchilikni
ʻ
kamaytirishga, balki jamiyatning ijtimoiy barqarorligini ta minlashga ham yordam
ʼ
beradi. Giyohvand moddalarining zararli ta sirini kamaytirish va ularning
ʼ
jamiyatdagi tarqalishini oldini olishda oldini olish, ta lim va profilaktik
ʼ
choralarning muhim o rni bor. Narkomaniyaning oldini olish nafaqat giyohvand
ʻ
moddalarni iste mol qilishni kamaytirish, balki jamiyatdagi salbiy oqibatlarni ham
ʼ
engillashtiradi. Buning uchun turli yondashuvlar va samarali usullar ishlab
chiqilgan. Giyohvand moddalarining zararli ta siri haqida keng jamoatchilikni
ʼ
xabardor qilishning eng samarali usuli – ta lim va ogohlikni oshirishdir. Ta lim
ʼ ʼ
dasturlari giyohvand moddalarni iste mol qilishning salbiy oqibatlari, qaramlikka
ʼ
olib kelishi, sog liqni saqlash va ijtimoiy ta siri haqida ma lumot beradi. Yozgi
ʻ ʼ ʼ
maktablar, seminarlar, konferensiyalar va video materiallar orqali giyohvand
moddalar haqida ma lumot berish. Bu dasturlar yoshlarga giyohvand moddalar
ʼ
bilan bog liq xavflarni tushunishga yordam beradi va ularni salbiy ta sirlardan
ʻ ʼ
himoya qilishga qaratilgan. Sog liqni saqlash tizimida giyohvand moddalar bilan
ʻ
bog liq ta limni kengaytirish, shu jumladan, giyohvand moddalardan
ʻ ʼ
foydalanishdan qanday himoyalanish va qaramlikning oldini olish haqida keng
ko lamli ma lumot berish. Odatda, bu o quv yurtlarida, klinikalarda, jamiyatlar va
ʻ ʼ ʻ
media orqali amalga oshiriladi. Ommaviy axborot vositalari (televideniye, radio,
internet) orqali giyohvand moddalarining xavf-xatarlari va ularning hayotga ta siri
ʼ
haqida keng qamrovli xabarlar berish. Reklama va ijtimoiy tarmoqlar orqali
ma lumotlarni tarqatish yoshlar o rtasida ogohlikni oshirishi mumkin. Giyohvand
ʼ ʻ
moddalariga qarshi kurashishda yoshlarni jalb qilish va ular uchun qo llab-
ʻ
quvvatlash tizimlarini yaratish muhim ahamiyatga ega. Bu yoshlarning giyohvand
30

moddalarga qaram bo lishining oldini olish va ularni salbiy odatlardan himoyaʻ
qilishga yordam beradi. Yoshlarni sport, san at va madaniyatga jalb qilish orqali
ʼ
vaqtlarini foydali o tkazishga rag batlantirish. Bu faoliyatlar giyohvand
ʻ ʻ
moddalarni iste mol qilish ehtimolini kamaytiradi. Yoshlarni o zlarini baholash va
ʼ ʻ
o zini o zi hurmat qilishga yordam beruvchi mentorlik dasturlarini tashkil etish.
ʻ ʻ
Bunday guruhlar giyohvand moddalariga qarshi kurashishda samarali bo lishi
ʻ
mumkin. Jamiyatda giyohvand moddalariga qarshi kurashish uchun, ko pincha
ʻ
ijtimoiy o zgarishlar kerak bo ladi. Bu ijtimoiy me yorlarni va qadriyatlarni
ʻ ʻ ʼ
o zgartirish orqali amalga oshiriladi. Jamiyatda giyohvand moddalarining zararli
ʻ
ta sirlarini tushunish va ularni iste mol qilishning yomon oqibatlari haqida
ʼ ʼ
xabardor bo lishni targ ib qilish. Jamiyatning barcha qatlamlari, shu jumladan,
ʻ ʻ
oilalar, o qituvchilar, sog liqni saqlash xodimlari va politsiya organlari, giyohvand
ʻ ʻ
moddalarining xavf-xatarlarini tan olishlari va bu haqda o zaro muhokama
ʻ
qilishlari kerak. Oila va jamiyat giyohvand moddalariga qarshi kurashishda asosiy
rolni o ynaydi. Ijtimoiy muhit va oila qadriyatlari giyohvand moddalarni iste mol
ʻ ʼ
qilishni oldini olishda muhim omil hisoblanadi. Oilalar giyohvand moddalarining
zararli ta siri va unga qarshi kurashish usullari haqida o g il-qizlariga ma lumot
ʼ ʻ ʻ ʼ
berishlari kerak. Oila, farzandlarning salomatligi, tarbiyasi va psixologik holatiga
bevosita ta sir qiladi. Ularning psixologik holatining mustahkam bo lishi va xavfli
ʼ ʻ
odatlarga qarshi kurashish uchun oilaviy qo llab-quvvatlash juda muhim.
ʻ
Jamiyatning ijtimoiy salohiyati, unga qarshi kurashish strategiyalari va ijtimoiy
tashkilotlar giyohvand moddalarni iste mol qilishni oldini olishga yordam beradi.
ʼ
Sog liqni saqlash tashkilotlari giyohvand moddalariga qarshi kurashishda muhim
ʻ
o rin tutadi. Ular nafaqat ta lim va maslahat berish, balki davolash va reabilitatsiya
ʻ ʼ
sohalarida ham faoliyat yuritadilar. Giyohvand moddalariga qaram bo lganlar
ʻ
uchun davolash, psixologik yordam, reabilitatsiya va qayta tiklash markazlari
tashkil etiladi. Bu markazlar, narkomaniyaga chalingan shaxslarga sog lom hayot
ʻ
tarzini tiklashga yordam beradi. Sog liqni saqlash tashkilotlari orqali giyohvand
ʻ
moddalarni iste mol qilishni oldini olish va zarur tibbiy yordamni taqdim etish
ʼ
bo yicha dasturlar amalga oshiriladi. Politsiya giyohvand moddalariga qarshi
ʻ
31

kurashishda faol rol o ynaydi, ayniqsa, noqonuniy savdo, ishlab chiqarish vaʻ
tarqatish bilan bog liq jinoyatlarni aniqlashda. Biroq, politsiyaning roli faqatgina
ʻ
jinoiy jazolash bilan cheklanmaydi, balki profilaktik ishlarni ham amalga oshirishi
kerak. Politsiya, narkotik moddalarining noqonuniy savdosini va tarqatilishini
aniqlash va jazolash orqali kurashadi. Shu bilan birga, jinoyatchilikni
kamaytirishga qaratilgan tadbirlarni amalga oshiradi. Politsiya, jamiyatni narkotik
moddalarining zararli ta siridan ogoh qilishda, ta lim dasturlarida va profilaktik
ʼ ʼ
tadbirlarda ishtirok etadi. Bu orqali jamiyatda huquqiy ongni oshiradi. Giyohvand
moddalariga qarshi kurashishning samarali usullari ko plab tomonlardan kelib
ʻ
chiqqan bo lishi kerak. Ta lim, ogohlikni oshirish, oilaviy qo llab-quvvatlash va
ʻ ʼ ʻ
ijtimoiy tashkilotlar birgalikda faoliyat ko rsatishi, giyohvand moddalarining
ʻ
tarqalishini oldini olishda juda muhimdir. Sog liqni saqlash va politsiya
ʻ
tashkilotlarining ishtiroki, jinoiy faoliyatni kamaytirish va jamiyatni narkotiklar
ta siridan himoya qilishda katta ahamiyatga ega. Faqatgina keng qamrovli
ʼ
yondashuvlar orqali, giyohvand moddalarining salbiy oqibatlarini kamaytirish va
jamiyatni yanada xavfsizroq qilish mumkin bo ladi.
ʻ 12
12
Абдувалиев, Н., & Арипова, А. (2021). ВАЖНОСТЬ КУЛЬТУРЫ ОБЩЕНИЯ В ДЕЯТЕЛЬНОСТИ
ИНСПЕКТОРОВ ПРОФИЛАКТИКИ ПРАВОНАРУШЕНИЙ. Scientific progress, 2(1), 333-335.
32

XULOSA
Giyohvand moddalarining noqonuniy aylanishi — jiddiy ijtimoiy, iqtisodiy
va sog liqni saqlash muammolariga olib keladigan global miqyosdagi muammo.ʻ
Bu masalani hal qilish uchun huquqiy va ijtimoiy yondoshuvlarning uyg unligi va
ʻ
samarali amalga oshirilishi juda muhimdir. Quyida giyohvand moddalariga qarshi
kurashish bo yicha asosiy fikrlarni umumlashtiramiz:
ʻ
Giyohvand moddalarining noqonuniy aylanishiga qarshi kurashishda
huquqiy va ijtimoiy yondoshuvlar bir-birini to ldiruvchi va o zaro hamkorlikda
ʻ ʻ
ishlashni talab qiladi. Huquqiy yondoshuvlar, jinoiy jazolar va noqonuniy savdo va
ishlab chiqarishni jazolash orqali jamiyatni himoya qilishga qaratilgan. Biroq,
huquqiy choralar o z-o zidan yetarli emas. Ijtimoiy yondoshuvlar — ta lim,
ʻ ʻ ʼ
profilaktika, oilaviy va jamiyatdagi qo llab-quvvatlash tizimlari — giyohvand
ʻ
moddalarining oldini olishda va salbiy oqibatlarni kamaytirishda katta rol
o ynaydi. Shu sababli, ikki yondoshuvning uyg un ishlashi jahon miqyosida
ʻ ʻ
giyohvand moddalarining tarqalishini kamaytirishga xizmat qiladi.
Giyohvand moddalarining tarqalishini oldini olishda jamiyatda salbiy
munosabatni shakllantirish juda muhim. Agar jamiyat giyohvand moddalarni
iste mol qilishni yomon odat va xavfli holat sifatida qabul qilsa, bu, nafaqat
ʼ
jismoniy, balki ijtimoiy va psixologik ta sirlarni ham kamaytiradi. Ta lim
ʼ ʼ
dasturlari, ommaviy axborot vositalari, oilalar va ijtimoiy guruhlar orqali
giyohvand moddalarining zararli ta siri haqida keng miqyosdagi ogohlikni oshirish
ʼ
zarur. Shuningdek, narkotik moddalar iste mol qilgan shaxslarga nisbatan
ʼ
jamiyatdagi muomala, ijtimoiy qabul qilish, va qayta integratsiya qilish bo yicha
ʻ
salbiy qarashlarni bartaraf etish muhimdir.
Noqonuniy giyohvand moddalarining aylanishini oldini olish uchun
faqatgina huquqiy choralarga tayanish yetarli emas. Samarali kurashish uchun
keng qamrovli yondashuv kerak. Bu yondashuv giyohvand moddalarni ishlab
chiqarish, tarqatish va iste mol qilishning barcha bosqichlarini qamrab olishi
ʼ
kerak. Jamiyatda profilaktik tadbirlar, yoshlarni jalb qilish va ularga giyohvand
moddalarining salbiy ta siri haqida ma lumot berish, shuningdek, reabilitatsiya va
ʼ ʼ
33

tibbiy yordam tizimlarini kuchaytirish talab etiladi. Boshqa tomondan, huquqni
muhofaza qilish organlarining samarali ishlashi, jinoiy faoliyatga qarshi kurashish
va yuqori jazolarni qo llash kerak.ʻ
Xulosa qilib aytganda, giyohvand moddalarining noqonuniy aylanishi va
unga qarshi kurashishning samarali usullari jamiyatning birgalikdagi sa y-
ʼ
harakatlariga bog liqdir. Bu sohada huquqiy, ijtimoiy, tibbiy va ta limiy
ʻ ʼ
yondoshuvlarning uyg un ishlashi giyohvand moddalarining tarqalishining oldini
ʻ
olishda muhim ahamiyat kasb etadi. Keng qamrovli va samarali choralar orqali
jamiyatni giyohvand moddalaridan himoya qilish va salbiy oqibatlarini kamaytirish
mumkin.
34

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO YXATIʻ
1. https://uwed.uz/en/news/fulltext/1669 ;
2.https://daryo.uz/2021/10/14/ozbekistonda-qancha-odam-giyohvandlikka-
qaramkishilar-hisobida-turishi-malum-boldi/;
3. https://lex.uz/ru/docs/-86044 ;
4. https://stat.uz/uz/rasmiy-statistika/crime-and-justice-2 ;
5. https://tviibb.uz/oz/news/chinoz-tumanida-giyohvand-vositalar-
yetishtiruvchimaxsus-laboratoriya-faoliyatiga-chek-qoyildi ;
6. https://islom.ziyouz.com/maqola/xorlikka-eltuvchi-qora-ajal ;
7. S.Eshqobilov,B.Raimjonov/Huquqbuzarliklarning oldini olishning dolzarb
masalalari:Respublika ilmiy-amaliy konferensiyasi materiallari (2021-yil 12-
noyabr). –Т.: Toshkent davlat yuridik universitetining Ixtisoslashtirilgan filiali,
2022. –109b.
8. Арипова, А. Х. (2021). Нутқ моҳиятини ташкил этувчи муҳим восита.
Scientific progress, 1(6).
9. Абдужалилов, Д., & Арипова, А. (2021). КУЛЬТУРА ОБЩЕНИЯ
СОТРУДНИКОВ ОВД. Scientific progress, 2(1), 328-332.
10. Истамов, Н., Убайдулаев, С., Махмудхужаев, Ж., & Бобохонов, Ш.
(2021). ТУРИЗМ – КАК ВЕДУЩИЙ СЕКТОР МИРОВОЙ ЭКОНОМИКИ .
CENTRAL ASIAN JOURNAL OF INNOVATIONS ON TOURISM
MANAGEMENT AND FINANCE, 2(4), 1-5.
11. Убайдулаев, С., Арипова, А., & Истамов, Н. (2021). Туризм в
Узбекистане . CENTRAL ASIAN JOURNAL OF INNOVATIONS ON
TOURISM MANAGEMENT AND FINANCE, 2(4), 6-10.
12. Абдувалиев, Н., & Арипова, А. (2021). ВАЖНОСТЬ КУЛЬТУРЫ
ОБЩЕНИЯ В ДЕЯТЕЛЬНОСТИ ИНСПЕКТОРОВ ПРОФИЛАКТИКИ
ПРАВОНАРУШЕНИЙ. Scientific progress, 2(1), 333-335.
35

GIYOHVAND MODDALARNING NOQONUNIY AYLANISHI BILAN BOGʻLIQ JINOYATLAR

Купить